1
Terugkoppeling, jaargang 13, nr. 3
De helft van het oplossen van problemen zit in grondige probleemoriëntatie. Waar gaat het precies om? Wat is het probleem? De ontwerptheorie leert ons dat je tijdens de oriëntatie met de probleemhebber moet overleggen. Dat gebeurt in het echt ook. Maar in het onderwijs levert dat problemen op. Zie je al voor je: de leerlingen gaan massaal op stap om met verschillende probleemhebbers te overleggen. Levensecht is het wel, maar logistiek is het lastig. Hier wordt een simulatieles beschreven waarin de oriëntatie op het probleem versterkt wordt en waarmee in de onderwijspraktijk goede ervaringen zijn opgedaan. In een vorig artikel in Terugkoppeling beschreven Rob Hos en Ineke Frederik een introductieles waarmee in de eerste klas goede ervaringen zijn opgedaan. Hier beschrijven we een les die als opstap kan dienen voor technisch ontwerpen in de bovenbouw.
In het project Technologie en Samenleving Slotakkoord wordt lesmateriaal ontwikkeld dat enerzijds moet laten zien dat technologie een bijdrage kan leveren aan het oplossen van problemen in de samenleving en anderzijds dat technisch ontwerpen in en doorgaande leerlijn aan bod kan komen in het voortgezet onderwijs.
De thema’s in het project Technologie en Samenleving Slotakkoord Binnen het project Technologie en Samenleving Slotakkoord zijn een verschillende thema’s geselecteerd waarvoor lesmateriaal gemaakt gaat worden. Voor de ontwikkelgroep rond de TU Delft zijn dat Ouderentechnologie en (Re)integratie van arbeidsgehandicapten. Andere thema’s zoals bijvoorbeeld Criminaliteitspreventie of Preventie van arbeidsuitval worden door de UvA (Cor de Beurs e.a.) en door UT-Elan (Harm Scholte e.a.) uitgewerkt. De SLO (Heleen Driessen e.a.) draagt zorg voor de leerplanontwikkelingskant van het project. De beperkingen waar ouderen en ook gehandicapten mee te maken hebben vormen een duidelijk maatschappelijk en economisch probleem. Zo zelfstandig mogelijk dagelijkse dingen doen is dan ook de boodschap. Technologie kan daarin op vele manieren helpen. In lessen technisch ontwerpen komt die basisproblematiek terug en in vervolglessen gaan leerlingen ook daadwerkelijk prototypen van producten ontwerpen.
2 Figuur 2: bestek voor ouderen die hun gewrichten beperkt kunnen bewegen
Ongebruikelijke doelstellingen Eerder hebben docenten gemerkt dat leerlingen moeite hebben zich te identificeren met de gehandicapte probleemhebber. Of dit veroorzaakt wordt doordat zij als gezonde jonge mensen merken dat ze juist nu steeds méér kunnen in plaats van minder, is niet bekend. Deze opdracht beoogt dan ook met reële situatiebelevingen de problemen, waarmee ouderen in het dagelijks leven geconfronteerd worden, te concretiseren. Daarnaast wil ze empathie en solidariteit bevorderen. Inderdaad, dat zijn niet de meest gebruikelijke doelstellingen van lessen natuurwetenschappen of techniek, maar voor dit project zijn ze belangrijk genoeg om een duidelijke plaats te krijgen. De probleemsituatie uit het lesmateriaal Op een dag krijgt Maaike, de dochter van meneer Verdonk, een bezorgd telefoontje van een buurvrouw van meneer Verdonk. "Gisteren wilde ik bij je vader langs om voor hem het wasgoed te strijken. Dat kan hij immers niet meer vanwege zijn reuma. Maar hij was niet thuis. Vanmorgen belde ik weer aan, maar ik kreeg geen respons. Weet jij waar hij is?" Maaike reageert erg verbaasd: "Mijn vader niet thuis? Dat is vreemd. Ik heb hem gisterenavond nog aan de lijn gehad! Ik zal eens even bij hem aanlopen en u daarna opbellen, OK?” Maaike gaat meteen naar haar vader en treft hem in de woonkamer, waar hij de krant zit te lezen. Meneer Verdonk schrikt hevig wanneer hij zijn dochter zo onverwacht voor zich ziet. Hij heeft haar niet horen binnenkomen. Ze drinken samen een kop koffie. Op dat moment gaat de deurbel, waarop meneer Verdonk niet reageert.
De simulatie-les De probleem situatie uit het lesmateriaal heeft betrekking op twee verschillende handicaps. De les is dan ook in tweeën verdeeld. Er vindt een rollenspel plaats in het eerste deel: één leerling is doof en een andere leerling probeert hem iets te verduidelijken. De klas observeert en wordt daarbij tussen neus en lippen met het verschil tussen waarnemen en interpreteren geconfronteerd. Met uitleg en rollenspel is ongeveer 15 minuten gemoeid.
3 In het tweede deel van de les gaan de leerlingen in groepen aan het werk. Als hulpmiddelen zijn plakband, latjes, verbandmateriaal, schaar, een plank en wat gewone hulpmiddelen zoals een melkpak of een afgesloten glazen pot nodig. De les is bij ANW (algemene natuurwetenschappen) uitgevoerd en vroeg daar ook wat extra klaarzet activiteiten!
Blok 4: Informatie over reuma Reuma is een verzamelnaam voor meer dan honderd verschillende ziekten aan het ‘ bewegingsapparaat ’ (de gewrichten en omliggende weefsels). Mensen met reuma hebben vaak veel pijn en last van stijfheid, veroorzaakt door ontstekingen en/of overbelasting. Hierdoor zijn zij veelal ook beperkt in hun dagelijks handelingen. Iedereen kan reuma krijgen, ongeacht leeftijd, levenswijze of geslacht. Eén op de tien Nederlanders (ruim 1,6 miljoen) heeft langdurige reumatische klachten. Daarmee is reuma volksziekte nr 1 . Van de meeste vormen van reuma is de oorzaak nog niet bekend. Reuma is nog niet te genezen, maar vaak wel te behandelen met therapieën en/of medicijnen. Reumatische ziekten zijn grofweg in te delen in drie groepen: • ontstekingsreuma: aandoeningen die zich kenmerken door langdurige gewrichtsontstekingen • artrose: aandoening waarbij het gewrichtskraakbeen in kwaliteit achteruit gaat • weke-delenreuma: aandoeningen waarbij de weefsels rondom de gewrichten overbelast zijn
De opdracht en enkele ervaringen “Er zijn veel dagelijkse situaties waarin je als reumagehandicapte ernstig hinder ondervindt. Elke groep krijgt er één toegewezen. Ontwerp hulpmiddelen om deze situatie te simuleren. Je mag gebruik maken van de materialen die voorin het lokaal liggen. Je kunt ook zelf ‘hulpmiddel’ spelen. De situaties: 1. 2. 3. 4. 5.
Het openmaken van een nieuwe pot jam. Het oprapen van de post (en het openen van een envelop). Het knippen van stevig karton. Het hoog in de keukenkast pakken van een dure schaal. Het op de vaas zetten van een bos rozen; schuin afsnijden hoort er ook bij.
4 6. Het openen van een melkpak. 7. Het openen van een vleeswarenverpakking. 8. Het openen van een deur met een sleutel. Oefen de simulatie zó, dat ieder de rol spelen kan. Je docent kiest één of meer groepen die ‘hun’ situatie vóór de klas in simulatie spelen; je krijgt daarbij maximaal 1 minuut.” Figuur Figuur Figuur Figuur
5: 6: 7: 8:
melkpak open maken met reuma handen? pot openen zonder kracht? reiken terwijl je schouder pijn doet? knippen zonder kracht?
De les blijkt opmerkelijk goed aan te slaan. Er zit vaart in de les en de leerling die met een plank in de rug toch nog die sleutel probeert op te rapen oogst veel belangstelling. Veel leerlingen brengen voorbeelden in van iemand uit hun eigen omgeving die met vergelijkbare problemen worstelt. Al eens met een touw om je arm iets van een kast af proberen te pakken? De les is geslaagd omdat er veel overlegd wordt, goed geanalyseerd wordt en de betrokkenheid van de leerlingen groot is. Het technisch gehalte is bescheiden. Zomaar een leuke les is wat ons betreft echter niet echt goed genoeg. Het succes ervan zit in het vervolg. Dan blijkt dat deze oriëntatie op de probleemstelling rendeert. In ANW maar ook in Natuurkunde komt de praktische opdracht terug. Leerlingen kiezen dan meestal uit een serie opdrachten zoals bijvoorbeeld een grijphulp, een leeshulp, een ovenschaal aanpakker, een pillenkliever, een sleutelomdraaier of een douchekop hoogteversteller. figuur 9: douchekop versteller voor rolstoelers Hun prototypes testen ze. Opeens blijkt dat ze zich goed – en veel beter dan in een eerder stadium- in de opdracht inleven. De handicap wordt spontaan gesimuleerd, zodat ze ervan verzekerd te zijn dat hun gevonden oplossing ook inderdaad voldoet.
Meedoen? Het project Technologie en Samenleving van EZ-Senter levert schitterende contexten, waarin technische inhoud en maatschappelijke betrokkenheid verweven zijn. Technisch ontwerpen krijgt via dit materiaal in veel bètavakken en vanaf 12 + handen en voeten. Het lesmateriaal is voorzien van werkbladen en docentenhandleidingen. Het is getoetst door collega’s - anderen dan de auteurs - in verschillende lessen! De resultaten daarvan
5 zijn goed: de opdrachten zijn uitvoerbaar en in een aantal gevallen zijn de leerlingen zo enthousiast dat ze de bel niet meer horen! Wilt u meedoen? Neem contact op met één van de medewerkers in uw regio. Namen en e-mail adressen Technologie en Samenleving Slotakkoord regio Noord Oost West SLO
coördinator Cor de Beurs;
[email protected] Universiteit van Amsterdam, AMSTEL Instituut Harm Scholte;
[email protected] Universiteit Twente, ELAN Ineke Frederik;
[email protected] TU Delft, TULO-TN Heleen Driessen;
[email protected]
