1
COLOFON De ontwikkeling van de gezamenlijke dorpsvisies is mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Gemeente Loppersum en het Loket Leve(n)de Dorpen. Het is een uitgave van de vier gezamenlijke Dorpsbelangenorganisaties in Middelstum, Westerwijtwerd, Huizinge en Toornwerd. Verschijningsdatum: mei 2005. De Vereniging Kleine Dorpen Groningen heeft het project begeleid (N. Vellema). De rolverdeling was volgens de standaard aanpak van het Loket Leve(n)de Dorpen. Vormgeving: Foto’ s: Oplage: Druk:
Peter Zomerdijk Peter Zomerdijk, Koos de Vries, G.J. Roorda 150 Ability Uithuizen
2
INHOUDSOPGAVE Voorwoord
4
Samenvatting en plan van aanpak
5
Hoofdstuk 1.
7
1.1 1.2 1.3 1.4
Aanleiding Wat is een dorpsvisie? Waarom een dorpsvisie? Werkwijze Middelstum, Westerwijtwerd, Huizinge en Toornwerd
Hoofdstuk 2.
2.1 2.2
13
Dorpsvisie Westerwijtwerd
21
Dorpsvisie Huizinge
27
Historie Huizinge Werkwijze Uitkomsten Prioriteiten
Hoofdstuk 6. 6.1 6.2 6.3
Dorpsvisie Middelstum
Historie Westerwijtwerd Werkwijze Uitkomsten Conclusies
Hoofdstuk 5. 5.1 5.2 5.3 5.4
9
Een stukje geschiedenis.... Werkwijze Uitkomsten Prioriteiten vanuit de dorpsvisie
Hoofdstuk 4. 4.1 4.2 4.3 4.4
Ligging, voorzieningen, bevolking en bestaand overheidsbeleid
Ligging, voorzieningen en bevolking in cijfers Bestaand overheidsbeleid
Hoofdstuk 3. 3.1 3.2 3.3 3.4
Aanleiding, theoretisch kader en werkwijze
Dorpsvisie Toornwerd
Historie Toornwerd Werkwijze Uitkomsten en actiepunten
BIJLAGEN - samenvatting enquête Middelstum - werkbladen Middelstum - enquêteverslag Westerwijtwerd - werkbladen Westerwijtwerd - werkbladen Huizinge - enquête Toornwerd
3
33
Voorwoord Via de Vereniging Kleine Dorpen Groningen hoorden wij in het jaar 2002, dat alle gemeenten in onze provincie bezig zouden gaan met het ontwikkelen van lange termijn visies. Wij als Stichting Dorpsbelangen Middelstum vroegen ons toen af, hoe zit het met “onze”ideeën over de toekomst van ons dorp en zou de gemeente daar wel rekening mee houden? Hierop hoorden wij van de V.K.D.G. dat wij als dorp een eigen visie mochten maken. Dit werd gepromoot door de provincie, zowel met geld als mentale steun. Hoe pak je zoiets aan? De S.D.M. heeft toen diverse mensen benaderd om dit te gaan realiseren. De in het leven geroepen werkgroep bestond uit : Albert Arends, Bert Bulthuis, Gerard Stuitje, Gerard Kolstein, Tiemen van der Laan (penningmeester), Jaap Huizinga, Wubbo Toolsema, Adri de Lange (voorzitter), Gert van der Wal, Hilda Groeneveld (secretaris), Wim en Annegreet Blanken en Peter Zomerdijk (vormgever). Eerst hebben wij als werkgroep namens de Stichting subsidie aangevraagd bij de gemeente Loppersum en het Loket Levende Dorpen (Leadergelden van de Provincie). Beide gaven ons de subsidie. Ieder betaalde 50 %. Hierna konden wij aan de slag. Wij hebben eens geïnformeerd bij de andere dorpen in onze provincie. Via de V.K.D.G. kwamen wij erachter, dat er diverse methodes waren om de wensen van de bevolking te onderzoeken. Er is toen gekozen voor een mix van de beide methodes: eerst een enquête en dan eventueel keukentafelgesprekken. De werkgroep heeft toen de andere dorpen van de “oude”gemeente Middelstum benaderd om gezamenlijk een visie bij de gemeente in te dienen. Er bleken namelijk veel gemeenschappelijke belangen te zijn. Elk dorp ging geheel zelfstandig met deze materie aan de slag. Vervolgens hebben wij voor Middelstum met de V.K.D.G. een stappenplan ontwikkeld. Na een gezellige avond in Vita Nova waar alle inwoners en verenigingen waren uitgenodigd hebben zich daar veel vrijwilligers opgegeven om mee te helpen. Om deze mensen allemaal te noemen is haast onmogelijk, maar hierbij allemaal ontzettend bedankt ! De werkgroep heeft toen zelf de enquête ontworpen. Deze is toen door het dorp gegaan voor alle inwoners van 12 jaar en ouder. Wij kregen maar liefst een respons van 50,9 %. Ook alle inwoners die de moeite hebben genomen om de soms best ingewikkelde enquête in te vullen hierbij nog bedankt. Wij hebben de uitslag toen zelf verwerkt tot een mooi en overzichtelijk geheel. Op internet kunt U zowel de uitslag van de enquête als de dorpvisie bekijken op www.middelstum-info.nl. Met deze uitslag kunnen wij goed aantonen wat wij als Middelstumers tot het jaar 2015-2020 met ons dorp wilden doen of juist niet doen. De resultaten van onze enquête zijn al door de gemeente Loppersum gebruikt voor de plannen die ontworpen zijn voor de nieuwe rondweg ten zuiden van ons dorp. Hierop zijn op diverse dagen en plaatsen in ons dorp de zogenaamde keukentafelgesprekken gehouden. Op deze manier konden wij met de inwoners wat dieper in de plannen duiken. Hierbij zijn soms hele leuke ideeën naar boven gekomen en werden al bestaande ideeën versterkt bijvoorbeeld de aanpak van de ijsbaan (om daar wat meer mee te doen) . Wij zullen proberen om de uitkomsten van deze keukentafelgesprekken ook op Internet te plaatsen. Alle uitkomsten bij elkaar zijn verwerkt in “ONZE”dorpsvisie. De V.K.D.G. heeft alle uitkomsten voor ons verwerkt, nog bedankt daarvoor. Alles bij elkaar kostte het allemaal veel tijd en inzet (ook van de andere dorpen) maar het resultaat mag er zijn. De gemeente heeft ons nu al toegezegd, dat zij “onze dorpsvisie”voor de toekomst van ons dorp en ook de andere dorpen zullen gebruiken.
4
Samenvatting en plan van aanpak Middelstum Middelstum heeft een centrumfunctie, wat mogelijkheden biedt op het gebied van woningbouw, kleinschalige industrie en voorzieningen. Vasthoudend aan de structuur van het oorspronkelijke dorp, zou er buiten de grenzen van de huidige bebouwing gebouwd moeten worden. Binnen de bebouwing, dicht bij de voorzieningen zou een goede locatie zijn voor in het bijzonder de ouderenhuisvesting. De staat van onderhoud van huurwoningen behoeft aandacht. Ook in Middelstum is terugloop van het voorzieningenaanbod te bespeuren. Mogelijkheden worden gezien in het combineren van functies onder één dak. Een buurtagent en een jongerenwerker zouden veel kunnen doen aan het vergroten van het veiligheidsgevoel in Middelstum. De omgeving leent zich voor het uitoefenen van “buitenrecreatie”, zoals wandelen en varen. De voorzieningen en het onderhoud vragen om extra aandacht. Het aanpassen van de inrichting van Middelstum zou het dorp tot een prettiger verblijfsgebied voor bewoners en recreanten maken. Het zou het imago van, en de sfeer in het dorp ten goede komen. Westerwijtwerd Bewoners van Westerwijtwerd ervaren de rust en de ruimte in hun woonomgeving als zeer waardevol. Ruimtelijke ontwikkeling zou gericht moeten zijn op de verbetering van de kwaliteit in de bebouwde kom. Qua voorzieningen is Westerwijtwerd georiënteerd op Middelstum. De verkeersveiligheid op dit traject is van groot belang, in het bijzonder voor de schoolgaande kinderen. Bij de aanleg van de nieuwe rondweg rond Middelstum zou hier veel aandacht aan geschonken moeten worden. Binnen de kom zou het instellen van een 30 kilometerzone de verkeersveiligheid kunnen verbeteren, evenals de omleiding van het vrachtverkeer. Ook geparkeerde auto’ s zorgen voor onveilige situaties. Het dorpshuis, de speeltuin en het café zijn belangrijke voorzieningen voor het dorp. Daarnaast is het café zeer beeldbepalend voor het dorp, zo ook het hoogholtje, molens, kerk en kerkhof, de wierde en dobben. In de kerk zouden kleinschalige culturele activiteiten georganiseerd kunnen worden. Ook de aanleg en/of het herstel van wandel- en fietspaden zou bijdragen aan het woongenot in Westerwijtwerd (en tevens de veiligheid). Westerwijtwerd moet echter geen toeristische attractie worden. Onderhoud aan wegen, verlichting, groen en riolering zijn zaken die door de gemeente beter opgepakt zoude moeten worden. Het bedrijventerrein zou met behulp van groen beter in het landschap ingepast kunnen worden. Het agrarische karakter hoort bij de landelijke uitstraling van Westerwijtwerd. Het verenigingsleven bloeit als nooit tevoren, maar men is zich bewust van de afhankelijkheid van subsidies die dit mogelijk maken. Mensen helpen elkaar nog in het dorp en weten dit te waarderen. Dit geldt voor zowel de autochtone als de allochtone bevolking. Open communicatie is daarbij van groot belang. De Dorpsvereniging wordt gezien als een spil in de gemeenschap. Huizinge Voor de natuurlijke aanwas in het dorp zal de komende jaren geen woonruimte meer beschikbaar zijn, toch loopt men niet warm voor nieuwbouwplannen. De voorkeur gaat uit naar opvulling van lege kavels binnen het dorp. Zorgvuldig ingepast. Het moet niet ten koste gaan van het beschermd dorpsgezicht. Een beter snoeibeleid en passende bestrating zouden Huizinge ten goede komen. Ouderen kunnen in Middelstum, waar de voorzieningen aanwezig zijn, gaan wonen. Zo komen er huizen beschikbaar voor de kinderen. Het zou mooi zijn om het haventje bereikbaar te maken voor recreatievaart, en nog een aantal wandelpaden toe te voegen. De speelweide is een belangrijke voorziening voor de jeugd, moet behouden blijven en veiliger worden. De publiekstrekkers in Huizinge zorgen voor verkeersdruk en parkeeroverlast. Men is van mening dat verkeersmaatregelen alleen zin hebben als er ook een handhavingsbeleid is. Ook betere verlichting zou bijdragen aan de verkeersveiligheid. Huizinge is een karakteristiek dorp met een divers en actief verenigingsleven. Bewoners zijn trots op hun dorp en tevreden met wat het dorp en de omgeving hen biedt. ’ t Ol Schoultje speelt hierin een centrale rol. De strenge wet- en regelgeving lijkt de grootste bedreiging voor de instandhouding van deze belangrijke voorziening en de leefbaarheid in het dorp. Toornwerd Wonen in Toornwerd is plezierig vanwege het landelijke karakter, de ruimte en de rust. Ook de omgang met dorpsgenoten draagt bij aan het woongenot. Voorzieningen zijn op afstand maar bereikbaar.
5
Hoewel het politietoezicht als “te mager”wordt ervaren beperkt het gevoel van onveiligheid zich tot de verkeersveiligheid. Overlast wordt veroorzaakt door “hardrijders”en jeugd vanuit de soos in Middelstum. De fysieke inrichting kent dringende verbeterpunten: - onderhoud wegen, paden en bermen - maatregelen t.b.v. de verkeersveiligheid zoals het verbeteren van het wegdek, de route naar school (ook vanuit richting Fraamklap), het verwijzen van bestemmings-vracht-verkeer Labor en het plaatsen van een dodehoekspiegel Dethemersweg/Toornderweg - het onderhoud van het bushokje - de verkeerssituatie rond het kerkhof - de aansluiting op de riolering - het opruimen van zwerfvuil De grootste uitdaging voor de toekomst zal zijn de tevredenheid van de Toornwerders vast te houden. Plan van aanpak De komende jaren zullen de dorpsbelangenorganisaties, ieder voor zich, afhankelijk van de in hun eigen dorp vastgestelde prioriteiten, aan de slag gaan met het uitwerken en realiseren van de ideeën. Verkeersveiligheid, dorpsactiviteiten, inrichting en woningbouw zijn voorbeelden van specifiek lokale aandachtgebieden. Het bestuur van dorpsbelangen zal daartoe het initiatief nemen en houdt ook de verantwoordelijkheid wanneer in sommige gevallen een werkgroep wordt ingesteld en een bepaalde taak wordt gedelegeerd. Centraal zal steeds staan: samenwerking met betrokken organisaties en personen. De gemeente is daarbij één van de belangrijke partijen. Aangezien de ideeën in de dorpen op hoofdlijnen niet strijdig lijken met het vigerende overheidsbeleid, liggen er kansen. De uitdaging is om kansen, middelen en mensen op het juiste moment bij elkaar te brengen. Overeenkomst in aandachtspunten die door de dorpen gezamenlijk opgepakt kunnen worden zijn: Voorzieningen in Middelstum Recreatiemogelijkheden in het buitengebied De samenwerking tussen de vier dorpen, die met de ontwikkeling van de gezamenlijk dorpsvisies is ingezet, zal een vervolg krijgen. Om te beginnen zal op één van de twee hierboven benoemde gezamenlijke aandachtspunten, na de presentatie van het definitieve rapport, een gezamenlijke werkgroep worden gezet.
6
Hoofdstuk 1. 1.1
Aanleiding, theoretisch kader en werkwijze
Aanleiding
Het “Loket Leve(n)de Dorpen”is een provinciaal initiatief, dat voortvloeit uit het Provinciaal Omgevingsplan (POP) en is bedoeld om de leefbaarheidsproblematiek op het Groninger platteland in gezamenlijkheid met bewoners en gemeenten aan te pakken. Burgers en organisaties kunnen er terecht met ideeën voor leefbaarheidsprojecten. Belangrijk daarbij is dat deze ideeën draagvlak hebben. In dit kader stimuleert het Loket de ontwikkeling van dorpsvisies. Een dergelijk bottom-up ontwikkeld plan is een bron voor projectideeën met draagvlak en draagt derhalve bij aan de leefbaarheid in het algemeen en de sociale samenhang en organisatiegraad in het bijzonder. Op verzoek van het Loket heeft de Vereniging Kleine Dorpen Groningen (VKDG) een standaard aanpak (tevens begeleidingstraject) ontwikkeld, waarvoor dorpen subsidie kunnen aanvragen bij het Loket en de gemeente. Vanwege de samenwerking tussen Middelstum, Huizinge, Westerwijtwerd en Toornwerd, is de gekozen werkwijze een variant op de standaard aanpak van het “Loket Leve(n)de Dorpen”: de keukentafelmethode. Doelstelling: Maatwerk per dorp en beperkte begeleiding om de kosten te beperken. Volgens deze aanpak is onderhavig stuk tot stand gekomen.
1.2
Wat is een dorpsvisie?
Een dorpsvisie is: “Een plan waarin een dorpsbelangenorganisatie aangeeft wat de gewenste ontwikkeling is van de leefbaarheid van het dorp en de naaste omgeving”. Bij leefbaarheid gaat het om onderwerpen als: werkgelegenheid, voorzieningen, wonen, woonomgeving, veiligheid, milieu, het imago van het dorp, de waarden en normen binnen een dorpsgemeenschap etcetera. Belangrijke kenmerken/voorwaarden van een dorpsvisie zijn: De dorpsvisie wordt opgesteld door het dorp, d.w.z. door individuele inwoners, alle organisaties binnen het dorp en organisaties die direct met realisering/uitwerking te maken kunnen hebben. In veel gevallen is de dorpsbelangenorganisatie de meest aangewezen trekker voor deze activiteit. De dorpsvisie wordt in principe opgesteld voor de middellange termijn (10-15 jaar). Het realiseren van onderdelen uit de dorpsvisie kan soms direct plaatsvinden. De dorpsvisie moet door het dorp gedragen worden, d.w.z. door de inwoners en alle organisaties van het dorp. Hierbij wordt rekening gehouden met verschillende belangen in het dorp. Hoe meer organisaties (gemeente, scholen, sportverenigingen, andere dorpen) de ideeën uit de dorpsvisie dragen, hoe groter de kans van slagen. Van belang is ook te toetsen hoe een en ander zich verhoudt tot plannen van andere dorpen (bovenlokaal) en de overheid, m.n. de gemeente. In een dorpsvisie gaat het niet alleen om allerlei inhoudelijke aspecten (wensen en ideeën), ook organisatorische aspecten (wie doet wat, en wanneer?) worden beschreven.
1.3
Waarom een dorpsvisie?
Wanneer het bestuur van de Vereniging voor Dorpsbelangen besluit tot het maken van een dorpsvisie, zijn de beweegredenen vaak de volgende: Verandering taakopvatting dorpsbelangen: proactief en beleidsmatig. Rode draad voor het bestuur van dorpsbelangen: een kader voor het eigen functioneren, doordat alle wensen en ideeën op een rijtje worden gezet. Duidelijk wordt wat er leeft binnen een dorp. Versterking draagvlak binnen het dorp: duidelijker wordt met welke zaken een dorpsbelangenorganisatie zich bezig dient te houden om de leefbaarheid van het dorp te behouden of te versterken. Doordat iedereen in het dorp gevraagd wordt mee te denken, wordt bovendien de band tussen bestuur en achterban versterkt. De werkwijze om dit eindresultaat te bereiken creëert meer draagvlak in het dorp.
7
Met een goede dorpsvisie heeft het uitvoeren van deze wensen en ideeën meer kans van slagen omdat daar binnen het dorp draagvlak voor bestaat;de gemeente kan dit niet gemakkelijk ter zijde schuiven. Omdat dorpen meedenken over hun toekomst krijgt een dorpsbelangenorganisatie zo een veel actievere rol. Door het beschikken over een dorpsvisie kan een dorp ook een snelle, eenduidige reactie geven op plannen van de overheid (bestemmingsplan, streekplan etc.) of zelfs op die planvorming vooruit lopen. Hierdoor wordt de inspraak effectiever. (bron: Handboek Dorp en Gemeente, samen werken aan de toekomst, FLD/VKDG juni 2000)
1.4
Werkwijze Middelstum, Westerwijtwerd, Huizinge en Toornwerd
Middelstum neemt het initiatief Stichting Dorpsbelangen Middelstum (SDM) vatte in de zomer van 2003 het idee op om een dorpsvisie te ontwikkelen voor het dorp Middelstum. Geënthousiasmeerd door het Loket Leve(n)de Dorpen, en na enig vooronderzoek ten aanzien van de te verwachten kosten bij de VKDG, werd een subsidieaanvraag ingediend bij de gemeente Loppersum en het Loket Leve(n)de Dorpen. De toekenning door de gemeente liet enige tijd op zich wachten en werd pas in tweede instantie gehonoreerd. In tussentijd zat het bestuur van de SDM niet stil, maar begon alvast met het afnemen van een zeer uitgebreide enquête en zocht samenwerking met de omliggende dorpen: Westerwijtwerd, Huizinge en Toornwerd. Samenwerking met Westerwijtwerd, Huizinge en Toornwerd Op 26 november 2003 kwamen de vier dorpsbelangen bijeen in ’ t Ol schoultje te Huizinge en werd er overeenstemming bereikt ten aanzien van de werkwijze. De VKDG vertaalde dit in een stappenplan, waarna er snel duidelijkheid kwam van de gemeente ten aanzien van de te besteden middelen. Inmiddels had de gemeente toen haar plannen tot het maken van een “strategische visie”ook gelanceerd. Keukentafelvarianten De enquête van Middelstum, die inmiddels was afgenomen, geanalyseerd en verwerkt tot een verslag, werd de rode draad voor de inventarisatie in de andere dorpen. De keukentafelaanpak, die geldt als de standaard aanpak van het Loket Leve(n)de Dorpen, werd in Westerwijtwerd en Huizinge gebruikt voor de inventarisatie van ideeën en oplossingen onder de bewoners. In Middelstum werden de formulieren gebruikt om na de enquête te zorgen voor verdieping van de belangrijkste thema’ s. Toornwerd verkoos een enquête. De werkbladen en de “instructie keukentafelgesprekken”werden naar de wensen van het dorp aangepast. De gesprekken vonden in mei/juni 2004 plaats. Terugkoppeling, realisatie en presentatie rapport Alle ingevulde formulieren zijn verzameld en door de VKDG verwerkt tot een verslag. De terugkoppeling van de concept-dorpsvisie aan alle dorpsbewoners is per dorp georganiseerd, wat resulteerde in de vaststelling van het concept met de aangegeven wijzigingen. Conclusies ten aanzien van overlap en gezamenlijke doelstellingen waren al getrokken op een bijeenkomst van de vier dorpsbelangen gezamenlijk. De eindredactie van de dorpsvisie, inclusief het verzamelen van het illustratie materiaal, is gedaan door de vier dorpsbelangenorganisaties zelf. Het rapport wordt overhandigd aan burgemeester Rodenboog en mevrouw Leerink van het Loket Leve(n)de Dorpen, tijdens een bijeenkomst in Loppersum
8
Hoofdstuk 2.
2.1
Ligging, voorzieningen, bevolking en bestaand overheidsbeleid
Ligging, voorzieningen en bevolking
De dorpen Middelstum, Westerwijtwerd, Huizinge en Toornwerd maken deel uit van de gemeente Loppersum. De hoofdplaats van de gemeente Loppersum is het dorp Loppersum, dat 20 km ten noorden-oosten van de stad Groningen ligt. De gemeente Loppersum heeft circa 11.000 hectare oppervlakte en wordt gekenmerkt door agrarische bedrijvigheid en cultuurhistorische elementen. De Eemshavenweg (N46), een belangrijke ontsluitingsweg voor Noord-Groningen, loopt door de gemeente. Middelstum, Westerwijtwerd, Huizinge en Toornwerd liggen ten westen van deze weg, de overige dorpen liggen aan de oostkant. Middelstum is het op één na grootst dorp in de gemeente Loppersum. Toornwerd, Westerwijtwerd en Huizinge hebben elk op 1 januari 2000, circa 150 inwoners. Middelstum heeft een kleine 2500 inwoners. Het enige bedrijventerrein van de gemeente Loppersum ligt dicht bij Middelstum in Fraamklap. Besloten is om de N366 bij Middelstum te verleggen uit het dorp richting Fraamklap. Inkomen en opleidingsniveau t.o.v. de provincie: Middelstum relatief veel beneden-modaal, Huizinge bijna volledig modaal en Westerwijtwerd relatief veel boven-modaal en Toornwerd geen benedenmodaal. In Middelstum heeft op 1-1-2000 een kwart van de huishoudens een minimum inkomen. In Westerwijtwerd is het aandeel hoogopgeleiden het grootst. De uitgaven die de gemeente Loppersum doet aan sociaal cultureel werk en maatschappelijk werk is ongeveer de helft van wat de gemeenten gemiddeld hieraan besteden. Door Middelstum en Toornwerd rijdt 1 lijndienst en de regiotaxi. De overige kernen blijven verstoken van openbaar vervoer. Middelstum heeft 3 basisscholen, een peuterspeelzaal en 2 apotheekhoudende huisartsen, sportaccommodaties, waaronder een klein zwembad, jeugdwerk en een zalencentrum (Vita Nova). Huizinge en Westerwijtwerd hebben beide ook een dorpshuis maar zijn voor de overige voorzieningen afhankelijk van buurdorpen. Toornwerd is volledig afhankelijk van de voorzieningen elders. Het winkelaanbod in Middelstum is divers. De rijdende winkel komt ook in Westerwijtwerd, Toornwerd en Huizinge. Alleen de Rabobank heeft nog een kantoor in Middelstum. Tevens is in één van de supermarkten een TPG-servicepunt met geldservice. Kortom, Middelstum is volgens het provinciale rapport “Voorzieningen in dorpen”(november 2000) in 2004 nog steeds een “compleet dorp”met een aantal goede basisvoorzieningen.
2.2
Bestaand overheidsbeleid
De dorpsvisie is ontstaan uit meningen en ideeën van dorpsbewoners. Echter, ook de diverse overheden hebben reeds ideeën ontwikkeld over de dorpen. In deze paragraaf een selectie uit de verzameling vastgesteld overheidsbeleid, meegenomen ter vergelijking. Verschillen kunnen de dorpsbelangen uitdagen om het toekomstige beleid veranderd te krijgen, overeenkomsten kunnen worden beschouwd als “kansen”.
Provinciaal Omgevingsplan (POP) 1. t.a.v. voorzieningen Binnen het POP wordt als één van de oplossingen van het voorzieningen- en leefbaarheidsvraagstuk, het uitvoeren van brede ontwikkelingsprojecten genoemd. Daarbij gaat het vooral om het benutten van kansen voor het combineren van functies als wonen, werken, verkeer en vervoer, cultuur, recreatie, natuur, landschap, waterberging en –winning. Uit het oogpunt van leefbaarheid kan de categorie “complete dorpen”gebaat zijn bij beperkte nieuwbouw.
9
2. t.a.v. woningbouw De inzet voor woningbouw is vooral gericht op ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid. De leefbaarheidsproblematiek vraagt om oplossingen op maat. Speciale aandacht is nodig om het woningaanbod beter af te stemmen op de veranderende wensen van de vergrijzende bevolking. 3. t.a.v. bottom-up De provincie wil personen en instellingen stimuleren om samen projecten uit te voeren ter verbetering van de leefbaarheid in de eigen omgeving. Daarnaast ook het verenigingsleven en het vrijwilligerswerk stimuleren. “Vernieuwende initiatieven zullen we (blijven) ondersteunen”. 4. t.a.v. toerisme en recreatie In het POP worden m.b.t. recreatie en toerisme de volgende aandachtsgebieden genoemd: cultuurtoerisme, natuur en landschap, stad en ommelanden, plattelandstoerisme, vaartoerisme, routegebonden recreatie, dagtoerisme, verblijfstoerisme, professionalisering en kwaliteitsverbetering en promotie.
Strategische visie gemeente Loppersum (2004) De strategische visie van de gemeente Loppersum is een plan dat aangeeft op welke wijze de gemeente en haar dorpen zich in 30 jaar moeten gaan ontwikkelen. Het is belangrijk om bijvoorbeeld vast te stellen of in de toekomst winkelvoorzieningen in de kleine kernen behouden zouden moeten worden, waar behoefte is aan woningen en of er extra aandacht aan recreatie moet worden geschonken. Waar bestaat de strategische visie uit? De strategische visie geeft de hoofdlijnen aan voor de ruimtelijke toekomst van alle dorpen in de gemeente Loppersum. Hierbij horen ook de volgorde van aanpak en de keuzes voor verschillende ontwikkelingsrichtingen, op het gebied van bedrijvigheid, wonen, recreatie enz. De strategische visie is als het ware de 'kapstok' voor de ontwikkeling van plannen in de gemeente. Een voorbeeld van zo'n plan is een dorpsvisie, dit is een afgeleide van de strategische visie. Wanneer er voor dorpen deelplannen gemaakt worden, worden deze getoetst aan de strategische visie. Dit geldt bijvoorbeeld voor bestemmingsplannen en de welstandsnota. Waarom een strategische visie? Ruimtelijke ontwikkelingen zijn complexe trajecten waarbij veel belangen gemoeid zijn. Zo zijn er de belangen van individuele bewoners, bewonersorganisaties, bedrijfsverenigingen, vrijetijdsverenigingen, gemeente en provincie. Deze belangen moeten worden afgestemd op de doelstellingen die gehaald moeten worden op het gebied van wonen, bedrijvigheid, landschap en cultureel erfgoed. In de strategische visie wordt voor de gehele gemeente en per dorp aangegeven hoe Loppersum er in de toekomst uit kan gaan zien. Het is een product waarin de samenhang tussen de verschillende doelstellingen wordt aangegeven. Het is tevens een toetsingskader voor nieuwe plannen. Het bureau De Hond Van Keulen & Co heeft een grondige inventarisatie gemaakt van het groen, de infrastructuur, de functies van de gebouwen en de ontwikkelingen in de gemeente Loppersum. Deze inventarisatie is besproken met de dorpsverenigingen en de gemeenteraad en ook inwoners konden hierop reageren. Er kon worden aangeven of deze gegevens moeten worden verbeterd of moeten worden aangevuld. De conclusies over kwaliteiten en knelpunten hebben geresulteerd in aanbevelingen. Deze aanbevelingen zijn in november 2004 op één avond aan alle dorpsbewoners van alle dorpen in de gemeente tegelijk teruggekoppeld en helaas niet per dorp zoals oorspronkelijk was toegezegd.
Woonplan gemeente Loppersum (eind 2002) Het woonplan is gemaakt met als doel in de komende jaren een duurzaam evenwicht in een leefbare en bewoonbare gemeente te behouden. Bewoners zijn centraal gesteld in dit plan, maar liefst 85% van de bewoners geeft aan de komende jaren niet te willen verhuizen. Ook een groep die wel aan
10
verhuizen denkt, zoekt grotendeels een woning in de eigen gemeente: men is nu eenmaal zeer streekgebonden. Aandacht en beheer van de bestaande woningvoorraad en woonomgeving dient onder de doelstellingen dan ook bovenaan te staan. De marktverschuiving van huur naar koop en de bedreiging die deze vormt voor de kwaliteit van de bestaande voorraad dienen een urgent aandachtspunt te zijn. Maatregelen binnen de bestaande voorraad, waaronder herstructurering zijn noodzakelijk, als men niet wil dat delen van wijken/buurten, waar het merendeel van de bewoners gewoon blijft wonen, in een neerwaartse spiraal raken. De gewenste maatregelen van corporaties door verkoop en deels sloop sluiten hier goed op aan. Ondanks alle interne verschuivingen in de woningmarkt is er per saldo een tekort, dat aangevuld moet worden door nieuwbouw, naast de nieuwbouw die als vervanging dient. Uit het woningmarktonderzoek blijkt dat de komende jaren vooral behoefte is aan koopwoningen van het type vrijstaand en in de tweede plaats twee-onder-één-kap. Veelal wordt een vrij goedkope woning gewenst. Uit recent onderzoek in het kader van dit woonplan komen echter een aantal nieuwe ontwikkelingen naar voren: nieuwe belangstelling voor (goedkopere) huurwoningen toenemende behoefte aan ouderenwoningen behoefte aan koopwoningen voor de eigen bevolking, kleine kavels er is een groeiende groep zorgbehoevenden die zelfstandig gaat wonen. In de gemeente Loppersum blijft het accent voor planmatige nieuwbouw liggen op Loppersum en Middelstum (beide centrumkernen). In Westwerwijtwerd, Huizinge en Toornwerd zal alleen incidenteel nieuwbouw mogelijk zijn, mits bijdragend aan een versterking van de structuur en de beeldkwaliteit. Hier geldt welstandstoezicht. M.b.t. de nieuwbouwopgave wordt opgemerkt dat met de aanleg van een rondweg aan de zuidwestzijde, er tussen de huidige dorpsrand en de eventuele rondweg een aanzienlijk gebied voor nieuwe dorpsfuncties ontstaat. Op dit moment ontbreekt het echter aan bouwgrond. Bij toekomstige bestemmingsplannen blijft het landschappelijke karakter met de kenmerkende wierdenstructuur van belang. Verder worden nog een aantal locaties genoemd, die in aanmerking zouden moeten komen voor transformatie/buurtverbetering en voor inbreiding/functieverandering.
Welstandsnota (2003) Huizinge en Middelstum, beschermd dorpsgezicht. Huizinge is te kenschetsen als een dorpswierde met een blokvormige verkaveling. De eerste bronvermelding van het dorp stamt uit de achtste eeuw. In de eerste helft van de twintigste eeuw is een deel van de wierde afgegraven. Het gebied dat in 1988 is aangewezen als beschermd dorpsgezicht omvat bijna het gehele dorp. De structuur van dit deel van het dorp is sinds 1830 weinig veranderd. Middelstum is een radiale dorpswierde die bestaat uit een samensmelting van drie afzonderlijke huiswierden. Deze samensmelting van huiswierden kwam vaker voor, maar in Middelstum zijn de drie huiswierden nog te herkennen, omdat de verder ophogingen blijkbaar nooit tot stand zijn gekomen. Op de zuidoostelijke helft van de wierde is de radiale verkaveling zeer regelmatig. Op de noorwestelijke helft hebben twee borgterreinen gelegen, Asinga en Mentheda, waardoor de verkaveling hier minder regelmatig is. In 1987 is het gebied aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Tusen 1900-1940 is het gebied ten noorden van de Burg. Van Ankenweg tot ontwikkeling gekomen. De kwaliteit en de gaafheid hiervan zijn zodanig dat het gebied wordt toegevoegd aan het beschermd dorpsgezicht.
11
Gevechts-toren op borgterrein van Ewsum
Poortgebouw aan de Burchtstraat
Koren- en pelmolen ‘ ’ de Hoop’ ’
Labor terrein gezien vanaf de Trekweg
Hippolytuskerk
"Hoogholtje" over het Boterdiep
Bedrijventerrein ‘ ’ Boerdam”
MIDDELSTUM
12
Hoofdstuk 3. 3.1
Dorpsvisie Middelstum
Een stukje geschiedenis....
Middelstum is ontstaan op de boven de omgeving uitstekende westelijke oeverwal van de brede trechtermonding van de Fivel en maakt deel uit van een lange wierdenrij, vanaf Usquert tot aan Lellens. Ook Toornwerd en Westerwijtwerd liggen op deze oeverwal. Bij Boerdam zijn een aantal jaren geleden de oudste vlaknederzettingen opgegraven, die totnogtoe zijn gevonden van de uit Drenthe afkomstige migranten, die hier in de 6e eeuw voor Christus op de uitgestrekte kwelder-landen een vaste woonplaats kozen. Het dorp Middelstum wordt genoemd in een lijst van kloostergoederen van rond het jaar 1000 en heette toen Midlistheim. De kernen van Middelstum en Toornwerd hebben zoals de meeste oude wierdendorpen een radiaire aanleg, in de vorm van een wagenwiel. De velg - veelal ossengang genoemd - van Middelstum wordt gevormd door de Oudeschoolsterweg, Menthedaweg, Heerestraat en Burchtstraat. Vanaf deze rondweg lopen wegen en paden naar het centrum: Kerkpad, Grachtstraat, Schoolstraat, Kerkstraat, Menthedalaan en Jacob Vinhuizenstraat. De naaf van het wagenrad wordt gevormd door het Concordiaplein en het kerkhof rond de aan Sint Hippolytus gewijde kerspelkerk. Bij latere uitbreidingen van het dorp heeft men deze radiaire structuur doorgetrokken in de nieuwbouw. Zoals de meeste wierdendorpen ligt ook Middelstum aan een voormalige priel of wadstroom;die in dit geval in de 17e eeuw is vergraven tot het Boterdiep. Vanaf de Hippolytuskerk loopt van oudsher een rechtstreekse verbinding naar Toornwerd, met een "hoogholtje" over het Boterdiep. Toornwerd had geen eigen pastorie, de kerk daar werd bediend vanuit Middelstum. Het kerkje en de klokkenstoel zijn gesloopt en vervangen door een toren. De wierde is grotendeels afgegraven, waarbij een deel van de ossengang behouden bleef. Vanaf het fraaie en knusse kerkhofje lopen steile randen naar beneden, tot de zool van de wierde, die lager ligt dan het omringende land, waar de opslibbing veel langer door kon gaan. Centraal in Middelstum staat de Hippolytuskerk, een in laatgotische stijl opgetrokken kruisvormige baksteenkerk, waarvan de bouw begon in 1445 op initiatief van Onno van Ewsum, hoofdeling op de borg, die op enige afstand ten noordoosten van het dorp ligt. De kerkbouw nam een groot deel van de 2e helft van de 15e eeuw in beslag. Gotische baksteenkerken zijn zeer zeldzaam in onze regio. Het laatst is de bijzonder zware toren gebouwd, op een vierkant grondvlak, even breed als de kerk. De rijk geprofileerde muren eindigen in een tentdak, met daarop een koepeltje, waarin in 1662 een beiaard werd geplaatst, gegoten door Francois Hemony. Campanologen beschouwen dit als het mooiste kleine klokkenspel ter wereld. De kerk bezit rijke gewelfschilderingen en fraai meubilair. In het begin van de 19e eeuw werd de helft van de oude wierde in beslag genomen door de terreinen van de borgen Mentheda en Asinga. Mentheda werd bewoond door het roemruchte geslacht Entens; Barthold Entens werd bekend als aanvoerder van geuzenbenden in het begin van de 80-jarige oorlog. Van de borg is niets bewaard gebleven;het terrein aan de zuidzijde van de Menthedalaan is afgegraven. Noordelijk van deze weg is door Jacob Vinhuizen temidden van een door grachten doorsneden tuin een nieuw Mentheda gebouwd, in eclectische stijl. Het is een blikvanger in het dorpscentrum. Ook de kleine borg Asinga werd in de 18e eeuw gesloopt. Hiervan resteren nog de noordelijke helft van de ringgracht met het poortgebouw aan de Burchtstraat, dat in 1611 door de toenmalige bewoners d’Embda-VeeIcker is verbouwd tot een schuilkerk voor de rooms-katholieken, de enige die behouden bleef in Noord-Nederland. In Oosterburen, even buiten het dorp ligt het borgterrein van Ewsum, eens de machtigste borg van de Ommelanden. Oprijlaan, singels en grachten bleven behouden, alsmede de borgklip met het benedenstuk van een in 1472 gebouwde gevechtstoren en één van de beide schathuizen, met daarbij een fraaie in Amsterdamse stijl gebouwde boerderij. Uit 1689 dateert de museumbakkerij Mendels, een gaaf bewaard en met zorg gerestaureerd pand met een zadeldak tussen de topgevels;de voor Groningen karakteristieke smalle hoge vensters met tussendorpel. Aan het gedempte haventje staan eveneens de Doopsgezinde vermaning met de bijbehorende pastorie. De kerk bezit een belangrijk kabinetorgel van omstreeks 1760. Op de hoek van de Burcht- en de Grachtstraat staat de in eclectische stijl opgetrokken Gereformeerde kerk uit 1869, die samen met de aangebouwde pastorie een indrukwekkend geheel vormt. In 1934 werden fraaie gebrandschilderde glas-in-lood ramen geplaatst. Burcht- en Heerestraat hebben goeddeels een gesloten bebouwing, waar van oudsher winkel- en ambachtsbedrijven waren gevestigd. Veel daarvan zijn als gevolg van moderne ontwikkelingen verdwenen. Toen in de loop van de 19e en 20e eeuw de bevolking sterk groeide, werden in
13
Middelstum tal van woningen gebouwd van de kenmerkende rode baksteen en in de opeenvolgende bouwstijlen van neo-classicisme, art nouveau, art deco en Amsterdamse school. Veel daarvan zijn gaaf bewaard gebleven en bepalen voor een belangrijk deel het karakter van het dorp. (C.G. Reinders)
3.2
Werkwijze
Middelstum heeft eind 2003 een uitgebreide enquête gehouden, die door een hoog percentage bewoners is ingevuld. Vervolgens is op basis van de belangrijkste uitkomsten doorgepraat volgens het stramien van de keukentafelgesprekken. Hiervoor waren speciale werkbladen ontwikkeld waarin een deel van de uitkomsten uit de enquête was verwerkt. Meer dan de helft van alle inwoners van Middelstum van 12 jaar en ouder heeft meegewerkt aan de enquête die huis-aan-huis door vrijwilligers in Middelstum is verspreid. De kern Middelstum heeft 2175 inwoners van 12 jaar en ouder (cijfers gemeente Loppersum, 1 januari 2003). In totaal hebben de vrijwilligers weer 1107 enquêteformulieren op mogen halen, een geweldig percentage van 50,9 %. Aan de keukentafelgesprekken, bedoeld om ook concrete oplossingen en andere ideeën goed in beeld te krijgen, hebben nog ruim 40 dorpsbewoners meegedaan. De samenvatting van de enquête en de formulieren voor de keukentafelgesprekken zijn als bijlagen opgenomen.
3.3
Uitkomsten
1. Wonen en werken Wonen De grootste groep respondenten geeft de voorkeur aan beperkte groei van het woningaanbod, 50 tot maximaal 100 woningen erbij. Koopwoningen, starterswoningen en huurwoningen scoren het hoogst. Wat de locatie van de nieuwbouw betreft kiest tweederde een locatie buiten de dorpsgrenzen. De overigen (37%) opteren voor bebouwing binnen de dorpsgrenzen (voornamelijk de ouderen). Bij uitbreiding zou de oude dorpsstructuur (radiale structuur) gehandhaafd blijven. Bewoners van huurwoningen zijn vaker ontevreden over hun woning. De staat van onderhoud en/of de slechte isolatie kan beter. Ideeën: Oude huurwoningen van de woningbouwvereniging zouden opgekocht en doorverkocht kunnen worden aan jonge starters. Leegstaande panden (bijvoorbeeld Krol) zouden in oude stijl herbouwd kunnen worden en dan worden voorzien van woonappartementen. Belangrijk is ook dat er voldoende mogelijkheden zijn voor doorstroming. Ouderen blijven namelijk vaak, tegen hun zin en wil in, ‘ groot’wonen, omdat er geen geschikte appartementen in eigen dorp zijn. Een suggestie is ook het bouwen van Kangoeroewoningen, een soort duplex-woningen waarbij “jong” boven woont en “oud”beneden. Dit zorgt voor een goede mix van bewoners en integratie. Vlak bij de seniorenwoningen een multifunctioneel gebouw situeren voor de belangrijkste voorzieningen. Denk hierbij aan een atrium van voorzieningen. Woningen zouden duurzaam en flexibel gebouwd moeten worden, zodat ze snel aangepast kunnen worden aan de behoeften van wisselende bewoners (tussenschotten e.d.). De tendensen zijn: er komen in de toekomst niet alleen meer ouderen, er komt ook een heel andere generatie ouderen aan. Daarom zal zelfstandig wonen steeds belangrijker worden. Een werkgroep pleit ook voor luxueuze appartementen voor ouderen. Om binnen de bebouwde kom woningen te kunnen bouwen is inbreiding noodzakelijk. Door bedrijven te verplaatsen komt er ook ruimte vrij voor woningen. Andere locaties zijn: Café Pik, gereformeerde kerk, Bosma, Fraamborg. Ook richting Westerwijtwerd zou nog wel wat uitgebreid kunnen worden. Actie: Dorpsbelangenvereniging zou met de woningbouwcorporatie, gemeente en eventueel projectontwikkelaar (voor nieuwbouw) om de tafel moeten gaan zitten om genoemde ideeën uit te werken. Enige spoed is vereist omdat de gemeente inmiddels 225 woningen extra toegewezen heeft gekregen. Om deze bouwopdracht te kunnen verwezenlijken moet er op korte termijn een uitbreidingsplan worden ontwikkeld.
14
Hoeveelheid en soort industrie Bijna 60% van de respondenten vindt de huidige hoeveelheid industrie op dit moment voldoende. Redenen: industrie zou zoveel mogelijk op één plek moeten staan (centraliseren), het zal teveel verkeersoverlast opleveren als het industrieterrein niet beter ontsloten wordt. De overige respondenten vinden voornamelijk dat er te weinig industrie is. Naarmate men langer in Middelstum woont en naarmate men ouder is, is men vaker van mening dat er te weinig industrie is. Het zou goed zijn voor de werkgelegenheid en werken in eigen dorp is belangrijk. Andere genoemde redenen zijn onder meer: het trekt mensen aan / houdt mensen vast, het is goed voor het voorzieningenniveau, het is goed voor de leefbaarheid / levendigheid van het dorp, het is goed voor de bedrijvigheid, de afname van woon/werkverkeer, er is nog voldoende ruimte op het industrieterrein en het is goed voor het dorp. Een deel van hen geeft wel aan voorwaarden te willen stellen bij een uitbreiding, zoals de aanwezigheid van een rondweg of alleen een bepaald type industrie.
2. Voorzieningen in Middelstum De voorzieningen zijn in de vragenlijst opgedeeld in vier groepen: de basisvoorzieningen, de recreatieve en culturele voorzieningen, de voorzieningen op het gebied van verkeer en vervoer en de gemeentelijke voorzieningen.
Basisvoorzieningen Gemiddeld scoren de basisvoorzieningen een 6,7 als rapportcijfer. Een veel gegeven reden voor ontevredenheid over de winkelvoorzieningen is dat er te weinig winkels zijn. Ook bij het politietoezicht wordt het te weinig aanwezig zijn van politie het vaakst genoemd als reden voor ontevredenheid hierover. Bijna een derde van de respondenten noemt een basisvoorziening die men nog mist in Middelstum. Het postkantoor werd daarbij het vaakst genoemd (17%). De huisarts wordt door de meeste respondenten (76%) als belangrijkste basisvoorziening genoemd. Winkels en basisonderwijs komen met 43% op een gedeelde tweede plaats. De apotheek en het politietoezicht worden beide door 18% genoemd als belangrijkste basisvoorziening. Ideeën: De voormalige SNS-bank zou multifunctioneel gemaakt kunnen worden. Wanneer bibliotheek, fysiotherapeut en VVV bij elkaar in een gebouw geplaatst worden, is er misschien mogelijkheid voor een internetcafé in hetzelfde pand. Sommige kerken komen vrij door samen gaan;met die ruimte kan iets anders gedaan worden. Wellicht schuilen er mogelijkheden in mobiele kantoren (gemeente, bank, postkantoor, Géove, bibliotheek). Men zou terugkeer van voortgezet onderwijs naar Middelstum erg op prijs stelen. Men gunt de jeugd wel meer sport, spel of een JOP (jongeren ontmoetingsplaats), maar men is bang voor overlast. Nog meer jeugdvoorzieningen zoude bovendien ten koste kunnen gaan van school, gezinsleven en verenigingen. Over het bestaan van de jeugdsoos is men (ook de ouderen) zeer tevreden. Sommigen merken op dat het Middelstum niet ontbreekt aan voorzieningen, maar aan imago. Een beetje meer trots zou best mogen. Zorg voor hulpbehoevende ouderen moet blijven (ook belangrijk: aanleunwoningen). De één is wel tevreden over de deeltaxi, de ander vindt dat deze niet altijd op tijd is. Wat betreft winkels: ze moeten wel bestaansrecht hebben. Subsidies van de gemeente om winkeliers te ondersteunen zou een optie kunnen zijn. De panden van de huisartsen zijn niet allemaal rolstoeltoegankelijk.
Voorzieningen op het gebied van recreatie en cultuur Gemiddeld krijgen deze voorzieningen een 6,6. Respondenten die ontevreden zijn over een bepaalde voorziening op dit gebied geven met name het gemis aan mogelijkheden bij deze voorziening (uitgaansmogelijkheden, te klein/ondiep zwembad etc.) als reden hiervoor op. Ongeveer een derde van alle respondenten hebben ook antwoord gegeven op de vraag of zij een voorziening op dit gebied misten in Middelstum. Velen van hen hebben aangegeven dat ze graag iets veranderd zien aan het zwembad (groter, overdekt, dieper, etc.) of dat ze graag een fitness/sportschool zouden willen. De voorzieningen waarbij men in beweging komt (sport, fietsen, wandelen/hardlopen en zwemmen) en de uitgaansvoorzieningen vindt men het belangrijkste.
15
Ideeën: Er moeten duidelijke informatieborden komen die de toerist wijzen op horeca, overnachtingen e.d.. Er zou eigenlijk een recreatiecoördinator moeten komen. Ook hier is weer de vraag: zijn er genoeg routes, wat ligt daarvan bij de VVV? Voor toeristen moet er veel meer worden gerealiseerd dan nu het geval is. Er is namelijk geen bed and breakfast, geen logies, voor boten zijn er geen voorzieningen (zoals elektrakastjes, watertappunt, afvalplekken). Maar: wat gerealiseerd wordt, moet ook onderhouden worden en wie doet dat? Er zou een beter vaarcircuit moeten komen, met aansluitingen op het Boterdiep en Damsterdiep. Kanalen moeten uitgebaggerd worden en er zouden kano-opstapjes en steigertjes moeten komen. Naast uitbreiding van voorzieningen moet er ook meer aan promotie gedaan worden. Zijn er bijvoorbeeld wel genoeg routes bij de VVV bekend? Andere suggesties: jeugdherberg, jeu de boulesbaan, theeschenkerij (bij Ewsum), meer terrasjes, blikvangers en andere prullenbakken. Geef een nieuwe invulling aan Ewsum wat betreft recreatie. Wanneer er een bedrijfsbeëindiging komt, ga die boerderij dan inrichten als kampeerboerderij en maak er direct speelplaatsen bij voor alle kinderen. Sport kan gecoördineerd worden met behulp van het Huis van de Sport. Nog een idee: leuke plekken creëren voor de kleinere kinderen. De ijsbaan zou opgeschaald kunnen worden naar multifunctioneel gebruik (skeelerbaan e.d.). Actie: Uitvoering moet (m.b.v. Dorpsbelangen) in samenspraak met de VVV, gemeente, provincie en lokale horeca ondernemers. Contact met De Valk. De vliegende equipe voor (groen-) onderhoud, het Huis van de Sport voor de sport. Voor Ewsum: overleg met de Ossekop. Voorzieningen op het gebied van verkeer en vervoer Ook voor deze voorzieningen is gemiddeld een 6,6 als rapportcijfer gegeven. Respondenten die ontevreden zijn over een bepaalde voorziening gaven hiervoor de volgende redenen: er is te weinig parkeergelegenheid of geparkeerde auto’ s belemmeren het verkeer, er zijn te weinig voorzieningen op het gebied van openbaar vervoer (te weinig verbindingen of te weinig diensten) en de bewegwijzering is smerig en/of onleesbaar. Gemeentelijke voorzieningen Het gemiddelde van al deze voorzieningen komt uit op een 6,1. Met name het aantal klachten over het onderhoud van zowel de wegen als het groen valt op. Daarnaast vinden velen het vervelend dat het grof vuil niet wordt opgehaald, dat het storten van grof vuil te duur is, dat het gemeentehuis te weinig open is of dat er geen baliefunctie in Middelstum is. Van de 247 respondenten die hebben aangegeven nog gemeentelijke voorzieningen in Middelstum te missen, geven 175 respondenten aan dat men graag een gemeentelijke balie in Middelstum zou zien. Actie: Er dient een werkgroep te komen voor overleg over het vervoer en de gemeentelijke voorzieningen.
3. Veiligheid, overlast Veiligheidsgevoel Op de vraag of men zich wel eens onveilig voelt in Middelstum geeft 80% van de respondenten aan dat dit zelden of nooit het geval is. Twee op de tien respondenten (19%) voelt zich soms onveilig en 1% voelt zich vaak onveilig. Het onveiligheidsgevoel is het sterkst bij de jeugd tot 19, 65-plussers voelen zich het minst vaak onveilig. Als oorzaak wordt in volgorde van belangrijkheid genoemd: hangjeugd, donkerte en verkeer. Verkeerssituaties: bij Wilgenlaan en Esdoornlaan is een gevaarlijk punt, ook rondom de school moet de verkeersveiligheid verbeterd worden. Ideeën: meer toezicht van een buurtagent (met name ’ s avonds) en ook een jongerenwerker zou welkom zijn. De werkgroepen zijn van mening dat er genoeg voor de jeugd te doen is, alleen een internetcafé wordt nog gemist. Mogelijk zouden de openingstijden van diverse gelegenheden wat verruimd kunnen worden om de jeugd tegemoet te komen. Verbetering van openbaar vervoer vergemakkelijkt het uitgaan. Voor een JOP zou er een overkapping kunnen komen bij de parkeerplaats Ewsum, daar is tenminste wat zicht op.
16
Een dorpswacht zou het gevoel van veiligheid vergroten. Ook moeten ouders bij het probleem betrokken worden, zij moeten hun kinderen wijzen op verantwoordelijkheden. De jeugd kan ook ingezet worden bij hulp aan ouderen (tuin onderhoud, stoepjes schrobben, boodschappen doen). Actie: Er moet een jongerenwerker komen. De SDM kan in overleg treden met de jongerenwerker wat betreft de aanpak van overlast van de jeugd, maar ook over de klussendiensten door jongeren.
Gevaarlijke verkeerssituaties Drie categorieën gevaarlijke verkeerssituaties dienen zich voor: een gevaarlijk kruispunt, een gevaarlijke straat en overige gevaarlijke situaties. Onderstaande kaart geeft een overzicht van de genoemde gevaarlijke verkeerssituaties. Actie: Steun is hierbij nodig van de gemeente en politie (handhaving maximum snelheden). Een opmerking meldt echter dat handhaving van de 30 km zone nu wettelijk niet mogelijk is. Kaart 1. Gevaarlijke verkeerssituaties
Overlast Bijna tweederde van de respondenten geeft aan zelden of nooit overlast te ervaren. Bijna eenderde ervaart soms overlast en 5% geeft aan vaak overlast te ondervinden. Deze overlast wordt volgens deze respondenten vooral veroorzaakt door jeugd, uitgaanspubliek (lawaai en vernielingen) en verkeer (hard rijden, brommers, etc.).
17
4. In en om Middelstum Omgeving Middelstum Meer dan 90% van de respondenten geeft aan tevreden of zeer tevreden over het landschap rondom Middelstum te zijn. Over de hoeveelheid bos en het onderhoud van bos, groen of paden is men soms wel ontevreden (7%). Het fietspad en bruggetje richting Kantens is bijvoorbeeld te smal en gevaarlijk. Ideeën m.b.t. de entrees: Leuke welkomst/afscheidsborden bij ingang/uitgang Middelstum. Andere ideeën: kleipad aanleggen vanaf Toornwerd naar Labor. Labor verplaatsen naar bedrijventerrein. In oude steenfabriek museum maken over de geschiedenis van de fabriek en haar werknemers. Ingang Hip polythus naar voren verplaatsen. De kerkingang moet beter aansluiten op het ‘ plein’(opm.: is het een plein of een parkeerplaats?). Imago en uitstraling De rust van het dorp wordt sterk gewaardeerd. Voorstel om een historische vereniging op te richten om de rijke geschiedenis van Middelstum uit te dragen. Men moet waken voor ‘ puisten’in de dorpse omgeving. Het imago kan beter. Sommigen merken op dat het Middelstum niet ontbreekt aan voorzieningen, maar aan imago. Een beetje meer trots zou best mogen. Actie: Om de sfeer en de rust te behouden is het noodzakelijk dat men rekening met elkaar houdt en zonodig aanspreekt op asociaal gedrag.
Ideeën: Hoe wordt de dorpskom een prettig verblijfsgebied In het dorp mag wel wat meer groen komen door aanplant, bloembakken en dergelijke. De Grachtstraat zou zijn gracht terug moeten krijgen en daardoor eenrichtingsverkeer kunnen worden. Waar in de Grachtstraat nu tegels liggen, zouden klinkers mooier staan. Eigenlijk zou de hele kom met klinkers bestraat moeten worden. De snelheidslimiet zou teruggebracht moeten worden naar 30 km/u. Een rondweg zou de drukte kunnen verminderen. Bepaalde panden (gemeentehuis, pand Krol) zouden gesloopt kunnen worden en vervangen door passende nieuwbouw. Het Asingapark zou meer bij de kom betrokken moeten worden. Mogelijk een verbinding tussen dit park en het Concordiaplein. In het bos zouden zichtlijnen gemaakt kunnen worden, zodat er weer zicht op de kerk is. Een fijnmazig wandelnetwerk is gewenst (public footpaths). Kijk eens wat de mooiste plekjes zijn en zet daar dan bankjes en prullenbakken neer. Let er op dat e.e.a. ook bereikbaar is voor scootmobielen en rolstoelen, zorg voor goede paden. De bewegwijzering is soms slecht leesbaar. Infokaart ophangen bij ’ t Haventje. De afvalbakken moeten vaker worden geleegd. Het snoeionderhoud is matig. Zet meer mensen in voor klein onderhoud. Zorg voor zogenaamde blikvangers. Actie: Gemeenten en handelsvereniging samen kunnen ook de handen ineenslaan waar het gaat om verfraaien van winkelpanden (voorbeeld Concordiaplein en Pompsterweg -> verlichting).
5. Algemeen Verenigingsleven 153 respondenten hebben aangegeven van geen enkele vereniging lid te zijn. De overige respondenten hebben in totaal 1167 lidmaatschappen genoemd. De grootste categorie is “sport”, gevolgd door “cultureel”en buurtvereniging. Veel verenigingen hebben moeite met het vinden van vrijwilligers. Mogelijk kunnen er koppelingen gemaakt worden? Idee: Verenigingen moeten meer op pad om fondsen te werven i.p.v. subsidies te trekken. Voor het afstemmen van de activiteiten op het gebied van sport en spel zou een overkoepelende organisatie ingesteld moeten worden.
Redenen om (niet meer) in Middelstum te wonen
18
Redenen om in Middelstum te wonen zijn (in volgorde van belangrijkheid): ik ben er geboren / opgegroeid (24%), vanwege werk in Middelstum (17%), het bevalt prima (16%), het is er rustig (11%), vanwege de woning (11%) en het is een mooi dorp (10%). Het verslechteren van de voorzieningen en werk/studie worden genoemd als reden om te vertrekken uit Middelstum. Welke thema’s verdienen aandacht De thema’ s verkeersveiligheid, verkeer en vervoer, en wonen zouden zeker op de agenda gezet moeten worden. Recreatie en cultuur, natuur en landschap en verenigingsleven hebben een lagere prioriteit. Actiepunt: Behoud van recreatie, welzijn en cultuur. Zij zijn de hoekstenen van leefbaarheid.
Positieve aspecten en verbeterpunten Positieve aspecten van Middelstum zijn: Aanwezige voorzieningen Rust
27% 23%
De genoemde verbeterpunten zijn heel divers. De top tien ziet er als volgt uit: Groen / natuur (onderhoud / inrichting) Winkels (meer / betere) Woningbouw (meer / mooier) Jeugdvoorzieningen / meer organiseren voor jeugd / JOP Verkeersveiligheid / verkeer / vervoer Wegen (net / onderhoud) Pand voormalige supermarkt Krol Trottoirs Rondweg Jeugdzorg / hangjongerenproblematiek / overlast door jeugd
13,8% 11,5% 8,8% 8,7% 8,5% 7,4% 7,4% 6,7% 6,4% 5,7%
Stichting Dorpsbelangen Middelstum Op de vraag hoe tevreden men is over deze stichting heeft 82% van de respondenten een antwoord gegeven. Van hen geeft 97% aan tevreden te zijn over de stichting. In totaal 188 respondenten hebben echter wel verbeterpunten genoemd. Daarbij werd het beter communiceren met de burgers van Middelstum het vaakst als verbeterpunt naar voren gebracht.
3.4 Prioriteiten vanuit de dorpsvisie Uit het voorgaande valt af te leiden welke thema’ s prioriteit hebben. Dit zijn: 1 2 3 4 5
Woningbouw, doelgroep starters en senioren Voorzieningen, basisvoorzieningen Jeugd en veiligheid Inrichting van de kom en entrees Recreatie, wandelen, varen, voorzieningen en promotie
Idee: De werkgroep Dorpsvisie stelt voor om een deskundige werkgroep in te stellen om bovenstaande thema’s uit te werken en te bewaken d.w.z. toetsen aan voorstellen van Provincie en Gemeente.
19
Westerwijtwerd gezien vanaf de Boerdamsterweg
De korenpelmolen Zeldenrust.
Westerwijtwerdermaar
Kerk Westerwijtwerd
WESTERWIJTWERD
20
Hoofdstuk 4. 4.1
Dorpsvisie Westerwijtwerd
Historie Westerwijtwerd
Het dorp Westerwijtwerd ligt ten zuiden van Middelstum tussen de weilanden in een landelijke omgeving. Via een drietal smalle toegangswegen kan men het dorp bereiken. Om iets te vertellen over het ontstaan van Westerwijtwerd moeten we flink terug in de tijd. Reeds 2500 jaar geleden was er rondom Westerwijtwerd sprake van bewoning. Tijdens een archeologische opgraving uitgevoerd in de 70er jaren bij Boerdam zijn sporen gevonden van een nederzetting uit ongeveer 500 jaar voor onze jaartelling. Ook de talloze oudheden gevonden in de wierden van Engeweer en Westerwijtwerd wijzen op vroege bewoning. In de collectie van het Groninger museum bevinden zich nog een aantal opvallende vondsten uit Westerwijtwerd zoals Romeinse munten, een Romeinse glazen ring, een muziekinstrument gemaakt uit een vogelbot en de een bronzen mantelspeld uit de 7 eeuw. De eerste bekende schriftelijke vermelding van Westerwijtwerd dateert van ongeveer 1000 jaar na Christus. Op een lijst van inkomsten van een abdij in Friesland werd naast “Midlisthem”(Middelstum) “Widevurd”(Wietwerd) genoemd. Het woord “Wiet” lijkt onkruid te betekenen, het kan echter ook afkomstig zijn van het oud-friese Widu wat houtgewas betekent. “Werd”is uiteraard afkomstig van “Wierde”;een kunstmatige ophoging van het land ter bescherming tegen overstromingen. Opvallend is dat de eigenlijke wierde van Westerwijtwerd ten noordoosten van het huidige dorp ligt. Deze wierde behoort tot de ca. noord-zuid verlopende lijn van wierden (Krangeweer, Zwartlap, De Palen, Westerwijtwerd, Middelstum, Toornwerd, Kantens enz), die op de kwelderrug van de voormalige Fivelboezem liggen. Het gebied van de Fivelboezem loopt grofweg van Westerwijtwerd naar Usquert en van Loppersum naar Spijk en kan het best vergeleken worden met een soort van waddengebied met platen en geulen. Het boterdiep en een deel van het Westerwijtwerdermaar zijn restanten van dergelijke geulen. Op de oorspronkelijke wierde zijn geen aanwijzingen gevonden dat er ooit een kerk heeft gestaan. De de huidige kerk van Westerwijtwerd is waarschijnlijk in de 13 eeuw gebouwd, vermoedelijk in opdracht van leden van het geslacht Ewsum. De kerk is echter niet op de wierde gebouwd maar ca 500 meter richting de wierde van Engeweer naast het Westerwijtwerder Maar. Vermoedelijk voelden de toenmalige bewoners zich al dermate veilig tegen overstromingen dat bouwen op een wierde niet echt meer noodzakelijk gevonden werd. Het Dorp Westerwijtwerd is vervolgens meer rondom de kerk en het Maar gegroeid. de De oorspronkelijke wierde is aan het eind van de 19 eeuw grotendeels afgegraven. Wierdengrond was rijk aan voedingsstoffen, wat toen een waardevol product was. Op de hoogtekaart is slechts nog een kleine verhoging in het noordoostelijk deel van de wierde zichtbaar. De Heemweg loopt nog als een buitenste ring om de wierde heen. Naast de kerk wordt de skyline van Westerwijtwerd gedomineerd door de korenpelmolen “Zeldenrust”. Deze molen dateert van 1841 en is recentelijk nog grondig gerenoveerd. In de bloeitijd van Westerwijtwerd telde het dorp meer dan 400 inwoners, wat uiteraard ook flink wat bedrijvigheid met zich meenam. Veel inwoners vonden hun werk op de steenfabriek Boerdam. De steenfabriek van Boerdam langs het Westerwijtwerdermaar tussen Boerdam en Fraamklap werd in 1905 opgericht. Eerst werden er stenen en dakpannen gemaakt, later met name drainagebuizen. De klei werd in de omgeving gewonnen. De afgravingen zijn nog duidelijk in het landschap te herkennen. In 1983 is het bedrijf failliet gegaan en aangekocht door o.a. banketfabriek Vast en Timmerfabriek Perdok. In het dorp zelf waren er in het verleden aardig wat middenstanders zoals een bakker, een kruidenierszaak, een wagenmaker, een schoenmaker en een smederij. De kruidenierszaak is in 1975 gesloten, waarmee de laatste winkel uit het dorp verdween. De huidige ca. 150 inwoners van Westerwijtwerd zijn met uitzondering van de kroeg voor hun voorzieningen aangewezen op het naburige Middelstum.
21
Hoogtekaart omgeving Westerwijtwerd
4.2
Werkwijze
Eind 2001 heeft het bestuur van de Dorpsvereniging Westerwijtwerd een leefbaarheidenquête gehouden onder alle inwoners. De uitkomsten hiervan zijn gepresenteerd op de ledenvergadering van 2002, maar nog niet verder uitgewerkt in een verslag. Het initiatief vanuit Middelstum om te komen tot een gezamenlijke dorpsvisie vormde de aanleiding om dit alsnog te doen (zie bijlage). De resultaten zijn gebruikt voor het bepalen van de thema’ s voor de keukentafelgesprekken. Deze hebben op dinsdag 18 en donderdag 27 mei 2004 in het dorpshuis plaatsgevonden. In totaal hebben zo’ n 40 “Wietwerders”deelgenomen aan de gesprekken.
4.3
Uitkomsten
De bewoners hebben tijdens de keukentafelgesprekken een visie geformuleerd op het wonen in Westerwijtwerd. Deze visie heeft betrekking op het karakter van het dorp, verkeersveiligheid, recreatie en voorzieningen. Het karakter van Westerwijtwerd Mensen waarderen het om in Westerwijtwerd te wonen. Zowel uit de gesprekken als uit de enquête komt naar voren dat met name de volgende elementen worden gewaardeerd: - De kleinschaligheid van het dorp; - De rustige, landelijke ligging en de stilte; - Het weidse en agrarische karakter; - De uitstraling van het dorp. Denk hierbij aan uiteenlopende zaken zoals het aangezicht (bouwstijl), situering in het landschap, en beeldbepalende elementen als de molen, het café, de kerk met het kerkhof en het hoogholtje.
22
In de visie van de bewoners is het zeer belangrijk dat het karakter van het dorp zoals het nu is, zoveel mogelijk behouden blijft en waar mogelijk versterkt wordt. Daarnaast moet de mogelijk verstorende invloed van planologische ontwikkelingen buiten de kom van het dorp zoveel mogelijk worden beperkt.
De brug van Westerwijtwerd rond 1930
Het pastoriepad (‘ Zwart Wegje’ ) in 1930
Concreet werden tijdens de keukentafelgesprekken de volgende zaken genoemd die betrekking hebben op ontwikkelingen in en rondom het dorp: - Er is geen behoefte aan uitbreiding van het dorp. Als er nog gebouwd moet worden, dan alleen op de 2 à 3 kavels waar dat nog mag; - Het ruimtelijk aanzicht van het dorp moet behouden blijven. Dit betekent onder andere dat bij nieuwbouw rekening moet worden gehouden met de bouwstijl, mogelijk strenger dan dat in het verleden is gebeurd; - Agrarische activiteiten zijn belangrijk voor het dorp. Behoud hiervan – ook van koeien in de wei – is belangrijk; - De Dorpsweg zou een meer karakteristiek aanzicht kunnen krijgen, bijvoorbeeld door het plaatsen van ‘ antieke’lantaarns; - Geparkeerde (vracht)auto’ s zorgen voor een onduidelijk straatbeeld. Verder werden de volgende punten genoemd die betrekking hebben op ontwikkelingen buiten het dorp: - Langs het Maar kunnen meer knotwilgen geplaatst worden. - Het planten van bomenrijen om lelijke elementen weg te werken, bijvoorbeeld langs het bedrijventerrein Boerdam, de nieuwe rondweg Middelstum en de nieuwe kerk in Middelstum. Verder blijft de openheid van het landschap wenselijk; - Bij een mogelijke verbreding van de Eemshavenweg en de aanleg van de rondweg om Middelstum worden voorzieningen tegen geluidsoverlast belangrijk gevonden. Het gebruik van ‘ stil’asfalt is hierbij als mogelijkheid genoemd; - Bij het mogelijk realiseren van kassencomplexen in het Eemshavengebied moet rekening worden gehouden met de negatieve gevolgen van lichtvervuiling; Verkeer in en rond Westerwijtwerd Naast het dorpskarakter wordt de verkeersveiligheid (of beter: het gebrek eraan) door de dorpsbewoners erg belangrijk gevonden. Er worden enkele (oor)zaken aangegeven: - Er wordt te hard gereden binnen de dorpskern (waar nu een maximumsnelheid van 30 km/uur geldt); - Vracht- en agrarisch verkeer door het dorp vormt een extra risicofactor; - De bocht in de Dorpsweg bij Nieuwstad vormt, samen met de daar geldende maximum snelheid (60 km/uur) een gevaarlijk punt; - De staat van onderhoud van de wegen; - De aanleg van de rondweg Middelstum kan mogelijk gevaarlijke situaties opleveren voor met name schoolgaande, fietsende jeugd. Daarnaast bestaat er de vrees dat de weg door Westerwijtwerd een sluiproute wordt. In de visie van bewoners moet de bestaande verkeerssituatie gewijzigd worden. De volgende suggesties zijn gedaan:
23
-
-
-
Het blijkt dat onduidelijke routeaanduidingen vrachtverkeer onnodig in het dorp doen belanden. Verbetering van bewegwijzering is daarom nodig; Bewoners moeten zelf bijdragen aan het verhogen van verkeersveiligheid: men moet zich aan de maximumsnelheid houden en elkaar aanspreken bij een ‘ overtreding’ . Dit moet vanzelfsprekend zijn; Daarnaast zijn maatregelen tegen te hard rijden gewenst. Genoemde overwegingen zijn: o De maximumsnelheid in Nieuwstad moet worden teruggebracht naar 30 km/uur, of een adviessnelheid van 40 km/uur; o Het plaatsen van drempels wordt afgewezen, in verband met de hinder voor het landbouwverkeer; De verkeersveiligheid op de toevoerwegen kan worden verhoogd door het realiseren van meer uitwijk/passeermogelijkheden en het verstevigen van bermen; Frequenter onderhoud van de wegen; Bij het ontwikkelen van de plannen voor de rondweg langs Middelstum moet er uitdrukkelijk aandacht worden gevraagd voor de veiligheid van schoolgaande jeugd.
Recreatie in Westerwijtwerd Hoewel de meeste Wietwerders het er wel over eens zijn dat Westerwijtwerd geen toeristische attractie moet worden, wordt het behoud van trekpleisters als de kerk met het kerkhof, het café en de molens van groot belang geacht. Voor wat betreft recreatieve voorzieningen het volgende: - In de kerk (eigendom van Stichting Groninger Kerken) zou meer kunnen gebeuren: tentoonstellingen of concerten. Een comité van dorpsbewoners zou zich hiervoor in kunnen zetten. - In 2003 is de molen Zeldenrust – na een grondige renovatie van de buitenkant – weer bedrijfsklaar. De binnenkant van de molen moet nog worden gerestaureerd. Eventueel zou in de molen te zijner tijd een kleine horecagelegenheid (theeschenkerij o.i.d.) gerealiseerd kunnen worden); - Aan de westkant van het dorp heeft vroeger een dobbe (een drinkplaats voor dieren) gelegen. Er wordt voorgesteld om deze opnieuw uit te graven. Er wordt echter verschillend gedacht over de wenselijkheid van: - de aanleg van meer wandel- en fietspaden; - ophoging van de oude Wersterwijtwerder wierde. Voorstanders willen het behoud van het karakteristieke en nieuwe recreatiemogelijkheden. Tegenstanders vinden het zonde van het geld en zijn bang voor de overlast die wandelaars veroorzaken door bijvoorbeeld het openlaten staan van hekken, waardoor dieren kunnen ontsnappen. Voorzieningen in en rond Westerwijtwerd Commerciële voorzieningen Westerwijtwerd heeft de inwoners van het dorp vrijwel geen voorzieningen te bieden. Men is daarom op Middelstum aangewezen. De kwaliteit en kwantiteit van de voorzieningen in deze plaats zijn dan ook van groot belang voor de leefbaarheid in omliggende dorpen zoals Westerwijtwerd. De voorzieningen die Westerwijtwerd zelf kent, zijn op de vingers van een hand te tellen: het dorpshuis, de kroeg en de rijdende winkel. Het dorpshuis en de kroeg zijn belangrijke voorzieningen in het dorp. De rijdende winkel wordt door de meeste inwoners niet als belangrijk ervaren, hoewel men erkent dat het voor de minder mobiele ouderen een uitkomst is. Veel inwoners van Westerwijtwerd zijn niet voor een uitbereiding van het bedrijventerrein Boerdam. Naast een aantasting van de rust en het weidse karakter van het landschap, wordt ook als argument genoemd dat het weiland ten zuiden van het bedrijventerrein erg waardevol is voor de weidevogels. De weidevogel werkgroep Middelstum heeft de afgelopen twee jaar een verrassend groot aantal nesten in dit weiland gevonden, onder andere van de bedreigde grutto’ s. Mocht het terrein toch worden uitgebreid, dan vinden de bewoners het erg belangrijk dat dit niet leidt tot meer verkeer in het dorp. Sociale voorzieningen De gemeenschapszin in Westerwijtwerd is hoog. De dorpsvereniging is de levendige spil van de activiteiten die in het dorp plaatsvinden. Bewoners van Westerwijtwerd zijn erg tevreden over het functioneren van de dorpsvereniging. Een zorgelijke ontwikkeling is wel dat de regelgeving vanuit de
24
overheid voor een kleine vereniging veel (te) hoge eisen stelt. Niet alleen kost het organiseren van activiteiten daardoor steeds meer tijd, maar het wordt ook steeds moeilijker en soms zelfs onmogelijk om aan de regelgeving te voldoen. Gemeentelijke voorzieningen In Westerwijtwerd is geen bushalte. Bij de aanleg van de nieuwe rondweg Middelstum zou er een bushalte met een goede fietsenstalling geplaatst kunnen worden, bijvoorbeeld ter hoogte van Boerdam. Op dit moment is het voor veel inwoners van Westerwijtwerd onduidelijk hoe het verder gaat met de aanleg van de riolering. Bewoners willen graag aangesloten worden op de riolering en willen graag op korte termijn duidelijkheid over het tijdstip waarop de aanleg plaatsvindt.
4.4
Conclusies
Het handhaven en versterken van de kwaliteit van wonen wordt door de inwoners van Westerwijtwerd als zeer belangrijk ervaren. De thema’ s die volgens inwoners van Westerwijtwerd daarbij het meest belangrijk zijn, zijn: 1. Het behoud van rust en ruimte in en rondom het dorp. 2. Het behoud van het karakteristieke uiterlijk van het dorp. 3. Het vergroten van de verkeersveiligheid. 4. Het behoud van de gemeenschapszin. 5. Het beperkt vergroten van de recreatieve mogelijkheden (gebruik kerk, molen(s), meer wandelpaden) 6. Het in stand houden van de voorzieningen Tijdens de keukentafelgesprekken zijn veel praktische suggesties gedaan hoe deze thema’ s verder uitgewerkt kunnen worden. Deze zijn in dit verslag opgenomen. Enkele van deze suggesties (zoals die betreffende de gemeenschapszin), kunnen door het dorp zelf in daden worden omgezet. Vaak is echter ook de medewerking van andere partijen, zoals gemeentelijke of provinciale overheden, nodig. In deze gevallen zal (de dorpsvereniging van) Westerwijtwerd het initiatief nemen tot overleg, en zo mogelijk meedenken en meewerken aan het realiseren van onderdelen van de dorpsvisie. Andersom zal de dorpsvisie worden gebruikt om door externe partijen voorgestelde veranderingen te toetsen (bijvoorbeeld ontwikkelingen in het buitengebied;denk hierbij bijvoorbeeld aan de rondweg langs Middelstum) en waar dat nodig is steun uit te spreken dan wel bezwaar aan te tekenen. Tot slot: een dorpsvisie is niets meer dan een visie van een dorpsgemeenschap op zichzelf en haar omgeving. Dorpen veranderen, visies daarom ook. De dorpsvereniging van Westerwijtwerd zal zich daarom inspannen om de visie van tijd tot tijd te actualiseren.
25
Huizinge gezien vanaf de Huizingerweg
Torenstraat
’ t Ol schoultje
Huizinge gezien vanaf de E.L. Ubbensweg
HUIZINGE
26
Hoofdstuk 5. 5.1
Dorpsvisie Huizinge
Historie Huizinge
Huizinge ligt nog juist in Hunsingo, in de oude Fivelbeding, 2 km ten oosten van de oeverwal, waarop wierdedorpen liggen als: Lellens, Westerwijtwerd, Middelstum, Toonwerd, Kantens, Rottum en Usquert. Deze dorpen ontstonden 500 – 600 jaar voor Christus. In de aanwas van de kwelder kwamen in een latere periode nederzettingenen tot stand als: Stedum, Westeremden en Huizinge, die eveneens op wierden of terpen werden gebouwd. Huizinge zou betekenen: de dingen van Hus = het nieuw ontgonnen of braakland van een huis of geslacht. Het dorp wordt in de archieven voor het eerst genoemd in de lijst van goederen van het klooster Fulda. Vrome lieden schonken in die tijd, toen er in deze gewesten nog geen kloostervestigingen waren, goederen aan kloosters in Duitsland. Het Klooster Fulda was gesticht door Bonifatius, die er ook de eerste bisschop werd, zoals Liudger het klooster Werden stichtte en door Karel de Grote tot eerste bisschop van het nieuwe bisdom Munster werd aangesteld, bij welk bisdom ook Groningen en Oost-Friesland behoorden. Rond 1200 ten tijde van Thidmar bisschop van Munster, was Emo pastoor te Huizinge, Hij werd de stichter, eerste abt en een van de kroniekschrijvers van het klooster Bloemhof te Wittewierum. Hij en zijn broer Addo hadden gestudeerd in Parijs, Orleans en Oxford. In 1214 en 1224 riep Olivier van Keulen de mensen in deze contreien op ter kruistocht;hij was een persoonlijke vriend van Abt Emo, in wiens klooster hij verbleef. In 1224 preekte Olivier in Huizinge en stelde hij vier rechters aan voor degenen die het kruis hadden aangenomen. Wellicht geestelijken die later als bevorderaars van de tocht van 1227 genoemd werden, waaronder ook Emo van Huizinge. In 1828 beschreef schoolmeester Berghuis het dorp in het schoolmeesterrapport. Dat was een enquête, die alle schoolmeesters in de provincie werd toegezonden door de Commissie van Onderwijs in de provincie Groningen. Het lag in de bedoeling de beantwoorde vragen te laten verwerken door Dr. Nicolaus Westendorp, predikant te Losdorp, schoolopziener en schrijver van diverse oudheidkundige verhandelingen. Het werk is nooit verschenen, maar de rapporten zijn bewaard. Berghuis beschreef zeer summier de bezigheden van zijn dorpsgenoten “er komen slechts algemene handwerken en affaires voor meestal beantwoordende aan de behoeften van de inwoners des kerspels”. Over het karakter, de zeden en gewoonten van de Huizingers, schreef hij: “Het algemene karakter is misschien goed, de levenswijze eenvoudig, de zeden vrij tamelijk, de gewoonten hebben niets bijzonders”. Het aardrijkskundig Woordenboek van Van der AA uit 1844 meldt over Huizinge, “dat het dorp gelegen is op een wierde met 40 huizen en 250 inwoners, die meest hun bestaan vinden in de landbouw. De grond in de omtrek van het dorp bestaat meestal uit vette klei, die echter dan eerst echt vruchtbaar is wanneer het in de maand Mei veel regent. Onder de klei vindt men soms een laag roodoorn, doch ten Noorden en Noordoosten, naar de kant van Zandeweer en Garsthuizen. Heeft men zavel- en zandgrond. Het is een niet groot, doch oud dorp, als reeds bekenden in de traditiones. Huizinge was tot 1798 een zelfstandig kerspel, er was destijds geen duidelijke scheiding tussen bestuur en rechtspraak en tussen kerk en staat. Het kerspel was de eenheid waarbinnen het publieke leven zich afspeelde. Het redgerrecht van Huizinge, Mekeweer, Startenhuizen en half Westerwijtwerd werd uitgeoefend door Fraam 6 jaar, Sauwerd 1 jaar, Fraam 6 jaar, Ewsum 1 jaar, Fraam 6 jaar en Tamminga 1 jaar. Berend Coenders had in 1663 kans gezien een eigen schepperij en daardoor een zetel in het zijlvestbestuur te verwerven, door de Schepperij Huizinge af te splitsen van Overmaringe. Dit gebied maakte deel uit van het Winsumer – en Schaphalster Zijlvest. Na 1795 ging men werken aan het samenstellen van gemeenten. In 1798 kwam een voorlopige indeling tot stand. Stedum, Westeremden, Wersterwijtwerd, Gasthuizen, Eppenhuizen, Startenhuizen en Huizinge vormden samen het Plaatselijke Bestuur Stedum. In 1808 kwam er een wijziging en vormden Middelstum, Huizinge en Westerwijtwerd een gemeente. De indeling van 1811 bracht Toornwerd bij de gemeente Middelstum. Bij de gemeentelijke herindeling van 1990 werden de gemeenten Loppersum, Middelstum, Stedum en ’ t Zandt bijeengevoegd onder de naam Gemeente Loppersum.
27
Rond de eeuwwisseling kwam Huizinge door verharding van de toegangswegen minder geïsoleerd te liggen. Zo wordt in 1874 besloten tot de aanleg van een keienstoep in de Huizingerweg (Ubbensweg). In 1917 werd het haventje vergroot en verbreed en in 1924 werd het Huizingermaar uitgebaggerd, zodat het dorp ook per schip beter bereikbaar werd. In 1922 werd door de gemeente Middelstum besloten Huizinge op het elektriciteitsnet aan te sluiten. Mede door de ontvolking verdween in Huizinge de middenstand. Waren er in Huizinge tientallen jaren geleden nog verschillende winkels en ander neringdoenden, nu resteert nog een mechanisatiebedrijf en een paar kleinschalige bedrijven. Door de aanleg van de Noordzeeweg (Eemshavenweg) kreeg Huizinge een perfecte ontsluiting met de stad Groningen. Huizinge is erg in trek bij forensen die het plattelandsleven weten te waarderen. Het dorp kent een bloeiend verenigingsleven. De gemiddelde leeftijd van de inwoners is relatief laag in Huizinge.
5.2
Werkwijze
Aan de hand van de in de enquête van Middelstum aangekaarte thema’ s zijn de werkbladen ontwikkeld die dienst deden als rode draad voor de keukentafelgesprekken in Huizinge. De keukentafelgesprekken hebben plaatsgevonden in ’ t Ol schoultje op 24 mei 2004 (3 parallelsessies). Aan de gesprekken hebben in totaal 36 bewoners meegedaan. Afsluitend deed elk groepje kort verslag aan de andere deelnemers. Tijdens de plenaire slotdiscussie die hierop volgde is er nog uitvoerig gesproken over de problematiek van wet- en regelgeving rond ’ t Ol schoultje. Ook het verslag van deze discussie is toegevoegd aan deze samenvatting. Aanbevelingen en suggesties maken deel uit van het verslag. De prioriteiten in paragraaf 3 zijn herleid uit het verslag van de keukentafelgesprekken op 24 mei 2004
5.3
Uitkomsten
Wonen In de komende jaren ontstaat het probleem dat er voor de natuurlijke aanwas geen woonruimte in Huizinge is. Er is nu al meer vraag dan aanbod en daarbij zijn de prijzen van de woningen hoog. Men geeft te kennen geen uitbreiding te willen in de vorm van nieuwbouwplannen. Een mogelijkheid is wel het opvullen van de huidige gaten. Hier moeten echter wel de nodige restricties in meegenomen worden, zo moeten de huizen passen bij de bestaande bebouwing. Huizinge is een beschermd dorpsgezicht en dat wil men zo houden. Doorstroming kan een oplossing bieden maar dan zullen er op korte termijn seniorencomplexen gebouwd moeten worden in Middelstum. Hieraan is behoefte en door voor de senioren woningen te bouwen komen de woningen van de ouders beschikbaar voor de kinderen. Verder gaf men unaniem aan dat men het probleem niet wil oplossen.
Basisvoorzieningen Voor de basisvoorzieningen als (basis) scholen, bibliotheek, sport en primaire levensbehoeften is men aangewezen op Middelstum. De huidige voorzieningen in Middelstum worden gezien als minimaal. Loppersum is geen optie omdat openbaar vervoer richting Loppersum ontbreekt. De basisvoorzieningen die er nog zijn, zoals consultatiebureau, rijdende winkel en thuiszorg (Cederborg) moeten in stand blijven.
28
Recreatie en milieu Fietsen en wandelen, staan centraal in Huizinge. Op de middellange termijn ziet men graag een uitbreiding van de wandelpaden zodat het mogelijk is een “rondje Huizinge”te lopen. Huizinge moet uitnodigend zijn voor dagrecreanten. Op de lange termijn pleit men er voor het haventje van Huizinge weer bereikbaar te maken voor pleziervaartuigen. De speelweide is een centrale plaats voor de jeugd. De speelweide is al jarenlang een onderwerp van gesprek. Door de verscherpte maatregelen t.a.v. speeltoestellen bestaan de speeltoestellen nu alleen nog uit een duikelstang. Ook is er te weinig toezicht. Voor het invullen van de speelweide wordt een werkgroep ingesteld die plannen gaat ontwikkelen om de speelweide weer aantrekkelijk te maken voor de jeugd. Al 10 jaar lang belooft de gemeente de ingang naar de speelweide veilig te maken door het plaatsen van hekjes die de jeugd dwingen af te stappen voordat ze met de fiets de Hoofdweg kunnen oprijden. Tot uitvoering is het echter nog steeds niet gekomen en bij elke dorpenronde komt dit weer aan de orde. Men ziet dit graag op korte termijn gerealiseerd. Ten aanzien van het milieu zou men graag zien dat op middellange termijn het riool in Huizinge wordt voorzien van een “bassin-overstort”in plaats van de huidige werkwijze, namelijk lozen op het oppervlakte water. Huizinge beschikt over een, niet in de omgeving passende, witte glasbak. Men zou deze graag op middellange termijn willen vervangen door een ondergrondse glasbak. Deze valt niet op in het landschap.
Kleine ondernemers Kleinschalig ondernemerschap wordt toegejuicht zolang het maar past in het dorpsbeeld en getoetst is aan milieu en vestigingseisen. Wel pleit men voor een minder regelzuchtige benadering van de overheid.
Gemeentelijke voorzieningen Het openbaar vervoer naar Loppersum, waar het gemeentehuis staat, is slecht en de openingstijden van de balie burgerzaken te beperkt. Het zou gemakkelijker zijn wanneer men zijn rijbewijs, paspoort etc in Groningen zou kunnen aanvragen of verlengen. De stad Groningen is gemakkelijker te bereiken met het openbaar vervoer en de openingstijden van het gemeentehuis zijn beter afgestemd op de wensen van de burger. Een interactieve internetbalie kan een oplossing zijn. Het onderhoud van het groen gebeurt nu ad hoc en de bewoners worden niet geïnformeerd. Graag zou men zien dat er een snoeibeleid zou komen waardoor er op een meer professionele wijze wordt omgegaan met het groen. Door middel van passende bestrating (klinkers) wordt het dorp verfraaid. Ook lantaarns moeten beter passen bij het dorp.
(Verkeers)veiligheid Het onderhoud van de wegen laat zeer te wensen over en de wegen zijn niet breed genoeg om de huidige verkeersintensiteit op te vangen. De E.L. Ubbensweg zou moeten worden voorzien van voldoende passeerplaatsen. In Huizinge bevinden zich een paar publiekstrekkers, de plaats Melkema, ’ t Ol Schoultje en de Hervormde Kerk. Het zou wenselijk zijn ten aanzien van parkeren nogmaals kritisch te kijken naar b.v. eenrichtingswegen en parkeerverboden. Wel is men beducht voor een woud aan borden. De verkeersveiligheid laat te wensen over. Het zou een goede zaak zijn dat in overleg met de bevolking wordt gezocht naar oplossingen. Het opwerpen van een drempel is niet voldoende en ook 30 km zones hebben geen zin zolang er geen handhaving plaats vindt. De verlichting in het dorp is slecht en toe aan vervanging. Graag wil men inspraak in de keuze van verlichting zodat de nieuwe lantaarns passen in het dorp.
29
Bereikbaarheid Zonder een auto is het moeilijk om in Huizinge te wonen. Vanuit verschillende richtingen is Huizinge goed bereikbaar. Het openbaar vervoer is slecht en derhalve geen alternatief.
Inrichting omgeving / uitstraling Huizinge is een karakteristiek dorp waar de bewoners trots op zijn, het straalt rust en geborgenheid uit. Het wordt omringd door een prachtig weids landschap met reliëf uit het verleden. Het is een dorp waar het goed wonen is. De bewoners zijn tevreden met hetgeen Huizinge hen biedt.
Verenigingsleven / gemeenschapszin Er is een goed en divers verenigingsleven in Huizinge. Er zou echter wel wat meer aandacht aan de activiteiten besteed mogen worden in de kranten. Het sport- en ontspanningsleven moet blijven, daarom is het van groot belang dat het verenigingsgebouw behouden blijft. Men zou graag wat minder overheidsbemoeienis willen. De Vereniging Dorpsbelangen functioneert goed.
Sterke punten dorp en omgeving De leefbaarheid in het dorp wordt als goed ervaren. De samenstelling van de bevolking is gemêleerd en de tolerantie is groot. Het dorp wordt beoordeeld als karakteristiek, historisch en rustig. Groningen, met al zijn voorzieningen, is dankzij de Eemshavenweg dichtbij.
Problematiek wet- en regelgeving: ’t Ol Schoultje De bewoners verkeren in de gelukkige omstandigheid dat zij gezamenlijk een Dorpshuis ’ t Ol Schoultje, bezitten. ’ t Ol schoultje wordt geheel gerund door vrijwilligers. Zij verzorgen de exploitatie en onderhoud. De Vereniging Dorpsbelangen is juridisch eigenaar van ’ t Ol Schoultje. Dorpsbelangen fungeert tevens als paraplu-vereniging voor diverse, niet formele verenigingen. ’ t Ol schoultje kent geen publieke openingstijden en heeft dus geen caféfunctie. Het is alleen geopend tijdens activiteiten. De exploitatie vindt plaats zonder overheidssteun. Dit kan alleen door de inzet van 30 vrijwilligers en een gedegen bedrijfsvoering. Er is een grote diversiteit aan verenigingen en clubs zoals: de ijsclub, klaverjasclub, bridgeclub, jeugdsoos, jongerenclub, fotoclub en schilderclub. Daarnaast worden er verschillende ad hoc cursussen en bijeenkomsten gehouden zoals een cursus verkeerstheorie, cursus snoeien, bakcursus etc. etc. ’ t Ol schoultje wordt dan ook meer gezien als een huiskamer van het dorp dan een dorpshuis. Het heeft ook een belangrijke functie binnen de leefgemeenschap Huizinge. Hierdoor is het mogelijk gezamenlijk activiteiten te houden in het dorp zelf. De Vereniging Dorpsbelangen heeft hierin een faciliterende functie en is het aanspreekpunt extern. Zij vertegenwoordigt het dorp naar buiten. Zij is geen onderafdeling van de gemeente of politie. De onderlinge betrokkenheid en tolerantie is groot onder de bewoners van Huizinge. Hierin speelt ’ t Ol Schoultje een belangrijke rol. Men vreest echter voor het voortbestaan hiervan in de huidige vorm. De laatste jaren wordt men geconfronteerd met een overheid die, uit angst voor herhaling van bekende rampen, haar burgers een grote hoeveelheid regels bezorgt. Hierdoor dreigen de kosten de pan uit te rijzen.
30
Het lijkt wel alsof men een leefgemeenschap als Huizinge niet meer kan plaatsen binnen een land als Nederland. Alles moet opgelost worden door regelgeving, certificering en vergunningen. Voor de exploitatie van de dorpshuiskamer dienen we te beschikken over bedrijfshulpverleners, moet de kraan gecontroleerd worden op legionella, dient men te beschikken over gecertificeerde barbediening. Hierdoor wordt men opgezadeld met hoge kosten en leges om maar weer steeds te voldoen aan deze regels. De overheid heeft de mond vol over de leefbaarheid van kleine dorpen maar komt niet verder dan een spervuur aan regels die de leefbaarheid om zeep helpen. Enig relativeringsvermogen ontbreekt of is geen ruimte voor.
5.4
Prioriteiten
De thema’ s die volgens de inwoners van Huizinge prioriteit moeten krijgen zijn: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Huizinge als beschermd dorpsgezicht Recreatieve voorzieningen in Huizinge Onderhoud en inrichting publieke ruimte Verkeersveiligheid ’ t Ol Schoultje als centrale ontmoetingsplek Voorzieningen Middelstum
31
Luchtfoto van Toornwered
De stenen klokkentoren op de begraafplaats
Ossengang
TOORNWERD
32
Hoofdstuk 6. 6.1
Dorpsvisie Toornwerd
Historie Toornwerd
Toornwerd maakt deel uit van het oude wierden- of terpenlandschap. Dit landschap is naar alle waarschijnlijkheid al in de prehistorie ontstaan. Door de stijging van de zeespiegel was men genoodzaakt het land op te hogen. Zo ontstond het wierden- of terpenlandschap met als voornaamste kenmerk de radiaire (straalsgewijze) perceelindeling die zich vanaf de kern van de wierde tot in de wijde omgeving voortzet. Door archeologische vondsten heeft men ontdekt dat de wierde Toornwerd rond 500 v.Chr. al bewoond was. De naam Toornwerd, Thornut (van de achtste tot de twaalfde eeuw), nu in de volksmond Doort, komt al voor rond het jaar 800. De oorspronkelijke wierde (+/- 9 ha en 5 m. hoog) is in 13 jaar (van 1906 tot 1919) grotendeels afgegraven. De structuur van de wierde is echter nog goed te herkennen. De boerderijen en arbeiderswoningen staan met de achterdeuren naar de ringweg aan de voet van de terp. De wegen en de sloten trekken vanaf de kern van de wierde radiale lijnen in het landschap. Door de afgraving zijn hoogteverschillen in het landschap ontstaan en is goed te zien hoe hoog de wierde is geweest. De kern van de wierde wordt gevormd door de begraafplaats en het “Fait”. Dit is een plek waar vroeger recht werd gesproken en waar een drinkdobbe aanwezig was. In Toornwerd waren drie drinkdobben aanwezig. De bebouwing in Toornwerd is niet zo oud. De meeste woningen zijn gebouwd na de afgraving op zowel de afgegraven wierde als op woonterpen. Markant detail: tot voor kort hoorde bij iedere woning een plek op het kerkhof. De begraafplaats wordt gemarkeerd door een stenen klokkentoren. Deze toren is gebouwd in 1894 en bevat een eeuwenoude klok. Deze klok wordt wekelijks geluid door leden van het klokkenluidergilde. Op het “Fait”staat nu een linde (een Julianaboom). De drinkdobben zijn verdwenen. Toornwerd straalt momenteel nog steeds de rust uit van een jarenlang bewoonde plek in een agrarisch gebied. De oudheid ligt er voor het oprapen. In elke berm of omgeploegd stukje land vind je wel een scherf van oud terpaardewerk. Veel van deze vondsten zijn te bewonderen in musea. Omdat naast de historie ook de moderne voorzieningen als winkels, arts, school, kerk, internet, sportmogelijkheden en culturele activiteiten binnen een straal van 5 km beschikbaar zijn is Toornwerd ook in de 21e eeuw een bijzonder aantrekkelijke plek om te wonen. (Bron: G.A. Brongers: Dit Land van Torens en Terpen, J.W. Boersma: Terpen mens en milieu)
6.2
Werkwijze
Toornwerd heeft gebruik gemaakt van een schriftelijke enquête voor het inventariseren van de leefbaarheid van het dorp en de ideeën van dorpsbewoners. De vragenlijst is te vinden in de bijlage. De respons in gebied A (bebouwde kom) was 46% en in gebied B (buitengebied) 19%. In de beschrijving zijn beide gebieden samen genomen, omdat er geen significante verschillen in de uitkomsten waren. Na ieder onderdeel volgen actiepunten die door de dorpsvereniging en haar achterban en/of gemeente opgepakt kunnen worden.
33
6.3
Uitkomsten en actiepunten
1. Wonen en werken Momenteel zijn er 68 panden in geheel Toornwerd. Op de vraag hoeveel woningen de inwoners in 2015 willen hebben pleiten de meeste mensen voor handhaving van dit aantal. Wanneer er al bijgebouwd zou worden zijn koopwoningen het meest gewild, locatie: aan de rand van het dorp. De tevredenheid over de eigen woonomgeving is erg groot. Let wel: niemand is ontevreden of zeer ontevreden. Waar het de industrie betreft vindt een overgrote meerderheid, dat hier voldoende van aanwezig is. Er zijn meer respondenten (11) die vinden dat er teveel industrie is, dan respondenten die vinden dat er te weinig industrie is (6). Ook met betrekking tot dienstverlenende bedrijven is men van mening, dat hier voldoende van aanwezig zijn. Actiepunten: De dorpsvereniging kan de vinger aan de pols houden en snel inspelen op zaken die de huidige toestand zouden kunnen bedreigen. Men is tevreden over de huidige stand van zaken.
2. Voorzieningen in Middelstum & Toornwerd Deze vragen zijn gebaseerd op de ervaringen/wensen die de inwoners van Toornwerd hebben ten opzichte van de voorzieningen in Middelstum. Basisvoorzieningen In de schaal van zeer tevreden tot zeer ontevreden vallen de winkels onder de noemer ‘ tevreden’ . Over de basisschool is men ook tevreden. Eigenlijk is men over alle voorzieningen wel tevreden, met uitzondering van het politietoezicht. Daar is het grootste percentage ontevredenen te vinden. De basisvoorzieningen die een enkele respondent mist in Middelstum kunnen hier eenvoudig opgesomd worden: politiepost, goede groenten, welstandstoezicht, gemeentelijke loketten, restaurantje, sportschool/fitness, snel internet/kabel, grotere markt, muziekkoepel in Asingapark, kledingzaak voor jongeren. Het meest gebruikt worden de winkels, de huisarts annex apotheek en de basisschool, daarna komen de bibliotheek en de bank. De afstand die men moet afleggen om van de voorzieningen gebruik te kunnen maken bedragen voor bijna iedereen minder dan 5 km. Recreatieve voorzieningen Bij de vraag naar de tevredenheid van de recreatieve voorzieningen hebben veel mensen ‘ geen mening’ingevuld. Voor de rest is men vaak tevreden. Fietsen, wandelen/hardlopen en verenigingssport springen er boven uit. Hier zijn zelfs velen ‘ zeer tevreden’over. Het hoogst bij ‘ ontevreden’scoort zwemmen. Wat enkele individuen nog missen: squash, fitness, kroeg, kickboksen, vechtsporten, theater, groter en dieper zwembad, verbinding Damsterdiep, tentoonstellingen, goede wandelpaden, cursussen, speeltuintje, jongerenplek, bioscoop. Wat betreft vrijetijdsbesteding scoren wandelen/hardlopen, fietsen, zwemmen en verenigingssport het hoogst bij de vraag ‘ meest gebruikt’ . Varen, musea, theater en toneel scoren hoog als vrijetijdsbesteding. Het aantal kilometers dat men moet afleggen om bij de gewenste voorziening te komen bedraagt in de meeste gevallen minder dan 5 kilometer, slechts enkele respondenten reizen meer dan 5 of 15 kilometer. Voorzieningen op het gebied van verkeer en vervoer Er zijn duidelijk meer mensen tevreden dan ontevreden over: parkeren, openbaar vervoer, deeltaxi, bewegwijzering, bebording en bushokjes. Het verschil is echter het kleinste bij de bushokjes, daar is nog een aardig percentage ontevreden over en enkelen zelfs zeer ontevreden. Wat men mist in Toornwerd: goede wegen/wegdek, parkeermogelijkheid bij het kerkhof/ ’ t Fait,
34
overige parkeergelegenheid, goed bushokje, veilige schoolroute naar Middelstum (vooral vanuit Fraamklap), bewegwijzering voor voetgangers, fietsers en voor vrachtwagens naar Labor, trein, snelheidsbeperking Molenweg, 30 kilometerzone rond scholen, spiegels hoek Toornwerderweg/Dethmersweg, handhaving 30 kilometerzone kom Toornwerd, fietspad Onderdendamsterweg. Aanvullende opmerkingen zijn: verbod voor vrachtwagens met aanhanger, te hoge snelheid buiten de bebouwde kom, gebrek afstandsaanduidingen fietsrouteborden. De belangrijkste voorzieningen (op basis van aantal gebruikers) zijn: parkeren, openbaar vervoer, bewegwijzering, bebording en bushokjes. Op de vraag ‘ meest gebruikt’scoort alleen openbaar vervoer significant hoog. Gemeentelijke voorzieningen Over het algemeen is men wel tevreden over het onderhoud van de bermen, de vuilnisophaaldiensten, openbare verlichting, bereikbaarheid gemeentehuis, gemeentegids en informatie over de strategische visie. Minder tevreden is men over het onderhoud van de wegen en paden, hier hebben 19 respondenten zelfs ‘ zeer ontevreden’ingevuld. Ook het verwijderen van vuil water scoort vrij slecht. Het meest wordt er gebruik gemaakt van de wegen en de ophaaldienst huisvuil en gft. Bij ‘ aantal gebruikers’scoren echter alle voorzieningen even hoog, met uitzondering van ‘ verwijderen vuil water’ . Opmerkingen: vuilnisophaaldiensten te duur, ontevreden over onderhoud, zwerfafval, vuilnisbakken, investeren in karakter van het dorp, gemeentelijke herindeling is veel slechter geworden, Loppersum ligt letterlijk en figuurlijk te ver van Toornwerd, gratis wegbrengen grof vuil kan illegale dumping voorkomen, ophalen klein chemisch afval (je moet er maar net zijn), maar wegbrengen kan altijd, bermen te laat gemaaid, gemeentelijke loketten alleen te bereiken als je zelf een auto hebt, ontbreken van riolering. Actiepunten: Wat betreft de basisvoorzieningen zou overleg met de buurtagent door de dorpsvereniging, samen met de burgers, een optie kunnen zijn. Men is namelijk niet onverdeeld positief over het politietoezicht. Wat betreft de recreatieve voorzieningen scoort het zwembad niet zo hoog. Een mogelijk overleg- of actieplan met alle gebruikers, dus ook de andere dorpen, zou bij de gemeente wellicht gewicht in de schaal kunnen leggen? Verkeer en vervoersvoorzieningen: hier zal overleg met de gemeente op korte termijn noodzakelijk zijn omdat de verkeersveiligheid voor veel mensen sterk te wensen overlaat. Zaken als snelheidsremmende maatregelen en aanleg fietspad zullen niet direct gerealiseerd kunnen worden, maar het plaatsen van dode hoekspiegels en handhaving 30 kilometerzone hoeft niet zoveel tijd te kosten. Een onveilige schoolroute vereist een snelle aanpak en overleg met gemeente samen met 3VO of de OBD (Onderwijs Begeleidingsdienst) kan erger voorkomen. Goede fiets- en wandelpaden zijn voor de zwakkere verkeersdeelnemers belangrijk, ook hierover is overleg van de dorpsvereniging met de gemeente vereist. De gemeentelijke voorzieningen scoren niet zo slecht, maar een dorpsschouw zou ingesteld kunnen worden om jaarlijks met de gemeente te kijken naar zaken als berm- en wegonderhoud, verlichting, zwerfvuil, waterzuivering, plaatsen én legen van vuilnisbakken e.d.. Over de prijs van de vuilnisophaaldienst zal niet zo eenvoudig te onderhandelen zijn. Kleine knelpunten: op sommige dingen, zoals zwerfvuil, kan de dorpsvereniging natuurlijk ook de eigen burgers weer aanspreken en misschien kan men eens met de schooljeugd de natuur in trekken en vuil verzamelen in ruil voor een leuke dag uit? Het probleem van afwezigheid bij het ophalen van klein chemisch afval kan wellicht opgelost worden door het van tevoren bij één buur in te zamelen.
3. Veiligheid en overlast Op de vraag of men zich wel eens onveilig voelt in Toornwerd reageren de meeste respondenten met zelden of nooit. Er zijn geen situaties aangegeven waar men zich onveilig voelt.
35
De gevaarlijke verkeerssituaties die het meest genoemd zijn: hoek Dethmersweg/Toornwerderweg en Toornwerderweg/Molenweg. Daarna volgen de Onderdendamsterweg, vanwege het ontbreken van een fietspad, en de te hoge snelheid op die weg en te hard rijden op de Molenweg. Verder nog genoemd door enkele respondenten: Middelstum, bocht naar supermarkt, algehele onoverzichtelijkheid Toornwerd, te hard rijden door jonge bestuurders, bocht bij Smit, hoeken van straten, Toptil, vrachtverkeer met bestemming Labor, gebrekkige verlichting Molenweg, parkeren Ossengang, onbeschermde fietsers. Overige opmerkingen: asfalt eruit en klinkers erin (remt snelheid), vrachtverkeer beperken, dode hoek spiegel Dethemersweg/Toornderweg, gemeente geeft geen gehoor over klachten Molenweg, fietspad nodig Onderdendamsterweg. Wat betreft overlast ervaren 24 respondenten dit zelden en 14 nooit. 18 respondenten ervaren soms overlast. De overlast wordt het meest ervaren in de weekenden wanneer de jeugd vanuit de soos vertrekt. Er is dan sprake van lawaai en vandalisme. Verder zijn er enkelzijdige meldingen van: testen geluidsinstallaties voorafgaand aan feesten, aantasting woonomgeving, industrieel lawaai, stank van paardenuitwerpselen op paden, overlast buren, snelheid verkeer Molenweg en Onderdendamsterweg, stank van gier, plastic, kuilbulten e.d.. Actiepunten: Wat betreft sociale veiligheid: blijf elkaar aanspreken op (wan)gedrag, dat kan erger voorkomen, zoek zonodig contact met de buurtagent. Verkeersveiligheid: dit punt is al bij verkeersvoorzieningen aan de orde gekomen, op korte termijn contact zoeken met gemeente en 3VO.
4. Algemeen Op de vraag wat het wonen in Toornwerd nu zo plezierig maakt scoren drie, met elkaar samenhangende, factoren het hoogst: landelijk karakter (met bijbehorend open landschap zonder windmolens en storende bebouwing) natuur, wierde, ruimte en rust. Gevolgd door privacy/vrijheid/geen buren en goede voorzieningen/verenigingsleven en gezellig wonen. Verder nog genoemd: kleinschaligheid, karakteristiek dorp Middelstum, bereikbaarheid Groningen, eigen woning, werk, weinig verkeer, geboorteplek, geen luchtvervuiling, leuke uitstapjes te maken, eigen bedrijf. Aan het woonplezier valt eigenlijk niets te verbeteren. Misschien zou het onderhoud van wegen/bermen/paden/kerkhof nog iets beter kunnen. Ook de aanleg van riolering en snelheidsbeperking op de Molenweg zou het woongenot nog iets kunnen verbeteren. Enkele keren is daarnaast nog genoemd: verbouwen, speeltoestel, meer leeftijdsgenoten, internet via kabel, behoud rust en landelijke sfeer, herstel traditionele veestapel, meer stilte, minder geluidsoverlast, verbeteren Toptil, garantie dat er geen waterberging komt, verbeteren ophalen huisvuil en gft, beschaafde omgangsvormen, verhoogde veiligheid kinderen, snelheidsbeperkende maatregelen Molenweg, meer welstandstoezicht, verkeersvoorzieningen passend bij het dorp, goede verwijzing naar Labor, geen aardtrillingen meer, reparatie walbeschoeiing Boterdiep, fietspad Onderdendamsterweg. De belangrijkste redenen om ooit uit Toornwerd te vertrekken zijn: bouwen van woonwijken/nieuwbouw, ouderdom/fysiek en overlast/verstoring rust en ruimte. Verder nog: vermindering basisvoorzieningen en bio-industrie. 10 respondenten hebben geen redenen kunnen bedenken waarom ze ooit Toornwerd zouden willen verlaten. Enkele keren is daarnaast nog genoemd: familieomstandigheden, pensionering, afwezigheid leeftijdsgenoten, ander gebruik weiden, werk elders, verbetering wonen, slecht onderhoud wegen en paden, aantasting oorspronkelijk landschap/horizonvervuiling, vliegveld in de buurt, camping, hoge brandstofprijzen, Toornwerd opgestoten in de vaart der volkeren, verloedering woonomgeving, aanleg waterberging, burenruzie, als familie zich onveilig zou voelen.
36
Actiepunten: Zorgen dat het woonplezier blijft. Er moet goed en regelmatig contact zijn tussen de dorpsvereniging en de gemeente, zodat je niet voor ‘ verrassingen’komt te staan. De verbeterpunten die door enkelen worden genoemd kunnen particulier opgenomen worden of met steun van de dorpsvereniging (bijvoorbeeld: sneller internet). Andere genoemde punten, zoals verkeersveiligheid, vuilnisophaaldienst en behoud rust en ruimte kwamen bij de voorgaande onderdelen al aan bod.
Bijlage: statistische gegevens De schriftelijke enquête is gehouden in mei 2004. Vanwege de geografische ligging is de uitkomst van de enquête verdeeld in twee gebieden: Gebied A: deel Toornwerd dat bereikbaar is via de Molenweg Gebied B: deel Toornwerd dat bereikbaar is via de Onderdendamsterweg Alle Toornwerders ouder dan 12 konden de enquête invullen Totaal aantal potentiële respondenten: 155 Totaal aantal respondenten: 59 = 38% Statistische gegevens gebied A Aantal potentiële respondenten:108 Aantal respondenten: 50 = 46% 50% mannen en 50% vrouwen hebben de enquête ingevuld 26% valt in de leeftijdscategorie 12 tot 16, 18% in de categorie 18 tot 50 en 56% is ouder dan 50 jaar. 5% woont korter dan 5 jaar in Toornwerd, 60% woont tussen de 5 en 20 jaar in Toornwerd en 6% woont er al langer dan 20 jaar. Voor 28% is woon-werkverkeer niet van toepassing, 20% reist minder dan 5 km, 14% tussen de 5 en 20 km en 38% reist meer dan 20 km. Als vervoermiddel neemt men: 29% de fiets of scooter, 36% de auto, 16% openbaar vervoer en voor 16% is deze vraag niet van toepassing. Statistische gegevens B: Aantal potentiële respondenten: 47 Aantal respondenten 9 = 19% 33% mannen en 67% vrouwen 22% valt in de leeftijdscategorie 12 tot 18, 45% in de categorie 18 tot 50 en 33% is ouder dan 50 jaar. Niemand woont er korter dan 5 jaar, 67% woont er van 5 tot 20 jaar en 33% woont er al langer dan 20 jaar. Voor 40% is woon-werkverkeer niet van toepassing, 10% reist minder dan 5 km, 30% van 5 tot 20 km en 20% reist meer dan 20 km. Als vervoermiddel gebruikt men: 34% fiets of scooter, 33% auto, 8% openbaar vervoer en voor 25% is deze vraag niet van toepassing.
37
