De Gentse Klasse(n) OCMW‐fraude
Inleiding: het juridische kader • De organieke wet van 8 juli 1976 (ocmw‐wet) – Missie en bestaansrecht (art. 1): recht op maatschappelijke dienstverlening – menselijke waardigheid – Taken (art. 57 e.v.)
Inleiding: het juridische kader • Wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie (“leefloonwet”) – Missie (art. 2): Recht op maatschappelijke integratie (tewerkstelling of leefloon)
Inleiding: het juridische kader • Wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie (“leefloonwet”) – Voorwaarden (art. 3): • • • • • •
Werkelijk verblijfplaats in België Meerderjarigheid Nationaliteitsvoorwaarden Ontoereikende bestaansmiddelen Werkbereidheid Uitputting sociale rechten
Inleiding: het juridische kader • Wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie (“leefloonwet”) – Bedrag leefloon (art. 14) – Financiering (art. 32 e.v.)
Inleiding: het juridische kader • De wet van 2 april 1965 – Territoriale bevoegdheidsregels (art. 1 e.v.) – Tenlasteneming van de dienstverlening
• Decreet van 19 december 2008 betreffende de organisatie van de openbare centra voor maatschappelijke welzijn – Bestuurlijke aspecten van de OCMW‐werking
Inleiding: cijfermateriaal België
AC
Vlaams Gewest Per 1.000 inwoners
Waals Gewest
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
AC
%
AC
%
AC
%
2003
81.228
7,8
25.896
31,9
36.918
45,4
18.415
22,7
2004
83.639
8,0
25.474
30,5
37.691
45,1
20.475
24,5
2005
84.385
8,0
24.779
29,4
38.121
45,2
21.485
25,5
2006
87.847
8,4
25.600
29,1
39.420
44,9
22.827
26,0
2007
89.900
8,5
25.555
28,4
40.369
44,9
24.066
26,7
2008
92.088
8,6
25.631
27,8
41.235
44,8
25.222
27,4
2009
99.768
9,3
28.317
28,4
44.600
44,7
26.851
26,9
2010
104.909
9,7
29.483
28,1
46.688
44,5
28.738
27,4
2011
104.173
9,5
27.622
26,5
47.634
45,7
28.917
27,8
Aantal RMI‐ontvangers
Aantal per 1.000 inwoners
2010
2011
2010
2011
Vl. Gewest
28 483
27 622
4,7
4,4
Prov. Antw.
9625
9028
5,5
5,1
5606
5146
11,6
10,4
3592
3465
3,3
3,2
865
825
9,1
8,5
Oost Vl.
9278
8547
6,5
5,9
Gent
4984
4516
20,7
18,2
Limburg
2371
2258
2,8
2,7
241
244
3,7
3,8
4617
4324
4,0
3,7
680
611
9,2
8,2
Antwerpen Vl. Brabant Leuven
Genk West Vl. Kortrijk
Aantal RMI‐ontvangers
Aantal per 1.000 inwoners
2010
2011
2010
2011
Waals Gewest
46 688
47 316
13,3
13,4
Henegouwen
19 004
19 842
14,5
15,1
5537
5818
27,3
28,6
18.175
17 885
17,0
16,6
7706
7372
40,0
37,9
28 738
28 917
26,3
25,8
Charleroi Prov. Luik Luik
Brussel (19)
Datum
Cat. 1
Cat. 2
Cat. 3
Elke persoon die met één of
Een alleenstaand persoon
Een persoon die uitsluitend
meerdere personen samenwoont
samenwoont met een gezin te zijnen laste
jan. 2005
408,89 €
613,33 €
817,77 €
aug. 2005
417,07 €
625,60 €
834,14 €
okt. 2006
429,66 €
644,48 €
859,31 €
april 2007
438,25 €
657,37 €
876,50 €
jan. 2008
455,96 €
683,95 €
911,93 €
mei 2008
465,07 €
697,61 €
930,14 €
sept. 2008
474,37 €
711,56 €
948,74 €
juni 2009
483,85 €
725,79 €
967,72 €
sept. 2010
493,54 €
740,32 €
987,09 €
mei 2011
503,39 €
755,08 €
1006,78 €
sept. 2011
513,46 €
770,18 €
1026,91 €
feb. 2012
523,74 €
785,61 €
1047,48 €
dec. 2012
534,22 €
801,34 €
1068,45 €
sept. 2013
544,91 €
817,36 €
1.089,82 €
Handhavings‐ en vervolgingsbeleid inzake OCMW‐fraude Ruben Van Steenbrugge en Mats Muys
Bestrijding sociale fraude • Structureel component: – Verhoging loonminima en uitkeringen? – Duidelijke en waterdichte wetgeving – Georganiseerde fraude aanpakken
• Individueel component: – Beteugelen individuele inbreuken (Handhavingsbeleid OCMW’s en vervolging AA)
Bestrijding sociale fraude: individueel 1) Handhavingsbeleid OCMW’s
2) Vervolging door Arbeidsauditoraten
Handhavingsbeleid • Rechtsgrond: art. 18‐31 RMI‐wet • Wettelijke verplichting (art. 86 §1, 98, 99 en 100 OCMW‐decreet) • Kaderen binnen opdracht OCMW (art. 1 OCMW‐wet) => Driesporenbeleid: preventie, curatief en repressief
• Preventief (cf. art. 17 RMI‐wet) – Cliënt informeren over zijn rechten en plichten
• Curatief – Afspraken maken met cliënt • Geïndividualiseerd traject
• Repressief – Effectieve opsporing en sanctionering van fraude
Repressief handhavingsbeleid • Art. 19, §1 RMI‐wet: verplicht sociaal onderzoek – Actieve meewerkingsplicht aanvrager (art. 19, §2)
• Art. 22 RMI‐wet: herziening beslissing – Onder andere in geval van gewijzigende omstandigheden en onvolledige/onjuiste verklaringen
• Art. 30 RMI‐wet: administratieve sancties
Opsporing • Hoe komt men aan gegevens? – KSZ – Facebook – Huisbezoeken – Observatie – Klachten en/of kliklijnen?
• Moeilijkheden – Bewijsproblematiek • Domiciliefraude • zwartwerk
– Problemen bij observaties • BOM‐WG • Gevaarlijke tendens
– Beroepsgeheim
Beroepsgeheim – Art. 458 Sw. – Art. 29 Sv. – Wat primeert? • Zelf te bepalen door elk OCMW
– Mentaliteitswijziging nodig
• Art. 458 Sw. – Strafrechtelijk gesanctioneerd – Vertrouwensrelatie – Wanneer schending beroepsgeheim? • Met opzet info doorgeven
• Nalatigheid of onzorgvuldigheid? – Geen schending beroepsgeheim
• Gezamenlijk en gedeeld beroepsgeheim – Gezamenlijk beroepsgeheim • Leden van eenzelfde team • Duidelijkheid voor cliënt
– Gedeeld beroepsgeheim • Binnen dienst of organisatie • relevant
• Art. 29 Sv. – Ruim toepassingsgebied – Wat primeert? – OCMW‐shopping
• Invulling beroepsgeheim – Brussel : vrij absoluut – Oudenaarde • “ten goede van de samenleving” • Domiciliefraude wijkagent
– Gent + Antwerpen • Voorzichtigheid • Gent : werd te absoluut ingevuld Oplossing : Samenwerkingsprotocol
Samenwerkingsprotocol • Regelt informatie‐uitwisseling tussen OCMW Gent en Arbeidsauditoraat • Vroeger : vaak geen medewerking met het AA omwille van het beroepsgeheim • Nu : als AA het OCMW kan overtuigen en als het OCMW slachtoffer is, dan wordt het beroepsgeheim opzij geschoven
• OCMW kan zelf ook klacht neerleggen bij AA – Info i.v.m. sociale fraude waarbij andere instanties slachtoffer zijn, wordt niet doorgespeeld. • Tijd voor verandering?
• AA : gekregen info van sociaal inspecteur eventueel doorspelen aan OCMW
Controlecel • Gent + Antwerpen • Aanvullend sociaal onderzoek bij vermoeden van fraude • Voordelen – MW : meer en meer controlerende functie • In welke mate behoort dit tot hun bevoegdheidspakket? • Behouden van vertrouwensfunctie
– Algemene perceptie van de bevolking tegengaan
• Werkwijze controlecel Gent – Niet alle dossiers – Controlecel kan beslissen dat maatschappelijk medewerker zelf nog meer moet onderzoeken • Zwartwerk : best op andere manier aanpakken – Activering
– Stap 1 • Vaststellingen verrichten – Observaties, …
• Huisbezoeken • Bijkomend administratief onderzoek – Facebook
– Stap 2 • Overleg in team
– Stap 3 : confrontatie • Door MW van de controlecel • Als besluit vaststaat • Annex opmaken
– Stap 4 : conclusie • Bindend • Steun stopzetten en preventieve schorsing – Wordt nieuwe aanvraag goedgekeurd, dan volgt er eerst nog de schorsingsperiode – Uitzondering : geen schorsing (sociaal schrijnende gevallen)
• Vergelijking Gent en Antwerpen
Bestaffing
Aantal dossiers (2011) Waarde verslag Sancties Werkwijze
Gent (2011)
Antwerpen (2006)
2 MWs, 1 jurist, 1 administratief bediende, binnen juridische dienst
3 MWs, binnen juridische dienst
112 waarvan 60 gegrond, 22 ingetrokken en 30 ongegrond
328 waarvan 55 gegrond
Bindend
Niet‐bindend
Stopzetting en schorsing : 1 maand, 3 maand of meer dan 3 maand
?
identiek
Sociale antimisbruikbepaling • Art. 27 Programmawet 27 december 2012 • § 1. Er is sprake van sociaalrechtelijk misbruik wanneer een rechtsonderhorige door middel van een rechtshandeling of een kwalificatie van een rechtshandeling zichzelf, in strijd met de doelstellingen van een of meerdere bepalingen van het sociaal recht, hetzij buiten de toepassing plaatst van deze bepalingen, hetzij onder de toepassing plaatst van deze bepalingen.
Sociale antimisbruikbepaling • § 2 Een rechtshandeling of een kwalificatie van een rechtshandeling is niet tegenstelbaar aan de openbare instellingen van sociale zekerheid, de meewerkende instellingen van sociale zekerheid en de sociaal inspecteurs
Sociale antimisbruikbepaling • Quid OCMW’s? 1° " openbare instellingen van sociale zekerheid " : de openbare instellingen alsmede de federale overheidsdiensten die belast zijn met de toepassing van de wetgeving betreffende de sociale zekerheid;
Sociale antimisbruikbepaling? • Quid OCMW’s? 2° " meewerkende instellingen van sociale zekerheid " : de privaatrechtelijke instellingen die erkend zijn om mee te werken aan de toepassing van de wetgeving betreffende de sociale zekerheid;
Sociale antimisbruikbepaling • Quid OCMW’s? Noodzaak aan antimisbruikbepaling?
Sociale antimisbruikbepaling • Quid OCMW’s? “Uit de cijfers blijkt dat bijna een op de twee aansluitingsaanvragen ‘fictief’ zijn. Van begin 2011 tot en met het derde kwartaal 2013 onderzocht de RSVZ 4.664 gevallen, en stelde ze bij 2.237 daarvan (48 procent) vast dat er onvoldoende elementen waren die wezen op een effectieve beroepsactiviteit als zelfstandige.” (DS 8/12/2013)
Strafrechtelijke vervolging OCMW‐fraude • Art. 31 RMI‐wet: strafsancties • Bevoegdheid bij Arbeidsauditoraat • Vervolgingsbeleid – Vanaf € 20 000 – Kan ook bij lager bedrag • Duidelijk crimineel inzicht
– Aantal correctionele vervolgingen per jaar miniem
• Hoe komt fraude aan het licht? – Via OCMW – Via onderzoek AA zelf (door tips,…) • Delen deze gegevens mee aan het OCMW • Appreciatiemarge OCMW – Sociaal schrijnende gevallen
Non bis in idem • Algemeen rechtsbeginsel; art. 14 BUPO; art. 4 zevende protocol EVRM • Verbod op dubbele bestraffing voor een feit waarvoor men reeds definitief is veroordeeld/vrijgesproken
Non bis in idem • ‘strafsanctie’: autonoom geïnterpreteerd door EHRM • Drie niet‐cumulatieve criteria: – interne juridische kwalificatie; – werkelijke aard van de inbreuk; – aard en de ernst van de sanctie.
Non bis in idem • Criterium: materiële feiten ipv juridische kwalificatie (Zolotoukhine) • Gevolg: onontvankelijkheid van de strafvordering (‘sterke werking’)
Non bis in idem • Quid schorsing leefloon door OCMW? Schorsing leefloon = strafsanctie (GwH 16 december 2010) Schorsing leefloon kan verdere strafvervolging uitsluiten.
Voorstellen • Schiet wetgevend kader te kort? • Vorming voor MW ? – Nadruk meer en meer op controleren
• Kliklijn? • Beroepsgeheim? • Verhoogde samenwerking tussen OCMW’s (interOCMW controlecel) of nationale inspectiedienst?
Vergelijking met fraudebestrijding in de sociale zekerheid in Nederland Natalia Golovneva
Sociale fraude in Nederland = verwijtbare schending van de inlichtingenplicht
Uitgangspunten in Nederland:
afdwingbaar recht: rechtskarakter van de WWB
iedereen zelf verantwoordelijk voor de voorziening in het bestaan
bijstand is slechts aanvullend
de bijstand beperkt zich tot noodzakelijke kosten
bijstand wordt afgestemd op de mogelijkheden en middelen van een persoon/gezin
geen recht voor personen die (te lang) in het buitenland verblijven
Taken van sociale dienst:
vroegtijdig informeren
vroegtijdige detectie
daadwerkelijk sanctioneren
inlichtingenverplichtingen zoals opgenomen in de WWB.
Sociale bijstand in Nederland
Wet werk en bijstand
Wet Wajong
Toeslagenwet
Sociale zekerheid in Nederland
werknemersverzekeringen
volksverzekeringen
sociale voorzieningen
Soorten controles: thema controle Controlehandelingen naar klanten die aan een bepaald risicoprofiel voldoen. signaalgestuurde controle Controlehandelingen naar aanleiding van gegevens of documenten, fraudemeldingen door externe bronnen
Toezicht moet worden beschouwd als een bestuurlijke activiteit. Toezichthouders voeren toezicht uit op basis van hetgeen is opgenomen afd. 5.2 Awb.
Voorbeelden van fraudebestrijding onderzoek naar voertuigbezit onder cliënten van SoZaWe
alle kenmerken van cliënten worden geregistreerd
boetes boven de € 55.000 kunnen bij niet betalen tot hechtenis leiden
Verschilpunten:
ten onrechte betaalde uitkeringen worden altijd teruggevorderd
sociale dienst kan een huisbezoek doen indien: zonder vermoeden van fraude
bestuurlijke boete als gevolg van schending van de inlichtingenplicht
bij recidive bedraagt de boete 150% van het benadelingsbedrag
gemeenten wisselen informatie uit d.m.v. frauderegister
Gelijkenissen met België (vormen fraude): samenwoonfraude: klant geeft aan alleen te wonen, maar woont in feite (nog steeds) samen (met iemand met inkomsten)
zwarte fraude: cumulatie met werkelijk zwartwerk
witte fraude: de cumul tussen aangegeven werk en uitkering (de gegevens zijn ergens administratief bekend) domiciliefraude: klant woont niet in de gemeente waarvan de uitkering wordt ontvangen dan wel bevindt zich in de gevangenis
vermogensfraude: klant heeft meer vermogen dan het vrij te laten vermogen
Voorstel, bijvoorbeeld als in Nederland: Doel Bijstandsfraudestatistiek (BFS)
statistisch overzicht verkrijgen van de onderzoeken die gemeenten bij de uitvoering van (oa) de WWB verrichten in het kader van het fraudebeleid
gemeenten leveren 2 x per jaar gegevens aan CBS
SZW gebruikt BFS‐gegevens voor •
beleidsontwikkeling, beantwoording Kamervragen
•
begroting / jaarverslag
•
ramingen
Vergelijking met fraudebestrijding in de sociale zekerheid Charlotte Quagebeur
Bevoegdheden van sociaal inspecteurs • Onderzoek • Appreciatiebevoegdheid
Onderzoek (art 18‐42 SSW) • •
•
Vrije toegang Overgang tot elk onderzoek Identificatie en verhoor Bekomen van gegevens Beslag Finaliteit & proportionaliteit
Appreciatierecht (art. 21 SSW) = afwijking van art. 29 Sv. • • • •
Informatie Waarschuwing Termijn om zich in regel te stellen Proces‐verbaal
Informatie‐uitwisseling • Binnen de sociale inspectiediensten • Met het OCMW
Binnen de sociale inspectiediensten Uitwisselen (art. 54 SSW) • In principe • Uitz: gerechtelijke opdrachten Machtiging
Binnen de sociale inspectiediensten Verzamelen (art. 55 SSW) • Openbare diensten • Politiediensten Geheimhoudingsplicht (art. 59 SSW) In de praktijk
Met het OCMW Vrijwillige mededeling (art. 54 SSW) Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid
Fraudebestrijding, solidariteit en het recht op een menswaardig bestaan Saskia Dhondt en Nills Van den Broecke
Sociaal‐economische (grond)rechten • Recht op menswaardig bestaan (art. 23 GW) • Recht op sociale zekerheid • Recht op maatschappelijke integratie (art. 2 RMI‐wet)
Begrippen • • • • • • •
Armoede Sociale zekerheid Sociale bijstand EU‐burgers: RMI (verblijf > 3 maand) Erkende vluchtelingen: RMI Asielzoekers: materiële hulp Illegalen: dringende medische hulp
Actuele problemen • Minder budget, meer leefloners • Aanpassing beleid: activering + strengere aanpak sociale fraude • Andere voorstellen: bv. L. Homans (N‐VA): leefloners laten werken
Menselijke waardigheid (art. 1 lid 1 OCMW‐wet) ‐ Notie geëvolueerd met de jaren ‐ Belgisch minimum: zich kunnen voeden, kleden, huisvesten, verzorgen, toegang tot gezondheidszorg ° verschillende vormen: financiële hulp, psychosociale, medische hulp, enz. ° residuaire rechten
Standpunten: 3 thema’s Bedoeling = discussie uitlokken • 1) Activering • 2) Strenger fraudebeleid • 3) Werken voor leefloon
Activering
Activering Actieve welvaartsstaat art. 60, §7 OCMW‐wet (art. 6‐13 RMI‐wet) Maar: KUNNEN werken Probleem: zieken, invaliden, thuislozen, ouderen, analfabeten…
Overzicht activering • • • • • • • • • •
Art. 60 § 7 OCMW‐wet Art. 61 OCMW‐wet Activaplan Clusterplan Doorstromingsprogramma Invoeginterim Partnerschapsovereenkomsten Sociale Inschakelingsinitiatief Startbaanovereenkomsten Europees Sociaal Fonds
Strenger fraudebeleid
Strenger fraudebeleid: kritiek Sociale factoren van fraude: • Economische noodzakelijkheid • “Onbewuste” (?) fraude • Normvervaging • Onderdeel van georganiseerde criminaliteit
Strenger fraudebeleid • Voorbeeld: domiciliefraude (federatie samenlevingsopbouw) • Ontlopen aan schuldeisers = familie beschermen tegen schulden • Relationele motieven sterker dan financiële motieven
Werken voor leefloon Verplicht aan het werk als tegenprestatie voor leefloon? Nederlands voorbeeld Antwerpse praktijk: nu geen verplichting Aanpassing wet?
Werken voor leefloon Standpunt VVSG: Doelgroep leefloon Meerwaarde samenleving? besparen en/of armoede
Werken voor leefloon Standpunt M. De Coninck: goede begeleiding naar werk i.f.v. competenties meer inzetten op activering
Werken voor leefloon Standpunt Netwerk tegen armoede: ‐ niet alle leefloners te activering: zieken, invaliden, thuislozen, ouderen, analfabeten, ... ‐ Zelfs na activering (art. 60): moeilijke doorstroming naar reguliere arbeidsmarkt ‐ Andere activiteiten: vrijwilligerswerk, zorg voor familie, PWA
Werken voor leefloon Standpunt Netwerk tegen armoede: • Slechte arbeidsomstandigheden en gebrek aan arbeidsbescherming • Geen opbouw van sociale rechten • Perspectief op betaalde job? • Verdringing bestaande arbeidskrachten
Algemeen • Richten naar “echte” behoeftige: voorwaarden, gecontractualiseerde plichten en selectie • Drempel voor de zwaksten • Grijze zone valt uit de boot • Liever illegaliteit en zwartwerk voor nieuwe EU‐burgers
Algemeen • Strengere regels = gevaar voor brede en laagdrempelige sociale dienstverlening? • Gevaren culpabiliseren individuen. • Georganiseerde criminaliteit: eerder slachtoffer dan schuldige • Overlevingsstrategie • Zwartwerk (vaak) geen vrijwillige keuze
Algemeen: kritiek • Strenger beleid bedoeld als afschrikkend effect op nieuwe immigranten? • Link met waarborgen menswaardig bestaan?
Standpunten “rechts” Moral hazard: afhankelijkheidscultuur Hangmat: werken voor uitkeringen Individuele verantwoordelijkheid burger Welfare‐to‐work: oplossing = volledige tewerkstelling Flexibele arbeidsmarkt: mini‐jobs, afschaffen minimumloon, afschaffen tussenschot zelfstandige‐ werknemer, werkjaar ipv werkweek, …? • Vraag: hebben we liever “working poor” of “not working poor”?
• • • • •
Menswaardig bestaan en activering/fraudebestrijding • Schorsing leefloon, geldboete maar geen geld. • Consistente werkweigering of fraude maar geen geld: hoe menswaardig bestaan verzekeren? • Terugkeer ME: armoede is een straf (opsluiting).
