De Jonge Akademie on Wheels is een project van De Jonge Akademie en wordt mogelijk gemaakt door

����������������������������� ������������������������������

��������������

�����������������

�����������

���������

��������

������������

����������

��������

Spelmaterialen •

140 kaartjes met onderzoeksvragen

•

140 kaartjes met antwoorden op onderzoeksvragen

•

30 bronnen, van grafiek tot huiselijk tafereel, van opgraving tot verslag

•

publicatieblad

•

blad voor onbeantwoorde onderzoeksvragen

Contact De Praktijk o.v.v. De Jonge Akademie on Wheels Mauritskade 57 1092 AD Amsterdam T: 020 525 7688 F: 020 525 7242 [email protected]

Colofon De Jonge Akademie on Wheels is een project van De Jonge Akademie en wordt mogelijk gemaakt door SNS Reaal Fonds. Concept, coordinatie, ontwikkeling en productie: De Praktijk i.o.v. De Jonge Akademie

Concept, spelontwerp en teksten Expeditie Moendoes: © 2010 De Praktijk i.o.v. De Jonge Akademie Vormgeving Expeditie Moendoes: © 2010 I DON/T BUY IT Illustraties Expeditie Moendoes: © 2010 Nozzman

Met dank aan docenten en leerlingen van Keizer Karel College, Amstelveen; Cygnus Gymnasium, Amsterdam; Open Schoolgemeenschap Bijlmer, Amsterdam ZO.

2

Beste docent,

Dit is de docentenhandleiding van Expeditie Moendoes, een onderwijsspel over wetenschap, voor alle vakken in de onderbouw van vmbo, havo en vwo. Naast deze docentenhandleiding heeft het spel spelregels in een apart document. Met Expeditie Moendoes maken leerlingen in één lesuur kennis met de essentie van wetenschappelijk onderzoek. Niet ‘heel veel weten’, maar nieuwsgierigheid, creativiteit en logisch redeneren zijn waar het om draait. Bovendien bestrijkt de wetenschap alle mogelijke vakgebieden, van natuur- en scheikunde tot talen, geschiedenis en culturele vakken. Het spel is onderdeel van “De Jonge Akademie on Wheels”. Onder die naam trekt een bus met jonge Nederlandse topwetenschappers er in het voorjaar van 2011 acht keer op uit. Zij zullen leerlingen in de onderbouw van vmbo, havo en vwo een onvergetelijke dag bezorgen. Teams van leerlingen nemen het tegen elkaar op in workshops, een estafette, experimenten en krijgen een spetterende kijk in de wereld van de wetenschap. Docenten kunnen een bezoek van De Jonge Akademie on Wheels winnen door met hun klas(sen) mee te doen met de prijsvraag op onze site, www.dejongeakademieonwheels.nl. Het spelen van Expeditie Moendoes is een uitstekende voorbereiding op die prijsvraag. Wij wensen u heel veel plezier en succes in de klas! Mede namens De Jonge Akademie,

Caspar Geraedts Charlotte Vlek Alex Verkade -De Praktijk

3

VOORAF Voorbereiding vóór de les

1.Het is erg handig om tijdens het spel assistentie te hebben van een collega (een docent van een ander vak of een TOA) of een leerling uit de bovenbouw. Je kunt dan met z’n tweeën de rol van reviewer vervullen. (2. Alleen als u het spel heeft gedownload: print het spelmateriaal van Expeditie Moendoes in kleur uit. Let op: u kunt de antwoordkaartjes achterop de vraagkaartjes printen. Snijd of knip de kaartjes los. Plak onderdelen van grotere bronnen aan elkaar. Kopieer vervolgens het publicatieblad een aantal keer; elk duo krijgt zo’n blad.)

3.De antwoorden op de onderzoeksvragen staan op de antwoordkaartjes, maar het kan erg handig zijn om de achtergrondinformatie over Moendoes, verderop in deze handleiding, een keer door te lezen.

4.Hang de bronnen verspreid in de klas op. Zorg ervoor dat bronnen die inhoudelijk met elkaar te maken hebben een beetje bij elkaar in de buurt hangen.

5.Zet de tafels in de klas zo neer dat leerlingen gemakkelijk kunnen rondlopen en alle bronnen goed kunnen bekijken. Reserveer een grote tafel (uw eigen bureau of twee aan elkaar geschoven tafeltjes) voor de reviewer(s). Reserveer ook een aantal tafels, op een centrale plek in het lokaal, waar leerlingen hun publicaties (antwoordkaartjes) kunnen neerleggen.

6.Sorteer de vragenkaartjes op het aantal punten dat je ermee kunt halen (één, twee of drie punten). Schud elke stapel goed. Leg de drie stapels op het onderzoeksvragenblad bij de reviewer(s).

7.Spreid de antwoordkaartjes, met de tekstzijde naar beneden, over de tafel van de reviewer(s) uit. Sorteer de kaartjes op nummer, zodat u tijdens het spel snel het juiste antwoord kunt vinden.

8.Leg tenslotte de publicatiebladen op de daarvoor bestemde tafel(s). Desgewenst kunt u de namen van de leerlingen er van tevoren al opschrijven.

9.Het spel is getest met leerlingen van vmbo-b tot en met gymnasium. Doordat de vragen qua moeilijkheidsgraad erg uiteenlopend zijn, is Expeditie Moendoes voor alle niveaus geschikt. Eventueel kunt u de moeilijkste vragen (waar drie punten mee te behalen zijn) uit het spel laten wanneer u het in een vmbo-klas speelt.

4

DE SPEL-LES Voorbereiding in de les

1. Vertel de leerlingen dat zij een team van wetenschappelijk onderzoekers zijn, op zoek naar een planeet waarop mensen zouden kunnen leven. Tijdens die zoektocht zijn ze op een onbekende planeet – Moendoes – terechtgekomen. Leg uit dat de leerlingen in deze les van alles gaan ontdekken over deze planeet en haar bewoners. Wijs de leerlingen op de bronnen (plaatjes, teksten, grafieken, etc.) die verspreid over de klas hangen: dit zijn observaties, oude documenten, onderzoeksgegevens van hun collega’s etc. Aan de hand van al deze bronnen gaan de leerlingen zoveel mogelijk onderzoeksvragen proberen te beantwoorden. Wie de meeste kloppende onderzoeksresultaten publiceert, heeft gewonnen.

2.Leg kort het spelverloop uit. Als leerlingen het antwoord op een vraag denken te weten, gaan ze naar één van de reviewers. Hebben ze inderdaad een juist antwoord gevonden, dan mogen ze dat ‘publiceren’: ze krijgen het bijbehorende antwoordkaartje en leggen dat met de tekstzijde naar boven op hun publicatieblad. Hebben ze de vraag fout, dan wordt de vraag teruggelegd op de stapel ‘onbeantwoorde vragen’. In beide gevallen krijgen ze een nieuwe vraag mee. Hoe moeilijker de vraag, des te meer punten je er mee kan scoren.

3.Vertel de leerlingen dat ze ook regelmatig de publicaties van hun klasgenoten moeten bekijken. Een antwoord op de ene vraag kan namelijk weer een informatiebron zijn voor het beantwoorden van een andere vraag. Spelverloop

1. Verdeel de klas in tweetallen en geef ieder tweetal drie vragenkaartjes van één punt. Vanaf dat moment mogen de leerlingen door de klas lopen en begint het spel. U kunt de leerlingen eventueel ook in grotere groepjes of juist individueel laten werken.

2.Neem plaats achter de tafel met de antwoordkaartjes, indien mogelijk samen met een collega of bovenbouwleerling.

3. Controleer de antwoorden van de leerlingen door zelf eerst het antwoordkaartje te lezen. Hebben zij de vraag goed, dan geeft u dat antwoordkaartje mee. Hebben zij de vraag fout, dan legt u het vragenkaartje terug op een van de stapeltjes ‘onbeantwoorde vragen’.

5

Afhankelijk van het niveau van de leerlingen en/of de moeilijkheidsgraad van de vraag, kunt u antwoorden die gedeeltelijk juist zijn ook goed rekenen.

4.Als een vraag goed is beantwoord, pakken de leerlingen een nieuwe vraag van een stapel naar keuze. Ze kunnen dus kiezen voor een makkelijkere vraag van 1 punt, maar ook besluiten om een moeilijkere vraag te beantwoorden van 2 of 3 punten.

5.Het spel kan in principe doorgaan totdat alle vragen zijn beantwoord, maar dit is zeker niet noodzakelijk. De ervaring leert dat een speelduur van ongeveer 30 tot 40 minuten voldoende is om het grootste deel van de vragen te beantwoorden en een winnaar uit te roepen.

6.Laat leerlingen het aantal punten tellen op hun gepubliceerde antwoordkaartjes. Het tweetal met het hoogste aantal punten heeft gewonnen.

NA AFLOOP Nabespreking Behalve leuk om te spelen, is Expeditie Moendoes nadrukkelijk ook een spel over ‘het wezen van wetenschap’. Het is daarom de moeite waard om met uw leerlingen na te bespreken welke elementen uit het spel te maken hebben met wetenschap. De aanwijzingen hieronder kunnen daarbij als leidraad gebruikt worden. Onderzoekende houding Wetenschappers stellen voortdurend allerlei vragen. Ze proberen de wereld om hen heen te begrijpen. Soms, maar lang niet altijd, hebben die vragen te maken met directe toepassingen. In werkelijkheid krijgen wetenschappers natuurlijk geen kant-en-klare onderzoeksvragen aangereikt. Die bedenken ze zelf. Publiceren Wetenschappers maken de resultaten van hun onderzoek bekend door ze te publiceren in een wetenschappelijk tijdschrift. Wetenschappelijke kennis is dus openbaar. En pas als resultaten gepubliceerd zijn, tellen ze echt mee. Wetenschappelijke tijdschriften zijn namelijk altijd peer reviewed: artikelen worden voor publicatie nagekeken en beoordeeld door collega-wetenschappers.

6

Reviewers Voordat een artikel (een antwoord op een onderzoeksvraag) daadwerkelijk wordt gepubliceerd, wordt het eerst goed nagekeken door enkele andere onderzoekers. Deze reviewers beoordelen of het onderzoek correct is uitgevoerd en of de conclusies sterk genoeg zijn om te publiceren. Voortbouwen op bestaande kennis Veel van de moeilijker vragen in Expeditie Moendoes zijn alleen te beantwoorden met behulp van de antwoorden op andere vragen. Dat is in werkelijkheid ook zo. Een onderzoeksvraag bouwt altijd voort op bestaande kennis. Ook Newton zei: “Als ik misschien wat verder heb kunnen kijken, dan is dat omdat ik op de schouders van reuzen kon staan.” Samenwerken Wetenschappers werken zelden helemaal alleen. Onderzoek doen kost vaak veel tijd (denk aan het uitvoeren van experimenten) en twee weten meer dan één. Bovendien werkt de wetenschappelijke gemeenschap als geheel ook samen, doordat iedereen voortbouwt op andermans resultaten. Competitie Natuurlijk is er binnen de wetenschap ook competitie, en die gaat net als in Expeditie Moendoes meestal om publicaties. Hoe meer publicaties, des te hoger is de status van een wetenschapper. Gerenommeerde tijdschriften, boeken of congressen zijn daarbij meer waard (meer ‘punten’) dan onbekendere tijdschriften. Geen ‘juiste’ antwoorden Er zijn natuurlijk ook verschillen tussen Expeditie Moendoes en de echte wetenschappelijke wereld. Misschien wel het belangrijkste verschil is het verschil tussen enerzijds antwoorden op school en in een spel en anderzijds antwoorden in de wetenschap. Op school en in het spel gaat het om het weten van het juiste antwoord: het is goed of het is fout. In de wetenschap kan dat niet: je kunt immers nooit zeker weten of een antwoord klopt. Daarom gaat het in de wetenschap altijd om het zoeken en verdedigen van het best mogelijke antwoord.

7

Vakgebieden Binnen de wetenschap zijn heel veel verschillende vakgebieden te onderscheiden, waarvan een aantal ook terug te vinden is in de bronnen en vragen van het spel: taalwetenschappen, cultuurwetenschappen, geschiedenis, aardrijkskunde, biologie, natuurkunde en wiskunde. Specialisatie Wetenschappers specialiseren zich in één bepaald vakgebied. Het is nou eenmaal makkelijker om vragen te beantwoorden over iets waar je al het een en ander van weet. Afhankelijk van hoe Expeditie Moendoes gespeeld wordt, kan ook hier specialisatie optreden. Zo kun je de stapels onbeantwoorde vragen met de tekstzijde naar boven neerleggen, zodat leerlingen zelf een vraag kunnen uitkiezen. Of je kunt leerlingen toestaan om onderling vragenkaartjes te ruilen. Bronnen Een aantal bronnen zijn opgezet als ‘resultaten uit onderzoek van collega-wetenschappers’. Het kan leuk zijn om eens samen met de klas te bedenken wat voor onderzoek die collega’s hebben moeten doen om deze bronnen te vinden.

Achtergrondinformatie over moendoes Planeet Moendoes is een relatief kleine planeet. De zwaartekracht is kleiner dan op aarde en het kookpunt van water is 70 °C. Een etmaal op Moendoes duurt 18 uur; een jaar duurt 180 dagen. Moendoes kent drie seizoenen: klang tomi (koud, droog en windstil), klang raf raf (warm, droog en heel winderig) en klang blof (warm, nat en windstil). Honderdvijftig jaar geleden vond op Moendoes een grote vulkaanuitbarsting plaats, die een lange donkere tijd (sliep kara) tot gevolg had.

8

Leven Op Moendoes komen verschillende organismen voor. Behalve de Moendianen – de intelligente bewoners van Moendoes – zijn dat schilddier (pilo), ringvlieg (fofi), klimheester (deffe), geurkruid (waan) en steekgras (pluk). De voedselrelaties tussen deze organismen zijn af te lezen aan de bron met het voedselweb. Op een andere bron is te zien in welk seizoen elk van de planten bloeit en/of vrucht draagt. Vroeger – vóór de donkere tijd – kwam op Moendoes ook een ander groot dier voor (kalif maja). Kalif maja werd gehouden als veedier, maar is nu uitgestorven. Schilddieren domesticeren is niet mogelijk omdat ze erg agressief zijn als zij jongen hebben en zich bovendien in gevangenschap niet voortplanten. Taal Moendianen hebben een gesproken en een geschreven taal. De geschreven taal wordt van links naar rechts gelezen, waarbij ieder symbool (iedere letter) voor één klank staat. Werkwoorden worden niet vervoegd. Meervoud wordt gevormd door een zelfstandig naamwoord twee keer achter elkaar te zetten. Als een bijvoeglijk naamwoord twee keer achter elkaar staat betekent dat ‘heel erg ...’. Rekenen De Moendianen hebben een zestallig rekensysteem, dat bestaat uit puntjes (1), streepjes (6), driehoekjes (36) en kommetjes (216). Ook zijn er symbolen voor optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen. Cultuur Belangrijke symbolen in de cultuur van de Moendianen zijn de klimheesterbloem en de zon (die op dezelfde manier afgebeeld worden) en het getal 144 (vier driehoekjes, ook weer terug te herkennen aan de vier bloemblaadjes van de klimheester). Vóór de donkere periode (in de periode sliep dok dok) hadden de Moendianen het makkelijker met hun voedselvoorziening (grootvee) en daardoor veel meer vrije tijd. Er werd toen handel gedreven, een groot doolhof gebouwd (kapoeki maja), en er was meer tijd voor culturele activiteiten. Tegenwoordig (sliep okke) hebben de Moendianen geen veedieren meer, en zijn zij het grootste deel van de dag bezig met het verbouwen van gewassen (o.a. geurkruid) en het jagen op schilddieren. Moendianen gaan drie uur per dag naar school.

9