De geschiedenis van principes

Principe Architectuurprincipe Enteprise Architectuur Dragon1

De geschiedenis van principes Historische feitenkennis zorgt voor hedendaags inzicht en een voorspelbare toekomst

Colofon Auteur:

Mark Paauwe

Organisatie:

The Dragon1 Software Company

Bijgewerkt op datum:

14 oktober 2013

Versie:

4.6d

Dit is een ‘levend whitepaper’. Heeft u opmerkingen of aanbevelingen voor de volgende versie? Stuur deze naar [email protected] Permanente download locatie: http://wiki.dragon1.org/downloads/dragon1-whitepaper-geschiedenis-van-principes.pdf Open Dragon1 EA Methode

© Copyright 2013 Dragon1

1 / 17

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 2 Samenvatting........................................................................................................................................... 3 Inleiding ................................................................................................................................................... 4 De oorspronkelijke definitie van het woord ‘principe’ ....................................................................... 4 Het gebruik van ‘principe’ in ondernemingen..................................................................................... 5 Systeemontwerpprincipes................................................................................................................... 6 De geschiedenis van principes ................................................................................................................ 7 Ver terug in de tijd............................................................................................................................... 7 Het principe van de baksteen zorgt voor het ontstaan van steden .................................................... 8 Architectonische bouwwerken en hun principes voor duurzaamheid ............................................... 9 Ook in toekomstige innovaties spelen principes een grote rol ......................................................... 13 Conclusie ............................................................................................................................................... 13 Literatuurverwijzingen .......................................................................................................................... 15

Dragon1 EA Methode


2 / 17

Samenvatting Om de aard en de functie van het instrument ‘principe’ in het enterprise architectuurvakgebied beter te begrijpen en principes zelf als architect gerichter te kunnen toepassen, is het van belang de geschiedenis van principes te verkennen in en rond de context van de bouwkunde. Omdat in de spreektaal het begrip ‘principe’ net iets anders wordt gebruikt dan in de architectuur, is het ook voor de geïnteresseerde in enterprise architectuur zinvol om kennis te nemen van de geschiedenis van principes in dit artikel. Aan de hand van een chronologische overzicht wordt in de volgende paragrafen stilgestaan bij de verschillende soorten principes die zijn gebruikt voor verschillende soorten bouwwerken. We beginnen de reis bij de behoefte voor het creëren van tijdelijke schuilplaatsen, gaan langs de wiskunde, vroege stedenbouw en het bouwen van piramides, bekijken de ontwikkelingen van aquaducten, maken een uitstap naar de opera in Parijs en gotische en romaanse kerken, staan kort stil bij Dhamma en prima facie principes, en eindigen ten slotte bij automatisering en virtualisatie oplossingen in ondernemingen. Bij al deze onderwerpen staan we stil bij een voorbeeld van een principe zoals dat werd gebruikt bij het ontwerpen en realiseren van bouwwerken. Voordat we met deze chronologische rondgang beginnen behandelen we eerst de oorsprong van het woord principe.

Dragon1 EA Methode


3 / 17

Inleiding De oorspronkelijke definitie van het woord ‘principe’ Het woord principe is volgens velen afkomstig van het Latijnse woord principium dat ‘bron’ of ‘begin’ betekent en dat is weer afkomstig van het Latijnse woord princeps en dat betekent ‘eerste burger’, ‘keizer’ of ‘hoofd’. Het woord principium werd gebruikt, onder andere door Vitruvius, een architect uit het Romeinse Rijk, om uit leggen wat waar is en onomstotelijk vaststaat en als wet voor iedereen geldt. Vitruvius zag een principe als het element, de wet of kracht die specifieke resultaten produceert of bepaalt. Zo nam Vitruvius principes waar in het menselijk lichaam, zoals symmetrie en proportie, die zouden zorgen voor perfectie. Het menselijk lichaam was voor hem de bron van goede principes. De principes van het menselijk lichaam dienden volgens hem te worden hergebruikt bij het ontwerpen van tuinen en bouwwerken omdat dit altijd zou leiden tot een perfect resultaat: een ultieme combinatie van schoonheid, robuustheid en bruikbaarheid.

Figuur 1. Artist Impression van Symmetrie en proportie in het menselijk lichaam volgens Vitruvius.

Het principe van proportie wordt tot op de dag van vandaag door elke landschapsarchitect gebruikt om in het ontwerp en in de realisatie van het landschap een spannende en evenwichtige verhouding van entiteiten voor elkaar te krijgen. Dit soort principe wordt een ontwerpprincipe genoemd. De natuurlijke handhaving in het principe (het afdwingen van een werking die altijd op een zelfde wijze in een context plaatsvindt) van proportie, is al in werking. Volgens Vitruvius vormden de armen en benen van een mensen punten op een ideale cirkel. Dit principe van menselijke proportie, zoals Vitruvius schetste, is uiteindelijk niet precies waar gebleken, maar de basis gedachte over een soort van natuurlijke verhouding tussen entiteiten (ledematen) van mensen is gebleken correct te zijn. Alleen niet de verhouding die Virtuvius in gedachten had. Een verhoudingsmaat betreffende ultieme proportie die we hier wel dienen te noemen is de gulden snede (Divina Proportia). De gulden snede (in de wiskunde aangeduid als Φ - Fie) is de optimale

Dragon1 EA Methode


4 / 17

verhouding der dingen die we overal in de natuur tegenkomen. Fie heeft als waarde: 1.618 0339 887. Dit verhoudingsgetal gebruikt in de zijden of secties van een rechthoek bijvoorbeeld, zorgt ervoor dat we iets qua proportie mooi vinden en niet saai, maar spannend.

Figuur 2. Een ontwerpschets van het Parthenon in Athene.

In figuur 2, een ontwerpschets van het Parthenon in Athene, komt veelvuldig Fie terug. Maar ook in het museum het Louvre, de menselijke hartslag, vingerkootjes, in de reeks van Fibonacci en in gezichten van mensen. Het principe van de gulden snede toepassen in een visualisatie en een bouwwerk levert vaak bewondering en verwondering op van de aanschouwer. Het gebruik van principes in een ontwerp van een bouwwerk of een landschap om een perfect resultaat na te streven, is al eeuwenoud en wordt tot op de dag van vandaag gebruikt door architecten in het vakgebied van de fysieke architectuur.

Het gebruik van ‘principe’ in ondernemingen Omdat architectuur sinds een jaar of dertig ook in ondernemingen wordt toegepast, in vormen als enterprise architectuur en ICT-architectuur, leidt dit tot het waarnemen, onderkennen en gebruiken van geheel nieuwe principes binnen enterprise architectuur. De innovatie van principes is daarmee op dit moment in volle gang. Het is in feite voor elke architect in de onderneming flink pionieren. Daarom is het van belang om al die enterprise architecten te voorzien van een kort en krachtig historisch perspectief op principes dat bijdraagt aan het op een meer correcte wijze waarnemen, formuleren en gebruiken van principes als instrument bij enterprise architectuur. Bij het behandelen van de geschiedenis van principes onderscheiden we het ‘systeemontwerpprincipe’, of kortweg ontwerpprincipe en het ‘systeemrealiteitsprincipe’, of kortweg realiteitsprincipe. We maken het onderscheid tussen deze twee soorten principes omdat de eerste soort je niet kunt eisen als opdrachtgever of als architect, je gaat er min of meer onder gebukt. Ze worden door de natuur afgedwongen. De tweede soort kun je wel eisen, en kosten ook veel inspanning om ze te laten gelden in een nieuw systeem: het principe dit of dat moet effectief aanwezig zijn in het systeem. Bij het behandelen van de geschiedenis van principes zien we dat bij het complexer worden van de bouwwerken, steeds meer en steeds vaker, eisen worden gesteld aan de principes, dus de realiteitsprincipes, van een systeem. Ook zien we dat door het gewoonweg gaan realiseren van bouwwerken, fysiek of digitaal, de mens achter de werking van bepaalde ontwerpprincipes en realiteitsprincipes is gekomen. Verkeerd bouwen leidt soms tot instorting en ongecontroleerd laten inkopen van deeloplossingen die niet goed met elkaar kunnen samenwerken leidt soms tot een niet beheersbaar en veranderbaar complex systeem.

Dragon1 EA Methode


5 / 17

Bij de rondgang door de geschiedenis in dit artikel geven we steeds aan of we te maken hebben met een ontwerpprincipe of een realiteitsprincipe.

Systeemontwerpprincipes Een systeemontwerpprincipe is een principe waarvan het werkingsmechanisme geldt (i.e. wordt gehandhaafd) in de context van het te ontwerpen en te realiseren systeem, bijvoorbeeld het ontwerpprincipe ‘zwaartekracht’, waar we al snel als mens achter zijn gekomen dat deze geldt hier op onze planeet. Principes die al gelden in de context van een systeem en die daarmee invloed hebben op het ontwerpen en realiseren van een systeem, noemen we ontwerpprincipes. Een systeemrealiteitsprincipe is een principe dat nog moet gaan gelden in het te ontwerpen en te realiseren systeem. Dit zijn de principes die we als opdrachtgever en als enterprise architect graag willen terug zien in het te realiseren systeem. Het principe gaat pas continu gelden als het handhavingsmechanisme van het principe correct is aangebracht in het nieuwe systeem. En andersom gezegd: het principe gaat nooit werken als het handhavingsmechanisme faalt in het systeem. Voorbeeld. Stel dat de opdrachtgever van een ruimtestation als eis stelt dat het principe van zwaartekracht ook dient te gelden in het ruimtestation, dan moet daar met behulp van een handhavingsmechanisme een inspanning voor geleverd worden wil het systeemrealiteitsprincipe ‘zwaartekracht’ in een ruimtestation gaan gelden. Voorbeeld. Veel ondernemingen communiceren business principles. Daarmee willen ze vaak een beeld oproepen wat de buitenwereld dient te hebben over de wijze waarop de onderneming zaken doet en werkt. Die business principles zijn dan vaak geen business system design principles, maar business system reality principles. Of deze business system reality principes ook daadwerkelijk zo gelden in de onderneming hangt weer af van de mate waarin succesvol de handhavingsmechanismen van deze principes wordt ingeregeld. Voorbeeld. In het verkeer wordt onder andere met verkeerslichten, belijning en camera’s gezorgd voor handhaving van veilige oversteek, gemiddelde doorstroming van verschillende verkeersmodaliteiten (auto, fiets, brommer, voetganger) en zo weinig mogelijk ongelukken. Het principe van veilige oversteek van een kruising is een realiteitsprincipe dat alleen werkt bij een goed werkende handhaving, het moet worden afgedwongen door het systeem waar het in zit. Het principe van veilige oversteek is geen ontwerpprincipe. Het principe ‘haastige spoed is zelden goed’ is een ontwerpprincipe omdat het al wordt afgedwongen bij de mens in de context van een kruising. Het shortstatement van het principe ‘Haastige spoed is zelden goed’ zou je als volgt kunnen uitschrijven: Door als mens onvoldoende op je omgeving te letten wanneer je snel even gehaast iets wil doen, zorgt ervoor dat er allerlei bijkomende zaken misgaan die toch wel aandacht nodig hadden en extra tijd en geld kosten omdat je iets opnieuw moet doen of gemaakte schade dient te voldoen, waarmee je uit eindelijk veel meer tijd en geld kwijt bent dan nodig was geweest als je in de eerste plaats rustiger aan had gedaan. Het typische is, dat dit eigenlijk altijd zo werkt (wordt gehandhaafd) bij de gemiddelde mens, want de gemiddelde mens is er niet op gebouwd om heel gehaast veel dingen tegelijkertijd te doen. En als je dan weet dat dit zo werkt, kun je daar bij het ontwerpen en bouwen van de perfecte kruising maar beter heel goed rekening mee houden. Bijvoorbeeld rekening houden met het feit dat er massa’s mensen toch door oranje heen rijden en anderen bij groen niet even uitkijken. Je zou dan bijvoorbeeld meer tijd tussen het op groen springen bij de een en het op rood springen bij ander kunnen regelen in de verkeerslichten of de verkeerslichten verder van de kruising afplaatsen. Zo geef je mensen meer reactie tijd op beoordelingsfouten anderen.

Dragon1 EA Methode


6 / 17

Principe Architectuurprincipe Enteprise Architectuur Dragon1

De geschiedenis van principes Ver terug in de tijd Dertigduizend jaar geleden, zo blijkt uit veel archeologisch onderzoek, waren mensen als jager / verzamelaar bezig in het voorzien van tijdelijke behuizing zoals tenten en andere schuilplaatsen. Dit kan worden gezien als de vroegste vorm van architectuur. Mensen hadden een schild nodig dat beschermde tegen omstandigheden. In de winter kon zo een niet-verplaatsbare grot uitstekend voldoen. Echter als jager / verzamelaar had je in de andere seizoenen meer behoefte aan tijdelijke schuilplaatsen op plekken die je zelf als mens uitkoos in een verzamel- of jachtgebied (later zijn we dit domeinen gaan noemen) om in een groot gebied met grote afstanden vrij te kunnen rondstruinen naar daar waar het eten was. De vroegste vormen van tijdelijke schuilplaatsen dienden bescherming te bieden tegen zon en regen en later ook tegen overstroming en aanvallen van dieren en andere mensen. Het creëren van tijdelijke schuilplaatsen was het startsein voor architectuur en het omgaan met principes. Immers er diende iets bedacht en gebouwd te worden dat voor enige tijd voorzag in bepaalde vereiste functies waarbij bij de realisatie rekening moest worden gehouden met externe factoren zoals bedreigingen. Maar ook met de beschikbaarheid en eigenschappen van de materialen en gereedschappen die gebruikt werden bij het realiseren van het bouwwerk. De mens heeft als het een schuilplaats wil creëren de natuurlijke drang om een beschermend schild (een dak) te laten steunen op of tegen een ondersteuning (een boomstam, rotswand of de grond). Als er geen boomstam of rotswand beschikbaar is, maar wel takken, dan kan een wigwam of punttentconstructie worden gemaakt waar het schild tegenaan kan leunen. Hierbij dient steeds rekening te worden gehouden met krachten van takken die in een punt tegen elkaar aan zijn gezet (de ontwerpprincipes die gelden in de context): de wijze waarop de punttent-constructie of wigwam in elkaar wordt gestoken en mag worden belast en wat er aan activiteiten in de wigwam mag worden uitgevoerd wil de constructie stand houden. De wijze waarop het punttent-concept in elkaar steekt en werkt, wordt door sommige bouwkundigen het principe van het punttent-concept genoemd. Bij het ontwerpen van een tent wordt dit dan als in het systeem aan te brengen realiteitsprincipe gebruikt naast de ontwerpprincipes die al gelden in de context. Ook hier geldt dat de natuur met de zwaartekracht als ontwerpprincipe al zorgt voor effectieve handhaving van de werking van het principe in de context. Bij het creëren van een schuilplaats dat moet voldoen aan eisen, dienen er ontwerpvraagstukken te worden opgelost. Bij het oplossen van deze ontwerpvraagstukken wordt naast de eisen en de werking van oplossingsrichtingen (concepten), ook gebeurtenissen (fenomenen), en eigenschappen van anderen objecten (systemen), materialen en gereedschappen in de omgeving betrokken bij de keuze voor oplossingsrichtingen. Ook wordt gekeken naar inpassing van het bouwwerk in de omgeving, materialen en gereedschappen. Schaarste en beperkende omstandigheden zijn hier ontwerpruimte beperkende factoren waar rekening mee gehouden diende te worden. De wijze waarop oplossingsrichtingen werken, de wijze waarop systemen, materialen en gereedschappen in elkaar steken en werken en de wijze waarop fenomenen zich voordoen, worden in bouwkundige architectuur gezien als de principes van deze oplossingsrichtingen, systemen, materialen, gereedschappen en fenomenen. Zo zijn er dus systeemprincipes, materiaalprincipes, gereedschapprincipes en fenomeenprincipes.

Open Dragon1 EA Methode


7 / 17

Eén van de eerste principes waar de mens onbewust mee te maken had bij het bouwen van schuilplaatsen was het ontwerpprincipe van de zwaartekracht. Er was geen ontkomen aan: je moest er altijd rekening mee houden. Door het altijd ronddraaien van de aarde wordt er voor een middelpuntzoekende kracht gezorgd, waarmee objecten met een versnelling van 10m/s2 naar het aardoppervlak wordt toegetrokken en dat wordt door ons waargenomen als het vallen van een object. Middelpuntzoekende kracht is dat objecten altijd het draaipunt (middelpunt) zoeken om de meest stabiele toestand te bereiken. Als een constructie niet stevig genoeg is ten opzichte van belasting voor korte of lange tijd dan stort de constructie in. Helaas zijn er in het verleden veel slechte constructies eerst geprobeerd voordat duurzame constructies werden bedacht die jarenlang mee konden gaan of na instorting of vernieling weer konden worden opgebouwd. Wanneer een spaceshuttle wordt ontworpen gebruikt men zwaartekracht en gewichtsloosheid als ontwerpprincipe met beiden hun eigen context: de spaceshuttle op aarde en de spaceshuttle in de ruimte. De uitdaging voor de architect is om systemen te ontwerpen in de spaceshuttle die kunnen werken ongeacht welke principe geldt. Men houdt dan bij het ontwerpen rekening met de verschillende wijzen waarop ‘de wereld’ of alles binnen de context waar de spaceshuttle zich in bevindt werkt. Men houdt dus rekening met de principes die gelden en dit levert door het rekening houden met de werking betere oplossingen op. Omdat de natuur voor handhaving van de werking van zwaartekracht en gewichtsloosheid zorgt, kom je er niet onder uit en houdt je altijd rekening met deze principes, de zogenaamde ontwerpprincipes.

Het principe van de baksteen zorgt voor het ontstaan van steden We verplaatsen ons nu naar een periode ongeveer tienduizend jaar geleden. De mensheid is begonnen met het bouwen van steden zoals Jericho. Dit kwam omdat mensen overschakelden van jager/verzamelaar naar akkerbouw en de nederzetting een meer tijdelijk karakter kregen. De mens trekt massaal naar de steden toe vanwege het hogere niveau van voorzieningen, om er te wonen en om handel te drijven. De huizen die worden gebouwd zijn rond van vorm en gemaakt van modder. Maar er is wel iets nieuws onder de zon. De bouwers in Jericho hebben een innovatieve technologie tot hun beschikking: de baksteen. Deze is gemaakt van klei en gebakken in de zon en de buitenkant heeft een afgeronde vorm om ronde huizen mee te kunnen bouwen. Het principe van de baksteen is dat door het gebruik van gelijkvormige onderdelen een stevigere muur kan worden gemaakt dan wanneer de muur uit één geheel van modder en klei bestaat. Met een bakstenen muur kan een huis hoger en groter worden gemaakt dan anders en biedt het nog steeds voldoende weerstand tegen normaal gebruik en belasting. In feite is het bouwen van een sterker geheel uit kleine gekoppelde onderdelen een gevolg van het rekening houden met het ontwerpprincipe ‘versteviging’. Vandaag de dag is Nederland overigens internationaal bekend om architectuur met baksteen. Een tweede innovatie in steden was een paar duizend jaar later. In kleine nederzettingen begon men een geplaveide weg te maken en huizen te bouwen aan weerszijden van de weg. Het principe van de geplaveide weg is dat door een verharde ondergrond huizen beter bereikbaar zijn voor mensen en bevoorraad kunnen worden met goederen onafhankelijk van de weersomstandigheden. Ook plaveien kan men weer zien als een ontwerpprincipe. Voordat de weg is gerealiseerd geldt het principe van plaveien al in zijn algemeenheid. In steden zijn voor de huizen en gebouwen (de bouwwerken) nog een extra behoefte gekomen: status en maatschappelijke functies of infrastructurele voorzieningen voor het algemeen nut. Daar waar huizen eerst werden ontworpen en gebouwd gericht op constructieve functies en operatieve functie, werd het uiterlijk van het bouwwerk belangrijker: de decoratieve functies. Architecten, of ontwerpers

Dragon1 EA Methode


8 / 17

en bouwheren van bouwwerken, kregen de opdracht om kunst, cultuur en geloof te gebruiken in decoratieve elementen op de bouwwerken. De bekende boog als constructief element werd bijvoorbeeld ook als decoratief element ingezet. Vandaag de dag is maken sommige architecten er een sport van om ‘constructieve elementen’, zoals ondersteunende palen, in de vorm van decoratie aan de buitenkant van een gebouw te tonen, terwijl de echte constructie van een gebouw verborgen blijft. Architecten hebben heel veel kennis nodig van principes om zo te kunnen ‘spelen’ met de principes van materialen en de natuur. Omdat in steden er grote hoeveelheden mensen bij elkaar wonen werden de bouwmaterialen in de nabije omgeving van de steden schaarser. Hierdoor ontstond ook het vraagstuk hoe om te gaan met schaarsheid en transport van bouwmaterialen (het principe van schaarste geldt bijvoorbeeld in de fysieke wereld vaker dan in de digitale wereld, waar het makkelijker is om kopieën van iets te maken). Een oplossing die al in heel vroege tijden werd gebruikt was om op de plaats waar bouwmaterialen werden gewonnen, zoals klei of hout, al de eerste bewerkingen op deze materialen uit te voeren, zoals het schaven en zagen van hout en het bakken van klei, Waarbij er rekening werd gehouden met de wijze van vervoeren: alles moest goed stapelbaar zijn. Dit zorgde ervoor dat grote hoeveelheid voorbereide materialen goedkoper, sneller en beter konden worden getransporteerd naar de plek waar de bouwwerken werden opgericht. Dit is in feite een vroeg efficiencyprincipe: door gewonnen grondstoffen voor te bereiden op transport kan dat transport goedkoper plaatsvinden en over grotere afstand. Ook de transportvoertuigen die ontstonden werden afgestemd op het soort materiaal dat moest worden vervoerd.

Architectonische bouwwerken en hun principes voor duurzaamheid We verplaatsen ons naar Noord-Afrika. In de derde dynastie van Egypte, onder Farao Djoser, was het de vizier en architect Imhotep die de scepter zwaaide over het ontwerp en de bouw van de eerst bekende trappiramide in Cairo. In figuur 3 staat een schematische weergave hoe in vijf stadia de piramide is geworden tot de piramide zoals we hem kennen. De piramide is in eerste instantie alleen als mastaba (een rechthoekige bank) gebouwd. Om onbekende redenen is men er trapplagen boven op de mastaba gaan toevoegen. Het principe dat hierbij werd gehanteerd is, - Door het grondvlak te vergroten wordt ervoor gezorgd dat er trappen kunnen worden toegevoegd aan de piramide waarmee de piramide groot en imposant kan worden gemaakt en het lijkt als of het een groot geheel is -. Bij de verbouwingen van deze piramide heeft men bouwkundig gezien goed nagedacht over hoe je een bouwwerk duurzaam en toekomstvast uitbreidbaar maakt.

Figuur 3. Ontwerpschets van de opbouw van een vijf stadia piramide door architect Imhotep.

Dragon1 EA Methode


9 / 17

Ongeveer tweeduizend jaar geleden waren het de Romeinen die zich realiseerden dat vers water essentieel onderdeel is van het bestaan van de mens. Daarom werden veel nederzettingen in de nabijheid van rivieren gebouwd. Om nederzettingen op grotere afstand van water te kunnen voorzien werden aquaducten gebouwd. Het principe van de aquaduct is eenvoudig. - Door een regelmatig verval van water vanuit een gemetseld kanaal of pijpleiding van aardewerk, steen, cement of lood wordt ervoor gezorgd dat water vanzelf van bron naar bestemming loopt -.

Figuur 4. Voorbeeld ontwerpschets van het principe van een aquaduct.

Vaak liep 80% van een aquaduct ondergronds, waarbij men schachten groef om (vanuit bijvoorbeeld huizen) water te winnen. Zie hiervoor figuur 4. Het Palais Garnier, de opera van parijs, is één van de meest bijzondere architectonische bouwwerken die we kennen. Baron Haussman, heeft zijn bouwkundige visie, na het succesvol winnen van de ontwerpwedstrijd, met de opera kunnen realiseren. Er werd door hem een innovatief concept van gegoten ijzer en staal gebruikt zodat in serieproductie zeer robuuste, transporteerbare en eenvoudig assembleerbare standaardonderdelen konden worden gemaakt. Dit zodat een enorm groot maar gracieus bouwwerk, althans haar draagconstructie, in meer korte tijd konden worden gemaakt. Een dijk van een principe zullen we maar zeggen. De opera in Parijs is nog steeds de grootste opera ter wereld, heeft de grootste kroonlichter ter wereld. De opera, waar ook de mythe The Phantom of the Opera vandaan komt, combineert pracht en praal binnen en buiten het bouwwerk. Alle kunsten en alle kunden zijn in optimale vorm met elkaar gecombineerd en hebben geresulteerd in één van de allermooiste gebouwen ter wereld.

Dragon1 EA Methode


10 / 17

Figuur 5. Architectuurfoto van het Palais Garnier, de opera van Parijs, als bijzonder architectonisch bouwwerk.

De innovatie van staalconstructie is ook gebruikt in de Eiffeltoren en vele andere gebouwen. Zo zorgde de staalconstructie ervoor dat grote ramen mogelijk werden in gebouwen. Maar ook het Amerikaanse Vrijheidsbeeld en wolkenkrabbers maken in basis gebruik van het principe van constructies uit geassembleerde gegoten ijzer- en staalonderdelen. Iedereen kent wel de architectuurstijlen van Romaanse kerken en Gotische kerken, maar wat is nu één van de grote verschillen? Een principe uit de architectuur van wereldgeschiedenis dat daarom hier niet mag ontbreken is het principe: - Door het gebruik van spitsboog constructies kun je hogere kerken met meer lichtinval bouwen -. In Romaanse kerken is getracht de Romeinse bouwvorm technieken te laten herleven in de kerken, waaronder de bouwvorm techniek ‘boog’. Het gebruik van tongewelven, grote rechthoekige pijlers, scheibogen en gordel bogen maakt het gebouw zwaar en zorgde voor weinig lichtinval. Toen men van mening was dat in kerken veel meer licht diende te komen en dat de kerken veel groter gemaakt moesten worden is men begonnen met het gebruik maken van de spitsboogconstructie in de gewelven. Bij de gotische kunst is men daarna doorgegaan met de spitsboog, zodat ook in de ramen spitsboogconstructies werden gebruikt. Met als resultaat veel hogere kerken met meer grote glas-in-lood ramen die veel lichtinval creëerden. Zo zien we dat we het grootste verschil tussen de zware Romaanse bouwwijze en een ornamentgerichte gotische kunst met een principe kunnen beschrijven.

Dragon1 EA Methode


11 / 17

Figuur 6. Principefoto van het gebruik van spitsbogen in de gotische kerk: De Notre Dame.

Naast bouwwerken zijn er ook in geloofsovertuiging en in de medische wetenschap principes die gebruikt worden om te verklaren hoe systemen en fenomenen in elkaar zitten. Mooie principes om hier nog even aan te halen zijn het Dhamma principe en de Prima Facie principes. In het boeddhisme wordt Dhamma gezien als het universele principe, leer of waarheid. Dhamma is de natuurwet die de Boeddha ontdekte. Dhamma als principe zegt onder andere: - Door een toevlucht te zoeken in de vier edele waarheden krijgt men een veilige toevlucht zodat men wordt bevrijd van al het lijden. Verder wordt gesteld dat door te handelen in overeenstemming met de natuurwetten men goed doet, en door goed te doen men weer goed ontmoet -. Wat we hier duidelijk proberen te maken is dat principes worden gebruikt om wetmatigheden of gehandhaafde werking op te sporen en deze te hergebruiken. In de medische wetenschap worden mensen die in de zorg werkzaam zijn, zoals artsen en verpleegsters, de Prima Facie principes onderwezen. Deze principes geven uitleg aan waar en hoe rekening mee gehouden moet worden met mensen bij de behandeling van hun ziekte of kwaal. Zo geldt er volgens de ethiek de prima facie verplichting. In de ethiek stelt men dat als principes met elkaar conflicteren er geen regel is die bepaald welk principe bepalend is voor de oplossing van het probleem. De conflicterende principes dienen te worden gewogen. Met argumenten dient te worden aangedragen waarom een bepaald principe wel of niet wordt gevolgd. De doelmatigheid en nuttigheid van een behandeling kan zo worden onderbouwd. De vier prima facie principes die in de wereld alom worden erkend zijn:    

Respecteren van autonomie Weldoen Allereerst geen schade berokkenen Rechtvaardigheid

Soms moet je om iemand te helpen iemand pijn doen, hoewel je dat misschien helemaal niet wil. Deze vier principes helpen je daarbij. Het principe van respecteren van autonomie zegt zoveel als: - Door zelf te kunnen beslissen over wie aan je lichaam zit, wie je behandeld en welke behandeling je krijgt wordt ervoor gezorgd dat je je meer kunt vinden in de behandeling zelf en er zelf meer in mee gaat

Dragon1 EA Methode


12 / 17

waarmee je de behandeling beter zal aanslaan en je sneller en beter zult herstellen en je ook verantwoordelijk bent en blijft over wat er gebeurt -. Dit principe hanteer je alleen wanneer iemand ook voldoende handelingsbekwaam is of voldoende te doorzien wat het gevolg is van bepaalde keuzen. Dit komt ook terug in het detailniveau dat je vertelt aan een patiënt over wie wat wanneer en waar gaat doen.

Duurzame en toekomstvaste bouwwerken in onze ondernemingen Nu komen we in onze geschiedenis van principes aan bij de jaren tachtig van de vorige eeuw (19801990). De mobiele telefoon, automatisering, computers, internet, websites en zoekmachines, nemen hun intrek in de onderneming en maken veel innovatie op het gebied van zaken doen en werken mogelijk. We staan er niet vaak meer bij stil, maar het is nog maar kort geleden dat informatie, communicatie en transacties niet altijd, overal, onafhankelijk van tijd, plaats, of medewerker kon worden gedaan. In 1920 was er nog niemand in de wereld die ooit voor mogelijk had gehouden dat binnen honderd jaar je in één seconde een brief kon versturen naar de andere kant van de wereld en dan binnen een minuut alweer antwoord kon krijgen. De wereld is daardoor figuurlijk gezien veel kleiner geworden. De mogelijkheid om te innoveren in een onderneming heeft met zich meegebracht dat er veel ontworpen en gebouwd wordt in ondernemingen. Fundamentele vernieuwingen in het procesmatig werken, de werkplek, het businessmodel, nieuwe informatiesystemen en virtuele ICT-infrastructuren zijn aan de orde van dag. Er wordt daardoor ook steeds vaker met enterprise architectuur gewerkt, om dezelfde reden als dat bouwkundigen dat doen: om duurzame en toekomstvaste bouwwerken te kunnen maken, die voor het hier en nu prefect hun werk doen, maar ook kunnen worden aangepast in de toekomst op de dan geldende behoeften die we nu nog niet precies weten.

Ook in toekomstige innovaties spelen principes een grote rol In de wereld zijn er steeds meer initiatieven die zich erop richten om afval als gevolg van het levenseinde van producten te hergebruiken als input voor nieuwe producten. Recycling is echter al heel oud, maar daar is nu een nieuw hoofdstuk aan toegevoegd. Door oplossingen te laten bestaan uit onderdelen waarbij al rekening gehouden is met het feit dat ze zullen worden hergebruikt, leidt dat tot het eenvoudiger, eerder en vaker hergebruiken van deze onderdelen. Bij de productie van deze onderdelen kan met bijvoorbeeld minder belastende grondstoffen worden gewerkt of bevestiging materialen steviger en hersluitbaar worden gemaakt. Deze wijze van proactieve recycling zien we als het cradle-to-cradle (van wieg-tot-wieg) concept. Het principe van cradle-to-cradle is dan: - Door altijd vanuit het gebruik van duurzame en vriendelijke materialen en grondstoffen, onderdelen bij de productie al voor te bereiden op hergebruik wordt ervoor gezorgd dat onderdelen vaker worden gebruikt voor hergebruik, waarmee er minder afval is -. Het cradle-to-cradle principe wordt ook wel afgekort tot Waste=Food.

Conclusie Deze verhandeling over de geschiedenis van principes laat zien dat principes van alle tijden zijn. En dat juist de handhaving van principes laat zien dat grote bouwwerken tot op de dag van vandaag nog bestaan. Zoals we al in de inleiding hebben gezegd, dienen enterprise architecten de zoektocht te gaan starten met het inventariseren van de principes die al eeuwenlang bestaan om deze te gaan onderzoeken om de voordelen hiervan toe te kunnen passen in de huidige enterprise bouwwerken. Dragon1 EA Methode


13 / 17

Over de auteur en het whitepaper Mark Paauwe is Founder van de open Dragon1 EA Methode en doet promotieonderzoek naar architectuurvisualisaties en architectuurprincipes. Dit whitepaper is het tussenresultaat van verkenningen van theorie en toetsing in de praktijk. Er is in het kader van het onderzoek een database opgebouwd met de strategische uitgangspunten en architectuurprincipes van meer dan honderd organisaties waaronder overheidsinstellingen, telecombedrijven, energiebedrijven, onderwijsinstellingen, handelsbedrijven, banken, verzekeraars en andere grote financiële ondernemingen. Voor reacties op dit whitepaper kunt u mailen naar: [email protected]

Dragon1 EA Methode


14 / 17

Literatuurverwijzingen In de volgende lijst staan verwijzingen naar literatuur die is geraadpleegd. Een verwijzing naar literatuur betekent niet automatisch dat de inhoud van de literatuur ook wordt overgenomen of dat de gehanteerde theorie wordt aangenomen. 

[BBHP07] P. van Bommel, P.G. Buitenhuis, S.J.B.A. Hoppenbrouwers, and H.A. Proper, Architecture Principles – A Regulative Perspective on Enterprise Architecture. In M. Reichert, S. Strecker, and K. Turowski, editors, Enterprise Modelling and Information Systems Architectures (EMISA2007), number 119 in Lecture Notes in Informatics, pages 47–60, Bonn, Germany, EU, Oktober 2007. Gesellschaft fur Informatik.’



[Bui07] P.G. Buitenhuis, Fundamenten van het principle (Foundations of principles). Master’s thesis, Institute for Computing and Information Sciences, Radboud University Nijmegen, Nijmegen, The Netherlands, EU, March 2007. In Dutch.



[CJN+07] G.J.N.M. Chorus, Y.H.C. Janse, C.J.P. Nellen, S.J.B.A. Hoppenbrouwers, and H.A. Proper, Formalizing Architecture Principles using Object-Role Modelling. Via Nova Architectura, February 2007.



[Dragon1/07] M.A. Paauwe, Het methodisch raamwerk voor enterprise architectuur van Paauwe, december 2007.



[Dragon1/08a] M.A. Paauwe, Dragon1 Stappenplan – Architectuurprincipes opstellen, reviewen en herformuleren v0.15.2c, september 2008.



[Dragon1/08b] M.A. Paauwe, Dragon1 Architectuurprincipesschema – versie 0.3c, november 2008.



[Dragon10] Website Dragon1, Dragon1 – http://www.dragon1.org, november 2010.



[DYA06] Bijdrage van S. Bouwens, senior informatie architect, Sogeti Nederland B.V, aan de rubriek ‘Archi-tekst’ op www.dya.info.



[DYA08] S. Bouwens, White Paper 'Architectuurprincipes', deel 1: Basics, april 2008.



[GEA01] – Sturen op samenhang op basis van GEA, Van Haren Publishing, ISBN 978-908753-4066 (2009).



[IEE00] Recommended Practice for Architectural Description of Software Intensive Systems. Technical Report IEEE P1471–2000, The Architecture Working Group of the Software Engineering Committee, Standards Department, IEEE, Piscataway, New Jersey, USA, September 2000.



[Paauwe10] M.A. Paauwe, De geschiedenis van architectuurprincipes, Uitgeverij Paauwe, ISBN: 9789490873035, deels gepubliceerd op XR Magazine in oktober 2010.



[Paauwe/Rijsenbrij07] M.A. Paauwe en D.B.B. Rijsenbrij, november 2007, Digitale architectuur in beeld brengen en communiceren op basis van het Paauwe-Rijsenbrij Visualisatieschema, Versie 0.3 – een verkenning.



[SBV06] SBVR Team. Semantics of Business Vocabulary and Rules (SBVR). Technical Report dtc/06–03–02, Object Management Group, Needham, Massachusetts, USA, March 2006.

Dragon1 EA Methode


15 / 17



[TOGAF08] Website Open Group – TOGAF, http://www.opengroup.org /togaf, november 2008.



[Rijsenbrij04] D.B.B. Rijsenbrij (2004), Architectuur in de digitale wereld (versie nulpuntdrie). Inaugurale rede (2004).



[xAF06] xAF working group. Extensible Architecture Framework version 1.1 (formal edition). Technical report, 2006.



[Paauwe09] Understanding http://research.paauwe.info.



De Nederlandse Corporate Governance Code 2009, www.dnb.nl.



Dictionary of Architecture and Construction, Cyril M. Harris, 9780071351782.



A Visual Dictionary of Architecture, Francis D.K. Ching, 2005, 9780471284512.



Basic Elements of Landscape Architectural Design, 1983, 78-0-88133-478.



Basic Principles of Landscape http://edis.ifas.ufl.edu/mg086.



Hannebaum, Leroy. Landscape Design: A Practical Approach. Reston Publishing Company, Inc.: Reston, VA.



Ingels, Jack E. Landscaping: Principles and Practices. Delmar Publishers, Inc.: Albany, NY.



Johnson, James L., McKinley, William J. Jr., and Benz, M. “Buddy.” Flowers: Creative Design. San Jacinto Publishing Co.: College Station, TX.



Nelson, Wm. R., Jr. Landscaping Your Home. University of Illinois College of Agriculture Cooperative Extension Service: Urbana-Champaign, IL.



Piercall, Gregory M. Residential Landscapes: Graphics, Planning, and Design. Reston Publishing Company,Inc.: Reston, VA.



Elements and principles of landscape /courses/samples/361landscape/361docs/8912bst.pdf.



Ontwerpprincipes IJsselstein (http://www.ijsselstein.nl/index.php? mediumid=4&pagid=328&rubriek_id=1266&stukid=2197).



http://www.dmwoordenboek.nl/index.php/Hoofdpagina.



Buitenruimte voor contact 2010 – http://www.buitenruimtevoorcontact.nl /basisprincipes.html.



J. Westrik, H. Meijer en J. Heeling, Het ontwerp van de stadsplattegrond, ISBN 9789058750266.



Han Meyer, Frank de Josselin de Jong en Maarten Jan Hoekstra, Het ontwerp van de openbare ruimte, ISBN 9789058751645, 2009



H. Meyer, Stedenbouwkundige regels voor het bouwen, ISBN 9789085064947, 2008.



W.H. Verburg, Verdiepingbouw 9789072830005, 2006.

Dragon1 EA Methode

Architecture

Principles

Design,

met

staal

Gail

–

as

the

Hansen

design,

ontwerpboek


/

way

things

Dewayne

work

L.

–

Ingram

http://imsonline.tamu.edu

voor

architecten,

ISBN

16 / 17



Bernard Leupen, Ontwerp en analyse, ISBN 9789064505584, 2010.



Frans van Herwijnen, Leren van instortingen, ISBN 9789072830845, 2009.



Mark Paauwe, Whitepaper http://research.paauwe.info, 2009.



Koen van Boekel, S0552054, Master Thesis, Architectuurprincipes: functie en formulering, 2009.



Universal Principles of Design, ISBN 13 978-1-59253-007-6, 2003.



Surendra Verma, The Little Book Of Scientific Principles, Theories & Things, ISBN 9781845375270, 2006.



David Macaulay, The way things work, ISBN 9781405302388, 2004.



John H. Farrar, Corporate Governance: Theories, Principles and Practice, 9780195551457, 2008.



Vitruvius Pollo, Handboek Bouwkunde, ISBN 9789025358853, 2003.



H. Engel, Wat is architectuur?, ISBN 9789085061885, 2007.

Dragon1 EA Methode

Architectuurprincipes,


Paauwe

Research

–

17 / 17

De geschiedenis van principes

Recommend Documents