de sessie extra uitgave, jaargang 16, juni 2012

de sessie

extra uitgave, jaargang 16, juni 2012

COLOFON

“de sessie “ is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Integratie van Zelfhulp en Psychiatrie redactieadres: Tooropstraat 1, 2951 SW Alblasserdam.

“De sessie” wordt uitgegeven onder verantwoordelijkheid van het dagelijks bestuur van de NVIZP

Leden en aspirantleden ontvangen “de sessie” gratis op grond van het lidmaatschap.

Dagelijks bestuur NVIZP: Liesbeth Mulder voorzitter Arnold van Woerkom penningmeester Joke de Waal secretaris Internet: www.nvizp.nl Informatie m.b.t. het lidmaatschap via het secretariaat: Tooropstraat 1, 2951 SW Alblasserdam. inlogcodes voor de ledenpagina’s zijn verkrijgbaar bij het secretariaat. * Overname van artikelen of afbeeldingen slechts met schriftelijke toestemming van de redactie en de auteur.

“de sessie”, juni 2012

pagina 2

VAN HET BESTUUR Hierbij een nieuwe uitgave van de Sessie van de NVIZP. Als bestuur zijn we druk bezig geweest om de vereniging een nieuw jasje te geven dat past binnen de huidige samenleving. Met name zijn we ons aan het verdiepen in de vraag hoe we het lidmaatschap van de vereniging ruimer toegankelijk kunnen maken. Ook de bijdrage die de ervaringsdeskundigen aan de cognitieve zelftherapie zouden kunnen leveren, is hierbij aan de orde. Dit is ook de aanleiding voor het thema van de studiemiddag op 16 november a.s. Op 16 november 2012 is de Ledenvergadering en aansluitend de studiemiddag vastgesteld. Locatie: Kruithuisstraat 76 in Amsterdam. Tijd: van 10.30 tot 15.30 Thema: ervaringsdeskundigen, kansen en richtlijnen voor continuïteit. Een zeer actueel thema om onze leden, maar ook de deelnemers aan de cognitieve zelftherapie betrokken te houden bij de CZT. Jullie ontvangen t.z.t. de uitnodiging en agenda voor deze dag. Wil je je alvast aanmelden, dan kan dat bij het secretariaat: [email protected] De website van de vereniging is aangepast. Echt een bezoekje waard. Drie leden hebben een eigen website gemeld: Lucia: www.luciajonker.nl Karin: www.karinagterbos.nl Peter: www.zelftherapie.com Op de website van de NVIZP is een link naar deze “de sessie”, juni 2012

pagina 3

websites vermeld. Wil je ook een vermelding van je website binnen de website van de NVIZP meldt dit dan aan Joke. Tenslotte kunnen jullie in deze Sessie alle informatie lezen over onze laatste algemene ledenvergadering en studiedag in november 2011. Namens het bestuur wens ik jullie een heel goed CZT -jaar toe. Liesbeth Mulder, Voorzitter


pagina 4

VERSLAG

18 NOVEMBER 2011 Verslag van de Algemene Bestuurs- en Ledenvergadering NVIZP, 18 november 2011 te Amsterdam. Aanwezig: Peter, Theo, Jolijn, Hugo, Liesbeth, Carla, Ine, Maria, Joke, vanaf 12.00u: Margriet en Wil. Afwezig met kennisgeving: Rinske, Jo, Annelies, Anneke R. 1.Welkom door Liesbeth. 2.aanvullingen/wijzigingen agenda: punt 6 en 7 naar middag punt 8 en 10 naar ochtend toevoegen middag: nieuwe opleiding Module CZTI in- en uitgegane post: - Helvetica t.b.v. Extra Sessie sept. ‘11 - Helvetica t.b.v. boekje Ervaringen deelnemers - Uitnodiging ABV/ALV + aan- en afmeldingen - interne correspondentie n.a.v. bovenstaande items mededelingen: Peter: nieuwe opleiding gestart voor POH (praktijkondersteuning huisarts), SPV-ers werkzaam in huisartspraktijk t.b.v. GGZ; Arnold: Karin heeft presentatie gestuurd, Arnold stuurt door naar secretariaat; (voorstel: protocol maken om als bestuur inzicht en overzicht te hebben m.b.t. alle CZT- programma’s en presentaties); Maria: groep Leren van Ervaringen, op termijn misschien OC en BC; Ine: samen met Annelies: groepen bij KVO – Leren van Ervaringen; (actie: maakt verslag voor Sessie); Jolijn: met Theo in januari j.l. presentatie gegeven; Theo: actie: mailt ppt -presentatie naar secretariaat;


pagina 5

Joke: inmiddels 2 cliënten, volg na intake programma OC; daarna module individuele begeleiding; 5 1richtingsessies + procesevaluatie;

3.Jaarverslag + Financieel overzicht 2010. Beide verslagen worden goedgekeurd, met dank aan Liesbeth, Joke en Arnold. 4. Bestuur NVIZP, voorstel nieuwe bestuursleden. Liesbeth heeft Jolijn, Ine, Annelies en Rieneke benaderd. - Jolijn heeft toegezegd, eerst voor 2 jaar, daarna zien we verder. - Ine en Annelies hebben samen overlegd en besloten dat Ine (in ieder geval) voor 2 jaar in het bestuur komt. Beiden hartelijk welkom! - Rieneke stelde het erg op prijs dat ze werd gevraagd, is er op dit moment echter niet aan toe om er een bestuursfunctie bij te hebben. (actie Liesbeth: gaat aan Rieneke vragen of zij een voorstel heeft voor een andere kandidaat uit regio Noord.) (actie Joke: mailt statuten en huishoudelijk reglement naar Jolijn, Ine, Maria en Theo). (actie bestuur: statuten en huish. Reglement ter bespreking op agenda e.v. bestuursvergadering). 5. Commissies/herregistratie. Peter: de NVIZP is opgezet als integratiemodel, echter investeren in intervisie wordt niet meer gestimuleerd vanuit instellingen., 6 dagen per jaar is nu ook niet haalbaar meer. In de praktijk van werken met de CZT – methode zijn 4-5 verschillende niveaus ontstaan/gegroeid. Als gevolg hiervan is nodig om statuten en huishoudelijk reglement te herzien om af te stemmen op huidige stand van zaken. “de sessie”, juni 2012

pagina 6

Carla: maak een inventarisatie van wat er is, vraag aan leden (max. 1 A4-tje): • omschrijf wat je doet • hoe gebruik je de czt-methode • welke onderdelen gebruik je • gebruik je een (bestaand) model • is czt gespreksonderdeel binnen je team • enz. (voorstel Liesbeth: Carla, Liesbeth en Joke overleggen per mail over de vragen). 6.n.a.v. vraag van Jolijn: heeft toestemming om zelfstandige groep 1 jaar lang binnen het gebouw te laten draaien. Wie bepaalt wanneer iemand stopt met deelname en wat is nodig om een groep buiten het gebouw te faciliteren? Carla: cliëntenbelang is instantie die zich inzet voor kwetsbare groepen, zoals mantelzorgers, gehandicapten, allochtone ouderen enz. Wellicht kunnen zij ons van dienst zijn bij het zoeken naar facilitaire ondersteuning om zelfstandig werkende CZT-groepen mogelijk te maken (buiten de reguliere zorg). vraag/voorstel: is dit een thema voor een vlg. studiedag? Hugo: wellicht kun je met deze vraag terecht bij Martin Stam?

LUNCHPAUZE 7.Presentatie “CZT en relatietherapie” door Wil en Margriet (i.s.m. Rinske). (actie Margriet: mailt het verslag naar secretariaat). 8.Presentatie “Opleiding Module Psychotherapie Vervangende Cognitieve Zelftherapie Individueel (CZTI)” door Peter. Zie handout en Extra Sessie december 2010. (actie Peter: mailt de handout naar secretariaat). 9.Uitreiking boekje “Ervaringen van deelnemers”. Liesbeth overhandigt officieel het 1ste exemplaar aan Peter.


pagina 7

De aanwezige leden ontvangen elk een exemplaar. Niet-aanwezige leden kunnen een boekje aanvragen bij Arnold en meerdere boekjes bv. voor PR zijn te koop voor 2,50 euro. 10.Rondvraag, niet genoteerd 11.Feestelijk afscheid van Hugo als bestuurslid van de NVIZP.


pagina 8

ERVARINGEN CZT

EN ECHTPAREN NVIZP 18 november. Vandaag brengen we verslag uit van onze ervaringen op welke wijze we elementen van CZT toepassen in het werken met echtparen. Rinske, Wil en Margriet hebben deze ervaringen besproken. Voor de presentatie voor vandaag hebben we ze opgeschreven om ze weer met jullie te delen, bij te stellen en te kijken welke aanpassingen jullie evt. zien. Wat we zagen was dat we gebruik maken van een aantal belangrijke pijlers van CZT voor echtpaar gesprekken. De uitgangspunten qua visie, De voorwaarden voor vertrouwen en contact, De structuur, De procesgerichte aanpak, Gebruik maken van de vragen van de techniek van de tegenwoordige tijd en leren van gebeurtenissen, onderzoeken van emotionele reacties met de scanning, wat heb je nodig van de ander en aandacht voor de persoonlijke behoefte in contact met de afrondingsvragen. Rinske heeft een module beschreven en laat zien op welke wijze CZT toegepast kan worden voor een echtpaar therapie groep. Ze schrijft hierover: Twee stoelen tegenover elkaar. Wat is er mooier in een relatie dan elkaars “tegenover” te kunnen zijn. In respect voor elkaars eigenheid. Met aandacht en liefde beluisterd. Veilig is de wederzijdse zelfstandigheid, je behoefte kunnen uiten en je eigen weg vinden. Samen


pagina 9

optrekken in het leven en je ervaringen en gevoelens delen. Het “zelf” is altijd in relatie met de ander. Wat kun je dit missen als het anders gaat. Soms voelt het alsof je vastgehaakt bent in elkaar, of voortdurend botst, meestal met degene die jou het meest nabij is. Als je “verstrengeld” raakt in elkaar en alleen nog maar verwijten hoort, afstand voelt, je onbegrepen weet. De stoel tegenover je leeg blijft. Of de persoon op de stoel tegenover je blijft onzichtbaar voor je. Dan voel je je misschien niet gekend, alsof je niet bestaat, er niet toe doet. Dan verlies je ook het contact met je eigenheid, met je eigen behoeften. De liefde voor de ander kan minder gevoeld worden en je kunt je eenzaam voelen in de relatie. Herken je dit gevoel? Is het een patroon wat je bekend voorkomt? En was je nu juist zo blij met je partner omdat je dacht dat het nu allemaal anders zou gaan dan vroeger? Als dat zo is, dan is er sprake van verstrengeling d.w.z. oude onvervulde behoeften en de daarbij behorende reactiepatronen verstrengelen zich met die van je partner. Het is niet meer duidelijk “wie wat in gang zet” of waar het precies mee te maken heeft. Dan kan het nuttig zijn om zelfonderzoek te doen om die verstrengeling te ontwarren. Samen op de twee stoelen, weer een eigen zelf worden, in contact met de ander, in een veilige context, met andere paren die net als jullie zoeken naar nieuw contact met elkaar. Zelftherapie voor paren. Een zelftherapie cursusgroep voor paren zou kunnen bestaan uit: - 4 tot 5 echtparen - de bijeenkomsten zouden 35. euro per keer kunnen kosten, inclusief het oefenboek voor zelftherapie - de bijeenkomsten zouden 1x per twee weken “de sessie”, juni 2012

pagina 10

kunnen zijn van 19.30-21-30 - doelstelling kan zijn: Loskomen uit actie/ reactie verstrengeling, Gehoord worden, Contact krijgen met eigen behoefte, Uiten van emoties en gevoelens, Maken van (kleine) stappen naar verandering. 6 bijeenkomsten met thema’s uit de CZT: 1 2 3 4 5 6

thema veiligheid en vertrouwen thema behoeften thema afreageerpatronen thema identificatie (scanning met je eigen partner) thema “verschuiving”sessie evaluatiesessie.

Het programma zou kunnen bestaan uit alle elementen die in de zelftherapie van belang zijn: - openingsronde ( hoe zit je erbij/waar wil je vandaag aan werken/wat is goed gegaan/noem iets van jezelf wat goed en nieuw is.) - minisessie (altijd iets uit de veiligheidsregels) - deelronde n.a.v. de minisessie - minisessie (altijd een techniek oefenen) - deelronde n.a.v. de minisessie - scanning - deelronde n.a.v de sessie (bv. Heb je een voelbaar onderscheid kunnen ervaren tussen de persoon van de ingang van je sessie en de persoon in de kinderherinnering?) - sluitronde. Na de laatste bijeenkomst kan er individueel contact zijn met het echtpaar en de zelfhulpmedewerker/ therapeut om samen te bekijken of het zo voldoende is geweest of dat er nog een keer meegedaan wordt ect. De groep is gesloten. Pas na de evaluatie kunnen er weer echtparen in/uit stromen. Hartelijke groeten


Rinske pagina 11

Wil van Iperen werkt met echtparen met de volgende werkwijze: 1ste gesprek Intake; inventarisatie problematiek, Uitleg aanbod met nadruk op de thema’s, therapeut is proces begeleider, uitnodigend, vrije ruimte, oordeelvrij, onderzoeken, ontdekken met elkaar wat de moeilijkheden zijn. 2de gesprek Start met luisteren en praten, uitleg over dit onderwerp. Tijd verdelen en 2 maal 5 min over de voorwaarden voor vertrouwen praten, gekozen door het echtpaar. Vraag; wat herken je daarvan in het dagelijkse leven, - concreet maken, - situatie in contact in het hier en nu als lastig ervaren, relationeel - in de tegenwoordige tijd met de vragen wat gebeurt er, wat raakt je, dieper ingaan op de emotie, en de vragen van de tegenwoordige tijd vervolgen. Hierna aan de ander de zelfde vragen. Vervolgens samenvoegen en constateren. Uw behoefte en Uw behoefte Nodig Nodig Hierna de vraag wat heeft u nodig van uw partner, wat zou uw eigen bijdragen kunnen zijn, voornemen maken en afsluiten. 3de gesprek 2 x 5 min. Start met praten en luisteren met de vraag wat is er goed gegaan.


pagina 12

2 x 5 min. Wat is er gelukt van het voornemen. Hierna: wat is uw vraag voor vandaag. Situatie in hier en nu met thema/ vraag en de structuur van de vragen van de techniek tegenwoordige tijd en Kinderherinnering. Afronding en voornemen. 4de gesprek idem en op wat zich voordoet. Ervaringen Margriet. Binnen zorgprogramma relatie en psyche werk ik met systeemproblematiek. Veelal echtparen maar ook ouder – kind problematiek, levensfase- en identiteitsproblemen. Vanaf mei dit jaar werk ik in Zoetermeer en bemerk verschil in problematiek met de “probleem”wijk in Den Haag Zuid waar ik hiervoor 5 jaar werkzaam was. In Den Haag zag ik meer sociale problematiek. Hier gebruikte ik voornamelijk de voorwaarden voor goed contact bij echtparen en werkte met de oefening techniek van de tegenwoordige tijd en leren van gebeurtenissen. Oefenen met luisteren en praten waren helpend en gaven rust en vertrouwen bij de echtparen terug. Vanaf mei na een periode wennen in PsyQ Zoetermeer ben ik begonnen met een structuur met behulp van oefeningen en theorie uit de CZT en pas tot nu toe bij echtparen het volgende schema toe. Dit sluit aan bij het zorgpad kortdurend. Maximaal 10 zittingen. 1ste 5 zittingen wekelijks 60 min. Zitting één. Na Intake waarvoor een vast protocol gehanteerd wordt, start ik de eerste zitting met de voorwaarden voor goed contact. Minisessie: vertel wat je herkent van deze voorwaar-


pagina 13

den. Wat veelal blijkt is dat het echtpaar elkaar in de reden valt en het oneens is en niet luistert. Hierna uitleg vrije aandacht en minisessie om dit te oefenen met dezelfde vraag. Beiden vertellen waar ze in contact met de ander een onenigheid ervaren, waarin ze elkaar niet begrijpen of begrepen voelen, wat stress en teleurstelling veroorzaakt. Het echtpaar kiest allebei een voorbeeld en maakt het concreet. Oefening Techniek van de TT tijd en leren van gebeurtenissen, bij allebei over een zelfverkozen situatie. Afsluiten met uitleg mbt het maken van een voornemen en een voornemen maken voor komende week. Zitting twee. Openingsvraag: wat is er gelukt van het voornemen. Vertellen aan elkaar, minisessie. We maken een *genogram van beider families om de levensgeschiedenis en belangrijke anderen in kaart te brengen. Genogram is een gebruikelijk hulpmiddel binnen echtpaar- relatietherapie; het is een soort staf kaart van de familie en inventariseert de kenmerken, ervaringen, contact en veiligheid. Het echtpaar werkt hier zelf actief aan mee en beiden krijgen meer zicht op en begrip voor de ervaringen in de levensgeschiedenis over de periode voor ze elkaar kenden. Zodoende komt er een bewustwording van de oorsprong van de verschillende zienswijzen en begrip voor elkaar. Afsluitend de vraag om hierbij stil te staan de komende week. Zitting drie. Wat is er goed gegaan mbt het voornemen, minisessie


pagina 14

vertel het aan elkaar. Wat wil je delen over het maken van het genogram. Wat is jullie opgevallen van de week, minisessie. Wat wil je onderzoeken. Oefening techniek TT en leren van gebeurtenissen en voornemen. En we maken een start met de uitleg van een scanning en verschil tussen begrijpen en bewust worden en leren van emotionele reacties. Zitting vier. Wat is er goed gegaan mbt het voornemen, minisessie Welke situatie in contact met elkaar wil je onderzoeken. Twee maal scanning ingang en kinderherinnering met korte afrondings vragenlijst. En de vraag wat is duidelijk geworden van elkaar en van jezelf, minisessie. Sluitronde hier en nu thema. Zitting vijf. Idem als 3 en 4 qua start. Uitleg identificatie en twee maal korte oefening naar aanleiding van ergernissen aan elkaar. Wat valt je op aan je partner neutraal etc. Wat doe het je; wat is je behoefte of wat heb je nodig van hem/ haar. Aan wie doet hij/ zij jou denken? Wat is het onderscheid tussen die persoon en je partner. Belang van behoefte en onderscheid maken. Vragen wat is jullie duidelijk geworden, levert het een inzicht op, wat heb je nodig van elkaar? Voornemen maken. Aantekening maken aan wie doet die persoon jou denken? Afronding hier en nu thema Zitting zes.


pagina 15

Idem als 3,4 en 5 Twee maal Scanning ingang en kinderherinnering Gebruik maken van aantekeningen van vorige week van identificatie oefening. De lange afrondingsvragen lijst. Afronden met hier en nu thema. Zitting zeven. Evaluatie. En voortgang bespreken. Punten van aandacht voor communicatie en persoonlijke behoefte in contact. Afhankelijk van de evaluatie voortgang meestal nog 2 zittingen en eindevaluatie. Casus. Mevr. L 30 jaar en dhr. S. 34 jaar. Dochtertje van 2 jaar, relatie van 6 jaar en net getrouwd. Mevr. heeft een depressie eenmalig en samen partner relatieproblemen. Mevr. ervaart man als bot en soms als een “generaal” in huis, ze is allergisch voor zijn behoefte om gelijk te hebben . Dhr. ervaart zijn vrouw als iemand die alles uitstelt en niet nuttig is. Mevr. krijgt het gevoel dat ze niet deugt, man krijgt het gevoel dat vrouw hem niet accepteert als man. Met het maken van een genogram vertellen ze aan elkaar hoe in het ouderlijke huis de taken verdeeld waren. Er was veel structuur bij man thuis doordat vader het voor het zeggen had, dit bracht hem houvast en veiligheid, er was nooit ruzie want dat was niet functioneel. Bij mevr. thuis werd alles besproken en veel gediscussieerd, hier gold het recht van degene met de langste adem en meeste argumenten. Mevr. heeft hier slechte herinneringen aan, want ze kwam er niet bovenuit. Met beiden heb ik volgens bovenstaand schema gewerkt, er werd veel duidelijk. Ze hebben hun emotionele reacties kunnen uiten en van


pagina 16

elkaar gezien en gevoeld. Het kunnen delen zonder onderbroken te worden, met de veiligheid van de structuur van de vragen en de verdeling van de tijd. Tevens hebben ze hun behoefte kunnen vertellen en steeds een voornemen gemaakt. De identificatie zitting gaf opluchting en inzicht. Nu kunnen ze meer delen doordat ze “met andere ogen naar elkaar kunnen kijken”. Een casus waarin ik enkel de techniek van de tegenwoordige tijd en leren van gebeurtenissen gebruikt heb is bij een patiënte mevr. F van 45 uit Afghanistan afkomstig. Haar man is vertrokken, ze woont met haar drie dochters van 14, 17 en 24 en hebben veel ruzie. Bij het maken van hun genogram werd duidelijk dat F. zich vaak moest aanpassen maar dat deed om te overleven en uit respect voor haar familie en later haar man. Ze verwacht ook respect van haar dochters. Ik zie haar met haar drie dochters en wat als eerste duidelijk wordt, is het verschil in betekenis van het woord respect. In Afghanistan betekent dat gehoorzamen, bevelen opvolgen. De ruzie die ontstond, was omdat dochters aan het woord respect de westerse betekenis gaven. Dit maakte voor iedereen veel duidelijk. Doordat alle drie de dochters en moeder met de voorwaarden voor goed contact en vertrouwen en de techniek van de tegenwoordige tijd en leren van gebeurtenissen nu hun verhaal kunnen doen, voelen ze zich gelijkwaardig en komen er meer gesprekken op gang. Nu stellen ze meer vragen aan elkaar en krijgen meer begrip voor elkaar. Voordelen; zelfwerkzaamheid en zelfonderzoek. Binnen de structuur voldoende inbreng voor thema`s.


pagina 17


pagina 18


pagina 19

COGNITIEVE ZELF-

THERAPIE EN ADHD

Cognitieve Zelftherapie en ADHD Jolijn van Heezen Theo van Eeden

Cognitieve zelftherapie �

�

�

Cognitieve zelftherapie is ontstaan vanuit een combinatie van cognitieve therapie en zelfhulp sinds de jaren ’80. Grondlegger in Nederland is Peter den Boer die in 2006 gepromoveerd is op deze evidence based methode. Het is een psychotherapie vervangende therapie met voorgestructureerde vragen.

Kenmerken Cognitieve Zelftherapie � � �

� � �

� �


onderzoekende therapie zelfstandige inzet van de patiënt op zoek naar ontstaan en herhaling van gedragspatronen aan de hand van eigen herinneringen volgens een strak gestructureerd model met voorgeprogrammeerde vragen en afspraken over tijd aangeboden in de vorm van een cursus gericht op het verminderen van de klachten en het verbeteren van het sociaal functioneren

pagina 20

Doelgroep � �

� � � � � � �

Oorspronkelijk voor patiënten met depressie/angst Uitgebreid met ADHD-patiënten die goed zijn ingesteld op medicatie,bij voorkeur G-training / basisgroep hebben gevolgd Vastlopende behandelingen, maar wel veranderwens Centrale klacht is sociaal disfunctioneren b.v. Problemen in kontakten en relaties Geen relaties kunnen vasthouden Niet eigen belangen en behoeften weten te behartigen in relaties door b.v. schuldgevoel Behoefte aan ontwikkelen van eigen autonomie Recidiveren in oude klachten en sociaal disfunctioneren

Opbouw Zelftherapie-traject 1.

Screeningsgesprekken

2.

10 dagdelen Cognitieve Zelftherapie cursus met als thema Kontakt en relatie, 1 dagdeel per week

3.

Zelfstandige groep, 1 dagdeel per 2 weken

Thema’s van de cursus � � �

� �

�


Voorwaarden voor vertrouwen en een goede relatie Leren van gebeurtenissen en voornemens maken Behoefte-theorie en het ontwikkelen van klachten als de behoefte onbeantwoord blijft Weerstand en vormen van afreageren Herkenning van gedrag in anderen en daarop reageren vanuit identificatie en overdracht en tegenoverdracht Zelfstandige groep en procesevaluaties

pagina 21

Techniek van de tegenwoordige tijd Neem een situatie die met contact te maken heeft. � Waar ben je? � Wanneer is het precies ? � Met wie ben je ? � Wat gebeurt er ? � Wat is je reactie ? � Wat doet het je, wat voel je naar de ander ? � Wat is je behoefte in het contact met de ander ? � Wat heb je nodig van de ander ? � Wat heb je nodig van jezelf ?

Leren van gebeurtenissen Beschrijf samengevat wat je net besproken hebt in de oefening van de techniek van de tegenwoordige tijd; ga verder met de volgende vragen: � � � � �

Hoe ben je met de situatie omgegaan Is het nodig er anders mee om te gaan Wat had de ander anders kunnen doen Wat had je zelf anders kunnen doen Wat is je voornemen als het weer gebeurt (oefenen van nieuw gedrag)

Afronding workshop

� Wat

is je duidelijk geworden door deel te nemen aan deze oefening?


pagina 22

Ervaringen van deelnemers

Zijn er nog vragen? �


Mailen kan ook naar: �

j.van [email protected]

�

[email protected]

pagina 23

KVO

VOORLICHTING HAPERT Van voorlichting huiselijk geweld naar cursus leren van ervaringen. Inleiding Naar aanleiding van een voorlichting over huiselijk geweld bij de KVO in Hapert informeerde de voorzitter van het kringbestuur van de KVO (Katholieke Vrouwen Organisatie) naar het Vorming- en trainingsprogramma van Kompaan en de Bocht. Annelies heeft uitleg gegeven en voorgesteld om een workshop ‘leren van ervaringen’ te verzorgen. De workshop is bedoeld om te kijken of dit aanbod bij de leden van de KVO past. Op 5 april 2011 hebben Annelies en Ine voor 24 leden van de KVO een workshop (2 uur) verzorgd. We krijgen van onze leidinggevende toestemming voor 5 cursusavonden per groep als de KVO de werkruimte regelt. Dit levert het volgende kostenplaatje op: KVO betaalt de ruimte. Kompaan en de Bocht betaalt de docenten en materiaalkosten. De deelnemers betalen alleen hun consumptie. Dit is een win- win situatie. Gedurende de cursus blijkt dat Centrum Gemeente Tilburg niet wil betalen voor deelnemers buiten de regio. Hapert ligt namelijk in de regio Eindhoven. Onze leidinggevende geeft toch groen licht om de trainingen af te maken. Deelname Het bestuur van de KVO heeft na de workshop een artikel in hun ledenblad geplaatst voor mogelijkheid om deel te nemen aan de cursus. Hieruit zijn 3 groepen voortgekomen van 12 deelnemers.


pagina 24

De vrouwen die niet aan de workshop hadden deelgenomen, wisten niet wat ze konden verwachten en daardoor zijn er wat uitvallers geweest. In totaal zijn 5 deelneemsters afgehaakt na een enkele bijeenkomst. Dit bevestigt hoe belangrijk het is om deel te nemen aan een workshop of een kennismakingsgesprek. Faciliteiten Er was door de KVO ruimte gehuurd met voldoende tafels en stoelen. De ruimte was erg gehorig door het gladde oppervlak van wanden en vloer en dit was niet prettig voor een aantal deelneemsters. De verzorging van koffie en thee was goed. Zowel een flap-over als een whiteboard waren standaard aanwezig. Programma Het programma bestaat uit 5 bijeenkomsten (20.0022.00 uur) met de volgende thema’s: Thema 1: Voorwaarden voor goed contact Thema 2: Wederkerigheid en gelijkwaardigheid Thema 3: Autonomie en zelfstandige inzet Thema 4: Respect Thema 5: Afspraken De onderdelen van CZT die we gebruikt hebben: Openingsronde Deelrondes Minisessie vrije aandacht Minisessie met vragen Oefeningen met veiligheidsvoorwaarde Techniek tegenwoordige tijd Leren van gebeurtenissen Evaluatievragen (wekelijkse- en eindevaluatie) Sluitronde Het programma hebben we voor de 3e groep aangepast omdat de eerste cursusdag erg vol was door veel uitleg en omdat de deelnemers niet wisten waar ze aan begonnen .


pagina 25

In de 1e bijeenkomst hebben we alleen minisessies gedaan. In de 2e bijeenkomst kwam de uitleg van de techniek tegenwoordige tijd aan de orde. In de 3e tot en met de 5e bijeenkomst techniek tegenwoordige tijd met aansluitend de techniek leren van gebeurtenissen. Door het programma rustig op te bouwen gaf dit zowel de deelnemers als de docenten wat meer ruimte. Resultaten Als we terugkijken naar de doelen in het werkboek kunnen wij vaststellen dat alle deelnemers hebben geleerd om te luisteren en te praten en iets goeds van zichzelf te benoemen. Uit de ingeleverde (*) eindevaluatie komt het onderstaande naar voren: Doelen�cursus� Praten�over�jezelf� Luisteren�zonder�te� reageren� Zelfvertrouwen�� Voor�mezelf�opkomen� Eigen�keuze�te�maken� thuis�veilig�oefenen� � Bewust�van�eigen�reacties� Veiligheidscontract� Inzicht�in�eigen�gedrag� In�de�ander�verplaatsen� Nadenken�over�jezelf� Respect�voor�de�ander� tonen� Vertrouwd�voelen�in�de� groep� Iemand�aankijken�

Groep�1�(9�*)� 1� 9�

Groep�2�(8*)� 2� 8�

Groep�3�(�8*)� 2� 8�

1� 1� 1� �

� 1� 1� �

� � � 2�

1� 3� 4� � � �

� 2� 4� 2� 1� �

1� 4� 3� � � 4�

�

�

5�

�

�

1�

Vervolgmogelijkheden na deelname Iedere deelnemer kan zich aanmelden voor een verdiepingscursus bij Kompaan en de Bocht. Helaas kunnen wij geen nieuwe cursussen aanbieden aan de KVO in Hapert , omdat onze centrumgemeente Tilburg is. Indien KVO een vergoeding vanuit de WMO aanvraagt in Eindhoven, kunnen andere trainingen aangeboden worden.


pagina 26

Evaluatie bestuur KVO Op maandag 19 maart hebben Annelies en Ine een evaluatiegesprek gehad met 3 leden van het Kringbestuur van de regio Hapert/Eersel/Reusel/Bladel/Bergeijk. Het Kringbestuur was zeer tevreden over de trainingen. Zij onderstreepten de resultaten die we hierboven al benoemd hebben. Ze hadden graag gezien dat het aanbod uitgebreid kon worden maar gezien de financiering zullen zij zelf actief met de gemeente in gesprek moeten gaan. Voor de toekomst ligt de behoefte van het bestuur om cursussen aan te bieden op het gebied van ‘Opkomen voor jezelf’ en ‘Op weg naar zelfstandigheid’. We hebben beloofd dat we dit onder de aandacht van onze leidinggevende zullen brengen. Tevredenheid De begeleiders zijn zeer tevreden over het werken met deze actieve KVO-leden. De inzet en het houden aan het veiligheidscontract zijn een vanzelfsprekendheid voor deze doelgroep. Het is fijn om te zien dat iedereen een groei doormaakt in contact met de ander. Tot slot De docenten vinden 5 bijeenkomsten aan de krappe kant om de methode in te oefenen. Onze voorkeur gaat uit naar een programma van 6 bijeenkomsten van 2 ½ uur.


pagina 27

BEGELEIDE ZELFTHE-

RAPIE: EEN NEGEN In september vorig jaar is er een opleiding begeleide zelftherapie gestart voor sociaal psychiatrisch verpleegkundigen van GGZ instelling PuntP, die als praktijkondersteuner (POH GGZ) in de huisartsenpraktijk werken. De opleiding was 10 dagen en bestond uit zelfervaring met de methode, directe toepassing in de cliëntenzorg en intervisie. Het is hoog gewaardeerd omdat alle onderdelen door een spv goed toepasbaar bleken te zijn voor de cliëntenzorg in de huisartsenpraktijk. Het wordt gezien als een uitbreiding van de mogelijkheden. Het is een typische ‘eigen kracht’ interventie die de Basis GGz zo kenmerkt. Op een schaal van 8-10 krijgt de opleiding gemiddeld een negen voor toepassing in de cliëntenzorg van alle onderdelen van het zelftherapie aanbod. 3 IN1 1. Leren van Gebeurtenissen Het aangrijpingspunt van de therapie is het besef dat vervelende gebeurtenissen stress oplevert door kwetsbaarheden in de persoonlijkheid waardoor er moeilijk met de stress is om te gaan, hetgeen aanleiding kan geven tot psychiatrische klachten. Leert men beter met de stress om te gaan, dan verdwijnen de psychiatrische klachten. Het is toepasbaar voor veel cliënten. Met een eenvoudige oefening krijgt de cliënt inzicht in wat nodig is en wordt er een voornemen gemaakt om anders met de gebeurtenis om te gaan. De interventie is vergelijkbaar met Problem Solving Treatment (PST) en Oplossingsgerichte therapie. 2. Individuele Module Begeleide Zelftherapie Als de problematiek hardnekkiger is en de cliënt herkent een herhaling van zijn gedrag of frustratie gedurende het hele leven en herkent een verband met de leerervaring “de sessie”, juni 2012

pagina 28

in de kindertijd, dan kan gebruik gemaakt worden van de individuele module begeleide zelftherapie. Dat is een intensieve psychotherapievervangende zelftherapie die vergelijkbaar is met schema therapie uit de cognitieve gedragstherapie. 3. Contact en Relatie Het aanknopingspunt van inzicht en verandering is altijd het contact met anderen, zoals met interpersoonlijke therapie (IPT). De methode is goed toe te passen om problemen in een relatie aan te pakken. Bovendien kunnen beide partners het onderdeel Leren van Gebeurtenissen eenvoudig leren en samen toepassen wanneer dat nodig is. EXTRA Cliëntcontact De structuur van de methode en het sturen op eigen kracht blijkt tevens het cliënt contact te verbeteren. Opvallend is dat het appel van cliënten minder speelt. De hulpverlener gaat fit naar huis. Tevredenheid Cliënten zijn enthousiast omdat ze in zo een korte tijd (na voorbereiding een module van 5 gesprekken plus procesevaluatie) zoveel inzicht en verandering merken tot plezier van cliënt, contacten van cliënt en zo ook van de therapeut. Bij afsluiting van de korte module wordt de GGZ-thermometer door cliënten ingevuld. Dat is een vragenlijst om de kwaliteit van de zorg te evalueren. Uit de thermometer blijkt dat cliënten zeer tevreden zijn over de behandelaar en de zorgvuldigheid waarmee de cliënt betrokken is bij de behandeling. Er worden achten en negens gescoord op een schaal van 0-10 van tevredenheid. En cliënten zijn het ook na de module eens met dit als juiste therapie.


pagina 29

HOE VERDER? De implementatie van begeleide zelftherapie blijkt financieel gunstig te zijn. De tweede opleiding is nu in voorbereiding. We hopen dat preventiemedewerkers mee kunnen doen. Dat zou pas echt een integratie kunnen worden van zelfhulp en psychiatrie.

Peter den Boer, Amsterdam


pagina 30

EN

TOCH IS HET ANDERS Begeleide zelftherapie is een psychotherapie vervangende vorm van zelfhulp. In een gesprek tussen een psychotherapeut en een zelftherapie begeleider wordt de waarde vergeleken van psychotherapie en begeleide zelftherapie. Beiden, de psychotherapeut en de zelftherapie begeleider, hebben het beste voor met hun cliënt. Het gesprek

Psychotherapeut: “Leg me eens uit, wat is zelftherapie?” Zelftherapie begeleider: “Zelftherapie is een therapie waarbij de therapeut primair de eigen kracht van de cliënt stimuleert.” Psychotherapeut: “Dat doe ik ook.” Zelftherapie begeleider: “Ja maar, de zelftherapie begeleider biedt alleen de structuur waarin de cliënt zelf inzicht kan ontdekken.” Psychotherapeut: “Dat doen wij toch ook.” Zelftherapie begeleider: “Een therapeut geeft ook zijn eigen inzicht over de cliënt.” Psychotherapeut: “Dat is een alleen om een cliënt verder te helpen, het maakt hem makkelijker om zijn eigen inzichten te krijgen.” Zelftherapie begeleider: “Als jij als therapeut een cliënt met inzichten helpt dan heeft hij die niet zelf ontdekt.” Psychotherapeut: “Het kan hem erg helpen.” Zelftherapie begeleider: “Het leidt hem af van zijn eigen inzicht omdat hij nu gaat nadenken over jouw inzicht. Klopt het wel, klopt het niet...”


pagina 31

Psychotherapeut: “Wij richten ons dus ook op de eigen kracht van de cliënt en helpen hem in dat proces met onze inzichten die wij hebben gekregen door een stevige opleiding en door jarenlange ervaring.” Zelftherapie begeleider: “Door jouw inzicht te geven voorkom je eigenlijk dat hij zelf tot ontdekking komt wat zijn inzicht zou kunnen zijn. Je voorkomt dat het inzicht doordringt bij de cliënt zoals hij het zelf onder woorden zou brengen. Dat zou wel eens heel anders kunnen zijn dan wat jij dacht.” Psychotherapeut: “Ja maar, we geven hem wel die vrijheid.” Zelftherapie begeleider: “En toch is het anders.” Psychotherapeut: “Een cliënt wil toch de beste therapeut, daar is toch niets mis mee?” Zelftherapie begeleider: “De beste therapeut, zoals jij die omschrijft, zal ook wel eens erg overtuigd kunnen zijn van zijn gelijk om met de beste bedoelingen de cliënt met meer gewicht zijn inzichten te geven dan voor de cliënt wenselijk is. Maakt dat het risico niet groot dat de cliënt daar niets tegen in durft te brengen omdat hij al onzeker is van zichzelf? Of dat de persoon door zijn persoonlijkheid geneigd is zich te schikken naar de ander en juist in therapie is gegaan om die neiging te veranderen? Wordt hij niet nu bevestigd in zijn gevoel van onzekerheid en a�ankelijkheid?” Psychotherapeut: “Ieder past bescheidenheid in dit vak. Het is het vakmanschap wat hem daarvan behoedt. Een goede therapeut onderkent dat een cliënt zich neigt aan te passen aan de therapeut en zal hem daar bij helpen.” Zelftherapie begeleider: “Stel dat het klopt wat je zegt. Dat een goede therapeut in staat is om een cliënt er voor te behoeden dat hij zich aanpast aan de therapeut. En jij maakt een vreselijk goede opmerking waar de cliënt zich volledig in herkent. Hoe zal de cliënt zich daar over voelen?” Psychotherapeut: “Hij zal zich begrepen voelen. Misschien “de sessie”, juni 2012

pagina 32

wel voor het eerst in zijn leven. Het is noodzakelijk om die ervaring in therapie te hebben. Dat noemen we een corrigerende ervaring. Wellicht geeft dat een doorbraak in de therapie.” Zelftherapie begeleider: “Dat zal hem goed doen. En hij zal ervaren dat jíj het goed gedaan hebt. En dat niemand anders uit eigen familie of vriendenkring dat eerder heeft gedaan of zal doen. Hij zal het gevoel krijgen een goede therapeut te hebben getroffen. Zonder jou....?” Psychotherapeut: “Dat is vakmanschap.” Zelftherapie begeleider: “Wat denk je, zal de cliënt ervaren hebben dat deze ervaring mogelijk is geworden door jou als goede psychotherapeut of door hemzelf op eigen kracht?” Psychotherapeut: “De corrigerende ervaring is nodig geweest om daarna in volgende psychotherapie gesprekken eigen kracht te ontdekken.” Zelftherapie begeleider: “Hoe zou het voor de cliënt geweest zijn als hij zelf tot inzicht was gekomen dat hij behoefte zou hebben aan begrip, aan een onvoorwaardelijk luisterend oor? Hij zou dat dan tevens in het contact met jou als psychotherapeut ervaren hebben. Zou hij dan niet tevens de corrigerende ervaring gehad hebben dat hij zélf in staat is dergelijke inzichten te ontdekken? Weliswaar met enige hulp, maar dat hij toch zelf tot het inzicht is gekomen.Twee in een klap.” Psychotherapeut: “Daar zijn niet alle cliënten direct toe in staat. Dat verschil zal er ook zijn bij cliënten die bij jou komen. Die cliënten zijn dan nog niet in staat tot begeleide zelftherapie.” Zelftherapie begeleider: “Natuurlijk is er een geleidelijk schaal van waar cliënten toe in staat zijn. Een psychotherapeut wordt ingehuurd in het vertrouwen dat hij het beter weet. Dat vooringenomen standpunt lijkt me zowel voor cliënt en therapeut lastig te veranderen.” “de sessie”, juni 2012

pagina 33

Hoe legt een cliënt zelf het verschil uit tussen het effect van psychotherapie en begeleide zelftherapie?

Zelftherapie begeleider: “Wil je me vertellen hoe het met je gaat?” Cliënt: “ik heb de indruk dat ik nu wel klaar ben therapieën aan mezelf. Ik heb alles wel geprobeerd. Psychotherapie, eerst psycho-analytische therapie, toen cognitieve gedragstherapie, gestalt, en nog wat dingen. Als laatste heb ik meegedaan aan begeleide zelftherapie.” Zelftherapie begeleider: “Heb je dat gevoel klaar te zijn ook wel gehad na voorgaande therapieën?” Cliënt: “Jawel, meestal is het ook wel een tijd goed gegaan. Maar dan toch, als het weer een tijd tegenzit, zoals op het werk of met mijn relatie, dan kan ik het na een tijd niet meer aan.” Zelftherapie begeleider: “Kun je dat toelichten? Wat gebeurt er dan met wat je in therapie hebt geleerd?” Cliënt: “Door psychotherapie heb ik inzicht gekregen dat ik beter voor mezelf moet opkomen. Ik heb dat in de groepstherapie kunnen oefenen en daarna heb ik dat op mijn werk en thuis in mijn gezin kunnen toepassen. Maar toen het weer zo slecht ging in mijn relatie en mijn partner uiteindelijk wilde gaan scheiden, toen kon ik het niet meer volhouden. Ik kon het niet meer volhouden tegen mezelf te blijven zeggen: toe maar, je kunt het, je weet dat je het kunt.” Zelftherapie begeleider: “Je zegt nu dat je klaar bent met therapie, net zoals je dat eerder ook wel na afronding van een therapie gezegd hebt. Wat is er dan nu anders?” Cliënt: “Door voorgaande therapieën heb ik veel inzicht in mezelf gekregen waarna ik het leven aankon. Die inzichten zijn door zelftherapie niet veel veranderd. Echter, de inzichten zijn nu uit mezelf gekomen. Ik voelde meer waar het “de sessie”, juni 2012

pagina 34

om ging bij die inzichten. Ik heb ook begrepen waar mijn probleem mee te maken heeft. Het was me als kind met de paplepel ingegoten. Ik moest me wel a�ankelijk gedragen en alles doen wat een ander wilde. Ik had geen keus. En dan kan een therapeut wel zeggen dat je nu wel een keus hebt en dat je goed moet oefenen. Maar door nu te ervaren hoe ik door gebeurtenissen in mijn kindertijd naar andermans poppen ben gaan dansen en dat nog doe, heb ik kunnen ervaren dat het vroeger niet anders kon, maar ook welke behoefte ik had. Ik zie nu in wat mijn behoefte is en dat de situatie waar ik nu in leef anders is. Mijn partner is best bereid om naar me te luisteren als ik het maar aangeef. Dat laatste had ik afgeleerd. Dan kan een therapeut wel zeggen dat je daar over heen moet stappen. Maar als je dat niet voelt, dat je dat inderdaad kunt, dan probeer je wel, maar gaat het niet spontaan.” Zelftherapie begeleider: “Hoe is dat nu dan. Gaat het nu wel spontaan?” Cliënt: “Met begeleide zelftherapie merkte ik dat ik aanvankelijk koers vaarde op oude inzichten. Toen was het even zwaar om te oefenen met verandering als dat ik me herinner bij voorgaande therapieën. Naarmate ik me emotioneel meer kon laten gaan tijdens de zelftherapie gesprekken heb ik dieper de betekenis van de inzichten gevoeld. Dat is vaak gepaard gegaan met emotionele reacties. Daardoor is het dieper tot mij door kunnen dringen hoe machteloos ik me gevoeld heb als kind om het goed te doen. Dat heeft geholpen om te beseffen wat ik nodig heb, en eigenlijk nog nodig heb. Ik hoef dat niet meer van mezelf te negeren. Ik heb dus veel meer van de oorsprong van mijn gedrag ervaren. De inzichten hebben nu een diepe en emotionele betekenis. Het is me daarna op gaan vallen dat mijn gedrag meer vanzelf veranderd is. Ik hoef er minder bij na te denken. Meestal hoef ik er niet bij na te denken. Anderen merken het aan “de sessie”, juni 2012

pagina 35

mij. Het is ook wel gebeurd dat een vriend of mijn partner tegen mij zei dat ik meer voor mezelf op kwam. Het is zo gewoon gaan voelen dat het me niet eens opvalt. Tijdens de procesevaluatie is het pas goed tot me doorgedrongen dat ik veranderd ben in mijn gedrag in het contact met anderen en dat het spontaan gaat. Dat is wel een verschil met andere therapieën.” Zelftherapie begeleider: “Je zegt dat je nu wel klaar bent met therapie. Wat geeft je dat vertrouwen?” Cliënt: “Ik merk dat ik niet meer terug kan. Voorheen ging ik bij teleurstelling toch weer twijfelen of ik het goed deed. Ik merk nu dat ik bij teleurstelling me in opstand voel komen om te verliezen wat ik juist bereikt heb. Het maakt me sterker in mijn vertrouwen dat ik er wel kom maar vooral niet in oud gedrag moet terugvallen.” Zelftherapie begeleider: “Heb je dat ervaren?” Cliënt: “Mijn eerste partner is bij me weggegaan. Raar, maar toen ik dat vermoeden kreeg heb ik uit angst niets durven zeggen. Ik heb inmiddels een nieuwe relatie. Hetzelfde dreigde opnieuw te gebeuren. Ik kreeg het vermoeden dat zij zich wat terug trok. Weet je wat ik toen zei? Als je bij me weggaat is dat oké, maar speel het wel fair. Zeg me eerst wat er dwars zit. En toen hebben we uit kunnen praten wat er bij haar kennelijk al lang dwars zat. We zijn daarna alleen maar intiemer met elkaar geworden. Begrijp je nu waarom ik het vertrouwen voel dat me een terugval niet weer zal gebeuren en dat ik niet weer opnieuw therapie nodig zal hebben? Ik heb zelftherapie in mijn rugzakje. Ik kom er nu zelf wel uit. Het kan geen kwaad om nog eens terug te kijken hoe ik aan mijn oud gedrag gekomen ben. Die gedachte alleen al is genoeg om dat nooit meer te willen. Ik ben klaar.” Zelftherapie begeleider: “Kun je me uitleggen wat mijn rol was als zelftherapie begeleider?”


pagina 36

Cliënt: “Jij gaf me structuur om zelf mijn gedachten en gevoelens onder woorden te brengen. Jij gaf me de ruimte zelf mijn dingen te ontdekken. Ik heb veel respect ervaren voor mijn eigen weg, zoals ik het voel. Ik kon daarmee voelen dat het goed was en mezelf de moeite waard vinden. Dat. Je hebt me geen inzichten opgedrongen, maar daardoor heb ik wel ervaren dat ik het zelf kan. Het zit in mijn rugzakje. Ik kijk nu met respect naar mezelf als ik het moeilijk heb in het vertrouwen dat ik er zelf uitkom en dat ik om hulp kan vragen als dat nodig is. Maar dan om er op mijn manier uit te komen en niet meer zoals het een ander goeddunkt. Wel samen met een ander, maar niet meer alleen zoals de ander het wilt. We zullen tot een compromis komen waarin ik mezelf kan herkennen. Dankjewel voor wat je me gegeven hebt. Ik heb mezelf gevonden, mijn eigen kracht. Je was nodig om me dat te leren. Jij bent klaar. Ik heb je niet meer nodig. Dank.


pagina 37

Strijbeek 10 maart 2011 Nederlandse Vereniging voor Integratie van Zelfhulp en Psychiatrie. Financieel overzicht 2011 Start kapitaal was op 1 januari 2011 € 1467,85 Eind kapitaal op 31 december 2011 € 1159,93

toelichting: Afschrift datum is de richtlijn. Totaal 18 leden waarvan 3 leden een halfjaarlijkse contributie hebben betaald volgens afspraak. Totaal aan inkomsten € 940,50 (dubbel contributie niet meegenomen.) Vergaderkosten zijn alleen gemaakt door het bestuur. Onder de kosten vallen onder andere: vergaderruimte, reiskosten, postzegels, telefoonkosten, cadeau, eten enz. totaal aan uitgaven € 523,90 Helvetica drukkerij: € 652,85 K.v.K. en betalingsverkeer € 71,67 Wellicht dat er nog geld terugvloeit verkoop boekje ervaringen van deelnemers.

Penningmeester N.V.I.Z.P. Arnold van Woerkom.

Kascontrole op ……… door ……………………en…………………………


pagina 38

Nederlandse Vereniging voor Integratie van Zelfhulp en Psychiatrie. Financieel overzicht 2011 Start kapitaal was op 1 januari 2011

€ 1467,85

Eind kapitaal op 31 december 2011

€ 1159,93

Kasboek 2011 N.V.I.Z.P. Doel

Datum

betalingsverkeer

07-02-2011

Inkomsten

€ 12,28

K.V.K. Groningen

07-03-2011

€ 026,64

Helvetica Bavel

€ 132,63

De Waal (dekker) ver

€ 114,68.

Van Woerkom ver

02-05-2011

contributie

1

€

20,00

€057,00

contributie

2

€ 057,00

contributie

3

€ 057,00

contributie

4

€ 057,00

contributie

5

€ 057,00

contributie

6

€ 057,00

contributie

7

€ 028,50

contributie

8

€ 057,00

contributie

9

€ 057,00

contributie

10

€ 057,00

contributie

11

€ 057,00

contributie

dubbel

€ 057,00

contributie

12

€ 057,00

contributie

13

€ 028,50

06-06-2011

€ 057,00

betalingverkeer contributie

Uitgaven

€ 09,00 14

contributie

15

€ 057,00

contributie

16

€ 057,00

17

€ 057,00

04-07-2011

€ 028,50

Contributie eraf

contributie

contributie

€ 057,00

18

betalingsverkeer

01-08-2011

€ 013,66

Helvetica Bavel

03-10-2011

€ 079,92

betalingsverkeer

07-11-2011

€ 010,09

Helvetica Bavel *

05-12-2011

€ 440,30

boekjes

Den Boer ver

05-12-2011

€ 049,22

Den Boer ver

€ 110,00

Van Woerkom ver

Inkomsten 2011

Uitgaven 2011


€ 230,00

€ 940,50

€1248,42

pagina 39

Indien onbestelbaar retouradres: NVIZP secretariaat: Tooropstraat 1, 2951 SW Alblasserdam.

de sessie extra uitgave, jaargang 16, juni 2012

Recommend Documents