De blauwe trein. Pedagogisch dossier LESSEN IN HET DONKER. Een animatiefilm van Enzo d Alo

De blauwe trein Een animatiefilm van Enzo d’Alo

Pedagogisch dossier LESSEN IN HET DONKER

www.lesseninhetdonker.be

Inleiding In dit pedagogisch dossier vind je informatie over de film: • de technische fiche, • het verhaal, • een omschrijving van de belangrijkste personages, • een bespreking van de inhoud van de film en een toelichting bij de vorm. Naast deze achtergrondinformatie willen we je ook enkele verwerkingstips (doeopdrachten) geven om in de klas rond de film te werken. Je herkent de opdrachten aan ‘het eendje’. De opdrachten sluiten aan bij de domeinen van de muzische vorming: beeld, muziek, drama, beweging en media. Door muzisch handelen in de klas kansen te geven, verwerven de kinderen naast elementaire kennis ook inzichten, vaardigheden om het kunstzinnige in het algemeen of in het bijzonder van de film te bekijken, beluisteren, interpreteren, ontwerpen en maken. Daarbij is ook zelfexpressie een belangrijk uitgangspunt.

‘De blauwe trein’ is geschikt voor verschillende doelgroepen. Daarom zijn ook de verwerkingstips gericht op zowel kleuters als eerste en tweede leerjaar. Als begeleider pikt u er de vragen en opdrachten uit die geschikt zijn voor uw doelgroep. Het werkmateriaal voor sommige opdrachten vind je achteraan in deze bundel. De prenten, tekeningen… kan je voor de leerlingen kopiëren. Via de filmvisie en de opdrachten willen we de kinderen kennis laten maken met alle aspecten van ‘De blauwe trein’ en met de principes van ‘het film maken’. Ze leren bewust omgaan met dit medium van beeld en geluid. Op onze website vindt u nog veel meer informatie over het maken van een film met aangepaste opdrachten. Neem alvast es een kijkje: www.lesseninhetdonker.be We willen ook graag weten hoe de filmvisie en nabespreking is verlopen. Neemt u even de tijd om het evaluatieformulier op onze site in te vullen? Of stuur een mailtje met je opmerkingen: [email protected] Bedankt… en veel plezier met ‘De blauwe trein’!

Lessen in het donker vzw www.lesseninhetdonker.be [email protected]

LESSEN IN HET DONKER De blauwe trein

l

Pedagogisch dossier

1

Technische fiche ‘De blauwe trein’ Italië • 1996 • 90 min Nederlands gesproken Originele titel Regie Naar het boek

Animatie Muziek

La freccia Azzurra Enzo d’Alo ‘De avonturen van het speelgoed en de kleine Francesco’ van Gianni Rodari Paolo Cardoni Paolo Conte


l

Pedagogisch dossier

2

Het verhaal Het begin Op aarde gaan alle jaren op dezelfde wijze voorbij. Er gebeuren goede en slechte dingen, baby’s worden geboren, regenachtige dagen wisselen fantastische dagen vol van zonneschijn af. Eén dag op aarde is erg speciaal, dan begint het te sneeuwen: het is kerst. Op die speciale dag brengt de kerstman cadeautjes voor alle gelukkige kinderen van de wereld. Maar de kindjes die in Italië wonen, hebben het meeste geluk van allemaal, want twaalf dagen na kerst krijgen ze van de goedhartige heks Befana nog meer cadeautjes. Op die avond springt die lieve Befana op haar vliegende bezem en werpt prachtige geschenken in de schoorstenen van de huizen. Maar op één Befana-avond, vele jaren geleden, zag het er naar uit dat de kinderen geen cadeaus zouden krijgen… .

De Befana-shop Het is bijna zover. Het is bijna Befanaavond. Vele kinderen drommen nerveus samen voor het uitstalraam van de Befanashop, een mooie winkel vol speelgoed dat kunstenaars met de hand gemaakt hebben. De kinderen mogen zo’n prachtig speeltje uitkiezen. Wat ze graag willen, moeten ze op een lijstje noteren en afgeven aan Befana. Die brengt dan al die cadeautjes ’s nachts rond, met de hulp van haar vliegende bezem. En er ligt weer heel mooi speelgoed in de winkel. Francesco, een arm weeskind, staart met grote ogen naar het uitstalraam. Naast een uit hout gesneden indiaan, een prachtige boot met kapitein, een knuffelhond, kraanmannen met hun kraan, poppen en nog veel meer valt Francesco’s oog op een heel speciale trein… . Hij schrijft hem meteen op zijn lijstje. Twee rijke kinderen laten een dienstmeisje een heel

lange lijst afgeven in de winkel.

Befana is ziek Wat Francesco nog niet weet, terwijl hij dromerig naar de machinist van die blauwe trein tuurt, is dat de lieve heks Befana ziek is. En dat zal zijn mooie droom weldra helemaal stukslaan. Boven de winkel, in de slaapkamer, ligt Befana uitgeteld in bed. Ze niest, hoest en kan nauwelijks rechtop zitten. Vertwijfeld roept ze: ‘Scarafoni’. Een grote dikke man komt de trap op. In zijn hand heeft hij een medicijn voor Befana. Befana heeft de man ingehuurd om haar te helpen met het verwerken van de lijstjes. Maar nu ze zich zo belabberd voelt, vraagt ze Scarafoni om haar te vervangen. Hij zal vannacht de cadeautjes bij de kinderen moeten brengen. Befana overhandigt haar magische bezem aan Scarafoni. Op zich geen ramp, zou je denken? Niets blijkt minder waar.

Scarafoni is een slecht mens Scarafoni is wel vriendelijk tegen Befana, maar in zijn hoofd heeft hij heel andere plannen. Ondertussen is Francesco de winkel binnengekomen. Hij wil zijn lijstje aan Befana geven. Maar die is er niet. Scarafoni neemt het papiertje van de jongen af en vraagt meteen of zo’n klein ventje wel zo’n trein kan betalen. Francesco is aangedaan. Hij probeert de grote man duidelijk te maken dat hij voorheen nooit voor de cadeaus van Befana moest betalen. Scarafoni lacht hem uit: “Tijden veranderen. Nu moet je betalen.” “Maar…” stottert Francesco, “…dat kan ik niet. Mijn vader is twee jaar geleden gestorven…” “Een wees!” buldert Scarafoni, “Een wees in mijn winkel! Eruit! Jij besmeurt mijn winkel! Wie niet genoeg geld heeft om te eten, moet ook niet met speelgoed spelen! Opgerot!” LESSEN IN HET DONKER De blauwe trein

l

Pedagogisch dossier

3

Het speelgoed ontsnapt Scarafoni doet helemaal niet wat Befana hem opdroeg. Hij moet aan kinderen die goed en braaf geweest zijn cadeaus geven. Hij vraagt echter geld voor de geschenken! Om zelf rijk te worden. Het is een vals plan. Bovendien zullen nu enkel de rijke kinderen iets krijgen. Dat is helemaal niet wat Befana wil. Nu is er iets wat je nog niet weet… Je hebt speelgoed en speelgoed… . Het gewone speelgoed dat in de fabrieken gemaakt wordt en speelgoed dat kunstenaars met liefde ineensteken. Met die laatste categorie speelgoed is er iets aan de hand… . Als deuren en ramen gesloten zijn en er zijn geen mensen in de buurt, dan begint dat te leven. Dat speelgoed draagt immers een kunstenaarsziel in zich. Zo ook het speelgoed in de Befana-shop. Als iedereen weg is, beginnen ze met elkaar te praten. Ze vinden dat het niet kan dat er voor hen geld gevraagd wordt. Wat ze nog erger vinden, is dat ze nu mogelijk terecht komen bij ‘rijkeluiskinderen’ die helemaal geen respect voor hen zouden hebben. Moeten ze ontsnappen of niet? De bemanning van de blauwe trein vindt alvast van wel. Zij willen naar die arme Francesco. De tovenaar ziet het niet zitten. Hij vindt het wel goed om bij een rijk kind terecht te komen. De meerderheid beslist. Ze zullen ontsnappen. Terwijl Scarafoni helemaal opgaat in zijn rekenwerk, nemen de poppen, kraanmannen, machinisten, tovenaars, indianen en wat nog allemaal, de benen. Ze geraken weg via de kelder en laten een afscheidsbrief voor Befana achter. Maar Scarafoni hoort het lawaai. Hij poogt de ontsnapping te verijdelen maar tevergeefs. Het speelgoed is weg. Scarafoni snelt naar boven om Befana’s bezem te halen en de achtervolging in te zetten. Voor hij vertrekt, stopt hij het geld in een geheime kluis. Wat Scarafoni niet merkt, zijn twee boefjes die hem bespieden.

Iedereen op zoek naar iedereen Vooreerst is er het speelgoed. Dat gaat o.l.v. de knuffelhond, Wiebel, die zich ontpopt tot superspeurneus, naarstig op zoek naar Francesco. Op hun avontuurlijke tocht komen ze voorbij heel wat lieve mensen. Met de hulp van het adresboekje van Befana geven ze zichzelf een voor een op goed geluk cadeau aan een lief kind. Ze weten weliswaar niet wat de kinderen gevraagd hebben. Meestal blijken ze toch een goede keuze te maken, maar voor de fiere kapitein loopt het verkeerd af. Hij komt bij een meisje terecht, dat een popje gewenst had. De arme kapitein wordt uitgedost met vrouwenkleertjes en een krullenpruik… . Dan is er Scarafoni. Die ondervindt op zijn zoektocht naar het speelgoed dat vliegen met een bezem heus niet meevalt. Zeker als de bezem niet meewil. Voor hem wordt het een helse tocht. Pas wanneer de speelgoedtovenaar de schuilplaats van het andere speelgoed verraadt, komt Scarafoni hen op het spoor. Tot slot zijn er nog de twee boefjes. Die geraken niet door het kleine raampje van de Befana-shop naar binnen om de kluis te plunderen. Zij gaan op zoek naar een kind dat dit voor hen moet doen.

Waar is Francesco? Francesco vinden we terug in de bioscoop. Om te werken. Tijdens de pauze gaat hij er met versnaperingen rond. De cassière vraagt hem: “Wat kom jij hier doen? Het is Befana-avond. Jij moet thuis zijn.” “Het is allemaal onzin,” antwoordt de jongen gelaten en toogt aan het werk. Wanneer de laatste pauze voorbij is, gaat de verdrietige jongen naar buiten. Hier wacht hem nog een onaangename verrassing. De twee boefjes staan hem op te wachten. Hij moet mee om in het huis van Befana in te breken.

LESSEN INHET DONKER De blauwe trein

l

Pedagogisch dossier

4

Befana ontmaskert dokter Scarafoni Omdat er niemand meer in haar winkel aanwezig is, moet de zieke Befana uit haar bed voor een late telefoon. Daar krijgt ze te horen dat Scarafoni geld vraagt voor haar geschenken. Wanneer ze even later merkt dat haar ‘medicijn’ dat ze van Scarafoni kreeg, vergif is om haar ziek te maken, krijgt ze het snode plan van Scarafoni door. Als ze dan nog de afscheidsbrief van het ontsnapte speelgoed vindt, weet ze dat ze snel moet ingrijpen. Ze neemt haar oude bezem en gaat alle speelgoedmakers van de stad wekken. Zij moeten in allerijl speelgoed maken. Het Befana-feest mag niet mislukken… .

Op het politiebureau Voor Francesco loopt het helemaal mis. Het geboefte duwt hem door het luikje van Befana’s huis. Hij moet inbreken. Maar de jongen telefoneert naar de politie. Die komen, maar verdenken Francesco van inbraak. Hij zat immers in het huis. De arme jongen moet mee naar het politiebureau.

Het slot Scarafoni komt in moeilijke papieren. Het speelgoed is hem te slim af. Ze verschalken de slechte man en vervolgen hun weg. Scarafoni kan het speelgoed dus niet ‘leveren’. Hij kan wel het geld uit de kluis halen.

Ook daar geraakt hij niet mee weg. Het is reeds ochtend geworden en boze ouders en kinderen staan hem op te wachten. Befana doet er alles aan om het speelgoed, dat de kunstenaars ’s nachts nog gemaakt hebben, tijdig bij de kinderen te krijgen. Maar eerst moet ze nog een andere klus klaren. Francesco zit immers vast in het politiebureau. En dat is oneerlijk. Ze heeft al haar overredingskracht nodig om de politiecommissaris duidelijk te maken dat er een vergissing in het spel is. “Ik weet dat Francesco het niet gedaan heeft, net zo goed als ik weet wat jij allemaal hebt uitgespookt toen je kind was. Ik ken alle kinderen die in Italië wonen. Jij bent ook kind geweest. Weet je nog, toen je… .” De commissaris loopt rood aan en onderbreekt Befana: “Je hebt gelijk.” Francesco mag gaan. Befana belooft de voorbeeldige jongen zijn cadeau nog te zullen brengen. Wanneer Francesco opgelucht huiswaarts keert, mag hij meerijden in een koets. Plots loopt een uitgeput hondje onder de koets… Het is Wiebel, die een echt hondje geworden is! Hij springt op en is zo blij dat hij Francesco eindelijk gevonden heeft. Voor Francesco is dit het mooiste cadeau dat hij ooit gekregen heeft: een vriend. En zo eindigt het verhaal van vele jaren geleden, toen het ernaar uitzag dat de Italiaanse kinderen op Befana-avond geen cadeaus zouden krijgen.

STARTOPDRACHTEN MAAK EEN TEKENING (beeld) Geef de kinderen de ruimte om na de vertoning over de film te praten. Dit kan je doen aan de hand van tekeningen. Vraag de kinderen te tekenen wat ze leuk of mooi vonden aan de film. Of laat ze een bepaalde personage kiezen waar ze veel sympathie voor hebben of een situatie die hen is bijgebleven. • Vonden jullie de film mooi? • Welke avonturen maakt het speelgoed zoal mee? • Heeft de film een goed einde?


l

Pedagogisch dossier

5

KRINGGESPREK VOEREN Laat de leerlingen het verhaal reconstrueren. U kunt deze vragen gebruiken om hen op gang te zetten: • Waar speelt het verhaal zich af? • Wanneer speelt het verhaal zich af? • Over wie gaat het verhaal? • Wat gebeurt er precies? • Waarom gaat het plots slecht met het speelgoed en hoe wordt alles opgelost? (Een antwoord zoeken op de 5W-vragen -Wie/ wat/ waar/ wanneer/ waarom- is vaak het eenvoudige begin van een filmanalyse) MONTEREN (beeld) Een andere manier om het verhaal te reconstrueren: In bijlage vindt u een aantal tekeningen terug van verschillende situaties/ momenten uit de film. Vraag de kinderen om de tekeningen in chronologische volgorde te leggen en op basis daarvan het verhaal te reconstrueren. (Dit is een eenvoudige vorm van monteren: Laat de kinderen weten dat de makers van de film altijd verschillende beelden maken en dan achteraf alle beeldjes aan elkaar plakken in de juiste volgorde: zo wordt de film een geheel. Het is een beetje zoals het maken van een strip). DRAMATISEREN VAN HET VERHAAL (beweging/ drama) Laat de kinderen een stuk van het verhaal naspelen. Of laat hen een eigen versie van het verhaal maken. Wie speelt welke rol? Je kan de kinderen ook vragen om een bepaalde figuur uit het verhaal na te bootsen.


l

Pedagogisch dossier

6

Personages

Befana In Italië is de legende van Befana erg populair. Zij is een voorname oude dame, half gravin, half heks, eigenares van de Befanashop en weldoenster. Jaar na jaar vliegt ze op Driekoningenavond met haar bezem boven de stad uit om lieve en brave kinderen met spelletjes te verblijden. Het filmpersonage Befana is een oude sympathieke dame, die bij ieder kind vertrouwen wekt. Ze komt op voor elk goed en braaf kind. Bovendien heeft ze een sterk geheugen: ze vergeet niemand, ook niet de volwassenen (die zijn immers ook kind geweest). In het boek van Rodari is dat anders: Befana heeft naast deze goede eigenschappen ook enkele boosaardige karaktertrekjes. Enzo d’Alo ontdubbelde het personage: Befana verenigt de goede eigenschappen, Scarafoni de boosaardige. Het is trouwens vreemd dat een wijze vrouw als Befana met haar intuïtief vermogen en ervaring, niet doorziet dat dokter Scarafoni een slecht mens is. In Rodari’s boek staat Befana meer op de voorgrond. In de film is die rol voor het speelgoed weggelegd. Befana is in ‘De blauwe trein’ de deus ex machina, die op de proppen komt op het ogenblik dat de situatie er voor het speelgoed en Francesco uitzichtloos begint uit te zien. Lief maar kordaat stelt ze orde op zaken. Ze is de ultieme redster in nood.

Francseso Francesco is een kleine jongen, wiens vader, die treinmachinist was, gestorven is. Wat er met zijn moeder aan de hand is, weten we niet. Als weesjongen moet hij met weinig tevreden zijn. De blauwe trein is van onschatbare waarde voor hem. Dat het geen eenvoudige trein is, maar een bijna magisch speeltuig, maakt zijn droom al snel duidelijk. Hij duikt mee in de speelgoedtrein en ontmoet er zijn overleden vader. De omhelzing is innig. Met het weinige geld dat hij in de bioscoop als snoepverkoper verdient, lijkt zijn droom echter te hoog gegrepen. Scarafoni behandelt hem bijzonder grof, wanneer die weet dat Francesco geen geld heeft. Gelukkig laat het speelgoed hem niet in de steek en wanneer Wiebel op het eind zijn vriend wordt, verschijnt er voor het eerst sinds erg lang een glimlach op het gezicht van de jongen.

Dokter Scarafoni Hij is de slechterik ‘avant la lettre’ van het verhaal. Hij interesseert zich voor niemand, enkel voor geld en de materiële zaken des levens. De corrupte, door en door rotte man heeft geen enkele zin voor humor. Deze intrigant en bedrieger vergiftigt de zo populaire en bijzonder geliefde Befana om haar uit te schakelen. Op die manier kan hij zich de winkel definitief toe-eigenen en er een winstgevend zaakje van maken. Z’n LESSEN INHET DONKER De blauwe trein

l

Pedagogisch dossier

7

opzet is duidelijk: Befana vervangen. Bij dit plan ontziet hij niets of niemand. Hij doet niet de minste moeite om de schijn bij de kinderen hoog te houden. Kinderen zonder geld worden uitgescholden en moeten zo snel als het kan uit zijn ogen verdwijnen. Deze erg drieste methoden zullen Scarafoni’s onmiddellijke ondergang bewerkstelligen. Het speelgoed is geshockeerd over hoe hij Francesco aanpakt. Dit voorval is de rechtstreekse aanleiding tot de ontsnapping van het speelgoed. Tegenover Befana weet hij zich wel te beheersen. Met schijnheiligheid verschalkt hij de dame. Voor Scarafoni loopt het slecht af in dit sprookje. Met de hulp van een levend standbeeld kan het gevluchte speelgoed Scarafoni klein krijgen. Hij is de enige die een klap op het hoofd krijgt. Op het eind probeert hij nog met het geld te ontkomen maar de opgelichte kinderen en hun ouders staan de boef op te wachten. Scarafoni krijgt waar hij om gevraagd heeft: zijn verdiende loon.

Het speelgoed Zij zijn de waarachtige heldinnen en helden van het verhaal. Zij zijn de eersten die Scarafoni ontmaskeren en in de verwarring besluiten op zoek te gaan naar Francesco. Op hun vlucht door de straten beleven ze allerhande avonturen. Het wordt een hopeloze zoektocht tot de wijze indiaan toevallig het adresboekje van Befana vindt. Dan weten ze waar de Maria’s en Francesco’s van de ze wereld wonen. Meteen zetten ze hun tocht verder en geven zichzelf aan de brave kinderen cadeau.

De blauwe trein Het is een fantastische blauwe trein, die dienst zal doen als vervoermiddel voor de speeltjes tijdens hun odyssee. De ploeg die bij de trein hoort, bestaat uit de stationschef, de machinist en de treinconducteur. Het treinteam zal zich tijdens de tocht zeer nuttig maken.

Indiaan Zilverveer Hij is een zeer wijs opperhoofd. Hij ontpopt zich tot de grote onderhandelaar van het gezelschap. Terughoudend en bedachtzaam weet hij op moeilijke momenten de impulsieve karakters bij de sturen ten einde hun missie te doen slagen.

Wiebel Wiebel is een lieve trouwe hond. Hardnekkig volgt hij zijn neus en zijn gevoel; hij wil en moet Francesco vinden. Hij bindt letterlijk de strijd aan met Scarafoni en wanneer voor hem alles verloren lijkt, blijkt hij een echt hondje geworden en vindt hij Francesco. Ze worden onafscheidelijke vrienden.

Kapitein Halfbaard Halfbaard is een echte zeeman: een opschepper. Hij houdt veel van zijn tweemaster. Hij wil graag bij een kind terecht komen dat van de zee en de golven houdt. Maar een misverstand brengt hem bij een meisje dat de fiere kapitein tooit met jurk en pruik. Wanneer hij later Befana ontmoet, bedankt ze hem voor zijn moed om te vluchten voor Scarafoni, ontdoet hem van de meisjesspullen en geeft hem wat zijn maker vergeten was: een volle baard!


l

Pedagogisch dossier

8

OPDRACHT: De figuren in de film MEMORY Aan de hand van het spel ‘Memory’ praten de kinderen over de personages en enkele plaatsen uit de film. Het memoryspel bestaat uit 20 kaartjes (10 figuren/ plaatsen uit de film). Die vind je achteraan in deze bundel: kopieer ze 2 x, knip ze uit en leg ze met de afbeelding naar beneden op de tafel. Naargelang de leeftijd van de doelgroep kan het aantal kaartjes worden aangepast. Voor kleuters kunnen minder kaartjes gebruikt worden. De kinderen draaien een kaartje om. Welk personage/ welke plaats staat er op? Laat de kinderen kort vertellen wat ze over dit personage/ deze plaats weten. Vervolgens gaan de kinderen op zoek naar hetzelfde prentje door nog één kaartje om te draaien. Is dit hetzelfde personage of dezelfde plaats, dan worden de kaartjes opzij gelegd en verdwijnen ze uit het spel. Is dat het foute kaartje, dan worden beide kaartjes weer omgedraaid, wachtend tot iemand de juiste combinatie vindt… (Je kan, om de concentratie van de spelers niet te verbreken, het gesprek over het afgebeelde personage ook uitstellen tot iemand de juiste combinatie gevonden heeft. Op het moment dat de kaartjes uit het spel verwijderd worden, maak je een praatje over de figuren die erop afgebeeld staan.) Bij het spel kan je volgende vragen stellen: • • • •

Welke speelgoedfiguren heb je gezien in de film? Welke mensen spelen een belangrijke rol in de film? Welke (speelgoed)figuur vond je het leukst? Welk (speelgoed)figuur vond je het minst leuk?

Goede mensen… slechte mensen: • Wie zijn de goede mensen in de film en wie de slechte? • Waarom is dokter Scarafoni slecht? Wat doet hij? Befana/ Sinterklaas: Je kan Befana vergelijken met Sinterklaas in ons land. Laat de kinderen een vergelijking maken tussen Befana en de Sint. • Wanneer komt de Sint bij ons op bezoek? Op welke dag komt Befana bij de Italiaanse kinderen? • Maak jij ook een brief voor de Sint? Geef je de Sint, zijn paard en Zwarte piet ook iets? • Waar woont de Sint? Hoe komt de Sint naar ons land? Waar woont Befana en hoe gaat ze bij de kinderen op bezoek?

GEVOELENS VAN DE PERSONAGES (drama) In deze film zijn de speelgoedfiguren de acteurs. De figuren werden zo getekend dat ze blij, bang, maar ook boos en verdrietig kunnen zijn. Weet je nog wanneer Franceso heel droevig was?


l

Pedagogisch dossier

9

De kinderen gaan nu zelf ‘acteren’. Bespreek met de kinderen hoe de speelgoedfiguren zich in verschillende situaties voelen. De kinderen beelden vervolgens uit hoe het personage zich voelt. Je kan dit filmen en/of (digitaal) fotograferen, van veraf of heel dichtbij. Nadien kan je de resultaten op tv/computer bekijken en bespreken (media).

• Scarafoni is op zoek naar het speelgoed en vindt hen op straat. Hoe voelt het speelgoed zich? Het speelgoed is heel bang! • De tovenaar krijgt een hart van het rode potlood. Hoe voelt hij zich? Hij is erg blij! • Sarafoni ontdekt dat het speelgoed is ontsnapt. Hoe voelt hij zich? Hij is heel boos! • Francesco wordt uit de winkel gezet door Scarafoni omdat hij een weeskind is. Hoe voelt hij zich? Hij is erg verdrietig! • Befana ontdekt dat Scarafoni haar probeerde te vergiftigen. Hoe voelt Befana zich? Ze is heel boos! • Op het eind van de film heeft Francesco een nieuwe vriend, Wiebel. Samen maken ze veel plezier. Hoe voelen ze zich? Francesco en Wiebel zijn heel blij! • …


l

Pedagogisch dossier

10

Bespreking van de film Inhoudelijk Toen regisseur Enzo d’Alo zijn dochtertje Alice voorlas uit het boek ‘De avonturen van het speelgoed en de kleine Francesco’ van Gianni Rodari, begon hij na te denken over de verfilming van ‘De Blauwe trein’. Tijdens het lezen overvielen hem de oprechte reacties van zijn dochtertje en de absolute spontaniteit van het vertelsel. Enzo d’Alo ging meteen aan het werk voor zijn eerste scenario-versie. ‘De blauwe trein’ was geboren.

Befana, de legende De legende van de heks Befana is in Italië erg populair. Op de avond van 5 op 6 januari waart ze rond op haar magische bezem. Ze brengt alle kinderen die braaf en goed geweest zijn geschenken. Je kan haar vergelijken met onze Sint. Eigenlijk stamt de oorsprong van deze legende af van de drie Koningen die afzakten naar de grot in Betlehem om cadeaus af te geven aan de kleine Jezus. Lang voor de Sint en de kerstman hadden zij de functie van het geven van geschenken aan kinderen. Deze traditie vinden we nog steeds terug in bepaalde Europese landen als Spanje. Befana is een afleiding van het woord ‘épiphanie’ en betekent eigenlijk ‘zich manifesteren’. Vanuit etnografisch oogpunt is de Befanaavond een feest van hernieuwing: het oude seizoen moet sterven en met de uitwisseling van cadeaus kondigt zich een gunstig jaar aan waarin vele wensen zullen uitkomen. De avond dient zich aan zoals Driekoningenavond in onze contreien: groepjes jongeren trekken zingend van huis naar huis en krijgen als teken van gastvrijheid koekjes, snoep of centen.

De blauwe trein, een sprookje Rond de mythe van Befana heeft auteur Rodari het verhaal van de arme Francesco verteld. Dit vertelsel bevat alle ingrediënten van een sprookje. En aangezien dat sprookje niet uit volksvertellingen gegroeid is, maar bedacht werd door een schrijver, noemt men dit een cultuursprookje. Naast de magische kenmerken – sprekend speelgoed, een heks op een vliegende bezem, een levend standbeeld – zijn er de geijkte openings- en slotformule. De zwart-wit tegenstellingen tussen de personages zijn streng en Francesco moet vele moeilijkheden overwinnen om uiteindelijk beloond te worden. En dat laatste is een conditio sine qua non voor een sprookje. Het goede wordt beloond; het slechte gestraft: Francesco krijgt een vriend; Scarafoni de vernedering, het gehoon en de arrestatie.

Positieve waarden ‘De blauwe trein’ leent zich uitstekend voor jonge kijkers. Als we deze animatiefilm op inhoudelijk vlak onder een vergrootglas houden, springt meteen de positieve boodschap in het oog. Vergeleken bij de Disneyfestivals en andere broeierige animatiesoaps gaat er van deze film een unieke rust uit. Het tempo van de prent is gezapig en geeft de (jonge) kijker de tijd om in het verhaal mee te gaan, en meer nog, de tijd om te genieten van de artistieke kwaliteiten: bv. van de muziek, van de details in de tekeningen… . ‘De blauwe trein’ is een gevoelige film, die ‘de mens’ in al zijn facetten belicht, door de menselijke personages als Scarafoni en Francesco, maar zeker ook door het levend speelgoed dat karikaturaal menselijke eigenschappen personifieert. Denk maar aan de fiere kapitein, de ‘harteloze’ tovenaar, de wijze indiaan,… . Daar de film de LESSEN IN HETDONKER De blauwe trein

l

Pedagogisch dossier

11

gevoelige thema’s juist opzoekt, balanceert hij voortdurend op de slappe koord tussen oprechtheid en sentiment. Muziek laat een prent vaak overhellen naar het sentimentele. Maar wie een man als Paolo Conte weet te paaien voor de filmmuziek, voorkomt dit gevaar bijna automatisch.

Speelgoed Een ander nobel thema in de film dat haaks op de visie van onze wegwerpmaatschappij staat, is dat je respect moet hebben voor je materiaal. In ‘De blauwe trein’, vermoedelijk aan het begin van deze eeuw te situeren, wordt er veel belang gehecht aan ‘speelgoed’ dat door kunstenaars met de hand vervaardigd werd. De speeltjes willen enkel bij kinderen terechtkomen die hen met liefde en zorg behandelden. Dat ze daarbij haast unaniem stellen dat rijke kinderen dat niet kunnen, is wellicht

een gevaarlijke uitspraak. Toch is deze thematiek brandend actueel in een wereld vol van merchandising en consumptiespeelgoed. Het speelgoed komt liever terecht bij de arme Francesco dan in de anonimiteit van de grote speelgoedkoffer tussen alle andere ‘bevliegingen’ te belanden. Kinderen hoeven geen duur speelgoed om gelukkig mee te spelen. Denk maar aan je eigen stukgeknuffelde troetelbeer. Het speelgoed in ‘De blauwe trein’ heeft een ‘ziel’, het is vervaardigd door vaklui, artiesten bijna. Het is speelgoed dat er om vraagt gekoesterd te worden. Het speelgoed uit ‘De blauwe trein’ refereert nostalgisch naar vervlogen tijden. Om heel de evolutie van het speelgoed te bewonderen, is een uitstap naar een speelgoedmuseum een indrukwekkende belevenis.

OPDRACHT Groepsgesprek over speelgoed Speelgoed speelt een vooraanstaande rol in ‘De blauwe trein’. Het leeft en heeft er zelfs een ziel. Laat de kinderen hun lievelingsspeeltje of knuffel meebrengen om erover te vertellen. • Waarom juist dit? • Van wie en wanneer hebben ze het gekregen? • Slaapt het speeltje mee in hun bed? • Denken ze er ook aan wanneer ze bijvoorbeeld op school zijn? Misschien heeft de groepsbegeleider nog een schitterend verhaal over zijn knuffel? Heeft zij/hij hem nog? Dit gesprek kan een aanleiding zijn om met de lievelingsspeeltjes een tentoonstelling voor één dag op te zetten of een poppenspel te spelen. Je kan de kinderen ook zelf een popje laten maken. Natuurlijk moet het popje nadien een naam hebben.

Andere films met speelgoed in de hoofdrol • • • •

Kennen de kinderen nog andere films met speelgoed in de hoofdrol? Zijn er verschillen/ overeenkomsten met ‘De blauwe trein’? Welk speelgoed zouden de kinderen graag laten meespelen in een film? Wat zouden ze beleven? Waarom? LESSEN IN HET DONKER De blauwe trein

l

Pedagogisch dossier

12

Een voorbeeld van een animatiefilm waarin speelgoed de hoofdrol speelt is ‘Toy Story’(er zijn ondertussen al 2 Toy Story films). Deze films zijn helemaal met de computer gemaakt en zien er helemaal anders uit dan ‘De blauwe trein’. Toch is er aan zo’n film ook heel veel werk en is het resultaat erg knap. • Heeft iemand de film ‘ Toy Story’ gezien? • Waar gaat die film over? • Wat is het verschil met ‘De blauwe trein’?


l

Pedagogisch dossier

13

De vorm van de film Animatie Hoe wordt een animatiefilm gemaakt? Een animatiefilm wordt beeldje per beeldje (te vergelijken met: fotootje per fotootje) gefilmd. Je ziet de figuren bewegen doordat je heel veel beeldjes (24 per seconde) heel snel achter elkaar ziet. Ons oog ‘kijkt trager’ dan de beweging die we opvangen. Als we enkele beelden snel na elkaar te zien krijgen, zien we de beelden als één geheel. Onze ogen zijn te traag om ze nog beeld per beeld afzonderlijk te zien. Dankzij onze ‘trage ogen’ kunnen we film kijken.

Het maken van ‘De blauwe trein’ heeft bloed, zweet en tranen gekost. Hoe het idee en scenario geboren werden en zich ontwikkelden kon je al lezen bij de bespreking op inhoud. Wat het vormelijke, technische aspect betreft, is ‘De blauwe trein’ een verhaal apart. Naar Europese normen is deze animatiefilm wellicht één van de meest professionele die er tot op heden verwezenlijkt werd. Makers van Europese animatiefilms hebben vaak te weinig geld om het project met een volledig team af te werken. Meer dan eens blijkt animatiefilm op ons continent een calvarie-tocht van enkele pioniers of idealisten die met een minimum aan middelen dikwijls nog een onwaarschijnlijk resultaat bereiken. Denk maar aan het werk van onze Raoul Servais & Co die overal ter wereld gelauwerd wordt, behalve als de filmbudgetten verdeeld moeten worden. Bij ‘De blauwe trein’ konden alle registers opengetrokken worden: goede scenaristen, uitstekende tekenaars en vooraanstaande musici konden voor deze productie worden ingehaald.

Er is meer dan twee jaar aan de film gewerkt, honderdduizend tekeningen werden aangemaakt, negenhonderd decor- en achtergronden werden voorzien. Aan de film werkten een tweehonderdtal mensen mee uit verschillende Europese landen: Italië, Luxemburg, Spanje, Denemarken, Slovakije… Men realiseerde de film in de zogenaamde ‘Full-animation’-techniek aangevuld met de meest moderne computertechnieken. ‘De blauwe trein’ is dus een samengang van traditie en toekomst. Alle tekeningen en achtergronden (decors) werden met de hand getekend. Voor wie goed oplet tijdens de film zal merken dat sommige decors handgemaakte aquarellen zijn. Toen alle tekeningen en aquarellen klaar en genummerd waren, werden ze ingescand op computer. M.a.w. het handwerk werd gecombineerd en gekleurd met de nieuwste computertechnieken. Op deze manier blijft de persoonlijke en kenmerkende stijl van de tekenaars behouden maar kon men de kwaliteit van de animatie gevoelig opdrijven. Dankzij deze werkmethode kon men ook de diverse camerabewegingen door de computer laten sturen [1].

[1] Aangezien de film gemaakt werd tussen 1994 en 1996 zijn de computertechnieken waarover hierboven wordt gesproken al niet meer de ‘nieuwste’ en meest geavanceerde. In die periode was dat natuurlijk wél spectaculair. Maar dat is ondertussen bijna 10 jaar geleden en de computeranimatie heeft al een grote vooruitgang gemaakt!


l

Pedagogisch dossier

14

OPDRACHT Optisch spelletje (beeld) Film bestaat uit allemaal fotootjes na elkaar. Door dit spelletje kom je er achter hoe film werkt. De kinderen maken zelf tekeningen en laten ze ‘bewegen’. Dat doen ze met een thaumatroop. Een moeilijk woord, maar het is eigenlijk heel simpel. Een thaumatroop is een papieren schijfje met aan beide kanten een tekening. Je kleeft de twee tekeningen met hun rug tegen elkaar en steekt er een stokje tussen. Als je het schijfje dan snel laat draaien, zie je de 2 beelden (tekeningen) samen als één geheel (trage ogen). Materiaal in bijlage achteraan!

Stijl

Tijd en decor

Vele kijkers zullen vast en zeker vergelijkingspunten vinden tussen het tekenwerk van hoofdanimator Paolo Cardoni en onze ‘eigenste’ Hergé. Cardoni steekt z’n bewondering voor onze striptekenaar niet onder stoelen of banken. Francesco heeft inderdaad wel wat van Kuifje. Maar wanneer je voor een sobere gestilleerde aanpak kiest, ligt dat vrij snel in de lijn van grootmeesters als Hergé. Van een kopie is echter geen sprake, veeleer van ‘een knipoog naar’. ‘De blauwe trein’ staat op zich en de diverse technieken die werden aangewend passen perfect in het globaal project. Het is voor kinderen boeiend om voor de verandering eens te kijken naar een ‘andere’ tekenstijl geïnspireerd op illustere voorgangers. Het getuigt van lef om binnen de commerciële context waarbinnen kinderanimatiefilms gemaakt worden, artistieke kwaliteiten staande te houden.

Maar op een Befana-avond, vele jaren geleden, zag het er naar uit dat de kinderen geen cadeaus zouden krijgen…’ ‘De blauwe trein’ speelt niet in het nu. De makers opteerden om de ‘mislukte’ Befananacht in een nostalgisch verleden te situeren. In een tijd toen er slechts enkele auto’s onze steden doorkruisten, in de tijd toen het nog een ware eer was met paard en koets door de stad gevoerd te worden, ook de tijd toen speelgoed nog echt gemaakt werd en cinema nog cinema was… . Een tijd met veel armoede, een tijd waar wezen een ongelukkig bestaan leden… . De makers van ‘De blauwe trein’ schetsen ons met zorg een periode begin deze eeuw. Niet enkel de ‘glamour’ maar ook de achterzijde van de medaille wordt getoond. De rust en eenvoud van de tijd spreken aan. De contrasten tussen de verschillende steden steken af… . De sfeer van toen straalt doorwrocht van het doek af.

ENKELE VRAGEN • • • • •

Hoe zag onze wereld eruit begin deze eeuw? Hoe leefden de mensen toen? Hoe kleedden ze zich? Wat deden kinderen in hun vrije tijd? Waren er toen al veel auto’s?

Als je met de kinderen naar de bibliotheek gaat, kan je hen laten uitkijken naar prentenboeken, leesboeken, documentaireboeken of strips die zich afspelen aan het begin van de eeuw. Het kan de nieuwsgierigheid wekken bij de kinderen naar die tijd. LESSEN IN HET DONKER De blauwe trein

l

Pedagogisch dossier

15

Muziek Voor het muzikale decor wist men de Italiaanse meester Paolo Conte te strikken. De sobere en soms wat sombere muziek van Conte die zo perfect bij de tijd, de beelden en emoties past, maken van ‘De blauwe trein’ een feest voor oog en oor. Het is dan haast niet te geloven dat in sommige landen verkozen werd om de muziek van Conte in de dubbing te vervangen door meer ‘moderne’ melodietjes. Voor Paolo Conte was het niet eenvoudig om filmmuziek te maken. Hij zegt dat er een substantieel verschil is tussen composities creëren voor een nieuw album en het

werk voor filmmuziek. In het laatste geval ben je zelf niet fysiek betrokken, zoals je dat op een live-optreden of in een studio bent. Daar ben jij het die zingt of speelt op een instrument, je geeft jezelf bloot of behoudt een zekere afstand… . In een film zijn het de personages die zich uitdrukken via muziek. “Na enkele gesprekken met Enzo d’Alo heb ik geprobeerd om me zo goed als mogelijk onder te dompelen in de film en mee te leven met de gedachten en gevoelens van de acteurs, de sfeer rond de decors en de achtergronden bij deze prent.”

ENKELE VRAGEN Film is méér dan alleen maar beelden. We horen ook geluiden: stemmen, muziek en allerlei achtergrondgeluiden. We horen blije, vrolijke muziek, maar ook droevige of angstaanjagende muziek. De muziek kan de sfeer van het moment versterken waardoor het de kijkers meer in de ban van het verhaal houdt. • • • • •

Op welke momenten hoor je vrolijke muziek? Op welke momenten hoor je droevige muziek? Op welke momenten hoor je angstaanjagende muziek? Wie maakte vaak muziek in de film? Heb je ook mooie liedjes gehoord? Op welk moment?

De speelgoedfanfare speelde verschillende keren in de film een vrolijk of treurig lied. Het leek hun eigen manier om te tonen hoe ze zich voelden. Ze maakten ook de sfeer tijdens de tocht van het speelgoed aangenamer.

OPDRACHT Nodig: Een televisie + stukjes van televisieprogramma’s waar muziek bij zit Draai een videoband met de stukjes van televisieprogramma’s of scènes uit een film zonder beeld (de televisie ‘donker’ draaien) zodat alleen de muziek te horen is. Vertel dat er niet zomaar muziek bij een film is, maar dat de muziek echt hoort bij wat je ziet. Muziek kan het spannender maken en dan weet je dat er iets gaat gebeuren. Vraag bij welke filmpjes de muziek hoort en laat tot slot de fragmenten erbij zien.


l

Pedagogisch dossier

16

OPDRACHT Nodig: een televisie + opnamen van televisieseries Laat de kinderen naar verschillende stukjes van tv-series kijken. Draai de stukjes eerst een keer zonder en daarna met geluid. Bespreek het effect van de muziek op de stukjes. Uit het gesprek moet duidelijk worden dat de muziek het verhaal spannender, enger of bijvoorbeeld juist leuker maakt. De muziek heeft invloed op hoe je de film ervaart. Wie maakt welk geluid? (muziek) De figuren in de film praten natuurlijk niet zelf. Echte acteurs spreken de dialogen bij de film in. We horen dus de stemmen van mensen die we niet op het scherm zien. We horen ook allerlei geluidjes in de film.

OPDRACHT Geluiden uit de film nabootsen De leerkracht roept een kind vooraan in de klas en zegt (zonder dat de andere kinderen het horen) welk geluid het kind moet nabootsen. Bij het nabootsen van het geluid mogen de kinderen natuurlijk ook uitbeelden. De andere kinderen raden welk geluid uit de film er nagebootst wordt. Juist geraden? Dan bootsen we met de ganse groep het geluid nog een keer na. De speelgoedtrein die door de straten rijdt, Befana die ziek in bed ligt, het vliegtuigje dat door de lucht zoeft, Wiebel de speelgoedhond die leert blaffen, de soldaatjes die het kanon afvuren, Scarafoni die zich kwaad maakt omdat het speelgoed is ontsnapt…

OPDRACHT Zelf geluiden maken die kunnen worden gebruikt in een film Om de geluiden te creëren, gebruiken de filmmakers allerlei materiaal om geluiden na te bootsen. Die worden dan opgenomen op de beelden in de film, zodat de geluiden net echt lijken. Hieronder een aantal suggesties. Proberen jullie ze es uit? Lopen op grind Regen Hagelbui Paardenhoeven Zee Golven van water Onweer Pistoolschoten Knetteren van vuur Telefoonstem

Trappen op een plastic zak Erwten schudden in een zeef Spijkertjes schudden in een zeef Met halve kokosnoten ritmisch op tafel kloppen Ongekookte rijstkorrels in een schoenendoos heen en weer laten rollen in ‘zee’ tempo Een bak driekwart gevuld met water heen en weer bewegen Grote slappe stukken plaatijzer (of karton) heen en weer wapperen Met liniaal op tafel slaan Cellofaan verkreukelen In plastic of aardewerk beker spreken LESSEN IN HETDONKER De blauwe trein

l

Pedagogisch dossier

17

Bijlage 1: Montage-opdracht Hieronder de afbeeldingen voor de montage-opdracht. De afbeeldingen staan hier in volgorde. Knip ze uit en leg ze in de klas door elkaar. Laat de leerlingen ze in de juiste volgorde leggen. • Foto 1: Francesco in de winkel van Befana. Hij ontdekt dat Scarafoni in haar plaats werkt en dat hij geen speelgoed zal krijgen. • Foto 2: Het speelgoed is ontsnapt en maakt een plan om Francesco op te sporen. • Foto 3: Scarafoni dwingt de tovenaar te zeggen waar het speelgoed is. • Foto 4: Befana ontdekt dat Scarafoni haar probeerde te vergiftigen en besluit in te grijpen. • Foto 5: Op het eind van de film probeert Scarafoni te ontsnappen met het geld maar even later wordt hij achtervolgd door boze ouders en kinderen en krijgen ze hem te pakken. Kunnen de kinderen het verhaal aan de hand van deze 5 foto’s reconstrueren?


l

Pedagogisch dossier

18


l

Pedagogisch dossier

19

Bijlage 2: Memory

LESSEN IN HETDONKER De blauwe trein

l

Pedagogisch dossier

20


l

Pedagogisch dossier

21

Bijlage 3: Thaumatroop (optisch spelletje) Een thaumatroop is niets anders dan twee papieren (of kartonnen) rondjes met een stokje ertussen. Als we de thaumatroop snel laten draaien, zien we de twee afbeeldingen door elkaar (bv. op het ene kaartje een vis, op het andere een leeg visbokaal: als je snel draait, dan zie je de vis in het bokaal. Andere voorbeelden: zon en wolken, een vogel en een vogelkooi, of gebruik figuren uit de film…) Knip de schijfjes uit, steek er een stokje tussen en kleef ze tegen elkaar. En klaar is de thaumatroop: draaien maar! Op de volgende bladzijde vind je ‘lege cirkels’, kopieer ze voor de leerlingen. Ze kunnen nu hun eigen thaumatroop maken door op beide schijfjes een tekening te maken.


l

Pedagogisch dossier

22


l

Pedagogisch dossier

23

Lessen in het donker Lessen in het donker vzw stelt jaarlijks een filmprogramma samen voor het onderwijs in Vlaanderen. De vertoningen vinden plaats in in tal van cultuurcentra en bioscopen in de vijf Vlaamse provincies. Het filmprogramma van elke locatie is terug te vinden in de programmabrochure en op onze website. De werking wordt financieel ondersteund door de Vlaamse Gemeenschap.

De pedagogische dossiers worden opgemaakt door:

Lessen in het donker vzw Sint-Jakobsstraat 36 • 8000 Brugge 050 34 91 93 [email protected] www.lesseninhetdonker.be

Het Vlaams Centrum voor Kinder- en Jeugdfilm/ Jekino Paleizenstraat 112 • 1030 Brussel 02 242 54 09 [email protected] www.jekino.be


l

Pedagogisch dossier

24

De blauwe trein. Pedagogisch dossier LESSEN IN HET DONKER. Een animatiefilm van Enzo d Alo

Recommend Documents