de nieuwe bibliotheek strategisch plan 2009 – 2012
Stichting Openbare Bibliotheek Almere november 2008
BIJLAGEN Uitwerking en analyses
1
BIJLAGE 1 Planning 2008
2009
2010
2011
2012
X
X
X
X
X
nog meer klanten
dichter bij de klanten ingebruikname nieuwe bibliotheek Stad
x
nieuwe bibliotheek Poort
x
nieuwe bibliotheek Buiten
x
nieuwe bibliotheek Haven
?
realisatie nieuwe spreidingsconcepten
optimalisatie dienstverlening
X
X
x
x
X
X
X
X
de dienstverlening digitaler nieuwe website
X
plan voor de ontwikkeling van de digitale bibliotheek
X X
X
X
X
de bibliotheek als ‘the place to be’ uitgangspunten programmering
verbreding nieuwe afspraken met onderwijs over samenwerking
X
ontwikkeling aanpak media-wijs en implementatie
X
X
optimalisatie organisatie1 invoering nieuwe organisatie
X
invoering vernieuwde P&C-cyclus
X
externe stages
X
alle medewerkers hebben basiskennis ICT
X
MD-training leidinggevenden
X
invoering nieuw beoordelingssysteem
X
stageplaatsen studenten HBO en WO
X
onderzoek naar de tevredenheid van de medewerkers
X
X
X
besluit over inrichting bibliotheekbestel Flevoland
x
X = grotere zekerheid
1
mede ontleend aan Strategisch HR-plan 2008-2009
2
X
X
X
X
X
X
plan voor de interne communicatie
x = grote afhankelijkheid van externe partijen, onzekere planning
X
X
de doelen gespecificeerd Veel doelen m.b.t. het bereik zijn gerelateerd aan het aantal inwoners van de stad. We baseren ons daarbij op de onderstaande prognose van de gemeente Almere:
2007
2008
2009
2012
Almere
180.998
184.061
188.119
202.304
Stad
105.246
106.788
108.041
110.552
Buiten
51.757
53.237
54.998
56.343
Haven
22.511
22.550
22.585
23.645
Poort
134
151
1.154
9.780
Hout
1.345
1.328
1.334
1.977
5
7
7
7
Pampus bereik (leners in % van de inwoners): 2007
2008
2009
2010
2011
2012
Almere
25%
28%
28%
28%
29%
29%
Stad
25%
29%
30%
30%
31%
31%
Buiten
25%
25%
25%
25%
25%
25%
Haven
25%
26%
27%
27%
27%
27%
Poort
--
--
--
--
20%
24%
2007
2008
2009
2010
2011
2012
bereik (leners)):
Almere
50.231
51.000
53.000
54.850
56.700
58.100
Stad
31.727
31.500
33.000
34.250
34.500
34.750
13.024
13.600
13.850
14.350
14.600
14.650
5.480
5.900
6.150
6.250
6.300
6.350
--
--
--
--
1.300
2.350
Buiten
2
Haven Poort
bereik (samenwerking met en dienstverlening aan onderwijsinstellingen): 2007
2008
2009
2010
2011
2012
voorschools
50%
65%
75%
80%
85%
90%
scholen voor BO
73 %
76%
80%
85%
90%
95 %
scholen voor VO
63 %
67%
75 %
85%
95%
100 %
hoger onderwijs
83%
85%
90%
90%
95%
100%
2
inclusief de Boekanier (servicepunt in de brede school de Archipel)
3
omzet (bezoekers): 2007
2008
2009
2010
2011
2012
Almere
797.127
850.000
889.000
945.000
1.000.000
1.026.000
Stad
387.809
423.000
450.000
500.000
525.000
530.000
Buiten 12
151.391
152.000
154.000
155.000
156.000
157.000
Haven
100.610
100.000
100.000
100.000
101.000
101.000
--
--
--
--
18.000
33.000
Poort Website
157.317
175.000
185.000
190.000
200.000
205.0003
2010
2011
2012
omzet (uitleningen): 2007 Almere
2008
2009
1.357.146
1.421.000
1.444.000
1.450.000
1.491.000
1.525.000
Stad
812.269
850.000
871.000
875.000
880.000
885.000
Buiten 12
382.980
396.000
397.000
398.000
399.000
400.000
Haven
161.897
175.000
176.000
177.000
178.000
179.000
--
--
--
--
34.000
61.000
Poort
tevredenheid klanten: 2006
2012
7,5
8
2007
2008
2009
2012
tevredenheid medewerkers
7,4
7,5
7,5
8
- over de bibliotheek als werkgever
7,25
7,5
7,5
8
- inhoud takenpakket
7,57
7,6
7,6
8
studiekosten in % van de loonsom
1,4 %
4,6 %
4,5 %
4,5 %
ziekteverzuim
4,71%
4,5%
4,25%
3,5%
beide ouders in Nederland geboren
87 %
85%
83%
75 %
medewerkers 15 t/m 34 jaar
14 %
16%
18%
25 %
vrouwen
84 %
82%
80%
75 %
verzuimfrequentie
1,26
1,2
1,1
1,0
% medewerkers zonder verzuim
34,5%
37,5%
40%
43%
algemeen
medewerkers:
3
gezien het belang van de website is een veel sterkere groei gewenst; daarvoor zijn we echter in hoge mate afhankelijk van de ontwikkeling door de branche van digitale producten
4
BIJLAGE 2 Dienstverlening van de vestigingen Stad
kern-
Haven
Buiten
Poort
Digitaal
lezen
X
X
X
X
X
educatie
X
X
X
X
X
informatie
X
X
X
X
X
ontmoeting
X
x
x
x
debat
X x
x
x
functies
gaming
4
X
plus-
culturele evenementen
X
functies
culturele informatie
x
x
x
x
X
maatschappelijke informatie
x
x
x
x
x
educatieve dienstverlening
X
X
X
X
X
Peuters en kleuters
X
X
X
X
de Jeugd van tegenwoordig
X
X
X
X
de Living
X
X
X
X
de Luwte
X
X
X
X
de Doorkijk
X
X
X
X
de Bestemming
X
X
X
X
Hoogspanning
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
6
X
segmenten
5
de Versafdeling
Stadstudiecentrum
X
4
mede afhankelijk van de ervaringen met gaming in Haven, Buiten en Stad ook in Poort in ieder geval in Stad; in de andere vestigingen afhankelijk van de ervaringen 6 afhankelijk van de invulling van de samenwerking met het ROC 5
5
?
X
X
BIJLAGE 3 Ontwikkeling organisatie De organisatiestructuur is nu als volgt:
directeur
secretariaat
manager dienstverlening
Stad
manager bedrijfsvoering
PPC
Haven
Manager
Financiën
eoj
P&O
Facilitair
Buiten
Media
Educatie
Door de strategische thema’s worden de raakvlakken tussen de teams PPC(Profilering, programmering en content) en Educatie groter. In 2009 of 2010 kijken we of het verstandig is om beide teams samen te voegen.
teams Het team is de hoeksteen van de organisatie. Al het werk wordt gedaan door teams geleid door teammanagers. De teamleden zijn samen verantwoordelijk voor het resultaat (klantgerichtheid, vernieuwing, etc.); de teammanager draagt de eindverantwoordelijkheid. We besteden veel aandacht aan de ontwikkeling van de teams.
interne communicatie Voor de interne communicatie geldt het principe van halen en brengen. Het management en de teammanagers faciliteren overleg en communicatie. Daarmee kan iedereen een bijdrage leveren aan de realisatie van de doelen van de bibliotheek en van zijn team. Ook is zo voor iedereen duidelijk wat hij nodig heeft voor zijn eigen werk, voor het meedraaien in het eigen team en voor zijn bijdrage aan het succes van de bibliotheek. De teambesprekingen worden nu veel gebruikt door de leidinggevende om informatie te verstrekken. In de komende periode zal het accent minder liggen op instructie, en meer op afstemming, verkenning en advisering.
6
planning en control De nieuwe cyclus van planning en control wordt in 2009 volledig ingevoerd. Voor 2009 werken we voor het eerst met de nieuwe opzet van het jaarplan van de bibliotheek en werkplannen van de teams, en met de daaraan gekoppelde rapportages. De nieuwe opzet moet belangrijk bijdragen aan de versterking van de oriëntatie op resultaat en vernieuwing.
human resources management We hebben het HRM-beleid onlangs geformuleerd in het Strategisch HR-plan 2008-2009. Dit beleid ondersteunt de oriëntatie op de klant, op resultaat en op vernieuwing. Kwaliteitsbevordering, de diversiteit van het personeelsbestand en de verbetering van de interne communicatie zijn de speerpunten van het HRM-beleid.
operational excellence De optimalisatie van de dienstverlening en van de organisatie worden ingericht als een continu proces.
7
BIJLAGE 4 TRENDS7
Onze strategie sluit aan op demografische trends, sociaal-culturele trends en trends in informatie en media. In dit hoofdstuk gaan we kort in op deze trends en hun relevantie voor ons werk. demografische ontwikkeling De bevolking groeit de komende tien jaar naar verwachting minder snel dan in de afgelopen decennia. De groep 65-plussers gaat een groter deel van de bevolking uitmaken. Ook de etnische samenstelling van de bevolking verandert. Bij niet-westerse immigranten nemen de vier grote groepen (Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen/Arubanen) een relatief bescheidener plaats in door de groei van nieuwe groepen niet-westerse immigranten. Daarnaast zorgt migratie binnen Europa voor grote groepen nieuwe Nederlanders van westerse afkomst. De meeste allochtonen wonen in de vier grote steden, maar de verwachting is dat vooral de groepen die daar al langer wonen, naar de omliggende steden gaan trekken. Het aandeel jongere, niet-westerse allochtonen in de vier grote steden neemt dan af. Toch vormen zij over tien jaar nog altijd een aanzienlijk deel van de bevolking.
sociaal-culturele trends De toename in opleidingsniveau zet naar verwachting door, maar langzamer dan in de afgelopen eeuw. Op school hebben achterstandsleerlingen, zowel van allochtone als autochtone herkomst, extra aandacht nodig. De Nederlandse overheid en de Europese Unie voeren als motto ‘een leven lang leren’. Mensen volgen na hun formele opleiding vaker cursussen en opleidingen. Nederlanders worden welvarender en de kans is groot dat zij meer geld blijven uitgeven aan vrije tijd. Er blijft een groep die moeite heeft om rond te komen en op maatschappelijke ondersteuning is aangewezen. Steeds meer mensen combineren arbeid en zorg, wat zeker in de middelste leeftijdscategorieën de hoeveelheid vrije tijd onder druk zet. Mensen kiezen er vaker voor een huishouding alleen te voeren. Attitudes ten opzichte van lidmaatschap van verenigingen en organisaties veranderen door individualisering en informalisering. Verbanden worden tijdelijker en veranderlijker.
trends in informatie De informatisering gaat in hoog tempo door. Verreweg de meeste Nederlandse huishoudens beschikken over een computer met internetverbinding, zeker huishoudens met opgroeiende kinderen. School en werk bieden toegang tot internet. Vrijwel alle internetgebruikers communiceren digitaal en zoeken online informatie. Ouderen en lager opgeleiden lopen de komende tien jaar hun achterstand in computergebruik langzaam in. Informatie is sneller, toegankelijker, internationaler en persoonlijker geworden door de digitalisering. Er is een heel nieuw spectrum aan contactmogelijkheden, van directe interactie tot sociale netwerksites en sites met user generated-content. Informatie vinden is vaak 7
Dit hoofdstuk is ontleend aan De openbare bibliotheek tien jaar van nu; de hoofdlijnen, Frank Huysmans en Carlien Hillebrink. Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, april 2008.
8
eenvoudiger dan voorheen. Tegelijkertijd bestaat er twijfel over de kwaliteit van de informatie en over de vaardigheden van mensen om in de overvloed hun weg te vinden. De tijd die mensen in hun vrije tijd aan media besteden is sinds medio jaren zeventig opvallend constant gebleven. Minder gedrukte media lezen ging tot 2000 gepaard met meer televisiekijktijd en (vanaf midden jaren tachtig) computergebruik. Na 2000 neemt online computergebruik snel toe, nu vooral ten koste van televisiekijken. Er zijn grote verschillen in mediagebruik naar leeftijd. Nieuwe media worden het eerst en innigst omarmd door jongeren. De afnemende populariteit van oudere media is voor een groot deel generatiegebonden. De verhoudingen in tijdsbesteding aan oude en nieuwe media blijven binnen generaties met het ouder worden opvallend constant. Boeken zijn nog altijd populair als media voor ontspanning en wegdromen uit de realiteit. Internet is sterk in opkomst als bron van informatie. Opnieuw zijn overeenkomstige verschillen naar generatie waarneembaar voor oude en nieuwe media. De vernieuwingen in het media-aanbod hebben zich vooral afgespeeld in het commerciële domein. Het is dan ook niet vreemd dat de balans in tijdsbesteding is verschoven in het nadeel van de bibliotheek, die met haar dienstverlening vooral is ingesteld op het publieke domein.
betekenis trends voor de bibliotheek De markt heeft invloed op wat mensen verwachten van de bibliotheek en haar dienstverlening. Als mensen gewend raken aan keuzes en een op maat gesneden dienstverlening, en als ze minder tijd hebben, krijgen ze ook behoefte aan een ander aanbod, dat mogelijk ook anders toegankelijk is. Een levenslang lidmaatschap is minder vanzelfsprekend. De bibliotheek treedt de veranderende verwachtingen en behoeftes van klanten met innovatieve dienstverlening tegemoet. Zo speelt de bibliotheek, als plaats voor ontmoeting en debat, een rol bij de maatschappelijke participatie, steeds betrokkener, plaatselijker en tijdelijker. De bibliotheek blijft een belangrijke bron van betrouwbare informatie, maar zal met een maatschappelijk relevant aanbod moeten blijven komen. De democratisering van productie- en distributiemiddelen in media en communicatie levert interessante verschijnselen op, zoals de opkomst van e-boeken en publishing on demand. Toch blijft het in grote oplagen gedrukte boek een belangrijke informatiedrager. Door internet is er een groei van nichemarkten ontstaan, waardoor relatief obscure titels beter beschikbaar komen en blijven. Deze nieuwe marktdynamiek heeft soms negatieve gevolgen voor de bibliotheek, maar kan ook inspireren tot een herpositionering.
De beleidsmatige decentralisatie van de branche heeft een ‘lokaliserend’ effect gehad. Voor de bibliotheek als instantie waar miljoenen mensen over de vloer komen, zijn ontwikkelingen in de lokale welzijns- en culturele voorzieningen van belang. Dit geldt ook voor ontwikkelingen in het beleid met betrekking tot de boekenbranche en leesbevordering. Commerciële partijen verzetten zich ertegen om toegang tot informatie te bieden in het digitale domein. Uit angst voor ongecontroleerde illegale verspreiding van hun content leggen zij zware beperkingen op aan de openbare bibliotheken.
9
trends in bibliotheekgebruik Het bibliotheekgebruik loopt sinds de jaren negentig terug: we meten minder lidmaatschappen, bezoek, leners en uitgeleende boeken. Ook het computergebruik in de bibliotheek neemt af doordat steeds meer mensen thuis een internetaansluiting hebben. Aan de andere kant nemen de mediabudgetten van bibliotheken toe, blijft het aantal vestigingen stabiel en krimpt de collectie relatief minder hard dan het aantal uitleningen. De bibliotheek verliest sneller terrein onder mannen, werkenden en hoger opgeleiden. Onder ouderen, lager opgeleiden en vrouwen is de afname minder sterk. Alleen Turkse en Marokkaanse Nederlanders vertonen een tegengestelde trend. Vooral het bibliotheekgebruik onder tieners en jonge volwassenen is opvallend hoog (hoger dan onder hun autochtone leeftijdgenoten). Overigens heeft de invoering van het leenrecht rond 1996 en het deels doorberekenen ervan in de leentarieven geen duidelijk effect gehad op de cijfers. Ook is de tevredenheid van klanten niet zodanig afgenomen dat dit de daling van het gebruik verklaart. Mensen kopen steeds meer boeken (voor zichzelf of elkaar). Dit leidt tot minder uitleen. De ‘ontlening’ is generatiegebonden. Jongere mensen die zijn opgegroeid met een grotere bibliotheekcollectie dan voorgaande generaties, gaan in de basisschoolleeftijd vaak naar de bibliotheek. Als volwassenen gaan zij minder vaak naar de bibliotheek dan generaties voor hen. Er is geen sprake van een ‘terugkeereffect’ (weer lid worden als ze zelf kinderen krijgen).
de toekomst van de bibliotheek Naast grote maatschappelijke trends signaleren wij zes trends die direct van invloed zijn op onze activiteiten: 1. Van beperkt aanbod en beperkte toegang tot informatie naar overvloedig aanbod en ruime toegang Ooit speelde de bibliotheek hier een hoofdrol bij, maar commerciële media en internet lopen nu voorop. Er is meer informatie verkrijgbaar op het open web, zonder professionele bemiddeling door een bibliothecaris, zonder collectievorming. 2. Van analoge naar digitale media en informatie Content komt in toenemende mate los van de drager; de inhoud wordt verkocht of uitgeleend, niet de drager. Dit opent de deur voor andere verkoop- en uitleenmodellen. Titels waar maar weinig vraag naar is, kunnen digitaal op de plank liggen. Als er dan vraag naar is, kunnen deze titels in kleine oplage of zelfs per stuk worden gedrukt en uitgegeven (printing/publishing on demand). 3. Van publiekrechtelijke naar privaatrechtelijke werking van de media- en informatiemarkt In veel Europese landen kiest de overheid een minder sturende rol in media en informatie, mede door de regelgeving van de Europese Unie. De openbare toegankelijkheid van content is daarmee minder goed gewaarborgd, wat niet automatisch inhoudt dat die ook minder wordt. Wel hebben private aanbieders (uitgevers) de neiging hun content zo goed mogelijk af te schermen voor algemene verspreiding. Dit belemmert de openbare bibliotheken in hun publieke missie.
10
4. Van gerichtheid op het algemene publiek naar op het individu toegesneden dienstverlening In het commerciële domein worden mensen steeds vaker benaderd met aanbiedingen op basis van hun koop- of leengedrag en dat van anderen. Bibliothecarissen hechten traditioneel veel waarde aan privacy. De beperkingen die bibliotheken zichzelf opleggen gaan waarschijnlijk verder dan nodig is, zowel uit juridisch oogpunt als gezien de verwachtingen van hun klanten. 5. Van gebruik van gedrukte en audiovisuele naar digitale media Jongere generaties en hoger opgeleiden kiezen steeds vaker voor digitale media, ten koste van gedrukte of audiovisuele media. Digitale media nemen gedrukte en audiovisuele media op. Met andere woorden: geschreven en audiovisuele content vindt steeds vaker via digitale kanalen zijn weg naar de gebruiker. 6. Van allocutie naar consultatie en conversatie ‘Allocutie’ is een ander woord voor een ‘omroepmodel’, waarin content stroomt van een centrale instantie naar veel, verspreide ontvangers. De ‘omroep’ bepaalt thema, tijdstip en tempo van de informatieoverdracht. Bij ‘consultatie’ stroomt content ook van een centrale instantie naar gebruikers, maar bepalen de gebruikers thema, tijdstip en tempo van de informatieoverdracht (websites bezoeken, content downloaden). Bij ‘conversatie’ stroomt content tussen gebruikers onderling (netwerksites, peer-topeer-uitwisseling van content, links delen). Web 2.0 is een combinatie van consultatie en conversatie. Voorbeelden hiervan zijn Wikipedia, YouTube, Flickr en LibraryThing. Digitalisering en individualisering veranderen de oriëntatie van jongere gebruikers op media en informatie fundamenteel. De meerwaarde van een geordende collectie van fysieke informatie- en cultuurdragers daalt. Deze collectie wordt steeds meer als een beperkte uitsnede uit het totaal beleefd in vergelijking met het snel groeiende aanbod buiten de bibliotheek. Vroeger ervoeren gebruikers meerwaarde in een institutie die het aanbod aan informatie en cultuur voor hen organiseerde. Nu organiseren zij het aanbod zelf, op hun eigen wijze (misschien wel losser, incompleter en vergankelijker). De openbare bibliotheek staat voor de taak de gebruikers op te zoeken en te assisteren bij het organiseren van hun eigen content. Pas als gebruikers de bibliotheek in het vizier krijgen, kunnen we hen in contact brengen met de fysieke én de digitale collectie.
11
BIJLAGE 5 DE STAD ALMERE Almere is uitgegroeid tot de zevende stad van Nederland met ruim 185.000 inwoners. De stad heeft de opdracht om in de periode tot 2030 te groeien tot 350.000 inwoner -- met nog eens 60.000 woningen en 100.000 arbeidsplaatsen. Nu al wordt gebouwd aan de volgende stadsuitbreiding in het stadsdeel Almere Poort. Na Poort worden Hout en Pampus gebouwd. De gemeente gaf eerder de onderstaande prognose voor een totaal van 284.000 inwoners in 2030 -- deze geeft inzicht in de ontwikkeling van de stadsdelen in de komende jaren:
2008
2010
2015
2020
2025
2030
2035
Haven
23.000
23.000
25.000
25.000
26.000
26.000
26.000
Stad
107.000
109.000
110.000
108.000
107.000
106.000
105.000
Buiten
53.000
56.000
56.000
55.000
55.000
54.000
54.000
Poort
200
3.600
20.000
28.000
27.000
26.000
26.000
Hout
1.300
1.400
5.000
18.000
31.000
43.000
55.000
Pampus
7
7
7
3.700
15.000
27.000
39.000
totaal
184.000
193.000
216.000
238.000
261.000
284.000
305.000
Almeerders zijn erg tevreden over het woonklimaat. Dit wordt vooral bepaald door hun huis en de directe omgeving. Veel Almeerders werken in de regio Amsterdam of Utrecht, en zijn veel tijd kwijt met woon- werkverkeer. Verbetering van de infrastructuur en versterking van de werkgelegenheid in Almere staan hoog op de prioriteitenlijst: er moeten 100.000 arbeidsplaatsen bij komen. Het stadshart biedt winkel- en culturele voorzieningen op stedelijk niveau, de stadsdelen hebben hun eigen voorzieningencentrum. De culturele voorzieningen zijn in de afgelopen periode geconcentreerd in Stad. De huidige spreiding van de bibliotheek sluit met de centrale bibliotheek in Stad en de stadsdeelbibliotheken in Buiten en Haven aan op deze structuur. Het stadshart heeft (nog) geen grote aantrekkingskracht op bewoners van het Gooi en van Flevoland. Ambities voor culturele en winkelvoorzieningen zijn er wel. Veel inwoners zijn voor voorzieningen en persoonlijk netwerk niet aangewezen op Almere. Ze winkelen en gaan net zo gemakkelijk uit in Amsterdam of een andere stad. De sociaaleconomische middengroepen zijn sterker vertegenwoordigd dan in andere middelgrote steden. Almere is een stad van gezinnen met opgroeiende kinderen. Na de middelbare school vertrekken de jongeren vaak om elders hoger onderwijs te volgen. De vestigingen van de Hogeschool van Amsterdam herbergen circa 1.250 studenten. De verwachting is dat het aantal HBO-studenten de komende jaren geleidelijk groeit. Almere is de jongste stad van Nederland, de impact van de vergrijzing komt hier vertraagd door. In de verkleuring volgt Almere de trend van de andere grote steden. Verwacht wordt dat Almere over enige tijd na Rotterdam de meest multiculturele stad van Nederland is.
12
leefstijlen Uit het leefstijlenonderzoek van bureau Motivaction8 blijkt dat alle acht door Motivaction onderscheiden leefstijlen in Almere voorkomen. Almere is dus een stad met een grote diversiteit van inwoners. Kosmopolieten, opwaarts mobielen en nieuwe conservatieven (samen 53 procent van de populatie) drukken een sterk stempel op de stad. Zij zijn veel sterker vertegenwoordigd dan in de Nederlandse bevolking als totaal (31 procent). Almere kan worden getypeerd als toekomstgericht, technologisch, zelfbewust, vitaal, gedreven, mobiel, open, individualistisch, ondernemend en ambitieus. Almere is dus zeker niet alleen een stad van traditionele gezinnen. Eerder is het een stad van sterk geïndividualiseerde gezinnen met op presteren en carrière maken gerichte leefstijlen. Ook de Almeerse allochtonen passen in dit profiel. In al hun diversiteit komt hun leefstijl overeen met het karakter van de hele stad. De stad is dus minder homogeen dan op het eerste gezicht lijkt. Er zijn grote groepen met een flinke culturele, educatieve en maatschappelijke belangstelling. De groei van de stad leidt vermoedelijk tot een verdere differentiatie van stedelijke woonmilieus en van inwoners. De jeugdigheid van de bevolking blijft nog lang een kenmerk.
gemeentelijk beleid Met de bouw van het nieuwe stadshart heeft de gemeente nadrukkelijk gekozen voor een bovenstedelijk centrum met een regionale aantrekkingskracht. De nieuwbouw van schouwburg, kunstencentrum, Casla en van de bibliotheek zijn daarop gedimensioneerd. Er zijn concrete plannen om de voorzieningencentra van de stadsdelen Buiten en Poort te verbeteren en uit te breiden. De bibliotheek in Buiten wordt daarin zeker meegenomen, de bibliotheek van Haven waarschijnlijk ook.
DMO (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) is binnen de gemeente verantwoordelijk voor het gemeentelijke bibliotheekbeleid (programma Vrije Tijd en Stedelijkheid). De doelen voor dit beleid zijn in het Werkplan van het College van Burgemeester en Wethouders als volgt geformuleerd: 1) de verbetering van de afstemming van de vrijetijdsvoorzieningen op de vraag. 2) de realisatie van een sterkere regionale functie van de vrijetijdsvoorzieningen 3) meer Almeerders besteden hun vrije tijd in de eigen stad.9 In 2008 is het beleid voor vrije tijd geformuleerd. De grootstedelijke ambities staan daarbij minder op de voorgrond, vrije tijd en cultuur in de wijken en buurten meer. De stadsdelen worden voor dit beleid niet gezien als een relevant schaalniveau. De uitwerking van het gemeentelijke cultuurbeleid als onderdeel van het vrijetijdsbeleid is in voorbereiding. Een heroriëntatie op de relatie tussen de gemeente en de (culturele) gesubsidieerde instellingen krijgt daar hopelijk ook een plaats in: meerjarige budgetcontracten (in de plaats van de huidige jaarlijkse) waarvan de doelstellingen en afspraken aansluiten op het gemeentelijke beleid. 8
Hoe divers is Almere? Sociale structuurschets: welke voorzieningen passen daarbij? Leefstijlen in Almere: welke ontwikkelingen zijn te verwachten? Gemeente Almere, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling, juni 2003. 9 Werkplan 2006 – 2010. Gemeente Almere, 11 juli 2006
13
In het onderwijsbeleid zet de gemeente in op de verdere ontwikkeling van brede scholen. Met financiële steun van de gemeente ondersteunt de bibliotheek de voorziening in de Archipel in de Eilandenbuurt in Buiten. Voor de aanwezigheid van de bibliotheek in andere brede scholen ontbreken het beleid en de financiën.
14
BIJLAGE 6 BIBLIOTHEEK ALMERE algemeen Tot en met 2009 voldoet Stichting Openbare Bibliotheek Almere aan de certificeringnorm gebaseerd op het INK-managementmodel. De audit van de Stichting Certificering vermeldt dat ‘de bibliotheek Almere een organisatie [is] die volledig in ontwikkeling is. Op weg naar de nieuwbouw is het nieuwe winkelconcept al ingevoerd. Over de inrichting en presentatie is goed nagedacht, wat zich heeft vertaald in een overzichtelijke bibliotheek met een retailkarakter. De bibliotheek ontwikkelt zich duidelijk in samenhang. Zowel op het terrein van de bibliotheek als de bedrijfsvoering zijn grote stappen gezet.’
leiderschap, beleid en strategie De bibliotheek werkt uit een duidelijke missie, visie en strategie. Het Beleidsplan 2006-2011 is vertaald in het document Focus. De missie, visie en strategie zijn uitgewerkt in beleidsplannen, inclusief smartdoelstellingen. Verder zijn het personeelsbeleid, het spreidingsbeleid en innovatiebeleid uitgewerkt. De bibliotheek hanteert de PDCA-cirkel (plan, do, check, act). Er zijn tussentijdse metingen en evaluaties op de terreinen van projectinhoud en financiën.
management van medewerkers De organisatie bevindt zich in een overgangsfase. Er is veel aandacht voor training en opleiding. Ook hanteert de bibliotheek actief beleid gericht op doorstroming. Belangrijk doel is een kwalitatief goede bezetting die de bevolkingssamenstelling van Almere weerspiegelt. De bibliotheek geeft veel ruimte voor training en opleidingen (4,7 procent van de brutoloonsom) en werkt met functieprofielen en opleidingsplannen. De medewerkers blijken gekwalificeerd voor hun functie.
management van middelen Het dienstverleningsniveau (inclusief openingstijden) is in overleg met lokale samenwerkingspartners afgestemd. Voor alle vestigingen is er via de website toegang tot het dienstverleningsaanbod. Bibliotheek Almere voldoet aan de eisen met betrekking tot openingstijden en heeft een collectiebeleid dat binnenkort wordt vernieuwd. Alle vestigingen bieden toegang tot informatiebronnen. Bibliotheek Almere participeert in Bibliotheek.nl.
Op het gebied van specifieke voorzieningen heeft Bibliotheek Almere een actief doelgroepenbeleid met regelmatige activiteiten in samenwerking met scholen, zorginstellingen en andere organisaties, vaak op locatie uitgevoerd.
management van processen De bibliotheek maakt gebruik van activiteitenplannen waarin taken en activiteiten zijn vastgelegd. Daarnaast beschikt de bibliotheek over een schriftelijk vastgelegde klachtenregeling voor klanten en
15
over een gedragscode voor medewerkers. Er is sprake van een fundamentele aanpak op het terrein van collectioneren, waarbij de collectieprofielen zijn gebaseerd op resultaten van klanttevredenheidsonderzoek en marktonderzoek. Daarnaast worden de collectieprofielen jaarlijks geëvalueerd en bijgesteld, en zijn voor de verschillende collectieonderdelen de vervangingspercentages gespecificeerd.
Tot zover de bevindingen van de audit.
de medewerkers In 2007 heeft de bibliotheek een medewerkerstevredenheidonderzoek (MTO) gehouden. De medewerkers van Bibliotheek Almere zijn over het algemeen tevreden over het inhoudelijke aspect van hun werk en de werkgever. Zij waarderen de bibliotheek als werkgever gemiddeld met een 7,3 en de inhoud van het eigen takenpakket met gemiddeld een 7,5.
wie zijn onze klanten en wat vinden ze onderzoek 2003 In 2003 hield de bibliotheek een onderzoek onder ‘actieve’ leden van de bibliotheek van 16 jaar en ouder.10 De belangrijkste redenen om de bibliotheek te bezoeken zijn: leesplezier, om boeken te lenen ter ontspanning, algemene ontwikkeling, informatie over hobby’s, informatie over vakanties en uitgaan, informatie over gezondheid. Het oordeel over het personeel is positief (vriendelijk, behulpzaam, beantwoording vragen, deskundigheid). De totaalbeoordeling komt uit op een 7,4. Ouderen zijn over het algemeen meer tevreden, zij geven een 7,8.
klantsegmenten Bureau Smart Agent heeft op basis van klantkenmerken een segmentatie ontwikkeld. Op basis van sociologische en psychologische dimensies zijn vijf groepen volwassenen onderscheiden. De bibliotheek richt de presentatie en samenstelling van de collectie, de communicatie en de evenementen hierop in: -
de gele groep geniet van het leven en komt vooral voor leesplezier naar de bibliotheek; voor deze groep is de Living ingericht
-
de groene groep is gericht op rust en sociale harmonie en komt voor leesplezier en om bij te blijven: de Luwte
-
de rode groep is gericht op zelfontplooiing, expressie en passie, komt voor school, studie, algemene ontwikkeling en informatie over hobby’s naar de bibliotheek: Stadstudiecentrum en de Versafdeling
-
de blauwe groep is ambitieus en onafhankelijk, komt voor leesplezier als actieve ontspanning, voor algemene ontwikkeling en informatie over hobby’s: Hoogspanning
-
de aqua groep gaat voor ontplooiing, sociale verbondenheid en solidariteit, komt naar de bibliotheek voor leesplezier, algemene ontwikkeling en informatie over hobby’s: de Bestemming
10
Rapportage Bibliotheek Beleving Almere. The Smart Agent Company, 31 juli 2003.
16
-
De jeugd wordt bediend door de winkels Peuters en kleuters, de Jeugd van tegenwoordig en de Achterbank
onderzoek 2006 In 2006 voerde Newcom een onderzoek uit, met als belangrijkste bevindingen:11 -
betrouwbaar, deskundig, breed en compleet zijn de kenmerken die bezoekers en niet-bezoekers vinden passen bij de bibliotheek Almere
-
de bibliotheek moet voor de meeste mensen vooral een boekenuitlener blijven
-
het leesplezier is het voornaamste motief om de bibliotheek te bezoeken
-
de meeste van de genoemde bezoekmotieven hebben ten opzichte van 2003 enigszins aan belang ingeboet
-
de indeling, vindbaarheid en openingstijden zijn de voornaamste verbeterpunten, hier is een relatief lage tevredenheid en een relatief hoog belang gemeten
-
het hoogst wordt gescoord op deskundigheid, behulpzaamheid en vriendelijkheid van het personeel
-
bezoekers zijn trouwe bezoekers, het grootste deel is van plan om lid te blijven; de 60-plussers en de lager opgeleiden zijn het meest loyaal
-
het algemene oordeel is een 7,2
In 2003 en 2006 is de omvang van de segmenten in het lenerbestand gemeten:
2003
2007
(winkel)
geel
33 %
35 %
de Living
groen
23 %
17 %
de Luwte
rood
10 %
17 %
de Versafdeling
blauw
22 %
11 %
Hoogspanning
aqua
12 %
21 %
de Bestemming
Het is niet goed na te gaan of de verschillen tussen de onderzoeken van 2003 en 2007 voorkomen uit verschuivingen in de populatie of verklaard moet worden uit de verschillen in de gebruikte definities.
jeugdleden In 2004 was er een onderzoek onder actieve jeugdleden tot 16 jaar:12 a) een hoge beoordeling van gemiddeld 7,7 b) met name positief over medewerkers (vriendelijk en behulpzaam) en over het kunnen vinden van leuke boeken c) minder tevreden over de collectie – nieuwe boeken en cd’s, aantrekkelijkheid van cd’s, video’s en dvd’s
11
Bibliotheek Almere: een hele beleving! Resultaten van het belevingsonderzoek ten aanzien van de Bibliotheek Almere. Newcom Research & Consultancy, januari 2007. 12 Rapportage ‘Bibliotheekbeleving jongeren. The Smart Agent Company, 13 september 2004.
17
d) minder tevreden over interieur en aankleding e) binnen de groep van 6 tot en met 12 jaar kunnen drie segmenten worden onderscheiden die deels samenhangen met het geslacht, maar met elk een eigen kenmerkende beleving als het gaat om lezen en de bibliotheek; binnen deze groep zijn parallellen te trekken met het model voor volwassenen: rood (internetters), aqua (fans van de traditionele bibliotheek) en blauw (whizzkids)
september 2007 Het onderzoek Creatie klantinzicht leverde de volgende gegevens op13: -
in welk filiaal wordt geleend? lenen bij: ingeschreven bij:
Stad
Haven
Buiten
De Boekanier
Stad
90 %
2%
8%
0%
Haven
17 %
81 %
2%
0%
Buiten
13 %
0%
86 %
1%
De Boekanier
1%
0%
25 %
74 %
-
de leeftijdsgroepen van 12 jaar en van 19 tot en met 23 jaar hebben een verhoogd opzegrisico
-
de lidmaatschapsduur heeft weinig invloed op opzeggen, het leengedrag veel
-
in Almere Haven is de klantduur gemiddeld ruim 6 jaar, in Almere Buiten 4 jaar
-
de gemiddelde leeftijd van de leners is 22,4 jaar
-
de bibliotheek heeft meer vrouwelijke dan mannelijke leners
omzet en bereik ontwikkeling gebruik van de bibliotheek Almere, 1995-2007 1995
2000
2003
2004
2005
2006
2007
inwoners per 31 december
104.496
142.797
164.837
170.725
175.008
180.998
183.322
bezoekers
464.100
645.548
765.830
702.202
616.680
607.307
639.810
48.256
94.864
108.674
147.370
157.317
32.100
38.078
40.281
41.636
45.051
48.086
50.231
1.050.200
1.115.270
1.268.775
1.288.119
1.318.560
1.336.675
1.357.146
33
29
31
31
29
28
27
4,4
4,5
4,6
4,1
3,5
3,4
3,5
30,7%
26,7%
24,4%
24,4%
25,7%
26,6%
27,4%
bezoekers website leden uitleningen uitleningen per lid bezoekers per inwoner (excl. website) leden per inwoner
13
Creatie klantinzicht Bibliotheek Almere. DDMS data driven solutions, september 2007.
18
samenstelling lenerbestand: 1995 Jeugd niet betalend
Jeugd betalend
Volwassenen
Totaal
2000
17.173
2003
14.545
2004
15.623
2005
15.731
2006
16.965
2007
17.565
18.016
54%
39%
39%
39%
38%
37%
36%
1.338
7.698
8.780
8.844
6.829
5.006
5.022
4%
21%
22%
22%
15%
10%
10%
13.401
15.071
15.878
15.758
21.314
25.515
27.193
42%
40%
39%
39%
47%
53%
54%
31.912
37.314
40.281
40.333
45.108
48.086
50.231
bereik (ingeschreven leners) naar leeftijd en postcode:
Het aantal leners ligt onder het gemiddelde in de volgende wijken:
Voor de leeftijd tot twaalf jaar hebben we onderzocht in welke wijken het aantal leners onder het gemiddelde ligt. Deze wijken zijn zwart ingekleurd:
Het aantal uitleningen per lid tot 12 jaar ligt lager in de volgende wijken:
19
Er zijn verbanden (maar niet één op één) met de afstand ten opzichte van de bibliotheekvestiging en/of met de welstand van de wijk.
20
BIJLAGE 7 SWOT-analyse Overzicht sterkten en zwakten, kansen en bedreigingen sterk
zwak
algemeen
algemeen
groot bereik, bekend, laagdrempelig, het gebouw als plaats
teruglopend bereik, afhaken jeugd, beperkte openingstijden, boekig imago, functieverbreding wordt als branchevreemd ervaren
kennis en informatie
kennis en informatie
traditionele expertise in informatie leveren
beperkt gebruik digitale aanbod
lezen en literatuur
lezen en literatuur
leesplezier is de voornaamste reden voor bibliotheekbezoek
nieuwe titels laat beschikbaar
ontwikkeling en educatie
ontwikkeling en educatie
intensief gebruik onder basisscholieren
beperkt gebruik middelbare scholieren, moeilijker contacten
goede contacten met basisscholen
met middelbare scholieren
Almere
Almere
Hoog en groeiend bereik, tegen de trend van de sector
Beperkte spreiding, lager bereik in een aantal wijken
Gloednieuwe centrale bibliotheek, prima vestigingen in Haven en Buiten. Plannen voor een bibliotheek in Poort. Succesvol dienstverleningsconcept, klantgerichte organisatie; klant- en resultaatsturing in ontwikkeling. kansen
bedreigingen
algemeen
algemeen
vergrijzing, long-tail, immigratie, belang kennis en informatie;
individualisering, hoog verwachtingsniveau van de klant,
het belang om mensen daarin hun weg te leren vinden
teruglopende gebruikersaantallen, vergrijzing personeel, concurrentie op digitale diensten
kennis en informatie
kennis en informatie
het belang dat mensen hun weg vinden in de overvloed van
internet als informatiebron, uitgevers niet bereid tot digitale
informatie
levering thuis
lezen en literatuur
lezen en literatuur
goede uitgangspositie voor ontwikkeling tot expertisecentrum
stijging in kopen van boeken, groter belang van actuele titels, jongere generaties lezen minder, e-boek, rechtenvrije teksten op internet
ontwikkeling en educatie een leven lang leren, Lissabon-doelstelling Almere
Almere
De stad groeit, de differentiatie van de bevolking neemt toe,
Veel Almeerders zijn voor hun voorzieningen en persoonlijke
evenals de belangstelling voor cultuur. Almere is een jonge
netwerk niet aangewezen op de eigen stad.
stad. Het nieuwe stadshart heeft een compleet aanbod aan winkelen culturele voorzieningen. De gemeente verwacht een duidelijke aanwezigheid van de bibliotheek. De gemeente investeert in goede bibliotheekvoorzieningen op stads- en stadsdeelniveau. Er komt in het beleid met betrekking tot vrije tijd en cultuur meer aandacht voor de wijken en buurten.
21
Uit deze analyse zijn negen scenario’s voor de bibliotheek te distilleren. In het volgende overzicht staan de verwachtingen voor de ontwikkeling van de maatschappelijke functie van de bibliotheek, uitgaande van scherpe daling, groei of behoud, afgezet tegen een horizontale as van pessimistisch tot en met optimistisch. Verticaal staan de verwachtingen en keuzes voor de positie van de bibliotheek, van publieke tot private voorziening. De verticale as heeft te maken met verwachtingen én keuzes: verwachten we dat de overheid de bibliotheek zo belangrijk blijft vinden dat overwegende bekostiging uit de publieke middelen gehandhaafd blijft. Het antwoord op deze vraag wordt mede bepaald door de ontwikkeling van het bereik: kiezen we voor een plek in het publieke domein of slaan we een commerciëlere weg in?
pessimistisch
midden
optimistisch
de trend van de afname
voor behoud van de
de externe ontwikkelingen
van de maatschappelijke
maatschappelijke functie
leiden tot groei
functie van de bibliotheek
is extra inzet nodig
is niet te keren publiek
l
ll
lll
de overheid houdt zijn
managing decline
optimalisatie
business as usual
huidige betrokkenheid bij
dienstverlening en
de bibliotheek als een
marktbenadering
complete, laagdrempelige uit publieke middelen gefinancierde toegang tot informatie en cultuur marktaanvullend
IV
V
VI
de overheid is kritisch op
focus op doelgroepen en
focus op kwaliteit,
focus op kwaliteit,
de meerwaarde van de
specifieke functies
pluriformiteit en
pluriformiteit en
bibliotheek:
(bijvoorbeeld boekuitleen,
toegankelijkheid, op
toegankelijkheid, op
de markt voorziet in veel,
of culturele functie)
doelgroepen en
doelgroepen en
specifieke functies
specifieke functies
maar niet in alles; de bibliotheek werpt zich hierop als aanvullende publieke speler marktpartij
VII
VIII
IX
de overheid trekt zich
ontwikkeling van
optimalisatie
optimalisatie
terug:
commerciële
dienstverlening en
dienstverlening, focus op
de bibliotheek is één van
dienstverlening; de
marktbenadering; focus
multimedia en heavy ICT,
de private partijen op de
huidige core business is
op doelgroepen en
gebruikersinkomsten
markt van informatie en
‘melkkoe’ (streven naar
specifieke functies;
verhogen, zakelijke
cultuur
lage kosten en hoge
ontwikkeling van
dienstverlening
opbrengsten)
commerciële dienstverlening
22
De nieuwe bibliotheek Almere neemt scenario V als vertrekpunt. Dit sluit qua verwachtingen voor bereik en gebruik aan op de analyses van het SCP. Het scenario positioneert de bibliotheek als een instelling die goed kijkt wat er in de markt gebeurt, en eventueel corrigeert of aanvult. Dit betekent dat we goed voor ogen houden welke publiek taken in het bijzonder gewaarborgd moeten worden. Een goede aansluiting op het gemeentelijke cultuur- en onderwijsbeleid vinden we belangrijk.
We onderscheiden de functies van de bibliotheek in kern- en plusfuncties. De functies lezen, informatie en educatie zijn ‘core business’, dus kernfuncties. Plusfuncties zijn ondersteunend voor de kernfuncties (ontmoeting), voegen daar iets aan toe (debat, gaming, culturele evenementen) of geven een toespitsing van basisfuncties voor specifieke doelgroepen (culturele informatie, maatschappelijke informatie en educatieve dienstverlening). De basisfuncties blijven, plusfuncties zullen vaker veranderen.
Overzicht functies en middelen
kern
plus
functie
middelen
lezen
collectie en content, ontsluiting, presentatie, promotie,
educatie
segmentatie, openstelling, spreiding,
informatie
goed geoutilleerde gebouwen, digitale infrastructuur
ontmoeting
leescafé
debat
de nieuwe zaal
gaming
vrij spel
culturele evenementen
de nieuwe zaal
culturele informatie
samenwerking met het culturele veld
maatschappelijke informatie
samenwerking met maatschappelijke instellingen
educatieve dienstverlening
dienstverlening educatieve instellingen
23
sterk
groot bereik, bekend, laagdrempelig,
traditionele expertise in informatie
leesplezier is de voornaamste reden
intensief gebruik onder basisscholieren
van de sector; prima huisvesting;
zwak
X X
X
voor bibliotheekbezoek
ontwikkeling en educatie
X
X
X
X
X
III
algemeen
teruglopend gebruik, afhaken jeugd,
24
I
X
X
X
prominente plek in stadshart; sterk
X
dienstverleningsconcept.
IV
X
X
II
algemeen
het gebouw als plaats;
X
kennis en informatie
leveren
X
lezen en literatuur
X
goede contacten met basisscholen
X
Almere: groei bereik tegen de trend
X
aangewezen op de stad.
Almere: veel Almeerders zijn voor hun voorzieningen en persoonlijke netwerk niet
jongere generaties lezen minder, e-boek, rechtenvrije teksten op internet
lezen en literatuur: stijging in kopen van boeken, groter belang van actuele titels,
internet als informatiebron
concurrentie op digitale diensten kennis en informatie
niveau klant, teruglopende gebruikersaantallen, vergrijzing personeel,
Kansen
algemeen: individualisering, hoog verwachtings-
bibliotheekvoorzieningen; meer aandacht in het cultuurbeleid voor de wijken
doelstelling Almere: groeiende stad, toenemende differentiatie, investeringen in
een leven lang leren, Lissabon-
ontwikkeling en educatie
toenemend belang van lezen
mensen daarin hun weg te leren vinden lezen en literatuur
belang kennis en informatie; het belang om
algemeen: vergrijzing, long-tail, immigratie,
In een confrontatiematrix wordt vervolgens zichtbaar hoe kansen en bedreigingen van invloed zijn op
sterkten en zwakten.
Confrontatiematrix Bedreigingen
beperkte openingstijden, boekig imago
X
X
X
X
kennis en informatie beperkt gebruik digitale aanbod
X
X
X
ontwikkeling en educatie beperkt gebruik middelbare scholieren,
X
X
X
moeilijker contacten met scholieren Almere
X
X
X
Beperkte spreiding
Uit kwadrant I (‘gebruik sterkten om kansen te benutten’) komen de volgende thema’s naar voren: -
behoud en versterking marktpositie
-
optimalisatie kernfuncties (lezen, informatie, educatie) en van het dienstverleningsconcept
-
samenwerking met en dienstverlening aan onderwijs, media-educatie
-
ontwikkeling van de bibliotheek tot ‘the place to be’ voor ontmoeting, debat, inspiratie
Uit kwadrant II, waarin sterkten worden gebruikt om bedreigingen af te wenden), komen de thema’s: -
behoud en versterking marktpositie
-
optimalisatie kernfuncties (met name lezen – leesplezier) en dienstverleningsconcept
-
onderwijs, media-educatie
-
the place tot be
Kwadrant III (‘gebruik kansen om zwakten te overwinnen’)levert de volgende op: -
optimalisatie kernfuncties
-
digitalisering
-
onderwijs, media-educatie
-
versterking van de spreiding
En door zwakten te minimaliseren en bedreigingen af te wenden toont kwadrant IV de volgende resultaten: -
behoud en versterking marktpositie
-
digitalisering
-
onderwijs, media-educatie
-
versterking van de spreiding
25
