DE KANTELING BINNEN HET SOCIALE DOMEIN
Sport en bewegen als vliegwiel voor de kanteling
Over de kanteling is al veel geschreven en vrijwel alle gemeenten zijn er volop mee aan de slag. De startnotities en projectplannen zijn goedgekeurd en de projectorganisaties zijn ingericht. Het is nu zaak om de algemene voornemens concreet te maken. Sport en bewegen zijn bij uitstek thema’s om de kanteling in de praktijk handen en voeten te geven.
Kansen en mogelijkheden Sport en bewegen geven op een positieve en stimulerende manier een forse impuls aan de kanteling omdat ze de zo gewenste collectieve ondersteuning bieden. De inzet van bestaande sociale netwerken (vitale verenigingen en hun vrijwilligers) maakt collectieve voorzieningen mogelijk, waarbij ook voor verenigingen voordelen ontstaan. een activerende werking hebben, zorgen voor participatie en ontmoeting tussen groepen faciliteren. het mogelijk maken om arrangementen aan te bieden op het snijvlak van WMO, AWBZ en de zorg. bijdragen aan fysieke en mentale gezondheid en zelfredzaamheid. een preventief karakter hebben en
daarmee (dure) individuele zorg en ondersteuning voorkomen. zorgen voor versterking of behoud van zelfstandige mobiliteit, mede doordat veel beweegactiviteiten zich richten op mobiliteit (wandelen, hardkopen, fietsen).
Het vliegwiel concreet Om de potenties van sport en bewegen volledig te benutten is het nodig aan de slag te gaan met de volgende drie onderwerpen:
Programmering Gemeenten zullen, samen met zorginstellingen, verenigingen, corporaties en ouderenbonden nieuwe arrangementen moeten gaan ontwikkelen. Die arrangementen bestaan doorgaans uit een combinatie van
De kanteling Van zorg welzijn; van zwaar licht; van professionele zorg gemeenschapszorg; van professional als leverancier professional als coach; van indiceerder arrangeur; van gemeente als opdrachtgever gemeente als netwerkpartner; van patiënt/cliënt (meer of minder kwetsbare) burger; van burger als consument burger als producent.
beweegactiviteiten, ontmoeting, informatie en leefstijlverandering. Daarbij wordt onderscheid gemaakt naar onder andere de vitaliteit van de doelgroep, leeftijd en handicaps. Op basis daarvan wordt telkens een specifieke mix gemaakt van professionele inzet, begeleiding door vrijwilligers, type beweegactiviteit, etc. In de gemeente Beek is onlangs met succes het programma Beweeg Mee gestart. Het programma richt zich op senioren die op indicatie van de huisarts starten met bewegen. Beweeg Mee is een collectieve activiteit (maximaal 20 deelnemers per groep) en wordt door begeleid door twee fysiotherapeuten. Het programma bestaat uit uit 12 wekelijkse bijeenkomsten van elk een uur met sport- en spelactiviteiten, valpreventie, verbetering van de stabiliteit, etc. Elke bijeenkomst wordt afgesloten met koffie en vlaai. Na enkele weken was het animo zodanig groot dat een tweede groep van 20 personen is gestart en naar alle waarschijnlijkheid start binnenkort groep 3. Afhankelijk van het weer vindt de bijeenkomst plaats in een sporthal of op een kunstgrasveld.
kansrijk / zelfredzaam minder zelfredzaam
zelfredzaam
Ondersteuning op fysieke gezondheid, mobiliteit, (ADL / Huishouden) Lagere ondersteuningsintensiteit
Geen ondersteuningsvraag Lage ondersteuningsintensiteit
MOBILITEIT
MOBILITEIT
SOCIALE CONTACTEN / VRIJE TIJD
ADL / HUISHOUDEN
FYSIEKE GEZONDHEID
ADL / HUISHOUDEN
MENTALE GEZONDHEID
WONEN
SOCIALE CONTACTEN / VRIJE TIJD
FYSIEKE GEZONDHEID
MENTALE GEZONDHEID
WONEN
INKOMEN / WERK
INKOMEN / WERK
niet vitaal / kwetsbaar
vitaal / niet kwetsbaar
niet zelfredzaam
minder zelfredzaam
Ondersteuning op levensdomeinen. Hoge ondersteuningsintensiteit
Ondersteuning op werk, mentale gezondheid, sociale participatie, wonen. Hogere ondersteuningsintensiteit
MOBILITEIT
MOBILITEIT
SOCIALE CONTACTEN / VRIJE TIJD
ADL / HUISHOUDEN
FYSIEKE GEZONDHEID
ADL / HUISHOUDEN
MENTALE GEZONDHEID
WONEN
SOCIALE CONTACTEN / VRIJE TIJD
FYSIEKE GEZONDHEID
MENTALE GEZONDHEID
WONEN
INKOMEN / WERK
INKOMEN / WERK
kansarm / niet zelfredzaam Bron: Thönissen Management en Advies
Sportinfrastructuur
laat zich als volgt samenvatten:
De bestaande binnen- en buitensportaccommodaties zijn niet allemaal geschikt voor de nieuwe arrangementen. Zowel in openingstijden, functionaliteit als toegankelijkheid zitten soms barrières. In veel gevallen is een omvorming van de sportinfrastructuur (waarbij soms met beperkte middelen kan worden volstaan) nodig. De omvorming
Van besloten naar openbaar Van exclusieve gerichtheid op verenigingen naar gerichtheid op een bredere doelgroep Van hekken en obstakels naar een barrièrevrije infrastructuur Van specifieke naar generieke, multifunctionele voorzieningen Van uitsluitend sport, naar combinaties
van sport, recreatie, ontmoeting, welzijn, cultuur en zorg Vanzelfsprekend is het niet nodig om de hele sportinfrastructuur aan te passen. Gerichte aanpassingen aan enkele accommodaties volstaan om tot een voldoende gespreid en functioneel aanbod te komen voor de nieuwe arrangementen.
De gemeente Beek start binnenkort met de realisatie van het Sportlandgoed De Haamen. Dit project is in de kern de omvorming van een traditioneel sportpark, naar een open, eigentijds en multifunctioneel sportlandgoed. De omvorming bestaat uit renovatie en vernieuwing van bestaande voorzieningen van sportverenigingen
op een zodanige wijze dat deze voorzieningen ook geschikt worden voor aangepast sporten. Kenmerkend voor het sportlandgoed zijn de barrièrevrije infrastructuur, het ontbreken van hekken rondom het park, de relatie met recreatieve voorzieningen en het Heuvelland, de combinatie van
binnen- en buitensport en zorg (fysio/ fitness). Het Sportlandgoed biedt daardoor de mogelijkheid om voor alle doelgroepen van de kanteling toegesneden arrangementen aan te bieden die bestaan uit sport, bewegen, ontmoeten, welzijn en zorg.
Het park is ontworpen door Bureau Kragten.
De gemeente Maastricht heeft enkele jaren geleden het sportparkmanagement geïntroduceerd. De gemeente vormt haar sportparken om tot openbare en multifunctionele kwaliteitsparken en doorzag dat zij met de traditionele wijze van beheer (de verenigingen dragen zelf zorg voor het gebruikerbeheer) haar doelstelling niet zou bereiken.
Beheer en exploitatie
De kwaliteitsparken in Maastricht worden inmiddels bemensd door beheerders, waarvan velen afkomstig zijn uit regelingen ter bevordering van de werkgelegenheid. In de toekomst zullen ook mensen met een beperking worden ingezet in het beheer.
Van beheerder naar maatschappelijk partner Van aanbieder van ruimte naar aanbieder van sport- en beweegactiviteiten Van conciërge naar gastheer-/vrouw en begeleider van arbeidsmatige dagbesteding van mensen met een beperking
ondersteuning wordt collectief georganiseerd de mogelijkheden van mensen en niet hun beperkingen zijn het uitgangspunt de verenigings- en vrijwilligersgemeenschap levert een belangrijke bijdrage aan de maatschappelijke ondersteuning de lokale overheid, de professionele partners hebben vooral een coachende en faciliterende rol. Als ‘extra’ geldt dat sportzorgprogramma’s vanuit de aard van de activiteit ook nog eens een preventieve en activerende werking hebben. Verbetering van gezondheid/leefstijl zorgt voor meer zelfredzaamheid. En bovendien lijken de programma’s in staat om de bezuiniging (de korting op het budget van 25% tot 30%) te realiseren.
De voordelen
De opgave
Op meerdere plaatsen in het land lopen experimenten met sport en bewegen. Het meest tot de verbeelding sprekende pilot-project loopt op dit moment in de Westelijke Mijnstreek. Dat is niet verwonderlijk omdat juist in dit gebied de vergrijzing en ontgroening grotere gevolgen hebben dan elders. De tussentijdse evaluatie van deze pilot laat de volgende voordelen zien:
Vanaf 1 januari 2015 ligt de verantwoordelijkheid voor de decentralisatie van de AWBZ bij de gemeenten. Het benutten van de voordelen van sport en bewegen kan gemeenten echt helpen bij de kanteling. Tijdige en adequate realisatie vraagt om eigenaarschap, daadkracht, stevig programma- en projectmanagement en inhoudelijke kennis van de domeinen (cultuur, sport, welzijn en zorg), accommodaties en veranderende beheervormen. Alle spelers in het veld (verenigingen, ouderenbonden, 1e lijnszorg, zorginstellingen, corporaties, gemeenten) moeten zich verbinden en committeren aan nieuwe arrangementen en samenwerkingsvormen.
Nieuwe arrangementen vragen ook om ander beheer. Sporters met een beperking vragen om een andere benaderingswijze, een andere begeleidingsvorm en andere dienstverlening. Ook de ‘verkoop’ van de arrangementen vereist een andere houding dan het sec verhuren van uren aan bestaande verenigingen. Van beherende instellingen wordt verwacht dat zij een omslag gaan maken die zich als volgt kenmerkt:
Het concept sport-zorgprorgamma’s sluit naadloos aan bij de opgave in het sociale domein en doelstellingen van de WMO: kwetsbare burgers doen mee in een reguliere (sport)omgeving
Door deze wijze van beheer zijn de openingsuren van de parken sterk verruimd, zijn de parken toegankelijk geworden voor recreanten en groepen ouderen en is de buurtfunctie versterkt.
Ondersteuning Hospitality Group kan uw gemeente op alle vlakken ondersteunen om sport en bewegen als speerpunt te concretiseren en operationaliseren voor de komende transitie. Wij hebben meer dan 25 jaar ervaring in cultuur, sport, welzijn en zorg en leveren ervaren proces- en projectmanagers, die worden ondersteund door verschillende specialisten van ons bureau. Hospitality Group werkt samen met Bureau Kragten. Kragten is een ingenieursbureau dat ondermeer is gespecialiseerd in ontwerp en realisatie van sportparken.
Voor meer informatie kunt u terecht op onze website (www.hospitaltiy-group.nl) of contact opnemen met : Dick Leijen (06 - 55 88 36 45) of Ton Rutten (06 - 41 85 66 47).
voorbeeld
Westelijke Mijnstreek
De regio Westelijke Mijnstreek (Beek, Schinnen, Sittard-Geleen en Stein) heeft er begin 2012 voor gekozen om Sport en Bewegen als centrale thema’s te gebruiken om de kanteling in de praktijk vorm te geven. In 2012 is het pilot-project ontwikkeling sport-/zorgarrangementen van start gegaan. Doel van het project is dat de gemeenten, samen met zorginstellingen, verenigingen, corporaties en ouderenbonden nieuwe arrangementen ontwikkelen voor de doelgroepen waarvoor zijn per 2015 verantwoordelijk worden. Die arrangementen bestaan uit een combinatie van beweegactiviteiten, ontmoeting, informatie en leefstijlverandering. Daarbij wordt zoveel mogelijk uitgegaan van eigen kracht en daar waar mogelijk, een beroep gedaan op verenigingen.
KANSRIJK SAMEN SPORTEN - KENNISMAKINGSPROGRAMMA - DE HAAMEN PAS
AANGEPAST SPORTEN - DE CARROUSEL - MEEWERKEN
NIET VITAAL
VITAAL
GEZOND SPORTEN - BEWEEG MEE - POST-REVALIDATIE
KANSARM
Drie clusters van arrangementen
Individueel ontvangen en/of een uitkering hebben.
De programma’s zijn ondergebracht in drie clusters die ieder op hun eigen manier bijdragen aan de transformatie-opgave.
Aangepast Sporten.
Gezond sporten. Begeleidingsprogramma’s voor mensen met gezondheidsproblemen, die (weer) opnieuw willen gaan bewegen en sporten, bijvoorbeeld na ziekte, na een revalidatietraject, vanwege een ongezonde leefstijl, depressie, isolement, maar waar de drempel naar regulier sporten te groot is. De begeleiding bestaat uit fysiotherapie, fitness, sport- en beweegprogramma’s, ontmoetingsactiviteiten etc.. Deze programma’s kunnen ondermeer ingezet worden voor mensen die nu individuele Wmo-ondersteuning, of AWBZ-begeleiding
Beweeg- en sportprogramma’s voor mensen met een lichamelijke, verstandelijke en psychische beperking. Het betreft begeleid en aangepast sporten en bewegen, waarbij integratie van doelgroepen zoveel als mogelijk vorm gegeven wordt. Ook vallen hier meer arbeidsmatige activiteiten/beschut werk (door mensen met een beperking) onder. De activiteiten worden zoveel als mogelijk vormgegeven samen met verenigingen en vrijwilligers. Professionele begeleiding is vooral coachend, faciliterend en coördinerend van aard. Deze programma’s vormen een nieuwe vorm van ondersteuning voor mensen die vanuit de AWBZ/Begeleiding Groep naar gemeenten komen.
Samen sporten. Reguliere sport en beweegactiviteiten van verenigingen en recreanten, waarbij ook de specifieke doelgroepen zoveel als mogelijk meedoen. Ofwel door deelname aan de reguliere activiteiten, ofwel door specifieke activiteiten in verenigingsverband (bijv. G-teams) en door gezamenlijke evenementen. Deze programma’s dragen met name bij aan de participatie van mensen in de sportgemeenschap en het betrekken van de zelfredzame mensen bij zorg/ondersteuning van minder zelfredzame mensen. In bovenstaand figuur zijn de clusters gepositioneerd en zijn per cluster twee voorbeelden benoemd van sportzorgarrangementen die tijdens de pilot worden uitgetest.
Het ontwerp van het landgoed is gemaakt door Bureau Kragten.
Voorbeeld Sportlandgoed De Haamen De gemeente Beek in de Westelijke Mijnstreek kampt al enige jaren met een daling van het inwonersaantal. Die daling, gevoegd bij de sterke vergrijzing in het gebied, zet het draagvlak voor voorzieningen, zoals sportaccommodaties sterk onder druk. Centraal in de gemeente ligt het sportcomplex De Haamen. Het is een traditioneel en verouderd sportcomplex, echter met unieke mogelijkheden voor herontwikkeling. Die uniciteit is gelegen in de combinatie van voorzieningen (zwembad, sporthal en buitensport
(atletiek, honk- en softbal, tennis en voetbal) en de ligging aan de voet van het Heuvelland. De veranderende bevolkingssamenstelling, de veranderende wensen voor sport en de ouderdom van het park zijn voor de
gemeente Beek aanleiding geweest om een compleet herinrichtingsplan voor De Haamen te maken.
Een centrum voor aangepast sporten De kern van het herinrichtingsplan is om het sportpark geschikt(er) te maken voor de enige doelgroep die in de regio de komende jaren zal groeien, namelijk ouderen, chronisch zieken en gehandicapten. Op dit moment is dat in
de regio al een omvangrijke doelgroep en de komende jaren zal die in omvang sterk toenemen. Andere kenmerken van de doelgroep zijn: De sportdeelname is laag De lage deelname is niet in de laatste plaats vanwege het ontbreken van specifieke sportvoorzieningen en – programma’s. De doelgroep heeft wel degelijk belangstelling voor toegesneden sportvoorzieningen en –programma’s.
1 4 6 7
2 5
Op basis van die analyse is als centraal herinrichtingthema gekozen: een openbaar sportlandgoed, dat volledig barrièrevrij is en geschikt voor aangepast sporten. Immers, als het park zo wordt ingericht is het geschikt voor de nieuwe doelgroep, maar ook voor de bestaande verenigingen op het park en snijdt het mes aan twee kanten.
3 Fysieke ingrepen
Fysieke ingrepen Bundelen van accommodatie voor verenigingen 1. Honk- en softbalveld 2. Tennisaccommodatie inclusief 2 velden voor aangepast sporten 3. Gezamenlijke voetbalaccommodatie 2 verenigingen 4. 6-laans atletiekbaan, met technische nummers en recreatieve voorzieningen 5. Gezamenlijk kleed-/clubgebouw Centraliseren van alle sporten die relevant zijn voor ouderen, chronisch zieken en gehandicapten 6. Centrum voor aangepast sporten: Atletiek Tennis Zwemmen Binnensport (sporthal) Fysio / fitness Recreatieve voorzieningen Barrierevrije infrastructuur Handboogschieten Openbaar karakter met recreatieve voorzieningen 7. Reacreatieve voorzieningen zoals: Aankomst / vertrek wandelen, mountainbike e.d. Skate- / skeelerbaan Beachvolleybal Heuvel / tribune Sportvoorzieningen in heuvel Multifunctioneel combiveld
Openbaar karakter met recreatieve voorzieningen
Sport-/zorgprogramma’s
Landgoedbeheer
Bijzonder aan De Haamen is de ontwikkeling van sport-/ zorgprogramma’s voor de groep aangepaste sporters. Tijdens de planontwikkeling werd duidelijk dat het Rijk plannen ontwikkelde voor omvangrijke veranderingen in de organisatie van het sociale domein.
Tegelijkertijd met de fysieke ingrepen en de sport-/zorgprogramma’s is gewerkt aan een andere vorm van beheer. Gedurende de openstelling van het park (7 dagen per week van ’s ochtens tot ’s avonds) zal beheer op het park aanwezig. Het beheermodel is vergelijkbaar met dat van een sporthal:
Eén van de sport-/zorgprogramma’s is overigens het Meewerken. In dat programma wordt voorzien dat cliënten van zorginstellingen arbeidsmatige dagbesteding krijgen op het landgoed (toezicht houden, schoonmaken, werkzaamheden in de horeca, etc.).
Verhuur per uur in plaats van huurcontract voor heel veld per jaar. Toezicht en onderhoud door de beheerders. Sport- en spelmaterialen ter beschikking voor verenigingen en andere gebruikers.
Voorbeeld Buitensportparken in Maastricht Gemeente Maastricht heeft zes jaar het roer op het gebied van buitensportaccommodaties drastisch omgegooid. Kern van de transitie is dat de gemeente de bestaande 18, traditionele sportparken wil omvormen naar 5, open, aantrekkelijke en multifunctionele kwaliteitssportparken. Die nieuwe parken moeten een rol vervullen voor de verenigingen, maar ook voor: Buurt-/wijkbewoners Recreanten van alle leeftijdsgroepen Maatschappelijke instellingen (kinderopvang, welzijnswerk, scholen en zorginstellingen)
Sportpark West, het eerste kwaliteitssportpark Sportpark West ligt in de wijk Malberg. Malberg is een herstructureringwijk waarin de afgelopen jaren veel is geïnvesteerd. Die investeringen richtten zich op wonen, winkelen en welzijnsvoorzieningen. Het buitensportpark West bleef echter achter bij het nieuwe niveau van Malberg. Problemen voor het sportpark waren: Geen relatie tussen sportpark en de wijk Afgesloten/besloten Geen doorgaande route, paden en recreatieve mogelijkheden Geen sociale controle, veel vandalisme Parkeerdruk Geen aantrekkelijk groen
2 2
6
2
1 1 4 2
2
3
1 2 5 1 2
Fysieke ingrepen Voor Sportpark West is een vernieuwingsplan gemaakt dat in 2009 is uitgevoerd. De volgende ingrepen hebben aan het park plaatsgevonden:
1. Groene randen 2. Open karakter, extra entrees, wandelpaden 3. Multifunctioneel kunstgrasveld 4. Skate-/skeeler-/loopbaan 600 meter
5. Speel- en doeplein voor kinderen 6. Outdoor fitnesstoestellen
Sportparkbeheer
Project Vitale verenigingen
De belangrijkste resultaten waren:
Tegelijkertijd met de fysieke ingrepen is het sportparkbeheer opgestart op Sportpark West. Gedurende de openstelling van het park (7 dagen per week van 10.00 tot 22.00 uur) is beheer op het park aanwezig. Het beheermodel is vergelijkbaar met dat van een sporthal:
De vijf grote verenigingen die gebruik maken van het park (voetbal, rugby, honken softbal, Lacrosse en Gaelic Football) zijn vanaf de opening door de gemeente begeleid in het project vitale verenigingen. Doelstelling van dat project was om de toekomstbestendigheid van verenigingen te versterken door samenwerking te stimuleren en door ondersteuning te bieden bij verenigingszaken.
Het gaat beter met de verenigingen op het park, zowel in termen van leden als financieel. Het park wordt gebruikt door recreanten. De gedachte achter het openbare karakter en de recreatieve voorzieningen blijkt in de praktijk aan te slaan. Vandalisme en inbraken komen nauwelijks meer voor. De inwoners van Malberg beschouwen het park als dat van hen en houden controle over het park. Het sportparkmanagement (was een pilot) bleek een succes en is gecontinueerd.
Verhuur per uur in plaats van huurcontract voor heel veld per jaar. Toezicht en onderhoud door de beheerders. Sport- en spelmaterialen ter beschikking voor verenigingen en andere gebruikers.
Werkt het ook? Circa 1,5 jaar geleden is het project geëvalueerd. Die evaluatie heeft een positief beeld gegeven over de effecten van de verandering.
Hospitality Consultants Smallepad 13-15 / 3811 MG / Amersfoort Postbus 2186 / 3800 CD / Amersfoort Postbus 755 / 6200 AT / Maastricht Tel: +31 (0)33 462 55 55
[email protected] www.hospitalityconsultants.nl www.hospitality-interim.nl www.hospitalitydesign.nl www.hospitalitybloom.nl
