Jaarverslag 2010
Missie De Hakrinbank biedt als innovatieve en dynamische instelling haar klanten een integraal pakket van hoogwaardige financiële diensten aan. Deskundige medewerkers leveren in teamverband maatwerk voor maximale klanttevredenheid.
Visie Onze visie is om de geprefereerde aanbieder van financiële diensten in Suriname te zijn door uitmuntende kwaliteit.
Kernwaarden De Hakrinbank heeft vier kernwaarden gedefinieerd die richtinggevend zijn voor de realisatie van de strategische doelen, de acties die deze ondersteunen en de vertaling naar de organisatiestructuur, systemen en de waarden, normen en gedragingen binnen de organisatie, te weten: Betrouwbaarheid Service en klantgerichtheid Teamwork Kwaliteit Deze kernwaarden die de Hakrinbank heeft gedefinieerd, zijn verankerd in de organisatiestructuur en cultuur en vormen de leidraad bij alle activiteiten van Hakrinbank. Ze maken duidelijk waar de bank voor staat en dienen als toetssteen voor haar handelen.
2
Inhoud 06
Organogram
07
Functieverdeling
09
Vijf jaar geconsolideerde kerngegevens
10
Bericht van de Raad van Commissarissen
14 26 38 39
Verslag van de directie Het bedrijf van de bank Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. De financiële ontwikkeling van de bank
45
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant
47 48 49 50 51 52 53 54 55
Jaarrekening 2010 Geconsolideerde balans per 31 december 2010 vóór voorstel winstverdeling Geconsolideerde balans per 31 december 2010 ná voorstel winstverdeling Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2010 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2010 Vennootschappelijke balans per 31 december 2010 vóór voorstel winstverdeling Vennootschappelijke balans per 31 december 2010 ná voorstel winstverdeling Vennootschappelijke winst- en verliesrekening over 2010 Toelichting op de jaarrekening
61
Curricula vitae en nevenfuncties van leden van de Raad van Commissarissen en directie Hakrinbank
64
Adressenlijst
3
Het directie team : van links naar rechts: Drs. J. D. Bousaid - Algemeen Directeur Drs. G. M. Raghoenathsingh MBA - Financieel Directeur Mr. M. M. Tjon A Ten - Operations Directeur Ir. S. Coutinho, MBA - Onderdirecteur Commerciële Zaken
4
Performance Excellence
In dit jaarverslag wordt het thema Performance Excellence belicht. Er is brede consensus in elke samenleving dat excellente prestaties van individuen, organisaties, bedrijven of landen, leiden tot voortuitgang, ontwikkeling en respect. Vandaar dat vele incentives worden gecreëerd om excellente performance te stimuleren en deze onder de aandacht te brengen van een groter publiek. In ons land zijn de drie Rotaryclubs actief en kennen elk schooljaar diverse excellence awards toe aan de best geslaagden van de verschillende onderwijsniveaus. Sinds 1993 wordt jaarlijks door de gezamenlijke Rotaryclubs ook de Rotary Vocational Excellence Award (VEA) toegekend aan een landgenoot die op uitzonderlijke wijze zijn of haar beroep uitoefent of heeft uitgeoefend ten voordele van de Surinaamse gemeenschap. Ook in het bankwezen en zeker ook bij de Hakrinbank is excellente performance van groot belang, met name om de kwaliteit van haar dienstverlening te waarborgen. Om het thema Performance Excellence te visualiseren is besloten enkele winnaars van Excellence awards van de Rotary en andere organisaties in het zonlicht te plaatsen. Dit als blijk van waardering voor hun excellente performance en de bijdrage die zij leveren aan de ontwikkeling van ons land en waarmee zij ook anderen inspireren tot het leveren van excellente prestaties.
5
Organogram Hakrinbank N.V.
Algemeen Directeur
Operations Directeur
Financieel Directeur
Internal Audit
Marketing & Public Relations
Onderdirecteur Commercial
Risk Management
Human Resources
Domestic
Credits Treasury & Securities
Insurance
Cash
Nationale Trusten Financierings Mij. N.V. Administration & Management Information (Financial Controlling)
Credit Administration Business Process Efficiency
Affiliates Administration & Management Information (Accounting)
Foreign Transfers Maintenance & Technical Support Compliance & Legal
6
Information & Communication Technology
Functieverdeling Hakrinbank N.V.
Raad van Commissarissen
Directie
Ir. R. A. Mac Donald President Commissaris Drs. M. M. Sandvliet M.Sc. Vice President Commissaris G. K. T. Lau MBA G. Lie Sem-Nawikromo Drs. A. K. Moensi - Sokowikromo RC H. R. Ramdhani Mr. A. K. R. Shyamnarain
Drs. J. D. Bousaid Algemeen Directeur Mr. M. M. Tjon A Ten Operations Directeur Drs. G. M. Raghoenathsingh MBA Financieel Directeur
Onderdirecteur Ir. S. Coutinho MBA
Commercieel Onderdirekteur
Mr. M. M. Tjon A Ten
Drs. J.D. Bousaid Ir. S. Coutinho MBA
Drs. G. M. Raghoenathsingh MBA
Human Resources Drs. I. Lo Fo Sang, Hoofd
Credits Account Managers Drs. S. Jadoenathmisier C. Halfhide-Chou Drs. T. Gonesh Ir. P. Quintius R. Soedamah B.Ec.
Treasury & Securities Drs. A. Surjbalisingh, Hoofd
Insurance R. Tjon A Kon, Hoofd Credit Administration Drs. I. Loenersloot, Hoofd Compliance & Legal Mr. M. Schaap Maintenance & Technical Support R. Tjokro, Hoofd Foreign Transfers L. Karg, Hoofd Domestic Drs. P. Tjon Kiem Sang Cash M. van ‘t Kruys B.Ec., Hoofd Business Process Efficiency Ing. M. Tjon
Nationale Trust- & Financierings Mij. N.V. Drs. R. Sitaram, Hoofd G. Jong M.Sc. Drs. V. Ramtahalsing Internal Audit Drs. R. van Trikt, Hoofd Drs. R. Mahabier-Naigi
Administration & Management Information R. Liesdek, Accounting Drs. R. Sheorajpanday, Fin. controlling Risk Management Vacant Information & Communication Technology R. Tjong Akiet, Hoofd Ing. R. Mahabier A. Semoedi C. Kross
Marketing & Public Relations Drs. N. Elliot M.Sc. Affiliates Branchmanagers Nickerie R. Mangala, Hoofd A. Anandbahadoer, assist. branch manager Tamanredjo Drs. R. Mohamatsaid Tourtonne H. Vijzelman Drs. C. Changoer Nieuwe Haven Drs. N. Elshot-Chelius Latour H. Liu Hung Chung M. Pang Atjok Flora Drs. S. Kisoensingh-Jhauw
7
Scholen Gemeenschap
Lelydorp Winnaar Hakrinbank SEA in 2007, 2008 en 2009 De leerkrachten en leerlingen van de Scholen Gemeenschap Lelydorp (SGL) wonnen dankzij hun bijzondere inzet drie jaren achtereen de Hakrinbank School Excellence Award (SEA). Deze prijs wordt elk jaar uitgereikt aan de school op VOS niveau met het hoogste landelijke slagingspercentage.
8
VIJF JAAR GECONSOLIDEERDE KERNGEGEVENS (in duizenden SRD) 2010
2009
2008
2007
2006
Liquide middelen
234.779,0
184.840,6
151.702,4
120.230,2
104.159,4
Klanten
718.062,1
609.744,4
544.400,8
431.991,8
306.449,0
Overige activa
320.549,6
315.574,6
276.508,7
243.530,7
195.854,6
1.273.390,7
1.110.159,6
972.611,9
795.752,7
606.463,0
Spaargelden
506.327,7
461.836,9
435.833,9
328.758,9
238.981,7
Andere toevertrouwde middelen
678.737,0
572.951,4
482.307,0
423.688,4
334.243,6
88.326,0
75.371,3
54.471,0
43.305,4
33.237,7
1.273.390,7
1.110.159,6
972.611,9
795.752,7
606.463,0
Bedrijfsopbrengsten
77.272,3
68.872,6
63.255,0
55.123,8
49.236,5
Operationele bedrijfslasten
43.632,4
37.925,9
34.841,5
29.983,5
27.848,8
2.539,1
2.527,8
2.107,2
1.242,6
1.439,3
Bedrijfsresultaat vóór belastingen
31.100,8
28.418,9
26.306,3
23.897,7
19.948,4
Belastingen
11.196,3
10.230,8
9.470,3
8.603,2
7.181,4
Nettoresultaat
19.904,5
18.188,1
16.836,0
15.294,5
12.767,0
6.706,0
6.054,0
5.588,4
5.122,7
4.657,0
Efficiencyratio
56,4
55,1
55,1
54,4
56,4
Return on average equity
24,3
28,0
34,4
40,0
46,9
Return on average assets
1,67
1,75
1,90
2,18
2,37
Capital ratio
6,94
6,79
5,60
5,44
5,48
14,74
14,26
11,49
10,56
11,31
465.696
465.696
465.696
465.696
465.696
Nettowinst per aandeel
42,74
39,06
36,15
32,84
27,41
Dividendbedrag per aandeel
14,40
13,00
12,00
11,00
10,00
Dividend in % v/d nominale waarde
9.600,00
8.666,67
8.000,00
7.333,33
6.666,67
Dividend in % van de gem. beurskoers
7,29
7,14
7,41
7,69
7,69
33,69
33,29
33,19
33,49
36,48
Intrinsieke waarde (zichtbare)
189,66
161,85
116,97
92,99
71,37
Beurskoers per aandeel
205,00
190,00
174,00
150,00
136,00
Marktkapitalisatie (x SRD 1.000)
95.468
88.482
81.031
69.854
63.335
272
258
262
252
254
8
8
7
7
7
Balans
Totaal activa
Eigen vermogen Totaal passiva Resultaten
Voorziening kredietrisico’s
Dividend in contanten Ratio’s (in%)
BIS ratio Gegevens van aandelen (x SRD 1) Aantal uitstaande aandelen
Uitkeringspercentage
Aantal medewerkers Aantal kantoren
9
Bericht van de Raad van Commissarissen aan de aandeelhouders Ingevolge hetgeen in art. 16 lid 1 van onze Corporate Governance Code (CGC) is vastgelegd, doen wij u het volgend verslag inzake onze werkzaamheden.
periodieke rapportage van de Raad van Bestuur over het resultaat en de gevolgde strategie, het gevoerde financiële beleid, de risicobeheersing en controlesystemen.
Algemeen Op de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 26 april 2010 werd de heer G.T.K. Lau MBA benoemd tot Commissaris van de Hakinbank N.V., die de plaats in neemt van de op 30 maart 2010 plotseling overleden commissaris Drs. H.B. Abrahams.
Door de Raad van Commissarissen werd goedkeuring verleend aan het Beleidsplan 2011 en de daarbij behorende Investerings- en Exploitatiebegroting 2011.
In de vergadering van Raad van Commissarissen van woensdag 16 juni 2010 werden Ir. R.A. Mac Donald en Drs. M. M. Sandvliet MSc door de Raad benoemd tot President Commissaris respectievelijk Vice President Commissaris. Hiermee werd in de opvolging voorzien vanwege het terugtreden van de president commissaris Mr. A. K. R. Shyamnarain die twee termijnen van twee jaar deze functie heeft bekleed. Wij danken hem voor de kundige wijze waarop hij leiding heeft gegeven aan de Raad gedurende deze periode. De nieuw benoemde Vice President Commissaris neemt de functie over van wijlen Drs. H.B. Abrahams. De auditcommissie werd aangevuld met Mr. A.K.R. Shyamnarain en mevr. Drs. A. K. Moensi-Sokowikromo nam als voorzitter de plaats in van Drs. H.B. Abrahams. Voorts werd de Remuneratie – en Benoemingscommissie aangevuld met G.K.T. Lau MBA. Beide commissies bestaan uit drie leden van de Raad van Commissarissen. Werkzaamheden van de Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen heeft tot taak toezicht te houden op het beleid van de Raad van Bestuur (directie) en de algemene gang van zaken. Zoals gebruikelijk werd maandelijks gemiddeld één keer met de Raad van Bestuur vergaderd. In dit verslagjaar werd in totaal veertien keer vergaderd. Daarnaast belegde de Raad ook eenzelfde aantal interne vergaderingen. Het doel van de reguliere maandelijkse vergadering is de 10
Het Strategisch Beleidsplan 2011-2013 dat tot stand is gekomen door intensief overleg tussen de staf en de Raad van Bestuur waaraan ook door diverse leden van de Raad van Commissarissen werd deelgenomen, werd ook goedgekeurd. Met gepaste trots kan worden vermeld dat dit plan geheel zelfstandig door de Hakrinbank werd opgesteld. Dit geschiedde in het verleden met ondersteuning van externe consultants. Gewoontegetrouw hebben wij na de beoordeling van de externe accountant de halfjaarcijfers 2010 in augustus 2010 goedgekeurd. Toestemming werd verleend voor de uitkering van het interimdividend van SRD 4,40 per aandeel van nominaal SRD 0,15. Corporate Governance Scan Het door KPMG Assurance Services N.V. in het verslagjaar uitgebracht rapport inzake een door haar verrichte Corporate Governance Scan werd goedgekeurd en daarmee werd aan de Raad van Bestuur de opdracht verstrekt voor implementatie van de adviezen op basis van een prioriteitenlijst. Een belangrijk doel is het bewust maken van alle functionarissen van hun verantwoordelijkheid die uiteindelijk moet bijdragen tot groei en bloei en verdere imagoverbetering van de bank. Werkzaamheden in relatie tot de Raad van Bestuur De regeling voor de prestatiebeloning voor de Raad van Bestuur zal binnen afzienbare tijd worden geformaliseerd waarbij de directie periodiek beoordeeld zal worden op haar prestaties en dienovereenkomstig zal worden beloond.
Excellence is in the details. Give attention to the details and excellence will come.
Met de directie werd ook de door de externe accountant uitgebrachte managementletter en haar reactie daarop besproken. Prioriteiten werden gesteld voor de uitvoering van de adviezen. Ook de wijzigingen in de van toepassing zijnde procedures zoals vastgelegd in bijvoorbeeld de Corporate Loan Policy en de aangescherpte procedures voor de afdeling Treasury & Securities, waren onderwerp van gesprek. Werkzaamheden van de Audit Commissie In de Audit Commissie hebben per 1 juni 2010 zitting mevr. Drs. A.K.Moensi-Sokowikromo RC voorzitter en de leden Drs. M. M. Sandvliet M.Sc. en Mr. A.K.R. Shyamnarain. De Audit Commissie heeft in samenwerking en afhankelijk van het onderwerp, met de Raad van Bestuur, de externe accountant, de Internal Audit Department (IAD) van de bank het navolgende gerealiseerd: 1. Vaststelling van de Audit Charter waarbij de rol en taakstelling van de interne audit functie zijn geformaliseerd. 2. Risicocategorisering van de audit bevindingen, voor een effectieve afhandeling van zaken aangehaald in de Management Letter van de externe accountant. 3. Afspraken inzake de vaststelling van het audit plan en werkprogramma, waarbij de werkzaamheden van de externe accountant en die van de Internal Audit Department in een audit plan en audit werkprogramma zijn geïntegreerd ter verhoging van de efficiëntie. 4. Afspraken inzake de rapportageset voor de Audit Commissie die als doel heeft de prestaties van de bank op hoofdlijnen en via het systeem van de Balanced-Scorecard, te kunnen beoordelen. In een evaluatieproces van het Reglement Raad van Commissarissen is deze onderworpen aan een compliance test. Waar nodig zullen verbeterpunten worden doorgevoerd. Werkzaamheden van de Remuneratie en Benoemingscommissie In deze commissie hebben zitting de heer H.R.Ramdhani voorzitter en de leden mevr. G. Lie Sem-Nawikromo en G.K.T. Lau MBA. Door de Remuneratiecommissie zijn zoals gebruikelijk voorstellen uitgewerkt met betrekking tot de jaarlijkse aanpassing van de beloning en andere emolumenten voor de Raad van Bestuur. De commissie heeft in reguliere en bijzondere vergaderingen verslag gedaan van zijn werkzaamheden.
alle commissarissen aan de vereisten van onafhankelijkheid zoals het Reglement Raad van Commissarissen gebaseerd op de Corporate Governance Code dat voorschrijft. In dit verslag worden de persoonsgegevens en de functies van de leden van de raad vermeld. In elk boekjaar zijn er een aantal commissarissen, volgens een vooropgesteld rooster, aan de beurt van aftreden. Deze commissarissen hebben de mogelijkheid om zich beschikbaar te stellen voor herverkiezing. Op de eerstvolgende Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 27 april 2011 zijn aan de beurt van aftreden de commissarissen mevr. G.Lie SemNawikromo en de heren H.R.Ramdhani en M.M.Sandvliet. Jaarrekening en voorstel winstverdeling Met genoegen biedt de raad u de jaarstukken over het boekjaar 2010 aan. In deze jaarrekening zijn opgenomen de geconsolideerde Balans en Winst- en Verlies rekening 2010 alsmede de vennootschappelijke Balans en Winst- en Verliesrekening 2010 en het geconsolideerde kasstroomoverzicht vergezeld van een toelichting. Conform het bepaalde in onze statuten is deze jaarrekening aan het onderzoek van een externe accountant onderworpen die hiervoor een goedkeurende verklaring heeft afgegeven. De winst voor belastingen bedraagt SRD 31.100.727. De netto winst, na aftrek van de vennootschappelijke belasting, is SRD 19.904.465. Wij stellen voor om hieruit SRD 6.706.022 uit te keren aan de aandeelhouders en het restant toe te voegen aan de algemene reserve. Het dividend per aandeel van nominaal SRD 0,15 resulteert in een uitkering van SRD 14,40 waarvan een deel (SRD 4,40) reeds als interimdividend in augustus 2010 werd uitgekeerd. Het slotdividend bedraagt derhalve SRD 10,00 per aandeel. Het uit te keren dividend komt overeen met 33,7 % van de netto winst en komt overeen met een dividendpercentage van 7,29%. Wij adviseren u deze jaarrekening goed te keuren en daarmede de Raad van Bestuur decharge te verlenen voor het bestuur en de Raad van Commissarissen voor het gehouden toezicht. Voorts geven wij u in overweging uw blijk van instemming te willen geven aan het voorstel tot de verdeling van de winst.
Onafhankelijkheid en samenstelling van de Raad van Commissarissen Naar het oordeel van de Raad van Commissarissen voldoen 11
De Raad van Commissarissen: staande van links naar rechts: Mr. A.K.R. Shyamnarain, Ir. R. A. Mac Donald, Drs. G.K.T. Lau MBA, Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo, Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. en H.R. Ramdhani. Niet op de foto is commissaris G. Lie Sem - Nawikromo
Excellence is in the details. Give attention to the details and excellence will come.
Dank voor het goede resultaat Onze dank voor het bevredigend boekjaar 2010 gaat uit naar alle medewerkers die een bijzondere inspanning hebben geleverd om dit resultaat te bereiken. Wij danken de Raad van Bestuur die leiding heeft gegeven aan de vennootschap voor het behaalde resultaat. Tevens zijn wij dank verschuldigd aan onze cliënten en andere relaties voor het in ons gestelde vertrouwen. Zeker niet in de laatste plaats gaat onze dank uit naar de aandeelhouders in het bijzonder voor de positieve bijdragen tijdens de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders.
Paramaribo, 11 april 2011
Ir. R. A. Mac Donald Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. G.K.T. Lau MBA G. Lie Sem-Nawikromo Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo H.R. Ramdhani Mr. A.K.R. Shyamnarain
President-Commissaris Vice President-Commissaris
13
Verslag van de directie aan de aandeelhouders Met genoegen kunnen wij U rapporteren dat onze bankinstelling in het boekjaar 2010, wederom bevredigende bedrijfsresultaten heeft gerealiseerd. Deze kwamen tot stand in een situatie van toegenomen omgevingsrisico’s die noodzaakten tot prudentie op verschillende beleidsgebieden. Een en ander is van invloed geweest op de groei en rentabiliteit van ons bedrijf. Ons land profiteerde in het verslagjaar van de zich voltrekkende opleving in de wereldeconomie, die de algemene bedrijvigheid gunstig beïnvloedde. Deze werd voorts aangewakkerd door binnenlandse bestedingsimpulsen voortvloeiende uit de kredietverlening en overheidsuitgaven. De hiermee gepaard gaande liquiditeitscreatie zette zowel de interne als de externe waarde van de Surinaamse dollar onder druk. Per saldo versnelde de reële economische groei volgens berekeningen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) met 1,5 procentpunt naar 4,5%. De groeiversnelling had haar weerslag op de overheidsinkomsten uit met name de aardolie- en goudsector. Vooral door de verhoogde ambtenarensalarissen vanwege de invoering van een nieuw functiewaarderingssysteem (FISO), namen de overheidsuitgaven echter in sterkere mate toe. Deze ontwikkelingen resulteerden in een toenemend tekort (kasbasis) op de begroting van 3,5% van het bruto binnenlands product dat gefinancierd werd door opname van voorschotten bij de Centrale Bank van Suriname, uitgifte van schatkistpapier dat voornamelijk door de commerciële banken werd afgenomen en trekkingen op buitenlandse kredietfaciliteiten. De belangrijkste doelstellingen uit ons jaarplan 2010 zijn goeddeels gerealiseerd. Het geconsolideerd balanstotaal steeg met 15% tot SRD 1,27 miljard, wat hoger is dan de groei in 2009. De belangrijkste activa, de kredietverlening aan corporate en consumercliënten, nam toe met 17,8% tot SRD 718,1 miljoen, wat iets hoger is dan gebudgetteerd. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op peil; de non performing ratio beliep slechts circa 2%. De nettowinst vóór belastingen groeide met bijna 10% tot SRD 31,1 miljoen; dit is iets lager dan gebudgetteerd. De mindere uitkomst is vooral een gevolg van de erg lage 14
rentestand op de internationale geldmarkt en tegenvallende inkomsten uit het vreemde valuta bedrijf. De effecten hiervan konden goeddeels worden opgevangen door de groei van de kredietverlening. Van de winst ná belastingen ten bedrage van SRD 19,9 miljoen wordt voorgesteld SRD 6,7 miljoen aan dividend uit te keren, wat neerkomt op een pay-out ratio van 33,7%. Dit is in lijn met ons dividendbeleid. De performance ratio’s liepen iets terug, doch bleven op een bevredigend niveau. De return on assets bedroeg 1,67% en de return on equity 24,3%. De efficiencyratio verslechterde met 1,3 procentpunten, maar bleef op een redelijk niveau van 56,4%. Inmiddels zijn op dit terrein de nodige correctieve maatregelen genomen. Doelstelling blijft de performance ratio’s van de bank te verbeteren middels groei en efficiencyverbetering. Onze dochteronderneming, de NTFM, heeft gematigd positieve resultaten geboekt; de productie viel lager uit dan begroot en de winst nam iets af. Het balanstotaal groeide met 9% tot SRD 183 miljoen, vooral vanwege de toename van de kredietverlening. De bedrijfsopbrengsten daalden met 2% en de winst vóór belasting nam af met 5% tot SRD 8,9 miljoen. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op een goed peil. De koers van het aandeel Hakrinbank steeg op de effectenbeurs met 7,9% tot SRD 205 per ultimo 2010. Het uit te keren dividend over het boekjaar 2010 beloopt SRD 14,40 per aandeel van nominaal SRD 0,15, waarvan in augustus 2010 reeds SRD 4,40 is uitgekeerd als interim dividend. Uitgedrukt in procenten van de gemiddelde beurskoers beloopt het dividend 7,3%. Dit levert een aantrekkelijk totaal rendement voor onze aandeelhouders op van 15,2% en een gunstige koers/winst verhouding. In het vervolg van dit verslag wordt uitgebreid ingegaan op de economische ontwikkelingen in het jaar 2010, welke van belang zijn voor de prestaties van ons bedrijf. Vervolgens komen ontwikkelingen binnen onze bank en dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij, aan de orde. Tenslotte wordt de financiële ontwikkeling van de bank belicht.
Excellence is the unlimited ability to improve the quality of what you have to offer.
De macro - economische ontwikkeling in 2010 Gedurende het verslagjaar profiteerde onze exportindustrie van de hausse op de mondiale grondstoffenmarkt, terwijl de algemene bedrijvigheid verder werd aangewakkerd door bestedingsimpulsen voortvloeiende uit de expansie van de binnenlandse kredietverlening en van de overheidsuitgaven. Vooral door stijging van de personeelskosten als gevolg van de integrale invoering van het nieuwe waarderingssysteem van overheidsfuncties (FISO) en door het opvoeren van de uitgaven in de aanloop naar de parlementsverkiezingen, verslechterde de liquiditeitspositie van de overheid, hetgeen zich weerspiegelde in onder meer grotere voorschotten door de Centrale Bank van Suriname en de plaatsing van schatkistpapier bij het commerciële bankwezen. Volgens voorlopige cijfers van het Bureau voor de Staatsschuld liep bijgevolg de feitelijke bruto binnenlandse schuld van de overheid op met SRD 382,8 miljoen ofwel 42% tot SRD 1.295,8 miljoen. Ook de buitenlandse schuld nam toe en wel met 20% tot USD 322,1 miljoen. Hierdoor liep de staatsschuldquote op met 2 procentpunten tot 18% van het Bruto Binnenlands Product (BBP), nog steeds één van de laagste in de Caraïbische regio. Onze landenrating voor kredietwaardigheid bleef in het verslagjaar onveranderd namelijk BB— voor binnenlandse schulden en B+ voor buitenlandse leningen met een positive outlook. Begin 2011 werd de outlook voor de binnenlandse schuld echter verlaagd naar stabiel door het internationaal ratingbureau Standard & Poor’s. Het financieringsgedrag van de overheid, maar ook de kredietverlening door de commerciële banken, hebben een bijdrage geleverd aan de vergroting van de binnenlandse liquiditeitenmassa, die de geschatte groei van het volume van het Bruto Binnenlands Product overtrof, waardoor de liquiditeitsquote opliep. De Centrale Bank van Suriname zag echter vooralsnog geen reden om in het verslagjaar haar monetaire beleid te veranderen. Begin 2011 vond wel een aanscherping van dit beleid plaats. De additionele koopkracht richtte zich deels op de importgoederen, waardoor een additionele vraag naar vreemde valuta ontstond, die in samenhang met speculatief geaarde transacties een opwaartse druk op de wisselkoers uitoefende. In de loop van het verslagjaar schommelde de vrije marktkoers van de Amerikaanse dollar rond een gemiddelde van SRD 3,35 en bereikte in juni een hoogtepunt van SRD 3,90. De Centrale Bank van Suriname besloot daarom uiteindelijk op 20 januari 2011 tot een officiële depreciatie van de Surinaamse dollar met 20%. De nieuwe aan- en verkoopkoers voor de USD bedraagt
SRD 3,25 respectievelijk SRD 3,35. Indien de monetaire autoriteiten een prudent budgettair- en monetair beleid voeren, zou de nieuwe wisselkoers vastgehouden kunnen worden. Additionele correctieve maatregelen, vooral gericht op beteugeling van consumptief geaarde uitgaven, blijven evenwel noodzakelijk. De betalingsbalans vertoonde een opvallende verbetering. Doordat de wereldeconomie aantrok, namen de prijzen van onze belangrijkste exportproducten toe. Op de handelsbalans en op de lopende rekening werd een aanzienlijk overschot gerealiseerd dat ruim boven het niveau van 2009 lag. Dit werkte gunstig door op onze monetaire reserve, die op een goed peil bleef. De gestegen binnenlandse vraag naar goederen en diensten, de officiële depreciatie van de Surinaamse dollar en gestegen wereldmarktprijzen voor met name voedingsmiddelen en energiedragers, leidden echter tot versnelling van het inflatietempo. Ultimo 2010 bedroeg de gemiddelde inflatie 6,9% en de jaarop-jaarinflatie (december 2010 – december 2009) 10,3%. Voor 2009 waren deze percentages nog – 0,1 en 1,3. De reële sector putte voordeel uit de hoge binnenlandse vraag; echter beïnvloedde de toegenomen onzekerheid tijdelijk het producentenvertrouwen. Het herstel van de mondiale bedrijvigheid, had een gunstige doorwerking op onze exportindustrie. Niet alleen de mijnbouwbedrijven presteerden goed, maar ook de agrarische en de visserijsector. De reële economische groei beliep volgens schatting van het Internationaal Monetair Fonds 4,5%, circa 1,5 procentpunt hoger dan in 2009. Overheidsfinanciën De overheidsfinanciën verslechterden verder, in belangrijke mate als gevolg van grotere uitgaven in de aanloop van de parlementsverkiezingen en de integrale invoering van het nieuwe functiewaarderingssysteem voor ambtenaren (FISO). Deze ontwikkeling is niet alleen bedreigend voor de budgettaire en monetaire stabiliteit, maar ook voor van de reële economie. De nieuwe regering die op 12 augustus aantrad, kondigde daarom een Structureel Verbeterings Programma (SVP) aan, dat primair een pakket van inkomstenverhogende maatregelen omvat. Om de structuur van de overheidsfinanciën te verbeteren blijft het noodzakelijk zonder verder uitstel uitgavenbeperkende maatregelen en vooral een goed doordacht Public Sector Reform Programma door te voeren, teneinde een klimaat te scheppen dat bevorderlijk is voor de zo gewenste structurele transformatie van onze economie.
15
De ontwerpbegroting voor het dienstjaar 2010, welke aan het begin van dat jaar door De Nationale Assemblee werd
goedgekeurd, zag er samengevat als volgt uit:
Ontwerpbegroting dienstjaar 2010 (in miljoen SRD) Omschrijving
Uitgaven
Ontvangsten
Verschil
in % BBP
Gewone dienst
2.690,5
2.344,8
-345,8
-4,2
Kapitaaldienst
1.174,3
466,0
-708,3
-8,5
Totaal Gewone en Kapitaaldienst
3.864,8
2.810,8
-1.054,0
-12,8
Bron: Financiële Nota 2010
Volgens voorlopige realisatiegegevens waren de lopende inkomsten op kasbasis min of meer conform het begrote niveau en bedroegen SRD 2.347,5 miljoen. In vergelijking met 2009 daalden de directe belastingontvangsten, terwijl de indirecte
belastingen licht toenamen. De niet-belastingmiddelen daalden vanwege lagere dividenduitkeringen van staatsbedrijven, met name Staatsolie en Telesur.
Lopende overheidsinkomsten (in miljoen SRD)
Directe Belastingen Indirecte belastingen Niet-belastingmiddelen Totaal lopende ontvangsten
Realisatie 2009
Begroting 2010
Realisatie 2010
965,4
827,2
889,8
867,5
863,0
879,3
757,7
654,6
578,4
2.590,6
2.344,8
2.347,5
Bron: Financiële Nota 2010 en Flash reports Ministerie van Financiën.
De uitgaven op de Gewone Dienst bedroegen SRD 2.347,2 miljoen en vielen lager uit dan begroot. De sterke stijging van de lonen en salarissen hangt samen met de uitvoering van het nieuwe functiewaarderingssysteem voor ambtenaren (FISO).
Opvallend is dat de lopende inkomsten en uitgaven elkaar in balans hielden, terwijl een tekort van SRD 345,8 miljoen was begroot. Merkwaardig was de daling van de interestbetalingen, hoewel de staatsschuld steeg.
De lopende overheidsuitgaven in miljoen SRD Realisatie 2009
Begroting 2010
Realisatie 2010
967,6
1.227,2
1.075,3
Goederen en diensten
652,3
721,1
668,7
Subsidies/overheidsbijdragen
499,9
656,0
502,9
Intrest staatsschuld
133,3
86,2
100,3
2.253,1
2.690,5
2.347,2
Lonen en salarissen
Totaal lopende uitgaven Bron: Financiële nota 2010 en Flash reports Ministerie van Financiën.
Vooral door tekortschietende uitvoeringscapaciteit werd slechts een deel van de geplande investeringsprojecten gerealiseerd. Bijgevolg waren de kapitaaluitgaven ten bedrage van SRD 502,5 miljoen beduidend kleiner dan begroot. Deze uitgaven waren wel groter dan in 2009 vanwege de in uitvoering zijnde en opgestarte infrastructurele projecten. Per 16
saldo bedroeg het gerealiseerde tekort op de totale begroting SRD 286,2 miljoen ofwel 3,5% van het Bruto Binnenlands Product, 0,5 procentpunt groter dan in 2009. De financiering van het tekort geschiedde via opname van voorschotten bij de Centrale Bank van Suriname, uitgifte van schatkistpapier en trekkingen op buitenlandse kredietfaciliteiten.
In 2011 zullen naar verwachting zowel de lopende overheidsinkomsten als uitgaven aanzienlijk stijgen als gevolg van de uitvoering van het Structureel Verbeterings Programma en betalingen in het kader van FISO II. Volgens de herziene Financiële Nota 2011 zal per saldo het begrotingstekort toenemen. De hiermee gepaard gaande stijging van de staatsschuld zal de interestbetalingen weer doen toenemen. Het is dan ook wenselijk dit tekort terug te dringen, vooral middels beperking van de consumptief geaarde uitgaven.
Staatsschuld Blijkens onderstaande tabel zijn zowel de bruto binnenlandse als de buitenlandse staatsschuld in 2010 gestegen. Vooral de binnenlandse schuld nam toe, vanwege de financiering van het kastekort. Bij de beoordeling van de cijfers dient rekening gehouden te worden dat volgens de definitie vastgelegd in de wet op de staatsschuld, op grond van overwegingen van prudentie, ook staatsgarantie-obligo’s en nog niet opgenomen bedragen van afgesloten leningen tot de staatsschuld behoren, wat internationaal gezien ongebruikelijk is.
Ontwikkeling en samenstelling van de staatsschuld per jaarultimo Soort crediteur
2010*)
2009
2008
Centrale Bank van Suriname
880,4
652,5
397,3
Bankwezen
172,0
64,0
85,6
Particulieren
243,6
196,5
147,3
1.295,8
913,0
630,1
23,5
25,9
25,6
181,7
205,7
258,9
1.501,0
1.144,6
914,6
Multilaterale crediteuren
102,7
82,6
73,8
Bilaterale crediteuren
219,3
186,8
245,4
0,0
0,0
0,0
322,1
269,3
319,3
17,8
19,4
18,8
Gecommitteerde leningen (niet opgenomen)
303,8
357,0
305,3
Totale buitenlandse schuld inclusief Overheidsgaranties
643,7
645,8
643,4
Binnenlandse schuld naar crediteur (in miljoen SRD)
Totaal binnenlandse schuld (internationale definitie) Overheidsgaranties Gecommitteerde leningen (niet opgenomen) Totale binnenlandse schuld inclusief Overheidsgaranties en Gecommitteerde leningen (definitie wet staatsschuld) Buitenlandse schuld naar crediteur (in miljoen USD)
Commerciële crediteuren Totaal buitenlandse schuld (internationale definitie) Overheidsgaranties
en Gecommitteerde leningen (definitie wet staatsschuld) *) voorlopige cijfers | Bron: Bureau voor de Staatsschuld
De feitelijke binnenlandse schuld groeide met SRD 382,8 miljoen ofwel 42% tot SRD 1.295,8 miljoen. In alle onderdelen is een toename te constateren. Sinds mei wordt wederom schatkistpapier uitgegeven dat voornamelijk door commerciële banken is afgenomen. De schulden van particulieren omvatten middellang krediet, voornamelijk verstrekt door lokale aannemingsbedrijven in verband met de uitvoering van infrastructurele werken. Vanwege een dreigende overschrijding van het kredietplafond voor binnenlandse leningen werd tegen het jaareinde dit plafond met 10 procentpunten verhoogd tot 25 procent van het bruto binnenlands product. Tegelijkertijd werd het plafond voor buitenlandse leningen door de Nationale Assemblee met 10 procentpunten teruggebracht naar 35 procent van het bruto binnenlands product.
De feitelijke buitenlandse schuld steeg met USD 52,8 miljoen ofwel 20 procent tot USD 322,1 miljoen. Zowel de multilaterale als bilaterale crediteuren namen toe, terwijl de categorie commerciële crediteuren op nul bleef. De Verenigde Staten van Amerika is nog de enige bilaterale crediteur met achterstanden. De uitstaande schuld bedraagt bijna USD 32 miljoen, waarvan een deel bestaat uit opgeboekte boeterente. Een spoedige afwikkeling van deze schuld is wenselijk om aldus bij te dragen tot verhoging van de internationale credit rating van Suriname. Per saldo liep de totale staatsschuld gedurende het verslagjaar op met circa 2 procentpunten tot ongeveer 18% van het bruto binnenlands product. Dit percentage is nog steeds één van de laagste van de landen in de Caraïbische regio.
17
Mitchel Wongsodikromo Sportman van het jaar 2010 In 2003 werd Mitchel Wongsodikromo voor het eerst sportman van het jaar. In 2010 wist hij wederom deze fel begeerde titel te behalen. Zijn toewijding aan de badmintonsport ook wel bekend als “the fastest racket sport in the world”, komt tot uiting in de diverse prijzen die hij nationaal en internationaal heeft gewonnen.
18
Excellence is the unlimited ability to improve the quality of what you have to offer.
Monetaire ontwikkeling Het monetair beleid van de Centrale Bank van Suriname bleef in 2010 ongewijzigd. De verplichte kasreservepercentages voor zowel de SRD als de vreemde valuta werden niet aangepast. Ook de voorschotrente van de Bank en de rente op het schatkistpapier van de Republiek Suriname bleven gelijk.
In onderstaande tabel zijn de oorzaken van de mutaties in de verplichtingen met het karakter van binnenlandse liquiditeit van de geldscheppende instellingen in Suriname weergegeven.
Mutaties x SRD 1 miljoen
2010*)
2009
2008
1. Netto buitenlands actief
121,2
232,6
482,5
2. Netto binnenlands actief
409,9
426,4
255,4
75,3
188,0
217,4
• Vorderingen op overige ingezetenen
350,8
300,2
623,1
• Overige activa (netto)
-16,2
- 61,8
-150,3
Totaal
531,1
659,0
737,9
Waarvan: • Netto vorderingen op de overheid
* voorlopige cijfers | Bron: Centrale Bank van Suriname
Volgens gewijzigde statistieken van de Centrale Bank van Suriname, waarin thans de vreemde valuta deposito’s van ingezetenen en effecten anders dan aandelen zijn inbegrepen, steeg de binnenlandse liquiditeitenmassa, M2, een belangrijke variabele voor het monetaire beleid van de Bank, in 2010 met SRD 531,1 miljoen, ofwel 11% tot SRD 5,5 miljard. Ongeveer 43% van dit bedrag betreft vreemde valuta tegoeden van ingezetenen. Deze toename werd veroorzaakt door de groei van de bancaire kredietverlening aan de private sector, welke hoger uitviel vanwege de trage betaling van debiteuren door de Staat. Bankkredieten bleven daardoor langer uitstaan en waren groter dan gewenst. Het netto beroep van de overheid op binnenlandse geldcreatie liep terug tot circa SRD 75 miljoen, wat opvallend laag is. De liquiditeitstoevoer uit het buitenland was positief vanwege het overschot op de betalingsbalans, doch was kleiner dan in 2009. De liquiditeitsquote, zijnde de binnenlandse liquiditeitenmassa (M2) in procenten van het bruto nationaal product, steeg onder invloed van de eerder geschetste liquiditeitscreatie, wat ook een extra inflatoir potentieël creëerde. Begin 2011 werd het monetaire beleid van de Centrale Bank van Suriname aangescherpt. Dit beleid past in het kader van de
uitvoering van het Structureel Verbeterings Programma. Ingaande 1 januari 2011 is het verplichte kasreservepercentage voor vreemde valuta’s verder verhoogd en wel van 33,3% naar 40% van alle aan een bank door derden toevertrouwde middelen in die valuta’s. Ook werd wederom schatkistpapier uitgegeven met een rente van 9% per jaar. Deze acties gericht op beperking van de vrije liquidititeitsruimte van banken, kunnen een zekere opwaartse druk op de rentestand uitoefenen. De wisselkoers De Centrale Bank van Suriname heeft in het verslagjaar de officiële wisselkoersverhouding met de US dollar, die als ankervaluta geldt, alsook de smalle bandbreedte van 0,7% die geldt voor de handel in deze valuta onveranderd gelaten. De officiële verkoopkoers bleef op SRD 2,78 voor één US dollar, en de maximale verkoopprijs op SRD 2,80. Gedurende het gehele jaar stond de wisselkoers onder opwaartse druk, kennelijk mede onder invloed van de onzekerheid rond de uitkomst van de parlementsverkiezingen, welke speculatie uitlokte. De koers op de vrije deviezenmarkt overtrof de door de Centrale Bank van Suriname vastgestelde maximumkoers in toenemende mate. Deze situatie had een 19
negatieve doorwerking op de concurrentiepositie van de commerciële banken, die zich aan het voorgeschreven maximum houden. Bijgevolg verloren zij verder terrein aan niet-bancaire marktpartijen. De Centrale Bank van Suriname heeft in het laatste kwartaal middels valuta-interventies gepoogd het aanbod op de vreemde valutamarkt te verruimen om de opwaartse druk op de wisselkoers te verminderen. Met dit doel werden onder strikte voorwaarden deviezen ter beschikking gesteld aan importeurs van essentiële goederen en diensten tegen een interventiekoers van rond de SRD 3,30 per US dollar. De beschikbaar gestelde deviezen konden alleen worden aangewend voor importen met als betalingsconditie ‘na ontvangst der goederen’, ‘documents against payment’, of ‘Letters of Credit’. Mede hierdoor was het effect van de interventies beperkt. Op de vrije deviezenmarkt werd de US dollar tegen het jaareinde met een agio van ruim 20% verhandeld, nadat de koers in juni 2010 kortstondig een hoogtepunt van SRD 3,90 had bereikt. Tegen deze achtergrond besloot de Centrale Bank van Suriname op 20 januari 2011 tot een officiële devaluatie van de
Surinaamse dollar met 20%. De nieuwe aan- en verkoopkoers voor de US dollar bedroegen SRD 3,25 respectievelijk SRD 3,35. Om deze koers op dit niveau te kunnen handhaven, is het van belang dat de macro-economische vraag naar goederen en diensten onder controle wordt gehouden, mede door beteugeling van de liquiditeitscreatie. Ook dient de monetaire reserve op een vertrouwenwekkend peil te blijven. De betalingsbalans De aantrekkende wereldeconomie werkte gunstig door op onze handelsrelaties met het buitenland. De prijzen van al onze exportproducten stegen, waardoor het overschot op de handelsbalans omhoog schoot en wel van USD 108,8 miljoen in 2009 tot USD 625,7 miljoen in 2010. Ondanks een zekere teruggang bij de overige posten, sloot de lopende rekening met een aanzienlijk overschot van bijna USD 700 miljoen of circa 20% van het BBP. Onze verwachting is dat de gunstige trend zich in 2011 zal voortzetten. Door een aanzienlijke verslechtering van de financiële rekening, sloot de totale rekening echter met een bescheiden positief saldo van USD 3 miljoen.
Saldi van de betalingsbalans op kasbasis (in miljoenen USD) 2010*)
2009
2008
Goederenverkeer
625,7
108,8
439,2
Dienstenverkeer
-17,0
1,4
-123,0
Primaire inkomens
-3,0
5,3
20,7
Inkomensoverdrachten
86,5
94,0
90,5
692,2
209,5
427,4
53,9
88,4
31,9
-1015,9
-65,1
-254,0
272,7
-39,7
-143,8
2,9
-193,1
-61,5
Saldo lopende rekening Vermogensoverdrachten rekening Financiële rekening Statistische verschillen Saldo *) voorlopige cijfers | Bron: Centrale Bank van Suriname
20
Monetaire reserve en vreemde valuta positie (in miljoen SRD) per jaarultimo Omschrijving
2010*)
2009
2008
Buitenlandse activa
2.052,1
1.960,0
1.770,1
Buitenlanse passiva
375,4
382,6
40,2
Netto buitenlands actief
1.676,8
1.577,5
1.729,9
Netto vorderingen in vreemde valuta op ingezetenen
- 229,0
-165,9
-501,2
Buitenlandse activa
1.441,0
1.411,3
1.040,0
Buitenlanse passiva
143,0
135,3
149,0
1.298,0
1.276,0
891,0
-1.256,7
-1.207,7
-812,5
1.489,0
1.479,9
1.307,2
2.051,7
1.958,9
1.769,0
757,1
722,8
652,8
1. Centrale Bank van Suriname
2. Overige depositonemende instellingen
Netto buitenlands actief Netto vorderingen in vreemde valuta op ingezetenen 3. Vreemde valutapositie Netto internationale reserves in Surinaamse dollars in US dollars *) voorlopige cijfers | Bron: Centrale Bank van Suriname
Monetaire reserve De netto internationale reservepositie van de depositonemende instellingen (inclusief de Centrale Bank van Suriname) steeg met bijna 4,7% tot SRD 2.051,7 miljoen per ultimo 2010.
Deze reserves zijn equivalent aan ruim 5 maanden import van goederen en diensten en vormen een goede basis voor de waarborging van het vertrouwen in de externe waarde van de Surinaamse Dollar.
De Surinaamse Effectenbeurs
Onderstaande tabel biedt inzicht in de handel op de Surinaamse Effectenbeurs in het jaar 2010 Fondsen
Nom.waarde per stuk
Aandelen
Omzet
Slotkoers in SRD
Aantal (stuks)
Effectief (SRD)
2009
2010
Assuria
0,10
2.740
69.920
22,25
30,00
C.I.C.
0,01
1.204
9.632
8,00
8,00
DSB Bank
0,10
3.278
105.628
25,50
40,00
Elgawa
0,01
-
-
8,00
60,00
Hakrinbank
0,15
43
8.595
190,00
205,00
Margarine & Vettenfabriek
0,01
-
-
5,60
5,60
Self Reliance
0,01
300
2.950
9,50
11,00
Surinaamse Brouwerij
5,00
-
-
225,00
290,00
Torarica
0,10
135
8.675
58,00
65,00
Varossieau
0,10
-
-
16,60
16,85
VSH-United
0,01
33
776
22,00
27,00
7.733
206.176
USD 100,00
-
-
-
USD 102,00
0,025
97
1.940
7.830
208.116
Totaal Obligaties Obligaties Staatsolie N.V. Niet genoteerde fondsen Vensur Generaal totaal
Beursindex per 31 december 2010: 3.660 | Bron: Vereniging voor de Effectenhandel in Suriname
21
Na de stijging in 2009 van zowel de omzet als het aantal verhandelde aandelen op de Surinaamse Effectenbeurs, voltrok zich in 2010 een flinke terugval. De effectieve omzet daalde met ruim 72% van SRD 753.483 tot SRD 208.116. Het aantal verhandelde aandelen nam ook af en wel van 36.640 tot 7.830 stuks ofwel 79%. In vijf fondsen vonden er geen transacties plaats. De meest verhandelde aandelen waren die van DSB Bank en Assuria. Deze namen respectievelijk 51% en 34% van de totale omzet voor hun rekening. De beursindex, welke de gewogen marktwaarde aangeeft van een vastgesteld pakket beursgenoteerde aandelen, steeg in het verslagjaar met 909 punten ofwel 33% tot 3.660 per ultimo december. Deze toename ligt opmerkelijk boven het inflatiepercentage. Beleggingen in beursgenoteerde aandelen hebben gemiddeld genomen dan ook een aantrekkelijk reëel rendement afgeworpen. Het aantal brokers bleef onveranderd en de meest actieve waren DSB Bank en Hakrinbank, die respectievelijk 51% en 31% van de omzet voor hun rekening namen. Ingaande 14 mei 2010 werden voor het eerst obligaties uitgegeven door Staatsolie N.V. genoteerd aan de Effectenbeurs. Er kwam echter geen handel in dit papier tot stand, omdat er geen aanbod was. De koers steeg wel met 2%.
Het bankwezen De banken hebben een bevredigende groei doorgemaakt. De opgenomen deposito’s en kredietverlening stegen in 2010 met respectievelijk 9,3% en 16,2%, terwijl de rendementen op peil bleven. Enkele dagen voor zijn pensionering en wel op 6 augustus 2010, overleed op 74-jarige leeftijd geheel onverwachts Governor A. Telting van de Centrale Bank van Suriname. Hij heeft in die functie een excellente bijdrage geleverd aan de stabilisatie van de Surinaamse economie en de Surinaamse munt. Onze samenleving is hem daarvoor erg veel dank verschuldigd. Hij werd opgevolgd door dhr. G. Hoefdraad M.Sc. die zijn sporen heeft verdiend bij het Internationale Monetaire Fonds. Medio verslagjaar werd de grootste kredietcoöperatie, Godo, een algemene bank. Sindsdien telt ons land negen primaire banken. Opvallend was dat de omvang van de vreemde valutakredieten wederom vrijwel constant bleef, wat het gevolg was van een bewust gevoerd beleid van banken om deze niet te stimuleren vanwege het daaraan verbonden valutarisico naast het normale kredietrisico. Doordat de aanwas in de uitleenbare SRD middelen kleiner was dan de toename van de SRD kredieten, werd de SRD kredietruimte iets minder.
Kerncijfers van banken (in miljoenen SRD) 2010*)
2009
2008
Deposito’s
4.653,1
4.257,9
3.431,9
Totale kredietverlening
3.213,1
2.765,8
2.488,2
2.091,8
1.653,8
1.387,0
274,4
214,8
167,4
1.817,4
1.439,0
1.219,6
60,7
52,5
49,7
1.121,3
1.112,0
1.101,2
• direct productieve sectoren
346,6
294,9
302,7
• overige sectoren
774,7
817,1
798,5
22,0
20,0
26,1
Waarvan: Kredietverlening en beleggingen in SRD • direct productieve sectoren • overige sectoren Voorzieningen dubieuze debiteuren Kredietverlening en beleggingen in vreemde valuta
Voorzieningen dubieuze debiteuren *) voorlopige cijfers | Bron: Centrale Bank van Suriname
22
De banken verstrekken rente-incentives voor SRD-kredieten en hebben escape-clausules opgenomen in kredietarrangementen inzake vreemde valutakredieten met de bedoeling deze leningen indien nodig te converteren naar de Surinaamse dollar. Zoals uit onderstaande staafdiagram blijkt, heeft deze aanpak gedurende de afgelopen vijf jaren geleidelijk geresulteerd in een vermindering van de US dollarisering. De dollariseringsquote in de kredietverlening daalde in 2010 met 4,4 procentpunt tot 36,9%. Onze verwachting is dat deze quote in 2011 verder zal afnemen, vanwege het geringe renteverschil tussen SRD- en vreemde valutakredieten. Bovendien heeft de Centrale Bank van Suriname begin 2011 de kasreserveverplichting van aangetrokken vreemde valuta verhoogd en voorts bepaald dat vreemde valutakredieten slechts aan bedrijven met een reguliere vreemde valuta cashflow, zoals bijvoorbeeld exporteurs, mogen worden verstrekt. Reeds verstrekte kredieten die niet voldoen aan dit criterium dienen successievelijk te worden afgebouwd.
(US) Dollarisering 2005-2010 in procenten van het totaal der deposito’s respectievelijk kredieten
Door het aantrekken van de wereldeconomie met als gevolg stijgende wereldmarktprijzen, nam ook de geïmporteerde inflatie toe. Hogere vreemde valutakoersen en vooral de financiële consequenties van de implementatie van het nieuwe functiewaarderingssysteem van de overheid (FISO), hadden evenzeer een prijsopdrijvend effect. Bovengeschetste ontwikkelingen zullen, tezamen met de effecten van de begin 2011 getroffen saneringsmaatregelingen, het inflatietempo in 2011 bepalen. Ontwikkelingen in belangrijke productiesectoren Jaar
Gemiddelde inflatie (%) Jaareinde inflatie (%)
2006
11,3
4,7
2007
6,4
8,3
2008
14,7
9,4
2009
- 0,1
1,3
2010
6,9
10,3
1)
1)
voorlopige cijfers | Bron: Algemeen bureau voor de Statistiek
De reële sector putte voordeel uit zowel de hoge binnenlandse vraag als uit het herstel van de mondiale economie, welke vooral voor de exportindustrie een stimulans was. De mijnbouwbedrijven actief in de aardolie-, goud-, en aluinaardeindustrie boekten betere resultaten dan in 2009. Ook bedrijven in de agrarische en visserijsector profiteerden van de forse prijsstijgingen op de wereldmarkt. De reële economische groei nam volgens een schatting van het Internationaal Monetair Fonds (I.M.F.) toe met 1,5 procentpunt tot circa 4,5%, ondanks de onzekerheden op het politieke front en de tijdelijk negatieve invloed hiervan op het investeringsvolume en het producentenvertrouwen. De vooruitzichten voor het jaar 2011 blijven met name voor de exportindustrie gunstig. Een prudent budgettair en monetair beleid zal bijdragen tot de zo gewenste verbetering van het investeringsklimaat.
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
10.0 0.0 2005
2006
2007
2008
2009
2010
vreemde valuta deposito’s in % van de totale deposito’s van de algemene banken. vreemde valuta kredieten in % van de totale kredieten van de algemene banken aan de private sector. Bron: Centrale bank van Suriname
De inflatie Inflatiemeting geschiedt op basis van de ontwikkeling van de consumentenprijsindex, die de verandering meet van de prijs van een naar kwaliteit en kwantiteit vast pakket van 297 goederen en diensten. Prijsopnames worden gedaan bij 415 meetpunten in woonkernen in het kustgebied van Suriname. Volgens voorlopige cijfers steeg de index in 2010 met gemiddeld 6,9%. In 2009 was er nog sprake van een daling met 0,1%. De jaareinde inflatie (december 2010 – december 2009) bedroeg 10,3%, vergeleken met slechts 1,3% in het voorgaande jaar. De sterke stijging werd vooral veroorzaakt door de categorieën voedingsmiddelen en transport, die een hoge wegingsfactor hebben in de index.
Bauxietsector Ondanks hogere wereldmarktprijzen daalde het volume van de productie en export van aluinaarde in het verslagjaar en wel met ongeveer 2% tot circa 1,5 miljoen metrieke ton. De capaciteitsbenutting van de raffinaderij bleef steken rond de 65%, kennelijk als gevolg van de beperkte hoeveelheid beschikbare bauxiet. De totale exportwaarde steeg echter fors en wel met 36% tot USD 439,5 miljoen. De gemiddelde exportprijs nam met 39% toe tot USD 292 per metrieke ton. Naar Suriname werd in verband met lokale betalingen (exclusief Staatsolie ad USD 144,1 miljoen) slechts USD 21,4 miljoen overgemaakt, een afname met 51%. De staatsinkomsten (exclusief LB/ AOV ad USD 5,8 miljoen) liepen met 57% terug tot USD 7,3 miljoen. Het aantal werknemers bleef stabiel op 922 personen. De investeringen daalden aanzienlijk tot slechts USD 7,9 miljoen. De vooruitzichten voor 2011 zijn goed. Naar verwachting zal de wereldmarkt zich gunstig verder ontwikkelen. Om hiervan te kunnen profiteren heeft Suralco behoefte aan additionele bauxietreserves om de aluinaardeproductie te kunnen verhogen en de continuiteit ook op langere termijn veilig te stellen. Momenteel worden diverse opties bekeken en er zullen op korte termijn terzake belangrijke beslissingen genomen moeten worden. Aardoliesector 23
De bruto-omzet van Staatsolie N.V., die in december haar 30-jarig bestaan vierde, steeg in vergelijking met 2009 met USD 135 miljoen ofwel 31% tot USD 566 miljoen, als gevolg van een stijging van de gemiddelde netto verkoopprijs met 26% tot USD 72,61 per barrel. De olieproductie bleef echter min of meer constant op 5,8 miljoen barrels, hetgeen neerkomt op een gemiddelde dagproductie van bijna 16.000 barrels. De geconsolideerde winst vóór belasting bedroeg USD 288 miljoen, 59% hoger dan in het voorgaande jaar. De bijdrage aan de staatskas beliep USD 156 miljoen, USD 32 miljoen of 26% meer dan in 2009. De raffinaderij te Tout Lui Faut verwerkte 2,7 miljoen barrels ruwe olie, ongeveer evenveel als in het vorig verslagjaar. Van de totale productie werd 50% lokaal afgezet en de andere helft werd geëxporteerd naar landen in het Caraïbisch gebied. In juni 2010 is een contract getekend met het Italiaans bedrijf Saipem voor de uitbreiding van de raffinaderij. De constructie start in 2011 en de oplevering zal eind 2013 plaatsvinden. Dan zal de raffinagecapaciteit zijn verdubbeld tot 15.000 barrels per dag en zal de lokale markt voorzien kunnen worden met producten met een hogere toegevoegde waarde zoals gasoline en premium diesel. In 2010 werd de financiering van het investeringsprogramma 2010-2014 van USD 1 miljard veilig gesteld middels leningen op de internationale kapitaalmarkt. Daarnaast werd lokaal USD 55 miljoen opgehaald door middel van een obligatie– emissie. Via de Hakrinbank werd circa 20% van de obligatie in de markt geplaatst. Een consortium van banken waaronder ING, Credit Suisse en Citibank bracht USD 235 miljoen bijeen voor de financiering van het investeringsprogramma. Het rond krijgen van de financiering is een buitengewone prestatie van het management van Staatsolie, gezien onze non-investment grade creditrating en de nasleep van de mondiale financiële crisis. De exploratie in de gebieden Commewijne en Coesewijne werd voortgezet, terwijl er voorbereidingen zijn getroffen voor boorprogramma’s in Nickerie, Coronie en Uitkijk. De activiteiten in de twee laatstgenoemde gebieden worden uitgevoerd door Paradise Oil Company, een dochtermaatschappij van Staatsolie en haar Joint Venture partner Tullow Oil. Ook in het zee-areaal werden de activiteiten voortgezet. De exploratieput geboord door Murphy Oil in blok 37 leverde vooralsnog geen commerciële vondst op. De definitieve resultaten zullen pas over enkele maanden bekend zijn. Voor 2011 zijn boringen in de blokken 37 en 31 ingepland. De vooruitzichten voor de aardoliesector zijn gunstig, mede gelet op een verdere toename van de vraag en van de prijs. Door de onrust in het Midden-Oosten steeg de olieprijs in het eerste kwartaal 2011 tot boven de USD 100 per vat. Het investeringsprogramma van Staatsolie voor 2011 is robuust en begroot op USD 371 miljoen. Een essentiële voorwaarde voor succes is dat er tijdig nieuwe commercieel winbare olievoorraden in exploitatie kunnen worden genomen.
24
Goudsector De goudprijs op de wereldmarkt liet in 2010 een opmerkelijke stijging zien, als gevolg van het onzekere mondiale politieke klimaat. Deze onzekerheid leidt tot een flight to quality, welke zich weerspiegelt in een verhoogde vraag. De gemiddelde prijs op de London Metal Exchange bedroeg in het verslagjaar USD 1.224,53 per troy ounce; 26% hoger dan in 2009. Op 9 november werd een piekprijs van USD 1.421 bereikt. Diverse deskundigen verwachten dat de opgaande trend zich vooralsnog zal voortzetten. Het grootste goudbedrijf in Suriname, IAMGOLD, een beursgenoteerd Canadees bedrijf met een marktkapitalisatie van circa USD 11 miljard, produceerde een record hoeveelheid van 416.000 troy ounces (12.000 kg); een lichte stijging ten opzichte van 2009, als gevolg van de uitbreiding van de verwerkingscapaciteit. De in Brokopondo gelegen Rosebel mijn, waarvan de Surinaamse overheid 5% aandeelhouder is, nam circa 40% van de wereldwijde productie van deze multinational voor haar rekening. Het bedrijfsrendement steeg door hogere prijzen. Door voortgaande exploratie stegen de bewezen reserves met 22% tot 6,12 miljoen troy ounces, waardoor de levensduur van de mijn werd verlengd tot circa 15 jaar. Aan de Staat Suriname werd in 2010 een bedrag van USD 128 miljoen overgemaakt voor vennootschapbelasting, royalties en loonbelasting, vergeleken met USD 92 miljoen in 2009. Het bedrijf biedt emplooi aan circa 1.500 personen. In 2011 zal USD 14 miljoen geïnvesteerd worden in exploratie-onderzoek. Het bedrijf is optimistisch over de toekomst. Surgold N.V., een joint-venture tussen Alcoa en Newmont, heeft haar goudexploratieprogramma in Oost-Suriname nabij het Nassau-gebergte afgerond. Er is reeds ongeveer USD 75 miljoen geïnvesteerd. De geschatte reserves bedragen ruim 3 miljoen troy ounces. De onderhandelingen met de Surinaamse regering om te komen tot een exploitatie-overeenkomst, zijn nog gaande. De overheid overweegt een belang te nemen in de joint-venture. Surgold N.V. is van plan om in 2013 te starten met de inrichting van een mijn, die in 2015 in productie zal komen. De geschatte investering bedraagt ongeveer USD 450 miljoen. De betrokken partijen moeten tempo maken met het besluitvormingsproces om het goede momentum te benutten. Sarakreek Resource Corporation, het grootste goudproductiebedrijf in Surinaamse handen dat een concessie bezit aan de Sarakreek ten zuiden van het van Blommenstein stuwmeer, boekte wederom goede bedrijfsresultaten. Het bedrijf streeft naar een grootschaliger bedrijfsoperatie, waarschijnlijk in samenwerking met een buitenlandse partner. In 2010 is een gericht exploratieprogramma van start gegaan om de reserves beter in kaart te brengen. Inmiddels is de regering gestart met een programma voor de ordening van de kleinschalige goudmijnbouw, met als doel deze sector uiteindelijk te incorporeren in de formele economie.
Agrarische sector Rijstsector Volgens voorlopige cijfers van het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij nam in 2010 het beplante rijstareaal met
bijna 2% af tot 53.555 ha. Bij de ondernemingslandbouw liep de inzaai met ruim 8% terug tot 28.000 ha, terwijl er bij de bevolkingslandbouw sprake was van een lichte stijging. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de ontwikkeling in de afgelopen vijf jaren.
2010*)
2009
2008
2007
2006
53.555
54.492
43.654
42.087
44.232
226.686
229.370
182.877
179.012
182.659
4.233
4.209
4.189
4.253
4.130
Exporthoeveelheid (Mt)
89.405
51.941
53.091
52.499
41.462
Exportwaarde (USD 1,000)
37.573
21.205
32.313
15.415
11.516
Exportprijs cargorijst (USD| mton | gemiddeld)
420
383
604
255
236
Exportprijs witte rijst (USD | mton| gemiddeld)
450
430
610
325
297
Beplant areaal (ha) Productie droge padie (Mt) Gemiddelde productie per ha (Mt)
*) voorlopige cijfers | Bron: Ministerie van Landbouw, Veetelt en Visserij
De gemiddelde productie per ha nam met slechts 0,5% toe tot 4.233 metrieke ton. De padieproductie daalde met ruim 1% tot 226.686 metrieke ton. Door de gunstige ontwikkeling van de wereldmarkt steeg de prijs van rijst, waardoor de exportwaarde toenam. Het exportvolume steeg aanzienlijk met 72%, doordat een groot deel van de productie uit de najaarsoogst 2009 in het verslagjaar werd geëxporteerd. De export van witte rijst, voornamelijk naar Haiti en Jamaica, nam toe van 22.597 metrieke ton tot 52.440 metrieke ton. De export van cargorijst voornamelijk naar Europa steeg met 26% tot 36.330 metrieke ton. De stijgende trend van de wereldmarktprijs zal zich in 2011 voortzetten. Naar verwachting zullen hierdoor de inzaai en productie gestimuleerd worden. De regering zal incentives verstrekken en zowel de droge als natte infrastructuur verbeteren. Gestreefd wordt naar een hogere inzaai van 57.500 ha. De mondiale middellange termijn vooruitzichten blijven gunstig, wat zal leiden tot een toename van de vraag en een verdere stijging van de rijstprijs. Het toekomstpersperctief van de rijstsector is goed, mits de vereiste ondernemingsgeest wordt getoond en voorgenomen flankerende beleidsmaatregelen worden gerealiseerd. Bananenindustrie De bananenindustrie is een belangrijke subsector van de agrarische sector. Het is deviezengenererend en het daarbinnen opererende bedrijf te weten Stichting Behoud Bananensector (SBBS) is met een personeelsbestand van circa 2500 personen, de op één na grootste werkgever in Suriname. Dit bedrijf boekte betere resultaten dan die in 2009, vooral door een verhoogde productiviteit, de gemiddeld hogere afzetprijzen en een effectiever marketing en distributiebeleid. Ook de kwaliteit van het fruit was beter. Vermeldenswaard is dat deze onderneming voor het eerst in haar bestaan een positief bedrijfsresultaat behaalde. De export steeg met 13.000 metrieke ton tot 70.000 metrieke ton, waardoor een omzet van bijna USD 50 miljoen werd gerealiseerd. De gemiddelde verkoopprijs steeg met USD 0,30 tot USD 12,93 per doos van 18,5 kg. Nieuwe afnemers zijn de Compagnie Fruitiere uit Frankrijk en sinds kort een Trinidadiaans bedrijf.
Het beplante areaal steeg licht in 2010 tot 2038 ha, zonder dat additioneel personeel aangetrokken hoefde te worden. De vooruitzichten voor 2011 zijn bemoedigend. Verwacht wordt dat de markt verder zal aantrekken en de productiviteit zal verbeteren door de introductie van een Performance Pay Systeem. In het verslagjaar overleed de President Commissaris van SBBS, de heer Drs. André Brahim, onder wiens bezielende aanvoering de bananensector voor Suriname behouden is gebleven.
Macro-economische vooruitzichten voor het jaar 2011 De zich voltrekkende opleving in de wereldeconomie zal de algemene bedrijvigheid in Suriname vooralsnog gunstig blijven beïnvloeden. Vooral de exportindustrie kan hiervan profiteren, wat een gunstig effect zal hebben op de investeringsbereidheid. De reële economische groei kan volgens het Internationaal Monetair Fonds toenemen met 0,5 procentpunt tot circa 5 procent, waarbij de mijnbouwsector een trekkersrol zal vervullen. Een gunstige invloed kan ook uitgaan van de uitvoering van het Structureel Verbeterings Programma, indien wordt zorggedragen voor een: 1. geïntegreerde en samenhangende beleidsplanning en uitvoering, met als onderdeel een sociaal vangnet ten behoeve van minder draagkrachtigen in onze gemeenschap; 2. effectieve monitoring van de uitvoering op zo hoog mogelijk beleidsniveau; 3. maatschappelijk draagvlak en inzet van deskundigen met een goede track record; 4. budgettaire en monetaire discipline, vooral in de sfeer van de consumptief geaarde uitgaven; 5. redelijke opstelling van de vakbonden bij het arbeidsvoorwaardenoverleg; alsook 6. politieke stabiliteit.
25
Het bedrijf van de bank
Inleiding Wij blikken met tevredenheid terug op de ontwikkelingen binnen onze bankinstelling in het boekjaar 2010. De bank is op een gezonde wijze gegroeid en de winst is verder toegenomen. De bedrijfsdoelstellingen, vastgelegd in ons jaarplan 2010, zijn goeddeels gerealiseerd. De efficiency is echter teruggelopen. Er zijn inmiddels interne organisatorische maatregelen genomen om onze efficiencyratio te verbeteren. Het geconsolideerd balanstotaal steeg in het verslagjaar met circa 15% tot SRD 1,27 miljard, iets meer dan in 2009. De groei in de geconsolideerde kredietverlening bedroeg circa 18%, hetgeen hoger is dan in het voorgaande jaar. De US dollariseringsgraad van de kredietportefeuille daalde met 7,6 procentpunt naar 30,1%, als gevolg van een bewust beleid gericht op terugdringing daarvan. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op peil wat tot uitdrukking kwam in de lage nonperforming ratio van 2%. Het marktaandeel van de Hakrinbank op de kredietmarkt is volgens onze schatting licht toegenomen. Ultimo verslagjaar was het aandeel inkomsten genererende activa in het totaal ruim 82%, mede dankzij een alert balansbeheer. Dit had een gunstige uitwerking op de winst vóór belastingen die met bijna 10% toenam tot SRD 31,1 miljoen. De efficiencyratio verslechterde echter met 1,3 procentpunten en bedroeg 56,4%. Onze doelstelling blijft deze ratio te verbeteren met 1,5 – 2 procentpunt per jaar. In het verslagjaar is veel aandacht besteed aan de formulering van een nieuw meerjaren strategisch beleidsplan voor de periode 2011 tot en met 2013. Dit geschiedde in nauwe samenspraak met onze stafmedewerkers en de Raad van Commissarissen. Er vonden plenaire weekendsessies plaats te Residence Inn en het Eco Resort Berg en Dal. Het plan, dat inmiddels is goedgekeurd door onze Raad van Commissarissen, omvat concrete beleidsplannen ter verhoging van de inkomsten, verbetering van het kostenmanagement en de efficiency, alsook de upgrading van de compliance en het risicomanagement. Omdat de structuur de strategie volgt, werd ook de interne organisatie doorgelicht. Als resultaat daarvan zullen er in 2011 diverse organisatorische verbeteringen worden doorgevoerd. 26
Het strategisch plan biedt ons een goed kompas voor de ontwikkelingsrichting van de bank in de komen de jaren. Hierna wordt nader ingegaan op de belangrijkste ontwikkelingen die zich in het verslagjaar hebben voorgedaan binnen onze organisatie en haar diverse afdelingen, inclusief de dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij. Corporate Governance De recente mondiale financiële crisis heeft er in grote mate toe bijgedragen dat er steeds meer belang wordt gehecht aan de verbetering van de kwaliteit van de bedrijfsvoering, de interne beheersing van bedrijfsprocessen, de financiële rapportages en van de vergroting van de transparantie van het bedrijfsgebeuren. Inmiddels zijn de richtlijnen voor goed en verantwoord ondernemingsbestuur ofwel corporate governance wereldwijd aangescherpt. Het doel van corporate governance is het effectief besturen van een organisatie om zo maximale waarde te creëren en te beheren ten behoeve van de verschillende stakeholders van de organisatie. Om dat doel te verwezenlijken is een geïntegreerd stelsel van besturing, beheersing, toezicht en verantwoording nodig. Dat stelsel werkt alleen effectief als alle betrokken partijen zoals bestuurders, commissarissen, accountants, aandeelhouders, overheid en toezichthouders helderheid hebben over hun verantwoordelijkheden en die ook nemen. Nu de maatschappij hogere eisen stelt aan de integriteit en transparantie van organisaties, worden er diverse normenkaders ontwikkeld om in de praktijk te komen tot beter ondernemingsbestuur. De directie en Raad van Commissarissen van de Hakrinbank hechten eraan dat best practices voor corporate governance binnen onze bank worden nageleefd en dat wij daarbij een voortrekkersrol vervullen in de Surinaamse samenleving. Onze bank is voorzover bekend het eerste bedrijf in Surinaamse handen dat enige jaren terug een formele corporate governance code heeft ingevoerd. Deze code, die op onze website is te vinden, bevat richtlijnen voor het handelen van de directie,
Excellence is to do a common thing in an uncommon way.
de Raad van Commissarissen en de aandeelhouders. In aparte reglementen zijn de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van directie, Raad van Commissarissen, Audit- en Remuneratie en Benoemingscommissie vastgelegd. Volgens bedoelde richtlijnen is de directie belast met het besturen van de bank, hetgeen inhoudt dat zij verantwoordelijk is voor de realisatie van bedrijfsdoelstellingen, de strategie, het beleid en de daaruit voortvloeiende resultatenontwikkeling van de bank. Directiebeslissingen worden zoveel als mogelijk bij consensus genomen. In uitzonderingsgevallen neemt de Algemeen Directeur, de hoogst verantwoordelijke functionaris van het directieteam, in laatste instantie een definitieve beslissing. Hij legt naar buiten toe verantwoording af over het gevoerde bedrijfsbeleid, met name aan de Raad van Commissarissen en de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Het directieteam, ook wel Raad van Bestuur genoemd, bestaat momenteel uit drie leden namelijk een Algemeen Directeur of Chief Executive Officer (CEO), een Operations Directeur of Chief Operations Officer (COO) en een Financieel Directeur of Chief Financial Officer (CFO). In het tweede helft van het verslagjaar is de verantwoordelijkheid voor de aansturing van de commerciële activiteiten door de CEO grotendeels overgedragen aan de onderdirecteur Commerciële Zaken. Het is de bedoeling om op afzienbare termijn de Raad van Bestuur uit te breiden met een Commercieel Directeur. De Raad van Commissarissen heeft tot taak toezicht te houden op het directiebeleid en op de algemene gang van zaken, met name op het financieel beleid, de ondernemingsstructuur, de performance van directieleden en op het risicomanagement. De Raad vergadert één keer per maand met de directie of zoveel meer als zij dat nuttig acht. Op deze maandelijkse meetings komen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: • Goedkeuring beleidsvoorstellen van de directie; • Beoordeling (tussentijdse) financiële rapportages; • Bespreking rapportages van de Audit- en de Remuneratieen Benoemingscommissie; • Evaluatie van de bedrijfsresultaten in relatie tot de vooraf vastgestelde strategische doelstellingen; • Beoordelen en vaststellen van de (half) jaarcijfers na analyse en advies van de Audit-commissie; alsook • Periodieke beoordeling van de performance van het management en vaststelling van zijn arbeidsvoorwaarden.
De Raad van Commissarissen opereert onafhankelijk ten opzichte van de directie en andere stakeholders of belangengroepen. Hij bespreekt tenminste één keer per jaar - buiten aanwezigheid van de directie - zowel zijn eigen functioneren als dat van de individuele leden en de conclusies die hieraan verbonden moeten worden. Binnen de Raad van Commissarissen zijn twee gespecialiseerde commissies ingesteld te weten een Auditcommissie en een Remuneratie- en Benoemingscommissie, die elk uit drie RvC leden bestaat. De Auditcommissie, onder voorzitterschap van Drs. A. Moensi-Sokowikromo, is verantwoordelijk voor de bewaking van de tijdigheid, de kwaliteit en integriteit van de financiële rapportages van de bank, voor de naleving van wetten regelgeving, alsook van de onafhankelijkheid en het functioneren van de interne en externe accountants van de bank. De Remuneratie- en Benoemingscommissie, die aangestuurd wordt door de heer H. Ramdhani, doet aanbevelingen aan de Raad ter zake de (her)benoeming van leden van de directie en de Raad, de opvolgingsplanning voor leden van de directie, de management development en de bezoldiging van de directieleden. Een verslag van de werkzaamheden van bovengenoemde commissies is te vinden in het rapport van de Raad van Commissarissen aan het begin van dit jaarverslag. Aan het begin van het verslagjaar is door de directie en de Raad van Commissarissen aan KPMG Assurance Services N.V. de opdracht gegeven voor de uitvoering van een Corporate Governance Scan. De doelstelling hiervan is tweeledig namelijk enerzijds de vaststelling van de positie van de huidige Corporate Governance Code van de Hakrinbank ten opzichte van geldende normen (banken in de regio en de laatste ontwikkelingen op het gebied van corporate governance) en anderzijds de vaststelling van de richting die de Hakrinbank kiest ter verwezenlijking van de doelstellingen, zoals die zijn opgenomen in het huidig corporate governance beleid evenals de effectiviteit van die verwezenlijking. Een Corporate Governance Scan is dus een manier voor onze bank om vast te stellen wat de positie van haar huidige corporate Governance status is ten opzichte van de geldende best practices. Hierbij zijn onder meer de besluitvormingsprocessen, de strategische doelstellingen en de implementatie van die doelstellingen binnen de bank belicht. Er is onderzocht hoe de vastgestelde normen en waarden zijn verankerd in de strategie, de interne organisatie, bedrijfsprocessen en de onderliggende ICT systemen. Juiste en volledige managementinformatie is de sleutel om via afgesproken key performance indicatoren vast te stellen in 27
Het bedrijf van de bank
Inleiding Wij blikken met tevredenheid terug op de ontwikkelingen binnen onze bankinstelling in het boekjaar 2009. In verschillende opzichten is de bank gegroeid en de rentabiliteit is verder toegenomen. De door KPMG Assurance Services uitgevoerde Corporate Governance audit leverde een gunstig beeld op van de Corporate Governance binnen onze organisatie. De bedrijfsdoelstellingen, vastgelegd in het jaarplan 2009, zijn goeddeels gerealiseerd. Deze doelstellingen, die tevens het uitgangspunt zijn van ons strategisch beleidsplan 2008 – 2010 waren duurzame groei, verbetering van de rentabiliteit, aanscherping van het balansbeheer, verhoging van de productiviteit, versterking risicomanagement en een actiever customerrelationsmanagement. Daarnaast werd gestreefd naar verhoging van het niveau van employeesatisfactie, aanscherping van het HRM beleid en verdere betrokkenheid bij de gemeenschap waar wij deel van zijn door actieve sponsoring van sociaal nuttige projecten.
Mr. Hans Lim A Po
Het geconsolideerd balanstotaal steeg in het verslagjaar met 14%winner tot SRD 1,1 miljoen, vergeleken met 22,2% in 2008. VEA 2009 In augustus een bijzondere mijlpaal gerealiseerd te weten F.H.R Lim A werd Po Institute for Social de overschrijding grens van SRD 1 miljard. Tegen het Studies (FHR) werdvan in de maart 2000 jaareinde als werd de grens van SRD 1,1 miljard bereikt. De opgericht eenzelfs non-profi t organigroeiInindede geconsolideerde kredietverlening bedroeg 12%, satie. functie van Director Dean hetgeen onder het samen budgetmet lag. De US dollariseringsgraad levert Mr. iets H. Lim A Po vanteam de kredietportefeuille zijn een uitzonderlijke daalde bijdragemet 3,3 procentpunten naar 37,7% als gevolg van een beleid gericht op terugdringing aan het wetenschappelijk onderwijs daarvan. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op peil en onderzoek van management en wat tot uitdrukking kwam in de lage non-performing ratio van governance als sturingsmecha2,09%.van Hetde marktaandeel van de Hakrinbank op de kredietnismen private en publieke markt van wasons vrijwel sector land.gelijk op circa 24%. Per ultimo 2009 was het aandeel inkomstengenererende activa in het totaal 80% mede dankzij een alert balansbeheer. Dit had een gunstige uitwerking op de winst vóór belastingen, die met 8% toenam tot SRD 28,4 miljoen. De efficiencyratio bleef stationair op 55%. Onze doelstelling blijft deze ratio te verbeteren met 1,5 – 2 procentpunt per jaar. In het verslagjaar heeft de Centrale Bank van Suriname (CBvS) haar periodieke on-site inspectie uitgevoerd bij onze bank. 28
De CBvS heeft een evaluatie gepleegd van de bank op bestuurljik, operationeel en financieel gebied. Deze inspectie heeft plaatsgevonden aan de hand van de hierbij gebruikelijke CAMELS rating methode. De overall rating van onze bank was wederom goed. Hierna wordt nader ingegaan op de belangrijkste ontwikkelingen die zich in het verslagjaar hebben voorgedaan binnen onze organisatie en haar diverse afdelingen, inclusief de dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij. Corporate Governance De mondiale financiële crisis en het verminderde vertrouwen jegens financiële instellingen in het buitenland is ons inziens mede veroorzaakt door het falen van de corporate governance binnen deze instellingen. Het is in deze tijd daarom nog meer vereist om prioriteit te geven aan deugdelijk ondernemingsbestuur. De directie en Raad van Commissarissen van de Hakrinbank achten het van belang dat “best practices” voor corporate governance binnen onze bank worden nageleefd en dat daarin een voortrekkersrol wordt vervuld in onze samenleving. Onze bank is voor zover bekend het eerste bedrijf in Surinaamse handen dat enige jaren terug een formele corporate governance code heeft ingevoerd. Deze code, die op onze website is te vinden, bevat richtlijnen voor het handelen van de directie, de Raad van commissarissen en de aandeelhouders. In aparte reglementen zijn de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van directie, Raad van commissarissen, Audit-, en Remuneratie en Benoemingscommissie vastgelegd. Wij zijn voorstander van een nationale code die als leidraad kan dienen voor het handelen van het bedrijfsleven in Suriname. Volgens bedoelde richtlijnen is de directie belast met het besturen van de bank, hetgeen inhoudt dat zij verantwoordelijk is voor de realisatie van de bedrijfsdoelstellingen, de strategie, het beleid en de daaruit voortvloeiende resultatenontwikkeling van de bank. Directiebeslissingen worden zoveel als mogelijk bij consensus genomen. In uitzonderingsgevallen neemt de Algemeen Directeur, de hoogst verantwoordelijke functionaris van het directieteam, in laatste instantie een definitieve beslissing.
Excellence is to do a common thing in an uncommon way.
hoeverre de gestelde corporatie governance doelstellingen zijn gerealiseerd. Een belangrijk onderdeel van de scan is ook de beoordeling van de bedrijfscultuur. Er kunnen namelijk veel processen worden gedefinieerd, maar als er geen integriteit en andere hoogstaande normen en waarden van toepassing zijn binnen een bedrijf, is deugdelijk bestuur niet goed te waarborgen. Het eindrapport inzake de governance scan bij de Hakrinbank werd in oktober 2010 opgeleverd. De resultaten daarvan, die op zich tot tevredenheid stemmen, zijn uitgebreid besproken met directie en raad van comissarissen van de Hakrinbank. Inmiddels zijn verschillende aanbevelingen van de consultants reeds uitgevoerd of zullen op korte termijn worden uitgevoerd. Het is de bedoeling om deze scan periodiek – bijvoorbeeld eens in de twee tot drie jaren – te herhalen teneinde de voortgang van het corporate governanceproces te monitoren. Prestatie-indicatoren en benchmarkanalyse De belangrijkste indicatoren die wij hanteren om onze
bedrijfsperformance te meten en te monitoren zijn het rendement op onze activa (Return on Assets), de kwaliteit van onze belangrijkste activa, de kredietportefeuille (non-performing ratio), het rendement op ons eigen vermogen (Return on Equity) en onze operationele efficiency (Efficiency ratio). Bij de beoordeling van onze bedrijfsperformance nemen wij niet alleen de eigen jaarlijkse ontwikkeling van de genoemde indicatoren in beschouwing, maar ook die van enkele grotere banken in Suriname en het Caraïbisch gebied. Het benchmarkonderzoek dat wij hiertoe verrichten levert voor 2010 een vrij positief overall beeld voor onze bank op. In vergelijking met de peer group is onze performance, zoals tot uitdrukking gebracht door de Return on Equity (RoE) en de non-performing ratio goed , maar minder in het geval van de Return on Assets (ROA) en de efficiencyratio. De peer group bestaat uit NCB Jamaica Ltd., Republic Bank Ltd., RBTT Bank (Suriname) NV, Scotiabank Trinidad & Tobago Ltd., Barbados National Bank Inc., Republic Bank (Guyana) Ltd. en DSB Bank NV.
Resultaten benchmarkonderzoek 2010 (cijfers in %) Instelling
Periode
RoA
RoE
Efficiency ratio
Non-performing ratio
NCB Jamaica Ltd.
2010
3.41
24.7
51.3
3.45
Republic Bank Ltd.
2010
2.43
15.3
49.2
4.40
Scottiabank Trinidad &Tobago Ltd.
2010
3.17
22.0
42.2
2.74
Barbados National Bank Ltd.
2010
1.54
10.9
59.0
8.28
Republic Bank Guyana Ltd.
2010
2.11
24.1
43.7
1.79
DSB Bank N.V.
2010
1.35
19.9
54.0
N.B.
Hakrinbank N.V.
2010
1.67
24.3
56.4
1.76
Bron: Externe Jaarverslagen
Return on Assets (RoA) De RoA is afgenomen van 1,75% in 2009 naar 1,67% in 2010. Deze afname is de consequentie van de sterkere groei van het gemiddelde balanstotaal met 14,4% ten opzichte van de toename van de nettowinst met 9,4%. Hoewel ons Assets and Liabilities Management in het verslagjaar heeft geresulteerd in een goede balanssamenstelling, is er sprake van een verslechtering van de RoA. De belangrijkste oorzaak hiervan is gelegen in de verslechtering van onze efficiency ratio. De RoA van de peer group varieert tussen de 1,54% en 3,41%.
Ons Assets and Liabilities Management heeft als doel de balanssamenstelling te optimaliseren. De belangrijkste aangrijpingspunten hierbij zijn het aandeel van de inkomstengenererende activa in de totale activa en de ratio kredietverlening/toevertrouwde middelen. De inkomstengenererende activa bestaan uit de posten Schatkistpapier, Vorderingen op Kredietinstellingen, Vorderingen op Klanten en de post Effecten. Het aandeel van deze activa in de totale activa is gebleven op het goede niveau van 81,6% per ultimo 2010. Een positieve ontwikkeling is dat het aandeel van de minder 29
renderende vorderingen op kredietinstellingen is afgenomen ten gunstige van de kredietverlening en schatkistpapierbeleggingen.
afschrijvingskosten ten gevolge van de periodieke herwaardering in 2009. In vergelijking met onze peer group, waar de ratio varieert tussen 42,2% en 59%, doen wij het redelijk.
De ratio kredietverlening/toevertrouwde middelen is verbeterd van 64,5% per ultimo 2009 naar 68,5% per ultimo 2010, als gevolg van een beter liquiditeitsmanagement. Rekening houdend met de per ultimo 2010 vigerende kasreservepercentages en prudente liquiditeitsnivo’s, kan dit als een uitstekend niveau beschouwd worden.
Ons streven blijft erop gericht om de efficiencyratio jaarlijks met 1,5 tot 2 procentpunten te verbeteren. Hieraan zal een hogere prioriteit gegeven worden. Essentieel voor de realisatie daarvan zal zijn de beheersing van de operationele en met name de personele kosten, welke de afgelopen jaren fors zijn toegenomen. Vooral door hogere kosten voor secundaire arbeidsvoorwaarden, waaronder medische kosten en voorzieningen in verband met de opbouw van rechten van gepensioneerde medewerkers.
Een belangrijke oorzaak van de relatief lage RoA in vergelijking met de Caribische banken is het feit dat de door de CBvS vastgestelde kasreservepercentages voor Surinaamse banken erg hoog zijn. Hierdoor is een relatief groot deel van onze activa niet, dan wel slechts tegen lage rendementen uitzetbaar. In het licht van de toenemende concurrentie in CSME-verband zouden de kasreservepercentages in Suriname meer in lijn moeten worden gebracht met die in de overige lidstaten.
De procentueel sterke toename van het gemiddelde eigen vermogen hangt samen met de winstinhouding en de periodieke herwaardering van onze onroerende goederen. Deze toename heeft een positieve invloed op onze solvabiliteitspositie en daarmee op onze financiële soliditeit. Gelet op de achterliggende oorzaak is de hieruit voortvloeiende afname van de RoE acceptabel. Ook absoluut bezien en in vergelijking met onze peer group is de RoE op een uitstekend niveau. De RoE varieert binnen de peer group tussen de 10,9% en 24,7%.
Non-performing ratio De non-performing ratio van de geconsolideerde kredietverlening is afgenomen van 2,09% per ultimo 2009 naar 1,76% per ultimo 2010 wat een zeer goede kwaliteit van onze kredietportefeuille indiceert. Deze ratio steekt gunstig af in vergelijking met onze peer group. Ook is zij gunstiger dan onze interne norm van maximaal 3% waarop beleidsmatig wordt gestuurd. De ratio binnen de peer group varieert van 1,76% tot 8,28%. Onze lage non-performing ratio weerspiegelt het succes van ons prudent intake beleid. Vanwege toegenomen omgevingsrisico’s voorzien wij echter een toename van de kredietrisico’s. Teneinde ons hiertegen te beschermen hebben wij ons intake beleid verder aangescherpt. Dit heeft zich onder andere vertaald in een significante afname van de US-dollarisatie van de kredietportefeuille. Wij hechten veel waarde aan een goede kwaliteit van de kredietportefeuille en accepteren dat een verscherpt intake beleid de groei van de kredietportefeuille kan beïnvloeden. Een goede kwaliteit van de kredietportefeuille biedt echter perspectieven op het genereren van (rente) baten uit de kredietportefeuille, mede door lage specifieke debiteurenvoorzieningen.
Efficiencyratio De efficiencyratio is verslechterd van 55,1% in 2009 naar 56,4% in 2010, doordat de stijging van de operationele kosten (15,1%) groter was dan die van de baten (12,2%). De beleidsdoelstelling om de efficiencyratio te verbeteren met 1,5 tot 2 procentpunten, hebben wij in 2010 niet kunnen realiseren. De belangrijkste redenen hiervoor zijn de afname van het resultaat financiële transacties en de relatief sterke toename van de
Credits Department De geconsolideerde kredietverlening steeg in het verslagjaar met 17,8% en kwam uit op SRD 718,1 miljoen. De toename lag boven het niveau van 12% van 2009 en was ook hoger dan het budget voor corporate kredieten, maar lager dan dat voor de consumentenkredieten, die door onze dochteronderneming, de Nationale Trust en Financierings Maatschappij (NTFM), worden verstrekt.
Return on Equity (RoE) Onze RoE is afgenomen van 28,0% in 2009 naar 24,3% in 2010. Deze afname is het resultaat van de sterkere toename van het gemiddelde eigen vermogen in 2010 met 26,1% ten opzichte van de winstgroei van 9,4%.
30
Uit onderstaande tabel blijkt dat de groei van de corporate kredietportefeuille 17,8% bedroeg en vooral werd gerealiseerd in
de sectoren handel, woningbouw, constructie en installatie en in het consumentenkrediet.
Kredietverlening naar sectoren (in duizenden SRD) per jaariltimo 2010
in %
2009
in %
Agrarische sector
42.829
6,0
29.087
4,8
Visserij
24.712
3,4
19.876
3,3
Bosbouw
2.027
0,3
2.980
0,5
Mijnbouw
11.768
1,6
2.592
0,4
Nijverheid
46.697
6,5
41.221
6,8
Constructie- en installatiebedrijven
48.427
6,7
38.976
6,4
38
0,0
48
0,0
Totaal direct productieve sectoren
176.498
24,5
134.780
22,2
Handel
191.938
26,7
164.144
26,9
8.985
1,3
11.964
2,0
83.385
11,6
59.208
9,7
Woningbouw
131.189
18,3
122.103
19,9
Overige (vnl. consumentenkrediet)
126.067
17,6
117.545
19,3
Totaal overige sectoren
541.564
75,5
474.964
77,8
Totaal commerciële kredieten
718.062
100
609.744
100
Schatkistpromessen (overheid)
39.062
0,0
757.129
609.744
Electriciteit, gas en water
Transport, opslag en communicatie Dienstverlening
Totaal generaal
De groei in de kredietverlening is deels beïnvloed geworden door betalingsachterstanden van de overheid waardoor debetstanden bij onze bank niet conform afspraak werden afgebouwd. Teneinde kapitaalvernietiging te voorkomen werd in sommige gevallen zelfs een tijdelijke verhoging van de kredietfaciliteit toegestaan.
efficiency te verbeteren. Zo werd de afdeling onder directe aansturing van de Onderdirecteur Commerciële Zaken geplaatst. Ook zijn stappen ondernomen om de kredietportefeuille op te splitsen in MKB-kredieten en grote corporate kredieten, die in aparte gespecialiseerde units zullen worden ondergebracht. Implementatie zal begin 2011 plaatsvinden.
Vanaf mei 2010 konden banken weer beleggen in schatkistpromessen van de Republiek Suriname en door onze bank werd circa SRD 39 miljoen geïnvesteerd. De kwaliteit van onze kredietportefeuille bleef zoals eerder aangegeven goed, getuige een non-performing ratio van slechts 1,76%, ruim onder onze interne norm van maximaal 3% en die van de Centrale Bank van Suriname van maximaal 5%.
In het kader van de verbetering van de kredietadministratie werd de Credit Administration Department (CAD) opgesplitst in drie gespecialiseerde onderdelen namelijk Backoffice, Zekerhedenadministratie en Business Support. Om efficiencyreden is laatstgenoemde unit ondergebracht bij de Credits Department. De backoffice van CAD zal volgens planning in 2011 samengevoegd worden met die van onze dochteronderneming, de NTFM, wat efficiency voordelen zal opleveren.
De dollariseringsratio in de geconsolideerde kredietverlening daalde in het verslagjaar aanzienlijk en wel van 37,7% naar 30,1%. Deze daling is mede het gevolg van rente-incentives die zijn aangeboden bij SRD kredieten. Het beleid inzake terugdringing van de (US) dollarisering zal in 2011 gecontinueerd worden. Het tempo daarvan zal mede bepaald worden door de beschikbare SRD liquiditeitsruimte die door de structurele aanpassingsmaatregelen van de overheid, beïnvloed kan worden.
In het verslagjaar werd het door ons zelf ontwikkelde softwarepakket Pegasus in gebruik genomen, waardoor het aantal manuele handelingen vanaf de kredietaanvraag tot aan het kredietarrangement drastisch is verminderd. Tevens is nu een realtime overzicht beschikbaar van de status en doorlooptijd van alle kredietaanvragen bij zowel de Hakrinbank als de NTFM. Om de afdeling te versterken zijn er twee nieuwe relatiebeheerders aangetrokken en werden diverse trainingen verzorgd.
In het verslagjaar is veel energie gestopt in de reorganisatie van onze Credits Department met als doel de dienstverlening en de 31
Marlene Lie A Ling VEA winner 2000 Marlene Lie A Ling bewijst dat met discipline en doorzettingsvermogen excellente kwaliteit kan worden geleverd. Vakkundig weet zij een ieder te fascineren met haar complete balletten en choreografieën, waarvan enkele op internationale fora bekroond werden met dansprijzen. Haar bijdrage aan de ontwikkeling en de erkenning van de danscultuur in Suriname is onmiskenbaar.
32
Excellence is to do a common thing in an uncommon way.
Zoals gebruikelijk voldeed onze bankinstelling aan alle vereisten zoals vastgelegd in de regeling “Kredietclassificatie en Voorzieningen” en alle overige regelingen van de Centrale Bank van Suriname in het kader van het bedrijfseconomisch toezicht op de algemene banken.
wezen aan de Anton de Kom Universiteit onder de bezielende leiding van professor Dr. A. Caram, leverde wederom een bijzondere bijdrage aan het wetenschappelijk onderwijs op haar vakgebied. Diverse projecten op het gebied van sport, onderwijs, en cultuur werden met donaties ondersteund.
In 2011 zal de nadruk wederom gelegd worden op duurzame, gezonde groei van de kredietportefeuille en verscherpte bewaking hiervan, evenals verbetering van interne organisatie van en procedures binnen de kredietafdeling. Dit mede met het oog op de toegenomen omgevingsrisico’s en verhoging van de kwaliteit van onze dienstverlening. In het budget van de afdeling Credits is daarom rekening gehouden met lagere groeipercentages dan in voorgaande jaren. De rentabiliteit zal wel enigszins verbeteren.
Risk Management Department (RMD) Risicomanagement vormt de kern van het bankieren. De primaire doelstelling van het risicomanagement binnen onze instelling is de bescherming van de activa van de bank en de financiële soliditeit. Wij ondernemen op basis van een gezond evenwicht tussen risico, rendement en kapitaal en streven ernaar om slechts verantwoorde risico’s te nemen. Er is in het verslagjaar gewerkt aan het upgraden van RMD waarbij de structurering en aanscherping van het risicobeheersingsbeleid werd aangepakt. Vanwege de gewijzigde marktomstandigheden en toenemende complexiteit van wet- en regelgeving werd het risicomanagementraamwerk, dat gebaseerd is op het Enterprise Risk Management (ERM) principe, wederom getoetst en waar nodig bijgesteld. In dit kader zijn ook de processen met bijbehorende beheersingsmaatregelen doorgelicht. Het verhogen van het risicobewustzijn van de werknemers middels scholing en training in normen en procedures had ook prioriteit. Voorts is gewerkt aan het doorlichten van het kredietrisicobeleid en het uitvoeren van creditrisk assessments. Ook is tijd besteed aan het identificeren, analyseren, monitoren en rapporteren van de andere risico’s. In 2011 zal verdere uitdieping plaatsvinden. Voorts zullen de rapportage- en informatiesystemen ten aanzien van het risicobeheersingsproces onder de loep worden genomen. Een tegenvaller was het vertrek van de riskmanager in de tweede helft van 2010. Een adequate invulling van deze functie zal spoedig plaatsvinden.
Marketing Department In het eerste kwartaal van 2010 werd onder ruim 300 Hakrinbank klanten een klanttevredenheidsonderzoek uitgevoerd. De informatie verkregen uit dit onderzoek heeft bijgedragen tot het identificeren van strategische marketing doelstellingen. Een van deze was het verbeteren van de informatiestroom over onze producten en diensten. In het kader hiervan zijn voor zowel de zakelijke als retailklanten informatiebrochures ontwikkeld. Er werd verder invulling gegeven aan de implementatie van onze nieuwe huisstijl. In dit kader is ook een huisstijl voor de Hakrinbank ATM’s ontwikkeld. Voorts werden televisiespotjes geproduceerd in een nieuw concept. In het streven de Hakrinbank ook op de Nederlandse markt te positioneren zijn speciaal voor de Bestemming Suriname beurs gehouden te Rotterdam productfolders gemaakt. De jaarlijkse trimloop werd dit jaar in Nickerie georganiseerd, ter gelegenheid van het 35-jarig bestaan van ons kantoor aldaar. Het goed opgekomen publiek heeft genoten van de diverse muziekoptredens tijdens de loop. Ook lokale sociale organisaties kregen de gelegenheid om door middel van verkoop van versnaperingen, fondsen voor hun projecten te verzamelen. De toezegging van de Hakrinbank om de gemeenschap plaatsnaamborden te schenken werd in oktober 2010 nagekomen. Heel bijzonder was de uitreiking van de Hakrinbank School Excellence Award aan het IMEAO Nickerie. Deze instelling behaalde landelijk het hoogste percentage geslaagden onder de VOS scholen namelijk 98%. Ter ere van haar 173ste verjaardag ontving Thalia, de oudste toneelvereniging in Suriname, voor het stuk Spokendansen (land te koop, vroeger en nu) geschreven door Thea Doelwijt een royale sponsoring. De door ons gefinancierde leerstoel Geld-, Krediet- en Bank-
Administration and Management Information (AMI) Department Accounting De activiteiten gericht op het vergroten van de operationele efficiency zijn gecontinueerd. Tesamen met de ICT afdeling is gewerkt aan het elektronisch aanleveren van bestanden nodig voor onder andere afstemmingen en het uitzoeken van verschillen. Als uitvloeisel van het Risk Based Audit project werd de verantwoordelijkheid voor salarisboekingen en automatische giro opdrachten (ago’s), overgedragen aan de afdeling Domestic. Tegelijkertijd is een groot deel van de uitvoerende werkzaamheden van de IAD overgenomen. In verband hiermede is een aanvang gemaakt met het kritisch doorlichten en herschrijven 33
van alle processen van de afdeling. Hierbij wordt de nadruk gelegd op het verbeteren van de beheersing van operationele risico’s en verhoging van de efficiency. De afdeling is in het kader van de uitvoering van het project ter centralisatie van de back offices van de Hakrinbank en de NTFM, vanaf begin 2010 belast met de financiële administratie van de NTFM, met name die van de niet specifiek cliëntgerichte grootboekrekeningen. Controlling De werkzaamheden op het gebied van management accounting waren in 2010 vooral gericht op het ontwikkelen van een kostenmanagementinformatiesysteem. Samen met de afdelingen HRM en General Affairs zijn rapportages ontwikkeld om op afdelingsniveau meer inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de belangrijkste variabele kosten. Dit is van belang om het kostenbewustzijn en de kostenbeheersing op de bank te vergroten. Kostenbewustzijn is een belangrijke voorwaarde voor het realiseren van kostenbeheersing en efficiencyverbetering binnen onze organisatie. Ook is de frequentie van de rapportage van baten op afdelingsniveau verhoogd van kwartaal- naar maandbasis. Hierdoor hebben de afdelingshoofden tijdiger inzicht in de ontwikkeling van de baten van hun afdeling en kunnen zij bij ongewenste ontwikkelingen eerder en adequater bijsturen. In het kader van de uitvoering van het project gericht op de centralisatie van de back offices van de Hakrinbank en de NTFM is de afdeling Controlling in 2010 belast geworden met de opmaak van de management- en externe rapportages van de NTFM. De activiteiten in het kader van de (geleidelijke) invoering van de International Financial Reporting Standards (IFRS) hebben zich in 2010 vooral gefocust op interne training gericht op het verkrijgen van meer inzicht in de betreffende standaarden en de mogelijke implicaties voor onze bank. In dit kader is er onder andere een workshop verzorgd door het accountantskantoor Deloitte and Touche, in samenwerking met onze externe accountant. In 2011 zullen de werkzaamheden gericht zijn op het verder in kaart brengen van de implicaties van de implementatie van de standaarden op onze jaarrekening. De werkzaamheden op het gebied van processcontrol hebben zich toegespitst op het actualiseren van het AO-IC Handboek, waarbij met name risico-analyses en de op basis daarvan ontwikkelde beheersingsmaatregelen aandachtspunten zijn geweest. Deze werkzaamheden zijn in overleg met de afdeling IAD verricht in het kader van het Risk Based Audit project. Bij de totstandkoming van het formuleren van het strategisch beleidsplan 2011-2013 is een bijdrage geleverd aan het formuleren van het financieel beleid van de bank. In samenwerking met andere afdelingen is ook een bankbrede inventarisatie van efficiencyverbeteringsmogelijkheden gemaakt, welke vanaf 2011 geïmplementeerd zullen worden. Information and Communication (ICT) Department Het beleid van de ICT Department is erop gericht zorg te dragen voor een goede ICT infrastructuur teneinde bedrijfsprocessen doelmatig te laten verlopen en kostenefficiency te kunnen bewerkstelligen. 34
Enkele projecten, die de efficiency van bedrijfsprocessen moeten verhogen en kostenbeheersing moeten bewerkstelligen alsook verbetering van de service aan onze cliënten, werden afgerond. Zo werden de voorbereidingen voor het in gebruik nemen van een softwarepakket dat het mogelijk maakt verschillende systeemrapporten op het scherm te bekijken en selectief uit te printen, afgesloten. Dit pakket, dat het papierverbruik in de organisatie zal moeten reduceren, wordt in 2011 in gebruik genomen. Prioriteit werd gegeven aan de beveiliging van bankinformatie en behoud van data-integriteit alsook aan het verhogen en verbeteren van de operationaliteit van onze ATM’s. Verder zijn onze ATM’s voorzien van de benodigde beveiliging tegen skimming. Ook werden diverse procedures van het Internetbankieren aangescherpt. In het verslagjaar vond de succesvolle upgrade van ons ICBS banksysteem plaats. In 2010 is gewerkt aan de voorbereidende werkzaamheden voor de acceptatie van Mastercard Creditcards op ons POS netwerk, welke in 2011 moeten zijn afgerond. Verder is invulling gegeven aan de functie van information security and quality assurance manager. Deze manager zal de organisatie moeten helpen bij onder andere het identificeren, mitigeren en bewaken van IT-gerelateerde (operationele) risico’s. Treasury and Securities Department De belangrijkste taken van deze afdeling liggen op het gebied van het liquiditeitsbeheer, de aan- en verkoop van vreemde valuta en valutaswaptransacties, evenals de effectenbemiddeling. Door een nauwgezet beheer is de liquiditeitspositie van de bank steeds op een bevredigend niveau gehouden. In het verslagjaar is het liquiditeitsbeheer verder aangescherpt met als doel de aanwezige liquiditeiten zo effectief mogelijk aan te wenden. Liquiditeitsoverschotten zijn conservatief belegd. Om risico’s te minimaliseren, is het beleid gecontinueerd om kortlopende liquiditeiten bij solide (buitenlandse) financiële instellingen te plaatsen, gecontinueerd. Daarnaast is de looptijd van de beleggingen zo goed mogelijk afgestemd op de verwachte behoefte aan liquide middelen. Het gerealiseerd rendement van voornoemde beleggingen is onder het budget gebleven door de erg lage tarieven voor kortlopende deposito’s bij solide Amerikaanse en Europese banken. Onze effectenportefeuille op de internationale kapitaalmarkt heeft beter gerendeerd vanwege de voortzetting van het herstel op internationale beurzen in 2010. Ons beleid om voorlopig de fondsen in deze portefeuille op het huidig niveau te bevriezen blijft gehandhaafd. Deze portefeuille wordt nauwgezet gevolgd. De scheve verhouding op de valutamarkt, blijkende uit de discrepantie tussen de door de Centrale Bank van Suriname vastgestelde officiële koersen voor de USD en de EURO en de koersen op de vrije deviezenmarkt, die zich reeds in 2009 manifesteerde, heeft zich voortgezet in 2010. Als gevolg hiervan konden commerciële banken niet doelmatig intermediëren op de valutamarkt en zagen hun concurrentiepositie ten opzichte van andere spelers op deze markt verder verslechteren.
Vanwege de hoge volatiliteit op financiële markten en door valutaswaptransacties heeft de bank per saldo een koersverlies geleden welke in de post Resultaat financiële transacties van de resultatenrekening tot uiting komt. De afdelingsdoelstellingen zijn door voormelde zaken niet gerealiseerd. In de tweede helft van het verslagjaar werd de heer drs. A. Surjbalisingh aangetrokken en belast met de leiding van de afdeling, terwijl de dienstbetrekking met een stafmedewerker van de afdeling beëindigd werd. Onze activiteiten op de Surinaamse Effectenbeurs zijn vermeld in het overzicht hieromtrent elders in dit jaarverslag.
Personeelsbestand en personalia In 2010 werd een instroom van 20 nieuwe medewerkers geregistreerd, waaronder 4 stafleden. Een belangrijk deel van de nieuwe medewerkers op CAO niveau is aangetrokken ter vervanging van personen die op korte termijn de pensioengerechtigde leeftijd zullen bereiken. Met 4 medewerkers werd het dienstverband op eigen verzoek beëindigd en 2 medewerkers hebben de bank verlaten wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. In het verslagjaar waren er 22 jubilarissen, waaronder 2 met een 40-jarig dienstverband, te weten de dames Joyce Woen Tjoen Soen (afdeling Cash) en Gladys Doelwijt (afdeling CAD). Verder waren er 5 medewerkers met een 35-jarig dienstverband, 13 met een 30-jarig dienstverband en 2 die hun 12½ dienstjubileum mochten vieren.
Human Resource Management Beleid In verband met de verdere ontwikkeling van het personeelsbeleid is in het verslagjaar een aanvang gemaakt met het evalueren en aanpassen van de huidige functiebeschrijvingen, een project dat in 2011 zal worden afgerond.
Per 31 december 2010 waren er 272 medewerkers in dienst van de bank waarvan 58% vrouwen en 42% mannen.
Er zijn workshops georganiseerd voor stafleden om hun vaardigheden met betrekking tot het voeren van functionerings- en beoordelingsgesprekken verder te vergroten.
Evenals voorgaande jaren was onze personeelsvereniging erg actief. Het nieuwe jaar werd ingeluid middels een gezellige oudjaars party op ons parkeerterrein.
In november hebben we na een kortstondig ziekbed afscheid moeten nemen van ons voormalig staflid, de heer Charles van Lierop, die enkele jaren geleden met pensioen is gegaan.
Onze gemoderniseerde bankhal Ter optimalisering van de dienstverlening naar onze klanten toe is de bankhal van ons hoofdkantoor gemoderniseerd.
35
Hedy Heymans CNO Honorary Award winner 2010 Tijdens de 27ste Bennial Conference van de Caribbean Nurses Organisation (CNO) werd Hedy Heymans voor haar inzet in de ontwikkeling van het verplegers beroep en de verbetering van de diensten binnen de gezondheidszorg bekroond met the CNO Honorary Award. Een unieke prestatie voor een Surinaamse verpleegkundige die haar leven heeft toegewijd aan dienstbaarheid aan de Surinaamse mens.
36
Excellence is to do a common thing in an uncommon way.
Payments (Domestic, Foreign Transfers, Cash) Het terugdringen van het sterk ontwikkeld chartaal betalingsverkeer in Suriname ten gunste van het girale verkeer blijft één van onze prioriteiten. In dit opzicht is het verheugend te melden dat de switchcompany BNETS, waar de Hakrinbank mede aandeelhouder van is, diverse promotie-activiteiten ondernomen heeft ter bevordering van het POS gebruik en zulks met succes. Het aantal POS transacties is in het verslagjaar gestegen met ongeveer 50%. In het verslagjaar hebben de Surinaamse banken te maken gehad met het fenomeen skimming; het onrechtmatig verkrijgen van de pincode van een klant door het kopiëren van de inhoud van de magneetstrip van een pinpas en de pincode. Wij hebben daarom de ATM’s van de benodigde beveiliging voorzien om onze klanten te beschermen tegen een dergelijke fraude. Ook werden om deze reden een aantal ATM’s vervangen. Tegen het jaareinde werden ook gevallen van phishing gemeld. Dit is ook een vorm van identiteitsfraude waarbij e-mails, worden verstuurd die ogenschijnlijk afkomstig zijn van een officiële instelling bijvoorbeeld een bank, waarin de ontvanger wordt misleid om persoonlijke gegevens, zoals gebruikersnaam, wachtwoorden, creditcardnummers en dergelijke, te verstrekken. Zodra de criminelen in het bezit zijn van deze gegevens, proberen ze via internetbankieren geld van rekeningen te halen of de creditcard te misbruiken. Op diverse wijzen hebben de banken hun klanten gewezen op deze voor Suriname nieuwe vorm van criminaliteit en aangegeven op welke wijze zij zich hiertegen kunnen bewapenen. De verdiensten uit ons buitenlandbedrijf stegen in het verslagjaar met bijna 10%. Door het aanbieden van concurrerende tarieven namen de buitenlandse overmakingen toe. In ons vorig jaarverslag werd melding gemaakt van het Mastercard POS acquiring project, waardoor het mogelijk zou zijn om met onze creditcards betalingen te verrichten via onze POSapparaten. Vanwege de upgrade van ons ICBS banksysteem is er vertraging opgetreden in de uitvoering van dit project, dat nu in 2011 zal worden afgerond. Compliance & Legal De compliance afdeling heeft als doel de integriteit van de bank en haar medewerkers in de ruimste zin te bevorderen. Deze taak wordt uitgevoerd door middel van onder andere het (doen) verzorgen van trainingen, het ontwikkelen van interne regelgeving en het geven van advies, om onze integriteitsbewuste bedrijfscultuur verder te ontwikkelen en bestendigen.
In het jaar 2010 zijn diverse trainingen verzorgd. Voor het filiaal Nickerie vond een aparte training plaats, waarbij voornamelijk juridische en compliance vraagstukken werden behandeld die zich kunnen voordoen bij het openen en het monitoren van rekeningen en transacties (Know Your Customer en Customer Due Diligence regelgeving). Aanscherping van ons Cliënt Acceptatiebeleid heeft plaatsgevonden. Ook is onze anti moneylaundering manual aangepast. Wij hebben een nieuw compliance handboek geconcipieerd welke in 2011 officieel zal worden ingevoerd. Onderdeel van dit handboek zijn onder meer de Regeling Nevenactiviteiten en de Klokkenluidersregeling. Filialen /Branches Onze bijkantoren zullen meer dan voorheen worden ingezet als verkoopcentra van voornamelijk consumerkredieten en Midden- en Klein Bedrijven (MKB) leningen. In 2010 is de doorlooptijd van eerstgenoemde kredieten verkort door het standaardiseren en automatiseren van het kredietverleningsproces. Ook zijn de commerciële vaardigheden van de betrokken medewerkers vergroot, teneinde onze cliënten beter en vlotter te bedienen. Er zijn stappen gezet ter upgrading van enkele bijkantoren. Deze voldoen niet meer aan de wensen van onze cliënten en hebben een te kleine verwerkingscapaciteit. Ons filiaal aan de Mr. J. Lachmonstraat (Flora) is geheel gesloopt en er is gestart met de bouw van een modern kantoor welke ruim 1 jaar in beslag zal nemen. De dienstverlening van het filiaal is tijdelijk verplaatst naar een gehuurd pand in de nabije omgeving. Ook ons filiaal aan de Anamoestraat zal grondig worden aangepakt en uitgebreid. De werkzaamheden zijn inmiddels gestart. De renovatie en uitbouw van ons pand aan de Saramaccastraat nabij ons hoofdkantoor heeft in het verslagjaar vertraging opgelopen door externe bureaucratische perikelen. Nu dit achter de rug is kan weer in versneld tempo gewerkt worden. Volgens planning zal de oplevering tegen het einde van 2011 plaatsvinden. Er wordt momenteel gewerkt aan een nieuwe design van onze huisstijl voor al onze filialen, die wij na oplevering zullen lanceren. Momenteel is in studie de uitbreiding van onze dienstverlening naar nieuwe gebieden. Inmiddels is reeds een locatie geïdentificeerd waar op middellange termijn een nieuw filiaal zou kunnen verrijzen.
37
Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. De prestaties in het verslagjaar van onze dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij, kunnen als gematigd positief worden gekwalificeerd. De activa stegen, echter liep de rentabiliteit terug. Het balanstotaal groeide met 9% tot SRD 183 miljoen per ultimo 2010. Hoewel in alle productcategorieën een toename werd gerealiseerd, zijn echter de begrote productiedoelstellingen niet gerealiseerd. Hierdoor daalden de bedrijfsopbrengsten en viel de winst 5% lager uit dan in 2009. De verscherpte intake bij de kredietverlening welke werd doorgevoerd als uitvloeisel van de toegenomen omgevingsrisico’s, was de belangrijkste oorzaak van de gematigde groei van de uitzettingen. Andere oorzaken waren de focus op de goede doorvoering van interne organisatorische maatregelen en de mindere bereikbaarheid van het hoofdkantoor vanwege de verkeerscongestie veroorzaakt door de herinrichting van de Maagdenstraat. Inmiddels zijn laatstgenoemde zaken achter de rug en is de aandacht gericht op de commercie. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op peil getuige de non performing ratio van circa 2%. Hypothecaire uitzettingen De hypothecaire uitzettingen stegen met 13% tot circa SRD 101 miljoen. Deze toename is lager dan begroot, vooral vanwege ons aangescherpt acceptatiebeleid. De kwaliteit van onze portefeuille is op een goed peil gebleven. Opvallend was de significante onderrealisatie bij de uitzettingen in de zogenaamde 7% hypotheekleningen gefinancierd uit de kasreserve, ondanks de zeer aantrekkelijke rente. De verlening van de zogenaamde 5% hypotheekleningen voor de minder draagkrachtigen viel – net als bij andere financiële instellingen – erg tegen. Het schijnt dat de drempel voor velen nog te hoog is en dat de maximale leensommen onvoldoende zijn om een woning te kunnen bouwen. Deze faciliteit dient geherevalueerd te worden. Termijnleningen (objectfinanciering) De termijnleningen namen toe met ruim 4% tot circa SRD 53 miljoen. De groei is minder dan in voorgaande jaren, vanwege ons aangescherpt intakebeleid. De mindere bereikbaarheid van ons hoofdkantoor als gevolg van de herinrichting van de 38
Maagdenstraat speelde ook een rol. De bijkantoren leverden wederom een belangrijke bijdrage aan de productie. Persoonlijke leningen De uitzettingen in persoonlijke leningen zijn toegenomen met ruim 9% tot SRD 27 miljoen. De vraag naar dit product is groot, echter worden vele aanvragen afgewezen vanwege onvoldoende aflossingscapaciteit, veelal omdat lonen reeds belast zijn met inhoudingen van elders afgesloten leningen. De stijgende trend van de leensommen heeft zich voortgezet. De samenwerking met grote warenhuizen voor de financiering van aankopen van duurzame consumptiegoederen door klanten is geïntensiveerd. In het verslagjaar zijn verschillende nieuwe producten gelanceerd, zoals het studentenpluspakket en het Tap a Yari krediet. Ook zijn de marketingcampagnes gemoderniseerd en geïntensiveerd en werden nieuwe folders en flyers opgemaakt. Vermogensbeheer Het door de NTFM beheerde vermogen van derden nam af met 14%. Bedoelde vermogens worden belegd in hypotheken luidende in voornamelijk vreemde valuta. De vraag naar deze leningen staat al enige tijd onder druk vanwege de verdere convergentie van de rente in SRD en vreemde valuta. Kredietnemers kiezen daarom vaker voor leningen in SRD. In 2011 wordt wel een omslag verwacht, vanwege het aangescherpt beleid van de Centrale Bank van Suriname inzake vreemde valuta leningen. Deze zullen door banken voortaan slechts verstrekt mogen worden aan cliënten met een reguliere vreemde valuta cashflow zoals exporteurs. Degenen die hieraan niet voldoen zouden wel in aanmerking kunnen komen voor een vreemde valuta lening verstrekt via vermogensbeheer. Interne organisatie Ingaande 1 januari 2010 werd de heer Drs. R. Sitaram tot dan onderhoofd NTFM, belast met de leiding van onze dochteronderneming. In de loop van het jaar is er een gespecialiseerde Mid-office onder leiding van de heer Drs. V. Ramtahalsing gecreëerd, teneinde de coördinatie tussen front- en backoffice te verbeteren. De Mid-office is een centrale unit waar de meeste aanvragen gescreend en/of goedgekeurd worden
Excellence is not a skill. It is an attitude.
alvorens doorgestuurd te worden naar de kredietfunctionarissen. Ook wordt gelet op een vlotte afhandeling/formalisering van goedgekeurde kredieten. Begin 2011 is de frontoffice van het hoofdkantoor verhuisd naar de begane grond, alwaar een moderne one-stop shop is gecreëerd voor onze retailklanten. Later dit jaar zal de backoffice van de NTFM geïintegreerd worden met die van de Credits Department van de Hakrinbank teneinde efficiency voordelen te realiseren. Vermeldenswaard is dat het softwarepakket Pegasus nu ook door de NTFM wordt gebruikt, waardoor het kredietverleningsproces vlotter verloopt.
Vooruitzichten voor 2011 Hoewel rekening wordt gehouden met een flauwe consumentenmarkt en de continuering van het prudent kredietintake beleid, zal door een verhoogde commerciële inspanning – ook van de bijkantoren – ernaar gestreefd worden om toch een bevredigende productiegroei te realiseren. De in 2010 doorgevoerde interne organisatorische structuur- en proceswijzigingen zullen naar verwachting hun vruchten afwerpen. Rekening wordt gehouden met hogere groeicijfers en een verbeterde rentabiliteit.
De financiële ontwikkeling van de bank Onze bank heeft in 2010 bevredigende financiële resultaten geboekt. Het balanstotaal groeide en de operationele resultaten stegen. De financiële doelstellingen, die wij in ons Strategisch Beleidsplan 2008-2010 hebben geformuleerd, zijn goeddeels gerealiseerd, ondanks de concurrentie op de lokale markt, de lage internationale rentetarieven, het negatief resultaat uit financiële transacties evenals de gestegen kosten vooral in de personele sfeer. Deze doelstellingen waren een winstgroei van minimaal 10%, een vergroting van ons aandeel in de kredietverleningsmarkt, een toename van het aandeel van de niet renteinkomsten in de totale bedrijfsopbrengsten en een verbetering van de efficiencyratio met 1½ - 2 procentpunten per jaar. Teneinde de bevoegdheden van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders te benadrukken bij de besluitvorming over de winstverdeling is een balans vóór winstverdeling opgenomen. Dit correspondeert met moderne opvattingen ten aanzien van financiële verslaggeving. Bij het pre-advies van de Raad van Commissarissen en voor analyse doeleinden is echter de balans ná winstverdeling gebruikt. Het geconsolideerd kasstroomoverzicht verschaft inzicht in de liquiditeitsbewegingen. Het volgende bevat een gedetailleerde analyse van de belangrijkste balansposten, alsook van het geconsolideerde resultaat. Ook zal het winstbestemmingsvoorstel toegelicht worden.
Geconsolideerde balans De bedrijfsomvang, gemeten naar het balanstotaal, bedroeg aan het einde van het verslagjaar SRD 1,27 miljard, een stijging van SRD 163,2 miljoen ofwel circa 15% ten opzichte van ultimo 2009. Deze toename is overeenkomstig onze doelstelling geweest. 1.400
Balanstotaal (in miljoenen SRD) 1.273,4
1.200
1.110.2
1000
972.6 795.8
800 606.5 600
400
200 0.0 2006
2007
2008
2009
2010
39
Aan de actiefzijde van de balans was deze stijging hoofdzakelijk te zien in de posten Vorderingen op klanten, Schatkistpapier en Liquide middelen. De post Vorderingen op klanten, hoofdzakelijk voortvloeiende uit de kredietverlening, steeg van SRD 609,7 miljoen per ultimo 2009 tot SRD 718,1 miljoen aan het einde van het verslagjaar. Deze toename van SRD 108,3 miljoen ofwel circa 18% betrof uitzettingen in voornamelijk Surinaams courant. De uitzettingen in vreemde valuta namen door ons bewust dedollariseringsbeleid af. De groei in de kredietverlening vond voornamelijk plaats in de sectoren handel, woningbouw, constructie en installatie, terwijl ook de door de Nationale Trust en Financierings Maatschappij verstrekte consumentenkredieten, toenamen. De post Schatkistpapier laat een toename zien. In 2009 werd onze portefeuille volledig door de Staat afgelost. In het verslagjaar was het wederom mogelijk om via de Centrale Bank van Suriname te beleggen in schatkistpapier van de Republiek Suriname. De liquide middelen (exclusief schatkistpapier) stegen met 5,9% tot SRD 195,7 miljoen. Deze stijging hield verband met de toename van de aan ons toevertrouwde middelen. Aan de passiefzijde van de balans kunnen wij drie hoofdgroepen onderscheiden, namelijk de Schulden aan klanten, de Voorzieningen en het Eigen vermogen. De post Schulden aan klanten omvat onze belangrijkste bron van funding. Deze stegen met SRD 102,8 miljoen ofwel circa 11,0% tot SRD 1.048,9 miljoen. De post Spaargelden, waaronder de lange termijn aangetrokken gelden, nam met 9,6% toe, terwijl de Andere schulden, waaronder de tegoeden op girorekeningen groeiden met 12,1%. Schulden aan kredietinstellingen namen toe met SRD 44,3 miljoen tot SRD 103,1 miljoen. Deze post bestaat met name uit de rekeningcourantverhouding met lokale banken, voortvloeiende uit de dagelijkse clearing van interbancaire transacties. Het eigen vermogen zal met circa SRD 13,0 miljoen ofwel 17,2% toenemen tot SRD 88,3 miljoen, ervan uitgaande dat van de nettowinst SRD 13,2 miljoen aan de Algemene Reserve zal worden toegevoegd. In dat geval loopt deze reserve op tot SRD 70,3 miljoen. De aangroei van het eigen vermogen vergroot de financiële soliditeit van de bank en de financiële ruimte om meer en grotere kredietaanvragen in behandeling te nemen. De zogenaamde buitenbalansposten, waaronder verstrekte garanties en geopende L/C’s, die vanwege hun risico invloed hebben op de solvabiliteitstoetsing, zijn toegenomen met SRD 3,7 miljoen tot SRD 30,3 miljoen.
40
Geconsolideerde resultaten De geconsolideerde resultaten lieten op zich een bevredigende groei zien. Vanwege kostenstijgingen en het negatief resultaat uit financiële transacties zijn deze resultaten echter iets minder dan gebudgetteerd.
Bedrijfsresultaat vóór belastingen (× mln SRD) 32.0 31.10
29.5 28.42
27.0 26.30
24.5 23.90
22.0 19.5
19.95
17.0 2006
2007
2008
2009
2010
De bank realiseerde in het verslagjaar een netto resultaat vóór belastingen van SRD 31,1 miljoen, een stijging met SRD 2,7 miljoen ofwel bijna 10% ten opzichte van 2009. De stijging was het gevolg van een toename van de baten met SRD 8,4 miljoen ofwel 12,2% tot SRD 77,3 miljoen en van de lasten met SRD 5,8 miljoen ofwel 14,1% tot SRD 46,2 miljoen. Baten Aan de toename van de bedrijfsopbrengsten hebben hoofdzakelijk de rentebaten bijgedragen. De overige (niet-rente) baten zijn vanwege het negatief resultaat uit financiële transacties in totaal met SRD 0,3 miljoen gedaald. Het aandeel van de nietrentebaten in het totaal is als gevolg hiervan verminderd met 3,1 procentpunten tot 22,0%. Ons streven is dit percentage successievelijk te verhogen tot 33,3. Het aandeel van de nettorentebaten bedroeg 78,0%, een stijging met 3,1 procentpunten ten opzichte van 2009. Rentebaten De netto-rentebaten stegen met SRD 8,7 miljoen tot SRD 60,3 miljoen. Deze stijging is het resultaat van de groei van de kredietportefeuille. De opbrengsten uit beleggingen in schatkistpapier van de Republiek Suriname stegen vanwege het wederom beschikbaar zijn van nieuw papier met SRD 1,2 miljoen. De groei van de rentebaten werd ondersteund door de aanscherping van het krediet- en balansbeheer, vooral het liquiditeitsbeheer. Niet-rentebaten De provisie en overige bedrijfsopbrengsten groeiden met SRD 1,1 miljoen tot SRD 17,2 miljoen. Deze toename kan voornamelijk toegeschreven worden aan de verdiensten uit het binnenlandse en buitenlandse betalingsverkeer waaronder begrepen aan de kredietverlening gerelateerde provisies, zoals afsluitprovisie en provisie uit hoofde van afgegeven garanties.
Het resultaat uit financiële transacties liet een afname zien van SRD 1,4 miljoen en beliep SRD 0,3 miljoen negatief per ultimo 2010. Dit resultaat komt vanwege hoge volatiliteit op de internationale financiële markten die heeft geleid tot een per saldo koersverlies voor de bank. Het herstel van het internationale beursklimaat heeft een gunstig effect gehad op onze beleggingsportefeuille. Er is sprake geweest van een verder rendementsherstel dat zich al in 2009 had ingezet. In het verslagjaar zijn geen additionele beleggingen gedaan. Lasten De operationele lasten namen met SRD 5,7 miljoen ofwel 15,1% toe tot circa SRD 43,6 miljoen. De grootste toename vond plaats bij de personeelskosten als gevolg van de toegekende salarisverhogingen en noodzakelijke aanpassingen van pensioenen. De stijging van de overige bedrijfslasten is vooral het gevolg van de gestegen kosten voor automatisering, drukwerken, reparatie en onderhoud gebouwen en inventaris, alsook kosten verband houdende met de bewaking van gebouwen. De groei van de operationele kosten is hoger dan gebudgetteerd, vooral vanwege voormelde hogere kosten in de personele sfeer. Wij blijven prioriteit geven aan kostenbeheersing en efficiencyverbetering. De dotatie aan de specifieke debiteurenvoorzieningen bedroeg SRD 2,5 miljoen, ongeveer gelijk aan het niveau in 2009. De kwaliteit van onze kredietportefeuille bleef op een goed peil, gezien de lage non-performing ratio van circa 2%. Ratio’s
BIS ratio (in %) 16 14.26
14.74
14
12
11.49
11.31 10.56
10
8
6
4
2
Solvabiliteit De capitalratio, gedefinieerd als het aandeel van het zichtbare eigen vermogen in het balanstotaal, bedroeg per ultimo van het verslagjaar 6,94%, hetgeen een toename van 0,15 procentpunt is ten opzichte van het voorgaande jaar. Dit is veroorzaakt door de groei van het eigen vermogen, die hoger uitviel dan die van het balanstotaal. Het zichtbare eigen vermogen in procenten van de Vorderingen op klanten daalde met 0,06 procentpunten tot 12,30.
Return on equity (in %) 50
De BIS-ratio, die een betere maatstaf is voor de beoordeling van de solvabiliteit van een bank omdat zij het eigen vermogen relateert aan de som van de naar risicograad gewogen activa, beliep 14,74% vergeleken met 14,26% per eind 2009. Onze bank voldoet zoals gebruikelijk ruimschoots aan deze door de Centrale Bank van Suriname gestelde solvabiliteitstoetsingsnorm, die gebaseerd is op het Bazel I kapitaalakkoord dat een minimale kapitaaleis van 8 procent stelt.
46.9
45 40.0
40
34.4
35
28.0
30
0.0 2006
2007
2008
2009
2010
Rentabiliteit Ondanks de winstgroei, verminderde de RoE door de sterke toename van het eigen vermogen, van 28,0% naar 24,3%, doch bleef absoluut bezien op een goed niveau. De RoA is afgenomen van 1,75 naar 1,67. De sterkere toename van het balanstotaal ten opzichte van de stijging van de nettowinst is de onderliggende oorzaak hiervan. Onze doelstelling is de RoA te verhogen vooral door groei van de overige baten en door efficiencybevorderende maatregelen. De RoA van Surinaamse banken wordt overigens negatief beïnvloed door de hoge kasreserveverplichtingen van de Centrale Bank van Suriname, waardoor een aanzienlijk deel van onze activa niet of nauwelijks rendeert.
24.3
25 20 15 10 5 0.0 2006
2007
2008
2009
2010
41
Return on assets (in %) 2.50
Efficiencyratio (in %)
2.37
2.25
2.18
2.00
1.90 1.75
1.75
1.67
70
1.50
60
1.25
50
1.00
40
0.75
30
0.50
20
0.25
10
0.0
56
54
55
55
56
2006
2007
2008
2009
2010
0.0 2006
2007
2008
2009
2010
Operationeel De belangrijkste indicator voor de operationele productiviteit is de efficiencyratio, waarbij een lagere ratio indiceert dat de bedrijfsactiviteiten des te efficiënter worden uitgevoerd. De efficiencyratio, gedefinieerd als de kosten minus de voorzieningen in procenten van de totale opbrengsten, verslechterde in 2010 naar het niveau van 56,4% en lag daarmee boven onze operationele doelstelling van 53,5%. Dit is een gevolg van de sterkere toename van de operationele lasten en wel met 15,1% in vergelijking met de baten die met 12,2% stegen. Ons streven blijft erop gericht de ratio omlaag te brengen met 1,5 - 2 procentpunten per jaar. Om deze reden wordt prioriteit gegeven aan een verdere aanscherping van het balansbeheer, verhoging
van de verdiencapaciteit, doorvoering van kostenbesparende en efficiencyverhogende maatregelen middels de aanpassing en stroomlijning van de bedrijfsorganisatie en de bedrijfsprocessen. Hakrinbank aandelen Ons dividendbeleid richt zich op een uitkering van 1/3 deel van de nettowinst. Hierbij wordt mede rekening gehouden met onze liquiditeit, solvabiliteit, winstgevendheid en groeidoelstellingen. Mede door dit voor de aandeelhouders aantrekkelijk beleid, laten de winst en het dividend per aandeel een opgaande lijn zien, terwijl de koers/winstverhouding gunstig is voor de belegger. Onderstaande tabel illustreert één en ander.
Kerncijfers inzake Hakrinbank aandeel (in SRD) Per ultimo
2010
2009
2008
2007
2006
Koers per aandeel (Effectenbeurs)
205,00
190,00
174,00
150,00
136,00
Intrinsieke waarde per aandeel
189,66
161,85
116,97
92,99
71,37
Marktkapitalisatie (x SRD 1.000)
95.468
88.482
81.031
69.854
63.335
Nettowinst per aandeel
42,74
39,06
36,15
32,84
27,41
Dividend per aandeel
14,40
13,00
12,00
11,00
10,00
7,0
6,8
6,9
7,3
7,4
108,1
117,4
148,8
161,3
190,6
4,8
4,9
4,8
4,6
5,0
Dividendrendement in % Koers/intrinsieke waarde in % Koers/winstverhouding
42
Koersontwikkeling Hakrinbank aandeel op de Surinaamse Effectenbeurs (in SRD) 210 200
205
190
190
180 174
170 160 150
150 140
136
130 2006
2007
2008
2009
2010
Winstbestemmingsvoorstel voor het boekjaar 2010 Het verbeterde bedrijfsresultaat en de solvabiliteitspositie stellen ons in staat om aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor te stellen een circa 11% hoger contant dividend dan in 2009 uit te keren. Deze verhoging geeft het belang aan dat wij hechten aan een gunstige dividenduitkering aan onze aandeelhouders. Het winstbestemmingsvoorstel is: 1. Uitkering van een totaal dividend van SRD 14,40 per aandeel van nominaal SRD 0,15, hetgeen een dividendpercentage oplevert van 9.600. Uitgaande van de gemiddelde beurskoers in 2010 bedraagt het dividendpercentage 7,29%. In augustus 2010 is er reeds SRD 4,40 als interim-dividend in contanten uitgekeerd, waardoor het slotdividend SRD 10,00 bedraagt. Met deze uitkeringen zal een bedrag van in totaal SRD 6,7 miljoen zijn gemoeid, hetgeen overeenkomt met een uitkeringspercentage van 33,7, iets hoger dan in 2009. 2. Toevoeging van het resterende winstsaldo ten bedrage van SRD 13,2 miljoen aan de Algemene Reserve.
van de economie uitgaan, zorgen. Dit geldt eveneens voor het zich versnellende inflatietempo, dat voeding kan geven tot het op gang komen van een loon- en prijsspiraal. Ter voorkoming hiervan is het ook belangrijk dat vakbonden zich redelijk opstellen bij het arbeidsvoorwaardenoverleg in 2011. Uit prudentie is bij de opstelling van de begroting 2011 van onze bank gewerkt met conservatieve uitgangspunten. Rekening is gehouden met een bescheiden groei van het businessvolume en de rentabiliteit van de bank. De gebudgetteerde groeipercentages liggen lager dan die van voorgaande jaren. Het resultaat uit financiële transacties zal verbeteren vooral vanwege een verwachtbaar hoger transactievolume in de vreemde valutahandel door de verbeterde vraag- en aanbodverhoudingen op de markt. In 2011 zal veel energie gestopt worden in de verbetering van het kostenmanagement en de verhoging van de arbeidsproductiviteit, zodat de efficiencyratio kan verbeteren. Onze inspanningen moeten ertoe leiden dat zowel het balanstotaal als de rentabiliteit in 2011 met een aanvaardbaar percentage zullen toenemen. Zoals gebruikelijk hebben onze medewerkers in het verslagjaar uitstekende prestaties geleverd, hetgeen ook in de afgelopen jaren de basis is geweest voor de gunstige bedrijfsperformance. Wij zijn hen dan ook veel dank verschuldigd voor hun inzet en loyaliteit. Onze dank gaat ook uit naar de leden van de Raad van Commissarissen voor de vruchtbare en aangename samenwerking. Bijzondere dank zijn wij verschuldigd aan onze gewaardeerde klanten en overige externe relaties voor hun business, het geschonken vertrouwen en loyaliteit jegens de Hakrinbank N.V. en haar dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij.
Paramaribo, 11 april 2011
Directie Hakrinbank N.V. Drs. J.D. Bousaid, Algemeen Directeur
Het winstbestemmingsvoorstel leidt tot een verdere versterking van het eigen vermogen van onze bank. Deze versterking vergroot de soliditeit en het groeipotentieel, terwijl ook aan de door de Centrale Bank van Suriname gestelde eisen wordt voldaan inzake de financiering van onze investeringsprogramma’s met eigen vermogen. Tevens heeft het een positieve invloed op de bedrijfsactiviteiten, aangezien meer en grotere kredietaanvragen in behandeling kunnen worden genomen. Bedrijfseconomische vooruitzichten 2011 De opleving van de wereldeconomie zal de algemene bedrijvigheid in ons land en met name die in de exportindustrie gunstig beïnvloeden. De reële economische groei zal volgens schatting van het Internationaal Monetaire Fonds toenemen tot ruim 5%. Van de uitvoering van het Structureel Verbeterings Programma kan een gunstige invloed uitgaan indien – zoals eerder aangegeven – aan een aantal belangrijke randvoorwaarden is voldaan. Anderzijds baren de verslechtering van de overheidsfinanciën en de negatieve consequenties die hiervan op de rest 43
VEA winner 2010 Als auteur van historische romans geeft Cynthia McLeod ons een uitstekend inzicht in de koloniale geschiedenis van ons land. Haar romans, studies en voordrachten zorgen voor een bijzondere verrijking van de Surinaamse literatuur. Op een creatieve manier weet zij mensen te interesseren voor het geschreven woord en de Surinaamse geschiedenis. Haar inzet bij sociale projecten geeft aan haar werk een extra dimensie.
Cynthia McLeod
44
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan:
de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, de Raad van Commissarissen en Directie van de Hakrinbank N.V.
Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit rapport opgenomen jaarrekening 2010 van Hakrinbank N.V. (“de vennootschap”) te Paramaribo, gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde en de vennootschappelijke balans per 31 december 2010, de geconsolideerde en de vennootschappelijke winst-en-verliesrekening over 2010 en het geconsolideerde kasstroomoverzicht over 2010, met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving. Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met algemeen aanvaarde controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur van de vennootschap gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel betreffende de jaarrekening Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van de Hakrinbank N.V. per 31 december 2010 en van het resultaat en de kasstromen over 2010 in overeenstemming met algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving. Paramaribo, 11 april 2011
Lutchman & Co | An independent correspondent firm of Deloitte Touche Tohmatsu Namens deze was getekend Drs. M.R.A. Lutchman RA
45
VEA winner 2007 Armand van Alen heeft geëxcelleerd in diverse onderdelen van de productiesector. Hij ontwikkelde vaak zijn eigen hoogwaardige Surinaamse technologie die door hem met succes werd toegepast. Zijn bedrijven hebben een gevestigde naam in de betonindustrie, vanwege de uitstekende prijs en kwaliteitsverhouding. Hij is een pionier op het gebied van aquacultuur en heeft ook excellente prestaties geleverd op het gebied van de veeteelt en projectontwikkeling. Hij is voor velen het levende bewijs dat een individu via eerlijk, integer en hard werken vooruit kan komen.
Armand van Alen
46
HAKRINBANK N.V. Jaarrekening 2010
Bestaande uit:
geconsolideerde balans vóór voorstel winstverdeling
geconsolideerde balans ná voorstel winstverdeling
geconsolideerde winst- en verliesrekening
geconsolideerd kasstroomoverzicht
vennootschappelijke balans vóór voorstel winstverdeling
vennootschappelijke balans ná voorstel winstverdeling
vennootschappelijke winst- en verliesrekening toelichting
47
GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER 2010 VOOr VOORSTEL WINSTVERDELING (in SRD) 2010
2009
195.716.790
184.840.559
39.062.249
-
Vorderingen op kredietinstellingen
265.019.499
268.337.273
Vorderingen op klanten
718.062.078
609.744.420
16.431.132
9.509.174
1.411.550
1.411.550
33.681.754
33.879.658
4.005.647
2.437.004
1.273.390.699
1.110.159.638
103.146.816
58.802.345
- Spaargelden
506.327.735
461.836.913
- Andere schulden
542.584.686
484.242.812
Overige schulden
4.063.496
4.561.917*
Overlopende passiva
3.124.014
3.285.369
21.161.055
18.053.937
1.180.407.802
1.030.783.293
69.854
69.854
916
916
Herwaarderingsreserve
17.926.850
18.170.715
Algemene reserve
55.080.812
42.946.756*
Resultaat verslagjaar
19.904.465
18.188.104
92.982.897
79.376.345
1.273.390.699
1.110.159.638
28.707.929
24.663.211
1.616.336
2.001.028
30.324.265
26.664.239
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier
Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten:
Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal SRD 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
* cijfers aangepast voor vergelijkingsdoeleinden
Paramaribo, 11 april 2011
48
Raad van Commissarissen:
Directie:
President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Vice President-Commissaris G.K.T. Lau MBA G. Lie Sem-Nawikromo Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC H.R. Ramdhani Mr. A.K.R. Shyamnarain
Drs. J.D. Bousaid Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh MBA Financieel Directeur
GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER 2010 NA VOORSTEL WINSTVERDELING (in SRD) 2010
2009
195.716.790
184.840.559
39.062.249
-
Vorderingen op kredietinstellingen
265.019.499
268.337.273
Vorderingen op klanten
718.062.078
609.744.420
16.431.132
9.509.174
1.411.550
1.411.550
33.681.754
33.879.658
4.005.647
2.437.004
1.273.390.699
1.110.159.638
103.146.816
58.802.345
- Spaargelden
506.327.735
461.836.913
- Andere schulden
542.584.686
484.242.812
Overige schulden
8.720.456
8.566.903
Overlopende passiva
3.124.014
3.285.369
21.161.055
18.053.937
1.185.064.762
1.034.788.279
69.854
69.854
916
916
Herwaarderingsreserve
17.926.850
18.170.715
Algemene reserve
70.328.317
57.129.874
88.325.937
75.371.359
1.273.390.699
1.110.159.638
28.707.929
24.663.211
1.616.336
2.001.028
30.324.265
26.664.239
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier
Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten:
Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal SRD 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
Paramaribo, 11 april 2011 Raad van Commissarissen:
Directie:
Ir. R.A. Mac Donald President-Commissaris Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Vice President-Commissaris G.K.T. Lau MBA G. Lie Sem-Nawikromo Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC H.R. Ramdhani Mr. A.K.R. Shyamnarain
Drs. J.D. Bousaid Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh MBA Financieel Directeur
49
GECONSOLIDEERDE WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2010 (in SRD)
2010
2009
Interestbaten
82.693.158
72.980.845
Interestlasten
22.401.197
21.392.547
Interestmarge
60.291.961
51.588.298
Provisie
17.099.845
16.076.519
-225.790
1.204.549
106.275
3.252
77.272.291
68.872.618
28.989.974
25.990.026
4.560.916
2.902.903
10.081.541
9.032.977
2.539.133
2.527.800
46.171.564
40.453.706
WINST VÓÓR BELASTING
31.100.727
28.418.912
Inkomstenbelasting
11.196.262
10.230.808
WINST NA BELASTING
19.904.465
18.188.104
BEDRIJFSOPBRENGSTEN
Resultaat financiële transacties Overige bedrijfsopbrengsten
BEDRIJFSLASTEN Personeelskosten Afschrijvingen Overige bedrijfslasten Voorziening kredietrisico’s
Paramaribo, 11 april 2011
50
Raad van Commissarissen:
Directie:
Ir. R.A. Mac Donald President-Commissaris Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Vice President-Commissaris G.K.T. Lau MBA G. Lie Sem-Nawikromo Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC H.R. Ramdhani Mr. A.K.R. Shyamnarain
Drs. J.D. Bousaid Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh MBA Financieel Directeur
GECONSOLIDEERD KASSTROOMOVERZICHT 2010 (in SRD)
2010
2009
31.100.727
28.418.912
Afschrijvingen materiële vaste activa
4.560.916
2.902.903
Mutatie in voorzieningen
5.336.540
7.094.077
40.998.183
38.415.892
-39.062.249
996.586
3.317.774
-26.263.113
-110.211.076
-67.871.385
(Toename) effecten
-6.921.958
-767.090
(Toename) overlopende activa
-1.568.643
-11.281
Toename schulden aan kredietinstellingen
44.344.471
12.897.950
102.832.696
97.418.691
(Afname) / toename overlopende passiva
-161.355
565.620
(Afname) overige schulden
-938.362
-897.715*
-11.336.190
-11.226.465
21.293.291
43.257.690
-4.872.467
-3.100.816
509.455
-247.501
-4.363.012
-3.348.317
Dividend in contanten
-6.054.048
-5.774.630*
Netto-kasstroom uit financieringsactiviteiten
-6.054.048
-5.774.630
Toename in kasmiddelen
10.876.231
34.134.743
Liquide middelen per 1 januari
184.840.559
150.705.816
Liquide middelen per 31 december
195.716.790
184.840.559
Kasstroom uit operationale activiteiten Resultaat vóór belastingen Aangepast voor:
(Toename) / afname schatkistpapier Afname / (toename) vorderingen op kredietinstellingen (Toename) kredietverlening
Toename schulden aan klanten
Betaalde inkomstenbelasting Netto-kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen materiële vaste activa Toename onderhanden investeringen Netto-kasstroom uit investeringsactiviteiten
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
* cijfers aangepast voor vergelijkingsdoeleinden
Het kasstroomoverzicht is opgenomen volgens de indirecte methode vóór winstverdeling. Hierin zijn de mutaties die leiden tot een wijziging in de liquide middelen in aanmerking genomen.
Paramaribo, 11 april 2011 Raad van Commissarissen:
Directie:
Ir. R.A. Mac Donald President-Commissaris Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Vice President-Commissaris G.K.T. Lau MBA G. Lie Sem-Nawikromo Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC H.R. Ramdhani Mr. A.K.R. Shyamnarain
Drs. J.D. Bousaid Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh MBA Financieel Directeur
51
VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS PER 31 DECEMBER 2010 VOOR VOORSTEL WINSTVERDELING (in SRD) 2010
2009
195.716.790
184.840.559
39.062.249
-
Vorderingen op kredietinstellingen
265.019.499
268.337.273
Vorderingen op klanten
540.375.714
447.508.443
16.431.132
9.509.174
177.927.778
161.835.841
33.655.611
33.861.878
3.211.642
1.872.815
1.271.400.415
1.107.765.983
103.146.816
58.802.345
- Spaargelden
506.249.465
461.762.338
- Andere schulden
541.410.063
482.490.922
Overige schulden
3.404.718
3.780.340*
Overlopende passiva
3.045.401
3.499.756
21.161.055
18.053.937
1.178.417.518
1.028.389.638
69.854
69.854
916
916
Herwaarderingsreserve
17.926.850
18.170.715
Algemene reserve
55.080.812
42.946.756*
Resultaat verslagjaar
19.904.465
18.188.104
92.982.897
79.376.345
1.271.400.415
1.107.765.983
28.707.929
24.663.211
1.616.336
2.001.028
30.324.265
26.664.239
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier
Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten:
Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal SRD 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
* cijfers aangepast voor vergelijkingsdoeleinden
Paramaribo, 11 april 2011
52
Raad van Commissarissen:
Directie:
Ir. R.A. Mac Donald President-Commissaris Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Vice President-Commissaris G.K.T. Lau MBA G. Lie Sem-Nawikromo Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC H.R. Ramdhani Mr. A.K.R. Shyamnarain
Drs. J.D. Bousaid Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh MBA Financieel Directeur
VENNOOTSCHAPPELIJK BALANS PER 31 DECEMBER 2010 NA VOORSTEL WINSTVERDELING (in SRD) 2010
2009
195.716.790
184.840.559
39.062.249
-
Vorderingen op kredietinstellingen
265.019.499
268.337.273
Vorderingen op klanten
540.375.714
447.508.443
16.431.132
9.509.174
177.927.778
161.835.841
33.655.611
33.861.878
3.211.642
1.872.815
1.271.400.415
1.107.765.983
103.146.816
58.802.345
- Spaargelden
506.249.465
461.762.338
- Andere schulden
541.410.063
482.490.922
Overige schulden
8.061.678
7.785.326
Overlopende passiva
3.045.401
3.499.756
21.161.055
18.053.937
1.183.074.478
1.032.394.624
69.854
69.854
916
916
Herwaarderingsreserve
17.926.850
18.170.715
Algemene reserve
70.328.317
57.129.874
88.325.937
75.371.359
1.271.400.415
1.107.765.983
28.707.929
24.663.211
1.616.336
2.001.028
30.324.265
26.664.239
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier
Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten:
Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal SRD 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
Paramaribo, 11 april 2011 Raad van Commissarissen:
Directie:
Ir. R.A. Mac Donald President-Commissaris Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Vice President-Commissaris G.K.T. Lau MBA G. Lie Sem-Nawikromo Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC H.R. Ramdhani Mr. A.K.R. Shyamnarain
Drs. J.D. Bousaid Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh MBA Financieel Directeur
53
VENNOOTSCHAPPELIJKE WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2010 (in SRD)
2010
2009
Interestbaten
70.873.338
61.189.990
Interestlasten
22.400.523
21.388.440
Interestmarge
48.472.815
39.801.550
Provisie
14.994.533
13.951.063
-225.790
1.204.549
106.275
3.252
63.347.833
54.960.414
25.037.186
22.307.006
Afschrijvingen
4.550.315
2.877.364
Overige bedrijfslasten
9.247.783
8.554.087
Voorziening kredietrisico’s
2.311.372
2.186.004
41.146.656
35.924.461
22.201.177
19.035.953
7.992.424
6.852.943
14.208.753
12.183.010
5.695.712
6.005.094
19.904.465
18.188.104
BEDRIJFSOPBRENGSTEN
Resultaat financiële transacties Overige bedrijfsopbrengsten
BEDRIJFSLASTEN Personeelskosten
WINST VÓÓR BELASTING Inkomstenbelasting
Resultaat deelneming (na belasting)
WINST NA BELASTING
Paramaribo, 11 april 2011
54
Raad van Commissarissen:
Directie:
Ir. R.A. Mac Donald President-Commissaris Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Vice President-Commissaris G.K.T. Lau MBA G. Lie Sem-Nawikromo Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC H.R. Ramdhani Mr. A.K.R. Shyamnarain
Drs. J.D. Bousaid Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh MBA Financieel Directeur
TOELICHTING BEHORENDE BIJ DE GECONSOLIDEERDE JAARREKENING PER 31 DECEMBER 2010
Algemeen Er is zowel een balans vóór als een balans ná winstverdeling opgemaakt. De voorgestelde winstverdeling over 2010 is in de balans ná winstverdeling reeds verwerkt. De winstverdeling over 2009 is op de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 26 april 2010 als volgt vastgesteld (bedragen in SRD): Nettowinst 18.188.104 Contant dividend 6.064.048 Toevoeging aan de Algemene reserve
12.134.056
Voor zover niet anders vermeld zijn activa en passiva gewaardeerd op hun nominale waarde. De uitstaande vorderingen en schulden in vreemde valuta zijn omgerekend tegen op balansdatum geldende Centrale Bank van Suriname koers voor aankoop van bankbiljetten (2010: USD 1 = SRD 2,710 en EUR 1 = SRD 3,588 / 2009: USD 1 = SRD 2,710 en EUR 1 = SRD 3,874). Op de vorderingen op klanten zijn specifieke voorzieningen uit hoofde van kredietrisico’s in mindering gebracht. Jaarlijks wordt de (per saldo) mutatie in deze voorzieningen in de Winst- en Verliesrekening verantwoord. De inkomstenbelasting zoals deze is opgenomen in de Winst- en Verliesrekening is berekend over de commerciële winst (na aftrek van het resultaat op deelnemingen). Het verschil met het werkelijk verschuldigde bedrag is gemuteerd in de voorziening latente belastingverplichtingen. De materiële vaste activa zijn voor wat betreft de onroerende goederen gewaardeerd op vervangingswaarden waarbij, met uitzondering van de terreinen, lineaire afschrijvingen in mindering zijn gebracht op basis van de geschatte economische levensduur. De transportmiddelen en inventaris zijn gewaardeerd op aanschafwaarden onder aftrek van lineaire afschrijvingen op basis van de geschatte economische levensduur. Veranderingen in de waarde van de onroerende goederen worden ten gunste of ten laste van de herwaarderingsreserve gebracht onder aftrek van latente belastingen. De herwaarderingsreserve is afzonderlijk onder het eigen vermogen opgenomen. De voorziening latente belastingen is berekend op haar contante waarde, uitgaande van een belastingtarief van 36%. De gehanteerde jaarlijkse afschrijvingspercentages luiden als volgt: - Gebouwen : 4% - 5% - Terreinverbetering : 10% - Transportmiddelen en kantoorinventaris : 25% In de geconsolideerde jaarrekening zijn de cijfers verwerkt van de bank en haar 100% dochteronderneming de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V.
De voorgestelde winstverdeling over 2010 luidt als volgt (bedragen in SRD): Dividend in contanten - interim-dividend 2.049.062 - slotdividend 4.656.960 Toevoeging aan de Algemene reserve 13.198.443 19.904.465
De onderstaande toelichting is, tenzij anders vermeld, toegespitst op de geconsolideerde jaarcijfers. De vergelijkende cijfers betreffen de cijfers per 31 december 2009. De bedragen zijn opgenomen in Surinaamse Dollar.
55
BALANS PER 31 DECEMBER 2010 2010
2009
195.716.790
184.840.559
39.062.249
-
265.019.499
268.337.273
718.062.078
609.744.420
16.431.132
9.509.174
177.927.778
161.835.841
ACTIVA
Liquide middelen Onder deze post vallen kasgelden, direct opeisbare tegoeden bij de Centrale Bank van Suriname alsmede de kasreserve in SRD bij de Centrale Bank van Suriname, welke niet ter vrije beschikking staat van de Hakrinbank N.V.
Schatkistpapier Deze post betreft beleggingen in schatkistpromessen van de Republiek Suriname. De looptijd is 6 maanden en de rente op jaarbasis bedraagt 7,5%.
Vorderingen op kredietinstellingen Hieronder zijn opgenomen vorderingen op binnenlandse en buitenlandse kredietinstellingen. Tevens omvat deze post de door de Centrale Bank van Suriname verplicht voorgeschreven vreemde valuta kasreserve aangehouden bij buitenlandse banken; deze staat niet ter vrije beschikking van de Hakrinbank N.V.
Vorderingen op klanten Onder deze post zijn opgenomen vorderingen uit hoofde van kredietverlening en overige vorderingen. De noodzakelijk geachte voorzieningen zijn in mindering gebracht.
Effecten Deze post betreft beleggingen in buitenlandse effecten/fondsen via een internationale investmentbank, het bezit in aandelen Nationale Ontwikkelingsbank van Suriname N.V. (N.O.B.) ad nominaal SRD 95 en een belegging in 7% obligaties Staatsolie N.V.. De beleggingen in buitenlandse fondsen zijn gewaardeerd tegen de marktprijs per balansdatum, de aandelen N.O.B. op de laagste van de aanschaf- en marktwaarde en de belegging in 7% obligaties Staatsolie N.V. tegen de verkrijgingsprijs ad USD 2,500,000. De nominale waarde van deze obligaties is USD 100.
Deelneming (in de vennootschappelijke balans) Deze post betreft een 100% deelname in het kapitaal ad SRD 5.000 van de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. De waardering is geschied tegen de intrinsieke waarde; de vordering op haar nominale waarde. Tevens is hieronder opgenomen de deelname in het kapitaal van BNETS N.V. ad SRD 1.411.550 (2009: SRD 1.411.550). De waardering is geschied tegen de verkrijgingsprijs.
56
BALANS PER 31 DECEMBER 2010
2010
2009
26.804.667
15.867.219
1.290.497
253.655
Herwaardering
-
11.028.150
Correctie afschrijving wegens herwaardering
-
- 550.950
1.920.218
895.307
Boekwaarde per 31 december
26.174.946
26.804.667
Vervangingswaarde
44.715.897
43.425.400
Cumulatieve afschrijvingen
18.540.951
16.620.733
Boekwaarde per 31 december
26.174.946
26.804.667
Boekwaarde per 1 januari
5.189.434
4.349.869
Investeringen
3.581.970
2.847.161
Afschrijvingen
2.640.698
2.007.596
Boekwaarde per 31 december
6.130.706
5.189.434
Aanschafwaarde
22.125.742
18.543.772
Cumulatieve afschrijvingen
15.995.036
13.354.338
6.130.706
5.189.434
1.376.102
1.885.557
33.681.754
33.879.658
4.005.647
2.437.004
Materiële vaste activa Onroerende goederen: Boekwaarde per 1 januari Investeringen
Afschrijvingen
Transportmiddelen en kantoorinventaris:
Boekwaarde per 31 december
Onderhanden investeringen: Onderhanden werken
Totaal materiële vaste activa
Overlopende activa Hieronder zijn opgenomen vooruitbetaalde bedragen voor kosten die ten laste van de volgende jaren komen en nog te ontvangen bedragen wegens nog niet geïnde baten.
57
BALANS PER 31 DECEMBER 2010
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen
2010
2009
103.146.816
58.802.345
Hieronder zijn opgenomen verplichtingen jegens locale en buitenlandse banken. Schulden aan klanten (Spaargelden)
-
Hieronder zijn opgenomen: Deposito- en spaarcertificaten
12.365.840
21.053.062
493.961.894
440.783.851
506.327.734
461.836.913
542.584.686
484.242.812
8.720.456
8.566.903
3.124.014
3.285.369
Voorziening latente belastingverplichtingen
3.717.678
4.053.682
Voorziening pensioenen
5.556.786
4.665.132
11.105.376
9.199.623
Saldi van deposito- en spaarrekeningen
Schulden aan klanten (Andere schulden) Onder dit hoofd zijn de met de bedrijfsuitoefening van de bank samenhangende schulden opgenomen, voorzover zij niet onder spaargelden en schulden aan kredietinstellingen zijn gepresenteerd. Overige schulden Onder deze post zijn passiva opgenomen, die niet onder één van de overige posten kunnen worden gerubriceerd. Overlopende passiva Hieronder zijn opgenomen de vooruit ontvangen bedragen van baten die ten gunste van volgende jaren komen en nog te betalen bedragen terzake van lasten, die aan verstreken jaren zijn toe te rekenen. Voorzieningen Onder dit hoofd zijn opgenomen:
Voorziening (medische) kosten en gratificaties/ toeslagen gepensioneerden Voorziening CLICO
645.715
-
Voorziening eigen risico verzekeringen
135.500
135.500
21.161.055
18.053.937
69.854
69.854
916
916
Gestort en opgevraagd kapitaal De nominale waarde van een aandeel bedraagt SRD 0,15 Balanswaarde per 1 januari respectievelijk 31 december Agioreserve Balanswaarde per 1 januari respectievelijk 31 december
58
BALANS PER 31 DECEMBER 2010
2010
2009
18.170.715
9.404.493
-
8.849.062
-243.865
-82.840
17.926.850
18.170.715
Balanswaarde per 1 januari
57.129.874
44.995.818
Toevoeging uit de nettowinst
13.198.443
12.134.056
Balanswaarde per 31 december
70.328.317
57.129.874
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties
28.707.929
24.663.211
1.616.336
2.001.028
Herwaarderingsreserve Balanswaarde per 1 januari Toevoeging uit hoofde van herwaardering materiële vaste activa Vrijval Balanswaarde per 31 december
Algemene reserve
Onder deze post zijn opgenomen de voor rekening van derden afgegeven bankgaranties.
Verplichtingen uit hoofde van onherroepelijke accreditieven Deze post omvat gestelde onherroepelijke, respectievelijk geconfirmeerde accreditieven.
59
WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2010
Interestmarge
2010
2009
60.291.961
51.588.298
17.099.845
16.076.519
-225.790
1.204.549
106.275
3.252
28.989.974
25.990.026
4.560.916
2.902.903
10.081.54
9.032.977
2.539.133
2.527.800
11.196.262
10.230.808
Deze post omvat het voordelig verschil tussen de interestbaten uit kredietverlening, beleggingen en overige uitzettingen enerzijds en de interestlasten der opgenomen en toevertrouwde gelden anderzijds.
Provisie Hieronder zijn begrepen de opbrengsten uit dienstverlening.
Resultaat financiële transacties Hieronder zijn opgenomen valutakoersresultaten, valuta omrekeningsverschillen en waardeverschillen effecten.
Overige bedrijfsopbrengsten Hieronder zijn opgenomen overige opbrengsten, niet voortvloeiende uit de kernactiviteiten van de bank.
Personeelskosten Deze post omvat de salarissen, bonussen, sociale lasten en andere voorzieningen voor het personeel.
Afschrijvingen Hieronder zijn opgenomen de afschrijvingen op materiële vaste activa.
Overige bedrijfslasten Hieronder zijn begrepen huisvestings-, kantoor-, computerkosten e.d.
Voorziening kredietrisico’s Deze post betreft de toevoeging aan de specifieke voorziening voor debiteuren uit hoofde van kredietrisico’s.
Inkomstenbelasting Deze post betreft de inkomstenbelasting berekend over de in de winst- en verliesrekening verantwoorde winst vóór belasting.
60
Curricula vitae en nevenfuncties van leden van de Raad van Commissarissen
Ir. R.A. (Richard) Mac Donald |
President-Commissaris
Is levensmiddelentechnoloog (Landbouw Hogeschool Wageningen) en bekleedt thans de functie van interim directeur van Apotheek Tjin A Kwie. Hij heeft ruime werkervaring opgedaan in het bedrijfsleven en was jarenlang directeur van Varossieau N.V. Hij is lid van de Staatsraad en van de Raad van Commissarissen van Jetzza International N.V.
Drs. M.M. (Milton) Sandvliet M.Sc. | Vice President-Commissaris Algemeen econoom (Anton de Kom Universiteit van Suriname) met een Master of Science degree in International Business (University of the West Indies). Hij is Hoofd Economische en Administratieve Diensten bij Civil Aviation Safety Authority Suriname en heeft werkervaring opgedaan als directeur STPO en stafambtenaar Internationale Economische Betrekkingen bij het Ministerie van Handel en Industrie.
G.K.T. (Gerard) Lau |
Commissaris
Gerard Lau is in 1982 afgestudeerd aan de Boston University (USA) met een Bsc. Graad in Management Sciences. In 1996 studeerde hij af aan de W.E. Simon Graduate School of Business Administration van de University of Rochester (USA) en de Nyenrode Business Universiteit (NL) met een dubbele MBA graad. Hij heeft onder andere gewerkt bij American Express en Time Warner in Nederland en in Suriname heeft hij verschillende opdrachten uitgevoerd via zijn eigen Consulting bedrijf. Hij heeft ook gewerkt bij SBBS als Interim Financieel Directeur, de N.V. EBS als CFO, en is momenteel werkzaam bij Fernandes Concern Beheer N.V. als interim directeur. Hij was ook de Voorzitter van het onderhandelingsteam voor de Staat Suriname met Surgold.
G. (Ghamie) Lie Sem-Nawikromo |
Commissaris
Heeft een comptabele opleiding met aanvullende opleidingen in Financieel Management en Marketing. Zij is Onderdirecteur Algemeen Maatschappelijk Zorg van het Ministerie van Sociale Zaken en heeft werkervaring opgedaan in diverse comptabele functies bij de overheid en als directeur Algemene Oudedagvoorzieningsfonds. Nevenfunctie: Trainer ICT.
61
Curricula vitae en nevenfuncties van leden van de Raad van Commissarissen
Drs. A.K. (Agnes) Moensi-Sokowikromo RC | Commissaris Bedrijfseconoom (Anton de Kom Universiteit van Suriname) met een ‘International Executive Master in Finance and Control degree’ van de Universiteit van Maastricht (Maastricht Business School) en de Universiteit van Amsterdam (Amsterdam Business School). Zij is Deputy Director Finance bij Staatsolie Maatschappij Suriname N.V. en ook lid van de Raad van Commissarissen van Paradise Oil Company Suriname en ‘alternate member of the Board of Directors’ van Ventrin Petroleum Company Ltd. te Trinidad.
H.R. (Harold) Ramdhani |
Commissaris
Heeft een handelsopleiding op mastersniveau en is directeur/eigenaar van Ramsholding. Hij is lid van de Staatsraad, voorzitter van het bestuur tevens waarnemend directeur van de Stichting Experimentele Landbouwbedrijven Prins Bernhard Polder (zaaizaad) en de veeteeltbedrijven Baboenhol en Tibiti en lid van het Nationaal Luchtvaart Onderhandelings en Adviesorgaan.
Mr. A.K.R. (Roy) Shyamnarain |
Commissaris
Fiscaal jurist met een aanvullende algemeen juridische opleiding (Rijksuniversiteit Leiden). Hij is partner bij Tjong A Hung Belastingadviseurs en heeft werkervaring opgedaan bij de Belastingdienst in Nederland en als adviseur van ex- minister Hildenberg van Financiën in Suriname. Hij is ex- voorzitter van de Deviezencommissie en lid van de Commissie van Toezicht IFONS.
62
Curricula vitae en nevenfuncties van leden van de Directie
Drs. J.D. (Jim) Bousaid |
Algemeen Directeur
Jim Bousaid studeerde Economie met als specialisatie Geld-, Krediet- en Bankwezen, en Openbare Financiën aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Na zijn terugkeer in Suriname werkte hij enige tijd als projectontwikkelaar bij een semi-overheidsinstelling. In 1984 aanvaarde hij een dienstbetrekking bij de Hakrinbank en bekleedde sindsdien diverse commerciële en financiële functies. In 2002 volgde de benoeming tot algemeen directeur. De heer Bousaid was van 2005 - 2007 voorzitter van de Surinaamse Bankiersvereniging en van 2004 - 2008 lid van de Board of Directors van de Caribbean Association of Banks. Hij is ook Honorair Consul van de Republiek Turkije in Suriname.
Mr. M.M. (Mariëtte) Tjon A Ten |
Operations Directeur
Mariëtte Tjon A Ten studeerde in 1977 af als jurist aan de Rijksuniversiteit Leiden, Nederland. Zij trad in mei 1981 in dienst van de Hakrinbank en bekleedde zowel bij de bank als de dochtermaatschappij NTFM diverse functies. Op 1 augustus 2002 werd zij benoemd tot operations directeur. Sedert maart 2007 is zij secretaris van de Surinaamse Bankiersvereniging. Ook is zij plaatsvervangend lid van de SER en voorzitter van de Stichting Bankbeveiligingsdienst.
Drs. G.M. (Gerard) Raghoenathsingh, MBA | Financieel Directeur Gerard Raghoenathsingh is bedrijfseconoom (Anton de Kom Universiteit van Suriname) en bezit een masters degree in Business Administration van de Maastricht School of Management met als specialisatie Corporate Strategy and Economic Policy. Hij is sinds 1991 verbonden aan de Hakrinbank en bekleedde sindsdien diverse functies. Op 1 augustus 2001 werd hij benoemd tot Onderdirecteur Commercial en ingaande 1 juli 2008 tot financieel directeur binnen de Raad van Bestuur. Sedert juni 2006 is hij secretaris van de Vereniging voor de Effectenhandel in Suriname.
Ir. S. (Steven) Coutinho, MBA |
Onderdirecteur Commerciële Zaken
Steven Coutinho studeerde Technische Natuurkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, Spaans en Filosofie aan de Universidad Complutense in Madrid, en bezit een MBA in Finance van de Wharton School of Business of the University of Pennsylvania. Hij heeft als senior managementconsultant in de bancaire sector gewerkt in London, Berlijn en Amsterdam en was ook betrokken bij de opstelling van het Meerjaren Ontwikkelings Programma 2006 - 2010 van de Republiek Suriname. Hij trad in 2009 in dienst van de Hakrinbank N.V.
63
Adressenlijst
Hoofdkantoor Dr. Sophie Redmondstraat 11-13 P.O.Box 1813 Paramaribo
Telefoon: Fax: E-mail:
(597) 477722 (597) 472066 – (597) 475073
[email protected] [email protected] [email protected]
Website:
www.hakrinbank.com
Swiftcode: HAKRSRPA nsten en producten kunt u bij al onze kantoren terecht.
Sophie Redmondstraat 11-13 T: 477722 J. Lachmonstraat 164 T: 497875 uwe Havencomplex T: 401836 Bijkantoren I. Gandhi-/Latourweg T: 481802 Anamoe-/Plutostraat Nieuwe Haven T: 451977 Havencomplex T: 0356446 ding Soemitaweg 471 22 ext 435 G. Maynardstraat 19Telefoon: (597) 47T:77 0231176 Fax: (597) 40 24 66 Pengel International Airport T: 0325466
Snel, gemakkeli
Flora Mr. Jagernath Lachmonstraat 164 Telefoon: (597) 47 77 22 ext 701 Fax: (597) 49 93 57
Tourtonne Hk. Anamoestraat/Plutostraat Telefoon: (597) 47 77 22 ext 804 Fax: (597) 55 13 62
Tamanredjo Hadji Iding Soemitaweg 471 Telefoon: (597) 03 56 446 Fax: (597) 03 56 447
Latour Hk. Indira Gandhiweg/Latourweg 10 Telefoon: (597) 47 77 22 ext 415
Nickerie G.G. Maynardstraat 49 Telefoon: (597) 02 31 176, 02 31 711, 02 31 750, 02 10 182 Fax: (597) 02 31 931
Fax:
(597) 48 18 56
Nationale Trust- en Financieringsmaatschappij N.V. P.O. Box 1813 Dochtermaatschappij Dr. Sophie Redmondstraat Nationale Trust- en11-13 Financierings Maatschappij N.V. (NTFM) Paramaribo, Dr. SophieSuriname Redmondstraat 11-13 (597) 410000 Telefoon: (597) |41 00(597) 00 479874
Fax:
64
STUDE PAKKE
(597) 47 98 74
simone reeder
fotografie & bewerking
ideeën
creatieve vormgeving & marketing opmaak & art direction
drukkerij Leo Victor druk
65
66
67
