De telescoop ‘een seecker instrument om verre te sien’ Robert Wielinga
[email protected]
een druppel water werkt als een vergrootglas
11e eeuw: ontdekking van de ‘leessteen’
brillen vanaf 1300 bolle lens: voor verzienden en oudzienden vooral monniken: die konden lezen en schrijven
op zoek naar een brillenmaker………
september 1608 in Middelburg
Brillenmaker Hans Lipperhey vindt de telescoop uit. Er zijn ongetwijfeld meer mensen die een telescoop kunnen maken. Lipperhey vraagt patent aan en reist naar Den Haag.
september 1608 in Middelburg
Op 2 oktober 1608 demonstreert Lipperhey de ‘ver-sienden bril’ in Den Haag aan Prins Maurits
het diafragma
Wat is
het g eheim
van L
ipper hey?
Het nieuws van de ontdekking van de Zeeuwse brillenmaker breidt zich snel uit over heel Europa
In het voorjaar van 1609 hoort de Italiaanse geleerde Galileo Galileï van het nieuws. Binnen een maand bouwt hij zijn eigen telescoop en richt hem op de maan…
Licht & lenzen Licht en lenzen
Licht straalt in rechte lijnen: lichtstralen
lichtstralen gaan rechtdoor ………
maar niet altijd ……
het water ‘breekt’ de lichtstralen ….
…. en wordt het potlood vergroot
Het water werkt als een lens, maar hoe werkt een lens eigenlijk?
een bolle lens
een hele bolle lens
ook een bolle lens, maar niet zo ‘sterk’
br a
nd pu nt sa fs ta nd
een bolle lens is, als je er door kijkt, een vergrootglas, maar de lens verkleint (concentreert) een bundel licht die er door valt
mensen die verziend zijn kunnen dichtbij niet goed zien, omdat de lichtstralen niet sterk genoeg gebroken worden
mensen die verziend zijn kunnen dichtbij niet goed zien, omdat de lichtstralen niet sterk genoeg gebroken worden
een bolle lens helpt de lichtstralen breken, zodat verziende mensen wel scherp kunnen zien
een holle lens
een erg holle lens
ook een holle lens, maar niet zo ‘sterk’
br a
nd p
un ts af st an d
een lichtbundel die door een holle lens gaat wordt breder gemaakt
mensen die bijziend zijn kunnen ver weg niet goed zien, omdat de lichtstralen te sterk worden gebroken
mensen die bijziend zijn kunnen ver weg niet goed zien, omdat de lichtstralen te sterk worden gebroken
een holle lens breekt de lichtstralen uit elkaar, zodat bijziende mensen wel scherp kunnen zien
Hoe werkt een telescoop?
objectief
oculair
Het beeld in een telescoop staat op z’n kop!
net als in een camera obscura
Hoe kan dat?
Maak zelf een ‘camera obscura’
- in een schoenendoos - koker (toiletrol) - het lokaal!
Reinerus Gemma-Frisius (Leuven) neemt een zonsverduistering waar met een ‘camera obscura’
Beeld(jes) van een gedeeltelijke zonsverduistering via gaatjes geprikt in een kartonnetje Wanneer was deze zonsverduistering te zien?
scherm
gaatje
De camera obscura (ook wel gaatjescamera genoemd): het beeld van de pijl op het scherm staat op z’n kop.
Het gat wordt groter gemaakt, zodat er meer licht in de camera komt, komt het beeld wordt helderder maar ook erg onscherp.
De oplossing: plaats een (geschikte) lens in het gat, die breekt de lichtstralen zodat ze weer samenvallen.
beeld
objectief
oculair
Door het beeld met een vergrootglas (het oculair) te vergroten ontstaat een astronomische telescoop.
De Hollandse kijker of Galileische telescoop:
het objectief is een bolle lens; het oculair een holle lens: rechtopstaand beeld, maar zeer klein beeldveld
De astronomische kijker of Kepler telescoop:
het objectief is een bolle lens; het oculair ook: het beeld staat op z’n kop
Galilei tekende de maan met bergen, kraters en donkere vlaktes
zijn waarnemingen bevestigden het wereldbeeld volgens Copernicus
Het beste beeld gaven lenzen met een lange brandpuntsafstand. Voor deze grote telescopen waren enorme constructies nodig. Deze is van de Nederlander Nicolaas Hartsoeker (1699).
Niet alle kleuren worden in glas even sterk gebroken
Omdat niet alle kleuren samenvallen ontstaan er gekleurde randen en is het beeld in de telescoop niet helemaal scherp
De oplossing is een spiegeltelescoop: hierin wordt het licht niet gebroken, maar teruggekaatst
De eerste spiegeltelescoop werd bedacht en gemaakt door Isaac Newton (1668)
De telescoop had een spiegel van 3,3 cm en vergrootte 40 x
De oplossing is een spiegeltelescoop: hierin wordt het licht niet gebroken, maar teruggekaatst
Steeds grotere telescopen om steeds meer licht te verzamelen
Mount Wilson sterrenwacht 2,5 meter Hooker telescoop
Edwin Hubble achter de Hooker telescoop Hubble ontdekte met behulp van deze telescoop dat het heelal uitdijt
Telescopen werken samen om een veel scherper beeld te geven:
de Verry Large Telescope in Chili vier telescopen op rij met elk een spiegel van 8,4 meter
De grootste telescoop op aarde: de Gran Telescopio CANARIAS op La Palma (10,4 meter)
Toekomst: de Extremely Large Telescope (ESO) – 42 m ligt al op de tekentafel!
Hubble ruimtetelescoop
Het ideaal: een telescoop buiten de dampkring
? !
De opvolger van Hubble: de James Webb Space Telescope
