FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE
ACADEMIEJAAR 2005-2006
DE KARAKTERISTIEKEN VAN “BUSINESS ANGELS” VERSUS ONDERNEMERS
Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen door
GERT DE BAETS
Onder leiding van
Prof. Dr. Ir. Sophie Manigart
Vertrouwelijkheidsclausule
Permission
I
Woord vooraf Voor de begeleiding bij de opbouw van deze licentiaatverhandeling ben ik veel erkentelijkheid verschuldigd aan Dhr. Tom Vanacker.
Tevens dank ik ook alle personen die me gesteund hebben bij het tot stand brengen van deze scriptie, waaronder in het bijzonder mijn vriendin Vicky, mijn ouders en mijn zus.
II
Inhoudstafel
1. Inleiding ____________________________________________________________________ 1
DE KARAKTERISTIEKEN VAN BUSINESS ANGELS ___________________________ 3 1. Inleiding ____________________________________________________________________ 4 2. De persoonlijke karakteristieken van de business angel _____________________________ 6 2.1. Leeftijd _________________________________________________________________________ 6 2.2. Geslacht ________________________________________________________________________ 8 2.3. Opleiding en beroep _______________________________________________________________ 9 2.4. Inkomen _______________________________________________________________________ 10 2.5. Hoe vermogend zijn de business angels? ______________________________________________ 11
3. De investeringsactiviteit van de business angel ___________________________________ 15 3.1. Hoe komt een business angel in contact met investeringsvoorstellen?________________________ 3.2. In hoeveel investeringsvoorstellen waarmee een business angel in contact komt, wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd (Deal Acceptance Rate)?________________________________________ 3.3. Hoeveel investeringsvoorstellen worden afgekeurd en waarom? ___________________________ 3.4. De investeringsgraad en de investeringsomvang ________________________________________ 3.5. Hoeveel risicokapitaal wordt er door de business angels per land en per jaar ter beschikking gesteld van de ondernemers? _________________________________________________________________ 3.6. Welke vormen kan de investering allemaal aannemen? ___________________________________ 3.7. Hebben business angels een voorkeur om te co-investeren? _______________________________ 3.8. In welke fases van de levenscyclus van de onderneming zijn business angels voornamelijk geïnteresseerd? _____________________________________________________________________ 3.9. De industrietak __________________________________________________________________ 3.10. Geografische locatie _____________________________________________________________ 3.11. De “exit” horizon van de business angel _____________________________________________
15 16 18 20 25 25 26 29 31 32 33
4. De investeringsobjectieven van de business angel _________________________________ 34 4.1. Actieve of passieve houding? _______________________________________________________ 4.2. Meerderheids- of minderheidsparticipatie? ____________________________________________ 4.3. Diversificatie?___________________________________________________________________ 4.4. Hoe gaan business angels om met de risico’s waaraan ze worden blootgesteld? ________________ 4.5. Welke rendementen worden door business angels verwacht en behaald? _____________________ 4.6. Niet-financiële opbrengsten ________________________________________________________
34 35 37 37 39 42
DE KARAKTERISTIEKEN VAN ONDERNEMERS _____________________________ 45 1. De ondernemer en de groei van de onderneming__________________________________ 46 1.1. Literatuuroverzicht: ______________________________________________________________ 46
2. Groeiaspiraties van de ondernemer gelinkt aan de groei van de onderneming _________ 52 2.1. Literatuuroverzicht: ______________________________________________________________ 52 2.2. Besluit: ________________________________________________________________________ 68
3. High-growth versus low-growth ondernemingen__________________________________ 71 3.1. Literatuuroverzicht: ______________________________________________________________ 71 3.2. Besluit: ________________________________________________________________________ 80
III
ONDERZOEK ____________________________________________________________ 83 1. Inleiding ___________________________________________________________________ 84 2. Samenstelling van de dataset __________________________________________________ 86 3. De karakteristieken van de business angel _______________________________________ 90 3.1. Qua leeftijd: (AGE4) _____________________________________________________________ 3.2. Qua geslacht: (GENDER)__________________________________________________________ 3.3. Qua opleiding: (GEMEDUC) _______________________________________________________ 3.4. Qua inkomen: (GEMHHINC) ______________________________________________________ 3.5. Qua investeringsomvang: (BAFUNDUS) _____________________________________________ 3.6. Qua industrietak: (BATYPE1D)_____________________________________________________
90 91 92 93 94 96
4. De karakteristieken van high-expectation versus low-expectation ondernemers ________ 98 4.1. Qua leeftijd: (AGE4) _____________________________________________________________ 98 4.2. Qua Opleiding: (GEMEDUC) _____________________________________________________ 100 4.3. Qua ervaring: (SUSKILL) ________________________________________________________ 101 4.4. Qua geslacht: (GENDER)_________________________________________________________ 102 4.5. Qua grootte van de onderneming: (SUNWJOB4) ______________________________________ 103 4.6. Qua industrie / sector: (indust) _____________________________________________________ 105 4.7. Qua locatie van de klanten: (SULOCAL)_____________________________________________ 106 4.8. Qua concurrentie: (SUCOMPET)___________________________________________________ 107 4.9. Qua nieuwe technologieën: (SUNEWTEC) ___________________________________________ 109 4.10. Qua social capital (netwerken): (KNOWENT)________________________________________ 110 4.11. Qua huishoudinkomen: (GEMHHINC) _____________________________________________ 111 4.12. Qua ondernemersactiviteit:_______________________________________________________ 111 4.13. Qua motivatie: ________________________________________________________________ 112
5. Besluit____________________________________________________________________ 114
IV
Gebruikte afkortingen BA
business angels
3 f’s
family, friends and fools
V
Lijst figuren Figuur 1: Kiezen BA voor een meerderheids- of een minderheidsparticipatie in New England?____________ 35 Figuur 2: Kiezen BA voor een meerderheids- of een minderheidsparticipatie in Californië? ______________ 36 Figuur 3: Aantal mislukkingen die BA toekennen aan een portefeuille van 10 investeringen in start-ups_____ 39 Figuur 4: De factoren die de groei van kleine ondernemingen beïnvloeden, onderverdeeld in 3 categorieën__ 48 Figuur 5: Expected outcomes of growth _______________________________________________________ 54 Figuur 6: Ability, need en opportunity ________________________________________________________ 55
VI
Lijst tabellen Tabel 1: Overzicht leeftijd 6 types BA__________________________________________________________ 7 Tabel 2: Overzicht geslacht 6 types BA ________________________________________________________ 8 Tabel 3: Overzicht opleiding 6 types BA_______________________________________________________ 10 Tabel 4: Overzicht inkomen 6 types BA _______________________________________________________ 11 Tabel 5: Overzicht welvaart 6 types BA _______________________________________________________ 12 Tabel 6: Hoeveel ondernemingen hebben de 6 types BA in hun loopbaan als ondernemer opgericht? _______ 14 Tabel 7: Deal Acceptance Rate Amerikaanse BA ________________________________________________ 17 Tabel 8: Deal Acceptance Rate Britse BA______________________________________________________ 18 Tabel 9: Vergelijking tussen de Britse BA en de Amerikaanse BA qua investeringsbedragen en qua verhouding aandelenkapitaal/schuldkapitaal ____________________________________________________________ 23 Tabel 10: Overzicht investeringsactiviteit 6 types BA_____________________________________________ 24 Tabel 11: In welke mate worden de 6 types BA bereid gevonden om te co-investeren? ___________________ 29 Tabel 12: Actieve of passieve houding? Een vergelijking tussen de Amerikaanse BA uit de studie van Robert J. Gaston (1989) en de Amerikaanse BA uit de studie van Wetzel (1981) _______________________________ 34 Tabel 13: Overzicht aandeelhouderschap 6 types BA_____________________________________________ 36 Tabel 14: Aantal mislukte investeringen voor elk type onderneming. Vergelijking BA in New England, in Californië en in Groot-Brittannië. ___________________________________________________________ 38 Tabel 15: Een vergelijking van de rendementen in New England, in Californië en in Groot-Brittannië ______ 41 Tabel 16: Gemiddeld jaarlijks rendement 6 types BA_____________________________________________ 42 Tabel 17: Trade-off financiële opbrengsten - niet-financiële opbrengsten _____________________________ 44 Tabel 18: Factoren die de groei van kleine ondernemingen beïnvloeden______________________________ 46 Tabel 19: Overzicht empirische studies (Storey, 1994)____________________________________________ 49 Tabel 20: Karakteristieken die high-growth ondernemingen onderscheiden van low-growth ondernemingen. Vergelijking tussen de Reynolds database en de Price Waterhouse clients.____________________________ 80 Tabel 21: Onderscheid tussen high- en slow-growth ondernemingen belicht volgens 4 hoofdgebieden zoals deze door Barringer, Jones en Neubaum (2005) worden onderscheiden __________________________________ 81 Tabel 22: Aantal variabelen en steekproefgrootte per dataset ______________________________________ 86 Tabel 23: Lijst met de gebruikte variabelen ____________________________________________________ 86 Tabel 24: Overzicht literatuur: leeftijd ________________________________________________________ 90 Tabel 25: Leeftijd van informele investeerders - business angels____________________________________ 90 Tabel 26: Overzicht literatuur: geslacht_______________________________________________________ 91 Tabel 27: Geslacht van informele investeerders - business angels___________________________________ 91 Tabel 28: Opleiding van de verschillende types business angels volgens Coveney en Moore (1998) ________ 92 Tabel 29: Opleiding van informele investeerders - business angels __________________________________ 92 Tabel 30: Overzicht literatuur: inkomen_______________________________________________________ 93 Tabel 31: Inkomen van informele investeerders - business angels ___________________________________ 94 Tabel 32: Overzicht literatuur: investeringsomvang _____________________________________________ 94 Tabel 33: Investeringsactiviteit van de verschillende types business angels volgens Coveney en Moore (1998) 95 Tabel 34: Investeringsomvang van informele investeerders - business angels __________________________ 95 Tabel 35: Overzicht literatuur: sector ________________________________________________________ 96 Tabel 36: Industrietak: informele investeerders - business angels ___________________________________ 96 Tabel 37: Leeftijd (jobcreatie) ______________________________________________________________ 98 Tabel 38: Leeftijd (innovatie) _______________________________________________________________ 99 Tabel 39: Leeftijd (internationalisatie) ________________________________________________________ 99 Tabel 40: Opleiding (jobcreatie)____________________________________________________________ 100 Tabel 41: Opleiding (innovatie) ____________________________________________________________ 100 Tabel 42: Opleiding (internationalisatie) _____________________________________________________ 100 Tabel 43: Ervaring (jobcreatie) ____________________________________________________________ 102 Tabel 44: Ervaring (innovatie) _____________________________________________________________ 102 Tabel 45: Ervaring (internationalisatie)______________________________________________________ 102 Tabel 46: Geslacht (jobcreatie) ____________________________________________________________ 103 Tabel 47: Geslacht (innovatie) _____________________________________________________________ 103 Tabel 48: Geslacht (internationalisatie) ______________________________________________________ 103 Tabel 49: Grootte van de onderneming (jobcreatie)_____________________________________________ 104 Tabel 50: Grootte van de onderneming (innovatie) _____________________________________________ 104 Tabel 51: Grootte van de onderneming (internationalisatie) ______________________________________ 104 Tabel 52: Industrie (jobcreatie) ____________________________________________________________ 105 Tabel 53: Industrie (innovatie) _____________________________________________________________ 105
VII
Tabel 54: Industrie (internationalisatie)______________________________________________________ Tabel 55: Locatie van de klanten (jobcreatie) _________________________________________________ Tabel 56: Locatie van de klanten (innovatie) __________________________________________________ Tabel 57: Locatie van de klanten (internationalisatie) ___________________________________________ Tabel 58: Concurrentie (jobcreatie) _________________________________________________________ Tabel 59: Concurrentie (innovatie)__________________________________________________________ Tabel 60: Concurrentie (internationalisatie) __________________________________________________ Tabel 61: Nieuwe technologieën (jobcreatie) __________________________________________________ Tabel 62: Nieuwe technologieën (innovatie)___________________________________________________ Tabel 63: Nieuwe technologieën (internationalisatie) ___________________________________________ Tabel 64: Social capital (jobcreatie) ________________________________________________________ Tabel 65: Social capital (innovatie) _________________________________________________________ Tabel 66: Social capital (internationalisatie) __________________________________________________ Tabel 67: Huishoudinkomen (jobcreatie) _____________________________________________________ Tabel 68: Huishoudinkomen (innovatie)______________________________________________________ Tabel 69: Huishoudinkomen (internationalisatie) ______________________________________________ Tabel 70: Ondernemersactiviteit (jobcreatie)__________________________________________________ Tabel 71: Ondernemersactiviteit (innovatie) __________________________________________________ Tabel 72: Ondernemersactiviteit (internationalisatie) ___________________________________________ Tabel 73: Motivatie (jobcreatie) ____________________________________________________________ Tabel 74: Motivatie (innovatie) ____________________________________________________________ Tabel 75: Motivatie (internationalisatie) _____________________________________________________ Tabel 76: Karakteristieken van de ondernemer die al dan niet een invloed hebben op de groei van een onderneming ___________________________________________________________________________
105 106 107 107 108 108 108 109 109 109 110 110 110 111 111 111 111 112 112 112 113 113 115
VIII
1. Inleiding Deze thesis bestaat, voor wat betreft het literatuuronderzoek, uit twee grote delen. Enerzijds zal er gekeken worden naar de karakteristieken van de business angel en anderzijds zal er een licht worden geworpen op de kenmerken van de ondernemer. In deze inleiding willen we U, als lezer, laten kennismaken met het begrip business angel. En zoals het hoort, beginnen we dan ook met het definiëren van dit begrip. In de literatuur vinden we verschillende definities terug, maar omdat Wetzel (1981) de pionier is in het onderzoek naar deze individuen, willen we U zijn definitie niet onthouden:
“Informal investors are defined as sources of risk capital other than professionally managed venture capital funds, equity-oriented Small Business Investment Companies (SBIC’s), other institutional investors and the public equity markets.”
Op basis van deze definitie kunnen we stellen dat business angels een belangrijke rol spelen in het wegwerken van de zogenaamde “equity gap” (Harrison en Mason, 1991). Wat betekent dit concreet? Indien een nieuwe onderneming wordt opgestart, zal er in de eerste plaats, voor wat betreft de financiering, een beroep worden gedaan op de 3 f’s (family, friends and fools). Echter, als de onderneming verder wil doorgroeien, wordt het hierin vaak belemmerd door een gebrek aan financiële middelen (= equity gap). Ten eerste hebben startende ondernemingen het vaak moeilijk om aan te kloppen bij financiële instellingen. Deze financiële instellingen hebben immers nog geen zekerheid dat deze start-ups hun leningen gaan kunnen terugbetalen via hun interne kasstromen. Ook bezitten deze jonge ondernemingen nog onvoldoende activa die als onderpand kunnen dienen voor aangegane leningen. Ten tweede zal het ook moeilijk zijn om in die fase van de levenscyclus van de onderneming een venture capitalist (professionally managed venture capital funds) aan de haak te slaan. Een venture capitalist investeert doorgaans niet in start-ups omwille van een aantal redenen (Wetzel, 1981). Ten eerste neemt Wetzel (1981) aan dat een venture capitalist pas zal investeren boven een bedrag van +/- $500.000. Dit bedrag moet aanzien worden als een soort grens tussen de financiering door een business angel en de financiering door een venture capitalist. Ten tweede zijn de risico’s die met zulke investeringen gepaard gaan, te groot voor de venture capitalist. Een laatste reden die Wetzel (1981) aanhaalt, is dat het
1
groeipotentieel van start-ups vaak te laag is. Opnieuw reikt hij ons een soort grens aan. Venture capitalisten zullen pas bereid zijn om de onderneming financieel te ondersteunen wanneer het cijfer van de verkopen, over een tijdspanne van 10 jaar, boven de 20 miljoen uitstijgt. En tenslotte is het als startende onderneming al helemaal onmogelijk om een beroep te doen op het openbaar spaarwezen (public equity markets). De business angels zorgen ervoor dat dit gebrek aan kapitaal, de equity gap, wordt overbrugd. Ze vervullen dus de rol van reddende “engel”, vandaar hun benaming. In het kader van deze thesis bestuderen we de kenmerken van de business angel. Dit laat de ondernemer toe zich een beeld te vormen over deze mysterieuze kapitaalverschaffer. Dit beeld is nodig opdat ondernemers kwaliteitsvolle business angel financieringen zouden kunnen identificeren. Zo komt een meer optimale match tot stand tussen business angels en ondernemers. Zoals reeds gezegd, zullen ook de ondernemers onder de loep worden genomen. Deze zorgen immers voor de vraag naar de financiële middelen verstrekt door de business angel. In ons literatuuronderzoek en in ons praktisch onderzoek zullen we een onderscheid maken tussen traag groeiende (low-expectation ondernemingen) en snelgroeiende (high-expectation ondernemingen) ondernemingen. Er zal worden gekeken naar de verschillende kenmerken die traag- en snelgroeiende ondernemingen van elkaar onderscheiden. Dit is interessant voor onze business angel. Als kapitaalverschaffer wordt hij immers, door het lezen van deze thesis, in staat gesteld om snelgroeiende ondernemingen beter te identificeren. De bestemming van zijn kapitaal wordt hierdoor geoptimaliseerd alsook de match tussen de ondernemer en de business angel. Dit laatste is ten slotte de bedoeling van deze thesis. Het praktisch onderzoek geeft de resultaten weer voor Belgische business angels en Belgische ondernemers. Zoals reeds gezegd, wordt er bij de Belgische ondernemers een onderscheid gemaakt tussen low-expectation en high-expectation ondernemers. Zoals U zal zien, wordt de studie van Erkko Autio uitgebreid. Niet enkel jobcreatie maakt het verschil tussen een low- en een high-expectation ondernemer, ook innovatie en internationalisatie komen in ons praktijkonderzoek aan bod. Uiteindelijk zullen de vraag- en aanbodzijde met elkaar worden vergeleken of anders gezegd, “de karakteristieken van business angels versus ondernemers” worden in deze thesis ontleed.
2
DE KARAKTERISTIEKEN VAN BUSINESS ANGELS
3
1. Inleiding De eerste studies naar de karakteristieken van informele investeerders vonden plaats in de Verenigde Staten van Amerika en dit in de jaren ’80. Deze waren vooral ingegeven door het feit dat er zich in de jaren ’70 in de Verenigde Staten van Amerika een gebrek aan risicokapitaal voordeed om nieuwe en kleine, snelgroeiende ondernemingen mee te financieren (Wetzel, 1981). Wetzel (1981) bestudeerde als eerste de karakteristieken van informele investeerders. Hij deed dit aan de hand van een sample van 133 business angels in New England (V.S.A.). Tot dan toe was er slechts weinig bekend over wie die informele investeerders eigenlijk zijn, hoe men ze kan bereiken, welke hun investeringscriteria zijn en hoeveel informeel risicokapitaal er beschikbaar is. Wetzel (1981) trachtte op deze vragen een eerste antwoord te formuleren. Tymes en Krasner (1983) stelden dezelfde vragen als Wetzel (1981) maar dan voor de business angels in Californië. 41 business angels werden bestudeerd. Merk wel op dat er van die 41 business angels 11 zijn die zich profileren als venture capitalist. De resultaten van het onderzoek van Tymes en Krasner (1983) moeten dan ook met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Het was Robert J. Gaston (1989) die in 1989 een uitgebreid onderzoek deed naar de karakteristieken van de Amerikaanse business angel. De sample waarop hij zijn onderzoek steunt, is dan ook groter dan deze van Wetzel (1981) en Tymes en Krasner (1993) samen, met name 435 business angels werden bestudeerd. Het was lang wachten op de eerste studies over de karakteristieken van de business angels in Europa. Het waren Richard Harrison en Colin Mason (1991, 1992) die het onderzoek van Wetzel (1981), Haar et al (1988) en Short en Riding (1989) doortrokken naar Europa. Zij waren de eersten die de informele kapitaalmarkt in Groot-Brittannië onderzochten. Opvallend is dat hun studies pas hebben plaatsgevonden tien jaar nadat Wetzel de business angels in New England had bestudeerd. De Britse business angels maakten immers vooral in de loop van de jaren ’80 hun opmars, vandaar de eerste studies op het einde van de jaren ’80. De opkomst van de business angel in Groot-Brittannië kan worden toegeschreven aan een aantal aspecten (Harrison en Mason, 1991). Ten eerste stegen de reële lonen. Dit wil zeggen dat de Britten nu meer verdienden in verhouding tot het algemeen prijspeil in GrootBrittannië. Hierdoor nam de welvaart van de Britse business angels toe. Ook het belastingsregime werd ten gunste van deze informele investeerders aangepast, o.a. door de
4
invoering van het Business Expansion Scheme. Ten derde vonden er in de jaren ’80 heel wat acquisities plaats waardoor tal van ondernemers miljonairs werden. En tenslotte was er het feit dat de kleine ondernemingen het in de jaren ‘80 over het algemeen beter deden op de beurs dan de grotere bedrijven. Dit vormde een extra motivatie voor de business angels om te investeren in kleine, nog niet-beursgenoteerde startende bedrijven. Harrison en Mason (1992) maakten, zoals reeds gezegd, als eersten een profiel van de Britse business angel. Dit deden ze aan de hand van een sample van 86 informele investeerders. De resultaten van hun studie hebben ze dan vergeleken met eerder uitgevoerde studies in Noord-Amerika en Canada (Gaston en Bell, 1988; Wetzel, 1981; Short en Riding, 1989).
5
2. De persoonlijke karakteristieken van de business angel 2.1. Leeftijd Wetzel (1981) stelde vast dat de gemiddelde leeftijd van de business angel in New England 47 jaar is. In Californië (Tymes en Krasner, 1983) daarentegen ligt de gemiddelde leeftijd iets lager, namelijk op 42 jaar. In plaats van alleen de mediaan van de leeftijd te vermelden, die 47 jaar bedraagt, deelde Robert J. Gaston (1989) de Amerikaanse business angels ook in in leeftijdscategorieën. Zo komt hij tot een beter inzicht in de leeftijdsstructuur van de Amerikaanse business angel. •
< 35 jaar
11%
•
35 jaar – 44 jaar
33%
•
45 jaar – 54 jaar
31%
•
55 jaar – 64 jaar
19%
•
≥ 65 jaar
6%
Het valt op dat de Amerikaanse business angels erg actief zijn als ze tussen de 35 en de 55 jaar oud zijn (Robert J. Gaston, 1989). Richard Harrison en Colin Mason (1992) stelden een leeftijdsprofiel op voor de business angels in Groot-Brittannië. Voor de indeling van de leeftijdscategorieën baseerden ze zich op de studie van Robert J. Gaston (1989). De leeftijdsstructuur van de Britse business angel ziet er dan als volgt uit: •
< 35 jaar
3%
•
35 jaar – 44 jaar
13%
•
45 jaar – 54 jaar
40%
•
55 jaar – 64 jaar
33%
•
≥ 65 jaar
11%
Het valt meteen op dat de Britse business angels iets ouder zijn dan de business angels in de Verenigde Staten van Amerika. Hun gemiddelde leeftijd bedraagt er dan ook 53 jaar.
6
Zes jaar na de studie van Richard Harrison en Colin Mason (1992) werd de informele risicokapitaalmarkt in Groot-Brittannië opnieuw bestudeerd, ditmaal door Patrick Coveney en Karl Moore (1998). Omdat de karakteristieken niet voor elke business angel altijd even uitgesproken zijn, maken ze een onderscheid tussen zes verschillende types business angels: entrepreneur angels, corporate angels, income seeking angels, wealth maximizing angels, latent angels en virgin angels. Deze business angels kunnen andermaal opgedeeld worden in twee grote groepen: de actieve business angels en de niet-actieve business angels. Tot de eerste groep behoren de entrepreneur angels, de corporate angels, de income seeking angels en de wealth maximizing angels. De Latent angels en de virgin angels staan voorlopig op non-actief voor wat betreft het maken van informele investeringen. Coveney en Moore (1998) definiëren latent angels als business angels die in het verleden reeds één of meer informele investeringen hebben gedaan, maar die, in de drie jaar die het onderzoek voorafgaan, inactief zijn gebleven in hun rol als business angel. Virgin angels daarentegen hebben nog nooit een informele investering gedaan. Ze vertonen echter wel een sterke interesse om actieve business angel te worden. Zo verwacht bijna 90%, in de vijf jaar die volgen op het onderzoek, één of meer informele investeringen door te voeren. Hieronder zal per kenmerk worden gewezen op de belangrijkste verschillen tussen deze zes business angels, te beginnen met de leeftijd. Onderstaande tabel geeft de gemiddelde leeftijd weer van elk type business angel:
Tabel 1: Overzicht leeftijd 6 types BA
Entrepreneur
Corporate
Income
angels
angels
seeking angels
52 jaar
/
48 jaar
Wealth maximizing
Latent angels
Virgin angels
50 jaar
46 jaar
angels 48 jaar
Bron: Coveney en Moore (1998)
Het valt op dat de doorsnee virgin angel qua leeftijd de jongste is. Dit komt omdat ze nog moeten beginnen aan hun carrière als business angel. Ze staan immers op het punt om toe te treden tot de informele risicokapitaalmarkt. Aan het andere uiterste situeren zich de entrepreneur angels die gezien hun hogere leeftijd meer ervaring kunnen voorleggen. Ze vormen daarom een uiterst geschikte bron van financiering voor de startende ondernemer.
7
Er dient tevens te worden opgemerkt dat de verschillende types business angels uit de studie van Coveney en Moore (1998) allen een lagere gemiddelde leeftijd hebben dan de Britse business angels uit de studie van Harrison en Mason (1992). Wel is het zo dat de gemiddelde leeftijd van de entrepreneur angels aardig in de buurt komt van deze van de business angels uit de studie van Harrison en Mason (1992). Op basis van de leeftijd, zouden we dus kunnen besluiten dat Richard Harrison en Colin Mason (1992) voornamelijk entrepreneur angels in hun studie hebben opgenomen. Of de business angels uit de studie van Harrison en Mason (1992) ook voldoen aan andere kenmerken van de entrepreneur angel, zal duidelijk worden doorheen de volgende hoofdstukken.
2.2. Geslacht Zijn het vooral vrouwen of zijn het vooral mannen die actief zijn op de informele risicokapitaalmarkt? Robert J. Gaston (1989) gaf op deze vraag als eerste een antwoord. Hij maakte niet alleen een onderscheid tussen mannen en vrouwen, ook deelde hij de business angels in naar etnische afkomst. Hij kwam in zijn onderzoek tot het besluit dat acht op de tien business angels in de Verenigde Staten van Amerika blanke mannen zijn (84%). In de studie van Richard Harrison en Colin Mason (1992) wordt er niet gepeild naar de etnische afkomst van de Britse business angels. Beide auteurs kwamen daarentegen wel tot het besluit dat het bijna uitsluitend mannen zijn die er informele investeringen doen. Patrick Coveney en Karl Moore (1998) zijn dezelfde mening toegedaan dat het voornamelijk mannen zijn die informeel risicokapitaal aanbieden. Dit blijkt uit onderstaande tabel die het percentage mannen weergeeft voor elk type business angel:
Tabel 2: Overzicht geslacht 6 types BA
Entrepreneur
Corporate
Income
angels
angels
seeking angels
/
98%
Hoofdzakelijk mannen
Wealth maximizing
Latent angels
Virgin angels
100%
95%
angels 98%
Bron: Coveney en Moore (1998)
8
Het valt op dat quasi alle onderzochte business angels mannen zijn. Het is dan ook moeilijk om op basis van het geslacht een onderscheid te maken tussen de verschillende types business angels. Voor wat betreft het geslacht, is er ook geen verschil te merken tussen de studie van Coveney en Moore (1998) en deze van Harrison en Mason (1992). In beide Britse studies zijn het in hoofdzaak mannen die als business angel optreden.
2.3. Opleiding en beroep Het was Robert J. Gaston (1989) die als eerste een meer gedetailleerde analyse van de opleiding en het beroep van de business angel in zijn studie opnam. Hij stelde vast dat de Amerikaanse business angel over het algemeen hooggeschoold is. 72% van de onderzochte business angels heeft een diploma hoger onderwijs op zak. Het hoogste diploma dat in Amerika kan behaald worden is een “graduate degree”. Opvallend is dan ook dat één op vier business angels zo’n diploma in handen heeft. Deze percentages zijn opmerkelijk hoog als je weet dat deze business angels in de jaren ’50 en ’60 de leeftijd bereikten waarop ze mochten verder studeren. Het was namelijk voor die tijd niet evident om een diploma hoger onderwijs te behalen. Welke opleidingen hebben deze business angels gevolgd? Veruit de meeste business angels zijn “business school graduates (44%)”. Op de tweede plaats komen diegene die een ingenieursopleiding hebben gevolgd (19%). De derde plaats wordt ingenomen door de business angels die natuurwetenschappen hebben gestudeerd (7%). De opleidingen rechten en geneeskunde komen op de vierde plaats (tezamen 10%). Welk beroep oefenen deze business angels uit? Het gros is zelf eigenaar van een onderneming (44%). Een andere grote groep bestaat uit managers (25%). Desalniettemin moet er toch op gewezen worden dat niet alle business angels een beroep uitoefenen die te maken heeft met het ondernemerschap. Er zijn evenzeer business angels die ingenieur of advocaat zijn. Toch blijkt 83% van de business angels ervaring te hebben als ondernemer. Patrick Coveney en Karl Moore (1998) maken in hun onderzoek naar de Britse business angels een onderscheid tussen twee soorten opleidingen die business angels hebben genoten. Enerzijds zijn er de business angels die een universitair diploma hebben behaald, anderzijds zijn er de business angels die ofwel een technische ofwel een beroepsopleiding hebben gevolgd. In onderstaande tabel worden de resultaten voor elk type business angel weergegeven: 9
Tabel 3: Overzicht opleiding 6 types BA
Universitair diploma Technische/ beroepsopleiding
Income
Wealth
seeking
maximizing
angels
angels
/
47%
/
49%
Entrepreneur
Corporate
angels
angels
32%
43%
Latent
Virgin
angels
angels
57%
70%
57%
44%
48%
46%
Bron: Coveney en Moore (1998)
Het valt op dat het vooral de niet-actieve business angels zijn die een universitair diploma in handen hebben. Een onmiddellijke verklaring hiervoor wordt door Coveney en Moore (1998) achterwege gelaten. Ook opmerkelijk is het lage percentage entrepreneur angels dat aan de universiteit heeft gestudeerd. Toch halen juist deze business angels het hoogste rendement op hun investeringsprojecten (zie infra). We zouden dus kunnen besluiten dat een hogere opleiding geen garantie is op meer succes.
2.4. Inkomen Voor de Amerikaanse business angels vond Robert J. Gaston (1989) dat de meesten van hen een hoog inkomen hebben. Opvallend is wel dat weinigen onder hen een héél hoog inkomen verdienen zoals blijkt uit onderstaand cijfermateriaal: •
< $40,000
10%
•
$40,000 - $99,999
54%
•
$100,000 - $199,999
23%
•
≥ $200,000
13%
De mediaan van deze verdeling bedraagt $90,000 per jaar.
Richard Harrison en Colin Mason (1992) vermelden in hun studie naar de Britse business angels enkel het gemiddeld jaarlijks inkomen. De business angels in Groot-Brittannië verdienen gemiddeld iets minder dan £46,000 per jaar wat overeenkomt met een inkomen van ongeveer $80,000 op jaarbasis. De studie in Amerika (Robert J. Gaston, 1989) is niet
10
vergelijkbaar met de studie in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992) omwille van een praktisch probleem. Statistisch gezien kan men namelijk de mediaan van een verdeling niet vergelijken met het gemiddelde van een andere verdeling. Coveney en Moore (1998) maken, zoals hierboven reeds vermeld, in hun onderzoek naar de Britse business angel een onderscheid tussen zes verschillende types business angels. In onderstaande tabel wordt er door deze auteurs telkens iets gezegd over het inkomen dat elk type business angel verdient. Meer informatie, zoals bijvoorbeeld over het gemiddeld inkomen, wordt door Coveney en Moore (1998) in hun studie achterwege gelaten. Het gevolg hiervan is dat er voor wat betreft het inkomen geen vergelijking mogelijk is tussen de studie van Coveney en Moore (1998) en de andere Britse studie van Harrison en Mason (1992).
Tabel 4: Overzicht inkomen 6 types BA
Entrepreneur angels
De meerderheid van de entrepreneur angels verdient meer dan £100,000 per jaar
Corporate angels
/
Income seeking angels
48% verdient meer dan £50,000 per jaar
Wealth maximizing angels
Bijna 40% verdient meer dan £100,000 per jaar
Latent angels
Bijna 75% verdient meer dan £50,000 per jaar
Virgin angels
Slechts 55% verdient meer dan £50,000 per jaar
Bron: Coveney en Moore (1998)
Het zijn de entrepreneur angels die het meest verdienen. Het inkomen van de wealth maximizing angels en de latent angels benadert vrij sterk dat van deze entrepreneur angels. De virgin angels en de income seeking angels daarentegen zitten in de laagste inkomenscategorie. Vanwaar dan de naam “income seeking” angels? Deze business angels worden zo genoemd omdat ze in verhouding tot hun vermogen weldegelijk een hoog jaarlijks inkomen hebben.
2.5. Hoe vermogend zijn de business angels? De Amerikaanse business angels blijken niet zo vaak miljonairs te zijn. Robert J. Gaston (1989) stelde immers vast dat de mediaan van het vermogen $750,000 bedraagt. Zo ook toont onderstaande verdeling aan dat twee derde van de onderzochte business angels een vermogen heeft van minder dan $1,000,000.
11
•
Minder dan $500,000
39%
•
$500,000 - $999,999
24%
•
$1,000,000 en meer
37%
Richard Harrison en Colin Mason (1992) hebben in hun onderzoek naar de Britse business angels enkel het gemiddeld vermogen opgenomen dat deze business angels hebben opgebouwd. Het gemiddeld vermogen exclusief hun residentiële woning bedraagt er £312,000 wat overeenstemt met $546,000. Net zoals bij het inkomen het geval was, ontstaat ook hier een vergelijkingsprobleem tussen enerzijds de studie in Amerika en anderzijds de studie in Groot-Brittannië. Dergelijke conclusies worden bijgevolg weerhouden. Net zoals Richard Harrison en Colin Mason (1992), vroegen ook Coveney en Moore (1998) zich af hoe welvarend de Britse business angels zijn. De resultaten voor elk type business angel worden in onderstaande tabel weergegeven.
Tabel 5: Overzicht welvaart 6 types BA
•
3/4 van de entrepreneur angels beschikt over een kapitaal (exclusief hun
Entrepreneur angels
residentiële woning) van meer dan £1,000,000 /
Corporate angels •
Een derde van deze business angels heeft een vermogen opgebouwd (exclusief hun residentiële woning) van minder dan £100,000
Income seeking angels •
Slechts een kwart beschikt over een vermogen (exclusief hun residentiële woning) van meer dan £200,000
•
Meer dan 80% beschikt over een vermogen (exclusief hun residentiële
Wealth maximizing angels
woning) van meer dan £500,000 •
De helft van deze 80% beschikt over een vermogen (exclusief hun residentiële woning) van meer dan
12
£1,000,000 •
Meer dan 50% heeft een vermogen opgebouwd van meer dan £500,000
Latent angels
(exclusief hun residentiële woning) en •
42% van de latent angels heeft meer dan £1,000,000 in hun bezit (exclusief hun residentiële woning)
•
59% beschikt over een vermogen (exclusief hun residentiële woning) van meer dan £200,000
Virgin angels
•
Meer dan één derde heeft meer dan £500,000 in hun bezit (exclusief hun residentiële woning) en
•
25% heeft een vermogen opgebouwd van meer dan £1,000,000
Bron: Coveney en Moore (1998)
De entrepreneur angels hebben van al de types business angels het meeste vermogen opgebouwd. Belangrijk hierbij is dat business angels welvarend geworden zijn bijna uitsluitend door hun eigen inspanningen, namelijk door de verkoop van de door henzelf opgerichte onderneming(en). Entrepreneur angels hebben in hun loopbaan als ondernemer gemiddeld heel wat meer ondernemingen opgestart dan hun collega’s business angels (zie onderstaande tabel). Dit verklaart waarom de meeste entrepreneur angels over zo’n hoge kapitalen beschikken.
13
Tabel 6: Hoeveel ondernemingen hebben de 6 types BA in hun loopbaan als ondernemer opgericht?
Entrepreneur Corporate angels
angels
4
/
Income
Wealth
seeking maximizing angels
angels
0,4
1,3
Latent Virgin angels angels
Deze business angels zijn, alvorens ze business angel geworden zijn, betrokken
1,5
0,8
geweest bij de oprichting van x aantal ondernemingen Bron: Coveney en Moore (1998)
Net zoals bij het inkomen, weerhouden we ons ook hier van een vergelijking tussen de studie van Coveney en Moore (1998) en de studie van Harrison en Mason (1992) door een gebrek aan vergelijkbaar cijfermateriaal.
14
3. De investeringsactiviteit van de business angel 3.1. Hoe komt een business angel in contact met investeringsvoorstellen? Wetzel (1981) komt in zijn studie tot de vaststelling dat informele investeerders heel vaak in contact komen met investeringsvoorstellen door vrienden of zakenpartners. Zelf gaan ze ook actief op zoek naar investeringsopportuniteiten. Uit het onderzoek blijkt echter dat er weinig investeringsvoorstellen worden aangereikt door investeringsbanken, makelaars, commerciële banken en accountants, m.a.w. door professionele organisaties. Wetzel (1981) onderzoekt in dit kader of de tussenkomst van bijvoorbeeld een commerciële bank de geloofwaardigheid van de investeringsvoorstellen niet kan verhogen. Om dit te onderzoeken, onderscheidt Wetzel drie types van “regional referral services” die investeringsvoorstellen aan de man brengen. Het eerste type diensten reikt investeringsgelegenheden aan welke werden geëvalueerd en geschraagd door publieke of quasi-publieke organisaties die financiële, technische en bestuurlijke bijstand verlenen aan ondernemers. Het tweede type vestigt de aandacht van de investeerder op bedrijven die op zoek zijn naar risicokapitaal en wiens kredietvereisten werden geëvalueerd en ondersteund door een commerciële bank. Het derde type wijst de investeerders op elke investeringsopportuniteit, ongeacht de bron, die blijkt te voldoen aan hun investeringscriteria. Het eerste en tweede type moeten toelaten uit te maken of investeerders enige waarde hechten aan investeringsmogelijkheden die worden gescreend en ondersteund door een professionele partij. De vraag of bijvoorbeeld de ondersteuning door een beroepsorganisatie of een commerciële bank de geloofwaardigheid van de investeringsvoorstellen verhoogd, wordt met een duidelijke “nee” beantwoord. Er zal eerder worden gekozen voor door commerciële banken ondersteunde voorstellen dan voor deze die door beroepsorganisaties worden geschraagd, maar meer nog zal de herkomst van de voorstellen geen rol spelen. Toch lijkt er een vrij grote interesse te bestaan in dit soort dienstverlening, die enerzijds de interesse wekt van informele investeerders die op zoek zijn naar bonafide ondernemers en anderzijds vooral van nut kan zijn voor ondernemers en uitvinders die het frustrerend en onproductief vinden om fondsen te moeten zoeken. Het ontwikkelen van een passend programma op dat vlak zou in belangrijke mate kunnen bijdragen tot de risicokapitaalfinanciering van nieuwe en groeiende ondernemingen. Tymes en Krasner (1983) komen in hun studie tot vergelijkbare resultaten met het onderzoek van Wetzel. Ook hier leggen zakenpartners en vrienden de eerste link naar nieuwe
15
investeringsvoorstellen. De door hen ondervraagde business angels gaan eveneens zelf op zoek naar interessante opportuniteiten om te investeren. Ook Robert J. Gaston (1989) komt tot dezelfde conclusie. Het zijn meestal vrienden en zakenpartners die de investeringsvoorstellen aanreiken. Ook, weliswaar in mindere mate, komen ondernemers met dergelijke voorstellen op de proppen. Andere kanalen, zoals investeringsbanken en makelaars, vormen zelden een bron van investeringsopportuniteiten. Robert J. Gaston (1989) peilde tevens naar de betrouwbaarheid van zulke bronnen. Op vrienden en zakenpartners kan men het meest vertrouwen als het gaat over het aanbrengen van investeringsvoorstellen. Voorstellen van ondernemers blijken iets minder betrouwbaar te zijn. Tot slot bestaat de minst betrouwbare groep uit investeringsbanken, makelaars en dergelijke. Wat geldt voor de business angels in Noord-Amerika (Robert J. Gaston, 1989), geldt ook voor de business angels in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992), namelijk dat investeringsvoorstellen in hoofdzaak worden aangebracht door vrienden en zakenpartners. Er zal ook hier minder beroep worden gedaan op professionelen, met uitzondering van de accountants, om in contact te komen met investeringsopportuniteiten. Tenslotte dient er opgemerkt te worden dat de ondernemers in Groot-Brittannië minder investeringsvoorstellen aanreiken dan de ondernemers in Noord-Amerika.
3.2. In hoeveel investeringsvoorstellen waarmee een business angel in contact komt, wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd (Deal Acceptance Rate)? Robert J. Gaston (1989) stelde vast dat er in een tijdspanne van drie jaar in totaal 4000 investeringsvoorstellen werden aangeboden aan de 435 onderzochte Amerikaanse business angels. Dit maakt dat de gemiddelde business angel in contact werd gebracht met 9 investeringsvoorstellen gespreid over een periode van drie jaar, d.i. één investeringsvoorstel om de vier maanden. Bij één derde van deze 4000 investeringsvoorstellen (1350) werd er overwogen om tot een investering over te gaan wat uiteindelijk heeft geleid tot 896 investeringsvoorstellen waarin er daadwerkelijk is geïnvesteerd. Zo zal de gemiddelde business angel drie investeringsvoorstellen in overweging nemen en er twee effectief uitvoeren en dit alles gedurende een periode van drie jaar. Samengevat komt de doorsnee Amerikaanse business angel dus in contact met 9 investeringsopportuniteiten, waarvan hij er in twee investeert. Dit levert een deal acceptance rate van 22% op.
16
Tabel 7: Deal Acceptance Rate Amerikaanse BA Aantal investeringsvoorstellen die de Amerikaanse business angel krijgt aangeboden in een tijdspanne van drie jaar Voor alle 435 onderzochte business angels Gemiddeld per business angel
Aantal investeringsvoorstellen die in overweging worden genomen door de Amerikaanse business angel in een tijdspanne van drie jaar
Aantal investeringsvoorstellen waarin daadwerkelijk wordt geïnvesteerd in een tijdspanne van drie jaar
4000
1350
896
9
3
2
896 * 100 = 22% 4000 of 2 * 100 = 22% 9
Deal Acceptance Rate (gemiddelde)
Bron: overgenomen uit Harrison en Mason (1992)
De meeste business angels hebben een deal acceptance rate van tussen de 20 en de 39% zoals uit de onderstaande verdeling blijkt. Toch moet opgemerkt worden dat bijna één vierde van alle business angels er een deal acceptance rate van 60 tot 100% op aanhoudt. •
0 – 19%
21%
•
20 – 39%
38%
•
40 – 59%
19%
•
60 – 79%
9%
•
80 – 100%
13%
De deal acceptance rate van de Britse business angels werd bestudeerd door Richard Harrison en Colin Mason (1992). Ze stelden vast dat de doorsnee Britse business angel in contact werd gebracht met 29 investeringsvoorstellen over een periode van drie jaar. Britse business angels krijgen m.a.w. veel meer investeringsvoorstellen aangeboden dan hun Amerikaanse collega’s (Robert J. Gaston, 1989). Uit die vele investeringsvoorstellen worden er vijf geselecteerd die de moeite waard zijn om in overweging te nemen. Na een definitieve selectie te hebben gemaakt, kunnen slechts twee ondernemingen rekenen op financiële steun vanwege de business angel. Wordt de gemiddelde deal acceptance rate berekend, dan stellen Richard Harrison en Colin Mason (1992) vast dat deze in Groot-Brittannië kleiner is dan in Noord-Amerika. Aangezien beide business angels in hetzelfde aantal ondernemingen
17
investeren, is de kleinere deal acceptance rate in Groot-Brittannië volledig te wijten aan het grotere aantal aangeboden investeringsvoorstellen.
Tabel 8: Deal Acceptance Rate Britse BA Aantal investeringsvoorstellen die de Britse business angel krijgt aangeboden in een tijdspanne van drie jaar Voor alle 86 onderzochte business angels Gemiddeld per business angel
Aantal investeringsvoorstellen die in overweging worden genomen door de Britse business angel in een tijdspanne
Aantal investeringsvoorstellen waarin daadwerkelijk wordt geïnvesteerd in een tijdspanne van drie jaar
van drie jaar
2500
425
172
29
5
2
172 * 100 = 7% 2500 of 2 * 100 = 7% 29
Deal Acceptance Rate (gemiddelde)
Bron: overgenomen uit Harrison en Mason (1992)
Ook de onderstaande verdeling toont aan dat de business angels in Groot-Brittannië worden geconfronteerd met een kleine deal acceptance rate. 51% van de Britse business angels heeft een deal acceptance rate van minder dan 20%. In Noord-Amerika (Robert J. Gaston, 1989) ligt dit percentage een pak lager. Slechts 21% van de business angels aldaar heeft er een deal acceptance rate van minder dan 20% (zie supra). Zoals reeds gezegd, is dit verschil te wijten aan het grotere aantal investeringsvoorstellen die Britse business angels krijgen aangeboden in vergelijking met hun Amerikaanse tegenhangers. •
0 – 19%
54%
•
20 – 39%
20%
•
40 – 59%
11%
•
60 – 79%
7%
•
80 – 100%
8%
3.3. Hoeveel investeringsvoorstellen worden afgekeurd en waarom? Een
business
angel
in
New
England
verwerpt
per
jaar
ongeveer
één
investeringsopportuniteit (Wetzel, 1981). Wetzel haalt enkele redenen aan waarom business
18
angels niet ingaan op sommige investeringsvoorstellen. De voornaamste redenen zijn het gebrek aan vertrouwen in het management, niet bevredigende risico/opbrengst ratio’s, de afwezigheid van een goed opgebouwd business plan, het niet vertrouwd zijn van de business angel met het aangeboden productgamma, de bedrijfsprocessen of de markt waarin men terecht komt. Het kan ook zijn dat de onderneming niet het soort van onderneming is waarin de business angel wil investeren. Tymes en Krasner (1983) kwamen in hun onderzoek tot een heel ander resultaat. Een business angel in Californië zal gemiddeld per jaar vijf investeringsvoorstellen afwijzen. Dit resultaat kan echter een vertekend beeld geven omdat er op een totaal van 41 ondervraagden eveneens elf venture capitalisten deelnamen aan de studie (zie supra). Naast de redenen voor het niet investeren, aangehaald door Wetzel, voegen Tymes en Krasner (1983) er nog de volgende aan toe: de markt waarin men investeert is te klein en kent niet genoeg groeipotentieel; de verwachte ROI (return on investment) is te laag; de mensen en de technologieën die nodig zijn om de markt te kunnen veroveren, zijn niet aanwezig binnen de onderneming; de onderneming is overgewaardeerd; ook een gebrek aan tijd kan maken dat business angels niet tot investeren zullen overgaan. Houden we rekening met het aantal aangeboden investeringsvoorstellen, dan keuren de Amerikaanse business angels (Robert J. Gaston, 1989) per jaar gemiddeld 2,3 investeringen af1. Houden we daarentegen rekening met het aantal investeringsvoorstellen dat in overweging wordt genomen, dan verwerpen deze business angels per jaar gemiddeld 0,7 investeringsopportuniteiten2. Hoe dan ook, de Amerikaanse business angel slaagt erin om investeringsvoorstellen beter te beoordelen dan zijn collega business angel uit GrootBrittannië (zie infra). Richard Harrison en Colin Mason (1992) wijten dit verschil aan de inefficiënt georganiseerde informele risicokapitaalmarkt in Groot-Brittannië. Zo is de informatie die men bekomt over investeringsvoorstellen vaak van slechte kwaliteit. Robert J. Gaston (1989) haalt eveneens enkele redenen aan voor het niet uitvoeren van investeringsvoorstellen die reeds door de Amerikaanse business angel in overweging werden genomen:
1
De Amerikaanse business angels verwerpen over een periode van drie jaar zeven investeringsvoorstellen (negen investeringsvoorstellen krijgen ze aangeboden en in twee daarvan wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd) wat neerkomt op het verwerpen van 2,3 investeringsvoorstellen per jaar (zie de sectie waar de deal acceptance rate wordt behandeld). 2 De Amerikaanse business angels nemen over een periode van drie jaar drie investeringsvoorstellen in overweging en in twee daarvan wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd. Deze business angels verwerpen dus één investeringsopportuniteit in de loop van drie jaar of m.a.w. ze keuren per jaar 0,7 investeringsvoorstellen af (zie de sectie waar de deal acceptance rate wordt behandeld).
19
1. Het groeipotentieel van de markt is beperkt (zie ook Tymes en Krasner, 1983) 2. Ontoereikende kennis over de onderneming, haar directie en haar kaderpersoneel 3. Het management heeft te weinig ervaring en het ontbreekt hen aan het nodige talent om een onderneming te leiden 4. Onrealistische waardering van de aandelen
Voor het onderzoek naar de Britse business angels (Harrison en Mason, 1992) maken we opnieuw een onderscheid tussen het aantal aangeboden en het aantal in overweging genomen investeringsvoorstellen. De Britse business angels verwerpen per jaar gemiddeld negen3 respectievelijk één4 investeringsvoorstel. De twee meest doorslaggevende factoren voor de Britse business angel om niet in te gaan op een investeringsopportuniteit zijn:
1. Een gebrek aan ervaring vanwege de ondernemer en zijn managementteam (zie ook Robert J. Gaston, 1989) 2. Het groeipotentieel van de markt is beperkt (zie ook Tymes en Krasner, 1983 en Robert J. Gaston, 1989)
3.4. De investeringsgraad en de investeringsomvang Uit het onderzoek, dat liep van 1976 tot en met 1980, blijkt dat de business angels in New England bij benadering per jaar één nieuwe investering aan hun portefeuille toevoegen (Wetzel, 1981). Er wordt ook gepeild naar het aantal investeringen dat deze business angels denken te maken in de eerst komende twee jaar. Er wordt vastgesteld dat 89% van de onderzochte informele investeerders van plan zijn om één tot drie nieuwe investeringen te doen. Een business angel in New England investeert normaal een bedrag tussen de $10,000 en de $25,000, ongeacht in welk soort onderneming er wordt geïnvesteerd. Slechts één op vijf business angels overweegt een investering van meer dan $50,000. Hoewel het aantal 3
De Britse business angels verwerpen over een periode van drie jaar zeven investeringsvoorstellen (negenentwintig investeringsvoorstellen krijgen ze aangeboden en in twee daarvan wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd) wat neerkomt op het verwerpen van 9 investeringsvoorstellen per jaar (zie de sectie waar de deal acceptance rate wordt behandeld). 4 De Britse business angels nemen over een periode van drie jaar vijf investeringsvoorstellen in overweging en in twee daarvan wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd. Deze business angels verwerpen dus drie investeringsopportuniteiten in de loop van drie jaar of m.a.w. ze keuren per jaar 1 investeringsvoorstel af (zie de sectie waar de deal acceptance rate wordt behandeld).
20
investeerders die meer dan $25,000 investeren sterk in aantal afneemt, is het zo dat de totale hoeveelheid beschikbaar risicokapitaal bij deze business angels groter is dan bij diegene die minder dan $25,000 investeren. Het belang van de business angels die meer dan $25,000 investeren mag dus zeker niet onderschat worden. De business angels in Californië denken, in de eerst komende twee jaar, vijf nieuwe informele investeringen aan hun portefeuilles toe te voegen (Tymes en Krasner, 1983). Opvallend is wel dat deze informele investeerders grotere bedragen ter beschikking stellen van de ondernemer dan hun collega’s in New England. Er worden bedragen geïnvesteerd gaande van $10,000 tot $100,000, ongeacht het soort onderneming waarin men investeert. Let wel op, deze bedragen zouden wel eens vertekend kunnen zijn doordat er in de sample zeven venture capitalisten zijn opgenomen die niet hebben geantwoord als individuele investeerder, maar als medeparticipant bij een investering. Vandaar dat de bedragen iets hoger zijn dan het geval was in New England. Robert J. Gaston (1989) kwam in zijn onderzoek tot de bevinding dat de gemiddelde Amerikaanse business angel twee investeringen toevoegt aan zijn portefeuille en dit over een periode van drie jaar. Dit staat gelijk aan één investering per anderhalf jaar. Er dient te worden opgemerkt dat de investeringsgraad van de business angels in New England en in Californië boven dit Amerikaans gemiddelde ligt. Als er wordt gekeken naar de verdeling van de investeringsgraad (het percentage business angels dat x aantal investeringen doet in een tijdspanne van drie jaar), dan is het duidelijk dat niet alle business angels hetzelfde aantal investeringen doorvoeren. •
1 investering
42%
•
2 investeringen
34%
•
3 investeringen
15%
•
4 investeringen
5%
•
5 investeringen en meer
4%
De meeste business angels voeren één investering uit gedurende een periode van drie jaar. Men mag zich echter niet blindstaren op deze groep van business angels. Er moet dan ook op gewezen worden dat één vierde van de onderzochte Amerikaanse business angels drie of meer ondernemingen van de nodige financiële middelen zal voorzien.
21
Het totale risicokapitaal dat een gemiddelde Amerikaanse business angel ter beschikking stelt aan de ondernemers, bedraagt $206,000. Dit bedrag wordt door Robert J. Gaston (1989) in zijn onderzoek opgesplitst in een deel aandelenkapitaal ($131,000) en een deel schuldkapitaal ($75,000). Vooreerst wordt het aandelenkapitaal besproken om dan in een volgende paragraaf het schuldkapitaal verder toe te lichten. In de investeringsportefeuille van de Amerikaanse business angel zitten gemiddeld 3,5 informele investeringen. Als men weet dat het gemiddeld aandelenbedrag dat per deal wordt geïnvesteerd $37,500 bedraagt, dan maken deze business angels gemiddeld ongeveer $131,000 vrij om aandelen in te kopen. Hieronder wordt de verdeling hieromtrent weergegeven. Belangrijk om op te merken is dat het hier gaat over portefeuillebedragen, d.w.z. het totale bedrag aan aandelenkapitaal dat een business angel spendeert aan het maken van informele investeringen.
Minder dan $35,000
21%
$35,000 – $84,999
22%
$85,000 – $174,999
21%
$175,000 – $349,999
14%
$350,000 – $875,000
15%
Meer dan $875,000
8%
Het aantal business angels is ongeveer gelijkmatig verdeeld over de investeringsbedragen met uitzondering van de business angels die meer dan $875,000 investeren. Robert J. Gaston (1989) besluit dan ook dat de kans om een business angel te vinden nagenoeg niet verkleint naarmate ondernemers grotere bedragen vragen aan de business angels, behalve dan wanneer deze bedragen in de buurt komen te liggen van de $1,000,000. Er wordt niet enkel een beroep gedaan op aandelenkapitaal. Business angels geven ook leningen aan de ondernemers. Deze leningen stellen de ondernemer in staat om bovenop het aandelenkapitaal gemiddeld 57% meer informeel risicokapitaal aan te trekken. Bovendien kunnen deze leningen worden aangegaan tegen vrij gunstige voorwaarden. Dit komt vooral doordat de business angel een investeringspartner is van de ondernemer. De verdeling van de business angels over de bedragen toegezegd aan leningen wordt hieronder weergegeven. Net zoals bij het aandelenkapitaal gaat het hier om portefeuillebedragen, d.w.z. het totale bedrag aan schuldkapitaal dat wordt gebruikt om informele investeringen te doen.
22
Geen leningen
14%
Minder dan $50,000
32%
$50,000 – $99,999
23%
$100,000 – $500,000
24%
Meer dan $500,000
7%
Robert J. Gaston (1989) concludeert dat 86% van de onderzochte business angels één of meerdere leningen toestaat aan een ondernemer. Het gemiddelde bedrag dat een Amerikaanse business angel uittrekt om leningen te verschaffen aan ondernemers, bedraagt $75,000. Er kan dus besloten worden dat niet enkel aandelenkapitaal maar ook schuldkapitaal een grote rol speelt in de financiering van ondernemingen. Hoe is het gesteld met de investeringsactiviteit van de business angels in Europa? De eersten die op deze vraag een antwoord gaven waren Richard Harrison en Colin Mason (1992). Zij onderzochten de informele risicokapitaalmarkt in Groot-Brittannië en kwamen tot de vaststelling dat de Britse business angels gemiddeld twee investeringen toevoegen aan hun portefeuille en dit over een periode van drie jaar. Er dient dan ook opgemerkt te worden dat de Amerikaanse business angels uit de studie van Robert J. Gaston (1989) aan dezelfde frequentie investeren. Wel zijn er duidelijke verschillen waar te nemen in de bedragen die deze business angels ter beschikking stellen. Onderstaande tabel toont dit aan. De Britse pond rekenen we om naar de Amerikaanse dollar. We baseren ons hier op de historiek van de wisselkoersen in het jaar 1992 (http://www.iccfx.com).
Tabel 9: Vergelijking tussen de Britse BA en de Amerikaanse BA qua investeringsbedragen en qua verhouding aandelenkapitaal/schuldkapitaal
De Britse business angels uit de studie van Richard Harrison en Colin Mason (1992) Gemiddeld bedrag dat per deal wordt geïnvesteerd Verhouding aandelenkapitaal t.o.v. schuldkapitaal
De Amerikaanse business angels uit de studie van Robert J. Gaston (1989) $37,500 aandelenkapitaal +
£10,000 = $17,660
$21,400 (57% extra schuldkapitaal) = $58,900
3 : 1 verhouding
1,7 : 1 verhouding
Bron: Harrison en Mason (1992), Robert J. Gaston (1989)
23
Hoe komt het nu dat de Britse business angels zo’n lage investeringsbedragen ter beschikking stellen van de ondernemers? Richard Harrison en Colin Mason (1992) stelden vast dat bijna drie kwart van de onderzochte Britse business angels meer zou willen investeren, mochten er zich meer waardevolle investeringsprojecten aanbieden. Gemiddeld maakt een Britse business angel zo’n £100,000 vrij om te besteden aan informele investeringen. Stel dit bedrag tegenover de bedragen die daadwerkelijk worden geïnvesteerd en het is onmiddellijk duidelijk dat er heel wat potentieel kapitaal onaangeroerd blijft. Zes jaar na Harrison en Mason (1992), onderzochten ook Coveney en Moore (1998) de informele risicokapitaalmarkt in Groot-Brittannië. Ze stelden een angel taxonomie op waarin ze zes verschillende types business angels definiëren. De investeringsactiviteit van deze verschillende types business angels wordt dan in onderstaande tabel weergegeven.
Tabel 10: Overzicht investeringsactiviteit 6 types BA
Entrepreneur Corporate
Income
Wealth
seeking
maximizing
angels
angels
Latent
Virgin
angels
angels
angels
angels
£590,000
£540,000
£35,000
£131,000
n.v.t.
n.v.t.
3,4
3
1,5
2,1
n.v.t.
n.v.t.
£174,000
£214,000
£24,000
£54,000
n.v.t.
n.v.t.
In 3 jaar tijd investeren deze business angels gemiddeld … en dit in … ondernemingen Hoeveel wordt er “per deal” dan gemiddeld geïnvesteerd? Bron: Coveney en Moore (1998)
De entrepreneur angels en de corporate angels stellen veruit het meest kapitaal ter beschikking van de ondernemers. Laten we ons dan ook even concentreren op de verschillen qua investeringactiviteit tussen deze twee belangrijke groepen van business angels. De corporate angels zullen, in tegenstelling tot de entrepreneur angels, minder regelmatig investeringsprojecten uitvoeren. Wel is het zo dat er per investering (per deal) door een
24
corporate angel meer kapitaal ter beschikking wordt gesteld van de ondernemer (gemiddeld £214,000), waardoor beide business angels globaal gezien ongeveer evenveel investeren. Er dient tevens opgemerkt te worden dat de actieve business angels uit de studie van Coveney en Moore (1998) per deal heel wat meer kapitaal ter beschikking stellen dan hun collega’s uit de studie van Harrison en Mason (1992). In deze vergelijking wordt weliswaar geen rekening gehouden met mogelijke evoluties in de informele risicokapitaalmarkt tussen de jaartallen waarin beide studies zijn uitgevoerd.
3.5. Hoeveel risicokapitaal wordt er door de business angels per land en per jaar ter beschikking gesteld van de ondernemers? De honderd drieëndertig informele investeerders uit de studie van Wetzel (1981) stellen gezamenlijk een kapitaal ter beschikking van $3,000,000 per jaar. Ze investeren hiermee op jaarbasis in 64 ondernemingen. De respondenten verwachten dat ze in de komende jaren dit bedrag kunnen optrekken naar meer dan $5,000,000 op jaarbasis. Zo kunnen meer dan 100 ondernemingen zich een toegang verschaffen tot het risicokapitaal van de business angel. Op basis van een studie van het IRS (Internal Revenue Service) over de inkomens in de Verenigde Staten van Amerika, concludeert Wetzel (1981) dat het aantal informele investeerders in New England veel groter is dan de sample die door hem werd onderzocht. Wetzel schat dat er in New England vijf tot tien keer meer informele investeerders zijn dan de honderd drieëndertig business angels uit zijn studie. Bijgevolg zou het totale informele risicokapitaal in New England in grote ordelijnen tussen de $15,000,000 en de $30,000,000 per jaar liggen. Deze business angels voorzien hiermee zo’n 300 à 500 ondernemingen van risicokapitaal.
3.6. Welke vormen kan de investering allemaal aannemen? Tymes en Krasner (1983) hebben zich als eerste en ook als enige in hun studie die vraag gesteld. Gewone aandelen en convertible preferred stock5 zijn de twee meest geliefkoosde
5
Convertible preferred stock: aandelen waarvan het dividend wordt uitbetaald voor de gewone aandeelhouders. Dit dividend is een vast dividend (vb: 4,5% van de winst in dat boekjaar). De aandeelhouder heeft de mogelijkheid om na een bepaalde periode of op een vaste datum zijn preferred aandelen om te zetten in gewone aandelen. Deze optie stelt de aandeelhouder in staat om te profiteren van stijgende aandelenkoersen.
25
vormen van financiering. De business angels in Californië zijn minder te vinden voor converteerbare obligaties6 en waardepapieren waaraan warrants7 gekoppeld zijn.
3.7. Hebben business angels een voorkeur om te co-investeren? De onderzochte Business angels in New England hebben een sterke voorkeur om te participeren met andere informele investeerders (Wetzel, 1981). Dit is het geval in 57% van de onderzochte investeringen. Banken en venture kapitalisten komen op de tweede (17%) respectievelijk derde (13%) plaats. Uit de studie blijkt dat co-investeren eerder de regel is dan de uitzondering. Ook in Californië gaat de voorkeur uit naar co-investeren. Slechts 6% geeft te kennen dat zij liever alleen tot investeren overgaan. Tymes en Krasner (1983) stellen vast dat andere informele investeerders de meeste voorkeur genieten als partner bij het co-investeren. Op de tweede plaats komen de venture capitalisten. Maar het grote verschil met de studie in New England is dat men in Californië veel minder geneigd is om een bank als co-investeerder bij de deal te betrekken. Haar et al. (1988) hebben in hun onderzoek naar de business angels aan de Oostkust van de Verenigde Staten van Amerika specifiek aandacht besteed aan de participatie van business angels met andere investeerders. Business angels maken veelal deel uit van een relatienetwerk van vrienden, zakenpartners,… (zie supra). Wanneer een business angel een bepaald investeringsvoorstel overweegt, kan hij zich tot zijn relatienetwerk wenden, die dan de opportuniteit mede kan helpen beoordelen. Gemiddeld genomen doet een business angel beroep op 1,2 externe raadgevers per investering. Haar et al. (1988) stelden ook vast dat in 52% van de onderzochte investeringen de business angel ten minste één externe raadgever contacteerde. Tevens is het vaak zo dat diegene die de investering mede hebben mogen beoordelen, co-investeerder worden in het project. Bijna 75% van de externe raadgevers, die de investeringen uit de studie hebben beoordeeld, zijn ook daadwerkelijk met middelen over de brug gekomen. Men kan dan ook aannemen dat investeringssyndicaten veeleer de regel zijn als het gaat over informeel risicokapitaal. Er kunnen heel wat soorten raadgevers en/of co-investeerders onderscheiden worden, gaande van familie, vrienden en zakenpartners tot zij die zich beroepsmatig bezig houden met 6
Converteerbare obligaties: Obligatie die onder bepaalde voorwaarden in aandelen van dezelfde vennootschap kan worden gewisseld. 7 Warrant: Verhandelbaar recht (waardepapier) om tegen een vastgestelde prijs gedurende een bepaalde periode nieuwe aandelen te kopen, rechtstreeks van de vennootschap.
26
risicokapitaal. Het relatienetwerk van de business angel wordt, ook aan de Oostkust van de Verenigde Staten van Amerika, in hoofdzaak gedomineerd door vrienden en zakenpartners. Slechts weinig business angels zullen in zee gaan met professionelen (accountants, advocaten, makelaars, financiële instellingen en venture kapitalisten). Wanneer een business angel raad vraagt aan een persoonlijke collega (familie, vrienden en zakenpartners), zal deze laatste ook veel vlugger bereid zijn mee te investeren in het vooropgestelde project. Dit is ook wat Haar et al. (1988) kunnen besluiten uit hun onderzoek. Collega’s
waarmee een
persoonlijke band
bestaat,
investeren
in
85% van
de
investeringsprojecten die hen worden voorgelegd, terwijl in het geval van een louter professionele relatie dit slechts 60% bedraagt. Belangrijk is wel dat, naarmate de relatie tussen de business angel en de co-investeerders persoonlijker wordt, de investeringen minder succesvol zullen zijn. Men kan dan ook besluiten dat professionelen beter zijn in het selecteren van succesvolle investeringen. Haar et al. (1988) onderscheiden verschillende gradaties van vertrouwen (“trust”) dat een raadgever/co-investeerder kan hebben in een business angel. Ze gaan ervan uit dat het investeringsgedrag van de raadgevers zal worden gedetermineerd door de hoeveelheid vertrouwen die de raadgever stelt in de business angel. Volgende categorieën van vertrouwen worden in deze studie onderscheiden:
a) Truster: Een raadgever die het investeringsproject steunt zonder er zich verdere vragen bij te stellen en daarom enkel investeert op basis van aanbevelingen vanwege de business angel. b) Checker: Een raadgever die, net zoals de truster, investeert op basis van aanbevelingen van de business angel. Maar hij gaat wel eerst na of de business angel in kwestie ook daadwerkelijk investeert. c) Evaluator: Een raadgever die het investeringsproject zal steunen enkel en alleen na een grondige evaluatie van het investeringsproject. d) Advisor: Een raadgever die beschikt over de nodige capaciteiten om technisch advies te geven en het management in zijn taken bij te staan. Op die manier stelt hij zichzelf in staat om de business angel te helpen bij de evaluatie van het investeringsvoorstel. e) Broker: Professionele raadgevers die investeringsprojecten aanbieden aan klanten, waaronder business angels. f) Gatekeeper: Zij die investeringsvoorstellen aangeboden krijgen en doorverwijzen naar andere investeerders, maar dit zonder een premie op te strijken. 27
Ongeveer de helft van de raadgevers stelt heel wat vertrouwen in de business angels en men vindt ze dan ook terug in de eerste twee categorieën, respectievelijk de trusters en de checkers. De andere helft van de investeerders laat zich minder leiden door het vertrouwen en verkiest een meer formeel en grondiger nazicht in de beoordeling van een investeringsproject. Opvallend is wel dat er weinig raadgevers van de types broker en gatekeeper voorkomen. Uit dit onderzoek kan men besluiten dat, wanneer de relatie tussen de business angel en de raadgever persoonlijker is, de investeringsbeslissing eerder gesteund zal zijn op vertrouwen dan op de technische analyses van de investeringen. Belangrijk hierbij is dat, wanneer de beslissing voornamelijk gebaseerd is op vertrouwen, dit niet a fortiori leidt tot een minder succesvolle investering. Dit in tegenstelling tot wat hierboven reeds aangehaald werd, namelijk dat een meer persoonlijk contact tussen de business angel en de raadgever leidt tot het minder succesvol zijn van de investering. Haar et al. (1988) besluiten dan ook dat het niet de hoeveelheid technische analyses zijn, maar de professionele ervaring van de raadgever die ervoor zorgt dat de investering succesvol kan worden afgerond. Robert J. Gaston (1989) komt in zijn onderzoek tot de vaststelling dat slechts één op twaalf Amerikaanse business angels ervoor kiest om alleen te investeren. Dit wijst erop dat hetgeen geldt voor de business angels in New England en Californië, ook geldt voor business angels in andere regio’s van de Verenigde Staten van Amerika, namelijk dat een business angel co-investeren verkiest boven het alleen investeren. Robert J. Gaston (1989) heeft in zijn studie niet vermeld met wie de gemiddelde Amerikaanse business angel zoal in zee gaat (andere business angels, venture capitalisten, banken,…). Wel haalt hij enkele redenen aan waarom business angels er belang bij hebben om te co-investeren. Zo kunnen ze informatie uitwisselen en het risico spreiden. Een bijkomend voordeel is dat ze meer kapitaal bijeen kunnen krijgen. De business angels in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992) zullen in tegenstelling tot hun Amerikaanse collega’s (Robert J. Gaston, 1989) veeleer geneigd zijn om alleen te investeren. Amper 44% van de onderzochte Britse business angels zal andere informele investeerders bij de deal betrekken. Dit staat in schril contrast met de Amerikaanse business angels waar slechts 9% verkiest om alleen tot een investering over te gaan. Coveney en Moore (1998) voerden tevens onderzoek naar de Britse business angels. Zoals hierboven reeds meermaals vermeld, onderscheiden deze auteurs zes verschillende types business angels. Coveney en Moore (1998) onderzochten het co-investeren aan de hand van een tweetal vragen. Ten eerste gingen ze op basis van de onderzochte investeringen na 28
hoeveel co-investeerders er gemiddeld bij de deal betrokken worden. Ten tweede peilden ze naar de voorkeur om te investeren. De resultaten van hun onderzoek zijn samengevat in onderstaande tabel.
Tabel 11: In welke mate worden de 6 types BA bereid gevonden om te co-investeren?
Entrepreneur Corporate
Income
Wealth
seeking
maximizing
angels
angels
Latent
Virgin
angels
angels
angels
angels
2,3
1,3
3
2,5
n.v.t.
n.v.t.
52%
25%
/
60%
40%
51%
Gemiddeld aantal coinvesteerders, inclusief de ondernemer zelf % business angels dat een voorkeur heeft om te coinvesteren Bron: Coveney en Moore (1998)
Het meest opvallende feit is dat de corporate angels, in vergelijking met de andere types business angels, vrij terughoudend reageren wanneer co-investeerders bij de deal betrokken worden. Er dient tevens opgemerkt te worden dat in de studie van Coveney en Moore (1998) het percentage business angels dat ervoor kiest om alleen te investeren, in dezelfde lijn ligt als in de studie van Harrison en Mason (1992).
3.8. In welke fases van de levenscyclus van de onderneming zijn business angels voornamelijk geïnteresseerd? Wetende dat er een sterk tekort is aan risicovol zaaikapitaal voor de ontwikkeling van nieuwe technologische uitvindingen en voor startende ondernemingen, is het erg belangrijk te weten in welke fases van de levenscyclus van de onderneming de business angels in
29
hoofdzaak geïnteresseerd zijn. Wetzel (1981) onderscheidt hiervoor vijf fasen. In een eerste fase zijn het de uitvinders van nieuwe technologieën die zoeken naar financiële middelen om hun projecten mee te financieren. Bedrijven die zich in de tweede fase van de levenscyclus bevinden, noemt men start-ups. Men kan deze fase omschrijven als de fase waarin men het product en het businessconcept nog aan het ontwikkelen is. In deze fase zijn de meeste activa nog ontastbaar. De derde fase wordt ingenomen door de “infant firms”. Deze bedrijven zijn minder dan een jaar geleden opgericht en draaien op dat moment dan meestal ook nog met verlies. Wel zijn er vooruitzichten om binnen een tijdspanne van een jaar tot drie jaar met attractieve winsten naar buiten te komen. In een vierde fase onderscheidt men de “young firms”. Ze zijn tussen de één en de vijf jaar oud en snijden daarmee een periode aan van snelle, winstgevende groei. En tot slot heeft men ook nog de “established firms”, de reeds gevestigde bedrijven die te snel groeien om zich met intern gegenereerde cashflow te kunnen financieren. Hun groeipercentage is echter te laag (tussen de 10% en de 30% per jaar) om een beroep te kunnen doen op bijvoorbeeld een venture capitalist. Uit de studie blijkt dat het vooral de start-ups, de “infant firms” en de “young firms” zijn die de aandacht trekken van de business angels. Business angels voelen zich het minst aangetrokken om te investeren in reeds gevestigde ondernemingen. Wel moet opgemerkt worden dat toch één op vijf business angels een sterke voorkeur heeft om in zulke ondernemingen te investeren. Wetzel onderzoekt in zijn studie ook hoeveel business angels zich aangetrokken voelen om in de eerste fase van de levenscyclus van de onderneming te investeren. Eén op drie informele investeerders heeft een sterke voorkeur om uitvinders financieel te ondersteunen. Er wordt ook gevraagd aan die investeerders, die een sterke voorkeur hebben voor technologische uitvindingen, in welke sectoren ze bereid zijn te investeren. De meeste geven de voorkeur aan de elektronische, informatica-, energie- en gezondheidssector. Het voornaamste is dat ze investeren in een sector waarmee ze voldoende kennis en voeling hebben. Dit is dan ook meteen het belangrijkste investeringscriterium voor de business angel die zijn kapitaal ter beschikking stelt van de uitvinder. Hoe kijken de business angels in Californië aan tegen de verschillende fases van de levenscyclus van de onderneming? Vooreerst moet opgemerkt worden dat Tymes en Krasner (1983) zich beperken tot de start-ups, de infant firms, de young firms en de established firms. De business angels in Californië vertonen een nog grotere interesse in start-ups dan hun collega’s in New England. Nog een opvallend feit is dat, in tegenstelling tot de business angels in New England, de business angels in Californië veel minder geneigd zijn om in 30
young firms te investeren. Voor wat betreft de infant firms en de established firms zijn de business angels uit beide regio’s dezelfde mening toegedaan. De resultaten voor de doorsnee Amerikaanse business angel zijn enigszins anders. Uit de studie van Robert J. Gaston (1989) blijkt namelijk dat de belangstelling om te investeren in infant firms (32%), young firms (27%) en established firms (30%) quasi gelijk is. Het is meteen duidelijk dat de established firms in andere regio’s van de Verenigde Staten van Amerika op meer interesse kunnen rekenen. De meeste van de in deze studie onderzochte Amerikaanse business angels verkiezen te investeren in start-ups (48%). Uit de drie bovenstaande studies kan dus besloten worden dat Amerikaanse business angels vooral geïnteresseerd zijn in ondernemingen die zich in de start-upfase bevinden.
3.9. De industrietak Welke industrietak verkiezen business angels om in te investeren? Volgens Wetzel (1981) is er in New England een duidelijke voorkeur voor bedrijven die hoogtechnologische producten vervaardigen. Maar ondanks deze voorkeur hebben business angels toch nog een brede waaier van andere sectoren waarin ze interesse vertonen. Op de tweede plaats, maar in veel mindere mate, komen de bedrijven die industriële producten voortbrengen. Op de derde, vierde en vijfde plaats komen respectievelijk de diensten-, de grondstoffen- en de immobiliënsector. Er is echter weinig interesse in de groot- en kleinhandel en in de transportsector. In Californië is de aanwezigheid van Silicon Valley een zeer belangrijke factor. Prioritair wordt er dan ook geïnvesteerd in hoogtechnologische ondernemingen. 71% van de ondervraagden door Tymes en Krasner (1983) toont een uitgesproken interesse voor deze categorie. In tegenstelling tot wat bovenstaande studies concluderen, vond Robert J. Gaston (1989) dat de grootste voorkeur van de doorsnee Amerikaanse business angel niet uitgaat naar hoogtechnologische bedrijven. Hier scoren de dienstensector, de financiële sector, de verzekeringssector en de immobiliënsector beter. Het is meteen duidelijk dat de Amerikaanse business angels zich vooral zullen concentreren op de tertiaire sector. Het meest opvallende is dat de onderzochte business angels een investering in een kleinhandelsonderneming
eveneens
verkiezen
boven
een
investering
in
een
hoogtechnologische onderneming. Dit staat in schril contrast met de resultaten van Wetzel (1981). Nog een opmerkelijk verschil met de studie van Wetzel is dat de bedrijven die 31
industriële producten vervaardigen weinig interesse beogen vanwege de gemiddelde Amerikaanse business angel. Dit zou kunnen wijzen op een sterkere aanwezigheid van de secundaire sector in New England. Robert J .Gaston (1989) kwam ook in zijn studie tot de vaststelling dat het voor de ondernemers uit de transportsector moeilijk is om informeel risicokapitaal aan te trekken. De Amerikaanse business angel zal tevens niet vlug geneigd zijn om te investeren in telecommunicatiebedrijven, openbare nutsbedrijven en bedrijven die zich bezig houden met grondstoffenwinning. Ook in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992) is de dienstensector dé sector waarin business angels willen investeren.
3.10. Geografische locatie Informele investeerders zijn duidelijk geneigd om dicht bij huis te gaan investeren. Volgens Wetzel (1981) zijn drie kwart van de onderzochte ondernemingen gelegen binnen de 300 mijl (482,7 km) van het huis of van het kantoor van de investeerder. Meestal neemt men aan dat een business angel slechts investeert als de onderneming niet verder gelegen is dan ruw geschat één dag rijden (one day’s drive). Opvallend is dat in de toekomst slechts de helft van de onderzochte business angels zijn investeringen wil uitvoeren in een omtrek van 300 mijl (Wetzel, 1981). Is een business angel dan toch minder gebonden door afstand dan men op het eerste gezicht zou denken? Wetzel (1981) geeft in z’n studie geen éénduidig antwoord op deze vraag. Hij reikt ons wel twee mogelijke verklaringen aan voor het verschil tussen de werkelijkheid en de wil van sommigen om ook investeringen te doen buiten de omtrek van 300
mijl.
Ten
eerste
zou
het
verschil
kunnen
komen
door
het
feit
dat
investeringsopportuniteiten meer in de aandacht vallen wanneer ze dichter gelegen zijn bij het huis of het kantoor van de business angel. In dit geval wil de business angel wel verder van huis
investeren
maar
komt
hij
gewoonweg
niet
in
contact
met
zulke
investeringsopportuniteiten. Ten tweede kan het ook zijn dat de business angels wel degelijk een voorliefde hebben om dicht bij huis te gaan investeren, ook al komt dit niet tot uiting in de studie. Tymes en Krasner (1983) concluderen dat 41% de voorkeur geeft aan een investering binnen een afstand van 50 mijl (80,5 km) van hun woonplaats of kantoor. Opvallend is dat in Californië 33% van de investeerders geen geografische beperkingen stelt.
32
Ook in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992) geven de business angels de voorkeur aan investeringen die dicht gelegen zijn bij de plaats waar ze wonen of werken.
3.11. De “exit” horizon van de business angel Het risicokapitaal dat business angels ter beschikking stellen, wordt ook wel eens “patient money” genoemd (Wetzel, 1981). Het is namelijk zo dat er slechts winst en bijgevolg een rendement kan worden gerealiseerd na een lange periode van weinig of geen liquiditeiten en marktaandeel. De verwachtingen die een business angel heeft over hoe en wanneer hij uit de onderneming denkt te stappen (“exit”), hebben grote gevolgen voor de investeringsbeslissing. Wetzel (1981) heeft namelijk ontdekt dat wanneer de uitstapregeling niet expliciet voorzien is, dit al vanaf het begin kan leiden tot conflicten die een abrupt einde kunnen maken aan de overeenkomst. 47% van de business angels in New England zal doorgaans in de initiële investeringsovereenkomst voorzieningen treffen over de exit. De gemiddelde verwachte investeringshorizon van de business angel is vijf tot zeven jaar (Wetzel, 1981). Belangrijk is dat slechts 16% van de onderzochte business angels geen belang hecht aan de duur van de investering en slechts 8% maakt investeringen met een looptijd van meer dan tien jaar (Wetzel, 1981). De business angels in Californië (Tymes en Krasner, 1983) zullen, in vergelijking met de business angels in New England, iets vlugger hun investeringen ten gelde maken. Ze verwachten namelijk uit hun ondernemingen te stappen na een periode van drie tot vijf jaar. Opvallend is dat, in vergelijking met de business angels in New England, slechts 9% van de business angels in Californië geen belang hecht aan de duur van de investering (5%) of investeringen maakt met een looptijd van meer dan tien jaar (4%). De business angels in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992) houden, net zoals de business angels in Californië, rekening met een gemiddelde investeringshorizon van drie tot vijf jaar.
33
4. De investeringsobjectieven van de business angel 4.1. Actieve of passieve houding? Hoe betrokken zijn de business angels bij het ondernemingsgebeuren? Om dit te onderzoeken maakt Wetzel (1981) een onderscheid tussen de passieve investeerders en de actieve investeerders. De passieve investeerders worden omschreven als diegene van wie de relatie zich beperkt tot het periodiek beraadslagen van rapporten en de aanwezigheid op de aandeelhoudersvergadering. De actieve investeerders worden gedefinieerd als diegenen die meerdere rollen vervullen in de onderneming, zoals de vertegenwoordiging in de raad van bestuur, hun werk als consultant, enz. Business angels spelen een actieve rol in drie vierde van de onderzochte investeringen. Eén op vier business angels houdt zich voltijds bezig met het management van de onderneming. In de toekomst denkt 84% van de business angels een actieve houding aan te nemen. Deze actieve investeerders zullen zich dan vooral bezig houden met het overdragen van hun kennis aan de ondernemer en met het zetelen in de Raad van Bestuur. Informele investeerders investeren dus meer dan louter kapitaal. Ook Tymes en Krasner (1983) peilen naar het engagement van de business angel en komen tot dezelfde conclusie dat actieve betrokkenheid bij het beleid van de onderneming eerder de regel is dan de uitzondering. Zo zegt 51% van de ondervraagden te zetelen in de Raad van Bestuur en staat 56% de onderneming bij met raad en daad. Robert J. Gaston (1989) onderzoekt op dezelfde wijze als Wetzel (1981) of business angels bij het investeren een actieve dan wel een passieve houding aannemen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de resultaten van beide studies. Het is duidelijk dat de business angels in New England een weerspiegeling vormen van hetgeen algemeen van toepassing is in de Verenigde Staten van Amerika.
Tabel 12: Actieve of passieve houding? Een vergelijking tussen de Amerikaanse BA uit de studie van Robert J. Gaston (1989) en de Amerikaanse BA uit de studie van Wetzel (1981)
Enkel het periodiek inkijken van rapporten en het bijwonen van de aandeelhoudersvergadering (Wetzel noemt dit passieve investeerders)
In de
In New
V.S.A.
England
17%
25%
Lid van de raad van bestuur
15%
De ondernemer bijstaan met raad en daad
29%
Parttime werken in de onderneming
22%
Fulltime werken in de onderneming
17%
65%
10%
Bron: Robert J. Gaston (1998), Wetzel (1981) 34
4.2. Meerderheids- of minderheidsparticipatie? Kiezen business angels voor een meerderheids- of voor een minderheidsparticipatie in de onderneming waarin ze investeren? De meningen zijn hierover verdeeld (Wetzel, 1981). Er zijn evenveel business angels die zeggen dat ze controle willen verwerven als er business angels zijn die kiezen voor een minderheidsparticipatie (zie onderstaande grafiek). Belangrijk is wel dat er een groot verschil is tussen de voorkeur voor controle en hetgeen blijkt uit investeringen gedaan in het verleden. Terwijl 39% zo’n controle als objectief stelt, heeft slechts 20% van de business angels ooit zulke controle verworven bij vroeger gedane investeringen.
25%
20%
20% 15%
30%
28%
30%
11%
11%
10% 5% 0% Definitely Yes
Probably Yes
Indifferent
Probably No
Definitely No
% onderzochte business angels in New England
Figuur 1: Kiezen BA voor een meerderheids- of een minderheidsparticipatie in New England?
In Californië is er slechts in 16% van de onderzochte investeringen een meerderheidsparticipatie (Tymes en Krasner, 1983). Bovendien blijkt dat de business angels in 51% van de investeringen minder dan 10% van de aandelen in hun bezit hebben. Tymes en Krasner (1983) stellen vast dat hun business angels in tegenstelling tot die van Wetzel (1981) over het algemeen minder geneigd zijn om meerderheidsposities in te nemen (zie onderstaande grafiek). Het innemen van een minderheidspositie door de business angel zou volgens Tymes en Krasner (1983) de creativiteit en de motivatie van de ondernemer moeten stimuleren.
35
38%
40%
32% 30% 20%
15%
10%
9%
6%
0% Definitely Yes
Probably Yes
Indifferent
Probably No
Definitely No
% onderzochte business angels in Californië
Figuur 2: Kiezen BA voor een meerderheids- of een minderheidsparticipatie in Californië?
Robert J. Gaston (1989) komt in zijn onderzoek naar de Amerikaanse business angel tot de vaststelling dat slechts 15% van hen van plan is om een meerderheidspositie in te nemen. Dit is heel wat minder dan in de studie van Wetzel (1981). Wordt er gekeken naar het aantal investeringen waarin de business angel een meerderheidsparticipatie heeft, dan vindt Robert J. Gaston (1989) dat er effectief een meerderheidspositie wordt ingenomen in 27% van de onderzochte investeringen. Ook Richard Harrison en Colin Mason (1992) kwamen tot de vaststelling dat het merendeel van de Britse business angels een minderheidspositie inneemt. De studie van Coveney en Moore (1998) bevestigt bovenstaande resultaten, namelijk dat de meerderheid van de business angels ervoor kiest om minderheidsaandeelhouder te zijn. Onderstaande tabel geeft de resultaten van hun onderzoek weer.
Tabel 13: Overzicht aandeelhouderschap 6 types BA
Entrepreneur Corporate
Gemiddeld aandelenbezit … % verkiest een meerderheidsparticipatie
angels
angels
38%
51%
41%
60%
Income
Wealth
seeking maximizing
Latent Virgin angels angels
angels
angels
20%
+/- 30%
n.v.t.
n.v.t.
30%
42%
39%
+/25%
Bron: Coveney en Moore (1998)
Er is echter één type business angel die sterk de voorkeur lijkt te geven aan een meerderheidsparticipatie. Het valt namelijk op dat het merendeel van de corporate angels een meerderheidspositie wenst in te nemen. Hun gemiddeld aandelenbezit ligt bijgevolg ook hoger dan bij de andere types business angels.
36
4.3. Diversificatie? Doen business angels informele investeringen om hun portefeuilles te diversifiëren? In de studie van Wetzel (1981) haalt 15% van de ondervraagden diversificatie van hun portefeuille aan als de belangrijkste reden om informele investeringen te doen. Ongeveer 50% van de onderzochte business angels ziet diversificatie als één van de redenen waarom men business angel wordt maar deze reden is niet van doorslaggevend belang. Andere redenen, zoals bijvoorbeeld het halen van een rendement, vinden zij belangrijker. 34% zegt absoluut geen belang te hechten aan diversificatie. Tymes en Krasner (1983) komen in hun bevraging tot een ander resultaat. 33% zweert bij diversificatie, 25% geeft er de voorkeur aan maar vindt het geen noodzaak en 42% hecht er geen belang aan. Uit bovenstaande percentages blijkt dat in Californië duidelijk meer aandacht wordt besteed aan de diversificatie van de portefeuille bij het maken van informele investeringen.
4.4. Hoe gaan business angels om met de risico’s waaraan ze worden blootgesteld? Het moet opgemerkt worden dat het begrip “risico” problemen schept voor wat betreft het definiëren en het meten ervan. Moet de nutstheorie worden gebruikt om de gevolgen van winsten en verliezen beter te kunnen begrijpen? Hoe denken business angels over winst en verlies en kennen ze hieraan kansen toe? Of gebruiken ze eerder centrale waarden en spreidingsmaten? Is het individuele investeringsrisico van belang of is het voor de business angel relevanter om te denken in termen van portefeuillerisico en bijgevolg over het systematisch en onsystematisch risico? In de studie van Wetzel (1981) heeft men er niet voor geopteerd om een diepgaand, kwalitatief onderzoek te doen over de manier waarop business angels risico interpreteren. Men heeft daarentegen gekozen voor vragen die gemakkelijk te begrijpen vallen. Er werd gevraagd om tien investeringen te beoordelen en dit voor vijf types van ondernemingen. De verschillende types zijn (zie supra): uitvinders, start-ups, infant firms, young firms en de established firms. Aan de business angels werd gevraagd om voor elk type investering te zeggen hoeveel investeringen op de tien er gedoemd zijn om te mislukken. Een mislukte investering moet hier gezien worden als een investering waarin het verlies meer dan 50% bedraagt van het bedrag dat de business angel oorspronkelijk heeft geïnvesteerd. Door deze vraag te stellen, komt Wetzel tot een inzicht in het neerwaarts risico van de investeringen
37
die door de business angel worden gedaan in elk type onderneming. Belangrijk is de verdeling van de verwachtingen hieromtrent. Het is duidelijk dat informele investeerders er niet allemaal dezelfde mening op nahouden. Er kunnen aanzienlijke verschillen worden waargenomen in hoe business angels risico percipiëren. Als er wordt gekeken naar de mediaan van de verdelingen, dan houdt de financiële ondersteuning van de uitvinders het meeste risico in. In zeven van de tien gevallen mislukt zo’n investering. Start-ups komen op de tweede plaats met zes falende investeringen, gevolgd door de infant firms en de young firms met vijf respectievelijk vier investeringen die slecht aflopen. Als business angels investeren in established firms dan is de kans klein dat er wat verkeerd loopt. Slechts twee op tien van deze investeringen lopen verkeerd af. Tymes en Krasner (1983) hebben het voorbeeld van Wetzel gevolgd en hebben zich dan ook in hun studie afgevraagd hoeveel op tien gemaakte investeringen er faliekant aflopen. Elk type onderneming, aangehaald door Wetzel, komt ook in hun studie aan bod. Ze kwamen tot het besluit dat de business angels in Californië meer geneigd zijn om risico te nemen dan hun collega’s in New England. Dit blijkt uit het feit dat er voor elk type onderneming in Californië minder investeringen zijn die niet tot een goed einde worden gebracht. Onderstaande tabel geeft het aantal mislukte investeringen weer voor elk type onderneming en dit zowel voor de business angels in New England, in Californië als voor de hieronder nog te bespreken business angels in Groot-Brittannië.
Tabel 14: Aantal mislukte investeringen voor elk type onderneming. Vergelijking BA in New England, in Californië en in Groot-Brittannië. New England
Californië
Groot-Brittannië
Uitvinders
7
5
5
Start-ups
6
3
4
Infant firms
5
2
3
Young firms
4
2
3
Established firms
2
1
2
Bron: Wetzel (1981), Tymes en Krasner (1983) en Harrison en Mason (1992)
Ook Richard Harrison en Colin Mason (1992) hebben dezelfde vraagstelling gebruikt als Wetzel (1981) om te peilen naar de risico’s die gepaard gaan met het maken van informele investeringen. Ze kwamen tot de vaststelling dat het risicopatroon van de Britse business angels gelijkaardig is aan dat van de business angels in Californië (zie bovenstaande tabel). Er dient nog opgemerkt te worden dat de onderzochte business angels niet allemaal hetzelfde
38
aantal mislukkingen toekennen aan een portefeuille van tien investeringen. Richard Harrison en Colin Mason (1992) geven het voorbeeld van de start-ups om dit aan te tonen:
50% 40% 30% 20% 10% 0% minder dan 3 mislukkingen
3 tot 5 mislukkingen
6 en meer mislukkingen
% business angels dat x aantal mislukkingen toekent aan een portefeuille van 10 investeringen in start-ups
Figuur 3: Aantal mislukkingen die BA toekennen aan een portefeuille van 10 investeringen in start-ups
4.5. Welke rendementen worden door business angels verwacht en behaald? Welke rendementen worden door informele investeerders verwacht en behaald? Om een antwoord te geven op deze vraag doet Wetzel (1981) een beroep op de gemaakte veronderstellingen in de sectie waar er over risico werd gesproken. Hij peilt nu immers naar het hoogste “verwachte” rendement in een portefeuille van tien investeringen. Dit doet hij voor elk van de verschillende types ondernemingen. Zo krijgen we een idee over het opwaarts potentieel van elk type investering. De algemene regel is dat hoe meer risico er wordt genomen, hoe hoger het verwachte rendement zal zijn. Deze regel wordt ook hier gerespecteerd, met uitzondering van de investeringen in start-ups waarvoor eenzelfde rendement wordt verwacht als voor investeringen in uitvinders. Een verklaring voor deze uitzondering wordt in deze studie achterwege gelaten. Uit het onderzoek blijkt dat business angels die uitvinders van de nodige financiële middelen voorzien een rendement verwachten van 50% op hun meest succesvolle investering. Voor investeringen in start-ups is het hoogste verwachte rendement, zoals gezegd, gelijk aan dat van de investeringen in uitvindingen, namelijk 50%. Wanneer men investeert in infant firms en young firms, kan men een rendement van 37,5% respectievelijk 30% verwachten op hun meest succesvolle investering. Aan de financiering van established firms, is het minste risico verbonden en logischerwijs kan hier het laagste rendement worden verwacht, namelijk 22,5% op hun meest succesvolle investering.
39
Wetzel besteedt ook aandacht aan het minimumrendement dat moet worden behaald op een portefeuille van tien investeringen om de totale kost van die investeringen terug te verdienen. Zo bekomt hij vijf minimumrendementen, voor elk type onderneming één. De minimumrendementen bedragen 20% voor elk type onderneming met uitzondering van de established firms waar er rekening moet worden gehouden met een minimumrendement van 15%. Men komt tot het besluit dat de rendementen die business angels verwachten op hun portefeuille van investeringen eerder aan de lage kant zijn. Dit kan worden aangetoond aan de hand van een voorbeeld. In het geval van de financiering van uitvinders verwacht men dat zeven op de tien investeringen mislukken. Wetzel neemt aan dat elke investering die slecht afloopt een verlies inhoudt van 50%. De andere drie succesvolle investeringen verdienen een rendement van 50% per jaar. Na vijf jaar bedraagt de rendementsgraad 21% op jaarbasis, hetgeen dicht bij het minimumrendement van 20% ligt. De conclusie is duidelijk. De verwachte rendementsgraad van de informele investeerder is laag. Hoe zit het met de verwachte rendementen in Californië? Om dit te weten te komen, maken Tymes en Krasner (1983) opnieuw gebruik van de vragen die werden gesteld door Wetzel. Er kunnen belangrijke verschillen worden waargenomen tussen de twee studies. Zo liggen de verwachte rendementen in Californië voor elk type onderneming een pak hoger dan de rendementen die men verwacht te behalen in New England. Onder meer de aanwezigheid in Californië van een industriepark als Silicon Valley, met zijn talrijke succesvolle ondernemingen, draagt bij tot deze hogere rendementen. Uit het onderzoek blijkt dat het rendement in Californië dubbel zo groot is dan in New England wanneer het gaat over de financiering van uitvinders. Het rendement op hun meest succesvolle investering bedraagt er 100%. Ook in dit onderzoek gaat de algemene regel van hoe meer risico, hoe hoger het rendement niet altijd op. Zoals we hierboven gezien hebben, kent men aan investeringen in start-ups een hoger risico toe dan aan investeringen in infant firms. Toch blijkt nu dat er bij investeringen in start-ups een lager rendement mag verwacht worden dan bij investeringen in infant firms. De verwachte rendementen op hun meest succesvolle investeringen bedragen voor de start-ups en de infant firms 80% respectievelijk 95%. Een tweede tegenstelling die te vinden is in de studie van Tymes en Krasner (1983), heeft te maken met de infant firms en de young firms. In beide gevallen zijn twee op de tien investeringen gedoemd om te mislukken. Er wordt daarentegen voor elk van deze types ondernemingen een verschillend verwacht rendement waargenomen wat tegenstrijdig is met 40
de algemene regel. Voor de young firms kan er een rendement van 50% verwacht worden op de investering die het meest succesvol is terwijl voor de infant firms, zoals hierboven reeds vermeld, een percentage geldt van 95%. Bij established firms, waar het risico het laagst is, wordt in Californië een percentage vastgesteld van 34% tegenover slechts 22,5% in New England. De minimumrendementen in Californië zijn hoger dan deze in New England en kunnen worden toegeschreven aan de hogere rendementen die men er verwacht te behalen. Een overzicht van de studies in New England, Californië en Groot-Brittannië (zie infra) wordt weergegeven in onderstaande tabel.
Tabel 15: Een vergelijking van de rendementen in New England, in Californië en in Groot-Brittannië Verwacht rendement op meest succesvolle investering
Minimumrendement van een portefeuille van 10 investeringen
New England
Californië
New England
Californië
Groot-Brittannië
Uitvinders
50%
100%
20%
50%
50%
Start-ups
50%
80%
20%
50%
40%
Infant firms
37,5%
95%
20%
38%
/
Young firms
30%
50%
20%
30%
/
22,5%
34%
15%
25%
+/- 25%
Established firms
Bron: Wetzel (1981), Tymes en Krasner (1983) en Harrison en Mason (1992)
In de studie van Robert J. Gaston (1989) wordt enkel gevraagd welke doelstellingen Amerikaanse business angels nastreven op het vlak van minimumrendementen (minimum ROI targets). De minimumrendementen die deze business angels voor ogen hebben, zijn eerder aan de lage kant. Het gemiddelde percentage op jaarbasis bedraagt in de Verenigde Staten van Amerika 22%. Het zijn dan ook de minimumrendementen in New England die het sterkst dit Amerikaans gemiddelde benaderen. Ook Richard Harrison en Colin Mason (1992) beperken zich in hun onderzoek tot de minimumrendementen die door de Britse business angels worden vooropgesteld. Deze auteurs stellen vast dat de verwachte minimumrendementen in Groot-Brittannië over het algemeen ietwat hoger liggen dan het geval is in de Verenigde Staten van Amerika (Wetzel, 1981; Robert J. Gaston, 1989). Er zijn natuurlijk ook uitzonderingen, zoals de staat Californië (Tymes en Krasner, 1983) waar de verwachte minimumrendementen in de buurt liggen van deze in Groot-Brittannië. Voor het samenvattend overzicht van de minimumrendementen wordt naar bovenstaande tabel verwezen.
41
Coveney en Moore (1998) deden onderzoek naar het gemiddeld jaarlijks rendement dat deze business angels hebben behaald op hun investeringen. Deze rendementen worden voor elk type business angel in onderstaande tabel weergegeven.
Tabel 16: Gemiddeld jaarlijks rendement 6 types BA
Entrepreneur Corporate
Gemiddeld jaarlijks rendement
angels
angels
61%
8%
Income
Wealth
seeking maximizing angels
angels
/
/
Latent Virgin angels angels
17%
18%
Bron: Coveney en Moore (1998)
De projecten, waarin een entrepreneur angel investeert, zijn erg winstgevend. Deze business angels behalen dan ook doorgaans een hoger rendement dan de andere types business angels.
4.6. Niet-financiële opbrengsten Business angels hechten ook belang aan niet-financiële opbrengsten die met hun investeringen gepaard gaan. Wetzel (1981) stelt in zijn onderzoek de vraag of een business angel bereid is rendement (financiële opbrengst) in te ruilen voor niet-financiële opbrengsten. 45% van de respondenten overweegt een lagere return te aanvaarden als ze in de betrokken onderneming de ondernemer kunnen helpen bij het uitoefenen van zijn taken. 39% van de onderzochte business angels daarentegen ziet af van een hogere return als de onderneming waarin ze investeren technologische producten ontwikkelt die nuttig zijn voor de maatschappij. Eveneens zijn 37% van de onderzochte business angels tevreden met een lagere return als hun investering zorgt voor meer werkgelegenheid in de regio. Andere redenen die Wetzel (1981) aanhaalt, zijn steun aan vrouwelijke ondernemers (17%), aan buitenlandse ondernemers (14%). Het gemiddelde rendement dat business angels willen omruilen voor niet financiële opbrengsten kan oplopen tot 20%. Dit is het geval bij investeringen in ondernemingen die werkgelegenheid creëren en bij investeringen die tot doel hebben een buitenlandse ondernemer te ondersteunen. In al de andere gevallen had men slechts een vermindering van het rendement voor ogen ten belope van 10%.
42
In Californië (Tymes en Krasner, 1983) lijkt het erop dat de business angels aldaar minder sociaal zijn ingesteld voor wat betreft de creatie van werkgelegenheid. Slechts 23% gaat akkoord met een vermindering van zijn rendement als er door zijn toedoen meer werkgelegenheid kan gecreëerd worden in de regio waar hij gehuisvest is. Dit is een groot verschil met de 37% in New England. Er moet op gewezen worden dat de business angels in Californië ondervraagd werden in een periode waarin de recessie van het begin van de jaren ‘80 haar dieptepunt had bereikt. Men zou dan ook verwachten dat er meer dan 23% van de onderzochte business angels in Californië bereid wordt gevonden om een deel van zijn rendement af te staan in ruil voor meer werkgelegenheid. Desondanks blijft men steken op 23%. Zijn de business angels in Californië dan werkelijk minder sociaal ingesteld dan men op het eerste gezicht zou denken? Nee, het is namelijk zo dat de economische neergang in de staat Californië veel minder uitgesproken was dan in andere regio’s in de Verenigde Staten van Amerika. De talrijke hightech bedrijven in Californië, die weinig hebben geleden onder deze recessie, hebben namelijk het grootste part van de jobs kunnen behouden. Hierdoor hebben deze business angels zich veel minder sociaal opgesteld naar de creatie van werkgelegenheid toe. Het gemiddeld rendement dat business angels in Californië (Tymes en Krasner, 1983) willen inruilen voor meer werkgelegenheid bedraagt, net zoals in New England, 20%. Waarom deze reductie van het rendement niet meer bedraagt, wordt eveneens verklaard doordat de recessie in Californië minder jobs heeft gekost dan in andere delen van de Verenigde Staten van Amerika. Opvallend is ook dat er in Californië, in vergelijking met New England, minder business angels zijn die een vermindering van hun rendement aanvaarden in ruil voor het kunnen bijstaan van de ondernemer bij het uitoefenen van zijn taken. Maar diegenen die dan in Californië een lager rendement aanvaarden, kennen wel een gemiddelde reductie van het rendement van 41% t.o.v. 10% in New England. Een reductie van het rendement met 41% zou in New England veruit onmogelijk geweest zijn gezien de lagere rendementen die daar worden behaald (zie infra). Er werd vastgesteld dat 9% van de onderzochte business angels in Californië vrouwelijke business angels zijn. Drie op vier van hen verkiest vrouwelijke ondernemers te helpen in hun taken als ondernemer.
43
Tabel 17: Trade-off financiële opbrengsten - niet-financiële opbrengsten % business angels dat bereid wordt gevonden om een deel van zijn
Gemiddelde reductie van het rendement
rendement af te staan in ruil voor…
Creatie van werkgelegenheid Investeren in bedrijven die technologische producten ontwikkelen die nuttig zijn voor de maatschappij
New England
Californië
New England
Californië
37%
23%
20%
20%
39%
44%
10%
25%
De ondernemer bijstaan in zijn taken
45%
40%
10%
41%
Steun aan buitenlandse ondernemers
14%
18%
20%
17,5%
Steun aan vrouwelijke ondernemers
17%
21%
10%
23%
Bron: Wetzel (1981), Tymes en Krasner (1983)
44
DE KARAKTERISTIEKEN VAN ONDERNEMERS (SNELGROEIENDE VERSUS TRAAG GROEIENDE ONDERNEMERS)
45
1. De ondernemer en de groei van de onderneming 1.1. Literatuuroverzicht: David J. Storey (1994) gaat op zoek naar dé factoren die de groei van kleine ondernemingen (small firms) beïnvloeden. Zoals uit onderstaande tabel valt af te lezen, verdeelt Storey (1994) deze factoren onder in een drietal categorieën.
Tabel 18: Factoren die de groei van kleine ondernemingen beïnvloeden Kenmerken van de strategie die de Kenmerken van de onderneming Kenmerken van de ondernemer onderneming nastreeft 1. Motivatie 1. Leeftijd 1. Personeelsopleiding 2. Het oprichten van 2. De sector waarin de 2. Management training ondernemingen door werkloze onderneming zijn activiteiten individuen t.o.v. werkende uitvoert individuen 3. Opleiding 3. De vennootschapsvorm die 3. De onderneming wordt wordt gekozen (beperkte gefinancierd met extern aansprakelijkheid versus aangetrokken aandelenkapitaal onbeperkte aansprakelijkheid) 4. Management ervaring 4. De locatie waar de 4. De onderneming bevindt zich onderneming zich vestigt in een hoogtechnologische sector 5. Aantal oprichters 5. De grootte van de onderneming 5. Marktpositionering 6. Vroegere werkervaring 6. Maakt de onderneming deel uit 6. In welke mate is de van een groter geheel (bvb onderneming in staat om zich aan te passen aan multinational) of fungeert de onderneming eerder veranderingen die zich onafhankelijk? voordoen in de markt (bvb zich aanpassen aan een nieuwe wetgeving) 7. Zijn er ondernemers in de 7. Het al dan niet opstellen van familie? een businessplan 8. Sociale en etnische 8. De introductie van een nieuw discriminatie (bvb autochtonen product versus allochtonen) 9. Is er een onderscheid tussen 9. Het aanwerven van managers bijvoorbeeld ondernemers met die niet delen in het kapitaal een marketing achtergrond en van de onderneming ondernemers met een financiële achtergrond? 10. Management training 10. Overheidssteun (bvb subsidies) 11. Leeftijd 11. Hoe groot is het klantenbestand van de onderneming? 12. Ben je als ondernemer in het 12. De concurrentiestrijd verleden al eens failliet gegaan? 13. Eerder opgedane ervaringen in 13. In welke mate doet een de sector waar men momenteel onderneming een beroep op de wil in investeren informatie en het advies gekregen van bvb banken, accountants, advocaten, consultants,…?
46
14. Vooraleer men ondernemer werd, werkte men dan in een kleine dan wel in een grote onderneming 15. Geslacht
14. Export
Bron: Storey (1994)
De eerste categorie beschrijft een aantal kenmerken van de ondernemer zelf. Het gaat om kenmerken die eigen zijn aan de ondernemer alvorens hij overgaat tot het oprichten van een onderneming. Het bestuderen van deze karakteristieken is dus van groot nut voor bijvoorbeeld kapitaalverschaffers en in het bijzonder voor de business angel. Deze laatste is voornamelijk geïnteresseerd in kleine ondernemingen die heel wat groeipotentieel bezitten. De studie van Storey (1994) maakt het mogelijk om op basis van de karakteristieken van ondernemers een inschatting te maken van het groeipotentieel van de onderneming. Een tweede categorie betreft de kenmerken van de onderneming. Deze kenmerken kunnen nogmaals onderverdeeld worden in een tweetal groepen. De eerste groep omvat de sector waarin de onderneming zijn activiteiten zal uitvoeren, de vennootschapsvorm die wordt gekozen, de locatie waar de onderneming zich zal vestigen en tot slot speelt het ook een rol of een onderneming al dan niet deel uitmaakt van een groter geheel (bvb van een multinational). Deze kenmerken weerspiegelen de beslissingen gemaakt door de oprichters van de onderneming op het moment dat de onderneming wordt opgestart. Door de studie van Storey (1994) krijgen business angels dus een beter inzicht in welke sectoren de meeste kansen op succes liggen en welke vennootschapsvorm ze dienen te kiezen, … De tweede groep omvat de grootte van de onderneming en de leeftijd ervan. In de derde categorie zitten de factoren die te maken hebben met de strategie zoals die wordt geïmplementeerd door de managers van de onderneming. Aangezien de meeste business angels actief betrokken zijn bij het ondernemingsgebeuren (vertegenwoordiging in de raad van bestuur, hun werk als interne raadgever,…), wordt deze categorie van kapitaalverschaffers vaak geconfronteerd met strategische vraagstukken. Vandaar dat het onderzoek naar de strategische factoren, die de groei van een onderneming bevorderen bijzonder interessant kan zijn. Belangrijk om op te merken, is dat deze drie categorieën niet afzonderlijk inwerken op de groei van de onderneming. Storey (1994) tracht dit met onderstaande figuur te illustreren.
47
Figuur 4: De factoren die de groei van kleine ondernemingen beïnvloeden, onderverdeeld in 3 categorieën
Bron: Storey (1994)
De drie categorieën worden door Storey (1994) afgebeeld als cirkels die elkaar overlappen. Enkel wanneer er een combinatie wordt gemaakt van de factoren uit deze drie categorieën kan snelle groei worden gerealiseerd (zie het grijs gekleurde vlak). In de andere delen van de cirkels zal er ofwel een tragere groei heersen ofwel zal er gewoonweg geen groei zijn. Storey (1994) geeft een overzicht van meerdere empirische studies en vergelijkt deze met elkaar. Hij tracht op basis van deze studies een algemeen patroon te vinden van factoren die snelgroeiende ondernemingen kenmerken. Om vergelijkingen mogelijk te maken, neemt Storey (1994) zoveel mogelijk studies op die het begrip “groei” op dezelfde wijze definiëren, namelijk als een procentuele verandering van de werkgelegenheid over een bepaalde periode. In het kader van deze thesis wordt enkel de invloed van de kenmerken van de ondernemer op de groei behandeld. Voor de relatie tussen de kenmerken van de onderneming en de groei en de bespreking van hoe de geïmplementeerde strategie deze groei kan beïnvloeden, wordt verwezen naar het boek van Storey (1994) “Understanding the small business sector”. Zoals hierboven reeds aangegeven, doet Storey (1994) een beroep op empirische studies die in het verleden zijn uitgevoerd. Deze studies worden weergegeven in onderstaande tabel samen met de kenmerken van de ondernemer. Storey gaat nu na welke studies welke kenmerken hebben gerelateerd aan het begrip “groei”. Tevens vermeldt hij of er al dan niet een significante relatie bestaat tussen de onderzochte kenmerken van de ondernemer en de groei als dusdanig. Als er in onderstaande tabel een + teken staat, wil dit zeggen dat er een positieve relatie bestaat tussen het kenmerk van de ondernemer en de groei. Staat er
48
daarentegen een - teken, dan is de relatie negatief. Staat er tot slot een x teken, dan werd er geen significante relatie gevonden tussen een bepaald kenmerk van de ondernemer en de groei.
x
+
+
x
x
+
Aantal oprichters
+
+
+
+
x
x
Eerder opgedane ervaring als ondernemer Zijn er ondernemers in de familie? Sociale en etnische discriminatie (bvb autochtonen versus allochtonen) Is er een onderscheid tussen bijvoorbeeld ondernemers met een marketing achtergrond en ondernemers met een financiële achtergrond? Management training
+
+
+
-
-
x
x
+
x
+
x
-
+
x
x
Reynolds (1993)
x
x
-
x
x
+
x
x
+ x
Westhead en Birley (1993a)
Reynolds en Miller (1988)
Solem en Steiner (1989)
x
-
+
Kalleberg en Leicht (1991)
x
x
-
x
x
+
x x
-
+
x
+
+
x
x
Leeftijd
+
x
x
x
+
(Leeftijd)2
-
x
x
x
-
Ben je als ondernemer in het verleden al eens failliet gegaan? Eerder opgedane ervaringen in de sector waar men momenteel wil in investeren Vooraleer men ondernemer werd, werkte men dan in een kleine dan wel in een grote onderneming Geslacht
Dunkelberg en Cooper (1982)
+
x
Management ervaring
x
Dunkelberg et al. (1987)
x
Storey (1994)
x
Het oprichten van ondernemingen door werkloze individuen t.o.v. werkende individuen Opleiding
Storey (1982a)
+
Wynarczyk et al. (1993)
+
Macrae (1991)
Storey, Watson and Wynarczyk
+
Jones (1991)
Johnson (1991)
Woo et al. (1989)
+
Kinsella et al. (1993)
Motivatie
Hakim (1989)
Barkham (1992)
Tabel 19: Overzicht empirische studies (Storey, 1994)
x
x
x
x
x
x
-
+
x x
x
x
-
-
x -
x
x
x
x
x
-
x
x
x
x
+
x
x
x
-
x
x
x
-
-
+ x
x
x
Bron: Storey (1994)
Voor heel wat partijen kan het interessant zijn om te weten aan welke kenmerken een ondernemer moet voldoen opdat er sprake zou kunnen zijn van snelle groei. Eén van die
49
+
partijen wordt in het kader van deze thesis behandeld, namelijk de business angel. Voor hem is het van groot belang om een inschatting te kunnen maken van het groeipotentieel van de onderneming waarin hij investeert. Storey (1994) heeft gepoogd om de business angel en andere partijen hierbij te helpen. Op basis van bovenstaande tabel komt Storey (1994) in zijn studie tot een aantal kenmerken waaraan de ondernemer moet voldoen om snelle groei te verwezenlijken. Ten eerste dient de ondernemer zelf positief gemotiveerd te zijn. Hieraan gekoppeld zal iemand die werkloos is en daarom een eigen zaak start veelal minder succesvol zijn in het laten groeien van zijn onderneming. Ten tweede is het zo dat de ondernemer meer kans maakt om z’n onderneming te laten groeien als hij hooggeschoold is. Geschoolde individuen hebben hogere loonsverwachtingen. Storey (1994) veronderstelt dat het ondernemersloon sterk afhankelijk is van de grootte van de onderneming. Dit houdt in dat hoger geschoolde individuen hun ondernemingen sterker willen laten groeien dan lager geschoolde individuen om zo een hoger inkomen te verdienen. Ten derde is het van belang dat de ondernemer beschikt over managementervaring. Eén van de belangrijkste functies van een ondernemer is het verdelen van de taken binnen zijn organisatie en dit op de meest efficiënte manier. Dit is vooral van belang in groter wordende organisaties. Zodoende stelt Storey (1994) dat mensen met ervaring op managementvlak gemakkelijker hun doelstellingen van snelle groei kunnen bereiken. Ook is het zo dat diegenen die vroeger manager geweest zijn een hoger loon zullen eisen dan zij die nog nooit een managementfunctie hebben ingevuld. Zoals hierboven reeds aangehaald, is het ondernemersloon sterk afhankelijk van de grootte van de onderneming. Dit betekent dat diegenen die vroeger nog manager geweest zijn, hun ondernemingen sterker zullen laten groeien dan de niet-managers om zo een hoger inkomen te verdienen. Ten vierde worden sneller groeiende ondernemingen gesticht door meer dan één individu. Dit vormt meteen een uiterst belangrijke factor waaraan men snelgroeiende ondernemingen kan herkennen. Het aantal co-investeerders (zie deel “De karakteristieken van business angels”) die bij een business angel deal worden betrokken, is dus van grote invloed op het groeipotentieel van de onderneming. Ten vijfde zullen individuen met een marketingachtergrond ervoor opteren de onderneming sterker te laten groeien dan individuen met een andere functionele achtergrond. Zo zijn ondernemers met een marketingachtergrond zich meer bewust van de noodzaak om de verkopen op te drijven en de onderneming te laten groeien. De ondernemers met een
50
financiële achtergrond bijvoorbeeld nemen daarentegen veelal een voorzichtiger standpunt in, waardoor de onderneming in zijn groei wordt afgeremd. Ten zesde speelt ook de leeftijd een rol. Alleen blijft de richting van deze relatie onduidelijk. Toch denkt Storey (1994) dat het de individuen van middelbare leeftijd zijn die de capaciteiten en de financiële middelen hebben om een snelgroeiende onderneming op te richten. Ten zevende kan men zich de vraag stellen of het van belang is dat men moet beschikken over ervaring met de sector waarin men wil investeren. Storey (1994) komt tot de vaststelling dat dit niet altijd zo hoeft te zijn. Het is soms beter om zich niet teveel vast te pinnen op de waarden en normen zoals deze gelden in de sector. Vernieuwend uit de hoek komen kan eveneens zorgen voor snelle groei. Tot slot concludeert Storey (1994) dat de grootte van de onderneming waar men vroeger
nog heeft gewerkt, een zekere invloed uitoefent op de groeiprestaties, alleen is het onduidelijk of het een positieve dan wel een negatieve invloed betreft. Individuen die vroeger in een grote onderneming werkten, kunnen eerder geneigd zijn om een snelgroeiende onderneming op te richten. Dit is ingegeven door het feit dat de (management)vaardigheden, die deze individuen hebben opgebouwd in die grote ondernemingen, eerder aansluiten bij een grote dan wel bij een kleine onderneming. Het kan ook dat individuen die in een grote onderneming hebben gewerkt en nu van plan zijn om een eigen zaak te starten, ervoor kiezen om deze niet te snel te laten groeien. Ze willen eerder hun onderneming klein houden omdat ze uit ervaring weten dat grote ondernemingen vaak weinig flexibiliteit toelaten en bureaucratisch ingesteld zijn. Niet significant zijn daarentegen de eerder opgedane ervaring als ondernemer, het feit dat er ondernemers zijn in de familie, de sociale en etnische discriminatie en het geslacht van de ondernemer.
51
2. Groeiaspiraties van de ondernemer gelinkt aan de groei van de onderneming 2.1. Literatuuroverzicht: Het was Edwin Mansfield die in 1979 op een micro-economische wijze de groei van een onderneming trachtte te verklaren. Hij argumenteerde dat een onderneming groeit tot op het moment dat er een optimale grootte wordt bereikt, d.i. bij het snijpunt van de lange-termijn marginale kosten en de prijs. Er zijn ook modellen die op basis van de levenscyclus van de
onderneming uitleggen hoe groei in een onderneming tot stand komt (e.g. Scott en Bruce, 1987). Hierin wordt beweerd dat een onderneming van nature verschillende fases doorloopt van snellere en tragere groei. Het gemeenschappelijke kenmerk van beide theorieën is dat ze groei interpreteren als een natuurlijk fenomeen, m.a.w. groei is iets dat buiten het beslissingsveld van de ondernemer valt. Deze stelling werd in de jaren ’80 door een aantal auteurs in vraag gesteld o.a. door Ginn en Sexton (1989) die van mening waren dat:
“If the decision to start a business is a choice of the business founder, it can also be assumed that the decision to grow the business is a choice taken by the entrepreneur”.
Empirisch onderzoek toonde inderdaad aan dat niet elke ondernemer van plan is om zijn onderneming te laten groeien. Groei hangt m.a.w. af van de groeiaspiraties van de ondernemer (Davidsson, 1991). Het is dan ook van belang om zich te concentreren op de verschillende factoren die de wil van de ondernemer om te groeien (growth aspirations) beïnvloeden. Eén van de belangrijke voortrekkers in het bestuderen van de groeiambities van ondernemers is Per Davidsson (1989, 1991). In zijn studie in 1989 tracht hij de groeiaspiraties van de ondernemer te verklaren aan de hand van wat hij noemt de expected outcomes of
growth. Wat bedoelt Davidsson (1989) hiermee? Een expected outcome of growth is bijvoorbeeld de extra werklast die een ondernemer ervaart wanneer hij zijn onderneming laat groeien. Deze extra werklast kan als gevolg hebben dat een ondernemer gedemotiveerd raakt om zulke groei na te streven. Davidsson (1989) onderscheidt in zijn empirisch onderzoek acht expected outcomes of growth:
52
1. De extra werklast (zie supra) 2. De mate waarin de ondernemer zijn geliefkoosde taken nog zelf kan uitvoeren. Groei zou met zich kunnen meebrengen dat hij deze taken zou moeten delegeren. 3. De algemene tevredenheid van het personeel. Wanneer een onderneming groeit, wordt het moeilijker voor de ondernemer om iedereen tevreden te houden. 4. De financiële gevolgen van groei. Als er groei wordt nagestreefd, kan de ondernemer verwachten dat zijn inkomen zal toenemen. 5. De mogelijkheid om controle over de onderneming te behouden. Wanneer de onderneming groeit, wordt het steeds moeilijker om alles wat er gebeurt in de onderneming te overzien. 6. De onafhankelijkheid t.o.v. de klanten, leveranciers en financiële instellingen. Wanneer men groeit, kan men bijvoorbeeld door verticale integratie besluiten de consumentenverkoop zelf te gaan doen. Zodoende is men als onderneming minder afhankelijk van zijn klanten. 7. Stabiliteit: De mogelijkheid om een zware crisis te overleven. 8. Kwaliteit: De mate waarin een onderneming in staat is om de kwaliteit van zijn producten en diensten te handhaven.
Het is belangrijk om op te merken dat Davidsson (1989) zich voornamelijk laten inspireren heeft door de Expectancy Theory van Vroom (1964). Deze cognitieve motivatietheorie gaat er immers vanuit dat de wil om te groeien kan worden aanzien als een gewogen som van de expected outcomes of growth. Er dient op gewezen te worden dat de klemtoon bij beide auteurs ligt op hetgeen de ondernemers “verwachten”, m.a.w. het gaat hier over de “expected” outcomes of growth. Deze expected outcomes of growth worden door Davidsson (1989) ingedeeld in drie groepen. Ten eerste zijn er die expected outcomes of growth die een positief effect hebben op de groeiaspiraties van de ondernemer (zie onderstaande figuur). Zo blijkt dat de verwachting omtrent een toenemend inkomen en de verwachting van meer onafhankelijkheid dé onderliggende krachten zijn die de ondernemer motiveren om zijn onderneming te laten groeien. Ten tweede zijn er die expected outcomes of growth die een negatief effect hebben op de groeiambities van de ondernemer (zie onderstaande figuur). Dit is het geval wanneer men als ondernemer verwacht dat groei een verlies aan controle tot gevolg zal hebben of dat groei zal
53
leiden tot een vermindering van de tevredenheid van het personeel. Ook de verwachting dat door groei de werklast zal toenemen, zorgt voor minder groeiambities bij de ondernemer. Ten derde zijn er die expected outcomes of growth die geen effect hebben op de groeiaspiraties van de ondernemer. Zo oefenen de verwachtingen omtrent de stabiliteit van de onderneming en de kwaliteit van de goederen en diensten geen invloed uit op de groeiambities van de ondernemer. Ook de verwachting die de onderneming heeft over het delegeren van zijn geliefkoosde taken, heeft geen impact op de groeiaspiraties van de ondernemer.
Expected positive outcomes of growth
- Inkomen - Onafhankelijkheid
Need for Achievement
+
+
Willingness to pursue growth -
- Controleverlies - Vermindering tevredenheid personeel - Extra werklast
Expected negative outcomes of growth
Figuur 5: Expected outcomes of growth
Bron: Davidsson (1989)
Zoals op de figuur valt af te lezen, verklaart Davidsson (1989) de wil om te groeien niet alleen door de expected outcomes of growth, maar ook nog door de Need for Achievement. Het begrip Need for Achievement komt uit de psychologie en werd voor het eerst geïntroduceerd door McClelland (1961) in zijn Achievement Motivation Theory. Individuen met een hoge Need for Achievement (nAch) worden gekarakteriseerd door McClelland (1961) als individuen die persoonlijk verantwoordelijk willen zijn voor het oplossen van problemen, voor het vaststellen van doelen en het realiseren van deze doelen op eigen kracht. Furnham (1995) omschrijft Need for Achievement als de wens om excellent te presteren of
54
om succesvol te zijn in competitieve situaties. In de psychologische literatuur wordt verondersteld dat ondernemers een hoge Need for Achievement hebben. Davidsson (1989) test in zijn onderzoek of er een verband bestaat tussen de Need for Achievement en de wil van de ondernemer om te groeien. Deze wil om te groeien wordt door Davidsson (1989) opgesplitst. Enerzijds is er de wil van de ondernemer om te groeien in termen van de omzet en anderzijds is er de wil van de ondernemer om te groeien in termen van het aantal werknemers. Davidsson (1989) komt tot het besluit dat er enkel een verband bestaat tussen de Need for Achievement en de wil van de ondernemer om te groeien in termen van omzet. Bovendien blijkt dit verband positief te zijn. Er kan dus m.a.w. gesteld worden dat een financiële beloning voor de geleverde inspanningen een noodzakelijke voorwaarde vormt opdat ondernemers voldoening zouden kunnen halen uit hun prestaties. Belangrijk om op te merken is dat Davidsson (1989) in zijn studie in 1989 enkel en alleen psychologische factoren heeft opgenomen. Daar de verklaringskracht van deze factoren niet sterk genoeg blijkt te zijn, is verder onderzoek dan ook noodzakelijk. Opnieuw is het Davidsson (1991) die hierin het voortouw neemt. Davidsson (1991) tracht in zijn studie in 1991 de historische groei van een onderneming te verklaren. Het model dat hij vooropstelt, wordt weergegeven in onderstaande figuur.
Ability
Perceived Ability
Need
Perceived Need
Growth Motivation
Actual Growth
Perceived Opportunity Opportunity
Figuur 6: Ability, need en opportunity
Bron: Davidsson (1991) 55
Hieruit blijkt dat de historische groei van een onderneming afhankelijk is van enerzijds de wil van de ondernemer om te groeien en anderzijds van de drie concepten Ability, Need en Opportunity. Wat bedoelt Davidsson (1991) nu met deze drie concepten? Het is zo dat wetenschappers reeds vóór de studie van Davidsson (1991) heel wat onderzoek hebben verricht naar de variabelen die de groei van een onderneming beïnvloeden. Wat Davidsson (1991) doet, is het bundelen van deze variabelen in de drie categorieën Ability, Need en Opportunity. In de eerste categorie Ability groepeert Davidsson (1991) deze variabelen die de bekwaamheid van de ondernemer beïnvloeden. Davidsson (1991) veronderstelt dat hooggeschoolde ondernemers met de nodige ervaring gemakkelijker groeiopportuniteiten waarnemen en gemakkelijker met groeiproblemen omgaan, m.a.w. hoe meer bekwaam de ondernemer in kwestie, hoe meer groei er kan gerealiseerd worden. Met het begrip Need wil Davidsson (1991) duidelijk maken dat wanneer een onderneming een bepaalde leeftijd (the firm’s age) en een bepaalde grootte (the firm’s size) heeft bereikt, de noodzaak om verder te groeien vermindert. Dit kan als volgt worden verklaard: hoe groter en hoe ouder de onderneming, hoe meer kans er bestaat dat de winsten van de onderneming hoog genoeg zullen zijn om de ondernemer een meer dan behoorlijke levensstandaard te laten genieten. Ondernemers die tevreden zijn met de winsten en de inkomens die ze behalen, zullen dan ook minder rap geneigd zijn om hun ondernemingen verder te laten groeien. De derde categorie Opportunity groepeert deze variabelen die langs een externe weg inspelen op de groei. Voorbeelden hiervan zijn de grootte en het groeipotentieel van de markt, de rol van intredebarrières, de mate waarin ondernemers toegang hebben tot het nodige financiële en menselijke kapitaal, de structuur van de industrie,… In het kader van dit hoofdstuk richten we onze aandacht op de variabelen die de wil van de onderneming om te groeien (growth aspirations) beïnvloeden. Zoals op de figuur (zie supra) valt af te lezen, worden de groeiaspiraties van de ondernemer direct beïnvloed door deze variabelen die de ondernemer waarneemt. Laten we dit verduidelijken met een voorbeeld: zo kunnen er objectief gezien tal van intredebarrières zijn, doch zullen niet alle ondernemers hun groeibeslissing laten afhangen van één en dezelfde intredebarrière. Davidsson (1991) introduceert dan ook drie nieuwe concepten, met name Perceived Ability,
Perceived Need en Perceived Opportunity waarmee hij duidelijk wil maken dat een ondernemer een interpreterend individu is. Davidsson (1991) komt tot de vaststelling dat het concept Perceived Need de sterkste invloed uitoefent op de groeiaspiraties van de ondernemer. Belangrijk om op te merken is dat 56
dit concept door Davidsson (1991) werd gemeten aan de hand van het begrip “Need for
Achievement”. Net zoals in zijn studie in 1989, vindt hij ook hier een positief verband tussen het psychologisch begrip Need for Achievement enerzijds en de groeimotivatie anderzijds. Voor de volledigheid vermelden we nog dat het concept Perceived Opportunity minder invloed heeft op de groeiaspiraties van de ondernemer dan het concept Perceived Need, en dat het concept Perceived Ability van weinig of geen invloed is. Het was Lars Kolvereid (1992) die het werk van Per Davidsson (1989, 1991) heeft voortgezet. In zijn studie tracht hij de relatie te onderzoeken tussen enerzijds de motieven van de oprichter om een zaak te starten, zijn opleiding, de industrietak, de locatie, de organisatieen omgevingskenmerken, de voorgeschiedenis op het vlak van groei, en anderzijds de groeiaspiraties van de ondernemer. Het onderzoek is gebaseerd op gegevens van 250 Noorse ondernemers die hun zaak startten in 1986. De hypotheses die Kolvereid (1992) op basis van eerdere onderzoek (e.g. Hisrich en Brush, 1988; Davidsson, 1989; Davidsson, 1991) vooropstelt, zijn:
1. De motieven van ondernemers om een zaak te beginnen zijn gerelateerd aan hun groeiaspiraties. 2. De sterkste groeiaspiraties zijn terug te vinden bij ondernemers die (1) een hoge graad van opleiding hebben, (2) over relevante ervaring beschikken en (3) van het mannelijke geslacht zijn. 3. Groeiaspiraties verschillen naargelang industrie en locatie. 4. Ondernemers met groeiambities zullen eerder bedrijven opstarten die (1) ver verwijderde klanten hebben, (2) weinig verschillende klanten hebben, (3) af te rekenen hebben met een grote concurrentie en (4) aan productdifferentiatie doen. 5. Ondernemers in kleine bedrijven hebben sterkere groeiambities dan ondernemers in grote bedrijven. 6. Ondernemers in bedrijven die in het verleden groei hebben gekend, zullen waarschijnlijk grotere groeiambities hebben dan ondernemers in bedrijven die ter plaatse trappelen of achteruitgaan.
De resultaten van de studie worden hierna samengevat worden.
Opvallende verschillen tussen motivatie en groeiaspiraties werden enkel gevonden in de factoren succes en welzijn. Succes als sterke motivatie blijkt verband te houden met 57
inkomsten- en tewerkstellingsambities. Deze bevinding is verschillend van deze van Davidsson (1989), die bevond dat succes als motivatie enkel gerelateerd is aan de wil om de omzet te doen stijgen en niet aan de wil om het werknemersbestand te verhogen (zie supra). Evenzo werd bevonden dat ondernemers die minder bezorgd zijn om welzijn, eerder de neiging hebben om geen groeiambities te vertonen. Tevens lijkt er een patroon te bestaan in de resultaten die suggereren dat ondernemers zonder groeiaspiraties een tendens vertonen om gedreven te worden door onafhankelijkheid en opportunisme, ondernemers met inkomstenambities door streven naar welzijn en belastingsoverwegingen, en ondernemers met inkomstenambities én tewerkstellingsambities door streven naar succes. Besloten wordt dat er inderdaad een relatie bestaat tussen de motivatie van de ondernemer om een zaak te beginnen en zijn groeiambities. Toch kan er niet gezegd worden dat dit een zeer sterk verband is. Dit laatste ondersteunt de bespiegeling van Davidsson (1989) dat psychologische factoren slechts voor een klein deel een verklaring vormen voor de verschillen in de wil om te groeien. Ter ondersteuning van de tweede hypothese, is er een tendens dat ondernemers met een hogere opleiding grotere groeiaspiraties hebben. Deze relatie is evenwel niet lineair. Ondernemers met de laagste graad van opleiding lijken grotere inkomensgroeiambities te hebben dan andere ondernemers. Dit zou er kunnen op wijzen dat geld belangrijker is voor diegenen die minder geld hebben, of dat ondernemers met een laag opleidingsniveau dromers zijn met een geringe realistische perceptie van de toekomstperspectieven van hun bedrijf. De kleinste groeiaspiratie vindt men terug bij ondernemers met middelbaar als hoogste graad van opleiding. De verklaring hiervoor is wellicht dat het hier veelal gaat om selfmade ondernemers met een technische vorming of een beroepsopleiding. Ondernemers met een diploma van hoger onderwijs of universiteit hebben de grootste groeiambities en willen hun zaak doen groeien zowel op het gebied van inkomsten als van tewerkstelling. Anderzijds tonen de resultaten van de studie geen betekenisvolle verschillen tussen de groeiaspiraties van beginnende ondernemers en deze van ervaren ondernemers. Geen enkel facet van ervaring, zoals leeftijd, het aantal jaren van ondernemersschap of het aantal opgestarte bedrijven, staat in verband met groeiambitie. Opleiding lijkt voor ondernemers iets te hebben dat ervaring niet heeft.
58
Met betrekking tot de derde hypothese wordt geconstateerd dat ondernemers in de productiesector meer willen groeien dan ondernemers uit de bouwsector, terwijl de dienstensector het minst wil groeien. In tegenstelling tot die hypothese werd geen verband gevonden tussen locatie en groeiambitie. Een reden daarvoor kan zijn dat er weinig of geen economische verschillen bestaan tussen de verschillende regio’s in Noorwegen. Noorse ondernemers zullen ook eerder hun zaak starten in de regio waar ze wonen dan in een regio met grotere groeiperspectieven. De vierde hypothese wordt sterk ondersteund. Ondernemingen met inkomsten- en tewerkstellingsambities zijn significant verder verwijderd van hun klanten en exporteren meer dan ondernemers zonder deze ambities. Ze hebben ook een minder groot aantal klanten, meer concurrentie en zijn minder afhankelijk van hun voornaamste product. In verband met de vijfde hypothese werden opvallende verschillen tussen omvang en ambities alleen gevonden voor wat omzet betreft. Ondernemingen met inkomensgroeiambities hebben een kleinere omzet dan andere ondernemingen. Ze zijn bijgevolg verplicht te focussen op productiviteit om te overleven. Het werknemersaantal daarentegen speelt geen rol. Opvallende verbanden werden gevonden tussen groeiaspiraties en eerdere groei in omzet en werknemersbestand. In overeenstemming met de laatste hypothese vertonen ondernemers in bedrijven die in het verleden zijn gegroeid, ook de neiging om in de toekomst te willen groeien.
Kolvereid (1992) bedenkt dat de wijdverspreide tegenzin om te groeien wel eens een
cultureel fenomeen zou kunnen zijn. Een vergelijking tussen de drie landen, waaruit gegevens werden verzameld aan de hand van de in dit onderzoek gebruikte vragenlijst, versterkt de idee dat cultuur de sleutel is tot de verklaring van de verschillen in groeiaspiraties. Terwijl 39,9% van de Noorse ondernemers hun bedrijf niet wensen te doen groeien, is dit slechts het geval voor 8,1% van de Britse ondernemers en voor 12,2% van de Nieuw-Zeelandse ondernemers. De culturele bijzonderheden die de tegenzin van Scandinavische ondernemingen om te groeien zouden kunnen verklaren, zijn: de restrictieve wetgeving met betrekking tot het ontslagrecht, het gebrek aan mobiliteit van de werknemers en de arbeidskost. Het onderzoek besluit met te stellen dat, waar het juist kan zijn dat een minderheid van nieuwe kleine ondernemingen de meerderheid van de tewerkstellingsmogelijkheden schept, nieuwe ondernemingen die klein zijn en blijven niet mogen veronachtzaamd worden. Werkgelegenheid kan worden verschaft zowel door groei in een klein aantal ondernemingen 59
als door de oprichting van een groot aantal kleine ondernemingen. Waar de tegenzin om te groeien wijdverspreid is, is het promoten van ondernemersschap en het bijstaan van ondernemers bij de start van hun zaak wellicht een meer efficiënte manier om werkgelegenheid te verschaffen dan het helpen van bestaande ondernemingen.
Het waren Liao en Welsch (2003) die in 2003 een nieuw licht hebben geworpen op de groeiaspiraties van de ondernemer. Zij legden de link tussen de wil om te groeien van de ondernemer enerzijds en het concept social capital anderzijds. Social capital wordt door onderzoekers in het algemeen omschreven als een bedrijfsmiddel dat besloten ligt in de relaties van individuen, gemeenschappen, netwerken of maatschappijen. De studie van Liao en Welsch (2003) is gebaseerd op de drie dimensies van social capital zoals die werden beschreven door Nahapiet en Ghosal (1998), met name de structurele, de
relationele en de cognitieve dimensie. Nahapiet en Ghosal (1998) definiëren social capital als de som van feitelijke en potentiële middelen die besloten liggen in, bruikbaar zijn door en afgeleid worden van het relatienetwerk waarover een individu of een gemeenschap beschikt. In het algemeen omschrijven sociologen het structureel kapitaal als de structuur van een globaal netwerk van relaties, het relationeel kapitaal als de kwaliteit van iemands persoonlijke relaties en het cognitief kapitaal als de mate waarin een individu binnen een gemeenschap een gedragslijn en bedoelingen deelt. Het doel van de studie is te onderzoeken (1) welke interacties er bestaan tussen de drie dimensies van social capital in technologisch intensieve nieuwe ondernemingen, (2) in welke mate die interacties verschillen van deze in nieuwe ondernemingen die niet op technologie zijn gebaseerd en (3) hoe de drie dimensies van social capital de groeiaspiraties van de op technologie gebaseerde ondernemingen beïnvloeden op een wijze die verschilt van de niet op technologie gebaseerde ondernemingen. Tot dan toe was het onderzoek voornamelijk gericht op factoren die verband houden met de motivatie, het gedrag en de persoon van de ondernemer om het voortbestaan en de groei van ondernemingen te verklaren. Zo kwamen Gundry en Welsch (2001) tot de bevinding dat high-growth ondernemingen zich onderscheiden van low-growth ondernemingen door de kracht van de ondernemer. In een studie van ondernemers uit Noorwegen ontdekte Kolvereid (1992) significante verbanden tussen enerzijds opleiding en achtergrond van de ondernemer en anderzijds zijn ambitie om zijn onderneming te laten groeien (zie supra). Andere studies hebben dan weer verschillen toegewezen aan factoren als strategische vaardigheden, vroegere ervaringen en de geschiktheid van de ondernemer om objectieven te stellen en conflicten op te 60
lossen (Brush & Hisrich, 1991), of nog aan het doorzettingsvermogen van de ondernemer (Baum, 1995). In de studie van Liao en Welsch wordt het human capital vervangen door het social capital in de hoop om een nieuw licht te kunnen werpen op het streven van de ondernemer naar groei. Vastgesteld wordt dat er in de diverse studies betreffende ondernemerschap een algemene consensus bestaat dat een hoge graad van social capital, gesteund op een gunstige reputatie, relevante vroegere ervaring en direct persoonlijk contact, er vaak toe bijdraagt dat ondernemers toegang verkrijgen tot venture capitalists, tot potentieel cliënteel en tot informatie over de concurrentie. Empirisch onderzoek heeft uitgewezen dat social capital positief gerelateerd is aan de prestatiegeschiktheid van de onderneming, aan productinnovatie en aan de uitbouw van een industriewijd netwerk. Uitgaande van andere studies, komen Liao en Welsch tot de conclusie dat niet elke ondernemer plannen heeft om zijn onderneming te laten groeien, maar dat groeiambities wel op een belangrijke en waardevolle wijze de feitelijke groei van de onderneming kunnen voorspellen. Toch stellen ze vast dat er slechts een gering aantal studies bestaat waarin de link wordt gelegd tussen social capital en de groeiambities van opkomende ondernemingen. De groeivooruitzichten van een nieuwe onderneming zouden volgens hen kunnen afhangen van de geschiktheid van de ondernemer om toegang te verkrijgen tot externe middelen, zowel materiële zoals kapitaal en leveranciers als immateriële zoals informatie en kennis, maar ook van zijn geschiktheid om zich die middelen toe te eigenen. De toegankelijkheid tot deze middelen wordt in hoge mate bepaald door de uitgebreidheid van sociale banden en van posities die bekleed worden in sociale netwerken. Het zich toe-eigenen van die middelen daarentegen is afhankelijk van het vertrouwen tussen de betrokken partijen. Dit weerspiegelt zich in de drie dimensies van social capital, die nauw met elkaar verbonden zijn. Omtrent deze drie dimensies en hun onderlinge verbondenheid stellen Liao en Welsch een aantal hypotheses, uitgaande o.a. van eerdere onderzoeken:
Het structurele kapitaal is het globaal patroon van sociale interacties en connecties tussen actoren. Het structurele kapitaal bepaalt voornamelijk de mogelijkheden waarover een beginnende ondernemer beschikt om toegang te krijgen tot informatie, middelen en steun die kritiek zijn 61
bij de oprichting van een onderneming. Uitgebreide sociale banden en interacties verhogen bijvoorbeeld de toegankelijkheid tot productiefactoren, verminderen de huurkosten voor bedrijfsruimte, laten toe goedkopere leningen af te sluiten en verhogen de kansen om cliënteel en geschikte leveranciers op te sporen. Iemand die zich centraal in een persoonlijk netwerk bevindt, zal meer kans maken om nieuwe ideeën op te doen, een zakelijke opportuniteit te identificeren, toegang te krijgen tot noodzakelijk middelen en zal zodoende meer initiatieven nemen tot activiteiten die leiden tot ondernemingsgroei. Als eerste hypothese stellen Liao en Welsch (2003) dan ook dat hoe groter de structurele dimensie van social capital is, hoe groter de groeiaspiratie van een startende ondernemer zal zijn.
De structurele positie van een netwerk alleen is echter niet voldoende om de ondernemer toe te laten zich de middelen toe te eigenen die nodig zijn voor de groei van zijn onderneming. Er zijn ook bijzondere banden tussen mensen nodig, zoals vertrouwen, respect en welwillendheid. Deze vormen het relationele kapitaal. Twee ondernemers mogen bijvoorbeeld gelijke posities innemen in een zelfde netwerk, maar als hun eigen relatie tot andere leden van dit netwerk verschilt, dan zullen hun acties en resultaten waarschijnlijk ook verschillen. De ondernemer die meer vertrouwen geniet, zal wellicht meer voordeel uit zijn relaties kunnen halen. Hoe hoger de graad van interactie, hoe meer communicatiekanalen er beschikbaar zijn, hoe gemakkelijker beginnende ondernemers in staat zijn om vertrouwen te scheppen, hoe gemakkelijker informatie en middelen kunnen uitgewisseld worden en hoe gemakkelijker transacties kunnen worden gesloten binnen het netwerk van de ondernemer. Starr en MacMillan (1990) betoogden reeds dat investeren in sociale relaties de ondernemer in staat stelt om een positief imago te creëren en om middelen te verwerven aan prijzen onder de marktprijs. Iemand die in staat is om een hoge graad van vertrouwen te ontwikkelen, zal meer in staat zijn om zich informatie en kennis toe te eigenen die in zijn sociaal netwerk beschikbaar zijn. Op basis van deze bevindingen stellen Liao en Welsch (2003) vervolgens de hypothese dat hoe groter de relationele dimensie van social capital is, hoe groter de groeiaspiratie van een startende ondernemer zal zijn.
62
De derde dimensie van social capital is de cognitieve dimensie, die het geheel van gedeelde normen en waarden omvat. Deze dimensie is de minst besprokene in de literatuur over social capital. Nahapiet en Ghosal (1998) definiëren cognitief kapitaal als het geheel van middelen die ervoor zorgen dat bepaalde voorstellingen, interpretaties en bedoelingen door partijen worden gedeeld. De groei van een onderneming is ook een proces van verwerving van legitimiteit. Het sociale netwerk van een ondernemer zal niet alleen rechtstreeks toegang verschaffen tot zeldzame middelen die oplossingen geven voor operationele problemen. Het zal ook aan een nieuwe onderneming legitimiteit in de markt bezorgen en daardoor onrechtstreeks toegang tot middelen die nodig zijn voor het vervolgen van economische doelstellingen. Cognitief kapitaal verschaft sociale ondersteuning, een veiligheidsnet dat de ondernemer toelaat sociale normen te doorbreken in het proces van risiconeming. Een gemeenschap, waarin ondernemingsspirit wordt beklemtoond, is geneigd om mislukking te aanvaarden. De cognitieve dimensie van social capital verhoogt niet alleen de toegankelijkheid van de beginnende ondernemer tot middelen, maar ook zijn mogelijkheden om zich die middelen toe te eigenen. Dienvolgens stellen Liao en Welsch (2003) als hypothese dat hoe groter de cognitieve dimensie van social capital is, hoe groter de groeiaspiratie van een startende ondernemer zal zijn.
Technologische ondernemingen, in het bijzonder deze in kennisintensieve sectoren, leggen in het algemeen meer nadruk op informatie en kennisverhoging dan niettechnologische ondernemingen die breedvoerig focussen op toegang tot relatief statische externe middelen zoals financiering, fabriekscapaciteit en distributiekanalen. De groei van technologische ondernemingen hangt af van informatie en kennis en van de onuitgegeven combinatie van beide. Hills, Lumpkin en Singh (1997) betoogden dat een ondernemer, die alleen tot een wisselwerking komt met een kleine groep van nauw verbonden vrienden, minder kans maakt om waardevolle informatie te bekomen over een opportuniteit en minder perspectieven heeft. Losse banden leiden tot nieuwe informatie. Ondernemers kunnen van elkaar unieke informatie en perspectieven bekomen door het gebruik van structural holes, een term ingevoerd door Burt (1992). Een verspreid netwerk zou een gunstige factor zijn voor op technologie gebaseerde ondernemers.
63
Liao en Welsch (2003) komen dan ook tot de hypothese dat het effect van structureel kapitaal op groeiaspiratie minder groot is voor technologisch georiënteerde beginnende ondernemers dan voor hun niet technologisch georiënteerde tegenhangers.
Volgens Coleman (1988) zouden strakke banden en een dicht netwerk vertrouwen en samenwerking bevorderen en daardoor de uitwisseling van kennis en van nauwkeurige, hoog gekwalificeerde informatie vergemakkelijken. Volgens Uzzi (1997) zou er daardoor een direct effect ontstaan op toegang tot nieuwe kennis, op snelheid van informatieverwerking en op het uitdenken van oplossingen. Het is te verwachten dat informatie-uitwisseling en verwerving van kennis meer kritiek is voor technologische ondernemingen dan voor niet-technologische ondernemingen. Bijgevolg stellen Liao en Welsch (2003) als hypothese dat het effect van relationeel kapitaal op groeiaspiratie groter is voor technologisch georiënteerde beginnende ondernemers dan voor hun niet technologisch georiënteerde tegenhangers.
Ondernemers die een centrale plaats innemen in een sociaal interactief netwerk waar veel vrienden en/of familieleden een nieuwe zaak hebben opgestart, hebben waarschijnlijk meer communicatiekanalen en diverse middelen tot hun beschikking. Wanneer ondernemers tot interactie komen met andere ondernemers, overheid, banken en investeerders, zullen ze meer vertrouwensrelaties kunnen ontwikkelen, hetgeen op zijn beurt leidt tot fysieke en emotionele ondersteuning bij het opstarten van hun zaak en tot een gemakkelijkere uitwisseling van informatie en middelen. Liao en Welsch (2003) komen zodoende tot de hypothese dat structureel kapitaal positief gerelateerd is aan relationeel kapitaal.
Banden tussen actoren vergemakkelijken de verspreiding van normen over het netwerk. Het gevolg hiervan is dat ondernemingen die deel uitmaken van onderling sterk verbonden netwerken, bepaalde gedragsverwachtingen zullen gaan delen (Di Maggio & Powell, 1983). Informele sociale interactie helpt leden van een organisatie om codes, waarden en praktijken binnen die organisatie te creëren en te doen aannemen. Ondernemers zullen een tweeledige rol spelen in het netwerk. Enerzijds zullen de gedragingen en praktijken van de ondernemers gevormd worden door normen en waarden van het ondernemersnetwerk, anderzijds zullen sterke sociale banden en interacties in het netwerk de gedeelde normen en waarden vormen en beïnvloeden. 64
De hypothese die Liao en Welsch (2003) hier stellen is dan ook dat structureel kapitaal positief gerelateerd is aan cognitief kapitaal.
Een ondernemersnetwerk met gedeelde waarden en overtuigingen zal vertrouwensrelaties tussen de ondernemers onderling en tussen die ondernemers en andere actoren tot ontwikkeling brengen. Gemeenschappelijke waarden en overtuigingen brengen harmonie in de belangen, hetgeen de kans op opportunistisch gedrag uitsluit (Ouchi, 1980). Als laatste hypothese stellen Liao en Welsch (2003) dat cognitief kapitaal positief gerelateerd is aan relationeel kapitaal.
De PSED databank werd opgemaakt na een telefonische bevraging van 64.622 willekeurig gekozen personen van 18 jaar of ouder. Daaruit werden 528 startende ondernemers geïdentificeerd. Daarvan konden Liao en Welsch er uiteindelijk 462 volledig ondervragen voor hun onderzoek en opsplitsen in 150 technologische en 312 niet-technologische.
Na uitvoering van hun onderzoek komen Liao en Welsch tot de hierna volgende conclusies.
-
In het algemeen werd bevonden dat social capital op significante wijze de groeiaspiratie van de ondernemer beïnvloedt en hem aanzet om zijn onderneming te doen groeien. De mate van invloed die wordt uitgeoefend door elke dimensie van social capital, verschilt nochtans tussen de beide bevraagde groepen van beginnende ondernemers, de technologische en de niet technologische.
-
Human capital, zoals ondervinding en opleiding, heeft geen betekenisvolle impact. Dit is tegengesteld aan eerdere studies (bvb. Kolvereid 1992). Daarvoor zijn twee mogelijke verklaringen. Ten eerste zou social capital van groter belang kunnen zijn voor startende ondernemers dan human capital. Ten tweede is het zeer aannemelijk dat het effect van human capital op de groeiaspiratie van een onderneming bemiddeld wordt door social capital. Opleiding en ervaring zijn alleen bruikbaar als ze geïntegreerd zijn in andere middelen. Dergelijke integratie is in hoge mate afhankelijk van het sociale kapitaal waarover de ondernemer beschikt.
-
Het structureel kapitaal heeft geen significante impact op de groeiaspiratie van de op technologie gebaseerde onderneming. Met andere woorden, de afwezigheid of aanwezigheid van uitgebreide sociale banden is niet determinerend voor de groei van technologische ondernemingen. Een dun, verspreid sociaal netwerk is in feite een 65
gunstige factor voor technologische ondernemers, daar ze toegang hebben tot nuttige informatie en kennis met minder kosten voor het onderhouden van de weinige relaties. Liao en Welsch stellen dat hun bevindingen overeenstemmen met de studie van Cohen en Fields (1999) over het technologisch dynamisme in Silicon Valley. Er zit niet veel waarheid in de gedachte dat Silicon Valley een gemeenschap zou zijn met een intensief burgerlijk engagement. Veeleer is het een wereld van vreemden, van onafhankelijke en geïsoleerde nieuwkomers. Het is precies de sterkte van die zwakke banden die het technologisch dynamisme van Silicon Valley heeft gecreëerd. Voor niet technologische ondernemingen is de toegang tot fysieke middelen, en niet zozeer informatie en kennis, bepalend voor hun groei. Overbodige informatie, te wijten aan de overlapping van sociale banden, vergemakkelijkt voor deze ondernemingen de uitwisseling van tastbare middelen. Uitgebreide sociale banden zullen dan ook de groeiaspiratie van niet technologische ondernemingen verhogen.
-
Het relationeel kapitaal, zijnde het goed vertrouwen tussen de actoren, is positief verbonden met groeiaspiratie, zij het meer voor technologische dan voor niet technologische ondernemingen. Het goed vertrouwen verhoogt in hoge mate de toegankelijkheid tot externe middelen en de mogelijkheid om zich deze middelen toe te eigenen.
-
Onsamenhangende sociale netwerken, gekoppeld aan sterke sociale banden, leiden tot een grotere groeiaspiratie bij ondernemingen die op technologie zijn gebaseerd. Daarentegen zijn uitgebreide netwerkbanden met sterke sociale banden positief gerelateerd met de groeiaspiratie van niet op technologie gebaseerde ondernemingen.
-
Het cognitief kapitaal is sterk verbonden met groeiaspiratie. Strikt gedeelde normen en waarden bepalen aanvaardbaar gedrag en sancties tegen diegenen die zich overgeven aan opportunistisch gedrag. Deze dimensie van social capital draagt bij tot de groeiaspiratie van ondernemers door hun toegang te verbeteren tot externe kennisbronnen, door hun bereidheid te verhogen om zich te engageren tot interactie in twee richtingen en door de efficiëntie te verhogen van kennisoverdracht en -assimilatie.
-
Er zijn een paar redenen die ertoe leiden om te geloven dat op technologie gebaseerde ondernemers bekwamer zijn om andere types van social capital om te zetten in relationeel kapitaal. Ten eerste ontlenen deze ondernemers hun relationeel kapitaal rechtstreeks aan sociale interactie. Bovendien leiden uitgebreide sociale banden, d.i. hun structureel kapitaal, tot de vorming van gedeelde normen en waarden, d.i. hun 66
cognitief kapitaal, hetgeen op zijn beurt meer vertrouwen schept tussen de actoren, d.i. hun relationeel kapitaal. Dit is niet het geval voor de niet op technologie gebaseerde ondernemers. Ten tweede hebben de op technologie gebaseerde ondernemers een significant hoger niveau van relationeel kapitaal dan hun niet op technologie gebaseerde tegenhangers. Ten derde heeft relationeel kapitaal een groter effect op de groeiaspiratie van de op technologie gebaseerde ondernemers dan op de groeiaspiratie van de niet op technologie gebaseerde ondernemers. Dit alles impliceert dat technologische ondernemers doelgerichte inspanningen leveren om structureel kapitaal om te zetten in cognitief kapitaal, cognitief kapitaal in relationeel kapitaal, en dienvolgens het groeipotentieel van de nieuwe onderneming verhogen. Daartegenover staat dat voor niet technologische ondernemers structureel kapitaal van meer doorslaggevend belang is voor hun groei. De kwestie van omzetting van een bepaald soort kapitaal in een andere soort is bij hen minder kritiek.
-
Liao en Welsch bevelen verder onderzoek aan naar (1) de mechanismen, strategieën en tactiek die beginnende ondernemers aanwenden voor de omzetting van kapitaal, (2) het proces van accumulatie van elke vorm van social capital en (3) de gelijklopende evolutie en de wederzijdse beïnvloeding van ondernemingsgroei en het dynamisme van social capital.
67
2.2. Besluit: Empirisch onderzoek heeft aangetoond dat niet elke ondernemer van plan is om zijn onderneming te laten groeien. Davidsson (1991) stelde in 1991 een model op waarin groei wordt afgebeeld als een functie van de groeiaspiraties van de ondernemer. In 1989 heeft deze auteur reeds gepoogd deze groeiaspiraties te verklaren aan de hand van wat hij noemt de
expected outcomes of growth. Ook maakt Davidsson (1989) gebruik van het begrip Need for Achievement om de groeiaspiraties te verklaren. Er werd een positieve relatie vastgesteld tussen het begrip Need for Achievement en de wil van de ondernemer om te groeien enkel en alleen in termen van omzet. Belangrijk om op te merken is dat de verklaringskracht van deze psychologische factoren eerder aan de zwakke kant is, vandaar dat Davidsson (1991) in 1991 een nieuwe poging doet om de groeiaspiraties van de ondernemer te verklaren. In deze studie maakt Davidsson (1991) vooreerst een onderscheid tussen de drie concepten Ability, Need en Opportunity. Het is zo dat wetenschappers reeds vóór de studie van Davidsson (1991) heel wat onderzoek hebben verricht naar de variabelen die de groei van een onderneming beïnvloeden. Davidsson (1991) bundelt nu deze variabelen in de drie concepten Ability, Need en Opportunity. Davidsson (1991) introduceert drie nieuwe concepten, met name Perceived Ability, Perceived Need en Perceived Opportunity, om de groeiaspiraties van de ondernemer te verklaren. De groeiambities van de ondernemer worden immers direct beïnvloed door deze variabelen die de ondernemer waarneemt. Het was Lars Kolvereid (1992) die het werk van Per Davidsson (1989, 1991) heeft voortgezet. Een onderdeel van deze studie richt zich ook op de psychologische factoren. Belangrijk om op te merken is dat het verband tussen deze psychologische factoren, net zoals in de studie van Davidsson (1989), eerder zwak uitvalt, behalve dan misschien voor wat betreft de factoren succes en welzijn. Merk verder op dat succes als motivatie zowel gerelateerd is aan de wil van de ondernemer om de omzet te doen stijgen als aan de wil van de ondernemer om het werknemersbestand te verhogen. Dit staat in contrast met hetgeen door Davidsson (1989) werd bevonden (zie supra). De andere onderdelen van de studie van Lars Kolvereid (1992) richten zich op nietpsychologische factoren. Ten eerste is het zo dat ondernemers met een diploma hoger onderwijs of universiteit de grootste groeiambities hebben. Ten tweede vindt Lars Kolvereid (1992) geen enkel verband tussen de ervaring van de ondernemer in kwestie en de groeiambities van de ondernemer. Ten derde maakt het ook uit in welke industrie de ondernemer is gevestigd. Zo zullen ondernemers in de productiesector meer willen groeien 68
dan hun collega’s in de dienstensector. Ten vierde vindt Lars Kolvereid (1992) geen enkel verschil tussen de groeiambities van ondernemers in verschillende regio’s van Noorwegen. Ten vijfde is het ook zo dat ondernemingen met inkomsten- én tewerkstellingsambities significant verder verwijderd zijn van hun klanten. Ook zullen deze ondernemingen meer exporteren. Deze ondernemingen worden vervolgens gekenmerkt door een minder omvangrijk klantenbestand, meer concurrentie en zijn daarenboven minder afhankelijk van hun voornaamste product. Ten zesde vertonen ondernemers in kleine bedrijven sterkere groeiambities dan ondernemers in grotere bedrijven. Dit geldt enkel voor groeiambities m.b.t. omzet en niet m.b.t. tot het werknemersaantal. Als laatste aspect stelt Lars Kolvereid (1992) dat ondernemers in bedrijven die in het verleden zijn gegroeid, ook de neiging hebben om in de toekomst te willen groeien. Liao en Welsch (2003) legden de link tussen de groeiaspiraties van de ondernemer enerzijds en het concept social capital anderzijds. Hun studie is gebaseerd op de drie dimensies van social capital, met name de structurele, de relationele en de cognitieve dimensie. Liao en Welsch (2003) vervangen het begrip human capital, gebruikt in voorgaande studies, door het begrip social capital in de hoop een nieuw licht te kunnen werpen op het streven van de ondernemer naar groei. Zo komen Liao en Welsch (2003) tot de conclusie dat de groeiambities op een belangrijke en waardevolle wijze de feitelijke groei van de onderneming kunnen voorspellen. Dit betekent een grote vooruitgang in het onderzoek naar de ondernemingsgroei daar Davidsson (1991) in 1991 enkel in staat was om de historische groei van de onderneming te verklaren op basis van deze groeiambities. In het algemeen werd bevonden dat social capital op significante wijze de groeiaspiratie van de ondernemer beïnvloedt en hem aanzet om zijn onderneming te doen groeien. De mate van invloed die wordt uitgeoefend door elke dimensie van social capital, verschilt nochtans tussen de beide bevraagde groepen van beginnende ondernemers, de technologische en de niet technologische. Zo heeft het structureel kapitaal geen significante impact op de groeiaspiraties van de op technologie gebaseerde ondernemingen. Wordt daarentegen het relationeel kapitaal in beschouwing genomen, dan stellen Liao en Welsch (2003) vast dat er een positief verband bestaat tussen de relationele dimensie en de groeiaspiraties van de ondernemer. Dit verband is sterker voor de technologische ondernemingen dan voor de niet technologische ondernemingen. Ook besluiten beide auteurs dat het cognitief kapitaal sterk verbonden is met de groeiaspiraties van de ondernemer.
69
Daar er tot op heden slechts weinig studies zijn die het concept social capital gebruiken om de groeiaspiraties van de ondernemer en de groei van de onderneming te verklaren respectievelijk te voorspellen, wordt verder onderzoek a.d.h.v. dit concept aanbevolen.
70
3. High-growth versus low-growth ondernemingen 3.1. Literatuuroverzicht: Het waren Robin Siegel, Eric Siegel & Ian C. MacMillan (1993) die in 1993 het voortouw namen in het onderzoek naar de karakteristieken die high-growth ondernemingen onderscheiden van low-growth ondernemingen. De klemtoon van hun studie ligt daarbij op karakteristieken die zich lenen tot een objectieve evaluatie. Dit is tegengesteld aan eerdere studies, die vooral gericht waren op kenmerken verbonden aan de persoonlijke capaciteiten van de ondernemer. Twee groepen van ondernemingen werden onderzocht in de loop van de studie. De eerste groep is de zogenaamde “Reynolds data base”, die bestaat uit relatief jonge en kleine ondernemingen. De tweede groep is de zogenaamde “Price Waterhouse clients”, die bestaat uit ondernemingen die in het algemeen groter en rijper zijn. Het onderscheid tussen de twee groepen laat toe na te gaan hoe groeikenmerken veranderen in de verscheidene ontwikkelingsfases van een onderneming. De studie tracht eveneens uit te zoeken wat de verklaring is voor high-growth en aldus een model te creëren dat bruikbaar is voor verschaffers van middelen, zoals kapitaalverstrekkers en dienstverleners, om te oordelen waar en wanneer ze hun doelstelling realiseren. Dergelijke beslissingen zijn dikwijls gebaseerd op een combinatie van kunde en intuïtie, beïnvloed door de laatste ervaringen en interesses. De intentie van deze studie is om daaraan een objectieve maatstaf toe te voegen. De “Reynolds data base” is een onderdeel van een indrukwekkende gegevensbank van nieuwe ondernemingen, samengesteld door Professor Paul Reynolds ter gelegenheid van onderzoek aan het Snider Entrepreneurial Center of the Warton School. De tweede gegevensbank bevat cliënten van Price Waterhouse. Wat betreft de “Reynolds data base” werden vragenlijsten ingevuld door ongeveer 1.600 ondernemingen uit Pennsylvenia. Het ging om kleine ondernemingen met een gemiddelde omzet van $1.350.000 in het meest recente jaar van de gegevensverzameling. De minimum omzet in dat jaar bedroeg $100.000, de maximum omzet was $15.000.000. De ondervraagde ondernemingen waren niet ouder dan vijf jaar. Alle industriële sectoren waren vertegenwoordigd.
71
Wat betreft de “Price Waterhouse clients”, werden de vragenlijsten ingevuld door partners van Price Waterhouse voor rekening van 105 ondernemingen verspreid over de Verenigde Staten. De ondernemingen waren in het algemeen groter dan deze van de “Reynolds data base” met een gemiddelde omzet van $10.700.000. De minimum omzet bedroeg $200.000 en de maximum omzet $48.000.000. De ondernemingen waren opgericht in de laatste 20 jaar. In de studie worden de ondernemingen van beide groepen ingedeeld volgens absolute omvang en omzetgroei. Aldus kunnen relatief kleine, traag groeiende ondernemingen vergeleken worden met grote, snel groeiende ondernemingen. Onder high-growth wordt in de studie een verdubbeling van de omzet over de drie meest recente jaren verstaan. Grote ondernemingen worden in de “Reynolds data base” aanzien als ondernemingen met een omzet gelijk aan of groter dan $1.000.000. In de bevraging door “Price Waterhouse” daarentegen is $5.000.000 de maatstaf. De onderzochte gebieden bevatten karakteristieken gerelateerd aan de ondernemer of zijn team, het product of dienst, de markt, de strategische klemtonen, de aard van de financiering, de financiële slagkracht, de kapitaalstructuur, de organisatie en de tewerkstelling. De studie slaagt erin om factoren te identificeren die een onderscheid maken tussen kleinere, traag groeiende ondernemingen en grotere, snel groeiende ondernemingen. Tevens levert een discussie over de resultaten diverse interessante bevindingen op. Het is zeer opvallend dat van alle eerdere ervaringen van de ondernemer of het management team van de onderneming, de ervaring in een gelijkaardige industrie de enige factor is die echt het verschil kan maken tussen high-growth en low-growth ondernemingen. Deze conclusie is dezelfde voor de “Reynolds data base” als voor de “Price Waterhouse clients”. Ervaring met het opstarten van nieuwe ondernemingen of het gewerkte aantal jaren in het algemeen, maken bijvoorbeeld geen verschil. Evenmin wordt het verschil gemaakt door karaktertrekken of vaardigheden van de ondernemer of de leden van het management team. Dit laatste staat in contrast tot de gangbare opvatting van investeerders, die andere karakteristieken in relatie tot de capaciteiten van de ondernemer of het ondernemingsteam, zoals energie, motivatie, bereidheid tot het nemen van risico’s en kennis van de markt, aanzien als belangrijke criteria. Wel moet worden gezegd dat in de studie de vraag wordt gesteld of de ervaring in een gelijkaardige industrie misschien niet het enig objectief meetbaar criterium is dat andere wezenlijke, subjectieve criteria omvat. Uit de in beide groepen gedane bevraging blijkt dat jonge ondernemingen hun strategie en middelen in hoofdzaak richten op één product of op weinig producten. Het blijkt zelfs dat high-growth ondernemingen in de aanvangsfase na oprichting een groter percentage van 72
omzet halen uit één product dan low-growth ondernemingen doen. Het verschil zit hem hierin dat high-growth ondernemingen, in tegenstelling tot low-growth ondernemingen, een plan hebben om te diversifiëren. Zo wordt stabiliteit gecreëerd door eliminatie van de kwetsbaarheid die inherent is aan ondernemingen met één product. Uit het “Price Waterhouse clients” model blijkt dat high-growth ondernemingen veel meer dan low-growth ondernemingen operationeel zijn in snelgroeiende markten. Deze factor ontbreekt in de “Reynolds data base”. Anderzijds vindt men enkel in de “Reynolds data base” het aanwenden van geavanceerde technologie terug als een onderscheidende factor. High-growth ondernemingen ontwikkelen en gebruiken meer nieuwe technologieën dan low-growth ondernemingen. Hierdoor creëren ze gepatenteerde producten en kunnen ze beter concurreren in snelgroeiende en dynamische markten. Dat in de “Price Waterhouse” bevraging deze factor niet als onderscheidend naar voor is gekomen, wordt mogelijks verklaard door het feit dat deze factor reeds besloten ligt in de hiervoor vermelde factor, met name de graad van werkzaamheid in snelgroeiende markten. De “Reynolds data base” ondersteunt de wijd verspreide opvatting dat ondernemingen, indien ze willen groeien, zeker in de aanvang van hun ontwikkeling moeten draaien op basis van een lage kostenstructuur en een minimale overhead. Deze factor is evenwel niet meer onderscheidend in het “Price Waterhouse” model, waar groeiende ondernemingen groter zijn. In deze ondernemingen hangt performantie namelijk meer af van een adequate uitbreiding van menselijke en fysieke middelen. In de studie besluit men dan ook dat middelen die gerelateerd zijn aan lage kosten, wellicht het meeste impact zullen hebben bij de evaluatie van het groeipotentieel van tamelijk nieuwe ondernemingen. De geschiktheid om nauwe betrekkingen met de klanten te ontwikkelen wordt algemeen aanzien als een wapen in de concurrentiestrijd. In het “Price Waterhouse” model blijkt deze factor evenwel slechts een bescheiden bijdrage te leveren tot het voorspellen van groei. In de “Reynolds data base” komt deze factor zelfs helemaal niet naar buiten als een onderscheidende factor. Dit zou een gevolg kunnen zijn van het feit dat Reynolds ondernemingen vrij jong en klein zijn. Tot slot komt uit de “Price Waterhouse” bevraging nog tot uiting dat high-growth ondernemingen meer beschikken over vaste relaties voor wat betreft fondsbezorging. In beide modellen is de voorspellingskracht, uitgaande van de besproken factoren, vrij hoog. Van de high-growth ondernemingen, geïdentificeerd in de “Reynolds data base”, werd 82% correct voorspeld. Slechts 18% werd voorspeld als trage groeier, terwijl deze ondernemingen feitelijk op een snelgroeiend spoor zaten. Aan de andere kant werd 78% van 73
de kleine low-growth ondernemingen correct voorspeld als kleine, traag groeiende onderneming, terwijl 22% van deze ondernemingen onjuist werd geïdentificeerd als grote, snelgroeiende onderneming. Van de grote high-growth “Price Waterhouse” ondernemingen werd 80% juist voorspeld als snelle groeier. Anderzijds werd 81% van de low-growth ondernemingen voorspeld als trage groeier. Robin Siegel, Eric Siegel & Ian C. MacMillan (1993) komen tot de conclusie dat de bestudeerde modellen hun beperkingen hebben qua tijd en dat in toekomstig onderzoek, uitgaande van de hoofdlijnen van de studie, ondernemingen over een langere periode en in de diverse stadia van hun bestaan zouden moeten gevolgd worden om tot een voorspelbaar, kwantitatief model te komen. Tevens besluiten ze dat, waar reeds heel wat onderzoek werd verricht naar de psychologie en de persoonlijkheid van de ondernemer, een methode om systematisch succesvolle ondernemers te selecteren, gestoeld op objectief meetbare criteria, nog moet worden uitgewerkt. Een andere studie, met name deze van Gundry en Welsch (2001), tracht de strategische paden die worden gekozen door ondernemers, te identificeren, alsook de verhouding van deze paden tot de groeigerichtheid van de onderneming. De ondernemers die in dit onderzoek zijn betrokken, zijn vrouwelijke ondernemers, verspreid over een grote waaier van industriële sectoren. 832 ondernemers hebben gevolg gegeven aan de vraag tot deelname aan een enquête, waarin zij werden verzocht om hun groei-intenties te beschrijven over een aantal strategische dimensies heen. De studie tracht verder te gaan dan het onderzoek naar het verband tussen geslacht en persoonlijke kenmerken van de ondernemer, dat weinig zegt over de verschillen die bestaan tussen vrouwelijke ondernemers. Het huidig onderzoek spitst zich toe op kritieke elementen in het ondernemingsproces, met inbegrip van groeistrategieën en organisatieplannen. De studie is erop gericht om een aantal, van omstandigheden afhankelijke, invloeden te identificeren, teneinde een duidelijker beeld te krijgen van de paden die worden gevolgd door high-growth ondernemingen. Onderzocht worden de strategische groei-intenties, de mate van engagement, de opportunity costs, de structuur, de financiering en de succesfactoren van de onderneming, waardoor deze ondernemingen zich onderscheiden van ondernemingen met geringere groeiresultaten.
74
Vertrekkende van bestaande onderzoeken en bevindingen, worden in verband met de hierboven vermelde factoren een aantal hypotheses vooropgesteld en wordt door verder onderzoek nagegaan in hoeverre deze hypotheses stand houden of moeten worden bijgesteld:
1. In verband met de strategische groei-intenties wordt de hypothese vooropgesteld dat high-growth
ondernemingen
een
grotere
strategische
groei
en
grotere
uitbreidingsintenties vertonen dan low-growth ondernemingen. In de studie worden de ondernemingen beoordeeld aan de hand van een aantal strategische groeifactoren, die worden gegroepeerd in vijf categorieën: (1) marktexpansie,
(2) technologische
verandering, (3) het zoeken naar financiering, (4) operationele planning, en (5) organisatorische ontwikkeling. Het onderzoek ondersteunt de hypothese. Van de genoemde factoren profileren marktexpansie en technologische verandering zich het duidelijkst bij de high-growth ondernemingen. 2. In verband met de graad van engagement wordt de hypothese vooropgesteld dat highgrowth ondernemingen zich onderscheiden van low-growth ondernemingen door een hogere graad van ondernemingsintensiteit. Dit engagement kan worden omschreven als de passie die vereist is om als ondernemer succes te boeken. Het betekent dat men er alles voor over heeft om een zaak op te richten en om daarvan een succes te maken. De studie ondersteunt de hypothese. 3. In verband met de opportunity costs wordt de hypothese vooropgesteld dat highgrowth ondernemingen zich onderscheiden van low-growth ondernemingen door hun bereidheid om zich de “opportunity costs” van hun strategische betrachtingen op de hals te halen. Het gaat over de opofferingen die een ondernemer zich wil getroosten met het oog op een groeistrategie, zijn vastberadenheid om liever een eigen zaak te bezitten dan een hoger salaris te verdienen of een veelbelovende carrière uit te bouwen als loontrekkende. De studie ondersteunt de hypothese. 4. In verband met de structuur van de onderneming wordt de hypothese vooropgesteld dat high-growth ondernemingen meer organisatiestructuren zullen gebruiken dan lowgrowth ondernemingen. Uit de studie blijkt dat high-growth ondernemers in hun organisatie bijna dubbel zoveel als bij low-growth ondernemers het geval is, een teamgerichte structuur op touw zetten. Bij één derde van de low-growth ondernemingen is van een structuur helemaal geen sprake. De studie ondersteunt de hypothese.
75
5. In verband met de strategische succesfactoren wordt de hypothese vooropgesteld dat ondernemers in high-growth bedrijven strategische succesfactoren belangrijker achten voor hun organisatie dan ondernemers in low-growth bedrijven. Aan de ondernemers werd in het onderzoek gevraagd om een aantal factoren op te noemen die volgens hen bijdragen tot het strategische succes van de onderneming. De antwoorden ondersteunen de hypothese. De factoren die door high-growth ondernemingen vooral worden ervaren als bijdragend tot de groei van hun onderneming, zijn: de reputatie of het imago van de onderneming, beschikbare contanten, het accentueren van de kwaliteiten van het product of de dienst, en bekwaam leiderschap. 6. In verband met de financiering van de onderneming wordt de hypothese vooropgesteld dat high-growth ondernemingen een grotere waaier van financiële middelen aanwenden dan low-growth ondernemingen. Uit de studie blijkt dat highgrowth ondernemers bij de start van hun onderneming veel meer beroep doen op familie,
vrienden
en
relaties,
op
persoonlijke
spaargelden
en
op
leasingmaatschappijen. Daarentegen worden geen verschillen gevonden tussen de twee groepen ondernemers voor wat betreft de aanwending van leningprogramma’s van de staat of lokale besturen of voor wat betreft het beroep doen op business angels, banken of financieringsmaatschappijen. Daarom bevestigt de studie slechts gedeeltelijk de hypothese.
Ook Barringer, Jones en Neubaum (2005) dragen hun steentje bij tot deze literatuur door middel van een kwantitatieve inhoudsanalyse (quantitative content analysis) van het verhaal van 50 rapid-growth ondernemingen en van een vergelijkbare groep van 50 slow-growth ondernemingen. Het doel van de studie is om uit deze verhalen een lijst te trekken van empirisch gegronde, groeigerelateerde eigenschappen die worden geassocieerd met rapidgrowth ondernemingen. De gemiddelde onderneming in Amerika vertoont een groeicijfer van slechts 3,5%, maar er bestaat een groep van ondernemingen die in een snellere mate groeien. Het groeicijfer van ondernemingen zal dikwijls stagneren omwille van de vereisten die gepaard gaan met het groeiproces. Volgens Zook en Allen (1999) genereert slechts één onderneming op zeven een aangehouden winstgevende groei. Deze cijfers zijn zelfs lager voor rapid-growth ondernemingen. Volgens de National Commission on Entrepreneurship (2001) is een rapidgrowth onderneming een onderneming wiens personeelsbestand groeit met minstens 15% per jaar. Een studie, uitgevoerd door deze commissie, kwam tot de bevinding dat slechts 4,7% 76
van de in 1991 bestaande bedrijven zijn personeelsbestand deed groeien met tenminste 15% per jaar of dit bestand minstens verdubbelde in vijf jaar tijd van 1992 tot 1997. In de studie wordt eerst een overzicht gegeven van de bestaande literatuur over rapidgrowth ondernemingen. Daarna wordt een kwantitatieve inhoudsanalyse gepresenteerd met o.m. de resultaten van het onderzoek. Tot slot wordt aangegeven in welke mate de studie bijdraagt tot de research m.b.t. rapid-growth ondernemingen en worden verscheidene beschouwingen gemaakt. In een terugblik op 55 artikels over ondernemingsgroei, gepubliceerd tussen 1989 en 1996, besloot Delmar (1997) dat er maar een geringe consensus bestaat over de factoren die groei beïnvloeden. Delmar en Davidsson (1998) merkten op dat ondanks toenemende onderzoeksinspanningen, de kennis over snelgroeiende zaken nog steeds zeer beperkt is. Wiklund (1998) kenmerkte de literatuur als zeer versnipperd. Barringer, Jones en Neubaum (2005) onderzochten 106 artikels, hoofdstukken en boeken over ondernemingsgroei. Zij komen tot de bevinding dat de literatuur vier hoofdgebieden belicht: de oprichterskarakteristieken, de ondernemingskenmerken, de businesspraktijken en de HRM- praktijken. Rapid-growth ondernemingen worden in de studie van Barringer, Jones en Neubaum (2005) gedefinieerd als ondernemingen met een over drie jaar samengesteld jaarlijks verkoopsgroeicijfer van 80% of meer, slow-growth ondernemingen als ondernemingen met een over drie jaar samengesteld jaarlijks verkoopsgroeicijfer van 35% of minder. In het algemeen zijn de eigenschappen, die in de studie naar voor komen, verenigbaar met deze die blijken uit de door Barringer, Jones en Neubaum (2005) onderzochte literatuur. Toch zijn er die niet domineren in de bestaande literatuur over snelgroeiende ondernemingen, maar die in de studie in significante mate meer voorkomen bij rapid-growth ondernemingen dan bij slow-growth ondernemingen. Daarvan volgt hierna een overzicht.
De rapid-growth ondernemingen verschillen van de slow-growth ondernemingen op het gebied van opleiding, “entrepreneurial story” en vroegere industrie-ervaring. Universitaire opleiding kan aan de oprichters vaardigheden en sociale netwerken bezorgen die nodig zijn om een onderneming op te richten en te doen groeien, voornamelijk wanneer het gaat om technisch georiënteerde industrieën zoals biotechnologie en computerwetenschap. Industrie-ervaring verleent aan een oprichter kritische kennis en toegang tot een netwerk van contacten, die een onderneming kunnen helpen om het hoofd te bieden aan de
77
verantwoordelijkheden die gepaard gaan met een nieuwe zaak en om een groeigeoriënteerde zaak op te bouwen. Uit de studie komt een nieuwe factor naar voor, die wordt aangeduid als “entrepreneurial story”. Deze factor omvat de opofferingen die de ondernemer zich heeft getroost om een zaak op te starten en die hij zich herinnert, alsook de levenservaringen van de oprichters die hen op weg hebben gezet om ondernemer te worden. Ook deze factor komt meer uitgesproken voor bij rapid-growth ondernemingen dan bij slow-growth ondernemingen.
De rapid-growth ondernemingen in het onderzoek verschillen van hun slow-growth tegenhangers op het gebied van engagement om te groeien, groeigeoriënteerde visie en participatie in samenwerkingsverbanden. Tussen beide groepen van ondernemers werd daarentegen geen verschil gevonden op het vlak van planning en doelgerichtheid.
De rapid-growth ondernemingen in het onderzoek verschillen van hun slow-growth tegenhangers op het gebied van creatie van unieke waarde en van kennis van het cliënteel. Het creëren van unieke waarde krijgt niet zoveel aandacht in de literatuur over rapidgrowth. In het onderzoek komt deze factor evenwel naar voor als een sterk punt van onderscheiding tussen rapid-growth en slow-growth ondernemingen. Ook kennis van het cliënteel maakt het verschil. Snelgroeiende ondernemingen hebben duidelijk een scherper gevoel voor de noden en de wensen van de klanten.
De rapid-growth ondernemingen in het onderzoek verschillen van hun slow-growth tegenhangers op het gebied van training, ontplooiing van de werknemers, financiële incentives en stock options. Er werden daarentegen geen verschillen gevonden in selectiviteit bij indiensttreding, werknemersbetrokkenheid en niet financiële incentives. Bij rapid-growth ondernemingen werden meer trainingsprogramma’s voor werknemers teruggevonden dan bij slow-growth ondernemingen. Rapid-growth ondernemingen leggen ook meer nadruk op de ontplooiing van de werknemers en hangen meer af van de bekwaamheid en de inspanningen van hun werknemers om hun groeigeoriënteerde strategieën te handhaven. Rapid-growth ondernemingen verschaffen hun werknemers meer financiële incentives en stock options als deel van hun beloningspakket. De bedoeling hiervan is voornamelijk een 78
hoog prestatieniveau van de werknemers uit te lokken, de werknemers een gevoel te geven dat ze een belang hebben in de onderneming, werknemers van hoge kwaliteit aan te trekken en te behouden en tot slot een deel van de ondernemingsrisico’s te verschuiven naar de werknemers. Dit laatste kan geschieden door bescheiden salarissen te betalen en genereuze bonussen te verlenen afhankelijk van het bedrijfsresultaat.
Uit het onderzoek blijkt dat de meeste bevindingen de bestaande literatuur over rapidgrowth ondernemingen bevestigen. Verscheidene nieuwe concepten zijn nochtans te voorschijn gekomen die voorheen niet aan bod kwamen in de literatuur. Dit betreft voornamelijk (1) de “entrepreneurial story”, (2) de creatie van een unieke waarde, (3) de training van de werknemers en (4) de diverse incentive systemen.
De resultaten van het onderzoek leveren meerdere belangrijke implicaties op voor ondernemers. Ten eerste staat het vast dat groei geen toevallige gebeurtenis is. Groeigebonden kenmerken van een onderneming, zijn business praktijken en zijn HRM praktijken zijn bepalend voor de geschiktheid van een onderneming om snelle groei te bereiken en te behouden. Een tweede implicatie van het onderzoek is dat persoonlijke kenmerken van de ondernemer die een zaak start, een impact hebben op zijn geschiktheid om een snel groeicijfer te realiseren en te handhaven. De belangrijkste factoren op dat vlak zijn relevante industrieervaring, universitaire opleiding en “entrepreneurial story”.
79
3.2. Besluit: Robin Siegel, Eric Siegel en Ian C. MacMillan (1993) onderscheiden in hun studie twee groepen van ondernemingen, met name de “Reynolds data base” en de “Price Waterhouse
clients”. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de karakteristieken die highgrowth ondernemingen onderscheiden van low-growth ondernemingen en dit zowel voor de Reynolds data base als voor de Price Waterhouse clients.
Tabel 20: Karakteristieken die high-growth ondernemingen onderscheiden van low-growth ondernemingen. Vergelijking tussen de Reynolds database en de Price Waterhouse clients. Ervaring in een gelijkaardige industrie Ervaring met het opstarten van nieuwe ondernemingen Het gewerkte aantal jaren in het algemeen
Reynolds data base
Price Waterhouse clients
ja
ja
nee
nee
nee
Nee
nee
nee
ja
ja
nee
ja
ja
nee
ja
nee
Karaktertrekken of vaardigheden van de ondernemer of de leden van het managementteam In de aanvangsfase na oprichting halen high-growth ondernemingen een groter percentage van de omzet uit één product dan low-growth ondernemingen doen High-growth ondernemingen zijn veel meer dan low-growth ondernemingen operationeel in snelgroeiende markten Het aanwenden van geavanceerde technologie In de aanvang van hun ontwikkeling hebben high-growth ondernemingen een lage kostenstructuur en een minimale overhead De geschiktheid om nauwe betrekkingen met de klanten te ontwikkelen
nee
Deze factor levert slechts een bescheiden bijdrage in het voorspellen van groei
High-growth ondernemingen beschikken over vaste relaties voor wat betreft
nee
ja
fondsverzorging
Bron: Robin Siegel, Eric Siegel en Ian C. MacMillan (1993)
Merk op dat in de studie van Robin Siegel, Eric Siegel en Ian C. MacMillan (1993) er evenmin een verschil wordt gemaakt tussen high-growth ondernemingen en low-growth ondernemingen op basis van de karakteristieken van de ondernemer en zijn managementteam, en dit zowel in de Reynolds data base als in de Price Waterhouse Clients. Waar we op willen duiden, is dat dit in contrast staat met hetgeen Storey (1994) ons in het eerste hoofdstuk
80
bijbrengt, namelijk dat bepaalde kenmerken van de ondernemer van invloed zijn op de groeimogelijkheden van de onderneming. Gundry en Welsch (2001) introduceren een nieuwe manier van denken. Deze auteurs leggen de nadruk op de groeistrategieën om het verschil te verklaren tussen high-growth en low-growth ondernemingen. Zes dimensies van groei worden onderscheiden. Ten eerste hebben high-growth ondernemingen grotere strategische groei-intenties dan hun low-growth tegenhangers. Ten tweede vertonen ondernemers in high-growth ondernemingen een groter
engagement dan hun collega’s in low-growth ondernemingen. Ten derde zijn ondernemers in high-growth ondernemingen meer bereid om opofferingen (opportunity costs), die gepaard gaan met strategische groei, te aanvaarden. Ten vierde maken high-growth ondernemingen meer gebruik van organisatiestructuren. Ten vijfde schatten ondernemers in high-growth ondernemingen strategische succesfactoren belangrijker in dan ondernemers in low-growth ondernemingen. De laatste dimensie beschrijft dat high-growth ondernemingen een grotere waaier van financiële middelen aanwenden. Deze groeidimensie wordt slechts gedeeltelijk voor waar aangenomen. Barringer, Jones en Neubaum (2005) onderzochten 106 artikels, hoofdstukken en boeken over ondernemingsgroei. Zij komen tot de bevinding dat de literatuur vier hoofdgebieden belicht: de oprichterskarakteristieken, de ondernemingskenmerken, de businesspraktijken en de HRM-praktijken. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de kenmerken die rapidgrowth ondernemingen onderscheiden van hun slow-growth tegenhangers en dit voor elk van de vier hoofdgebieden.
Tabel 21: Onderscheid tussen high- en slow-growth ondernemingen belicht volgens 4 hoofdgebieden zoals deze door Barringer, Jones en Neubaum (2005) worden onderscheiden Oprichters-karakteristieken
Ondernemings-kenmerken
Businesspraktijken
Opleiding
Engagement om te groeien
Creatie van unieke waarde
“entrepreneurial Story”
Groeigeoriënteerde visie
Kennis van het cliënteel
Vroegere industrie-ervaring
Participatie in samenwerkingsverbanden
HRM-praktijken Trainingprogramma’s voor werknemers Ontplooiing van de werknemers Financiële incentives Stock options
Bron: Barringer, Jones en Neubaum (2005)
Uit het onderzoek blijkt dat de meeste bevindingen de bestaande literatuur over rapidgrowth ondernemingen bevestigen. Verscheidene nieuwe concepten zijn nochtans te voorschijn gekomen die voorheen niet aan bod kwamen in de literatuur (zie cursief gedrukte woorden in bovenstaande tabel). 81
Er kan besloten worden dat de literatuur over rapid-growth ondernemingen van groot nut is voor de ondernemer zelf, maar ook voor kapitaalverstrekkers,… Om deze personen toe te laten zich een overzicht te verschaffen van al deze factoren die groei beïnvloeden, dienen wetenschappers in de toekomst het voorbeeld van Barringer, Jones en Neubaum (2005) te volgen, m.a.w. er is nood aan meer integratie tussen de factoren die groei beïnvloeden.
82
ONDERZOEK
83
1. Inleiding In wat volgt, is het de bedoeling de resultaten, bekomen uit de literatuurstudie, te toetsen aan een eigen onderzoek. Het praktisch onderzoek bestaat erin de studie van Erkko Autio (Report on High-Expectation Entrepreneurship) toe te passen op gegevens bekomen uit België. Hiervoor zal gebruik gemaakt worden van SPSS 11.0 for Windows. Vooreerst zal weergegeven worden hoe de dataset, waarop het onderzoek gebaseerd is, werd samengesteld. Vervolgens zullen zes karakteristieken van de Belgische business angels verder toegelicht worden. Een korte samenvatting van de beschikbare gegevens in bestaande literatuur maken het mogelijk de bekomen resultaten voor België in een breder perspectief te plaatsen. Er zal tevens ingegaan worden op de karakteristieken van informele investeerders. Dit zijn individuen die geld verstrekken aan familie, vrienden, aanverwanten, vreemden en anderen. Deze definitie hebben we overgenomen uit de studie van Erkko Autio. Ook maken we melding van de kenmerken van de business angels. Business angels zijn eigenlijk informele investeerders. Doch zij vormen slechts een deel van de totale populatie informele investeerders, daar zij alleen geld verstrekken aan vreemden en anderen. Deze definitie werd speciaal opgesteld voor deze thesis. We maken de opsplitsing tussen de informele investeerder en de business angel omdat we van oordeel zijn dat de definitie van onze business angel (individuen die geldt ontlenen aan vreemden en anderen) sterker aansluit bij de definities zoals deze voorkomen in de literatuur. Zo gaan Harrison en Mason (1991) er bijvoorbeeld vanuit dat ondernemers in de eerste plaats een beroep doen op de 3 f’s (family,
friends and fools) alvorens aan te kloppen bij de business angel. Familie, vrienden en aanverwanten worden bijgevolg niet opgenomen in onze definitie van de business angel. Ook de karakteristieken van high-expectation (zij die snelgroeiende ondernemingen oprichten) versus low-expectation (zij die trager groeiende ondernemingen oprichten) ondernemers in België zullen onderzocht worden. Om dit te onderzoeken, dienen highexpectation en low-expectation ondernemers gedefinieerd te worden. In de studie van Erkko Autio is het aspect jobcreatie hiervoor bepalend. Autio stelde namelijk dat ondernemers die minder dan 20 jobs creëren in 5 jaar, low-expectation ondernemers zijn. High-expectation ondernemers zijn zij die minimum 20 jobs creëren over 5 jaar. In dit thesisonderzoek wordt hierop iets verder ingegaan. Het verschil tussen high-expectation versus low-expectation ondernemers wordt hier tevens bekeken vanuit het standpunt van enerzijds innovatie en
84
anderzijds internationalisatie. De ondernemers die innoveren, worden beschouwd als highexpectation ondernemers. Zij die niet innovatief zijn, maken deel uit van de groep lowexpectation ondernemers. Anderzijds zijn ook ondernemers die zich richten op internationalisatie, high-expectation ondernemers. Zij die niet internationaliseren, worden beschouwd als low-expectation ondernemers. Jobcreatie, innovatie en internationalisatie zijn hier dus elk afzonderlijk bepalend voor het verschil tussen beide soorten ondernemers (zie bijlage 1.1). Men kan zich afvragen waarom we in dit onderzoek het onderscheid maken tussen lowexpectation en high-expectation ondernemers. Het antwoord is vrij eenvoudig. Een business angel is namelijk op zoek naar ondernemingen met groeimogelijkheden. Echter om deze groeiopportuniteiten te ontdekken, heeft de business angel kennis nodig over de karakteristieken van snelgroeiers. Wel, in deze thesis, is het de bedoeling de business angel te laten kennismaken met de kenmerken die traag groeiende ondernemingen onderscheiden van snelgroeiende ondernemingen. Een tiental aspecten zullen vergeleken worden tussen deze twee groepen. Verder zal ook kort ingegaan worden op datgene wat uit voorgaande studies bekend is. Op die manier kan nagegaan worden of de resultaten in België overeenstemmen met deze in andere landen. We besluiten met een kort overzicht te geven van de belangrijkste resultaten.
85
2. Samenstelling van de dataset In de jaren 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004 en 2005 werd in tal van Europese en andere landen de GEM-studie uitgevoerd. België participeerde in deze studie vanaf het jaar 2000. Om de studie van dit proefschrift uit te voeren, wordt gebruik gemaakt van de gegevens van deze GEM-studie uit de jaren 2000 tot en met 2005. Hieruit werden enkel de gegevens met betrekking tot België geïsoleerd.
In SPSS: Data Select Cases If condition is satisfied If… Country = 32 Unselected Cases Are “Deleted”
Zo werden 6 verschillende datasets bekomen. Elke dataset bestond uit meerdere variabelen. Hieronder vindt u een overzicht met het aantal variabelen (N) en de steekproefgrootte per dataset.
Tabel 22: Aantal variabelen en steekproefgrootte per dataset
2000
2001
2002
2003
2004
2005
N
120
193
222
260
317
341
Steekproefgrootte
2029
2038
4057
2184
3879
4047
Uitgaande van deze datasets werden de variabelen die van belang zijn voor het huidige onderzoek, geselecteerd en overgeschreven naar een Excel-bestand (Microsoft Excel 2003). Op die manier werd een zo volledig mogelijke database samengesteld. Een lijst met de gebruikte variabelen vindt u hieronder.
Tabel 23: Lijst met de gebruikte variabelen 1
YRSURV
Jaar waarin de data verzameld werden (2000 tot 2005)
2
GENDER
Geslacht
3
AGE
Leeftijd
4
GEMEDUC
Onderwijsniveau
5
GEMHHINC
Huishoudinkomen Personen die in de 3 jaar, die aan het onderzoek vooraf gaan, fondsen hebben
6
BUSANG
verstrekt aan niet door henzelf opgerichte ondernemingen (de aankoop van aandelen niet meegerekend)
7
FUTSUP
Men verwacht in de komende 3 jaar een nieuwe onderneming op te starten
86
8
9
10
DISCENT
KNOWENT
OPPORT
Men is in het laatste jaar, dat aan het onderzoek vooraf gaat, uit een eigen onderneming gestapt (de verkoop van een onderneming niet meegerekend) Men kent iemand persoonlijk die in de 2 jaar, die aan het onderzoek vooraf gaan, een eigen onderneming heeft opgestart Zullen er in de 6 maanden die volgen op het onderzoek goede ondernemingsopportuniteiten zijn in de omgeving waar men woont? Beschikt men over de juiste kennis, vaardigheden en ervaring om een nieuwe zaak
11
SUSKILL
12
FEARFAIL
Wordt men verhinderd door falingsangst om een nieuwe zaak op te starten?
13
SUTYPE1D
Economische sectoren onderverdeeld in 10 categorieën
14
SUTYPE4C
Economische sectoren onderverdeeld in 4 categorieën
15
SUEXPORT
16
SUEXP4C
17
SULOCAL
op te starten?
In welke mate zijn klanten afkomstig uit het buitenland? Is dit meer dan 90%, meer dan 75%, meer dan 50%, meer dan 25%, meer dan 10%, of 10% en minder? Export onderverdeeld in 4 categorieën Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit meer dan 90%, meer dan 75%, meer dan 50%, meer dan 25%, meer dan 10%, of 10% en minder?
18
SUNOWJOB
19
SUNWJOB4
20
21
22
SUYR5JOB
SUY5JOB4
SUREASON
23
BAFUNDUS
24
BATYPE1D
25
26
BATYPE4C
BAREL
Hoeveel mensen, exclusief de eigenaars zelf, werken momenteel in de zaak? Huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer) Hoeveel mensen zullen voor de zaak werken wanneer deze 5 jaar bestaat, eigenaars zelf niet meegerekend? Hoeveel jobs zullen er in de 5 komende jaren gecreëerd worden (4 categorieën: geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer)? Investeert men vanuit een businessopportuniteit of omdat men geen andere keuze heeft om aan werk te geraken? Investeringsomvang: hoeveel fondsen heb je in zijn totaliteit als informele investeerder persoonlijk verstrekt in de 3 jaar voorafgaand aan het onderzoek? Tot welke economische sector behoort uw laatste investering als informele investeerder (indeling in 10 categorieën)? Tot welke economische sector behoort uw laatste investering als informele investeerder (indeling in 4 categorieën)? Wat is uw relatie met de eigenaar van het bedrijf waar u het meest recent in investeerde als informele investeerder? Werd u aandeelhouder in de zaak waarin u investeerde als business angel? (deze
27
BAFAMOWN
vraag is enkel van toepassing wanneer de investering gebeurde bij familie of aanverwanten)
28
TEA0X
29
TEA0XOPP
30
TEA0XNEC
31
32
TEA0XHJG
TEA0XHIX
Total Entrepreneurial Activity (uitoefening van een ondernemingsactiviteit versus geen ondernemingsactiviteit) U oefent een ondernemingsactiviteit uit en U doet dit vanuit opportuniteitsoverwegingen U oefent een ondernemingsactiviteit uit en U doet dit uit noodzaak U oefent een ondernemingsactiviteit uit en U verwacht over 5 jaar na de oprichting van uw onderneming minstens 20 jobs te creëren U oefent een ondernemingsactiviteit uit en meer dan 11% van uw klanten woont in het buitenland U oefent een ondernemingsactiviteit uit en de onderneming behoort tot de categorie
33
TEA0XMKA
34
SUNEWCST
Beschouwen uw klanten uw producten als nieuw/ongewoon?
SUCOMPET
Zijn er geen andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw
35
hoge innovatie of maximum innovatie
87
klanten? Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures nog niet
36
SUNEWTEC
beschikbaar meer dan 1 jaar geleden?
De innovatievariabele TEA0XMKA ontbrak in de dataset uit het jaar 2003. Deze diende bijgevolg berekend te worden. Dit gebeurde als volgt:
In Microsoft Excel 2003: Om de innovatiegraad (TEA0XMKA) te meten, worden 3 vragen gebruikt en een schaal ontwikkeld met 4 niveaus, afhankelijk van de antwoorden op de 3 vragen. Onderstaande schema’s geven de hercodering weer die nodig is voor het berekenen van deze innovatiegraad. Een score 1 duidt op innovatief gedrag van het bedrijf, terwijl een score 0 wijst op een minder streven naar innovatie. 1/ Beschouwen uw klanten uw producten als nieuw/ongewoon (SUNEWCST)? 1= new to all
1
2= new to some
1
3= not new to any
0
2/ Zijn er geen andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan klanten (SUCOMPET)? 1= many competitors
0
2= some competitors
0
3= no competitors
1
3/ Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures nog niet beschikbaar meer dan 1 jaar geleden (SUNEWTEC)? 0= no/none
1
1= yes
0
Van deze nieuwe scores wordt de som genomen. Zo worden 4 niveaus van innovatie onderscheiden: Som = 0
(minimum innovatie)
TEA0XMKA = 0
Som = 1
(lage innovatie)
TEA0XMKA = 0
Som = 2
(hoge innovatie)
TEA0XMKA = 1
Som = 3
(maximum innovatie)
TEA0XMKA = 1
88
Ook de variabele m.b.t. jobcreatie TEA0XHJG ontbrak in de dataset van het jaar 2001. Deze diende bijgevolg ook berekend te worden. Dit gebeurde als volgt:
In Microsoft Excel 2003: De variabele TEA0XHJG kent ofwel een score 0 ofwel een score 1. Opdat de score gelijk zou zijn aan 1 dient aan twee voorwaarden tegelijk voldaan te zijn, namelijk: •
TEA0X = 1
en •
SUY5JOB4 = 20999 (men verwacht in de komende vijf jaren dat er 20 en meer jobs zullen worden gecreëerd) of OMY5JOB4 = 20999 (men verwacht, als eigenaar/manager, in de komende vijf jaren 20 en meer jobs te zullen creëren)
Ook andere variabelen ontbraken in sommige datasets (zie bijlage 2.1). Maar deze konden niet berekend worden en werden later weergegeven in SPSS als “missing values”. Vervolgens werd de database uitgevoerd naar SPSS 11.0 for Windows. De “values” werden overgenomen uit de dataset van het jaar 2003 en vervolledigd met de “values” van de datasets uit 2000, 2001, 2002, 2004 en 2005. Op die manier werd de geschikte database voor volgend onderzoek samengesteld.
89
3. De karakteristieken van de business angel 3.1. Qua leeftijd: (AGE4) Overzicht literatuur:
Tabel 24: Overzicht literatuur: leeftijd Leeftijdscategorieën
Gemiddelde Leeftijd
New England
Mediaan
47 jaar
(Wetzel, 1981) Californië*
42 jaar
(Tymes en Krasner, 1983) USA
• < 35 jaar:
11%
(Robert J. Gaston, 1989)
• 35 – 44 jaar:
33%
• 45 – 54 jaar:
31%
• 55 – 64 jaar:
19%
• ≥ 65 jaar:
6%
Groot-Brittannië
• < 35 jaar:
3%
(Harrison en Mason, 1992)
• 35 – 44 jaar:
13%
• 45 – 54 jaar:
40%
• 55 – 64 jaar:
33%
• ≥ 65 jaar:
11%
47 jaar
53 jaar
•
Groot-Brittannië (Coveney en Moore, 1998)
Entrepreneur angels: 52 jaar
•
Corporate angels: /
•
Income seeking angels: 48 jaar
•
Wealth maximizing
•
Latent angels:
•
Virgin angels:
angels: 48 jaar
50 jaar
46 jaar
Resultaat onderzoek: Tabel 25: Leeftijd van informele investeerders - business angels Leeftijd
Leeftijdscategorieën
Gemiddelde Leeftijd Mediaan
• • • • • •
Informele investeerders (N = 353) 18-24 jaar 10,5% 25-34 jaar 21,0% 35-44 jaar 31,4% 45-54 jaar 19,5% 55-64 jaar 13,9% ≥ 65 jaar 3,7% 41,32 jaar 40,00 jaar
• • • • • •
Business angels (N = 47) 18-24 jaar 6,4% 25-34 jaar 19,1% 35-44 jaar 40,4% 45-54 jaar 17,0% 55-64 jaar 17,0% ≥ 65 jaar 0,0% 41,15 jaar 40,00 jaar
90
Onderzoek in België toont aan dat de meeste business angels 35 tot 44 jaar oud zijn (40,4%) (zie bijlage 3.1). Dit staat in contrast met wat op basis van de resultaten uit literatuuronderzoek kan verwacht worden. De gemiddelde leeftijd van business angels in België is laag vergeleken met deze in andere landen. In België is een business angel gemiddeld 41,15 jaar oud, terwijl uit literatuuronderzoek blijkt dat de gemiddelde leeftijd in andere landen veelal schommelt tussen de 42 en de 53 jaar. Ook de bijhorende mediaan in België is laag (40,00 jaar). Voor wat betreft de leeftijd van informele investeerders, kan vastgesteld worden dat er meer variatie is. Ook hier komt de grootste groep voor in de leeftijdscategorie van 35 tot 44 jaar, doch het verschil met de andere categorieën is minder groot dan bij de business angels.
3.2. Qua geslacht: (GENDER) Overzicht Literatuur:
Tabel 26: Overzicht literatuur: geslacht Geslacht (%mannen) USA
84% van de business angels in de USA zijn blanke mannen
(Robert J. Gaston, 1989) Groot-Brittannië
Bijna uitsluitend mannen
(Harrison en Mason, 1992) Groot-Brittannië
•
Entrepreneur angels:
(Coveney en Moore, 1998)
•
Corporate angels:
voornamelijk mannen /
•
Income seeking angels:
98%
•
Wealth maximizing angels:
98%
•
Latent angels:
100%
•
Virgin angels:
95%
Resultaat onderzoek:
Tabel 27: Geslacht van informele investeerders - business angels Geslacht % mannen
Informele investeerders (N = 353) 59,2%
Business Angels (N = 47) 80,9%
Er kan vastgesteld worden dat de meerderheid van de business angels in België bestaat uit mannen, namelijk 80,9%. Dit kon reeds verwacht worden op basis van
91
bestaande literatuur hieromtrent. In Groot-Brittannië blijkt het aandeel van mannen die een beroep van business angel ambiëren zelfs nog groter te zijn (zie supra). Bij de informele investeerders daarentegen is er geen duidelijk onderscheid te zien tussen het percentage mannen en vrouwen. Slechts 59,2% van de informele investeerders is van het mannelijke geslacht.
3.3. Qua opleiding: (GEMEDUC) Overzicht Literatuur:
Uit onderzoek door Robert J. Gaston (1989) blijkt dat de Amerikaanse business angel over het algemeen hooggeschoold is. 72% van de onderzochte informele investeerders heeft een diploma hoger onderwijs op zak. Coveney en Moore (1998) deelden in hun onderzoek de Britse business angels in in twee categorieën. Ze onderscheidden enerzijds business angels met een universitair diploma, en anderzijds business angels die een technische of beroepsopleiding hebben gevolgd. Zij kwamen tot volgende resultaten:
Tabel 28: Opleiding van de verschillende types business angels volgens Coveney en Moore (1998) Income Wealth Entrepreneur Corporate Latent Virgin seeking maximizing angels angels angels angels angels angels Universitair diploma Technische/ beroepsopleiding
32%
/
47%
57%
70%
57%
43%
/
49%
44%
48%
46%
Bron: Coveney en Moore (1998)
Resultaat Onderzoek:
Tabel 29: Opleiding van informele investeerders - business angels Opleiding Some Secondary Education Secondary Education Post Secondary (bachelor) Graduate Experience (master)
Informele investeerders (N = 344) 7,8% 27,9% 46,5% 17,7%
Business Angels (N = 44) 2,3% 20,5% 61,4% 15,9%
92
Bovenstaande tabel toont aan dat het hoogst behaalde diploma van het gros van de business angels in België een diploma “post secondary” (bachelor) is (61,4%). Een opvallende minderheid van de business angels heeft geen diploma secundair onderwijs (2,3%). Dit stemt overeen met de resultaten die in andere landen werden bekomen. Zoals bij hen blijkt ook in België de meerderheid van de business angels hooggeschoold te zijn. Ook bij de informele investeerders is het hoogst behaalde diploma van de grootste groep “post secondary” (bachelor). Doch deze groep is kleiner dan bij de business angels. Opvallend is ook dat een groter aandeel van de informele investeerders geen diploma van secundair onderwijs heeft behaald (7,8% t.o.v. 2,3% bij de business angels).
3.4. Qua inkomen: (GEMHHINC) Overzicht literatuur:
Tabel 30: Overzicht literatuur: inkomen Inkomenscategorieën USA
•
< $40,000
10%
(Robert J. Gaston, 1989)
•
$40,000 - $99,999
54%
•
$100,000 - $199,999
23%
•
≥ $200,000
13%
Groot-Brittannië
Mediaan
Gemiddelde
$90,000 per jaar
iets minder dan
(Harrison en Mason, 1992)
£46,000 ($80,000) per jaar
Groot-Brittannië
•
(Coveney en Moore, 1998)
Entrepreneur angels: De meerderheid van de entrepreneur angels verdient meer dan £100,000 (= $165,710*) per jaar
•
Corporate angels: /
•
Income seeking angels: 48% verdient meer dan £50,000 (= $82,855*) per jaar
•
Wealth maximizing angels: Bijna 40% verdient meer dan £100,000 (= $165,710*) per jaar
•
Latent angels: Bijna 75% verdient meer dan £50,000 (= $82,855*) per jaar
•
Virgin angels: Slechts 55% verdient meer dan £50,000 (= $82,855*) per jaar
93
* We baseren ons hier op de historiek van de wisselkoersen in het jaar 1998 (http://www.iccfx.com)
Resultaat Onderzoek:
Tabel 31: Inkomen van informele investeerders - business angels Informele investeerders (N = 200) 36,5% 31,5% 32,0%
Huishoudinkomen Huishoudinkomen: Lowest Third Huishoudinkomen: Middle Third Huishoudinkomen: Top Third
Business Angels (N = 25) 24,0% 24,0% 52,0%
Onderzoek toont aan dat Belgische business angels over het algemeen zeer welvarende personen zijn. Zoals uit bovenstaande tabel kan worden afgeleid, behoort meer dan de helft van de business angels in België tot de hoogste categorie wat huishoudinkomen betreft (52,0%). Dit komt overeen met wat op basis van literatuuronderzoek kon verwacht worden. Het blijkt namelijk dat business angels ook in andere landen een hoog inkomen genieten. Bij de informele investeerders daarentegen wordt, voor wat huishoudinkomen betreft, een gelijkmatige verdeling over de drie categorieën teruggevonden.
3.5. Qua investeringsomvang: (BAFUNDUS) Overzicht literatuur:
Tabel 32: Overzicht literatuur: investeringsomvang
New England (Wetzel, 1981)
Investeringsgraad
Investeringsgraad
(aantal investeringen per
(aantal investeringen per
jaar)
3 jaar)
1
3
$10,000 - $25,000
$30,000 - $75,000
2,5
7,5
$10,000 - $100,000
$75,000 - $750,000
2/3
2
$58,900
$117,800
2/3
2
$17,660
$35,320
Gemiddeld bedrag dat per deal wordt geïnvesteerd
In 3 jaar tijd wordt er gemiddeld … geïnvesteerd
Californië* (Tymes
en
Krasner,
1983) USA (Robert J. Gaston, 1989) Groot-Brittannië (Harrison
en
Mason,
1992) * Er dient opgemerkt te worden dat deze resultaten vertekend kunnen zijn, omdat in de sample zeven venture capitalisten werden opgenomen die hebben geantwoord als medeparticipant bij een investering.
Dergelijk onderzoek in Groot-Brittannië werd zes jaar later nog eens uitgevoerd, ditmaal door Coveney en Moore (1998). De investeringsactiviteit van de zes types
94
business angels, die ze in hun onderzoek onderscheiden, wordt hieronder weergegeven.
Tabel 33: Investeringsactiviteit van de verschillende types business angels volgens Coveney en Moore (1998) Wealth
Entrepreneur
Corporate
Income seeking
angels
angels
angels
In 3 jaar tijd investeren
£590,000
£540,000
£35,000
£131,000
deze business angels
=
=
=
=
gemiddeld …
$977,689*
$894,834*
$57,999*
$217,080*
maximizing
Latent angels
Virgin angels
n.v.t.
n.v.t.
angels
* We baseren ons hier op de historiek van de wisselkoersen in het jaar 1998 (http://www.iccfx.com)
Bron: Coveney en Moore (1998)
Resultaat Onderzoek:
Tabel 34: Investeringsomvang van informele investeerders - business angels Investeringsomvang $1,000 - $9,999 $10,000 - $19,999 $20,000 - $34,999 $35,000 - $84,999 $85,000 - $174,999 $175,000 - $349,999 $350,000 - $874,999 $875,000 - highest
Informele investeerders (N = 119) 28,6% 6,7% 5,0% 7,6% 13,4% 10,9% 10,1% 17,6%
Business Angels (N = 20) 30,0% 10,0% 0,0% 10,0% 20,0% 10,0% 5,0% 15,0%
De hoeveelheid die door business angels geïnvesteerd wordt, blijkt zeer uiteenlopend te zijn. Er zijn zowel business angels die heel weinig investeren als business angels die grote bedragen investeren. Wel dient opgemerkt te worden dat deze resultaten met enige voorzichtigheid dienen behandeld te worden. Voor wat betreft de investeringsomvang, werden immers slechts voor 20 business angels resultaten bekomen. Wel kan uit literatuuronderzoek afgeleid worden dat ook in andere landen zeer uiteenlopende bedragen door business angels geïnvesteerd worden. Ook bij informele investeerders is de investeringsomvang van zeer uiteenlopende aard. Wel zou men kunnen verwachten dat deze informele investeerders kleinere bedragen verstrekken, daar voornamelijk investeringsovereenkomsten gesloten worden met familie en vrienden. Onderzoek toont echter aan dat dit niet het geval is.
95
3.6. Qua industrietak: (BATYPE1D) Overzicht literatuur:
Tabel 35: Overzicht literatuur: sector De sectoren waarvoor het meest interesse
De sectoren waarvoor de business angels
bestaat.
weinig belangstelling vertonen.
New England
•
Hoogtechnologische bedrijven
•
Groothandel
(Wetzel, 1981)
•
Bedrijven die industriële producten
•
Kleinhandel
vervaardigen
•
Transportsector
•
Dienstensector
•
Transportsector
Californië
•
Grondstoffensector
•
Immobiliënsector
•
Hoogtechnologische bedrijven
•
Dienstensector
(Tymes en Krasner, 1983) USA (Robert J. Gaston, 1989)
Groot-Brittannië
•
Financiële sector
•
Telecommunicatiebedrijven
•
Verzekeringssector
•
Openbare Nutsbedrijven
•
Immobiliënsector
•
Grondstoffenwinning
•
Dienstensector
(Harrison en Mason, 1992)
Resultaat Onderzoek:
Tabel 36: Industrietak: informele investeerders - business angels Industrie ISIC 1000: Agriculture, Forestry, Hunting, Fishing ISIC 2000: Mining, Construction ISIC 3000: Manufacturing ISIC 4000: Transportation, Communication, Utilities ISIC 5000: Whole Sale, Repair ISIC 6000: Retail Trade, Hotels, Restaurants ISIC 7000: Finance, Insurance, Real Estate ISIC 8000: Business Services ISIC 9000: Health, Education, Social Services ISIC 10000: Consumer Service
Informele investeerders (N = 192)
Business Angels (N = 27)
6,3%
7,4%
9,4% 3,1%
0,0% 11,1%
0,0%
3,7%
9,4%
0,0%
40,6%
14,8%
3,1% 18,8%
14,8% 40,7%
3,1%
7,4%
6,3%
0,0%
Onderzoek in België toont aan dat een duidelijke meerderheid van de business angels een grote interesse vertoont voor de dienstensector (40,7%). Uit literatuuronderzoek blijkt dat ook in andere landen de dienstensector zeer populair is bij de business angels. Ook hoogtechnologische bedrijven staan in andere landen in de belangstelling. In dit onderzoek kan hieromtrent echter geen uitspraak gedaan worden, daar hoogtechnologische bedrijven hier niet als een afzonderlijke categorie worden onderscheiden. 96
De interesse van de informele investeerders gaat voornamelijk uit naar de kleinhandel, hotels en restaurants (40,6%). Maar ook hier maakt de dienstensector nog een aanzienlijk deel uit van de investeringen (18,8%). Informele investeerders vertonen het minst belangstelling voor transport-, communicatie- en nutsbedrijven.
97
4. De karakteristieken van high-expectation versus low-expectation ondernemers 4.1. Qua leeftijd: (AGE4) Overzicht literatuur:
Uit literatuuronderzoek blijkt dat hieromtrent tegenstrijdige opvattingen bestaan. Zo komt Storey (1994) op basis van zijn onderzoek tot de conclusie dat er wel degelijk een verband bestaat tussen leeftijd en de groei van de onderneming. Het is hem enkel onduidelijk of het jongere dan wel de oudere ondernemers zijn die groei realiseren. Toch denkt Storey dat het de individuen van middelbare leeftijd zijn die de capaciteiten en financiële middelen hebben om een snelgroeiende onderneming op te richten. Lars Kolvereid (1992) daarentegen stelde vast dat leeftijd geen invloed heeft op de groeiambities van ondernemers. In de studie van Liao en Welsch (2003) wordt de nadruk verlegd van human capital naar social capital. De leeftijd van de ondernemer staat niet in rechtstreeks verband tot zijn groeiambities. Er bestaat enkel een verband wanneer ook social capital in kaart gebracht wordt.
Resultaat onderzoek: (zie bijlage 4.1)
Tabel 37: Leeftijd (jobcreatie) Demografische variabelen
< 20 jobs (N = 467)
≥ 20 jobs (N = 50)
p-waarde
Test
Leeftijdscategorie 18-24 jaar
12,8%
8,0%
p = 0,185
MannWhitney
Leeftijdscategorie 25-34 jaar Leeftijdscategorie 35-44 jaar Leeftijdscategorie 45-54 jaar Leeftijdscategorie 55-64 jaar Leeftijdscategorie 65 jaar en ouder
30,6% 29,8% 15,6% 10,3% 0,9%
26,0% 38,0% 8,0% 16,0% 4,0%
98
Tabel 38: Leeftijd (innovatie) Demografische variabelen
Geen Innovatie (N = 311)
Innovatie (N = 137)
p-waarde
Test
Leeftijdscategorie 18-24 jaar
12,2%
15,3%
p = 0,911
MannWhitney
Leeftijdscategorie 25-34 jaar Leeftijdscategorie 35-44 jaar Leeftijdscategorie 45-54 jaar Leeftijdscategorie 55-64 jaar Leeftijdscategorie 65 jaar en ouder
29,9% 33,8% 14,8% 9,3% 0,0%
31,4% 23,4% 18,2% 9,5% 2,2%
Tabel 39: Leeftijd (internationalisatie) Demografische variabelen
Geen Internationalisatie (N = 358)
Internationalisatie (N = 90)
p-waarde
Test
Leeftijdscategorie 18-24 jaar
11,7%
18,9%
p = 0,860
MannWhitney
Leeftijdscategorie 25-34 jaar Leeftijdscategorie 35-44 jaar Leeftijdscategorie 45-54 jaar Leeftijdscategorie 55-64 jaar Leeftijdscategorie 65 jaar en ouder
13,3% 32,7% 15,9% 7,8% 0,6%
26,7% 22,2% 15,6% 15,6% 1,1%
Tabel 1: Hier valt op dat de meeste ondernemers 25 tot 44 jaar oud zijn, en dit geldt zowel voor degenen die minder dan 20 jobs creëren in 5 jaar, als voor dezen die 20 jobs of meer creëren. Er kan een verschil waargenomen worden in de leeftijdscategorie 45-54 jaar, namelijk 15,6% (<20 jobs) tegenover 8,0% (≥20 jobs). Doch dit verschil blijkt niet significant (p = 0,185 > 0,05). Tabel 2: Ook hier zijn de meeste ondernemers 25 tot 44 jaar oud. Er zijn weinig of geen verschillen vast te stellen tussen de percentages in de groep die innoveert en dezen in de groep die niet innovatief is. Bovendien zijn deze kleine verschillen niet significant (p = 0,911). Tabel 3: Ook hier zijn geen significante verschillen waar te nemen.
Hieruit kan besloten worden dat de leeftijd van de ondernemer geen invloed heeft op de groei van een onderneming. Dit komt overeen met de bevindingen van Kolvereid (1992), en van Liao en Welsch (2003). Er bestaan dus geen significante verschillen tussen de leeftijd van high-expectation ondernemers en de leeftijd van lowexpectation ondernemers.
99
4.2. Qua Opleiding: (GEMEDUC) Overzicht literatuur:
In de studie van Storey (1994) werd besloten dat een hogere opleiding van de ondernemer gepaard gaat met een sterkere groei van de onderneming. Ook Davidsson (1991) kwam tot dezelfde conclusie. Lars Kolvereid (1992) besloot uit zijn onderzoek dat ondernemers met een diploma van hoger onderwijs of universiteit de grootste groeiambities koesteren op het vlak van inkomsten en tewerkstelling. De kleinste groeiaspiraties vond Kolvereid terug bij ondernemers met middelbaar als hoogste graad van opleiding. Volgens Liao en Welsch (2003) daarentegen zou opleiding geen betekenisvolle impact hebben op de groeiaspiratie van een onderneming. Barringer, Jones en Neubaum (2005) tenslotte toonden aan dat een universitaire opleiding de nodige vaardigheden en sociale netwerken kan bezorgen die nodig zijn om een onderneming op te richten en te doen groeien.
Resultaat onderzoek:
Tabel 40: Opleiding (jobcreatie) Opleiding Opleiding: Some Secondary Education Opleiding: Secondary Education Opleiding: Post Secondary Opleiding: Graduate Experience
< 20 jobs (N = 459)
≥ 20 jobs (N = 47)
p-waarde
Test
8,3%
6,4%
p = 0,924
MannWhitney
33,8% 41,0% 17,0%
36,2% 42,6% 14,9%
Tabel 41: Opleiding (innovatie) Opleiding Opleiding: Some Secondary Education Opleiding: Secondary Education Opleiding: Post Secondary Opleiding: Graduate Experience
Geen Innovatie (N = 304)
Innovatie (N = 133)
p-waarde
Test
6,6%
4,5%
p = 0,298
MannWhitney
38,2% 36,8% 18,4%
36,1% 37,6% 21,8%
Tabel 42: Opleiding (internationalisatie) Opleiding
Opleiding: Some Secondary Education Opleiding: Secondary Education Opleiding: Post Secondary Opleiding: Graduate Experience
Geen Internationalisatie (N = 350)
Internationalisatie (N = 87)
p-waarde
Test
6,6%
3,4%
p = 0,823
MannWhitney
36,6% 36,9% 20,0%
41,4% 37,9% 17,2%
100
Uit tabel 4, 5 en 6 volgt dat er ook wat betreft de opleiding geen significant verschil
bestaat
tussen
high-expectation
ondernemers
en
low-expectation
ondernemers. Dit geldt zowel vanuit de invalshoek jobcreatie, innovatie als vanuit het standpunt van internationalisatie. Dit staat in tegenstelling tot de algemeen gangbare hypothese in de bestaande literatuur. In de door ons bestudeerde literatuur zijn het enkel Liao en Welsch (2003) die tot een gelijkaardige stelling komen.
4.3. Qua ervaring: (SUSKILL) Overzicht literatuur:
Voor het verband tussen groei van een onderneming en management ervaring van de ondernemer vindt Storey (1994) eenduidige resultaten. Ondernemers met management ervaring zouden vaker sneller groeiende ondernemingen opstarten dan ondernemers zonder deze ervaring. Welke impact eerder opgedane ervaring als ondernemer op de groei van een onderneming heeft, is niet duidelijk. Davidsson (1991) stelt dat hooggeschoolde ondernemers met de nodige ervaring beter in staat zijn sterker groeiende ondernemingen op te richten. Lars Kolvereid (1992) daarentegen toont aan dat er geen betekenisvolle verschillen bestaan tussen de groeiaspiraties van beginnende ondernemers en deze van ervaren ondernemers. Liao en Welsch (2003) vonden dat het effect van ervaring van een ondernemer op de groeiaspiratie van een onderneming bemiddeld wordt door social capital. Volgens hen is er dus geen rechtstreeks verband. Robin Siegel, Eric Siegel & Ian C. MacMillan (1993) toonden aan dat slechts één aspect van ervaring een invloed heeft op de groei van een onderneming. Enkel de ervaring in een gelijkaardige industrie zou het verschil kunnen maken tussen highgrowth en low-growth ondernemingen. Tenslotte besluiten Barringer, Jones en Neubaum (2005) dat eerdere industrieervaring van een ondernemer een positief effect heeft op de groei van een onderneming. De resultaten van deze onderzoeken zijn dus zeer uiteenlopend.
101
Resultaat onderzoek:
Tabel 43: Ervaring (jobcreatie) Motivatie “I have the knowledge, skill and experience required to start a new business”
< 20 jobs (N = 457) 85,1%
≥ 20 jobs (N = 50) 84,0%
p-waarde p = 0,833
χ2-test
Tabel 44: Ervaring (innovatie) Motivatie “I have the knowledge, skill and experience required to start a new business”
Geen Innovatie (N = 305) 86,6%
Innovatie (N = 136)
p-waarde
84,6%
p = 0,577
χ2-test
Internationalisatie (N = 89)
p-waarde
Test
84,3%
p = 0,612
χ2-test
Tabel 45: Ervaring (internationalisatie) Motivatie “I have the knowledge, skill and experience required to start a new business”
Geen Internationalisatie (N = 352) 86,4%
Tabel 7, 8 en 9 tonen duidelijk aan dat ervaring van een ondernemer geen invloed heeft op de groei van een onderneming. Dit geldt zowel voor jobcreatie (p = 0,833), innovatie (p = 0,577) als voor internationalisatie (p = 0,612). Wel dient opgemerkt te worden dat bovenstaande resultaten slechts geldig zijn voor één aspect van ervaring, namelijk de ervaring met het oprichten van een bedrijf. Deze resultaten kunnen dusdanig niet altijd getoetst worden aan de conclusies die terug te vinden zijn in bestaande literatuur. Wel kan besloten worden dat de gegevens in de literatuur hieromtrent verdeeld zijn.
4.4. Qua geslacht: (GENDER) Overzicht literatuur:
Storey (1994) stelde in zijn onderzoek als hypothese dat ondernemingen, opgericht door mannen, sneller groeien dan deze opgericht door vrouwen. Dit bleek echter niet significant. Ook Kolvereid (1992) stelde als hypothese dat de sterkste groeiaspiraties terug te vinden zijn bij ondernemers van het mannelijke geslacht.
102
Resultaat onderzoek:
Tabel 46: Geslacht (jobcreatie) < 20 jobs (N = 467) 65,7%
Demografische variabelen Geslacht: % mannen
≥ 20 jobs (N = 50) 80,0%
p-waarde
Test
p = 0,041
χ2-test
Innovatie (N = 137)
p-waarde
Test
70,1%
p = 0,425
χ2-test
Internationalisatie (N = 90)
p-waarde
Test
74,4%
p = 0,111
χ2-test
Tabel 47: Geslacht (innovatie) Geen Innovatie (N = 311) 66,2%
Demografische variabelen Geslacht: % mannen
Tabel 48: Geslacht (internationalisatie) Demografische variabelen Geslacht: % mannen
Geen Internationalisatie (N = 358) 65,6%
Wanneer het verband tussen het geslacht van de ondernemer en de groei van een onderneming bekeken wordt vanuit het standpunt van jobcreatie, kan besloten worden dat er een duidelijk verband is. De populatie high-expectation ondernemers bestaat hoofdzakelijk uit mannen (80%). Dit verband blijkt bovendien significant te zijn (p = 0,041 < 0,05). Voor wat betreft innovatie en internationalisatie worden daarentegen geen significante verbanden gevonden. De conclusie betreffende jobcreatie komt overeen met de algemeen heersende hypothesen in bestaande literatuur (cfr. Kolvereid, 1992).
4.5. Qua grootte van de onderneming: (SUNWJOB4) Overzicht literatuur:
Davidsson (1991) stelt dat wanneer een onderneming een bepaalde grootte heeft bereikt, de noodzaak om verder te groeien vermindert. Ook Lars Kolvereid (1992) komt tot een gelijkaardige hypothese: ondernemers in kleinere bedrijven zouden sterkere groeiambities hebben dan ondernemers in grotere bedrijven. Zijn onderzoek toont echter aan dat er enkel een verband bestaat tussen de omvang van een bedrijf en de groeiambities voor wat de omzet betreft. Het werknemersaantal speelt daarentegen geen enkele rol.
103
Resultaat onderzoek:
Tabel 49: Grootte van de onderneming (jobcreatie) Grootte onderneming: huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer)
< 20 jobs (N = 69)
≥ 20 jobs (N = 10)
p-waarde
Test
Geen jobs
34,8%
0,0%
p = 0,000
MannWhitney
1-5 jobs 6-19 jobs 20 en meer jobs
50,7% 13,0% 1,4%
20,0% 10,0% 70,0%
Tabel 50: Grootte van de onderneming (innovatie) Geen Innovatie (N = 58)
Innovatie (N = 21)
p-waarde
Test
Geen jobs
32,8%
23,8%
p = 0,512
MannWhitney
1-5 jobs 6-19 jobs 20 en meer jobs
44,8% 13,8% 8,6%
52,4% 9,5% 14,3%
Grootte onderneming: huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer)
Tabel 51: Grootte van de onderneming (internationalisatie) Geen Internationalisatie (N = 62)
Internationalisatie (N = 17)
p-waarde
Test
Geen jobs
33,9%
17,6%
p = 0,102
MannWhitney
1-5 jobs 6-19 jobs 20 en meer jobs
46,8% 11,3% 8,1%
47,1% 17,6% 17,6%
Grootte onderneming: huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer)
Eerst en vooral dient opgemerkt te worden dat de grootte van een onderneming in dit onderzoek weergegeven wordt als functie van het huidig aantal jobs. Andere definities voor de grootte van een onderneming zijn eveneens mogelijk (o.a. op basis van de omzet), maar komen hier niet aan bod. Wanneer high- en low-expectation ondernemers gedefinieerd worden in functie van jobcreatie, is er een duidelijk significant verband tussen de groei en de grootte van een onderneming (p = 0,000). Hoe groter het huidig aantal jobs in een onderneming, hoe meer jobcreatie er wordt vastgesteld. Dit is logisch, daar het in grote ondernemingen meer vanzelfsprekend is om over een periode van 5 jaar minimum 20 jobs te creëren. Voor kleinere bedrijven daarentegen, die soms zelfs geen 20 werknemers in dienst hebben, is dit een grote opgave. Wat innovatie en internationalisatie betreft, worden geen significante verschillen waargenomen (p = 0,512 en p = 0,102). Een vergelijking met bestaande literatuur is moeilijk, daar enkel het werknemersaantal beschouwd wordt. Doch zou op basis van tabel 13 kunnen gesteld worden dat de groeiambities van grotere ondernemingen groter zijn dan deze van
104
kleinere ondernemingen. Dit staat in contrast met de resultaten van Davidsson (1991) en Kolvereid (1992). Maar voorzichtigheid is hier geboden, daar groei hier enkel gedefinieerd wordt in functie van jobcreatie, en de grootte van een onderneming hier enkel gedefinieerd wordt in functie van het huidig aantal jobs.
4.6. Qua industrie / sector: (indust) Overzicht literatuur:
Op basis van research stelde Kolvereid (1992) de hypothese voorop dat groeiaspiraties verschillen naargelang de industrie. Diens onderzoek toonde aan dat ondernemers in de productiesector meer willen groeien dan ondernemers uit de bouwsector. De groeiambities van ondernemers uit de dienstensector zouden het kleinst zijn.
Resultaat onderzoek:
Tabel 52: Industrie (jobcreatie) Industrie ** ISIC 2000: Mining, Construction ISIC 4000: Transportation, Communication, Utilities ISIC 6000: Retail Trade, Hotels, and Restaurants ISIC 8000: Business Services
< 20 jobs (N = 207) 5,3% 5,3% 27,1% 22,7%
≥ 20 jobs (N = 21) 9,5% 4,8% 23,8% 33,3%
p-waarde
Test
p = 0,701
χ2-test
p-waarde
Test
p = 0,098
χ2-test
p-waarde
Test
p = 0,085
χ2-test
Tabel 53: Industrie (innovatie) Industrie ISIC 2000: Mining, Construction ISIC 4000: Transportation, Communication, Utilities ISIC 6000: Retail Trade, Hotels, and Restaurants ISIC 8000: Business Services
Geen Innovatie (N = 114) 10,5% 3,5% 25,4% 28,1%
Innovatie (N = 70) 1,4% 8,6% 30,0% 24,3%
Tabel 54: Industrie (internationalisatie) Industrie ISIC 2000: Mining, Construction ISIC 4000: Transportation, Communication, Utilities ISIC 6000: Retail Trade, Hotels, and Restaurants ISIC 8000: Business Services
Geen Internationalisatie (N = 128) 4,7% 3,9% 25,8% 27,3%
Internationalisatie (N = 56) 12,5% 8,9% 30,4% 25,0%
Tabel 16, 17 en 18 tonen aan dat er geen significant verband bestaat tussen de sector en de groei van een onderneming. Tabel 17 laat wel zien dat de categorie “ontginnings- en bouwbedrijven” (ISIC 2000) frequent gepaard gaat met geen 105
innovatie (10,5% t.o.v. 1,4% innovatie). Bij transport-, communicatie- en nutsbedrijven (ISIC 4000) daarentegen komt innovatie vaker aan bod (8,6% t.o.v. 3,5% geen innovatie). Tabel 18 toont aan dat ontginnings- en bouwbedrijven, en transport-, communicatie- en nutsbedrijven vaker internationaliseren dan dat ze dit niet doen. Toch is dit alles niet significant. Kolvereid (1992) gaf in zijn onderzoek aan dat de sector waarin een onderneming werkzaam is, bepalend is voor de groei van een onderneming. In bovenstaand onderzoek werd echter geen significant verband gevonden. Dit is eventueel mogelijk doordat de categorieën, waarin de verschillende industrieën werden onderverdeeld, te ruim genomen zijn.
4.7. Qua locatie van de klanten: (SULOCAL) Overzicht literatuur:
De hypothese die Kolvereid (1992) hiervoor stelde, is dat ondernemers met groeiambities eerder bedrijven zullen opstarten die ver verwijderde klanten hebben. Deze veronderstelling stemt overeen met de resultaten van zijn onderzoek. Kolvereid (1992)
toonde
immers
aan
dat
ondernemingen
met
inkomsten-
en
tewerkstellingsambities significant verder verwijderd zijn van hun klanten en meer exporteren dan ondernemers zonder deze ambities.
Resultaat onderzoek:
Tabel 55: Locatie van de klanten (jobcreatie) Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit…
< 20 jobs (N = 129)
≥ 20 jobs (N = 13)
p-waarde
Test
meer dan 90%
4,7%
15,4%
p = 0,001
MannWhitney
meer dan 75% meer dan 50% meer dan 25% meer dan 10% 10% en minder geen enkele klant
5,4% 8,5% 9,3% 9,3% 31,8% 31,0%
15,4% 23,1% 15,4% 23,1% 0,0% 7,7%
106
Tabel 56: Locatie van de klanten (innovatie) Geen Innovatie (N = 101)
Innovatie (N = 41)
p-waarde
Test
meer dan 90%
4,0%
9,8%
p = 0,047
MannWhitney
meer dan 75% meer dan 50% meer dan 25% meer dan 10% 10% en minder geen enkele klant
7,9% 9,9% 12,9% 12,9% 29,7% 22,8%
2,4% 9,8% 2,4% 4,9% 26,8% 43,9%
Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit…
Tabel 57: Locatie van de klanten (internationalisatie) Geen Internationalisatie (N = 96)
Internationalisatie (N = 46)
p-waarde
Test
meer dan 90%
1,0%
15,2%
p = 0,000
MannWhitney
meer dan 75% meer dan 50% meer dan 25% meer dan 10% 10% en minder geen enkele klant
2,1% 8,3% 10,4% 7,3% 37,5% 33,3%
15,2% 13,0% 8,7% 17,4% 10,9% 19,6%
Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit…
Zowel tabel 19, 20 als 21 toont aan dat er een significant verband bestaat tussen de locatie van de klanten en de groei van een onderneming (resp. p = 0,001, p = 0,047, p = 0,000). Er is duidelijk te zien dat de klanten van low-expectation ondernemers veel vaker dichter bij de zaak wonen. Ondernemingen die dus een sterke groei ambiëren, zullen frequenter verder verwijderde klanten hebben. Dit alles ondersteunt de resultaten van Kolvereid (1992).
4.8. Qua concurrentie: (SUCOMPET) Overzicht literatuur:
Onderzoek door Kolvereid (1992) toont aan dat ondernemingen, die inkomsten- en tewerkstellingsambities koesteren, meer concurrentie kennen. Dit komt overeen met de hypothese die Kolvereid op basis van eerder onderzoek had vooropgesteld, namelijk dat ondernemers met groeiambities eerder bedrijven zullen opstarten die af te rekenen hebben met een grote concurrentie.
107
Resultaat onderzoek:
Tabel 58: Concurrentie (jobcreatie) Zijn er andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw klanten?
< 20 jobs (N = 283)
≥ 20 jobs (N = 39)
p-waarde
Test
Ja, het bedrijf heeft veel concurrenten
56,2%
59,0%
p = 0,521
MannWhitney
Ja, maar het bedrijf heeft slechts een handvol concurrenten Nee, het bedrijf heeft geen rechtstreekse concurrenten
34,3% 9,5%
38,5% 2,6%
Tabel 59: Concurrentie (innovatie) Geen Innovatie (N = 202)
Innovatie (N = 120)
p-waarde
Test
Ja, het bedrijf heeft veel concurrenten
74,3%
26,7%
p = 0,000
MannWhitney
Ja, maar het bedrijf heeft slechts een handvol concurrenten Nee, het bedrijf heeft geen rechtstreekse concurrenten
24,8% 1,0%
51,7% 21,7%
Zijn er andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw klanten?
Tabel 60: Concurrentie (internationalisatie) Geen Internationalisatie (N = 239)
Internationalisatie (N = 83)
p-waarde
Test
Ja, het bedrijf heeft veel concurrenten
57,3%
54,2%
p = 0,528
MannWhitney
Ja, maar het bedrijf heeft slechts een handvol concurrenten Nee, het bedrijf heeft geen rechtstreekse concurrenten
34,7% 7,9%
34,9% 10,8%
Zijn er andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw klanten?
Uit tabel 22 volgt dat er geen verband bestaat tussen concurrentie en de groei van een onderneming, wanneer groei beschouwd wordt in functie van jobcreatie (p = 0,521). Wanneer groei daarentegen gedefinieerd wordt op basis van innovatie (tabel 23), wordt wel een significant verband gevonden (p = 0,000). Low-expectation ondernemers ondervinden hier veel meer concurrentie dan high-expectation ondernemers. Tabel 24 toont aan dat er geen significant verband bestaat wanneer het internationalisatie betreft (p = 0,528). High-expectation en low-expectation ondernemers kennen ongeveer in dezelfde mate concurrentie. De resultaten, bekomen wanneer groei gedefinieerd wordt aan de hand van innovatie, ontkrachten de resultaten van Kolvereid (1992). Deze laatste stelt immers dat ondernemingen met grotere groeiambities vaker meer concurrentie kennen. Dit is dus tegengesteld aan de resultaten uit bovenstaand onderzoek.
108
4.9. Qua nieuwe technologieën: (SUNEWTEC) Overzicht literatuur:
Robin Siegel, Eric Siegel & Ian C. MacMillan (1993) concludeerden uit hun onderzoek dat high-growth ondernemingen meer nieuwe technologieën gebruiken en ontwikkelen dan low-growth ondernemingen. Ook Gundry en Welsch (2001) stelden meer technologische verandering vast bij high-growth ondernemingen.
Resultaat onderzoek:
Tabel 61: Nieuwe technologieën (jobcreatie) Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures beschikbaar meer dan 1 jaar geleden? Ja *
< 20 jobs (N = 228) 89,5%
≥ 20 jobs (N = 32) 78,1%
p-waarde
Test
p = 0,064
χ2-test
Innovatie (N = 100)
p-waarde
Test
69,0%
p = 0,000
χ2-test
Internationalisatie (N = 69)
p-waarde
Test
84,1%
p = 0,229
χ2-test
Tabel 62: Nieuwe technologieën (innovatie) Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures beschikbaar meer dan 1 jaar geleden? Ja
Geen Innovatie (N = 160) 100%
Tabel 63: Nieuwe technologieën (internationalisatie) Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures beschikbaar meer dan 1 jaar geleden? Ja
Geen Internationalisatie (N = 191) 89,5%
Tabel 25 toont aan dat low-expectation ondernemers (in functie van jobcreatie) minder nieuwe technologieën gebruiken dan de high-expectation ondernemers. Doch dit blijkt niet significant (p = 0,064). Wanneer innovatie daarentegen beschouwd wordt (tabel 26), wordt wel een significant verschil vastgesteld tussen high- en low-expectation ondernemers (p = 0,000). Alle low-expectation ondernemers gebruiken reeds bestaande technologische procedures, terwijl slechts 69% van de high-expectation ondernemers meer dan 1 jaar oude technologieën benut. Tussen groei, gedefinieerd aan de hand van het begrip internationalisatie, en technologische vernieuwingen bestaat dan weer geen significant verband (p = 0,229).
109
De resultaten uit bovenstaand onderzoek komen overeen met deze bekomen door Robin Siegel, Eric Siegel & Ian C. MacMillan (1993) en door Gundry en Welsch (2001), enkel wanneer groei beschouwd wordt als functie van innovatie.
4.10. Qua social capital (netwerken): (KNOWENT) Overzicht literatuur:
Als er wordt gekeken naar het verband tussen het concept social capital en de groeiaspiraties van de ondernemer dan denken we hierbij vooral aan de studie van Liao en Welsch (2003). Hun studie is gebaseerd op de drie dimensies van social capital, met name de structurele dimensie, de relationele dimensie en de cognitieve dimensie (Nahapiet en Ghosal, 1998). Beide auteurs maken in hun onderzoek een onderscheid tussen technologische en niet-technologische ondernemingen. Merk op dat de vraag die in ons praktijkonderzoek wordt gesteld – I know someone personally who has started a business in the past 2 years – van relationele aard is. Liao en Welsch (2003) stellen dat er een positief verband bestaat tussen de groeiaspiraties van de ondernemer en de relationele dimensie van social capital. Dit verband blijkt sterker te zijn bij technologische ondernemingen dan bij niet-technologische ondernemingen.
Resultaat onderzoek:
Tabel 64: Social capital (jobcreatie) Ondernemersactiviteit “I know someone personally who has started a business in the past 2 years”
< 20 jobs (N = 462) 61,9%
≥ 20 jobs (N = 50) 70,0%
p-waarde
Test
p = 0,261
χ2-test
Innovatie (N = 136)
p-waarde
Test
63,2%
p = 0,993
χ2-test
Internationalisatie (N = 90)
p-waarde
Test
64,4%
p = 0,785
χ2-test
Tabel 65: Social capital (innovatie) Ondernemersactiviteit “I know someone personally who has started a business in the past 2 years”
Geen Innovatie (N = 307) 63,2%
Tabel 66: Social capital (internationalisatie) Ondernemersactiviteit “I know someone personally who has started a business in the past 2 years”
Geen Internationalisatie (N = 353) 62,9%
Voor alle drie de invalshoeken van waaruit groei benaderd wordt, blijkt er geen significant
verschil
te
bestaan
tussen
high-expectation
en
low-expectation
110
ondernemers voor wat betreft social capital. Dit staat dus in contrast tot het besluit van Liao en Welsch (2003). Zij stellen immers dat de groeiaspiraties van een ondernemer positief beïnvloed worden door de relationele dimensie van social capital.
4.11. Qua huishoudinkomen: (GEMHHINC) Resultaat onderzoek:
Tabel 67: Huishoudinkomen (jobcreatie) < 20 jobs (N = 285)
≥ 20 jobs (N = 26)
p-waarde
Test
Huishoudinkomen: Lowest Third
38,2%
38,5%
p = 0,969
MannWhitney
Huishoudinkomen: Middle Third Huishoudinkomen: Top Third
24,2% 37,5%
23,1% 38,5%
Huishoudinkomen
Tabel 68: Huishoudinkomen (innovatie) Geen Innovatie (N = 219)
Innovatie (N = 92)
p-waarde
Test
Huishoudinkomen: Lowest Third
40,2%
33,7%
p = 0,099
MannWhitney
Huishoudinkomen: Middle Third Huishoudinkomen: Top Third
25,6% 34,2%
20,7% 45,7%
Huishoudinkomen
Tabel 69: Huishoudinkomen (internationalisatie) Geen Internationalisatie (N = 248)
Internationalisatie (N = 63)
p-waarde
Test
Huishoudinkomen: Lowest Third
39,9%
31,7%
p = 0,231
MannWhitney
Huishoudinkomen: Middle Third Huishoudinkomen: Top Third
23,8% 36,3%
25,4% 42,9%
Huishoudinkomen
Ook wat betreft huishoudinkomen, blijkt er geen significant verschil te bestaan tussen high-expectation en low-expectation ondernemers.
4.12. Qua ondernemersactiviteit: Resultaat onderzoek:
Tabel 70: Ondernemersactiviteit (jobcreatie) Ondernemersactiviteit “I have, in the past 12 months, discontinued a business” ** “I am expecting to start a business within the next 3 years” “In the next 6 months there will be good opportunities to start a business in the area where I live”
< 20 jobs 5,9% (N = 404) 38,5% (N = 392) 54,1% (N = 377)
≥ 20 jobs 11,4% (N = 44) 47,6% (N = 42) 47,7% (N = 44)
p-waarde
Test
p = 0,165
χ2-test
p = 0,251
χ2-test
p = 0,422
χ2-test
111
Tabel 71: Ondernemersactiviteit (innovatie) Ondernemersactiviteit “I have, in the past 12 months, discontinued a business” “I am expecting to start a business within the next 3 years” “In the next 6 months there will be good opportunities to start a business in the area where I live”
Geen Innovatie 5,1% (N = 311) 35,5% (N = 299) 53,2% (N = 265)
Innovatie 9,5% (N = 137) 48,1% (N = 135) 62,7% (N = 110)
p-waarde
Test
p = 0,085
χ2-test
p = 0,012
χ2-test
p = 0,091
χ2-test
p-waarde
Test
p = 0,045
χ2-test
p = 0,000
χ2-test
p = 0,653
χ2-test
Tabel 72: Ondernemersactiviteit (internationalisatie) Ondernemersactiviteit “I have, in the past 12 months, discontinued a business” “I am expecting to start a business within the next 3 years” “In the next 6 months there will be good opportunities to start a business in the area where I live”
Geen Internationalisatie 5,3% (N = 358) 35,2% (N = 349) 55,4% (N = 349)
Internationalisatie 11,1% (N = 90) 56,5% (N = 85) 58,2% (N = 85)
Voor de vraag of men in de voorbije twaalf maanden met een zaak gestopt is, bestaat er enkel een significant verschil tussen high-expectation en low-expectation ondernemers, wanneer het verschil tussen deze beide beschouwd wordt vanuit het standpunt van internationalisatie (p = 0,045). Het blijkt dat vooral high-expectation ondernemers met een zaak gestopt zijn in de voorbije 12 maanden. Voor wat betreft de verwachting een zaak op te starten binnen de 3 jaar, blijkt er een significant verschil te bestaan tussen high-expectation en low-expectation ondernemers (wanneer deze beschouwd worden in functie van innovatie en internationalisatie; resp. p = 0,012 en p = 0,000). De plannen om in de komende 3 jaar een zaak op te starten, heersen vaker bij de high-expectation ondernemers. Op de vraag of er in de komende 6 maanden goede opportuniteiten zullen zijn om een zaak te starten in de omgeving waar men woont, antwoordden high-expectation ondernemers niet significant verschillend van de low-expectation ondernemers.
4.13. Qua motivatie: Resultaat onderzoek:
Tabel 73: Motivatie (jobcreatie) Motivatie Opportunity motivation Necessity motivation “Fear of failure would prevent me from starting a new business”
< 20 jobs 80,3% (N = 467) 10,1% (N = 467) 18,2% (N = 462)
≥ 20 jobs 76,0% (N = 50) 12,0% (N = 50) 20,0% (N = 50)
p-waarde p = 0,471
χ2-test
p = 0,668
χ2-test
p =0,752
χ2-test
112
Tabel 74: Motivatie (innovatie) Motivatie Opportunity motivation Necessity motivation “Fear of failure would prevent me from starting a new business”
Geen Innovatie 78,8% (N = 311) 10,6% (N = 311) 16,2% (N = 309)
Innovatie
p-waarde
84,7% (N = 137) 5,1% (N = 137) 22,2% (N = 135)
p = 0,146
χ2-test
p = 0,060
χ2-test
P = 0,128
χ2-test
Internationalisatie
p-waarde
Test
p = 0,660
χ2-test
p = 0,690
χ2-test
p = 0,057
χ2-test
Tabel 75: Motivatie (internationalisatie) Motivatie Opportunity motivation Necessity motivation “Fear of failure would prevent me from starting a new business”
Geen Internationalisatie 80,2% (N = 358) 8,7% (N = 358) 16,3% (N = 356)
82,2% (N = 90) 10,0% (N = 90) 25,0% (N = 88)
Voor wat betreft de motivatie van een ondernemer om een bedrijf op te richten, worden 4 aspecten onderzocht: opportuniteitsoverwegingen, motivatie door noodzaak, ervaring, en remming door angst om te falen. 1. Opportuniteitsoverwegingen: er bestaat geen significant verschil tussen high-expectation en low-expectation ondernemers. 2. Motivatie door noodzaak: er bestaat geen significant verschil tussen highexpectation en low-expectation ondernemers. Wel is bij innovatie als determinant voor groei te zien dat meer low-expectation ondernemers een zaak opstarten uit noodzaak, dan high-expectation ondernemers. Doch dit is net niet significant, daar p = 0,060. 3. Ervaring: zie supra 4. Remming door angst om te falen: ook hier bestaat er geen significant verschil tussen high-expectation en low-expectation ondernemers. Wel is te zien dat, voor internationalisatie als determinant voor groei, meer highexpectation ondernemers verklaren dat de angst om te falen hen zou beletten een nieuwe onderneming op te richten. Dit is echter net niet significant (p = 0,057).
113
5. Besluit Op basis van de gegevens uit de GEM-studie in België van de jaren 2000, 2001, 2002, 2003, 2004 en 2005, kan besloten worden dat de laatste woorden omtrent dergelijk onderzoek nog niet gezegd zijn. Er bestaan immers nog heel wat tegenstrijdigheden betreffende de karakteristieken van business angels en ondernemers, wanneer ook voorgaande studies onder de loep genomen worden. Verder onderzoek is hier dus nog aangewezen. Voor wat de leeftijd betreft, kan besloten worden dat zowel het gros van de business angels als het gros van de ondernemers 25 tot 44 jaar oud is. Bovendien blijkt dat de gemiddelde leeftijd van de Belgische business angels laag is in vergelijking met deze van hun buitenlandse collega’s. Ook zijn het hoofdzakelijk mannen die het ambt van business angel of ondernemer vervullen. Bij de Belgische business angels wordt een overduidelijke meerderheid aan mannen gevonden. Tevens zijn bij de ondernemers de mannen in de meerderheid, doch deze meerderheid is minder groot dan bij de business angels. Belgische business angels blijken bovendien hooggeschoold te zijn. 61,4% van de business angels heeft als hoogste diploma een bachelordiploma. Het hoogste diploma van de meeste ondernemers daarentegen is het diploma van secundair onderwijs of een bachelordiploma. Wat de welvaart van de Belgische business angels betreft, kan geconcludeerd worden dat business angels welgestelde mensen zijn. Meer dan de helft van de business angels heeft immers een huishoudinkomen dat tot de hoogste van 3 categorieën behoort. Bij ondernemers daarentegen varieert het huishoudinkomen. Er zijn zowel ondernemers met een hoog inkomen, als ondernemers met een laag inkomen. De hoeveelheid die door business angels geïnvesteerd wordt, is zeer uiteenlopend. Wel valt op dat hoofdzakelijk in de dienstensector geïnvesteerd wordt.
Ook was het interessant eens na te gaan of bepaalde aspecten een invloed hebben op de groei van een onderneming. Hiervoor werd een onderscheid gemaakt tussen high-expectation ondernemers en low-expectation ondernemers. High-expectation ondernemers zijn zij die een sterke groei van hun onderneming ambiëren. De groeiaspiraties van de low-expectation ondernemers daarentegen zijn kleiner. Ook hier blijkt dat nog heel wat tegenstrijdige opvattingen bestaan over welke aspecten al dan niet een invloed uitoefenen op de groei van
114
een onderneming. Enkele aspecten zijn in dit thesisonderzoek aan bod gekomen. Hieronder zal nog eens beknopt weergegeven worden welke karakteristieken in België een invloed blijken te hebben op de groei van een onderneming.
Tabel 76: Karakteristieken van de ondernemer die al dan niet een invloed hebben op de groei van een onderneming Geen invloed op de groei van een onderneming Wel invloed op de groei van een onderneming Leeftijd
Geslacht
Opleiding
Grootte van de onderneming
Ervaring
Locatie van de klanten
Industrie
Concurrentie
Social capital
Gebruik van nieuwe technologieën
Huishoudinkomen Zullen er in de 6 maanden die volgen op het onderzoek goede ondernemingsopportuniteiten zijn in
Bent u in de voorbije 12 maanden gestopt met een onderneming? Heeft u plannen in de komende 3 jaar een zaak op te starten?
de omgeving waar men woont? Start u een zaak op uit opportuniteitsoverwegingen?
Start u een zaak op uit noodzaak? Zou u belet worden een onderneming op te richten door de angst om te falen?
Wel dient opgemerkt te worden dat enkel en alleen voor het aspect “locatie van de klanten” een significant verschil wordt vastgesteld voor zowel jobcreatie, innovatie als internationalisatie.
Zoals reeds gezegd, zijn er nog heel wat tegenstrijdigheden omtrent de resultaten van dergelijk onderzoek. Een eerste stap naar het onderzoek van de Belgische business angels en ondernemers is reeds gezet. Verder onderzoek zal nog meer duidelijkheid kunnen bieden over de karakteristieken van business angels en ondernemers.
115
Referenties
BARKHAM R., 1992, ‘Entrepreneurial characteristics and the size of the new firm: a model and an econometric test’, paper presented at the International Conference on Birth and Start-up of Small Firms, Bocconi University, Milan, 11-19 June
BARRINGER B., JONES F. en NEUBAUM D., 2005, ‘A quantitative content analysis of the characteristics of rapid-growth firms and their founders’, Journal of Business Venturing, Vol. 20, blz. 663-687
BAUM J.R., 1995, ‘The relation of traits, competencies, motivation, strategy and structure to venture growth’, Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 547-561
BRUSH C.G. en HISRICH R.D., 1991, ‘Antecedent influences on woman-owned business’, Journal of Managerial Psychology, Vol. 6, blz. 9-16
BURT R.S., 1992, Structural holes, Cambridge, MA: Harvard Business Press.
COHEN S. en FIELDS G., 1999, ‘Social capital and capital gains in Silicon Valley’, California Management Review, Vol. 41, No. 2, blz. 108-130
Coleman J.S., 1988, ‘Social capital in the creation of human capital’, American Journal of Sociology, Vol. 94, blz. 95-120
COVENEY P. en MOORE K., 1998, Business Angels: Securing Start-up Finance, New York: John Wiley & Sons
DAVIDDSON P., 1991, ‘Continued entrepreneurship: Ability, Need en Opportunity as determinants of small firm growth’, Journal of Business Venturing, Vol. 6, blz. 405-429
DAVIDSSON P., 1989, ‘Entrepreneurship and after? A study of growth willingness in small firms’, Journal of Business Venturing, Vol. 4, No. 3, blz. 211-226
DELMAR F. en DAVIDSSON P., 1998, ‘A taxonomy of high-growth firms’, Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 399-413
DELMAR F., 1997, ‘Measuring growth: methodological considerations and empirical results’, Entrepreneurship and SME Research: On Its Way to the Next Millennium, Aldershot UK: Ashgate, blz. 199-216
DIMAGGIO P. en POWELL W., 1983, ‘The iron cage revisited: institutional isomorphism and collective rationality in
organizational fields’, American
Sociological Review, Vol. 48, blz. 147-160
IX
DUNKELBERG W.G. en COOPER A.C., 1982, ‘Patterns of small business growth’, Academy of Management Proceedings
DUNKELBERG W.G., COOPER A.C., WOO C. en DENNIS W.J., 1987, ‘New firm growth and performance’, Frontiers of Entrepreneurship Research, Babson College, Boston, Mass.
FURNHAM A., 1995, Personality at work: The role of Individual Differences in the Workplace, Routhledge, London
GASTON R.J., 1989, Finding Private Venture Capital for Your Firm: A Complete Guide, New York: John Wiley & Sons
GINN C. en SEXTON D., 1989, ‘Growth: a vocational choice and psychological preference’, Frontiers of Entrepreneurship Research
GUNDRY L. en WELSCH H., 2001, ‘The ambitious entrepreneur: High growth strategies of women-owned enterprises’, Journal of Business Venturing, Vol. 16, blz. 453-470
HAAR N.E., STARR J. en MACMILLAN I.C., 1988, ‘Informal risk capital investors: Investment patterns on the East Coast of the U.S.A.’, Journal of Business Venturing, Vol. 3, blz. 11-29
HAKIM C., 1989, ‘Identifying fast growth small firms’, Employment Gazette, January, blz. 29-41
HARRISON R.T. en MASON C.M., 1991, ‘Informal venture capital in the U.K. and the U.S.A.: A comparison of investor characteristics, investment preferences and decision making’, Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 469-481
HARRISON R.T. en MASON C.M., 1992, ‘International perspectives on the supply of informal venture capital’, Journal of Business Venturing, Vol. 7, blz. 459-475
HILLS G.E., LUMPKIN G.T. en SINGH R.P., 1997, ‘Opportunity recognition: perceptions and behaviours of entrepreneurs’, Frontiers of Entrepreneurship Research
HISRICH R.D., en BRUSH C.G., 1988, ‘Woman entrepreneurs: strategic origins impact on growth’, Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 612-625
JOHNSON S., 1991, ‘Forecasting small business employment growth: some survey findings for the UK’, paper presented to the 21st European Small Business Seminar, Barcelona, 1991
JONES M., 1991, ‘Employment change in small firms: a cohort analysis from 1985, 1988 en 1991 survey findings’, paper presented to 14th Small Firms Policy and Research Conference, Blackpool, 20-2 November, 1991 X
KALLEBERG A.L. en LEICHT K.T., 1991, ‘Gender and organisational performance: Determinants of small business survival and success’, Academy of Management Journal, Vol. 34, No. 1, blz. 136-61
KINSELLA R.P., CLARKE W., COYNE D., MULVENNA D. en STOREY D.J., 1993, Fast Growth Firms and Selectivity, Irish Management Institute, Dublin
KOLVEREID L., 1992, ‘Growth aspirations among Norwegian entrepreneurs’, Journal of Business Venturing, Vol. 7, 209-222
LIAO J. en WELSCH H., 2003, ‘Social capital and entrepreneurial growth aspiration: A comparison of technology- and non-technology-based nascent entrepreneurs’, Journal of High-Technology Management Research, Vol. 14, blz. 149-170
MACRAE D.J.R., 1991, ‘Characteristics of high and low growth small and medium sized businesses’, paper presented at 21st European Small Business Seminar, Barcelona, Spain
MANSFIELD E., 1979, Microeconomics: Theory and Applications, New York: Norton
MCCLELLAND D.C., 1961, The Achieving Society, Princeton, NJ: Van Nostrand
NAHAPIET J. en GHOSAL S., 1998, ‘Social capital, intellectual capital and the organizational advantage’, Academy of Management Review, Vol. 23, No. 2, blz. 242266
National Commission on Entrepreneurship, 2001, ‘High growth companies: Mapping America’s Entrepreneurial Landscape’, July, Washington, DC: National Commission on Entrepreneurship
OUCHI W.G., 1980, ‘Markets, bureaucracies and clans’, Administrative Science Quarterly, Vol. 25, 129-141
REYNOLDS P.D., 1993, ‘High performance entrepreneurship: What makes it different?’, paper presented at Babson Entrepreneurial Conference, University of Houston, 24-7 March
REYNOLDS P.D., MILLER B., 1988, ‘1988 Minnesota new firms study: an exploration of new firms and their economic contributions’, Centre for Urban and Regional Affairs, Minneapolis, Minnesota
SCOTT M. en BRUCE R., 1987, ‘Five stages of growth in small businesses’, Long Range Planning, Vol. 20, No. 3, blz. 45-52
XI
SHORT D.M. en RIDING A.L., 1989, ‘Informal investors in the Ottawa-Carleton region: Experiences and expectations’, Entrepreneurship and Regional Development, Vol.1, blz. 99-112
SIEGEL R., SIEGEL E., MACMILLAN I.C., 1993, ‘Characteristics distinguishing high-growth ventures’, Journal of business venturing, Vol.8, blz. 169-180
SOLEM O. en STEINER M.P., 1989, ‘ Factors for success in small manufacturing firms – and with special emphasis on growing firms’, paper presented at Conference on Small and Medium Sized Enterprises and the Challenges of 1992, Mikkeli, Finland
STARR J.A. en MACMILLAN I.C., 1990, ‘Resource cooption via social contracting: resource acquisition strategies for new ventures’, Strategic Management Journal, Vol. 11, 79-92
STOREY D.J., 1982a, Entrepreneurship and the New Firm, Croom Helm, London
STOREY D.J., 1994, ‘The role of legal status in influencing bank financing and new firm growth’, Applied Economics, Vol. 26, blz. 129-36
STOREY D.J., 1994, Understanding the Small Business Sector, Routhledge, London
STOREY D.J., WATSON R. en WYNARCZYK P., 1989, Fast Growth Small Businesses: Case Studies of 40 Small Firms in Northern England, Department of Employment, Research Paper No. 67
TYMES E.R. en KRASNER O.J., 1983, ‘Informal risk capital in California’, Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 347-368
UZZI B., 1997, ‘Social structure and competition in interfirm networks; the paradox of embeddedness’, Administrative Science Quarterly, Vol. 42, blz. 35-67
VROOM V.H., 1964, Work and Motivation, New York: John Wiley
WESTHEAD P., en BIRLEY S., 1993a, ‘Employment growth in new independent owner-managed firms in Great Britain’, University of Warwick
WETZEL W.E., 1981, ‘Informal risk capital in New England’, Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 217-245
WIKLUND J., 1998, ‘Small firm growth and performance’, Unpublished doctoral dissertation, Jonkoping International Business school, Jonkoping, Sweden
WOO C.Y., COOPER A.C., DUNKELBERG W.C., DAELLENBACH U. en DENNIS W.J., 1989, ‘Determinants of growth for small and large entrepreneurial start-ups’, paper presented at Babson Entrepreneurship Conference
XII
WYNARCZYK P., WATSON R., STOREY D.J., SHORT H. en KEASEY K., 1993, The Managerial Labour Market in Small and Medium Sized Enterprises, Routhledge, London
ZOOK C. en ALLEN J., 1999, The Facts about Growth, New York: Bain and Company
XIII
Bijlagen:
BIJLAGE 1.1: Steekproefgroottes voor jobcreatie, innovatie en internationalisatie op jaarbasis
Jaartal
Jobcreatie
Innovatie
Internationalisatie
2000
0
0
0
2001
6
0
0
2002
18
41
18
2003
6
7
30
2004
12
52
22
2005
8
37
20
Totaal
50
137
90
XIV
BIJLAGE 2.1: Overzicht variabelen datasets GEM-studie (2000-2005)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
1
YRSURV
YRSURV
YRSURV
YRSURV
YRSURV
YRSURV
2
GENDER
GENDER
GENDER
GENDER
GENDER
GENDER
3
AGE
AGE
AGE
AGE
AGE
AGE
4
GEMEDUC
GEMEDUC
GEMEDUC
GEMEDUC
GEMEDUC
GEMEDUC
5
GEMHHINC
GEMHHINC
GEMHHINC
GEMHHINC
GEMHHINC
GEMHHINC
6
BUSANG
BUSANG
BUSANG
BUSANG
BUSANG
BUSANG
7
FUTSUP
FUTSUP
FUTSUP
FUTSUP
8
DISCENT
DISCENT
DISCENT
DISCENT
9
KNOWENT
KNOWENT
KNOWENT
KNOWENT
KNOWENT
KNOWENT
10
OPPORT
OPPORT
OPPORT
OPPORT
OPPORT
OPPORT
SUSKILL
SUSKILL
SUSKILL
SUSKILL
SUSKILL
FEARFAIL
FEARFAIL
FEARFAIL
FEARFAIL
FEARFAIL
FEARFAIL
13
SUTYPE1D
SUTYPE1D
SUTYPE1D
SUTYPE1D
SUTYPE1D
14
SUTYPE4C
11 12
15
SUTYPE4C
SUTYPE4C
SUTYPE4C
SUTYPE4C
SUEXPORT
SUEXPORT
SUEXPORT
SUEXPORT SUEXP4C
16
SUEXP4C
SUEXP4C
17
SULOCAL
SULOCAL
SUNOWJOB
SUNOWJOB
SUNOWJOB
SUNWJOB4
SUNWJOB4
SUNWJOB4
SUYR5JOB
SUYR5JOB
SUYR5JOB
18
SUNOWJOB
19 20
SUYR5JOB
SUYR5JOB
SUYR5JOB
21
SUY5JOB4
SUY5JOB4
SUY5JOB4
SUY5JOB4
SUY5JOB4
22
SUREASON
SUREASON
SUREASON
SUREASON
SUREASON
23
BAFUNDUS
BAFUNDUS
BAFUNDUS
24
BATYPE1D
BATYPE1D
BATYPE1D
BATYPE1D
BATYPE1D
BATYPE4C
BATYPE4C
BATYPE4C
BATYPE4C
BATYPE4C
BAREL
BAREL
BAREL
BAREL
BAREL
BAFAMOWN
BAFAMOWN
25 26
BAREL
27 28
TEA0X
TEA0X
TEA0X
TEA0X
TEA0X
29
TEA0XOPP
TEA0XOPP
TEA0XOPP
TEA0XOPP
TEA0XOPP
30
TEA0XNEC
TEA0XNEC
TEA0XNEC
TEA0XNEC
TEA0XNEC
TEA0XHJG
TEA0XHJG
TEA0XHJG
TEA0XHJG
32
TEA0XHIX
TEA0XHIX
33
TEA0XMKA
34
SUNEWCST
35
SUCOMPET
36
SUNEWTEC
31
TEA0X
BAFUNDUS
TEA0XHIX
TEA0XHIX
TEA0XMKA
TEA0XMKA
SUNEWCST
SUNEWCST
SUNEWCST
SUCOMPET
SUCOMPET
SUCOMPET
SUNEWTEC
SUNEWTEC
SUNEWTEC
XV
BIJLAGE 3.1: Grafiek leeftijd business angels – informele investeerders
Leeftijd van de business angels:
45,00% 40,00% 35,00%
18-24 jaar
30,00%
25-34 jaar
25,00%
35-44 jaar 45-54 jaar
20,00%
55-64 jaar ? 65 jaar
15,00% 10,00% 5,00% 0,00%
Leeftijd van de informele investeerders:
35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00%
18-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar 55-64 jaar ? 65 jaar
0,00%
XVI
BIJLAGE 4.1: Werkwijze in SPSS (voorbeeld jobcreatie)
Demografische variabelen Leeftijdscategorie 18-24 jaar Leeftijdscategorie 25-34 jaar Leeftijdscategorie 35-44 jaar Leeftijdscategorie 45-54 jaar Leeftijdscategorie 55-64 jaar Leeftijdscategorie 65 jaar en ouder Geslacht: % mannen Opleiding Opleiding: Some Secondary Education Opleiding: Secondary Education Opleiding: Post Secondary Opleiding: Graduate Experience Huishoudinkomen Huishoudinkomen: Lowest Third Huishoudinkomen: Middle Third Huishoudinkomen: Top Third Ondernemersactiviteit Active business angel ** “I know someone personally who has started a business in the past 2 years” “I have, in the past 12 months, discontinued a business” ** “I am expecting to start a business within the next 3 years” “In the next 6 months there will be good opportunities to start a business in the area where I live” Hoeveel klanten beschouwen uw producten als nieuw/ongewoon? Alle klanten Een gedeelte van de klanten Geen enkele klant Zijn er andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw klanten? Ja, het bedrijf heeft veel concurrenten Ja, maar het bedrijf heeft slechts een handvol concurrenten Nee, het bedrijf heeft geen rechtstreekse concurrenten Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures beschikbaar meer dan 1 jaar geleden? Ja * Grootte onderneming: huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer) Geen jobs 1-5 jobs 6-19 jobs 20 en meer jobs Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit… meer dan 90% meer dan 75% meer dan 50% meer dan 25% meer dan 10% 10% en minder geen enkele klant Industrie ** ISIC 2000: Mining, Construction ISIC 4000: Transportation, Communication, Utilities ISIC 6000: Retail Trade, Hotels, and Restaurants ISIC 8000: Business Services Motivatie Opportunity motivation Necessity motivation “I have the knowledge, skill and experience required to start a new business” “Fear of failure would prevent me from starting a new business”
< 20 jobs 12,8% 30,6% 29,8% 15,6% 10,3% 0,9% 65,7% < 20 jobs 8,3% 33,8% 41,0% 17,0% < 20 jobs 38,2% 24,2% 37,5% < 20 jobs 8,4% 61,9% 5,9% 38,5% 54,1% < 20 jobs 14,1% 30,0% 55,8% < 20 jobs 56,2% 34,3% 9,5%
≥ 20 jobs 8,0% 26,0% 38,0% 8,0% 16,0% 4,0% 80,0% ≥ 20 jobs 6,4% 36,2% 42,6% 14,9% ≥ 20 jobs 38,5% 23,1% 38,5% ≥ 20 jobs 22,0% 70,0% 11,4% 47,6% 47,7% ≥ 20 jobs 10,3% 46,2% 43,6% ≥ 20 jobs 59,0% 38,5% 2,6%
p-waarde p = 0,185
Test Mann-Whitney
p = 0,041 p-waarde p = 0,924
χ2-test Test Mann-Whitney
p-waarde p = 0,969
Test
p-waarde p = 0,002 p = 0,261 p = 0,165 p = 0,251 p = 0,422 p-waarde p = 0,321
Test χ2-test χ2-test χ2-test χ2-test χ2-test Test Mann-Whitney
p-waarde p = 0,521
Test Mann-Whitney
< 20 jobs
≥ 20 jobs
p-waarde
Test
89,5%
78,1%
p = 0,064
χ2-test
< 20 jobs
≥ 20 jobs
p-waarde
Test
34,8% 50,7% 13,0% 1,4%
0,0% 20,0% 10,0% 70,0%
p = 0,000
Mann-Whitney
< 20 jobs
≥ 20 jobs
p-waarde
Test
4,7% 5,4% 8,5% 9,3% 9,3% 31,8% 31,0% < 20 jobs 5,3% 5,3% 27,1% 22,7% < 20 jobs 80,3% 10,1% 85,1% 18,2%
15,4% 15,4% 23,1% 15,4% 23,1% 0,0% 7,7% ≥ 20 jobs 9,5% 4,8% 23,8% 33,3% ≥ 20 jobs 76,0% 12,0% 84,0% 20,0%
p = 0,001
Mann-Whitney
p-waarde p = 0,701
Test χ2-test
p-waarde p = 0,471 p = 0,668 p = 0,833 p =0,752
χ2-test χ2-test χ2-test χ2-test
** Meer dan 20% van het totaal aantal cellen heeft een verwachte waarde (expected value) van minder dan 5 *** Meer dan 20% van het totaal aantal cellen heeft een verwachte waarde (expected value) van minder dan 5 en niet alle verwachte waarden (expected values) zijn groter dan of gelijk aan 1
XVII
Hoe komt men in SPSS tot de resultaten in de tabel met betrekking tot “jobcreatie” 1.
Leeftijdscategorieën:
Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier de indeling in leeftijdscategorieën) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Compare Means Independent-Samples T test… Grouping Variable = tea0xhjg Define Groups… Use specified values Group 1: 0 en Group 2: 1 Test Variable = age4 Options… Confidence Interval: 95% OK Uitleg age4: Transform Recode Into Different Variables… Numeric Variable = age en Output Variable = age4 Old and New Values Range “18 through 24” 1,00 (18 tem 24 jaar) Range “25 through 34” 2,00 (25 tem 34 jaar) Range “35 through 44” 3,00 (35 tem 44 jaar) Range “45 through 54” 4,00 (45 tem 54 jaar) Range “55 through 64” 5,00 (55 tem 64 jaar) Range “65 through highest” 6,00 (65 jaar en ouder) MISSING SYSMIS Change OK Voorbeeld van een output van een Mann-Whitney U test in SPSS? Ranks
AGE4
TEA03 [7/03]:>19 JOBSQUALIFIED IN 5 YRS NOT
N
QUALIFIED Total
467 50 517
Mean Rank 256,24 284,76
Sum of Ranks 119665,00 14238,00
Test Statisticsa AGE4 Mann-Whitney U 10387,000 Wilcoxon W 119665,0 Z -1,325 Asymp. Sig. (2-tailed) ,185 a. Grouping Variable: TEA03 [7/03]:>19 JOBS IN 5 YRS
Daar de p-waarde gelijk is aan 0,185 kunnen we besluiten dat er qua leeftijd geen significante verschillen bestaan tussen low- en high-expectation ondernemers. 2.
Geslacht: % mannen
Waarom het gebruik van een “χ2-test”?
XVIII
2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier de indeling man/vrouw) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier gender Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK Voorbeeld van een output van een chi-square-test (χ2-test) in SPSS? Case Processing Summary
Valid N R GENDER * TEA03 [7/03]:>19 JOBS IN 5 YRS
Percent 517
Cases Missing N Percent
100,0%
0
Total N
,0%
Percent 517
100,0%
R GENDER * TEA03 [7/03]:>19 JOBS IN 5 YRS Crosstabulation
R GENDER
MALE
FEMALE
Total
Count % within TEA03 [7/03]:>19 JOBS IN 5 YRS Count % within TEA03 [7/03]:>19 JOBS IN 5 YRS Count % within TEA03 [7/03]:>19 JOBS IN 5 YRS
TEA03 [7/03]:>19 JOBS IN 5 YRS NOT QUALIFIED QUALIFIED 307 40
Total 347
65,7%
80,0%
67,1%
160
10
170
34,3%
20,0%
32,9%
467
50
517
100,0%
100,0%
100,0%
Chi-Square Tests
Pearson Chi-Square Continuity Correctiona Likelihood Ratio Fisher's Exact Test Linear-by-Linear Association N of Valid Cases
Value 4,162b 3,541 4,502
4,154
df 1 1 1
1
Asymp. Sig. (2-sided) ,041 ,060 ,034
Exact Sig. (2-sided)
Exact Sig. (1-sided)
,056
,027
,042
517
a. Computed only for a 2x2 table b. 0 cells (,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 16,44.
XIX
Daar de p-waarde gelijk is aan 0,041 kunnen we besluiten dat er qua geslacht geen significante verschillen bestaan tussen low- en high-expectation ondernemers. 3.
Opleiding:
Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier de gevolgde opleiding) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Nonparametric Tests 2 Independent Samples… Test Type ‘Mann-Whitney U’ aanvinken Grouping Variable = tea0xhjg Define Groups… Group 1: 0 en Group 2: 1 Test Variable List = gemeduc OK 4.
Huishoudinkomen:
Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier het huishoudinkomen) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Nonparametric Tests 2 Independent Samples… Test Type ‘Mann-Whitney U’ aanvinken Grouping Variable = tea0xhjg Define Groups… Group 1: 0 en Group 2: 1 Test Variable List = gemhhinc OK 5.
Het actief zijn als business angel in de 3 jaren die het onderzoek voorafgaan
Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel ben je business angel ofwel ben je het niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier busang Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK 6.
Men kent iemand persoonlijk die in de 2 jaar, die aan het onderzoek voorafgaan, een eigen onderneming heeft opgestart
Waarom het gebruik van een “χ2-test”?
XX
2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel kent men iemand ofwel kent men niemand) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier knowent Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK 7.
Men is in het laatste jaar, dat aan het onderzoek voorafgaat, uit een eigen onderneming gestapt (de uitstap door verkoop van een onderneming wordt niet meegerekend)
Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel stapt men uit een eigen onderneming ofwel niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier discent Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK 8.
Men verwacht in de komende 3 jaar een nieuwe onderneming op te starten
Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel verwacht men dit ofwel verwacht men dit niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier futsup Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK 9.
Zullen er in de 6 maanden die volgen op het onderzoek goede ondernemingsopportuniteiten zijn in de omgeving waar men woont
Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) +
XXI
afhankelijke variabele (ofwel verwacht men dit ofwel verwacht men dit niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier opport Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK 10. Beschouwen uw klanten uw producten als nieuw/ongewoon? Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier zijn de antwoorden van dien aard dat men er een rang kan aan toekennen) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Nonparametric Tests 2 Independent Samples… Test Type ‘Mann-Whitney U’ aanvinken Grouping Variable = tea0xhjg Define Groups… Group 1: 0 en Group 2: 1 Test Variable List = sunewcst OK 11. Zijn er geen andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw klanten? Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier zijn de antwoorden van dien aard dat men er een rang kan aan toekennen) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Nonparametric Tests 2 Independent Samples… Test Type ‘Mann-Whitney U’ aanvinken Grouping Variable = tea0xhjg Define Groups… Group 1: 0 en Group 2: 1 Test Variable List = sucompet OK 12. Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures nog niet beschikbaar meer dan 1 jaar geleden? Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel antwoordt men “ja” ofwel antwoordt men “nee”) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS?
XXII
Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier sunewtec Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK 13. Huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer) Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier zijn de antwoorden van dien aard dat men er een rang kan aan toekennen) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Nonparametric Tests 2 Independent Samples… Test Type ‘Mann-Whitney U’ aanvinken Grouping Variable = tea0xhjg Define Groups… Group 1: 0 en Group 2: 1 Test Variable List = sunwjob4 OK 14. Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit meer dan 90%, meer dan 75%, meer dan 50%, meer dan 25%, meer dan 10%, of 10% en minder? Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier zijn de antwoorden van dien aard dat men er een rang kan aan toekennen) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Nonparametric Tests 2 Independent Samples… Test Type ‘Mann-Whitney U’ aanvinken Grouping Variable = tea0xhjg Define Groups… Group 1: 0 en Group 2: 1 Test Variable List = sulocal OK 15. Industrie Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (de verschillende industrietakken) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier indust Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK
XXIII
Uitleg indust: Transform Recode Into Different Variables… Numeric Variable = sutype1d en Output Variable = indust Old and New Values 2000,00 2000,00 (Mining, and Construction) 4000,00 4000,00 (Transport, Communication, and Utilities) 6000,00 6000,00 (Retail, Hotel, and Restaurant) 8000,00 8000,00 (Business Services) ELSE 0,00 (Andere Industrietakken) Missing SYSMIS Change OK 16. U oefent een ondernemingsactiviteit uit en U doet dit vanuit opportuniteitsoverwegingen Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel oefent U de ondernemingsactiviteit uit omdat U een opportuniteit heeft ontdekt, ofwel omwille van een andere reden) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier tea0xopp Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK 17. U oefent een ondernemingsactiviteit uit en U doet dit uit noodzaak Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel oefent U een ondernemingsactiviteit uit puur uit noodzaak ofwel omwille van een andere reden) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier tea0xnec Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK 18. Beschikt men over de juiste kennis, vaardigheden en ervaring om een nieuwe zaak op te starten? Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) +
XXIV
afhankelijke variabele (ofwel beschikt men over zulke kennis, vaardigheden en ervaring ofwel juist niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier suskill Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK 19. Wordt men verhinderd door falingsangst om een nieuwe zaak op te starten? Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel heeft men zulke falingsangst ofwel niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze Descriptive Statistics Crosstabs… Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier fearfail Statistics… ‘Chi-square’ aanvinken Cells… ‘Percentages Column’ aanvinken OK
XXV
