Het thema ‘water’ in de MDG’s en SDG’s
Millenniumdoelstellingen (MDG’s)1) Tijdens de Algemene Vergadering van de VN in september 2000, namen 191 regeringsleiders in de Millenniumverklaring officieel de verbintenis op om de strijd aan te gaan tegen de extreme armoede in de wereld. Deze Verklaring stelt dat tegen 2015 het aandeel mensen dat onder de grens van extreme armoede leeft, gehalveerd moet zijn ten opzichte van 1990 (referentiejaar). De Millenniumverklaring werd vervolgens vertaald in 8 concrete doelstellingen, de zogenaamde Millenniumdoelstellingen of Millennium Development Goals (MDG’s), met 18 streefdoelen en 48 meetbare indicatoren. MDG 7, dat het waarborgen van de duurzaamheid van het milieu beoogt, omvat twee streefdoelen (9 en 10) die betrekking hebben op het thema water en sanitaire voorzieningen: • Streefdoel 9: “De beginselen van duurzame ontwikkeling integreren in het nationale beleid en de nationale programma’s en het verlies aan natuurlijke hulpbronnen terugdringen.” • Streefdoel 10: “Tegen 2015 het deel van de bevolking halveren dat geen duurzame toegang heeft tot veilig drinkwater of essentiële sanitaire voorzieningen”.
MDG 7: stand van zaken2) Mede dankzij de Millenniumdoelstellingen is al heel wat vooruitgang geboekt, maar toch is er nog een lange weg te gaan…
Drinkwater Het streefdoel om de verhouding van mensen zonder drinkbaar water te halveren, werd reeds bereikt in 2010, vijf jaar voor de einddatum van de MDG’s (2015). In 2012 had 89% van de wereldbevolking toegang tot een verbeterde waterbron. Meer dan 2,3 miljard mensen kregen toegang tot drinkbaar water. Maar ondanks die vooruitgang zijn er nog steeds 748 miljoen mensen die voor hun drinkwater afhangen van een onveilige waterbron. 173 miljoen van hen haalt zijn drinkwater uit rivieren, stromen of meren. Het andere deel haalt zijn drinkwater uit onbeschermde open waterputten of slecht beschermde natuurlijke bronnen. 45 landen zijn nog lang niet in de buurt om de MDG rond drinkwater te halen. Bovendien blijkt dat de gemeenschappen die wél een verbeterde drinkwaterbron gebruiken niet per se kwalitatief aanvaardbaar drinkwater hebben. Veel drinkwaterpunten zijn immers besmet met bacteriën. Ook is de permanentie van de dienstverlening in veel gevallen niet gegarandeerd. Drinkwater is niet altijd 24/7 beschikbaar.
1) http://www.unmillenniumproject.org/goals/index.htm 2) http://www.un.org/millenniumgoals/2014%20MDG%20report/MDG%202014%20English%20web.pdf
Het thema ‘water’ in de MDG’s en SDG’s Protos
1
Sanitaire voorzieningen Sinds 1990 kregen 2 miljard mensen – meer dan een kwart van de wereldbevolking – toegang tot sanitaire basisvoorzieningen. In 1990 had 49% een proper toilet of latrine in de buurt, in 2012 was dat 64%. Maar er is nog een lange weg te gaan en het is nu al zeker dat de MDG-doelstelling (een dekkings-graad van 75%) niet gehaald zal worden. In 2012 beschikten 2,5 miljard mensen nog steeds niet over een proper toilet in de nabijheid. 1 miljard mensen doet nog zijn behoefte in de openlucht. ‘Open defecatie’ is vooral problematisch in Zuid-Azië, Oceanië en Sub-Sahara Afrika.
Praktijken met betrekking sanitaire voorzieningen.
Toegang tot verschillende soorten drinkwaterbronnen. Bron: http://www.un.org/millenniumgoals/2014%20MDG%20report/MDG%202014%20English%20web.pdf
Het thema ‘water’ in de MDG’s en SDG’s Protos
2
Ondanks de steeds terugkerende internationale conferenties en fora is er rond het waterthema geen consensus over strategie en werkmethodes. Drie belangrijke, aan elkaar verwante discussies blijven de agenda bepalen en vooruitgang afremmen: 1. De algemene visie op water: water en sanitaire voorzieningen werden erkend als mensen-recht door de Algemene Vergadering van de VN, wordt beschouwd als gemeenschappelijk erfgoed in vele culturen en gemeenschappen, maar wordt tevens door steeds meer inter-nationale organisaties en overheden benaderd als een ‘economisch goed’. 2. De rol van de verschillende actoren, in het bijzonder van de centrale overheid, de lokale besturen, de georganiseerde watergebruikers en de privésector: de principes van ‘good governance’ worden hier veelal anders geïnterpreteerd naargelang de plaats die men ziet voor de vrije markt, publiek bestuur en burgerparticipatie. 3. De financieringsmechanismen, waar men vaststelt dat: • de bevolking zonder drinkbaar water niet in staat is de kost van een minimale drinkwatervoorziening alleen te dragen; • de schuldenlast op regeringen in het Zuiden een rem is op duidelijkere engage-menten, terwijl drinkwater steeds meer een bevoegdheid wordt van lokale over-heden die hiervoor niet de nodige financiële middelen hebben; • de privésector niet geïnteresseerd is in investeringen voor verspreid wonende ge-meenschappen zonder water, gezien de lage rentabiliteit en het hoge risico; • de internationale gemeenschap niet bereid lijkt de solidariteit te verhogen, noch de mechanismen aan te passen om in te spelen op de veranderde rol van lokale overheden en georganiseerde gebruikers.
Alternatieve financieringsbronnen voor universele toegang De Millenniumdoelstellingen over toegang tot veilig drinkwater (en de ‘World Summit on Sustainable Development’-doelstellingen3) over toegang tot sanitaire basisvoorzieningen) mogen zich niet beperken tot ‘de helft van het aandeel van de wereldbevolking dat er geen toegang toe heeft’, maar moeten worden uitgebreid tot de hele wereldbevolking.
Het Vlaams Partnerschap Water voor Ontwikkeling5) wil, door een versterkte samenwerking van de Vlaamse actoren die betrokken zijn bij ontwikkelingssamenwerking en/ of waterbeheer, een bijdrage leveren tot de Millenniumdoelstelling met betrekking tot drinkwater en sanitaire voorzieningen via financiële inbreng en het ter beschikking stellen van kennis & expertise. Het partnerschap werd opgericht op 22 maart 2004 en de eerste projecten werden opgestart in 2005.
Volgens de officiële statistieken hebben honderden miljoenen mensen wel toegang tot water, maar het water is soms van slechte kwaliteit, de voorziening is niet continu of de prijs is onbetaalbaar voor een verarmde bevolking. Het recht op toegang tot water kan bovendien enkel gerealiseerd worden als er op alle niveaus meer steun en samenwerking komt met betrekking tot water en waterbeleid.
In Nederland is er de stichting Aqua for All6), kortweg A4A. Die werd in 2002 opgericht door de Nederlandse publieke watersector om de krachten op het gebied van ontwikkelingssamenwerking voor water te bundelen. A4A stelt zich als doel met het geld en de kennis uit de sector een duurzame ontwikkeling te bevorderen van drinkwatervoorziening, sanitaire voorzieningen en waterbeheer in ontwikkelingslanden.
In 2003 waarschuwde het Camdessus Panel4) er voor dat de MDG’s niet zouden gehaald worden indien de jaarlijkse investeringen in water- en sanitatieinfrastructuur niet verdubbeld worden in ontwikkelingslanden. Dit rapport was de aanleiding voor het ontstaan van nieuwe solidariteitsmechanismen.
Op 10 februari 2005 verscheen in het Frans staatsblad de wet Oudin-Santini7), of ‘la petite loi d’eau’. Die wet laat lagere besturen en publieke intercommunale organisaties toe tot maximum 1% van hun budgetten voor de publieke dienstverlening van water en sanitaire voorzieningen in Frankrijk ter beschikking te stellen voor internationale
3) http://www.unmillenniumproject.org/documents/131302_wssd_report_reissued.pdf 4) http://www.worldwatercouncil.org/fileadmin/world_water_council/documents_old/Library/Publications_and_reports/CamdessusReport.pdf 5) http://www.watervoorontwikkeling.be/ 6) http://www.aquaforall.nl/ Het thema ‘water’ in de MDG’s en SDG’s Protos
3
samenwerking of noodhulp rond water en sanitaire voorzieningen. De ‘agences de l’eau’ of waterbekkenstructuren mogen dit ook doen. Dit ofwel rechtstreeks met partners in het Zuiden, ofwel via Europese of internationale organisaties. Om de doelstellingen i.v.m. water en sanitaire voorzieningen te helpen bereiken, richtte de EU, één van de sterke pleitbezorgers voor de Millenniumdoelstellingen rond water, het ACP-EU Water Initiative8) op. Dit is een aparte budgetlijn om programma’s te ondersteunen die de toegang tot veilig drinkwater en verbeterde sanitaire voorzieningen willen verbeteren. Ook de internationale gemeenschap moet een grotere solidariteit opbrengen. Enerzijds moeten de OESO-landen de belofte respecteren om 0,7% van hun Bruto Nationaal Product te spenderen aan ontwikkelingssamenwerking. Anderzijds moeten zij, in overleg met de partnerlanden in het Zuiden, een groter aandeel van de ontwikkelingsgelden voorbehouden voor de watersector.
Sustainable Development Goals (SDG’s) Sinds 2012 wordt gewerkt aan een vervolgverhaal voor de MDG’s die in 2015 aflopen. De ‘Post-2015 Ontwikkelingsagenda’ moet vastgelegd worden, en in het bijzonder de Sustainable Development Goals (SDG’s) of Duurzame Ontwikkelingsdoelen die daarbij horen. De Post-2015 Ontwikkelingsagenda is universeel en mondiaal, en heeft dus betrekking op alle landen (inclusief de ontwikkelde landen). De nieuwe ontwikkelingsdoelen – de SDG’s – die bij die agenda horen, zullen aflopen in 2030. Om tot de Post-2015 Ontwikkelingsagenda en de SDG’s te komen, werd een wereldwijde openbare bevraging georganiseerd, een High Level Panel opgericht en een Open Working Group aangesteld.
Openbare bevraging Onder de koepel ‘The World we want’ lieten meer dan 1 miljoen mensen hun stem horen in verband met de toekomst van onze planeet. De openbare raadpleging peilde naar elf thema's, waaronder water. De volgende drie subthema’s kwamen aan bod: • drinkbaar water, sanitaire voorzieningen en hygiëne; • beheer van de watervoorraden, Integraal Waterbeheer, efficiënt watergebruik, en veiligheid; • afvalwaterbeheer en waterkwaliteit van het oppervlakteen grondwater.
Welke zijn de voornaamste besluiten van de openbare raadpleging rond water? Tijdens de raadpleging werd herhaaldelijk de nadruk gelegd op water als centraal element in alle ontwikkelingsaspecten, zowel sociaal als economisch, technisch en ecologisch. Het eindrapport stelt dan ook: “Water dient een doelstelling op zich te zijn, met heldere subdoelstellingen en meetbare indicatoren. Zo erkennen we haar fundamentele rol in het leven, de economische ontwikkeling en het welzijn van elkeen binnen de Post-2015 Ontwikkelingsagenda voor een duurzame ontwikkeling.”
Van de 140.000 ideeën/standpunten/voorstellen die gepost zijn op www.worldwewant2015.org betroffen 90.000 het thema water. Zoals die cijfers aantonen, maken watergerelateerde problemen essentieel deel uit van de actuele zorgen rond menselijke ontwikkeling. De raadpleging werd afgesloten met een bijeenkomst rond de belangrijkste boodschappen van het overleg. In augustus 2013 werd het eindrapport van de openbare raadpleging rond water gepubliceerd9).
7) http://www.cites-unies-france.org/IMG/pdf/118_Loi_Oudin_modifiee.pdf 8) http://www.google.be/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad=rja&uact=8&ved=0CCwQFjAB&url=http%3A%2F%2Fwww.unep. org%2FGC%2FGCSS-VIII%2FEU%2520Water%2520Initiative2.IWRM.doc&ei=gHUlVPHXNsHgOP_ngPgP&usg=AFQjCNHW7TxT2NsJK9oEoUaJGkl UwN-TNA&sig2=8Kq0L2kWN5PyCz23bU_y6g&bvm=bv.76247554,d.ZWU 9) http://www.worldwewant2015.org/node/366798 Het thema ‘water’ in de MDG’s en SDG’s Protos
4
High Level Panel of Eminent Persons De VN-secretaris-generaal riep in juli 2012 een ‘High Level Panel of Eminent Persons on the Post-2015 Development Agenda’ in het leven, met 27 vooraanstaande vertegenwoordigers van overheden, het maatschappelijke middenveld en de privésector, bedoeld om de VN advies te verlenen in verband met het toekomstige wereldwijde ontwikkelingsbeleid na 2015.
Het finale rapport van dit High Level Panel, ‘A new global partnership: eradicate poverty and transform economies through sustainable development’10), wordt door de secretaris-generaal en de VN als leidraad gebruikt bij de bepaling van de Post-2015 Ontwikkelingsagenda omtrent duurzame menselijke ontwikkeling. Het panel heeft 5 grote ambities voorgesteld.
De 5 grote ambities van het High Level Panel Report: • Niemand achterwege laten – ‘Leave no one behind’. Volgens het rapport is het mogelijk om tegen 2030 extreme armoede volledig te bannen. • Duurzame ontwikkeling als sleuteldoel van elk overheidsbeleid en alle private acties. • Inclusieve groei en meer banen. • Efficiënte, open en verantwoordelijke publieke instellingen oprichten om vrede, vrijheid, waardigheid en participatie van bevolkingen te bewerkstelligen. • Een nieuw wereldwijd partnerschap teweegbrengen dat alle staats- en non-gouvernementele actoren verenigt, d.i. mobilisatie voor een gedeelde doelstelling door overheden, privésector, daaraan verbonden actoren,fondsen, academische milieus en… bevolkingen. Het High Level Panel Report beveelt 12 doelstellingen aan waarbij water en sanitaire voorzieningen een aparte doelstelling wordt11).
Open Working Group In januari 2013 werd een Open Working Group gevormd, samengesteld uit verschillende stakeholders van enkele lidstaten en een zeer ruime vertegenwoordiging van de civiele maatschappij. Deze werkgroep is inmiddels tot een rapport gekomen met voorstellen voor doelen en targets12). Van de doelstellingen is er één volledig toegewijd aan water, met name de zesde. Dat is een grote nieuwigheid ten opzichte van de voorgaande Millenniumdoelstellingen waar de thema’s rond water en sanitaire voorzieningen transversaal werden aangepakt zonder dat er sprake was van een aparte doelstelling. De 6e doelstelling luidt ‘De beschikbaarheid en het duurzaam beheer van water en sanitaire voorzieningen voor iedereen verzekeren’ en bevat volgende subdoelstellingen:
10) http://www.post2015hlp.org/wp-content/uploads/2013/05/UN-Report.pdf 11) http://report.post2015hlp.org/illustrative-goals.html 12) http://sustainabledevelopment.un.org/focussdgs.html Het thema ‘water’ in de MDG’s en SDG’s Protos
5
• Tegen 2030 universele en billijke toegang tot veilig en betaalbaar drinkwater voor iedereen bereiken. • Tegen 2030 adequate en billijke toegang tot sanitaire voorzieningen en hygiëne bereiken; een einde maken aan open defecatie, met daarbij speciale aandacht voor de noden van vrouwen en meisjes en voor diegenen in kwetsbare posities. • Tegen 2030 de waterkwaliteit verbeteren door het verminderen van vervuiling, door te stoppen met dumping en de vrijgave van gevaarlijke chemicaliën en materialen te beperken, door de verhouding onbehandeld afvalwater te halveren en door recyclage en veilig hergebruik te doen toenemen met x%.
Rapport van de secretaris-generaal van de VN (Eind 2014 zal Ban Ki-moon zijn rapport voorstellen. Van zodra de info beschikbaar is wordt dit document aangevuld).
Onderhandelingsproces Tussen september 2014 en september 2015 onderhandelen de VN-lidstaten om tot een definitieve set van SDG’s te komen. Het is de bedoeling de definitieve Duurzame Ontwikkelingsdoelen te bekrachtigen op de Algemene Vergadering van de VN in september 2015.
• Tegen 2030 de efficiëntie van watergebruik substantieel verhogen in alle sectoren en duurzame onttrekkingen en voorziening van zoetwater verzekeren om waterschaarste aan te pakken; het aantal mensen dat lijdt onder water schaarste substantieel verminderen. • Tegen 2030 integraal waterbeheer integreren op alle niveaus, ook in grensoverschrijdende samenwerkings verbanden. • Tegen 2030 watergerelateerde ecosystemen beschermen en herstellen, inclusief bergen, bossen, draslanden, rivieren, aquifers en meren. • Tegen 2030 internationale samenwerking en capaciteits opbouw uitbreiden in ontwikkelingslanden voor activiteiten en programma’s met betrekking tot water en sanitaire voorzieningen, inclusief het opvangen van water, ontzilting, waterefficiëntie, afvalwaterbehandeling en technologieën voor recyclage en hergebruik. • Participatie van lokale gemeenschappen ondersteunen en versterken om waterbeheer en het beheer van sanitaire voorzieningen te verbeteren.
Colofon
Dit document maakt deel uit van een reeks over water. Publicatiedatum: 15 oktober 2014. Protos - Flamingostraat 36 - 9000 Gent - T 00(32)9 235 25 10 - www.protosh2o.org -
[email protected] Het thema ‘water’ in de MDG’s en SDG’s Protos
6
