De top 10 van. Jaarverslag 2012 Friese Milieu Federatie

de

De t op r

Jaarverslag 2012 Friese Milieu Federatie

e

s

e

Mi

e

F

i

10van

li

eu Federa

t

i

de

De t op r

i

e

s

e

Mi

e

F

10van

li

t

i

1

Big Jump

2

Ik hou van Fryslân

3

De frisse blik van jongeren

4

Kening fan ’e Greide

5

Met elkaar natuurovertreders in de



kraag vatten

6

Nacht van de Nacht

7

De Groene Hemel van het Noorden

8

40 jaar Friese Milieu Federatie

9

Lokaal is het helemaal

1 0

Een stevige windvlaag komt van onderop

2

eu Federa

Inhoudsopgave Voorwoord 4 Inleiding

6

Eerste Friese Big Jump 7 Sietske Poepjes: Ik hou van Fryslân 8 Campagnes

9

Hoeveel ruimte nemen Friezen in beslag?

10

Meer aandacht voor duurzame kleding

11

De frisse blik van jongeren 12 Het ultieme gevoel van weidevogels 14 Met elkaar natuurovertreders in de kraag vatten 18 Nacht van de Nacht groter dan ooit

20

De groene hemel van het Noorden

22

40 jaar Friese Milieu Federatie 24 Lokaal is het helemaal

26

Een stevige windvlaag komt van onderop 29 Bijlage 1: Organisatie 31 Bijlage 2: Financiën 36 Bijlage 3: Aangesloten organisaties 38 Bijlage 4: Nationale Postcode Loterij 40 Bijlage 5: Activiteitenoverzicht 2012 41

3

Voorwoord

Vandaag voor het eerst een visarend gezien, zomaar vanuit huis. Het gaat goed met de natuur dus? In sommige opzichten lijkt dat het geval. Het burgerinitiatief Kening fan ’e Greide waarvan

Het gaat goed met de FMF. Het aantal aangesloten organisaties neemt nog steeds toe

de FMF één van de initiatiefnemers is, maakt echter duidelijk dat er ook grote proble-

en dekt bijna geheel ‘groen’ Fryslân. We mochten de BFVW en het Fries Natuurmuseum

men zijn. Kening fan ‘e Greide is een erenaam voor ‘onze’ skries (grutto), maar ook een

verwelkomen als nieuwe leden. Ook wat betreft het aantal projecten en daaraan verbon-

signaal dat als we niets doen, het afgelopen is met de weiden die we zo graag zien en

den medewerkers zien we groei. Dit wil helaas niet zeggen dat het allemaal goed gaat

kennen uit onze jeugd. Er worden in het kader van Kening fan ‘e Greide veel activiteiten

met natuur en milieu. De cijfers in dit jaarverslag m.b.t. onze ecologische voetafdruk en

ondernomen om ervoor te zorgen dat we de skries en ook de andere “greidefûgels” niet

vervolging roofvogels zijn duidelijk. Er is nog veel werk te doen. Bewustwording van onze

kwijtraken.

westerse, verkwistende leefstijl en de beschikbare alternatieven blijft uiterst noodzakelijk. Cultuur en natuur worden waar mogelijk met elkaar verbonden. Kening fan ‘e Greide

4

is daar een prachtig voorbeeld van, maar ook Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018.

beleid dient bij de burgers te liggen. Zij zijn de bewoners van het landschap. Het is hun

Energie- en voedselvoorziening op lokaal niveau en natuur in en rond de stad zijn zaken

(groene) omgeving die het welbevinden doet toenemen. Daarom bevorderen wij graag

waar de FMF zich voor in zet. Dit gebeurt o.a. met de projecten ‘Lokale energie voor-

de initiatieven uit dorpen en wijken die laten zien dat men daar naast de eigen energie-

waarts!’, Oars Ite en Eetbare Stad.

voorziening ook beheer van de omgeving in eigen hand wil nemen.

We zijn gelukkig dat na de periode waarin het beleid en de aandacht voor natuur en

Een beleid dat niet meer afrekent op inzet, besteding etc, maar op resultaat is een een-

landschap steeds meer werd versnipperd (periode “Bleeker”), nu versterking van de

voudig economisch beginsel dat voor natuur, milieu en landschap ook van toepassing is.

Ecologische Hoofdstructuur op het programma staat. Het besef dringt door dat ons land

Van reageren op incidenten, naar aandacht voor structurele problemen en naar het voor-

en zeker Fryslân (ook economisch) afhankelijk is van een mooi, gevarieerd en rijk land-

komen van die problemen is voor de FMF de inzet die in dit jaarverslag al zichtbaar is en

schap.

in de komende jaren onverminderd zal worden voortgezet.

De FMF blijft zich inzetten voor een lijn die enige jaren geleden werd ingezet om van

Pieter de Haan

de aandacht voor dier- en plantensoorten, de stap te zetten naar beleid dat duurzaam-

Voorzitter FMF

heid bevordert en waarvan natuur en milieu profiteren. De verantwoordelijkheid voor dat

5

Inleiding

Duurzaamheid is emotie Dichtbij de mensen Prikkelen, verwonderen, overtuigen. Dat is waar de Friese Milieu

Van der Werf wil inspireren. Bijvoorbeeld door kinderen kunst-

Federatie het hele jaar aan werkt. “We willen zoveel mogelijk

werken van afval te laten maken, door mensen duurzame mode

Friezen verleiden om duurzaam te leven”, vertelt Hans van der

te laten kopen en door lokale initiatieven te ondersteunen. Veel-

Werf, directeur van de Friese Milieu Federatie.

zeggend vindt hij ‘Natuur als buur’, één van de programma’s van de Friese Milieu Federatie. “We willen de natuur dichtbij de

Hans van der Werf is optimistisch. Over afgelopen jaar, waarin

mensen brengen. Natuur bestaat niet alleen in beschermde na-

de Friese Milieu Federatie zich heeft laten zien. Over Fryslân,

tuurgebieden, maar ook in tuinen, parken en steden. Wij komen

dat met afstand de mooiste provincie van Nederland is. En over

op voor álle natuur.”

de Friezen, waarvan de ecologische voetafdruk stap voor stap afneemt. “De organisatie staat er goed voor”, stelt Van der Werf

Cultuur, landschap, natuur: Van der Werf ziet ze als een sa-

tevreden vast. “We werken nauw samen met veel partijen en

menhangend geheel. Hij is trots op Fryslân. “Dat Fryslân de

hebben in 2012 ontzettend veel gedaan om het belang van na-

mooiste provincie is, hebben we aan onze cultuur, natuur én het

tuur en milieu onder de aandacht te brengen.”

landschap te danken. Laten we daarvan genieten. Ook in de toekomst. Leeuwarden heeft een nominatie op zak als culturele

De Friese burger loopt als een rode draad door de activiteiten.

hoofdstad van Europa in 2018. Daar moeten we de schouders

“Wij richten ons op alle 650 duizend Friezen. Die willen we

onder zetten. Het zal de provincie een enorme impuls geven.”

verleiden met een aanlokkelijk aanbod, namelijk een duurzame

Dat duurzaamheid niet duur is, maar leuk en trendy, wil Van der

leefstijl. We dragen een positief verhaal uit. Met concrete acties,

Werf aan alle kanten uitstralen. Ook met het gebouw waar de

zoals kookworkshops en een receptenboek, laten we Friezen

Friese Milieu Federatie huist. “Nu oogt het nog oud en stoffig.

proeven hoe lekker eten zonder vlees is, met excursies laten

Na de verbouwing wordt het echt ons visitekaartje. Binnen moe-

we mensen horen hoe mooi weidevogels zijn.” Veranderen van

ten onze medewerkers en bezoekers de duurzaamheid kunnen

de Friese leefstijl is volgens Van der Werf een traject van lange

proeven.”

adem. “Ik zou graag nog dichter bij de samenleving willen staan, meer een eigen geluid laten horen en de verbinding met het bedrijfsleven willen maken.”

6

1 Eerste Friese Big Jump Zondag 8 juli 2012 sprongen vijfentwintig mensen bij Lemmer het IJsselmeer in. In heel Europa sprongen mensen die dag om klokslag 15.00 uur. Waarom? Om aandacht te vragen voor het belang van schoon water. In Lemmer sprongen ze eigenlijk iets eerder in het water. Een pikzwarte donkerwolk kwam aandrijven. De stortbui zorgde dat niet alleen de springers, maar ook de mensen op de kant drijfnat werden.

7

Sietske Poepjes: Ik hou van Fryslan

2

Als ambassadeur van de campagne ‘Ik hou van Fryslân’ roept Sietske Poepjes,

zijn, en adequaat gehandhaafd worden. Maar daar mogen ook ambities

gedeputeerde van de provincie, van de daken hoe mooi en duurzaam Fryslân is.

bij. Fryslân moet nóg mooier, nóg duurzamer.” Poepjes realiseert zich

Toch mag er schepje bovenop, vindt ze. “We willen ambitie tonen, vooruitstrevend

terdege dat het provinciebestuur de ambities niet alleen kan waarmaken.

zijn wat betreft duurzaamheid. Dat lukt alleen als we veel Friezen inspireren. De

Om een forse duurzaamheidsslag te maken, heeft ze de Friese bevolking nodig. “Willen

Friese Milieu Federatie helpt ons daarbij. Dat doen ze creatief en aanjagend, op

we mensen meekrijgen, dan moeten we ze inspireren. Mensen laten zien hoe ze anders

een niet-belerende toon.”

met afval om kunnen gaan, dat ze ander voedsel kunnen kiezen, dat ze meer duurzame kleding kunnen dragen.” Poepjes benadrukt dat ze mensen niets wil voorschrijven.

De mooiste en de meest duurzame provincie van Nederland. Als gedeputeerde onder-

“Nee, geen opgeheven vinger”, zegt ze. “Geen belerende toon, waarbij maar één weg

schrijft Poepjes beide doelen uit volle overtuiging. “We willen als provincie meer doen

de juiste is. Daar is het milieu niet bij gebaat. Wij willen de Friese burger in aanraking

dan enkel op de milieuwinkel passen. De milieuvergunningen moeten uiteraard op orde

laten komen met duurzame opties. Wat ze vervolgens kiezen, is aan hen. Als burgers maar niet onwetend zijn.”

Sterke drive Dat duurzame ambities ook smaakvol kunnen zijn, proefde Poepjes tijdens de kookworkshop op scholengemeenschap Bogerman in Sneek. Afgelopen november kookten de scholieren uit de Oars Ite receptengids ‘Lekker zonder vlees’. “Harstikke leuk”, vond Poepjes de proeverij. Zelf raakt ze ook geïnspireerd. “Er is meer mogelijk dan elke dag vlees eten, ook vanwege je gezondheid. Gelukkig hoort het suffe imago van vegetarisch eten definitief tot het verleden. Dat merk ik ook aan het jongerenpanel. Voor hen is bewust eten de gewoonste zaak van de wereld.” Het jongerenpanel, een onderdeel van de campagne, spreekt Poepjes erg aan. “Jongeren zijn ambitieus. Ze hebben een sterke drive. In de jeugd van tegenwoordig zit pit. Die pit hebben wij nodig, vooral op milieugebied. De jongeren in het panel zijn opgegroeid in een nieuwe maatschappij. Zij weten wat er leeft en speelt.” Niet alleen de kookworkshop, ook andere evenementen van de campagne maakte Poepjes van nabij mee. “De Friese Milieu Federatie weet de duurzame boodschap op een creatieve wijze bij de Friese burger onder de aandacht te brengen. Ik heb daar bewondering voor. ”De federatie staat met beide voeten in de Friese klei.”

8

Campagne ‘Ik hou van Fryslân’ De campagne ‘Ik hou van Fryslân’ is een initiatief van de provincie Fryslân en de Friese Milieu Federatie. Onder de campagne vallen de volgende projecten:

Oars Ite Met zoveel mogelijk Friezen bewust en duurzaam eten, dat is: Oars Ite! De campagne daagt mensen uit om minder vlees te eten. Een dag zonder vlees verkleint de voetafdruk met zo’n tien vierkante meter. Afgelopen jaar verscheen een receptenboek, met lekkere recepten zonder vlees. Ook bood de Friese Milieu Federatie restaurants zogenaamde Foodiebags aan.

Fair Fibers Samen met partners vraagt de Friese Milieu Federatie aandacht voor het duurzaam kopen, gebruiken en weggooien van kleding en textiel. De campagne ging 29 oktober 2012 van start met het onthullen van twee textielcontainers op de stoep van het Provinciehuis in Leeuwarden. De containers gingen vervolgens op reis door de provincie.

Jongerenpanel Duurzaam Fryslân Begin 2012 ging het Jongerenpanel Duurzaam Fryslân van start. Op pagina 12 in deze uitgave vertelt één van de jongeren, Tim Haarlem, over de duurzame kracht van de jeugd.

Awareness afval Awareness afval is een samenwerkingsproject van Omrin, Provincie Fryslân, deelnemende gemeenten en de Friese Milieu Federatie om het bewustzijn rondom afval te vergroten. Deelnemende scholen volgen een gratis lesprogramma en kunnen een rondleiding op Ecopark de Wierde van Omrin winnen.

Servicepunt Hier! Opgewekt Fryslân Het nieuwe servicepunt van de Friese Milieu Federatie is het eerste aanspreekpunt voor lokale energie initiatieven in Friesland. Op pagina 26 vertelt Oscar Jansen van de Friese Milieu FederaServicepunt

opgewekt

tie er meer over.

9

Hoeveel ruimte nemen Friezen in beslag? In de campagne ‘Ik hou van Fryslân’ neemt de ‘ecologische voetafdruk’ een centrale plaats in. De Friese voetafdruk geeft het ruimtebeslag van de Friese burger op de aarde aan. Doel van de campagne is om de leefstijl van Friezen zodanig om te buigen, dat de Friese voetafdruk afneemt. Bijna duizend Friezen vulden afgelopen jaar de schriftelijke enquête in, meer dan duizend kozen voor de online-enquête. De gemiddelde voetafdruk is in 2012 iets gestegen ten opzichte van 2011, maar ligt lager dan de gemiddelde voetafdruk in 2009. De twee thema’s die grote invloed hebben op de voetafdruk zijn: eten van vlees (24%) en gebruik van de auto (13%).

10

Meer aandacht voor duurzame kleding Fair Fibers is één van de projecten van de campagne ‘Ik hou van Fryslân’. Het doel van Fair Fibers is om Friezen bewuster met kleding te laten omgaan. Gedeputeerde Sietske Poepjes en Corrie Algra van Sari Fair Fahion in Joure hebben Sari Fair Fashion als het eerste duurzame kledingverkooppunt op de kaart van www.fairfibers.nl gezet. Tijdens het project worden Friezen opgeroepen afgedankte kleding en textiel beter gescheiden in te leveren. Ook worden er ruilbeurzen en repair workshops gehouden. Het project Fair Fibers is een initiatief van de Friese Milieu Federatie in samenwerking met de provincie Fryslân, Agentschap NL, Omrin, Omrin Estafette, Humana, ReShare en een groeiend aantal Friese gemeenten. Het project duurt tot juni 2013.

Gedeputeerde Sietske Poepjes, Miranda Werkman van Omrôp Fryslân en Irona Groeneveld (fractievoorzitter van Grien Links in Provinciale Staten) showden maandagavond 8 oktober samen met een aantal modellen uit Joure de nieuwe collectie duurzame kleding van SARI Fair Fashion. Dit gebeurde ter ere van het 10-jarig bestaan van SARI Fair Fashion Joure.

11

3 De frisse blik van jongeren Tim Haarlem (23) is zo’n gedreven jongere, waarvoor een dier- en milieuvriendelijke leefstijl een vanzelfsprekendheid is. Duurzaamheid bepaalt zijn agenda. Hij studeert milieukunde in Leeuwarden en bezoekt alleen deze week al twee klimaatbijeenkomsten. In Friesland helpt hij mee met het Jongerenpanel Duurzaam Fryslân, dat begin vorig jaar van start ging. “Wij geven de provincie gevraagd én ongevraagd advies”, vertelt Haarlem. Het panel is met meer dan twintig jongeren inmiddels goed gevuld. Zelf overhandigde Haarlem afgelopen april het advies ‘Windenergie vooruit!’ aan gedeputeerde Hans Konst. “Investeer in betrokkenheid bij windenergie. Participatie van burgers is cruciaal. Met samenwerking bereik je veel meer”, luidde Haarlems advies. Eerder overhandigde het Jongerenpanel adviezen over onder meer watersport, weidevogels en ganzen. Het panel wordt begeleid door de Friese Milieu Federatie. “Zij voeden ons inhoudelijk en leggen de link tussen het Jongerenpanel en de provincie”, legt Haarlem uit.

Onze toekomst “Het is onze toekomst”, antwoordt Haarlem op de vraag waarom een jongerenpanel van belang is. “Jongeren zijn ambitieuzer, ongeduldiger en denken buiten de begaande paden. Ze kijken onbevangen tegen duurzaamheid aan. Juist dat heeft het provinciale duurzaamheidsbeleid op dit moment nodig. De lat moet omhoog. Er moet vaart achter de uitvoering. Het duurt ons allemaal te lang. Op papier staan mooie intenties, zoals dat Friesland de mooiste en duurzaamste provincie moet zijn. Maar nu de daad bij woord voegen.” Naar het panel wordt geluisterd, stelt Haarlem tevreden vast. Als voorbeeld noemt hij de weidevogelambitie voor 2030, die van vijfduizend broedparen grutto’s is opgeschroefd naar 6.500 broedparen. Haarlem: “Onze generatie is aan de beurt. Wij moeten de wereld leefbaar maken voor onze toekomst.”

12

Twitter en Facebook

Jongerenpanel Duurzaam Fryslan 19 december 2012

Het Jongerenpanel maakt actief gebruik van twitter en facebook. Drie tweets:

Vanavond gaan we ons bezig houden met de Koersnotitie Weidevogels. Gedeputeerde Johannes Kramer en Prof. Dr. Theunis Piersma zijn er ook bij!

Jongerenpanel Duurzaam Fryslan 10 oktober 2012 Het is vandaag Dag van de #Duurzaamheid! Het Jongerenpanel is benieuwd, hoe duurzaam ben jij? Deel jouw tips met ons via Twitter, @jp_fryslan

Jongerenpanel Duurzaam Fryslan 17 april 2012 Jongerenpanel provinsje is los!

Vertegenwoordigers van het Jongerenpanel Duurzaam Fryslân overhandigen hun advies over windenergie aan gedeputeerde Hans Konst. Links vooraan staat Tim Haarlem.

13

Kening fan ‘e Greide

4

Het ultieme gevoel van weidevogels Het geroep van grutto’s, tureluurs en kieviten. Een veldleeuwerik die hoog in de lucht zingt. Weidevogels maken ons vrolijk. Ze verkondigen het voorjaar, vertellen dat het warme weer in aantocht is. Dat ultieme gevoel wil het burgerinitiatief Kening fan ‘e Greide bij mensen losmaken. Onder andere met muziek en poëzie. Op deze pagina willen we u laten meeluisteren. Met de QR-codescanner op uw smartphone krijgt u prachtige muziek te horen, geïnspireerd door de ‘Koning van de Weide’.

Friese dichter Tsjêbbe Hettinga Maart jongstleden overleed de Friese dichter Tsjêbbe Hettinga. Hettinga hield van de Friese weidevogels. Vorig jaar trad hij met Sytze Pruiksma op tijdens het congres van Kening fan ‘e Greide. Luister hier naar het optreden.

Gruttogeluid Wat is mooier dan het geluid van de weidevogels zelf? In dit fragment roept de grutto zijn eigen naam.

14

Gevoel van urgentie Hans van der Werf, één van de initiatiefnemers van Kening fan ‘e Greide, wil door muziek en poëzie een gevoel van urgentie oproepen. “De teloorgang van de weidevogels gaat ons allemaal aan. Net als de muziek raakt ons dat diep. Kunst kan een belangrijke rol spelen in het bewust maken van mensen. Smelt onze boodschap samen met de beleving, dan valt het kwartje. De weidevogels verdwijnen? Dat zal ons toch niet gebeuren! Gelukkig zijn er ook gebieden waar het wél goed gaat met de weidevogels. Ze laten zien dat er volop kansen liggen.”

Burgers: aan de slag De Friese burger is glashelder: ga aan de slag voor de grutto. Dat roept de burgerjury op in het manifest Petsje ôf foar kening Skries. Boeren, burgers, buitenlui, overheid, grondeigenaren en marktpartijen moeten volgens de jury beter samenwerken om het de weidevogels naar de zin te maken.

Op de brass voor de grutto Componist, muzikant en vogelkenner Sytze Pruiksma gaat dit jaar op stap met de Leeuwarder brassband Soli Brass. Zijn compositie ‘Reade Skries’ is voor de dertigkoppige band bewerkt. Door muziek wil Pruiksma ruchtbaarheid geven aan de dramatische conditie van het weidelandschap. “Muziek komt direct bij mensen binnen”, verklaart Sytze. “Mensen herkennen zich erin.”

15

Petsje ôf foar kening skries Petsje ôf foar kening skries Goed idee! Seit eltse Fries Kening skries is winters mei de frou yn Afrika mar by’t maitiid lûkt it bêste lân fan d’ierde sa boeren lizze dêr in greideblommen loper klear as in wolkom foar it bliid ferwachte keningspear foar de heechbepoate gasten yn har sjyk tenu stiet dêr alle dagen wjirm op it menu As it gritogrytsjend pear wer oer ús greiden fljocht is it hiel bysûnder wat dat ús as minsken docht Komme tsjirken ljippen ljurken ek mei har refrein dan is’t lok fan greidefûgelfreonen hast folslein minge hynders skiep en kij har noch yn’t greidekoar witte wy: hjir stean wy foar!

Tekst en muzyk: Hindrik van der Meer

16

1.2

Hoe gaat het met de weidevogels? Het gaat niet goed met de Friese weidevogels. In de afgelopen jaren is de stand van veel

200

Grutto, kievit, tureluur en scholekster

2000=100

160

weidevogelsoorten achteruitgegaan. Zo is van de populatie scholeksters die in 1996 in Fryslân

120

broedde nog slechts 35 procent over. Toch herbergt Fryslân nog steeds, zeker in verhouding

80

tot andere gebieden, aanzienlijke populaties. Van de grutto broedt maar liefst 40 procent van

40

de wereldwijde en 80 procent van de Europese 0 1990

populatie in ons land, waarvan de helft in Fryslân.

Bron: CBS

12

1995

2000

Scholekster

Kievit

Grutto

Tureluur

2005

2010

Centraal Bureau voor de Statistiek

Wat zegt het eerste Friese kievitsei over ons klimaat?

Jaarboek 2012.indb 12

De Friese traditie van het eerste kievitsei ontpopt zich als een goede graadmeter voor klimaatverandering. Het eerste kievitsei wordt in Friesland steeds vroeger in het voorjaar gevonden. Dat komt omdat kieviten door de klimaatverandering eerder beginnen te broeden.

Bron: www.compendiumvoordeleefomgeving.nl

17

2012-06-15

08:05

Met elkaar natuurovertreders in de kraag vatten

5

@natuurtoezicht 13 april Gisteren ondertekening convenant, nu al succes #Toezichtkring #Natuurhandhaving. Met #itfryskegea en #nvwa 2 visstropers gepakt vanmorgen!

Deze tweet op 13 april 2013 van één van de provinciale groene handhavers spreekt boekdelen. Natuurovertreders moeten uitkijken, nu Friese organisaties de handen ineen hebben geslagen. “De pakkâns is aardich grutter wurden”, vertelt Johannes Kramer, gedeputeerde van de provincie. “Troch ús gearwurking binne de tafersjochhâlders no ek elkóárs eagen en earen yn it fjild. As in tafersjochhâlder fan in griene organisaasje in misstân op gemeentlik flak tsjinkomt, dan jout er dat troch oan de gemeente.” Kramer kijkt nog breder. Hij roept ook burgers en belangengroepen op om misstanden door te geven. “Underwilens hawwe wy it meldpunt tsjin rôffûgelferfolging yn it libben roppen.”

Hoge ogen De Friese Milieu Federatie staat de Toezichtkring met raad en daad bij. Begin vorig jaar stelde Dave Bosman van de Friese Milieu Federatie een evaluatie op, waarin hij de Friese groene handhaving analyseerde. Zijn hoofdconclusie: werk samen. “Door samen op te trekken, bundelen we de bestaande kennis en zetten we het toezicht in waar dat het meest effectief is. Dat is nodig om Friesland mooi en natuurlijk te houden”, aldus Bosman. Met de samenwerking gooit Friesland hoge ogen. “Handhavend Nederland kijkt met belangstelling toe hoe wij de groene handhaving vormgeven. Het ministerie ziet de Friese aanpak zelfs als voorbeeld voor de rest van het land.”

Communicatie Met het convenant bekrachtigen de partijen de samenwerking. Kramer ziet de milieufederatie als belangenbehartiger van de Friese natuur, die de partijen op één lijn brengt. “Ferbine is belangryk mei al dy ferskillende organisaasjes. De federaasje is in goede partij om de kommunikaasje oan te gean mei de Fryske mienskip. Rekreanten, skoallen, boeren, natuerleafhawwers, gemeenten: allinne méíelkoar slagget it om de natuerkriminaliteit út te bannen.”

18

Programmatisch handhaven Eén van de punten in het convenant is het programmatisch handhaven. “Ek al wurkje wy nau gear, dochs is ús kapasiteit beheind. Hanthaveners kinne net oeral wêze. Dêrom wolle wy effektiver te wurk gean, op basis fan goede risikoanalyzes”, aldus gedeputeerde Kramer van de provincie Fryslân.

Hoeveel roofvogels worden vervolgd? Een gezamenlijke aanpak van roofvogelvervolging is hard nodig. In 2012 kwamen 122 meldingen binnen van roofvogelbestrijding. In 2011 waren dat er nog 117. Vooral het aantal vergiftigingen nam toe. Fryslân is met roofvogelvervolging de trieste koploper van alle provincies in Nederland. Hopelijk brengen de adequate handhaving en het meldpunt tegen roofvogelvervolging daar verandering in.

19

Nacht van de Nacht groter dan ooit

6

Pikdonker werd het, toen de lampen van de boot uitgingen. Alleen het licht van de vuurtorens op de eilanden schoot af en toe voorbij. Annefloor Zuurbier van de Waddenvereniging vond de nachtelijke vaartocht indrukwekkend. Ze bevond zich dan ook op één van de meeste duistere plaatsen van het land: het Wad. “Iedereen was stil en geïmponeerd, toen de motor uitging. We hoorden alleen de wind. Later, in het schip, kregen we uitleg over het belang van duisternis voor de natuur.”

De nachtelijke vaartocht, georganiseerd door de gemeente Harlingen, de Waddenvereniging en de Friese Milieu Federatie, was in trek. “In mum van tijd waren alle 120 kaarten uitverkocht”, vertelt Zuurbier. Het was die avond, op zaterdag 27 oktober 2012, één van de dertig Friese activiteiten tijdens de Nacht van de Nacht.

De achtste editie van het landelijke evenement bracht in Friesland een recordaantal bezoekers op de been, stelt Gerben Bergstra van de Friese Milieu Federatie. Meer dan 1400 bezoekers genoten volgens hem van de schoonheid van donkere nachten. Bergstra: “In de Alde Feanen en de grachten van Leeuwarden gingen mensen het water op. De volkssterrenwacht in Burgum was open, net als het beroemde Eise Eisinga Planetarium in Franeker. Meer dan de helft van de gemeenten en talloze bedrijven deden mee, onder meer door het doven van lichten op kerken en andere gebouwen. Zo stond de Oldehove in het donker.”

Met acht edities achter de rug, merkt Bergstra dat het niet bij die ene nacht in het jaar blijft. “Het heeft absoluut effect. Gemeenten nemen structurele maatregelen. Ze kiezen voor zuinige ledverlichting, dimmen de reclameverlichting en stellen een verlichtingsbeleid op.” Volgend jaar weer een Nacht van de Nacht, stelt Bergstra, namelijk op zaterdag 26 oktober 2013. “Wij doen hoogstwaarschijnlijk in 2013 weer mee met een vaartocht”, laat Zuurbier weten.

20

Hoe donker zijn de Friese nachten? Fryslân is één van de donkerste gebieden van Nederland. De provincie heeft een Friese hemelhelderheidskaart laten maken om de Friese duisternis in beeld te brengen. De kaart laat zien dat een groot deel van Fryslân donker tot erg donker is. Uitschieters zijn het Waddengebied, het gebied ten zuiden van Franeker en de Friese wouden.

Wat vinden Friezen van donkerte? Een derde van de Friezen vindt dat er ’s nachts onvoldoende duisternis is in hun eigen omgeving. Dat blijkt uit een enquête van TNS NIPO die vorig jaar is uitgevoerd naar de beleving van de Friese ruimtelijke kwaliteit. Een vijfde vindt zelfs dat de situatie rond duisternis de afgelopen vijf jaar is verslechterd. Weinigen ervaren een

Hemelhelderheidskaart

verbetering. De Friese Milieu Federatie heeft

15% van Fryslân is erg donker 41% van Fryslân is donker 31% van Fryslân is grijzig 7% van Fryslân is grijs 5% van Fryslân is licht | magnitude | aantal sterren hemelhelderheid in mcd/m2 0,5% van Fryslân is behoorlijk licht 0,175 - 0,3 | 21,41 - 22 | 1760 - 2460 (15% van Fryslân is erg donker)

onlangs een lichthinderinventarisatie uitgevoerd. 0

Na een oproep kwamen meer dan tweehonderd

Bron: Sotto Le Stelle

meldingen binnen. Uit de inventarisatie blijkt dat

10

burgers openbare verlichting en verlichting uit en rondom gebouwen op veel plaatsen als hinderlijk ervaren.

0,3 - 0,45 | 21 - 21,41 | 1530 - 1760 (41% van Fryslân is donker) 0,45 - 0,7 | 20,5 - 21 | 1150 - 1530 (31% van Fryslân is grijzig)

15 km

5

21

7 De groene Hemel van het Noorden Sinds begin mei 2013 kan het: de héle Elfstedentocht bevaren. Een langgekoesterde wens van menig Fries en watersportliefhebber komt daarmee in vervulling. De ontbrekende schakel - tussen Berltsum via Bartlehiem naar Leeuwarden, in de volksmond bekend als de ‘Hel van het Noorden’ - is afgelopen jaren fors opgeknapt. Talloze bruggen zijn vernieuwd en verhoogd, stuwen veranderd in sluizen en havens ingericht. En de natuur? “Die heeft goed meegelift met de werkzaamheden”, vertelt Arnoud de Vries van de Friese Milieu Federatie.

Vanaf het water hebben de waterliefhebbers volgens hem prachtig zicht op de nieuwe natuurgebieden, de kilometerslange natuurvriendelijke oevers, de vispassage en de smalle sloten die zijn verbonden met de hoofdvaart. Zelf schaatste De Vries er afgelopen winter. “Ze waren toen druk bezig met de aanleg”, zegt hij. De Vries is zeer te spreken over het proces. Hij ziet de Noordelijke Elfstedenvaarroute als een schoolvoorbeeld van hoe natuur en recreatie hand in hand samen kunnen gaan. “We zijn vroegtijdig bij het project betrokken, en hebben met talloze natuurorganisaties, lokale natuurexperts en sportvissers intensief meegedacht. Onze ideeën zijn in de plannen meeLangs de vaarroute liggen natuurgebieden van

genomen. Het resultaat is een groene vaarroute, waar niet alleen waterrecreanten, maar ook waterplanten en vissen

Staatsbosbeheer: de Wide Mar (zie foto),

van profiteren. Stekelbaarzen zoeken dit voorjaar de ondiepe plekken op om ongestoord te paaien. Goed nieuws

het Wiersylster Rak en de Blikfeart

voor de lepelaars, die stekelbaarzen eten.” Wie uit de boot wil stappen, kan de lepelaars van dichtbij zien door de nieuwe vogelkijkschermen.

Foto: Staatsbosbeheer

22

Hoe mooi vinden Friezen hun eigen landschap?

8,1 Rapportcijfer Friese landschap 2012

Friezen zijn dik tevreden over het Friese landschap. Dat blijkt uit de enquête in 2012 van TNS NIPO. Inwoners van Fryslân waarderen het landschap met maar liefst een 8,1. Wat de Friezen minder waarderen, zijn industrie, bedrijventerreinen, woonwijken en het verdwijnen van natuur en groen. Het geeft aan dat blijvende aandacht voor natuur en landschap een absolute must is. Ondertussen neemt het areaal bedrijventerreinen stelselmatig toe. Lag in 1996 nog 2.282 hectare van Friesland geplaveid met bedrijven, inmiddels is dat 3.720 hectare.

23

40 jaar Friese Milieu Federatie

8

Van polarisatie naar samenwerken De Friese Milieu Federatie bestaat 40 jaar. Een goed moment om terug te blikken. Wiebe Wieling is momenteel voorzitter van de Vereniging “de Friesche Elf Steden” en voorzitter van het College van Bestuur van Openbare Scholengemeenschap Piter Jelles. Hij heeft de federatie zien veranderen. “Elke periode kent zijn eigen tijdgeest en vraagt om een ander geluid”, zegt hij. Moest de milieufederatie in de beginjaren vol tégen de stroom inroeien, nu laveert ze soms mee en schuift ze op verzoek aan bij besprekingen.

Zelf was Wieling rond de eeuwwisseling voorzitter van de federatie. “We waren destijds meer actiegericht, onze achterban stond veelvuldig op de barricaden. Die spanning en polarisatie lijken verdwenen. Stonden we vroeger vaak lijnrecht tegenover boeren, bedrijfsleven en landbouw - en werd de gang naar de rechter niet geschuwd - tegenwoordig werkt de federatie nauw met deze partijen samen.”

Op de FMF-site leest Wieling begrippen als ‘meer bewustwording’ en ‘het stimuleren van kansrijke en duurzame vernieuwingen’. “Wat nu werkt is een aanpak die draait om dialoog, het vroegtijdig inspelen op ontwikkelingen en het aandragen van concrete duurzame alternatieven. De FMF is meegegroeid met de tijd. Niet alleen inhoudelijk, ook als organisatie. Ze opereren nu professioneler met een scheiding tussen bestuur en een raad van toezicht.”

Wat al die veertig jaren recht overeind bleef, stelt Wieling, is de strijd voor een schoon, natuurlijk en leefbaar Friesland. “Die strijd blijft hard nodig, ook in de toekomst. Daar ben ik van overtuigd. De federatie moet consequent het natuur-, milieu- en landschapsbeleid blijven onderstrepen en benadrukken. Zonder een dergelijke organisatie geeft niemand kritisch tegenwicht en krijgen andere belangen vrij spel.” Neem het windturbinevraagstuk, zegt Wieling. “Overal duiken windturbines op. Ik vind dat windmolens het open Friese landschap niet mogen ontsieren. De Friese Milieu Federatie moet dergelijke ontwikkelingen nauwlettend volgen.”

Foto: Piter Jelles

24

Jubileumactiviteiten Friese Milieu Federatie 40 jaar •

Speciale jubileum Nieuwjaarsbijeenkomst. Brochure ’58 Groene Wensen’ (van de



130 bezoekers) overhandigd aan de gedeputeerden Poepjes en Konst.

•

Speciale uitgave van de FMF-krant Grrroen, samengesteld door jongeren

•

Ideeën van de achterban geïnventariseerd en uitgevoerd

•

Samen met o.a. provincie, gemeente Leeuwarden, Omrin en Wetsus



het boek ‘Groene energie in Fryslân: Natuurlijk!’ uitgebracht

•

FMF voor het eerst medeorganisator Natuurwerkdag

•

Pluk van de Petteflet Natuurprijs (uitgereikt begin 2013)

•

Eerste Oars Ite foodiebag geïntroduceerd bij restaurant Eindeloos in Leeuwarden

25

Lokaal is het helemaal

9

Met elkaar, binnen een dorp of wijk, energie opwekken en energie besparen. Oscar Jansen van de Friese Milieu Federatie vindt het een typische Friese daad. Eigenzinnig, met beide benen op de grond en onafhankelijk willen zijn, in dit geval van grote energieconcerns. Neem de dorpsmolens, zegt hij. “Niet voor niets komt dat concept uit Fryslân. Veel dorpen hebben een eigen windturbine, waarbij de opbrengst deels terugvloeit naar het dorp.”

Jansen ziet graag meer van dergelijke energie-initiatieven. Van onderop, diep verankerd in de sterke Friese dorpscultuur. De behoefte is er. Gezamenlijke windturbines, zonnepanelen, biogasinstallaties: nu al telt Jansen meer dan vijftig Friese initiatieven. “Mooie staaltjes van Friese burgerkracht”, zegt hij. “Probleem is alleen dat ze allemaal zelf het wiel uitvinden. Ze lopen stuk voor stuk tegen dezelfde barrières en vraagstukken aan. Dat is zonde.”

Kennisbank Om lokale initiatieven bij te staan, lanceerde Jansen vorig jaar het Servicepunt Hier! Opgewekt Fryslân. Hij wil de dorpen en wijken met raad en daad bijstaan. Geregeld bereiken hem vragen, zoals: hoe start ik een energiecoöperatie? Welke zonnepanelen zijn goed? Hoe werf ik klanten? “Mensen mogen altijd bellen”, nodigt hij uit, “maar we organiseren ook workshops, waar lokale initiatiefnemers van elkaar kunnen leren.”

Voor het beantwoorden van vragen staat Oscar niet alleen. Alle twaalf provinciale milieufederaties beschikken sinds kort over een servicepunt. “Gezamenlijk zetten we een landelijke kennisbank op. Onderling wisselen we ervaringen uit, zodat we mensen in contact kunnen brengen met duurzame dorpen elders in het land.” Ook werkt het Friese Servicepunt intensief samen met Doarpswurk.

26

Zonne-energie Nieuwe subsidieregeling opwekken duurzame energie!

Tip van Oscar Jansen: “Lokaal is de toekomst, maar denk ook weer niet te klein. Er zijn diverse mogelijkheden om lokale initiatieven gefinancierd te krijgen. Wij helpen daar graag bij.”

Duurzaam Koudum Duurzaam Koudum is zo’n lokaal initiatief. Het dorp legt de lat hoog. “In 2025 willen we een duurzaam en zelfvoorzienend Koudum”, zegt Geerlinde van Dijk, één van de initiatiefnemers.

Maart 2013 ging Duurzaam Koudum voortvarend van start. Op het programma staan een zonnepanelenactie, gemeenschappelijke inkoop van energie, een biogasinstallatie en een dorpstuinderij. “Na de zomer steken we tevens grootscheeps in op energiebesparing”, vertelt Van Dijk. Om te leren van andere Friese duurzame dorpen, bezocht ze afgelopen jaar meerdere workshops. Het inspireerde haar. “Vooral de avond in december 2012 in Bakkeveen was interessant, met concrete aanwijzingen. Ook de studiemiddag ‘Rekenen met Energie’, die het Servicepunt Hier! Opgewekt Fryslân afgelopen april organiseerde, was zinvol.”

Concreet hielp de Friese Milieu Federatie haar onlangs met een financiële aanvraag. “De Friese Milieu Federatie heeft directe contacten met de provincie. Via de FMF hebben we de toezegging van de provincie gekregen voor een financiële bijdrage van ruim drieduizend euro.”

27

Hoe staat het met de Friese duurzame energie? Energie bron

Realisatie 2009

Doel 2015

Biogas

57 miljoen m3

315 miljoen m3

Wind

157 Mega Watt

185-250 MegaWatt



(ongeveer 300 windmolens)

Zon

4 MegaWatt

50 MegaWatt

Bron: rapport ‘Energie in beweging van zaaien naar oogsten, Provincie Fryslân’, Noordelijke Rekenkamer, 4 maart 2013

28

Een stevige windvlaag komt van onderop

10

Drie locaties wees de provincie afgelopen najaar aan voor grootschalige windturbineparken: het IJsselmeer in de buurt van de Afsluitdijk, de kop van de Afsluitdijk en de noordoostkant van het knooppunt bij Heerenveen. Dit plan veroorzaakte de nodige commotie. Een volksopstand, noemt Hans van der Werf, directeur van de Friese Milieu Federatie, het. Dat de provincie windenergie omarmt, juicht hij toe. “Wij zijn vóór windenergie. Willen we daadwerkelijk een transitie naar duurzame energie, dan is windenergie onvermijdelijk.”

Maar dan wel in samenspraak met burgers, zegt Van der Werf er nadrukkelijk bij. “In plaats van bovenaf locaties aan te wijzen, moeten we burgers bij de locatiekeuze betrekken. Het dossier zit momenteel op slot. Door de negatieve berichtgeving in de media keren veel Friezen zich tegen windenergie. Terwijl het juist kansen biedt. Laten we de dorpen in trekken, en het gesprek aangaan. Windenergie realiseer je van onderop.”

29

Wat vinden Friezen van windmolens? Volgens 59 % van de inwoners van Friesland is er voldoende energie opwekking met windmolens in de omgeving. Volgens 27 % is dit te weinig en volgens 14 % te veel. In de afgelopen 5 jaar is volgens 23 % van de mensen de energie opwekking met windmolens in de eigen omgeving toegenomen, volgens 74 % gelijk gebleven en volgens 3 % afgenomen. 57 % van de mensen vindt windmolens goed in het open landschap passen, 41 % vindt van niet. De inpassing is de afgelopen 5 jaar volgens 75 % gelijk gebleven, volgens 20 % verslechterd en volgens 5 % verbeterd.

Bron: Analyse van de uitkomsten van de landschapsenquête Fryslân (TNS NIPO, 2012 i.o.v.provincie Fryslân). Friese Milieu Federatie, 24 juli 2012 i.o.v. de provincie Fryslân.

30

Bijlagen

Bijlage 1 Organisatie Statutaire naam, rechtsvorm en vestigingsplaats De Stichting Friese Milieu Federatie (FMF), gevestigd in Leeuwarden, is opgericht in 1972 onder de toenmalige naam “Friese Milieuraad”. Deze naam is bij de statutenwijziging in 1992 gewijzigd in Stichting Friese Milieu Federatie. Op 8 februari 2006 heeft een eerste actualisatie van de statuten plaatsgevonden. Op 1 augustus 2012 heeft een tweede actualisatie plaatsgevonden. De statuten zijn opgemaakt door notaris mr. D. Postma te Leeuwarden. De stichting is ingeschreven in het Handelsregister te Leeuwarden onder nummer S41000343. Doelstelling De doelstelling van de FMF is volgens de statuten: Het bevorderen van de bescherming, instandhouding en verbetering van natuur, milieu en landschap in de provincie Fryslân en verder alles wat daarmee verband houdt, in de meest ruime zin. Missie De FMF is een koepelorganisatie van momenteel 36 natuur- en milieuorganisaties die opkomt voor de belangen van natuur en milieu in Fryslân. Ze maakt zich sterk voor de ontwikkeling van een duurzaam Fryslân, waarin een vitale natuur, een gezond milieu en een robuust landschap centraal staan. Ze loopt voorop om kansrijke en duurzame vernieuwing te stimuleren en daagt anderen uit tot een bijdrage en tot samenwerking. Verandering In de 40 jaar dat de FMF bestaat is de omgeving drastisch veranderd en daarmee de FMF ook. Ze heeft zich ontwikkeld van een reactieve naar een pro-actieve organisatie waarbij de nadruk ligt op het werken vanuit een breed (duurzaamheids) perspectief, geworteld in de Friese samenleving. Het feit dat de organisatie sterk is veranderd in de loop der jaren betekent niet dat ze op haar lauweren moet rusten. Haar omgeving is volop in ontwikkeling, de reactietijden worden steeds korter. Daarom is een Meerjarenvisie, als piketpaal voor haar toekomstige werkzaamheden, van belang. Meerjarenvisie In 2012 heeft de Friese Milieu Federatie de Meerjarenvisie “Grien foar Elkenien” opgesteld. Deze visie heeft betrekking op de periode 2012 – 2016 en geeft een doorkijk van het toekomstperspectief van de FMF en een doorkijk op de wijze waarop zij zich de komende jaren wil ontwikkelen. Koers In de Meerjarenvisie borduurt de FMF voort op de koers die al eerder is ingeslagen: zij ziet zichzelf in de toekomst als een onafhankelijke, deskundige en perspectief biedende organisatie die geworteld is in de Friese samenleving, met een centrale plaats in het Friese natuur-, milieu- en duurzaamheidsnetwerk.

Ze wil in de toekomst: • Eén geluid vanuit natuur en milieu laten horen; • Transitie naar duurzame samenleving ondersteunen bij en bruggen slaan tussen overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties; • Dichtbij de burger staan. Ze wil natuur- en milieubewustwording van de Friese burger vergroten en deze verleiden tot een meer duurzaam gedrag; • In frontlinie opereren door kansen en bedreigingen te signaleren en daar naar te handelen. Handelingsperspectief De werkwijze van de FMF is de laatste jaren, samen met haar missie ook sterk aan verandering onderhevig. In plaats van reageren op gaat ze zelf aan de slag. Dit doet ze door Verleiding (overheden, bedrijven en burgers verleiden tot een meer duurzaam gedrag), Vertalen ( van concept naar concrete aanpak) en Verbinden (coalities sluiten, netwerksturing). Bestuur en directie Het bestuur bestaat statutair uit ten minste vijf personen en wordt benoemd door de raad van toezicht. Het huidige bestuur bestaat uit vier personen. De zittingsduur van een bestuurslid is vier jaar; bij periodiek aftreden is het bestuurslid tweemaal herbenoembaar. Het bestuur heeft bij directiestatuut last en volmacht verleend aan de directeur om namens het bestuur de dagelijkse leiding over de Stichting te voeren. In 2012 kwam het bestuur viermaal bijeen. De raad van toezicht heeft per 1 februari 2011 dhr. J.R. van der Werf benoemd als directeur Benoemd

Herbenoemd

Volgende herbenoeming

P. de Haan, voorzitter

November 2009

November 2013

C.G. Bos, secretaris

Juni 2009

Juni 2013

Mw. P. Esser, penningmeester

Juni 2012

Juni 2016

Raad van Toezicht De raad van toezicht heeft als algemene taak het toezicht houden op het beleid van het bestuur en op de algemene gang van zaken in de stichting alsmede het uitoefenen van die taken en bevoegdheden die in de statuten aan de raad van toezicht zijn opgedragen of toegekend. De raad van toezicht bestaat uit zoveel natuurlijke personen als dat er aangesloten organisaties zijn met een minimum van drie personen. Iedere aangesloten organisatie benoemt een lid in de raad van toezicht. De zittingsduur per periode is vier jaar, het lid is tweemaal herbenoembaar. In 2012 kwam de raad van toezicht tweemaal bijeen.

32

Bijlage 1 Organisatie Benoemd

Vertegenwoordigd namens aangesloten organisatie

Herbenoeming

Algera G.

08-10-2009

St. Vrienden van het Nannewiid

Ansingh R.G.

13-12-2005

Ver. N&m Ureterp

Buiten H.K.

01-04-2010

IVN Ooststellingwerf

Brug R. van der

16-06-2011

St. Historisch Belang Noord Ned.

Bult, M.

21-11-2006

IVN, afd Noord Oost Friesland

December 2009

Boosman J.N.

13-12-2005

KNNV Drachten

December 2009

Feenstra H.K.

01-07-2010

Bomenstichting

Fens J.

01-05-2012

Waddenvereniging

Folbert A.J.

01-05-2012

KNNV Leeuwarden

Frieswijk-Nijhof M.J.M.

13-12-2005

N&L De Walden De Marren

December 2009

Glee-Statema A. de

13-12-2005

Milieuaktief Skarsterlan

December 2009

Galama Y.J.

23-11-2009

Milieuwurkgroep Boalsert

Hijlkema G.

19-01-2011

IVN Sudwesthoeke

Houtsma J.

20-10-2011

It Fryske Gea

Kijlstra-van Lieshout S.E.N.

13-12-2005

Milieuplatform Leeuwarden

Klijnstra D.

16-06-2011

Natuur- en Vogelwacht Bakkeveen

Koopmans G.

19-10-2012

Natuurmuseum Fryslân

Lans H.E. van der

13-12-2005

St. Vrijwillig Bosbeheer

Linde J.G. te

01-05-2012

Fryske Feriening Foar Fjildbiology

Meer J.H.R. van der

13-12-2005

Ver. Milieudefensie

Meer S. D. van der

11-01-2012

Sportvisserij Fryslân

Niewold-Homan P.M.

10-10-2012

KNJV

Oosterbaan, R. F.

17-05-2011

Ver. Natuurbescherming Gorredijk e.o.

Persenaire J.B.

13-12-2005

St. tot behoud N&L Nijefurd

Ridder A.J. van de

06-01-2010

St. Gaasterlan-Natuerlan

Rieder R. M.

13-12-2005

Ver. N&M Educatie Heerenveen

December 2009

Slager J.D.

13-12-2005

St. Jeugd Natuur Club

December 2009

Veldhuyzen van Zanten R.E.J.

17-10-2012

Ver. Natuurmonumenten

Relevante (neven)functies van leden van het bestuur en leden van de raad van toezicht Als relevante (neven)functies zijn door de volgende leden de volgende meldingen gedaan in de bijlage 12 verklaringen van het Centraal Bureau Fondsenwerving.

December 2009

December 2009

December 2009

December 2009

R. van der Brug Voorzitter Historisch Belang, bestuurslid Natuur & Milieu Ureterp, Lid gebieds commissie N381. Mw. P. Esser Raadslid gemeente Boarnsterhim, directie P.M. Esser Holding Mw. J. Fens Projectmedewerker Waddenvereniging J. Houtsma Bestuurslid/penningmeester It Fryske Gea, bestuurslid Bond van Friese Vogel beschermingswachten. D. Klijnstra Technisch beleidsmedewerker Groen en Landschap gemeente Dantumadiel, bestuurslid Natuur- en Vogelwacht Bakkeveen. Dhr. G. Koopmans Directeur Natuurmuseum Fryslân. Mw. J.G. te Linde bestuurslid Fryske Feriening Foar Fjildbiology A.J. van de Ridder Bestuurslid district Natuurmonumenten frsl, IVN-lid landelijke Raad Amsterdam, Pr-medewerker Vogelwacht A’Waard. Van de overige leden zijn geen relevante (neven)functies bekend. Bureaumedewerkers • Dhr. ing. G.D. Bergstra, projectmedewerker • Dhr. drs. S. Bijlsma, projectleider programma Friese Burger Vooruit • Dhr. E. F. Broersma, projectleider Klimaat en Duurzame energie (t/m december 2012) • Dhr. D.A.F. Bosman, projectmedewerker • Mw. Y. van Dijk, projectmedewerker • Dhr. drs. G. Geerds, communicatie adviseur • Mw. L. Harteveld, projectmedewerker ruimtelijke ordening (tot september 2012) • Dhr. G. de Jong, projectleider (t/m december 2012) • Mw. M. Kloppenburg-Antoine, medewerker secretariaat/administratie, secretaresse • Mw. W. Koehoorn-Elzinga, hoofd bedrijfsbureau • Mw. K. M. Veenman, projectmedewerker (vanaf januari 2013) • Dhr. ir. P.J.M. van der Vegt, senior beleidsmedewerker • Dhr. ir. A.R. de Vries, projectleider programma Natuur als Buur • Dhr. drs. J.R. van der Werf, directeur

April 2009

In 2012 heeft zich een aantal wijzigingen voorgedaan in de samenstelling van het medewerkersbestand. Per saldo is het aantal fte licht gestegen van 9,44 naar 9,68. Het verzuim in 2012 is 1,44% en daarmee opnieuw gedaald ten opzichte van 2011 (3,58%). Wat betreft de scholing van medewerkers zijn hun wensen en de wensen van de organisatie vastgelegd in hun persoonlijk ontwikkelingsplannen. In 2012 heeft een aantal medewerkers een korte opleiding gevolgd.

33

Bijlage 1 Organisatie Centraal Bureau Fondsenwerving De Stichting Friese Milieu Federatie (FMF) bezit het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenverwerving (CBF). De FMF is daarmee formeel erkend als “goed doel”, wat weer een van de voorwaarden is om in aanmerking te komen voor een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Het doel van het keurmerk voor dergelijke instellingen is de donateurs ervan een zo groot mogelijke zekerheid te geven dat hun geld goed en doelmatig besteed wordt. Om voor het keurmerk in aanmerking te komen moeten de organisatie en bedrijfsvoering van de instelling aan hoge eisen voldoen.

Op 23 november 2009 heeft de Raad van Toezicht op voorstel van het bestuur de Notitie Spelregels vastgesteld. Daarin staan nadere afspraken over de samenwerking tussen Raad van Toezicht, bestuur en werkorganisatie. Optimale samenstelling van het bestuur en het toezichthoudend orgaan De voorzitter, de secretaris en de penningmeester van het bestuur worden in functie benoemd door de raad van toezicht. Het bestuur zorgt ervoor dat voor deze functies kandidaten voorgedragen worden die voldoen aan de profielschetsen die het bestuur voor deze functies vastgesteld heeft.

Jaarlijks toetst het CBF of de instelling aan die eisen voldoet. In december 2012 is het keurmerk wederom verlengd voor een periode van drie jaar. Ook moet de instelling jaarlijks een verantwoordingsverklaring vaststellen. Daarin verklaart ze dat ze de algemene principes van het keurmerk onderschrijft en kan ze ook aangeven wat ze zal doen met de verbeterpunten die het CBF genoemd heeft.

Voor wat de overige bestuursleden betreft, zoekt het bestuur kandidaten die aan het algemene profiel voldoen en die op basis van kennis, deskundigheid, netwerk of andere punten een verrijking vormen van het bestuur.

Bij de wijziging van de statuten van de FMF op 8 februari 2006 zijn de statuten aangepast aan de eisen die het CBF toen stelde. Inmiddels zijn de statuten wederom, in 2012, aangepast volgens de aangepaste eisen van het CBF. Het is goed bij het lezen van onderstaande verklaring in gedachten te houden dat de eisen van het CBF voor een deel toegespitst zijn op een ander soort instelling dan de FMF is.

De leden van de Raad van Toezicht worden elk door een aangesloten organisatie benoemd, zo is in de statuten bepaald. Het bestuur streeft er in principe naar zoveel mogelijk organisaties die actief zijn op het gebied van het doel van de Stichting tot aangesloten organisatie te maken. Wie de aangesloten organisatie benoemt als lid van de Raad van Toezicht is aan die organisatie zelf om te beslissen.

Verantwoordingsverklaring code goed bestuur voor goede doelen 2013 Het Bestuur van de Friese Milieu Federatie onderschrijft de volgende principes:

Evaluatie functioneren van de directie, bestuurders en toezichthouders De directeur heeft eens per jaar een functioneringsgesprek met de voorzitter van het bestuur, waarin zijn functioneren geëvalueerd wordt.

1.

Binnen de instelling dient de functie ‘toezicht houden’ (vaststellen of goedkeuren van plannen, en het kritisch volgen van de organisatie en haar resultaten) duidelijk te zijn gescheiden van het ‘besturen’ dan wel van de ‘uitvoering’.

2. 3.

De instelling dient continu te werken aan een optimale besteding van middelen, zodat effectief en doelmatig gewerkt wordt aan het realiseren van de doelstelling. De instelling streeft naar optimale relaties met belanghebbenden, met gerichte aandacht voor de informatieverschaffing en de inname en verwerking van wensen, vragen en klachten.

In deze verantwoordingsverklaring wordt beschreven op welke manier de Friese Milieu Federatie invulling geeft aan deze principes. Ad 1 Functiescheiding tussen toezicht en uitvoering Bij de Friese Milieu Federatie is de functiescheiding geregeld door in de statuten de toezichtfunctie bij de Raad van Toezicht te leggen. De Raad van Toezicht houdt toezicht op het beleid van het bestuur en op de algemene gang van zaken in de Stichting. Het bestuur is belast met het besturen van de stichting en heeft de eindverantwoordelijkheid voor de (dagelijkse) leiding en de uitvoering van haar programma’s en activiteiten. Het bestuur heeft een Directiestatuut vastgelegd, deze is geactualiseerd op 27 februari 2013. Daarmee krijgt de directeur volmacht om namens het bestuur de dagelijkse leiding over de stichting te voeren.

Tussen bestuur en Raad van Toezicht is afgesproken dat er elk voorjaar een brainstormsessie gehouden wordt waarin de Raad van Toezicht en het bestuur het functioneren van het eigen orgaan en dat van de Stichting als geheel evalueren onder leiding van een externe deskundige. Taakverdeling tussen bestuur en raad van toezicht Het bestuur is eindverantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de Stichting. De Raad van Toezicht houdt toezicht op het beleid van het bestuur en op de algemene gang van zaken in de Stichting. Ad 2 Optimale besteding van de financiële middelen De stichting Friese Milieu Federatie heeft ten doel het behoud en de verbetering van de kwaliteit van de natuur, het milieu en het landschap en het bevorderen van duurzame ontwikkeling in het bijzonder in de provincie Fryslân, alles in de meest ruime zin. De Friese Milieu Federatie heeft in de afgelopen jaren voortdurend gewerkt aan verbetering van de projectmatige aanpak van haar werkzaamheden. Alle activiteiten zijn gericht op het realiseren van de doelstelling van de Milieufederatie. Optimalisering van de effectiviteit van de organisatie vindt op de volgende manier plaats: • De directie stelt jaarlijks een werkplan met begroting op, waarin onder meer de gewenste resul taten, begrote kosten en beoogde financiering per project zijn vastgelegd. Het bestuur toetst dit werkplan met begroting en stelt dit vast. De Raad van Toezicht keurt het vervolgens goed.

34

Bijlage 1 Organisatie • Het hoofd bedrijfsbureau voorziet het bestuur van financiële kwartaalrapportages, waarin de gerealiseerde cijfers t.o.v. de begroting zichtbaar worden gemaakt. • De directie informeert het bestuur over mogelijke overschrijdingen van de begroting of verschuivin gen van meer dan 10% binnen de hoofdposten op de begroting. • Over de voortgang van het werkplan en de afzonderlijke projecten wordt conform de daarover gemaakte afspraken aan de partners en subsidieverstrekkers gerapporteerd. • Het hoofd bedrijfsbureau stelt een jaarrekening op conform de Richtlijn 650 Fondswervende instel- lingen. De accountant controleert deze en voorziet de jaarrekening van een goedkeurende contro leverklaring. De accountant rapporteert rechtstreeks aan het bestuur over de jaarlijkse accountants controle. Het bestuur stelt de jaarrekening vast en de Raad van Toezicht keurt deze goed. • Het hoofdbedrijfsbureau stelt jaarlijks een financieel projectenoverzicht op dat overeenstemt met de jaarrekening. In het financieel projectenoverzicht worden per project vastgelegd: de begrote opbrengsten en kosten én de gerealiseerde financiering, d.w.z. subsidies en overige bijdragen, uren en kosten. De inhoudelijke verslaglegging wordt samengevat in het externe jaarverslag, dat door geïnteresseerden kan worden opgevraagd. • Over de taken, bevoegdheden en procedures rond de besteding van de financiële middelen zijn afspraken vastgelegd in het handboek van de Friese Milieu Federatie. • De organisatie streeft naar een verantwoorde verhouding tussen productiviteit en overhead. Als referentiepunten hanteert zij daarbij overheadgemiddelden van vergelijkbare goede doelenorgani saties. Voor de komende jaren richt het beleid zich op handhaving van de beheer en administratie kosten op gelijk niveau terwijl we de organisatie in omvang en productie licht willen laten groeien. • Daarnaast werkt de Friese Milieu Federatie aan optimalisering van haar effectiviteit door: - Structurele samenwerking met plaatselijke groepen, de provinciale milieufederaties, terrein beheerders en overige partners. - Uitwisseling van kennis over organisatieveranderingen en verbeteringsorganisaties met andere provinciale instellingen. Ad 3. Streven naar optimale relaties met belanghebbenden De Friese Milieu Federatie ondersteunt mensen en organisaties, die zich actief inzetten voor hun eigen leefomgeving. Zij vervult de functie van vraagbaak, aanspreekpunt en coördinator van lokale activiteiten in Fryslân. Zij beschikt daarvoor over een breed netwerk aan contacten, die bij deze ondersteuning van dienst kunnen zijn. Gerelateerd aan de doelstelling van de milieufederatie zijn belanghebbenden: 1. Plaatselijke groepen en individuen, die zich inzetten voor natuur, milieu en landschap in Fryslân; 2. Beleidsmakers en beslissers in openbaar bestuur en bedrijfsleven, die invloed uitoefenen op het terrein van natuur, milieu en landschap in Fryslân; 3. Samenwerkingspartners.

Milieu Federatie de communicatie met haar belanghebbenden wil verbeteren. De milieufederatie zal zich blijven richten op beleidsbeïnvloeding via bestuurders en bedrijfsleven, maar wil zich daarnaast meer richten op een goede en efficiënte informatievoorziening aan een breed publiek: voor alle in natuur, milieu en landschap geïnteresseerde mensen. De informatievoorziening is erop gericht om de effectiviteit van de activiteiten van de milieufederatie te vergroten. Concrete voorbeelden van de uitvoering van de communicatiestrategie zijn: • De vernieuwde website van de Friese Milieu Federatie, waarmee op een heldere manier inzicht wordt gegeven in de visie, taken en rollen van de milieufederatie, in haar activiteiten en die van haar collega-organisaties; • De huis aan huis krant Natuurlijk Fryslân waarmee alle huishoudens in de provincie worden bereikt. • De inzet van sociale media bij projecten met als doel nieuwe doelgroepen te bereiken. Het jaarverslag en de jaarrekening van de Friese Milieu Federatie zijn bij de organisatie op te vragen of via de website www.friesemilieufederatie.nl te downloaden. Een ieder is vrij om inbreng te leveren en te reageren op onze activiteiten en het te voeren of gevoerde strategische en inhoudelijke beleid. Dat kan op verschillende manieren, maar onze website is daarvoor een goed platform. Meningen, opvattingen of reacties worden zeer op prijs gesteld en worden in de reguliere werkprocessen van beleidsvorming en uitvoering meegenomen. Tot slot bestaat er voor belanghebbenden de mogelijkheid om een klacht in te dienen bij de milieufederatie, als zij het bijvoorbeeld niet eens zijn met de uitvoering van activiteiten of constateren dat er sprake is van inconsistentie van beleid. Voor een correcte verwerking van de klachten is een Klachtenprocedure Friese Milieu Federatie ontwikkeld. Doelstellingen van deze procedure zijn: 1. Klachten afhandelen op een vooraf vastgestelde eenduidige wijze, om de servicegraad naar de aangesloten organisaties, relaties, partners en geïnteresseerden te bewaken. 2. Ten behoeve van bestuur en/of management inzicht verschaffen in het totale aantal, de soort en de ernst van klachten om zo, waar nodig en mogelijk, te komen tot aanbevelingen om werkprocessen of de inhoudelijke koers aan te passen of te wijzigen. Deze verantwoordingsverklaring is vastgesteld in de bestuursvergadering van 22 mei 2013

Bezoldiging en vergoedingenbeleid De Friese Milieu Federatie volgt voor de bureaumedewerkers de arbeidsvoorwaarden die zijn opgesteld in de CAO Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening. Behoudens de vergoeding voor reiskosten ontvangen de bestuurders van Stichting Friese Milieu Federatie geen vergoeding voor hun werkzaamheden.

In de Communicatiestrategie van de Friese Milieu Federatie is vastgelegd op welke manier de Friese

35

Bijlage 1 Organisatie Vrijwilligersbeleid

Dat houdt onder meer in dat er functionerings- en beoordelingsgesprekken met hen gevoerd worden en dat er afspraken gemaakt worden over werktijden en verlof. Vrijwilligers in deze categorie krijgen een aanstellingsbrief van het bestuur waarin de belangrijkste afspraken die gemaakt zijn, vastgelegd worden.

De Friese Milieu Federatie heeft contacten met verschillende soorten vrijwilligers: 1. De leden van de aangesloten organisaties en andere organisaties, die zich vrijwillig inzetten voor het behoud van natuur, milieu, landschap en duurzaamheid in Fryslân; 2. Personen, die zich incidenteel en belangeloos inzetten voor bepaalde activiteiten van de Friese Milieu Federatie; 3. Onbezoldigde medewerkers van het kantoor van de Friese Milieu Federatie.

In 2012 zijn er drie vrijwilligersovereenkomsten gesloten, deze vrijwilligers waren actief ten behoeve van het bureau: mw. M. Kruysdijk, mw. H. Nutma en mw. H. Kaput. Naast deze vrijwilligers waren er meerdere stagiaires actief.

Ad 1 De leden van de actieve achterban bestaan uit leden van aangesloten organisaties en andere natuuren milieugroepen en personen die zich individueel betrokken weten bij het werk van de Friese Milieu Federatie. De Friese Milieu Federatie ziet het als één van haar belangrijkste taken om de vrijwilligers onder categorie 1 actief te ondersteunen. Zij doet dit door middel van • Het verstrekken van informatie • Advisering • Het organiseren van activiteiten • Het verstrekken van voorlichtingsmateriaal. Het werven van deze vrijwilligers gebeurt door de desbetreffende organisatie en die is ook verantwoordelijk voor de activiteiten van de vrijwilligers. Bij het werven kan de Friese Milieu Federatie een faciliterende rol spelen.

Financiële paragraaf De Friese Milieu Federatie is een stichting zonder winstoogmerk. Provinsje Fryslân en de Nationale Postcode Loterij zijn de grootste geldverstrekkers. De besteding van de inkomsten wordt inhoudelijk verantwoord in het jaarverslag en financieel in de jaarrekening. De financiële bijlage bevat een overzicht van de balansrekeningen en de staat van baten en lasten over 2012. Het beleid ten aanzien van de reserves is opgenomen in de jaarrekening. De Friese Milieu Federatie beschikt over een continuïteitsreserve. Deze dient als buffer voor het opvangen van tegenvallers en om de continuïteit van de stichting te waarborgen. De financiële middelen zijn ondergebracht bij de Triodosbank op een rekening courant en een rendementsrekening. Voor verdere financiële informatie wordt verwezen naar de jaarrekening 2012.

Ad 2 Sinds het bestaan van de Friese Milieu Federatie zijn er altijd personen geweest, die zich belangeloos hebben ingezet voor de organisatie, vooral door middel van advisering over zaken die met het werkveld van de Friese Milieu Federatie te maken hebben. De Friese Milieu Federatie vergoedt onkosten die deze vrijwilligers maken voor het uitvoeren van hun werk ten behoeve van de organisatie. Voorwaarde daarbij is wel dat tevoren afspraken over het maken van kosten gemaakt zijn met de medewerker van de Friese Milieu Federatie onder wiens verantwoordelijkheid de activiteit valt. Ad 3 Op de verschillende werkterreinen van de milieufederatie zijn medewerkers actief die hun werk onbezoldigd verrichten en een werkplek in het kantoor van de Friese Milieu Federatie krijgen. De Friese Milieu Federatie vergoedt de onkosten, die deze vrijwilligers maken voor het uitvoeren van hun werk ten behoeve van de organisatie. De aansprakelijkheidsverzekering van de organisatie is ook voor deze medewerkers afgesloten. Vrijwilligers in deze categorie worden zoveel mogelijk de rechten en plichten toegekend die de betaalde medewerkers in dienst van de Friese Milieu Federatie hebben.

36

Bijlage 2 Financiën Stichting Friese Milieu Federatie Jaarrekening 2012

Stichting Friese Milieu Federatie Jaarrekening 2012

Staat van baten en lasten

Balans per 31 december Actief

2012 €

1 Vaste activa Materiële vaste activa in het kader van de doelstelling 2 Vlottende activa Vorderingen Debiteuren Overige vorderingen en overlopende activa

17.513

Totaal activa

2012 €

221.000 80.013

Fondsen

233.823

23.478 87.579

€

€

€

0 230.730 789.363 24.416

0 196.139 605.433 51.815

0 169.626 648.951 50.400

1.044.509

853.387

868.977

0 0 0 394.938 188.568 165.862 110.149 112.292

0 0 0 294.845 146.612 200.205 81.157 130.568

339.374 345.555 198.752 0 0 0 0 0

359.706

268.882

611.042

409.077

€

2011 €

971.809

853.387

883.681

Werving baten Kosten werving baten

0

0

0

Beheer en administratie Kosten beheer en administratie 1)

0

0

0

971.809

853.387

883.681

72.700

0

-14.704

8 Lasten Besteed aan doelstellingen*: Duurzame ontwikkeling Groene Ruimte Netwerk en Communicatie Duurzaam Leven Klimaat en Duurzame Energie Omgevingskwaliteit Biodiversiteit Achterban en Media

111.057

€

301.013 0 324.694

180.356 71.638

8.440 124.423 61.811 55.848

250.522

Som der lasten

251.994 0 251.994

Resultaat

0 13.243 65.742 32.882 45.216

Het resultaat 2012 is toegevoegd / onttrokken aan: Continuïteitsreserve Bestemmingsreserves

611.042

64.325 8.375 72.700

* Er heeft een herschikking plaatsgevonden van de projecten naar diverse thema's.

157.083

1)

Totaal passiva

Rekening 2011

7 Baten Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Subsidies van overheden Overige baten

29.138

35.826

5 Voorzieningen 6 Kortlopende schulden Crediteuren Vooruitontvangen subsidies Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige schulden en overl.passiva

Begroting 2012

€

4 Reserves en Fondsen Reserves Continuïteitsreserve Bestemmingsreserves

Rekening 2012

Som der baten

146.346 87.477

3 Liquide middelen

Passief

€

2011 €

409.077

37

De provinciale milieufederaties hanteren voor het inzichtelijk maken van deze kosten een uniforme systematiek die gebaseerd is op de aanbeveling Toepassing van Richtlijn 650 voor Kosten Beheer en Administratie van de Vereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI). De kosten voor beheer en administratie worden inzichtelijk gemaakt in de Toelichting lastenverdeling, maar worden in de staat van baten en lasten volledig toegerekend aan de doelstellingen.

Bijlage 2 Financiën Stichting Friese Milieu Federatie Jaarrekening 2012

Toelichting op de balans en staat van baten en lasten Algemeen De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen (Richtlijn 650). Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling ongewijzigd gebleven ten opzichte van het voorgaande jaar.

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, verminderd met de op basis van de geschatte levensduur en restwaarde bepaalde afschrijvingen. De afschrijvingen bedragen een percentage van de verkrijgingsprijs. In het jaar van aanschaf wordt de helft van het gebruikelijke percentage afgeschreven. Overige activa en passiva De overige activa en passiva zijn opgenomen tegen nominale waarde, tenzij in de toelichting op de desbetreffende balanspost anders is vermeld.

Grondslagen resultaatbepaling Algemeen De baten en lasten zijn toegerekend aan de periode waarop deze betrekking hebben. Baten en lasten uit voorgaande jaren die in dit boekjaar zijn geconstateerd, zijn aan dit boekjaar toegerekend. De uitvoeringskosten zijn, met uitzondering van de directe projectkosten, op basis van het aantal geregistreerde uren toegerekend aan de desbetreffende doelstelling. De directe projectkosten zijn rechtstreeks toegerekend aan de doelstellingen. Pensioenen De Friese Milieu Federatie heeft voor haar medewerkers een toegezegd-pensioenregeling. Hiervoor in aanmerking komende medewerkers hebben op de pensioengerechtigde leeftijd recht op een pensioen welke afhankelijk is van leeftijd, salaris en dienstjaren. De regeling is ondergebracht bij de Stichting Pensioenfonds Zorg en Welzijn. De Friese Milieu Federatie heeft geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen in geval van een tekort bij St. Pensioenfonds Zorg en Welzijn, anders dan het effect van hogere toekomstige premies. De Friese Milieu Federatie heeft daarom de pensioenregeling verwerkt als een toegezegde-bijdrageregeling en heeft de verschuldigde premies tot en met het einde van het boekjaar in de jaarrekening verantwoord.

38

Bijlage 3 Aangesloten organisaties 1. It Fryske Gea

7. Waddenvereniging

13. Natuur- en Landschapsvereniging

Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag

Postbus 90, 8860 AB Harlingen

‘De Wâlden, De Marren’

0512 38 14 48

0517 49 36 93

Robyntsjewei 20, 9261 XV Eastermar

www.itfryskegea.nl

www.waddenvereniging.nl

0512 47 21 02

2. Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging,

8. IJsselmeervereniging

14. Milieuplatform Leeuwarden

regio Friesland

Postbus 222, 1850 AE Heiloo

Sassingastins 7, 8925 JJ Leeuwarden

De Finne 38, 9036 KK Menaam

www.ijsselmeervereniging.nl

058 267 29 77 www.milieuplatform.tk

0517 45 19 87 www.knjv.nl

9. St. Vrijwillig Bosbeheer Noord-Nederland Asserstraat 201, 9486 TD Rhee

15. Vereniging Natuur en Milieu Ureterp e.o.

3. Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische

0592 29 17 15

Hagedoarnleane 8, 9247 AG Ureterp

Vereniging, afdeling Drachten

www.ecoplan.nl

0512 30 19 42

0512 54 15 78

10. Ver. Milieudefensie, kerngroep Leeuwarden

16. Milieuwerkgroep Terschelling

www.knnv.nl/drachten

Ramstraat 33, 8921 PW Leeuwarden

Noord Midslandweg 43, 8891 JG Midsland Terschelling

058 212 88 74

0562 44 93 38

J.M. Houwenstraat 29, 9203 SL Drachten

4. Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische

www.milieudefensie.nl

17. IVN, afdeling Heerenveen e.o.

Vereniging, afdeling Leeuwarden Herweystrjitte 51, 9145 SK Ternaard

11. Stichting Gaasterlân Natuerlân

Dr. G. van Schouwenlaan 25, 8441 CZ Heerenveen

0519 57 18 19

Mientwei 2, 8572 WB Rijs

0513 62 48 64

www.knnv.nl/leeuwarden

0514 58 16 77

www.ivn.nl/afdeling/heerenveen-eo

www.gaasterland-natuurland.nl

5. Vereniging Natuurmonumenten

18. Stichting Milieuwurkgroep Boalsert

Postbus 764, 9400 AT Assen

12. Wielenwerkgroep

It Waarlamke 5, 8702 CT Bolsward

0592 30 50 50

Lanen 33, 8861 CB Harlingen

0515 57 38 12

www.natuurmonumenten.nl

06 48 96 67 10

www.milieuwerkgroepbolsward.nl

www.wielenwerkgroep.nl

6. Fryske Feriening Foar Fjildbiology

19. IVN, afdeling Ooststellingwerf

Jan Flintermanlaan 7 9269 VV Veenwouden

Lijnakker 5, 8431 PJ Oosterwolde

0511 47 46 40

0516 51 53 81

www.fjildbiology.nl

www.ivn.nl/afdeling/ooststellingwerf

39

Bijlage 3 Aangesloten organisaties 20. Milieu Aktief Skarsterlân

27. Bomenstichting

34. Natuur- en Vogelwacht Bakkeveen

Plusterdyk 5, 8512 AH Broek

Uiterwaardenstraat 308, 1079 DB Amsterdam

Foarwurkerwei 8a, 9243 JZ Bakkeveen

0513 41 28 51

020 33 06 008

0516 85 06 65

www.bomenstichting.nl

21. Stichting tot Behoud van Natuur en Landschap Nijefurd

28. St. It Griene Erfgoed

35. Natuurmuseum Fryslân

Pastorywei 15, 8721 GS Warns

Ottemaweg 4, 9254 HG Hurdegaryp

Schoenmakersperk 2, 8911 EM Leeuwarden

0514 68 16 10

www.stige.nl

058 233 22 44

www.landschapnijefurd.nl

www.natuurmuseumfryslan.nl

29. St. Vrienden van het Nannewiid 22. IVN Noord-Oost Friesland

Streek 20, 8464 NC Sint Johannesga

36. Bond van Friese Vogelbeschermingswachten

A. Reitsestraat 5, 9851 AT Burgum

www.vriendenvannannewiid.nl

Koaidyk 8c, 9264 TP Earnewald

www.ivn-noordoostfriesland.nl

0511 53 97 50

30. IVN afdeling Súdwesthoeke

www.friesevogelwachten.nl

23. Jeugd Natuur Club “The Nature Kids”

De Flechtreed 29, 8567 KC Oudemirdum

G. Emersonstrjritte 59, 9088 BG Wirdum

0514 57 19 93

37. Noordenwind

058 255 33 31

www.ivn.nl/sudwesthoeke

Tesselschadestraat 6, 8913 HB Leeuwarden

www.jeugdnatuurclub.nl

058 244 98 08

31. Vereniging voor Natuurbescherming Gorredijk e.o.

www.noordenwind.org

24. St. Van Ommenpolder

Weversblad 3, 8401 MB Gorredijk

Wite Muonts 1, 8621 DU Heeg

0513 46 33 96

38. Ver. Moai Skarsterlan

06 13706140

www.geaflecht.nl

De Stelle 43, 8501 MR Joure 0513 41 29 72

25. Werkgroep Kerkuilen

32. Stichting Historisch Belang Noord-Nederland

Lipomwijk 2, 9247 CH Ureterp

Wylp 15, 9247 GH Ureterp

0512 30 31 74

06 13490961

www.kerkuil.com

www.historischbelang.nl

26. Stichting Bomenridders Leeuwarden

33. Sportvisserij Fryslân

Stienserstraat 22, 8917 CE Leeuwarden

Biensma 27, 9001 XZ Grou

06 20 39 19 70

0566 62 44 55

www.bomenridders.nl

www.visseninfriesland.nl

40

www.moaiskarsterlan.nl

Bijlage 4 Nationale Postcode Loterij Cheque van € 2.250.000 van de Postcode Loterij voor De Natuur en Milieufederaties Ruim negentig goede doelen schitterden op het Goed Geld Gala van de Nationale Postcode Loterij. In Het Concertgebouw in Amsterdam maakte de grootste goededoelenloterij van Nederland bekend dat zij dankzij haar 2,4 miljoen deelnemers dit jaar een recordbedrag van 291 miljoen euro kan schenken aan de goede doelen. De helft van ieder lot doneert de Postcode Loterij aan goede doelen op het gebied van mens en natuur. De Natuur en Milieufederaties ontvingen een cheque van € 2.250.000. De Friese Milieu Federatie heeft in 2012 dankzij de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij onder meer de projecten HIER Opgewekt, Nieuwe Binding, Nacht van de Nacht en Big Jump kunnen realiseren. Joris Hogenboom (rechts) en Hans van der Werf van De Natuur en Milieufederaties ontvangen de cheque van € 2.250.000 uit handen van Judith Lingeman (Hoofd Afdeling Goede Doelen). Foto: Roy Beusker Fotografie

41

Bijlage 5 Activiteitenoverzicht 2012

I. Programma duurzaam leven

Thema

Project

Producten

Effect (outcome)

Partners

Uitgevoerd

Afval

Afvalawareness 2

Wedstrijd op basisscholen Prijsuitreiking

Afvalreductie Friese burger via bewustwording hoe om te gaan met afval.

Gemeenten (10x) Provincie Aangesloten organisaties

Alle scholen uit 6 gemeenten zijn benaderd voor dit project. Dit heeft geleid tot 10 inzendingen. OBS De Tsjerne uit Gorredijk heeft de hoofdprijs gewonnen.

Afvalawareness 3

Projectplan

Afvalreductie Friese burger via bewustwording hoe om te gaan met afval.

Gemeenten (10x) Provincie Aangesloten organisaties

Organisatie voorbereidingsbijeenkomst projectpartners.

Afvalreductie 2 gemeenten

Verkenning uitgevoerd

Gemeenten ondersteunen bij hun aanpak afvalreductie.

Mc Donalds Gemeenten

Verkenning over afvalstromen bij verschillende gemeenten en bedrijven.

Monitor ecologische voetafdruk 2011

Representatieve meting van de voetafdruk. Onderzoeksrapport

Inzicht in afname milieugebruiksruimte Friese burger en bedrijfsleven in 2011: Gemiddelde voetafdruk van 4,06 ha., een verlaging van 0,35 ha. t.o.v. de nulmeting in 2009.

Provincie Bewoners Friesland

Onderzoeksrapport De Friese Voetafdruk Gemeten: monitor 2011 is opgeleverd en gepresenteerd aan de gedeputeerde.

Monitor ecologische voetafdruk 2012

Projectplan. Representatieve meting van de voetafdruk van 2025 inwoners van Friesland. 975 nieuwe deelnemers.

Inzicht in afname milieugebruiksruimte Friese burger en bedrijfsleven in 2012.

Provincie Bewoners Friesland

Enquête voorbereid en inmiddels uitgevoerd. Resultaten worden in 2013 bekend gemaakt.

Oars Ite III

Plan van aanpak. Haalbaarheidsstudie campagne maand zonder vlees. Nieuwe website. Foodiebag.

Verlagen ecologische voetafdruk door bewust met voeding om te gaan.

Provincie Bewoners Friesland

Diverse activiteiten om duurzaam en verantwoord eten onder de aandacht te brengen, waaronder een vleescampagne, ontwikkeling Foodiebag, congres MCL-Stenden, ondersteuning 2000 deelnemers.

Ik hou van Fryslân

Website Communicatieplan

Samenhangende communicatiestrategie om bewustzijn consumptie met betrekking tot de leefomgeving te vergroten.

Ambassadeurs

Samenhangende communicatiestrategie is ontwikkeld en uitgerold.

Variëren met vlees

Kookgids Kookworkshop Bijeenkomst

5% van de gezinnen in Friesland eet per week minimaal één dag vaker dan gebruikelijk een warme maaltijd zonder vlees.

Milieuplatform Heerenveen. Provincie. 4 restaurants. Diverse gemeenten. NDC media.

Wedstrijd over vleesvrij koken is ontwikkeld. Dit heeft geleid tot een Lekker zonder vlees diner en een receptenboek.

Fair Fibers

Projectplan Fair Fibers. Website. Inzamelbakken textiel. Symposium. Workshop. Communicatiemateriaal. Handleidingen.

Hoogwaardig hergebruik van textiel in de kringloop vergroten.

Omrin Omrin Estafette Provincie Humana ReShare AgentschapNL Gemeenten

Campagne voorbereid en uitgevoerd om hoogwaardig hergebruik van textiel in de kringloop te vergroten via een gezamenlijke afval boodschap, workshop gemeenten en persberichten en stoppers in de pers.

Eetbare stad Leeuwarden

Notitie voorstel aanpak eetbare stad. Excursie Almere in het kader van eetbare stad.

Aanjagen en coördineren initiatieven op gebied van duurzame voeding in Leeuwarden.

Gemeente Leeuwarden Waddenacademie Van Hall Nordwin College

Gestart met het initiatief Eetbare Stad. Dit heeft geleid tot 2 bijeenkomsten van lokale initiatieven en een startdocument.

Lokale agenda

Ondersteuning gemeenten invoering duurzaamheidsagenda

Concept voorstel gemeenten Grien kennisnetwerk SW Fryslân

Integratie duurzame ontwikkeling in het lokale gemeentelijke beleid Organisatie input natuur en milieuorganisaties bij gemeentelijke plannen.

Gemeenten Súdwest Fryslân, Dantumadiel, Dongeradeel. Aangesloten organisaties.

Concept voorstel gemaakt en besproken met wethouder Dantumadiel, Dongeradeel. Pilot Grien kennisnetwerk SW Fryslân gestart. Diverse overleggen met deelnemers.

Duurzame netwerken

Pilots verduurzamen scholen

5 scholen zijn ondersteund. Enquête. Evaluatie en aanbevelingen voor vervolg.

Scholen hebben een duurzame bedrijfsvoering.

Provincie IVN LvdO

Onderzoeken verduurzaming 5 scholen. Aan de hand daarvan een plan van aanpak gemaakt en aan de provincie gepresenteerd.

Duurzame besluitvorming

Fries Jongerenpanel

“Pool” van 15-20 jongeren die actief zijn met duurzaamheid.

Nieuwe ideeën op het gebied van duurzame ontwikkeling genereren Bij besluitvorming wordt duurzaamheid integraal meegenomen

Jongerenpanel

Organisatie en start Jongerenpanel. Zo’n 15 – 20 deelnemers. Deze zijn voorbereid en ondersteund via workshops, debatavonden. Panelleden aanwezig bij: Jonge Friezen Foarút, Opening Provinciehuis/lagerhuis debat, bijeenkomst Duurzaam Fryslân 2040/ Solar Challenge, Springtij festival. Drie adviezen aan GS en/of provinciemedewerkers: watersport (2x), natuur.

Fryslân 2040

5 bijeenkomsten Fryslân 2040. 220 leden. Haalbaarheidsonderzoek. Oprichten Stichting Duurzaam Fryslân 2040.

Voorlopers ondersteunen elkaar op het gebied van duurzaamheid.

Provincie, Gemeenten Omrin, Wetsus, Wetterskip 220 deelnemers

Organisatie van 4 bijeenkomsten, oprichten stichting Duurzaam Fryslân 2040, inhuur en aansturen coördinator. Schrijven van evaluatie en haalbaarheidsonderzoek.

Ecologische voetafdruk

Voeding

Textiel

42

Bijlage 5 Activiteitenoverzicht 2012

II. Programma klimaat en duurzame energie

Thema

Project

Producten

Effect (outcome)

Partners

Uitgevoerd

Lokale Energie

Lokale Energie Voorwaarts I

Aanpak lokale initiatieven. Symposium. Ondersteuning 6 kansrijke initiatieven m.b.t. energietransitie.

Een duurzame energievoorziening op lokale schaal. Op lokale schaal worden duurzaamheidsinitiatieven aangejaagd. Er is een samenhangende en consistente aanpak en strategie.

Natuur en Milieu Drenthe en Groningen Provincie Gemeenten Doarpswurk Aangesloten organisaties

Contact gelegd met 25 lokale initiatieven. Die initiatieven zijn opgenomen op de sites Hier opgewekt en Duurzame Initiatieven. Er is een routekaart ontwikkeld tbv de lokale initiatieven en er is een grote bijeenkomst in Drachten georganiseerd.

Lokale energie voorwaarts II

Symposium. Onderzoek. Aanpak zonne-energie. Servicepunt Lokale energie.

Borging van de aanpak

Natuur en Milieu Drenthe en Groningen, Provincie Gemeenten, Doarpswurk Aangesloten organisaties Stenden, NHL

Onderzoek uitgevoerd bij gemeenten naar duurzaamheidsbeleid + aanbevelingen gedaan voor vervolg. Symposium georganiseerd in Groningen. Vraagbaak voor lokale initiatieven opgezet. Deelname in Energiewerkplaats.

Lange termijn perspectief klimaatontwikkeling

Noordelijk klimaatdebat

Debat Noordelijk Klimaatperspectief

Bewustwording effect van onze projecten op lange termijn. Agendering van problematiek.

Provincie Aangesloten organisaties Natuur- en Milieu Drenthe en Groningen

Debatavond georganiseerd waarbij gediscussieerd is over lange termijn doelen van de provincie.

Zonneenergie

Clubactie

Projectplan

Toename gebruik zonne-energie in Fryslân.

Provincie Fryslân Omrin

Projectplan gemaakt voor zonne-energie bij sportclubs.

Windenergie

Inpassing plan voor een Windmolenpark Afsluitdijk

Informatieavond. Participatie en communicatieplan.

Draagvlak ontwikkelen voor windenergie op land.

Provincie Aangesloten organisaties PDF Doarpswurk

Reactie op Structuurvisie Wind op Land en op notitie Reikwijdte en Detailniveau Windpark Fryslân. Symposium windenergie georganiseerd in Sneek. Schrijven aantal artikelen windenergie. Overleg over participatie in windparken en schrijven conceptvoorstel hierover. Overleg communicatiestrategie wind i.s.m. provincie, SWF, PDF en Doarpswurk.

Solar

Mini solar race

Bassischool leerlingen kennis laten maken met de mogelijkheden van zonne-energie op een actieve manier.

Solar Challange Noordenwind Marne College IVN

Wedstrijd voor zonnebootjes voor bassischolen tijdens de Solar Challenge georganiseerd samen met basisschoolleerlingen in Bolsward.

Event Groen

Deelname Event Groen

Duurzame voeding bij 10.000 bezoekers onder de aandacht brengen. 200 nieuwe deelnemers Oars Ite.

Event Groen Nordwin

Deelname aan Event Groen met aparte stand ism Nordwin.

Samenwerking natuur en bedrijfsleven

Verkenning

Nieuwe samenwerkingsvormen ontwikkelen tussen natuur en bedrijfsleven.

Philips, DE, Rabobank Friesland Campina IVN, Fryske Gea Landschapsbeheer.

Afspraken gemaakt met Philips en met Rabobank. Discussie over verdienmodellen met de terreinbeherende organisaties.

Minisymposia

43

Bijlage 5 Activiteitenoverzicht 2012

III. Programma omgevingskwaliteit

Thema

Project

Producten

Effect (outcome)

Partners

Uitgevoerd

Gebiedsontwikkeling

Ondersteuning bij gebiedsprojecten en Landinrichting

Reactie evaluatie Streekplan. Drie bijeenkomsten, coördinatie inzet natuurbeschermings organisaties.

Natuur en milieu is meegenomen in gebiedsontwikkelingsprogramma’s. Er is een gemeenschappelijke visie en strategie vanuit natuur en milieu.

Terreinbeheerders. Provincie. Natuur en milieu organisaties. Gemeenten.

Notitie opgesteld mbt effecten JSF. Reactie op evaluatie streekplan. Overleg met Tennet over compensatie 380 kV. Deelname aan bestuurlijk en ambtelijk overleg NFW: aandacht voor nieuw gebiedsplan, nieuwe overlegstructuur, beschermen houtwallen. Ondersteuning en afstemming vertegenwoordigers Landinrichtingscommissies.

Streekagenda

Verkenning uitgevoerd. Ontwikkeling programmaconcept SGS.

Natuur en Milieu is herkenbaar meegenomen in Streekagenda Agendering Shared Grien Space voor uitvoeringsagenda

Provincie, LBF Omrop Fryslân

Uitwerken visie met speerpunten natuur en landschap voor streekagenda in de regio’s Afstemming ANNO t.b.v. input SGS in streekagenda.

Ruimtelijke kwaliteit

Moai Fryslan:

Projectplan gemaakt en ingediend.

Betrokkenheid creëren van burgers voor ruimtelijke kwaliteit.

LBF Omrop Fryslân

Projectplan geschreven en ingediend.

Coördinatie en afstemming

PKKb, PCLG, Mijnbouwadviescie, Natuurbeschermingsoverleg

Deelname aan PCLG Organiseren van 6 NB-overleggen.

Standpunten van natuur- en milieuorganisaties zijn opgenomen in de adviezen van de PKKb en PCLG. Afstemming, meningsvorming en samenwerking heeft plaatsgevonden in NB-overleg.

Provincie Partijen Terreinbeherende organisaties

6 x NB-overleg met de terreinbeheerders, waarbij PCLG adviezen zijn voorbereid, discussies gevoerd over kavelruil, landbouwstructuurbeleid, schaalvergroting, weidevogelbeheer en Nota Natuur. In de PCLG is GS geadviseerd over deze onderwerpen.

Milieu Kwaliteit Landelijk Gebied

Plan Campagne Duurzame Landbouw. Verkenning biobased economy.

Afname ammoniak op natuur Verduurzaming landbouwontwikkeling.

Provincie Terreinbeherende organisaties NFW, LTO

Notitie shared grien space is ontwikkeld. Er is een conceptprojectplan Duurzame landbouw/KfeG ontwikkeld en besproken.

Krimpverkenning

Verkenning Krimp in relatie tot natuur en landschap

Kansen voor natuur en milieu op het gebied van krimp zijn in beeld gebracht.

Rabobank Provincie gemeenten

Er is een notitie krimp in relatie tot natuur/landschap geschreven en besproken met provincie.

Deelname Veenweidestudie. Ondersteunen Fries waternetwerk. Big Jump.

Inbreng van natuur en milieu in waternetwerk.

Vitens Provincie Wetterskip Terreinbeherende organisaties

Zienswijze startnotitie veenweidevisie. Organiseren NB bijeenkomst veenweidestudie, regiobijeenkomst schoonwater/KRW, uitvoering van eerste Big Jump in Fryslân bij Lemmer.

Recreatie

Projectvoorstel duurzame recreatie

Natuur versterkt de recreatie

Recron, Hiswa Gem. Terschelling Drive4electric, ondernemers Terschelling.

Schrijven aanvraag Fryslân fernijt: “Opladen voor Duurzaam Terschelling”. Deze is helaas afgewezen.

Advisering nieuwe ontwikkelingen

Twee bijeenkomsten Elverding (windenergie, ruimtelijke kwaliteit, Wadden)

Inbreng van natuur en milieu is geborgd

Provincie, Gemeenten Terreinbeherende Organisaties, Waddenvereniging, LBF.

Reactie op MER-zandwinning, 3 Elverding, overleggen over ruimtelijke kwaliteit en windenergie, ontwikkeling Waddengebied.

Water

44

Bijlage 5 Activiteitenoverzicht 2012

IV. Programma biodiversiteit

Thema

Project

Producten

Effect (outcome)

Partners

Uitgevoerd

Biodiversiteit

Natuur als Buur

Projectplan

Natuur is onderdeel van bebouwde omgeving. Actieve rol van de burgers.

Provincie, Tytsjerksteradiel Gemeente Leeuwarden ANWB, Lokale organisaties

Ontwikkelen projectvoorstel over biodiversiteit in CamminghaburenNoord en ingediend.

Pluk de Stad

Route van Pluk de Stad

Aandacht voor natuur in de stad

Gemeente Leeuwarden

Organisatie van bijeenkomst Pluk de Stad Route

Biobased Economy

Verkenning

Inzichten in kansen van een meer op biomassa gebaseerde economie en de kansen die het biedt om biodiversiteit in Fryslân te verhogen.

Provincie Terreibeherende organisaties

Uitvoeren verkenning naar effecten en kansen biobased economy en natuur en landschap

Kening fan ‘e Greide

Programmaplan. Aftrap Provinciehuis. Gruttomelkpak.

Discussie en voorstellen ontwikkelen hoe we in Fryslân om willen gaan met ons cultuurlandschap.

Natuurmuseum Terreinbeheerders BFVW Boerennatuur

Ontwikkelen programmaplan en ingediend voor een NPL Droomfondsaanvraag. Helaas afgewezen. Startbijeenkomst in het Provinciehuis. Input geleverd in discussie rond weidevogels.

Natuurtoezicht en handhaving

Analyse Projectplan Plan van Aanpak

Activiteiten op het gebied van natuurtoezicht worden gecoördineerd en efficiënter ingezet

Provincie, Sportvisserij Terreinbeheerders, Milieupolitie

Analyse en Plan van Aanpak is in een breed overleg aangeboden aan de gedeputeerde. Toezichtskring is op de kaart gezet via artikelen in de kranten en reportages op TV.

Vleermuisproject Tjerkwerd

Projectplan. Plaatsng camera’s. Website.

Verborgen leefwijze van vleermuizen voor een breed publiek zichtbaar gemaakt. Draagvlak voor vleermuizen vergroot.

Provincie. Gemeenten. Lokale en landelijke fondsen.

Officiële start heeft plaatsgevonden op 21 juni met perspresentatie. Beelden worden opgenomen en uitgezonden via 3 infraroodcamera’s op zolder kerkje Tjerkwerd. Aandacht voor vleermuizen via Infoavond over vleermuizen met excursie en tentoonstelling.

Frysk Fûgelpaad

Projectplan

Aandacht voor vogels in Friesland en met name in Natura 2000 gebieden.

Provincie Terreinbeheerende organisaties

Acquisitie niet geslaagd

Iconen Fryske Natoer

Projectplan

Aandacht voor dieren die veel in Friesland voorkomen.

Provincie, Poeisz

Acquisitie samen met IVN niet geslaagd

Vismigratie

Opleveren van 3 borden mbt vismigratie.

Actualisatie vismigratieknelpunten in Friesland.

Wetterskip

Analyse van vismigratieknelpunten.

Nacht van de Nacht

Brochure “Duisternis op de kaart”. Coördinatie Nacht van de Nacht. Website.

Vermindering energieverbruik Draagvlak lichthinderaanpak

Gemeenten, Provincie Nacht van de Nacht Aangesloten organisaties NAM

Ontwikkeling brochure “duisternis op de kaart” en verspreid onder deelnemers en bibliotheken. Organiseren van activiteit op het wad (100 deelnemers) i.s.m. Waddenvereniging en gemeente Harlingen.

Melkveestallen

Projectvoorstel

Vermindering energieverbruik bij melkveestallen.

Provincies LTO NMF

Bijeenkomst pilot verlichting stallen Tytsjerksteradiel. Ontwikkeling projectvoorstel.

Soortenbescherming

Licht en Donker

45

Bijlage 5 Activiteitenoverzicht 2012

V. Programma achterban en media

Thema

Project

Producten

Effect (outcome)

Partners

Uitgevoerd

Communicatie

Groene krant Digitale nieuwsbrief Grrroen

Groene krant/Natuurlijk Fryslân in huis-aanhuiskrant Fryslân. Digitale nieuwsbrief Grrroen.

Alle Friese burgers worden zo goed mogelijk geïnformeerd over duurzame initiatieven. Draagvlak voor duurzaamheidsbeleid provincie.

Provincie, Wegener Fryslân Marketing FisK

Digitale nieuwsbrief Grrroen is 5 keer verschenen. Huis-aan-huis krant de Fryslân is 3 keer verschenen. In samenwerking met leerbedrijf 03 is een speciale editie voor jongeren gemaakt.

Achterban

FMF servicelijn

Diverse vragen zijn beantwoord.

Vragen die leven in Friese samenleving op het gebied van natuur en milieu worden beantwoord.

Aangesloten organisaties

Info voortgang Merskenheide. Advisering ontgrondingsvergunningen. Info omwonenden slibdepot Makkum, Grondwatermeters.

Nieuwe Binding

Groene Peiler. CRM systeem. 1000 nieuwe nieuwsbrieflezers. Wervingsacties via lopende campagnes.

Binding versterken tussen FMF en Inwoners Friesland.

De Natuur- en Milieufederaties. Inwoners Friesland. Aangesloten organisaties.

Twee Groene Peilers zijn uitgevoerd. Draaiende CRM database. 1000 nieuwe nieuwsbrieflezers erbij (!).

Aangesloten organisaties

Viering 40 jarig bestaan. Natuurmuseum en BFVW zijn lid.

Er zijn goede contacten met onze aangesloten organisaties. Achterban is verbreed.

Aangesloten organisaties

De aangesloten organisaties zijn gevraagd om ideeën aan te leveren. Zijn in diverse projecten verwerkt. Organisatie Nieuwjaarsreceptie met hoge opkomst. Gebruik van feestlogo in onze communicatie.

Website

Nieuwe website

Alle Friese burgers worden zo goed mogelijk geïnformeerd over activiteiten FMF. Communicatiemiddel voor projecten en werkzaamheden FMF zodat er draagvlak en binding ontstaat Bewustwording over rol FMF is vergroot.

Natuur- en milieuorganisaties in Fryslân, individuele burgers, overheden, maatschappelijke organisaties, persorganen, bedrijfsleven.

Nieuwe website is gerealiseerd, met actueel overzicht van nieuwsitems op de website, Groene Agenda, natuur- en milieuorganisaties in Friesland en alle publicaties en nieuwtjes van de FMF.

Jaarverslag

Jaarverslag 2011

Verantwoording afleggen over de geleverde prestaties.

Provincie. Aangesloten organisaties. Burgers.

Jaarverslag is vernieuwd, korter en met interviews van stakeholders.

46

Het werk van de Friese Milieu Federatie wordt mede mogelijk gemaakt door de

47

Friese Milieu Federatie Oostergoweg 7 Postbus 713 8901 BM Leeuwarden Telefoon: 058 289 03 03 Fax: 058 288 04 25 E-mail: [email protected] Internet: www.friesemilieufederatie.nl