DE BIJZONDERE FINANCIERINGSWET: HEDEN EN

DE BIJZONDERE FINANCIERINGSWET: HEDEN EN TOEKOMST

Barbara Coppens Master in de economische wetenschappen

Eindverhandeling ingediend met het oog op een benoeming tot attaché (A21) Economisch Advies bij de Studie- en Documentatiedienst van de Federale Overheidsdienst Financiën

Federale Overheidsdienst Financiën

-

SEPTEMBER 2012

-

Inhoudsopgave 0. Inleiding ............................................................................................................................6 1. De Bijzondere Financieringswet na de vijfde staatshervorming...............................11 1.1. DE GEMEENSCHAPPEN ........................................................................................12 1.1.1. Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de belasting over de toegevoegde waarde .....................................................................................................12 1.1.1.1. Basisbedrag (art. 38 & 39 BFW) .................................................................12 1.1.1.2. De bijkomende middelen ontvangen uit de btw (art. 40ter BFW)...............15 1.1.2.

Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de personenbelasting ...............18

1.1.2.1. Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de personenbelasting (art. 47 BFW) ............................................................................................................18 1.1.2.2. Dotatie ter compensatie van het kijken luistergeld (art. 47bis BFW) .......19 1.1.3.

Specifieke dotaties .........................................................................................20

1.1.3.1. Dotatie voor de financiering van het universitair onderwijs dat aan buitenlandse studenten wordt verstrekt (art. 62 BFW) .............................................20 1.1.3.2. De Lotto-middelen (art. 62bis BFW)...........................................................21 1.1.3.3. Dotatie voor de Nationale Plantentuin van België (art. 62ter BFW)...........22 1.1.4.

Eigen niet-fiscale ontvangsten (art. 2 BFW) .................................................23

1.1.5.

Leningen (art. 49 BFW).................................................................................23

1.1.6.

De Gemeenschapscommissies .......................................................................24

1.1.6.1. De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (art. 65 BFW).............25 1.1.6.1.1. Eigen niet-fiscale middelen (art. 65 §3 BFW) ......................................25 1.1.6.1.2. Een dotatie vanwege de federale overheid (art. 65 §4 BFW) ...............25 1.1.6.1.3. Leningen (art. 65§ 2 BFW) ...................................................................25 1.1.6.2. Vlaamse en Franse Gemeenschapscommissie (art. 65bis BFW).................26 1.1.7.

Evolutie van de middelen die de gemeenschappen ontvangen sinds 2002....26

1.1.7.1. De middelen die de gemeenschappen uit de btw-opbrengst ontvangen ......27 1.1.7.2. De middelen ontvangen uit de PB-opbrengst ..............................................30 1.1.7.3. Specifieke dotaties .......................................................................................33 1.1.7.4. Totaal ...........................................................................................................36

1

1.2. DE GEWESTEN ........................................................................................................41 1.2.1.

Fiscale autonomie ..........................................................................................41

1.2.1.1. De gewestelijke belastingen (art. 3 BFW) ...................................................42 1.2.1.2. Samengevoegde belasting: de personenbelasting (art. 6 §2 BFW) .............46 1.2.2. BFW)

Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de personenbelasting (art. 34 .......................................................................................................................48

1.2.2.1. Eerste deel van de middelen uit de PB-opbrengst: basisbedrag (art. 33 BFW) ........................................................................................................................48 1.2.2.2. De negatieve term (art. 33bis BFW)............................................................51 1.2.2.2.1. De overgangscorrectie (art. 33bis §2 BFW).........................................54 1.2.2.3. De nationale solidariteitstussenkomst (art. 48 BFW) ..................................55 1.2.2.4. Middelen uit de PB-opbrengst .....................................................................57 1.2.2.5. Bijkomende middelen ter financiering van de programma’s voor wedertewerkstelling van werklozen (art. 35 BFW) ..................................................57 1.2.2.6. Bijkomende middelen ..................................................................................58 1.2.2.6.1. Landbouw (art. 35bis & art. 35ter BFW) .............................................59 1.2.2.6.2. Landbouw en zeevisserij (art. 35quater BFW) .....................................59 1.2.2.6.3. Wetenschappelijk onderzoek inzake landbouw (art. 35quinquies BFW) ...............................................................................................................................60 1.2.2.6.4. Buitenlandse handel (art. 35sexies BFW).............................................61 1.2.2.6.5. Gemeentes en provincies (art. 35septies BFW) ....................................61 1.2.3.

De ‘dode hand’-compensatie (art. 63 BFW)..................................................63

1.2.4.

Eigen niet-fiscale ontvangsten (art. 2 BFW) .................................................64

1.2.5.

Leningen (art. 49 BFW).................................................................................64

1.2.6.

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest .............................................................65

1.2.7.

Evolutie van de middelen die de gewesten ontvangen sinds 2002 ................65

1.2.7.1. Middelen die de gewesten ontvangen uit de fiscale autonomie: gewestelijke belastingen ................................................................................................................66 1.2.7.2. Het eerste deel van de middelen ontvangen uit de PB-opbrengst................71 1.2.7.3. De bijkomende middelen ontvangen uit de PB-opbrengst ..........................77 1.2.7.4. Totaal ...........................................................................................................81 1.3. Samenvatting en knelpunten......................................................................................87

2

1.3.1.

Samenvatting .................................................................................................87

1.3.2.

Knelpunten.....................................................................................................88

1.3.2.1. Complexiteit en transparantie ......................................................................88 1.3.2.2. ‘Perverse’ effecten .......................................................................................89 1.3.2.2.1. Te veel solidariteit.................................................................................89 1.3.2.2.2. De ontwikkelingsval ..............................................................................90 1.3.2.3. Fiscale autonomie en responsabilisering .....................................................90 2. De Bijzondere Financieringswet na de zesde staatshervorming ...............................93 2.1. DE GEMEENSCHAPPEN ........................................................................................96 2.1.1. Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de belasting over de toegevoegde waarde .......................................................................................................................96 2.1.1.1. Nieuw basisbedrag.......................................................................................97 2.1.1.2. Verdeling en evolutie...................................................................................98 2.1.2.

Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de personenbelasting ...............99

2.1.2.1. Nieuw basisbedrag.......................................................................................99 2.1.2.2. Verdeling en evolutie...................................................................................99 2.1.3.

Financiering van de nieuwe bevoegdheden .................................................100

2.1.3.1. Gezinsbijslag en FCUD .............................................................................101 2.1.3.1.1. Gezinsbijslag .......................................................................................101 2.1.3.1.2. Fonds voor Collectieve Uitrustingen en Diensten (FCUD)................103 2.1.3.2. Ouderenzorg...............................................................................................103 2.1.3.3. Gezondheidszorg .......................................................................................105 2.1.3.4. Andere bevoegdheden................................................................................107 2.1.4. Financiering van de reeds overgehevelde bevoegdheden en specifieke dotaties .....................................................................................................................108 2.1.5.

Eigen niet-fiscale ontvangsten en leningen .................................................108

2.1.6.

De Gemeenschapscommissies .....................................................................108

2.1.6.1. De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie ..................................108 2.1.6.2. Vlaamse en Franse Gemeenschapscommissie...........................................109 2.1.7. Evolutie van de middelen die de gemeenschappen de komende tien jaar zullen ontvangen.........................................................................................................110

3

2.1.7.1. Btw-middelen.............................................................................................111 2.1.7.2. PB-middelen ..............................................................................................112 2.1.7.3. Totaal .........................................................................................................113 2.2. DE GEWESTEN ......................................................................................................115 2.2.1.

Fiscale autonomie ........................................................................................115

2.2.1.1. Uitbreiding van de fiscale autonomie: Personenbelasting.........................115 2.2.1.1.1. Bedrag fiscale autonomie....................................................................115 2.2.1.1.2. Uitvoeringsregels fiscale autonomie...................................................118 2.2.1.1.3. Fiscaal dividend ..................................................................................122 2.2.1.1.4. Impact op de PB-sleutel ......................................................................123 2.2.1.2. Gewestbelastingen .....................................................................................124 2.2.2.

Financiering van de nieuwe bevoegdheden .................................................124

2.2.2.1. Werk (arbeidsmarktbeleid) en fiscale uitgaven .........................................125 2.2.2.2. Andere bevoegdheden................................................................................128 2.2.3. Financiering van de reeds overgehevelde bevoegdheden en specifieke dotaties .....................................................................................................................128 2.2.3.1. Bijkomende middelen ................................................................................128 2.2.3.2. De ‘dode hand’-compensatie .....................................................................128 2.2.4.

Solidariteitsmechanisme ..............................................................................129

2.2.5.

Eigen niet-fiscale ontvangsten en leningen .................................................133

2.2.6.

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ...........................................................133

2.2.6.1. Eerste deel van de herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ................................................................................................................................134 2.2.6.2. Tweede deel van de herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ................................................................................................................................136 2.2.7. Evolutie van de middelen die de gewesten de komende tien jaar zullen ontvangen ...................................................................................................................137 2.2.7.1. De opbrengst van de personenbelasting voor de gewesten........................138 2.2.7.2. De nationale solidariteitstussenkomst........................................................141 2.2.7.3. Totaal (exclusief gewestbelastingen).........................................................142 2.3. Responsabilisering ..................................................................................................146 2.3.1.

Pensioenen ...................................................................................................146

4

2.3.2.

Klimaat.........................................................................................................147

2.4. Het overgangsmechanisme......................................................................................149 2.5. Samenvatting ...........................................................................................................152 3. Besluit............................................................................................................................154 4. Bijlagen .........................................................................................................................160 4.1. Lijst met afkortingen ...............................................................................................160 4.2. Verschil tussen effectief doorgestort bedrag en theoretisch bedrag op langere termijn ............................................................................................................................161 Bibliografie .......................................................................................................................162 Referenties......................................................................................................................162 Andere ............................................................................................................................163 Begrotingsdocumenten...................................................................................................164 Wetten.............................................................................................................................165 Koninklijke Besluiten .....................................................................................................165 Webpagina’s...................................................................................................................166

5

0. Inleiding Ondanks de lang aanslepende regeringsonderhandelingen slaagde België in december 2011 er toch in een regering te vormen. Met de vorming van de regering-Di Rupo I kon meteen ook de lang verwachte staatshervorming 1 , dankzij het Vlinderakkoord afgesloten in oktober 2011, van start gaan. Deze staatshervorming zal de zesde op rij zijn in de bestaansgeschiedenis van het Belgische Rijk. Sinds 1970 is de Belgische Staat grondig gewijzigd en zijn haar fundamenten drastisch herschreven. In 1970 werd een eerste grondwetswijziging uitgevoerd waarbij er drie gewesten, drie cultuurgemeenschappen en vier taalgebieden werden opgericht. In 1980 werd deze eerste staatshervorming verder uitgewerkt. De gemeenschappen en gewesten (de gewestvorming was niet volledig in 1970) werden opgericht en beschikten over een grote mate van zelfbestuur. Vervolgens was er de derde staatshervorming in 1988-1989 waar onder meer de bevoegdheden van de gemeenschappen en gewesten werden uitgebreid en er een nieuw financieringsstelsel kwam voor de gemeenschappen en gewesten. In 1992-1993 was het opnieuw zo ver: de vierde staatshervorming werd doorgevoerd. In 1993 werd met het Sint-Michielsakkoord de Grondwet ingrijpend gewijzigd 2 . Vanaf dit moment is België een federale staat. Daarnaast werden ook de bevoegdheden van de gemeenschappen en gewesten verder uitgebreid en kregen ze meer middelen. De vijfde staatshervorming kwam er in 2001-2002. Het Lambermontakkoord (verzamelnaam voor diverse communautaire akkoorden) breidde de bevoegdheden van de gewesten uit en zorgde eveneens voor een grote toename van de autonomie inzake de gewestbelastingen. Ook de financiering van de gemeenschappen en gewesten werd gewijzigd en uitgebreid. Voor een detailoverzicht van de vijf Belgische staatshervormingen zie Vanalme (2007, p. 89-93). Een rode draad door al deze staatshervormingen is de financiering van de gemeenschappen en de gewesten. Na de derde staatshervorming in 1989 werd de financiering voor het eerst 1

Deze belangrijke staatshervorming stond al sinds de federale verkiezingen van 2007 op het programma. Voor een overzicht van alle stappen (voorwaarts én achterwaarts) die sindsdien zijn ondernomen om tot het huidige Vlinderakkoord te komen, zie Vanhee (2012, p. 3-5) 2 De eerste zin van het eerste artikel van de Grondwet werd gewijzigd in: “België is een federale staat, samengesteld uit gemeenschappen en gewesten”.

6

formeel bepaald in een bijzondere wet. De Bijzondere Financieringswet (vanaf nu afgekort tot BFW) 3 beschrijft het financieringsstelsel van de gemeenschappen en de gewesten dat tot op vandaag nog steeds van kracht is. Deze Bijzondere Wet werd gewijzigd tijdens de vierde en vijfde staatshervorming, respectievelijk in 1993 4 en 2001 5 . De BFW werd in de beide gevallen gewijzigd om het financieringsstelsel aan te passen en zo de uitgebreide fiscale autonomie en de financiering van de overheveling van nieuwe bevoegdheden op te nemen in de BFW. Ook in de zesde staatshervorming speelt de financiering van de gemeenschappen en de gewesten een belangrijke, zoniet cruciale rol. Het Vlinderakkoord bepaalt dat de BFW, ruim 20 jaar na haar ontstaan, grondig zal hervormd worden en opnieuw moet worden neergeschreven. Het nieuwe communautaire akkoord voorziet onder meer de overdracht van nieuwe bevoegdheden naar de gemeenschappen en gewesten en daarmee gepaard de overdracht van extra financiële middelen. Daarnaast wordt er ook werk gemaakt van een grotere fiscale autonomie voor de gewesten. De responsabilisering, op het vlak van pensioenen en klimaat, van de gemeenschappen en gewesten moet ook worden verhoogd en worden ingeschreven in de BFW. En tot slot moeten ook bepaalde bestaande verdeelsleutels en financieringsmechanismes worden herzien. Het doel van deze grootschalige hervorming van de BFW is om de gemeenschappen en gewesten beter in staat te stellen om hun bevoegdheden te beheren (Regeerakkoord Di Rupo I, 2011, p. 58). Gezien de belangrijke rol die de BFW heeft gespeeld tijdens de voorbije regeringsonderhandelingen en de belangrijke veranderingen die op til zijn, lijkt het gepast deze eindverhandeling te wijden aan de financiering van de gemeenschappen en gewesten en meer bepaald de Bijzondere Financieringswet. Het doel van deze eindverhandeling is dan ook tweeledig. Eerst wordt de bestaande Bijzondere Financieringswet van naderbij bekeken. Dit laat ons toe een stand van zaken op te maken van de middelen die de gemeenschappen en gewesten ontvangen op basis van de BFW en dit sinds haar laatste wijziging door de vijfde staatshervorming in 2002. Ten tweede wordt de nieuwe 3

Bijzondere Wet van 16 januari 1989 betreffende de financiering van de Gemeenschappen en de Gewesten (BS 17 januari 1989) 4 Bijzondere Wet van 16 juli 1993 tot de vervollediging van de federale structuur (BS 20 juli 1993) 5 Bijzondere Wet van 13 juli 2001 tot de herfinanciering van de gemeenschappen en uitbreiding van de fiscale bevoegdheden van de gewesten (BS 3 augustus 2001)

7

Bijzondere Financieringswet, of hoe deze wet er zou uitzien na het Vlinderakkoord, bestudeerd. Door de BFW zowel in haar huidige vorm (na de vijfde staatshervorming) als in haar toekomstige vorm 6 (na de zesde staatshervorming) te bespreken en de twee te vergelijken, moet duidelijk worden welke zaken in de huidige BFW problematisch zijn, wat er zou wijzigen, hoe dit zou gebeuren en welke impact dit zou hebben op de gemeenschappen, de gewesten en de federale staat. Hierbij is het eveneens interessant om na te gaan hoe de middelen die de gemeenschappen en gewesten ontvangen op basis van de BFW zullen evolueren gedurende de volgende tien jaar. Deze eindverhandeling is als volgt gestructureerd. In het eerste deel wordt dieper ingegaan op de Bijzondere Financieringswet na de vijfde staatshervorming. Hierbij wordt het onderscheid gemaakt tussen de gemeenschappen en gewesten. De mechanismes voor de bepaling van de middelen die gemeenschappen en gewesten ontvangen, worden daarbij telkens geïllustreerd aan de hand van een cijfervoorbeeld. Tot slot wordt er zowel voor de gemeenschappen als de gewesten nagegaan hoe de BFW-middelen de voorbije tien jaar zijn geëvolueerd. In het tweede deel verschuift de focus naar de Bijzondere Financieringswet zoals ze er na de uitvoering van het Vlinderakkoord zou kunnen uitzien. Op basis van de reeds beschikbare informatie wordt gepoogd de gewijzigde financieringsmechanismes van de gemeenschappen en gewesten uit te leggen en te illustreren. Ook hier worden de gemeenschappen en gewesten apart behandeld. Ter afsluiting van dit deel wordt een simulatie gemaakt van de middelen die de gemeenschappen en gewesten zouden ontvangen als gevolg van de BFW gedurende de volgende tien jaar. In het derde en laatste deel worden de belangrijkste conclusies besproken. Tot slot volgen nog twee belangrijke opmerkingen die men in het achterhoofd moet houden bij het lezen van deze eindverhandeling. Tijdens de bespreking van de financiering van de gemeenschappen en de gewesten wordt enkel rekening gehouden met de middelen die de gemeenschappen en gewesten ontvangen 6

Bij het afsluiten van de redactie van deze eindverhandeling was er nog geen zicht op de formele benaming van de wetgeving die voortvloeit uit het Vlinderakkoord, vandaar de hier gehanteerde benaming ‘nieuwe BFW’.

8

op basis van de Bijzondere Financieringswet. Dit heeft als gevolg dat de Duitstalige Gemeenschap niet wordt behandeld in deze eindverhandeling. De financiering van de Duitstalige Gemeenschap is immers niet opgenomen in de Bijzondere Financieringswet, maar wordt geregeld door middel van gewone wetten. De financiering van de Duitstalige Gemeenschap wordt hoofdzakelijk geregeld door de Wet van 31 december 1983 tot de hervorming der instellingen voor de Duitstalige Gemeenschap 7 en de Wet van 7 januari 2002 tot wijziging van de wet van 31 december 1983 tot de hervorming der instellingen voor de Duitstalige Gemeenschap 8 . Om dezelfde reden valt ook een deel van de financiering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest buiten het bestek van deze eindverhandeling. Bepaalde dotaties, onder meer de financiering voor de werking van Brussel-Hoofdstad, vallen onder de Bijzondere Wet van 12 januari 1989 met betrekking tot de Brusselse instellingen 9 en dus niet onder de BFW. De bedragen die vermeld worden in deze eindverhandeling zijn de theoretische bedragen die de gemeenschappen en gewesten ontvangen op basis van de BFW. Deze theoretische bedragen kunnen aanzienlijk verschillen van

de

effectieve

middelen

die

de

gemeenschappen en gewesten ontvangen. Dit verschil vloeit voort uit het feit dat de gebruikte parameters voor de bepaling van de middelen uit de Bijzondere Financieringswet gedurende het begrotingsjaar meermaals worden herzien. Bij iedere herziening van de parameters wordt er dan ook een afrekening gemaakt die zal bepalen of de gemeenschappen en gewesten meer middelen moeten ontvangen of net middelen dienen terug te betalen. Deze verschillen zijn echter van tijdelijke aard. Indien wordt gekeken naar het verschil tussen de effectief gestorte bedragen en de theoretische bedragen over meerdere begrotingsjaren dan blijkt dat de positieve en negatieve verschillen elkaar opheffen. Met andere woorden het verschil tussen de theoretische en effectieve bedragen is neutraal op de lange termijn. Dit wordt geïllustreerd aan de hand van Tabel 18 en Tabel 50 verder in deze eindverhandeling alsook bijlage 4.2. 7

BS 18 januari 1984 BS 1 februari 2002 9 BS 14 januari 1989 8

9

De gegevensverzameling werd afgesloten op 23 augustus 2012. Dit houdt in dat de berekeningen berusten op de definitieve cijfers en parameters voor het begrotingsjaar 2011 en de aangepaste cijfers en parameters voor het begrotingsjaar 2012. De gegevens voor de beide begrotingsjaren zijn grotendeels afkomstig uit de aanpassing van de Middelenbegroting 2012 (Doc 53 2112/001) naar aanleiding van de begrotingscontrole in maart

2012.

10

1. De Bijzondere Financieringswet na de vijfde staatshervorming De huidige Bijzondere Financieringswet werd gecreëerd tijdens de tweede fase van de derde staatshervorming in 1988-1989. Daarin werd onder meer het stelsel van de samengevoegde en gedeelde belastingen vastgelegd, evenals de beperkte fiscale autonomie voor de gewesten, de dotaties, etc. Sinds 1989 is de BFW geëvolueerd en gewijzigd op een aantal punten maar de essentie van de Bijzondere Wet die in 1989 tot stand kwam, blijft tot op vandaag gelden. De BFW heeft sinds haar ontstaan twee belangrijke wijzigingen ondergaan. Een eerste belangrijke wijziging kwam er met het Sint-Michielsakkoord in 1993. Zo werd de financiering van de overgehevelde bevoegdheden toegevoegd aan de BFW, werden de gemeenschappen geherfinancierd door de overheveling van het kijken luistergeld en werd de koppeling aan de economische groei van de PB-dotatie vervroegd ingevoerd (normaal voorzien in 2000 maar kwam er al in 1994). De BFW werd voor een tweede maal gewijzigd in 2001 na de goedkeuring van het Lambermontakkoord. De gemeenschappen werden opnieuw geherfinancierd, ditmaal door de toekenning van bijkomende btwmiddelen (Lambermontmiddelen) en de fiscale autonomie van de gewesten werd uitgebreid. Daarnaast werd ook de financiering van de nieuwe overgedragen bevoegdheden opgenomen in de BFW. Met andere woorden, de middelen die de gemeenschappen en gewesten ontvangen vanwege de BFW, zijn sinds 1989 sterk geëvolueerd. Zo waren er, naast de aanpassingen van de BFW in 1993 en 2001, ook overgangsperiodes van toepassing, parameters die onderweg zijn aangepast en een geleidelijke evolutie naar de definitieve verdeelsleutels. Analoog aan Algoed & Van Den Bossche (2009) worden de mechanismes die op dit moment (begrotingsjaar 2012) van toepassing zijn voor de financiering van de gemeenschappen (paragraaf 1.1) en gewesten (paragraaf 1.2) behandeld. Tot slot wordt dit eerste deel afgerond met een korte samenvatting en een bespreking van de voornaamste knelpunten van de huidige BFW.

11

1.1. DE GEMEENSCHAPPEN De financiering van de Vlaamse en Franse Gemeenschap wordt geregeld door de Bijzondere Wet van 16 januari 1989 betreffende de financiering van de gemeenschappen en de gewesten. Deze Bijzondere Wet werd gewijzigd door de vierde (1993) en vijfde (2001) staatshervorming en bepaalt dat de Vlaamse en Franse Gemeenschap over de volgende financiële middelen kunnen beschikken: niet-fiscale ontvangsten, toegewezen gedeelten van de opbrengsten van belastingen en heffingen, een dotatie ter compensatie voor het kijken luistergeld en leningen (art.1 §1 BFW). In dit hoofdstuk wordt eerst beknopt overlopen welke middelen de Franse en Vlaamse Gemeenschap uit de BFW ontvangen en hoe deze middelen worden bepaald (telkens geïllustreerd voor het begrotingsjaar 2012). Na deze eerder theoretische behandeling van de BFW volgt nog een empirisch overzicht van de middelen die de gemeenschappen in totaal ontvangen en hoe deze middelen geëvolueerd zijn in de loop van de tijd. 1.1.1. Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de belasting over de toegevoegde waarde De middelen die de gemeenschappen ontvangen uit de opbrengst van de belasting over de toegevoegde waarde (voortaan afgekort als btw) bestaan uit een basisbedrag en de bijkomende middelen. 1.1.1.1. Basisbedrag (art. 38 & 39 BFW) De Franse en Vlaamse Gemeenschap ontvangen vanwege de federale overheid een deel van de opbrengst van de btw. In 1989 werden de basisbedragen die de Franse en Vlaamse Gemeenschap ontvingen, vastgelegd in art. 38 §1 BFW. Deze basisbedragen zijn respectievelijk

3.196,508

miljoen

euro

voor

de

Franse

Gemeenschap

en

4.150,702 miljoen euro voor de Vlaamse Gemeenschap. Sinds 1990 moeten deze basisbedragen aangepast worden aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen om zo tot het geïndexeerde basisbedrag te komen voor de gemeenschappen.

12

Tabel 1: Geïndexeerd bedrag van het basisbedrag btw (bedragen in miljoen euro) 10 Basisbedrag Geraamde Geïndexeerd Aandeel in het btw toegekend inflatie basisbedrag btw totaalbedrag in 2011 2012 2012 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal

6.689,7

2,70%

6.870,4

56,49%

5.151,9

2,70%

5.291,0

43,51%

11.841,6

2,70%

12.161,3

100,00%

Bron: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012

Dit geïndexeerd basisbedrag dient jaarlijks ook vermenigvuldigd te worden met een aanpassingsfactor.

Deze

aanpassingsfactor

is

gelijk

aan

de

hoogste

(de)nataliteitscorrectie 11 (art. 38 §4 BFW), die wordt berekend voor zowel de Franse als de Vlaamse Gemeenschap. De aanpassingsfactor is met andere woorden gelijk aan de hoogste nataliteit of de laagste denataliteit. Deze (de)nataliteitscorrectie geeft 80% weer van de evolutie van het aantal inwoners jonger dan 18 jaar in elke gemeenschap (de toestand op 30 juni van het voorgaande begrotingsjaar) ten opzichte van het aantal inwoners jonger dan 18 jaar in die gemeenschap in 1988. Tabel 2: (De)nataliteitscorrectie Aantal inwoners Aantal inwoners jonger dan 18 jaar jonger dan 18 jaar (De)nataliteits‐ op 30 juni 2011 op 30 juni 1988 correctie 2012 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap

1.284.432

1.309.156

98,4892%

937.167

890.945

104,1504%


Het totaalbedrag dat de gemeenschappen ontvangen, wordt dan bekomen door het geïndexeerde basisbedrag te vermenigvuldigen met de aanpassingsfactor. Deze aanpassingsfactor is voor 2012 gelijk aan de (de)nataliteitscorrectie van de Franse Gemeenschap. En dit omdat de (de)nataliteitscorrectie van de Franse Gemeenschap hoger is dan die van de Vlaamse Gemeenschap. 10

De indexatie gebeurd als volgt: 11.841,6*(1+ 2,70%). Dit is van toepassing op alle indexatieberekeningen. Voor een uitvoerige bespreking van de berekening van de (de)nataliteitscorrecties zie Vanalme (2007, p. 117-118). 11

13

Tabel 3: Aangepast geïndexeerd basisbedrag (bedragen in miljoen euro) Aangepast, Geïndexeerd (De)nataliteits geïndexeerd Aandeel in het basisbedrag correctie 2012 basisbedrag 2012 totaalbedrag Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal

6.870,4

104,1504%

7.155,5

56,49%

5.291,0

104,1504%

5.510,5

43,51%

12.161,3

104,1504%

12.666,1

100,00%

Bron: Eigen berekeningen

Nadat het basisbedrag is aangepast aan het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan de (de)nataliteitscorrectie, wordt het verkregen totaalbedrag opnieuw verdeeld tussen de Vlaamse en Franse Gemeenschap. Sinds 1999 is er immers bepaald dat het totaalbedrag moet verdeeld worden op basis van een verdeelsleutel die gebaseerd is op het aantal leerlingen in de betrokken Gemeenschap (art. 39 §2 BFW). Deze regel werd evenwel pas vanaf het begrotingsjaar 2000 toegepast. Dit werd beslist na overleg tussen de regeringen van de gemeenschapen toen bleek dat er problemen waren met de retroactieve toepassing van de objectieve criteria (Spinnoy, 2007, p. 32). Deze verdeelsleutel wordt jaarlijks vastgelegd op basis van een aantal objectieve criteria 12 die in de Wet van 23 mei 2000 13 zijn bepaald. Voor het begrotingsjaar 2012 werd in de Middelenbegroting de volgende verdeling vastgelegd:

12

De objectieve criteria kunnen als volgt worden samengevat (Spinnoy, 2007, p.32): - het aantal onder de leerplicht vallende scholieren (van 6 tot en met 17 jaar) die regelmatig ingeschreven zijn in het lager en het secundair onderwijs, met inbegrip van het onderwijs met beperkt leerplan, in een onderwijsinstelling die door de betrokken Gemeenschap wordt ingericht of gesubsidieerd; - de leerlingen die het voorwerp uitmaakten van concurrentiële ophalingen zijn uitgesloten in de telling; - de jaarlijkse telling van het aantal leerlingen dient de toestand weer te geven op een datum in de periode van 15 januari tot en met 1 februari van het begrotingsjaar (t). 13 BS 30 mei 2000

14

Tabel 4: btw-verdeelsleutel (aantal leerlingen) Aantal leerlingen % van het aantal schooljaar 2010‐2011 leerlingen Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal (excl. Duitstalige Gemeenschap)

810.193

56,675203%

619.344

43,324797%

1.429.537

100,00%

Bron: aangepaste Middelenbegroting 2012

De toepassing van deze verdeelsleutel leidt dan tot de basisbedragen btw die de gemeenschappen ontvangen: Tabel 5: Basisbedragen btw die de gemeenschappen ontvangen (bedragen in miljoen euro) Aangepast, Basisbedrag btw die geïndexeerd totaal % van het aantal de gemeenschappen basisbedrag 2012 leerlingen ontvangen 2012 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap

56,68%

7.178,5

43,32%

5.487,5

12.666,1


1.1.1.2. De bijkomende middelen ontvangen uit de btw (art. 40ter BFW) De vijfde staatshervorming, het Lambermontakkoord, voorzag extra financiering voor de gemeenschappen. Het akkoord bepaalde o.a. dat de gemeenschappen naast het basisbedrag btw ook een bijkomend bedrag ontvangen uit de btw-opbrengst. Deze extra middelen zijn ook gekend als de Lambermontmiddelen voor de gemeenschappen. De berekening van de bijkomende middelen die de gemeenschappen ontvangen, is behoorlijk complex en wordt daarom stapsgewijs uit de doeken gedaan. Stap 1: Bepalen van het aangepaste totaalbedrag (conform art. 38 §3bis en §3ter BFW alsmede art. 38 §4 en §5 BFW)

15

Gedurende de periode 2002-2011 was een overgangsstelsel van kracht voor het bepalen van het aangepast totaalbedrag; dit stelsel wordt hier niet verder toegelicht 14 . Vanaf het begrotingsjaar 2012 geldt de volgende berekeningswijze voor het totaalbedrag (art. 38 §3ter BFW): het bedrag voor het begrotingsjaar is gelijk aan het bedrag van het voorgaande begrotingsjaar, aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan 91% van de reële groei van het bbp. In 2012 is er dus geen sprake meer van forfaitaire supplementaire bedragen 15 . Tot slot moet het bekomen

totaalbedrag

jaarlijks

ook

nog

vermenigvuldigd

worden

met

de

(de)nataliteitscorrectie (zie 1.1.1.1) conform art. 38 §4 en §5 BFW. Tabel 6: Aangepast totaalbedrag bijkomende btw-middelen (bedragen in miljoen euro) 16 91% van de Aangepast Bijkomende btw‐ Geraamde reële groei van Totaalbedrag (De)nataliteits‐ totaalbedrag middelen 2011 inflatie 2012 het bbp 2012 2012 correctie 2012 2012 Totaal 13.701,5 2,70% 91%*0,10% 14.084,2 104,1504% 14.668,8 Bron: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012

Stap 2: bepalen van de bijkomende btw-middelen (conform art. 40bis BFW) Art. 40bis BFW stelt dat de bijkomende btw-middelen die de gemeenschappen ontvangen van de federale overheid jaarlijks berekend worden door het verschil te nemen tussen het aangepaste totaalbedrag (bedrag bekomen in stap 1, art. 38 §5 BFW) en het basisbedrag dat de gemeenschappen ontvangen uit de btw-opbrengst (zie 1.1.1.1). Tabel 7: De bijkomende btw-middelen (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Aangepast Basisbedrag btw 2012 dat Bijkomende totaalbedrag de gemeenschappen middelen 2012 ontvangen 2012 14.668,8 12.666,1 2.002,7


14

In Vanalme (2007, p. 119-122) wordt een gedetailleerd overzicht gegeven van de overgangsstelsels die van kracht waren tijdens de periode 2002-2011. 15 Tot en met 2011 kregen de beide gemeenschappen krachtens art. 38 §3bis BFW een forfaitair bedrag toegekend dat diende opgeteld te worden bij het totaalbedrag voor de berekening van de bijkomende middelen. 16 De indexatie gebeurd hier als volgt: 13.701,5*(1+2,70%)*(1+0,91%*0,10%). Dit geldt voor alle indexatieberekeningen.

16

Stap 3: Verdeling van de bijkomende middelen (conform art. 40ter BFW) Deze bijkomende btw-middelen moeten vervolgens ook nog verdeeld worden onder de beide gemeenschappen. Vanaf het begrotingsjaar 2012 gebeurt de verdeling exclusief op basis van de fiscale capaciteit van de gemeenschap. De fiscale capaciteit wordt gedefinieerd als de opbrengst van de personenbelasting (voortaan afgekort als PB) gelokaliseerd in de gemeenschap. Tijdens de overgangsperiode 2002-2011 gebeurde de verdeling gedeeltelijk op basis van de btw-verdeelsleutel en gedeeltelijk op basis van de PB-verdeelsleutel 17 . De PB-opbrengst van de Vlaamse Gemeenschap wordt als volgt berekend: de som van de PB-opbrengst van het Vlaams Gewest en 20% van de PB-opbrengst van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De PB-opbrengst van de Franse Gemeenschap bestaat uit de som van de PB-opbrengst van het Waals Gewest (exclusief de PB-opbrengst van de Duitstalige Gemeenschap) en 80% van de PB-opbrengst van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Tabel 8: Verdeelsleutel bijkomende btw-middelen 2012 (PB-sleutel) (bedragen in miljoen euro) PB‐opbrengst (AJ 2010) Verdeelsleutel Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal

23.021,2

65,00073%

12.395,7

34,99927%

35.416,9

100,00%

Bron: Eigen berekening & aangepaste Middelenbegroting 2012

Op basis van de PB-verdeelsleutel ontvangen de twee gemeenschappen de volgende bijkomende middelen:

17

Voor meer details over de overgangsperiode 2002-2011, zie Vanalme (2007, p. 121-122).

17

Tabel 9: De verdeling van de bijkomende btw-middelen (bedragen in miljoen euro) Verdeelsleutel Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal

Bijkomende btw‐ middelen 2012

65,00073%

1.301,8

34,99927%

700,9

100,00%

2.002,7

Bron: Eigen berekening

1.1.2. Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de personenbelasting De middelen die de Vlaamse Gemeenschap en de Franse Gemeenschap ontvangen uit de opbrengst van de personenbelasting bestaan uit een toegewezen gedeelte van de PBopbrengst en een dotatie ter compensatie voor het kijken luistergeld. 1.1.2.1. Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de personenbelasting (art. 47 BFW) De gemeenschappen krijgen naast middelen afkomstig uit de btw-opbrengst ook een deel van de PB-opbrengst. Het basisbedrag dat de gemeenschappen ontvangen in 2012 is gelijk aan het bedrag dat het vorige begrotingsjaar werd ontvangen, aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan de evolutie van de reële groei van het bbp (art. 47 §2 BFW 18 ). Tabel 10: Basisbedrag dat de gemeenschappen ontvangen uit de PB-opbrengst (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Bedrag Geraamde Reële groei van Basisbedrag 2011 inflatie 2012 het bbp 2012 2012 6.160,4 2,70% 0,10% 6.333,1


De verdeling van deze middelen is gebaseerd op het principe van de juste retour (art. 47 §3 en §4 BFW). Dit houdt in dat de verdeling van de middelen wordt bepaald door de bijdrage van de gemeenschappen aan de PB-opbrengst. De verdeelsleutel is dan gelijk aan een percentage (tot op 5 decimalen) dat wordt berekend door het geïndexeerde basisbedrag voor 2012 te delen door het totaal van de PB-opbrengst in de beide gemeenschappen (voor de berekening van de PB-opbrengst in de Vlaamse en Franse Gemeenschap, zie 1.1.1.2). 18

Voor een uitvoerige bespreking en de toepassing van art. 47 §2bis, zie Vanalme (2007, p.124).

18

Tabel 11: Verdeelsleutel ‘juste retour’ voor de PB-middelen (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Basisbedrag PB‐opbrengst Percentage 2012 (AJ 2010) 2012 6.333,1 35.416,9 17,88151%


De PB-middelen die de Vlaamse en Franse Gemeenschap ontvangen worden dan bepaald door het bekomen percentage of de verdeelsleutel toe te passen op de PB-opbrengst in respectievelijk de Vlaamse en Franse Gemeenschap. Tabel 12: De PB-middelen die de gemeenschappen ontvangen na toepassing van de 'juste retour' verdeelsleutel (bedragen in miljoen euro) Percentage PB‐opbrengst Ontvangen PB‐ 2012 (AJ 2010) middelen 2012 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap

17,88151%

23.021,2

4.116,5

17,88151%

12.395,7

2.216,5


1.1.2.2. Dotatie ter compensatie van het kijken luistergeld (art. 47bis BFW) Het Lambermontakkoord bepaalde dat vanaf het begrotingsjaar 2002 het kijken luistergeld een gewestelijke belasting werd in plaats van een gemeenschapsbelasting. Om de budgettaire neutraliteit 19 te vrijwaren werd in het Lambermontakkoord eveneens vastgelegd dat de gemeenschappen een dotatie ontvangen om het verlies aan inkomsten door het verdwijnen van het kijken luistergeld te compenseren. Het basisbedrag voor de dotatie ter compensatie van het kijken luistergeld wordt voor het jaar 2002 bepaald door art. 47bis BFW en is gelijk aan het gemiddelde van de nettoopbrengst van het kijken luistergeld dat gedurende de drie begrotingsjaren 1999, 2000 en 2001 kan worden gelokaliseerd 20 in respectievelijk de Vlaamse Gemeenschap en de Franse 19

Deze budgettaire neutraliteit wordt eveneens teruggevonden op het federale niveau. De gewesten ontvangen dan wel extra inkomsten doordat het kijken luistergeld een gewestelijke belasting werd, maar deze extra ontvangsten worden gecompenseerd door het kijken luistergeld op te nemen in de negatieve term (zie 1.2.2.2). 20 Het lokalisatiecriterium is opgenomen in art.47bis §3 BFW: “De plaats waar het televisietoestel wordt gehouden en, wat de toestellen in autovoertuigen betreft, op de plaats waar de houder van het toestel gevestigd is.”

19

Gemeenschap. Dit gemiddelde wordt uitgedrukt in prijzen van 2002. De netto-opbrengsten gelokaliseerd in Brussel-Hoofdstad 21 worden verdeeld tussen de Vlaamse en Franse Gemeenschap volgens de gekende sleutel: de Franse Gemeenschap krijgt 80% van de netto-opbrengst en de Vlaamse Gemeenschap 20%. Voor de volgende begrotingsjaren (dus ook voor 2012) is het basisbedrag gelijk aan het basisbedrag van het vorige begrotingsjaar, aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddeld indexcijfer van de consumptieprijzen van dat jaar (art. 47bis §2 BFW). Tabel 13: Dotatie ter compensatie voor het kijken luistergeld (bedragen in miljoen euro) 22 Basisbedrag Dotatie Geraamde Dotatie Aandeel in het 2002 2011 inflatie 2012 2012 totaalbedrag Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal

457,2

558,1

2,70%

573,2

64,32%

253,6

309,5

2,70%

317,9

35,68%

710,7

867,7

2,70%

891,1

100,00%


1.1.3. Specifieke dotaties Naast een aandeel uit de opbrengst van de btw en de personenbelasting ontvangen de gemeenschappen ook nog specifieke dotaties van de federale overheid. 1.1.3.1. Dotatie voor de financiering van het universitair onderwijs dat aan buitenlandse studenten wordt verstrekt (art. 62 BFW) De basisbedragen zijn in 1989 vastgelegd door art. 62 §1 BFW en bedragen 29,747 miljoen euro voor de Franse Gemeenschap en 7,437 miljoen euro voor de Vlaamse Gemeenschap. Voor het huidige begrotingsjaar is het bedrag gelijk aan het bedrag van het voorgaande begrotingsjaar, aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen (art. 62 §2 BFW). Ter gelegenheid van het SintElooisakkoord

(1999)

werden

deze

basisbedragen

in

2000

verhoogd 23

tot

21

Het administratief arrondissement Brussel-Hoofdstad is het enige arrondissement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en bestaat uit de 19 Brusselse gemeentes (Vande Lanotte, Bracke & Goedertier, p. 129 en p. 158). 22 Voor de exacte berekening van het basisbedrag, zie Vanalme (2007, p. 125-128) 23 Art. 62 §3 BFW voorziet de mogelijkheid dat deze bedragen vanaf 1990 kunnen verhoogd worden.

20

56,163 miljoen euro voor de Franse Gemeenschap en 27,662 miljoen euro voor de Vlaamse Gemeenschap. Art. 40 van de Bijzondere Wet van 13 juli 2001 tot herfinanciering van de gemeenschappen en uitbreiding van de fiscale bevoegdheden van de gewesten voorzag dat deze nieuwe bedragen werden ingeschreven in de BFW. Opnieuw worden deze nieuwe basisbedragen, conform art. 62 §2 BFW, jaarlijks geïndexeerd. Voor 2012 worden de volgende bedragen toegekend aan de gemeenschappen: Tabel 14: De dotatie voor de financiering van het universitair onderwijs dat wordt verleend aan buitenlandse studenten (bedragen in miljoen euro) Dotatie Geraamde Dotatie 2011 inflatie 2012 2012 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal

Aandeel in het totaalbedrag

35,2

2,70%

36,1

33,00%

71,4

2,70%

73,3

67,00%

106,6

2,70%

109,5

100,00%


1.1.3.2. De Lotto-middelen (art. 62bis BFW) In het Lambermontakkoord werd bepaald dat de gemeenschappen zelf mochten beslissen over de aanwending van de middelen die ze krijgen van de Nationale Loterij. Dit werd gerealiseerd door aan de gemeenschappen een deel van de winst van de Nationale Loterij toe te kennen. Voorheen kregen slechts bepaalde projecten of instellingen financiële steun van de Nationale Loterij zonder dat de gemeenschappen daarin tussenkwamen (Spinnoy, 2007, p. 49). Deze overdracht wordt wel door de BFW voorgeschreven (zie art. 62bis BFW) maar komt niet voor in de federale begroting. De overdracht van deze middelen gebeurt rechtsreeks tussen de Nationale Loterij en de gemeenschappen, zonder de directe tussenkomst van de federale overheid. Art. 62bis BFW legt vast dat de gemeenschappen vanaf 2002 27,44% krijgen van de te verdelen winst van de Nationale Loterij. Deze te verdelen winst wordt jaarlijks bepaald door de Ministerraad en bekend gemaakt door middel van een Koninklijk Besluit (gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad). De Duitstalige Gemeenschap ontvangt

21

0.8428% 24 van het bedrag dat wordt vrijgehouden voor de gemeenschappen. De Vlaamse en Franse Gemeenschap ontvangen dan elk een deel van het restbedrag dat evenredig is met het aandeel van de gemeenschap in de opbrengsten van de btw en de personenbelasting. Deze bedragen worden vastgelegd in een Koninklijk Besluit. Het bedrag en de verdeling voor 2012 zijn voorlopig vastgelegd in het KB van 3 augustus 2012 25 en dit in afwachting van een definitieve regeling voor 2012. Voor het jaar 2012 wordt de winst van de Nationale Loterij voorlopig geraamd op 225.300.000 euro, waarvan 27,44% ofwel 61.822.320 euro naar de gemeenschappen gaat. De Duitstalige Gemeenschap ontvangt 0,8428% van de 61,8 miljoen euro (nl. 0,521 miljoen euro) zodat het bedrag dat moet worden verdeeld onder de Vlaamse en Franse Gemeenschap 61,3 miljoen euro bedraagt. De verdeling over de Vlaamse en Franse Gemeenschap is door het KB van 3 augustus 2012 als volgt bepaald: Tabel 15: Verdeling van de dotatie van de Nationale Loterij over de gemeenschappen (bedragen in miljoen euro) Deel van de dotatie van Aandeel in het de Nationale Loterij 2012 totaalbedrag Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal

36,8

60,07%

24,5

39,93%

61,3

100,00%

Bron: KB van 3 augustus 2012 gepubliceerd in BS van 13 augustus 2012

1.1.3.3. Dotatie voor de Nationale Plantentuin van België (art. 62ter BFW) Art. 62ter BFW voorziet dat van zodra de Nationale Plantentuin wordt overgedragen 26 aan de Vlaamse Gemeenschap, een dotatie zal worden toegekend aan zowel de Vlaamse als de Franse Gemeenschap. Het basisbedrag voor deze dotatie werd in 2002 vastgelegd op 5.659.409,17 euro en dit bedrag wordt jaarlijks aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en de reële groei van het bbp. 24

Gezien de financiering van de Duitstalige Gemeenschap wordt geregeld door de Wet tot hervorming der instellingen voor de Duitstalige Gemeenschap is dit niet bepaald in de BFW (Spinnoy, 2007, p.49) 25 BS 13 augustus 2012 26 De overdracht van de Nationale Plantentuin naar de Vlaamse Gemeenschap werd voorzien in het Lambermontakkoord maar is tot op heden nog niet uitgevoerd (afsluiten van de redactie van de tekst: 23 augustus 2012).

22

De verdeling van het bedrag over de twee gemeenschappen zal gebeuren op basis van het aantal personeelsleden op elke taalrol op het moment van de overdracht. Gezien de overdracht van de bevoegdheden tot op heden nog steeds niet heeft plaatsgevonden, werd de exacte verdeelsleutel nog niet bepaald. Indien dat de Nationale Plantentuin reeds zou overgeheveld zijn, dan ontvingen de gemeenschappen voor 2012 in totaal 7,945 miljoen euro. Voor de overdracht van de bevoegdheden voor de Nationale Plantentuin werd in 2009 een akkoord gesloten tussen de beide gemeenschappen (het akkoord Peeters-Demotte) 27 maar ook dit akkoord is tot op heden nog niet uitgevoerd. De uitvoering van dit akkoord en de overdracht van de bevoegdheid is voorzien in de zesde staatshervorming (Regeerakkoord Di Rupo I, december 2011). 1.1.4. Eigen niet-fiscale ontvangsten (art. 2 BFW) Art. 2 BFW bepaalt dat de ontvangsten die voortkomen uit de uitoefening van de bevoegdheden die aan de gemeenschappen zijn toegekend door de Grondwet, toekomen aan de gemeenschappen. Daarnaast kunnen de gemeenschappen ook schenkingen en legaten ontvangen. 1.1.5. Leningen (art. 49 BFW) De gemeenschappen kunnen eventueel ook leningen aangaan om hun werking te financieren. Zoals art. 49 BFW bepaalt, kunnen deze leningen worden aangegaan in euro of deviezen na goedkeuring door de federale regering. De voorwaarden en uitgiftekalender van deze leningen moeten dan weer goedgekeurd worden door de minister van Financiën. De afdeling “Financieringsbehoeften van de overheid” van de Hoge Raad van Financiën is belast met het nagaan of de leningscapaciteit van een overheid al dan niet dient beperkt te worden. Daarnaast moeten de gemeenschappen ook jaarlijks bij hun begroting de staat geven van hun uitstaande schuld van de voorbije drie jaar.

27

Antwoord op parlementaire vraag nr. 403 (04/08/2011) van mevrouw Gwenny De Vroe aan de heer Kris Peeters.

23

1.1.6. De Gemeenschapscommissies Brussel-Hoofdstad (zie voetnoot 21) vormt een speciaal geval voor de gemeenschappen. Zowel de Vlaamse als de Franse Gemeenschap hebben beperkte bevoegdheden in onze tweetalige hoofdstad. Ze zijn enkel bevoegd voor de eentalige instellingen die vanwege hun organisatie (persoonsgebonden materies) of activiteiten (cultuur of onderwijs) toebehoren tot de Vlaamse of Franse Gemeenschap (Vande Lanotte & Goedertier, 2010). Bijvoorbeeld: de decreten van de Vlaamse Gemeenschap zijn van toepassing op de Nederlandstalige scholen in Brussel (Vande Lanotte et al., 2010). De Vlaamse en Franse Gemeenschap

zijn

dus

niet

bevoegd

voor

de

bicommunautaire

instellingen

(persoonsgebonden aangelegenheden alsook cultuur en onderwijs) die omwille van hun organisatie of activiteit niet tot één gemeenschap behoren en zijn ook niet bevoegd voor de fysieke personen in Brussel-Hoofdstad (Vande Lanotte & Goedertier, 2010). Dit vloeit voort uit het feit dat het onmogelijk is om een juridisch onderscheid te maken tussen Nederlandstaligen en Franstaligen in Brussel-Hoofdstad (Spinnoy, 2007, p. 120). Inwoners van Brussel-Hoofdstad worden immers niet verplicht een keuze te maken tussen de twee gemeenschappen waardoor de subnationaliteit ontbreekt. Voor de gemeenschapsbevoegdheden die niet door de Vlaamse of Franse Gemeenschap kunnen worden uitgeoefend in Brussel-Hoofdstad diende dus een oplossing te worden gezocht. Dit probleem werd in 1989 opgelost door de Bijzondere Wet van 12 januari 1989 met betrekking tot de Brusselse instellingen (Vande Lanotte & Goedertier, 2010). Art. 60 van deze wet bepaalde dat er drie nieuwe instellingen dienden opgericht te worden, die bevoegd zijn voor de resterende gemeenschapsbevoegdheden in Brussel. Deze drie instellingen zijn: ‐

De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie

‐

De Vlaamse Gemeenschapscommissie

‐

De Franse Gemeenschapscommissie

24

In wat volgt wordt enkel de financiering van deze gemeenschapscommissies besproken. De bevoegdheden van iedere gemeenschapscommissie vallen buiten het bestek van deze eindverhandeling. 1.1.6.1. De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (art. 65 BFW) Art. 65 BFW regelt de financiering van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. Deze commissie haalt haar middelen uit: 1.1.6.1.1. Eigen niet-fiscale middelen (art. 65 §3 BFW) Hieronder vallen de ontvangsten die voortkomen uit de uitoefening van de bevoegdheden van

de

Gemeenschappelijke

Gemeenschapscommissie.

Daarnaast

kan

de

Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie ook schenkingen en legaten ontvangen. 1.1.6.1.2. Een dotatie vanwege de federale overheid (art. 65 §4 BFW) Voor haar bevoegdheden krijgt de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie een globale dotatie van de federale overheid. Dit basisbedrag werd in 1989 vastgelegd op 59,041 miljoen euro en wordt sindsdien jaarlijks aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen. Voor het begrotingsjaar 2012 ontvangt de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie de volgende dotatie: Tabel 16: Dotatie voor de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (bedragen in miljoen euro) Dotatie Geraamde 2011 inflatie 2012 Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie

95,2

2,70%

Dotatie 2012 97,7


1.1.6.1.3. Leningen (art. 65§ 2 BFW) De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie kan geld lenen conform de bepalingen die zijn opgenomen in art. 49 BFW (zie 1.1.5).

25

1.1.6.2. Vlaamse en Franse Gemeenschapscommissie (art. 65bis BFW) De bijzondere middelen die worden toegekend aan de Vlaamse en Franse Gemeenschapscommissie worden geregeld door art. 65bis BFW. Dit artikel legt het basisbedrag voor 2002 vast op 24.789.352,48 euro en stelt dat dit basisbedrag vanaf 2003 jaarlijks dient aangepast te worden aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan de reële groei van het bbp. Ook de verdeelsleutel is in dit artikel bepaald: 80% van deze middelen gaan naar de Franse Gemeenschapscommissie en 20% van deze middelen gaan naar de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Voor 2012 wordt dit dan: Tabel 17: Dotatie voor de Vlaamse en Franse Gemeenschapscommissie (bedragen in miljoen euro) Bijzondere Aandeel in het middelen 2012 totaalbedrag Vlaamse Gemeenschapscommissie

7,0

20,08%

Franse Gemeenschapscommissie

27,8

79,92%

Totaal

34,8

100,00%


1.1.7. Evolutie van de middelen die de gemeenschappen ontvangen sinds 2002 De evolutie van de middelen die de gemeenschappen ontvangen, wordt hier beschouwd op een periode van 10 jaar (van 2002 tot en met 2012). Dit houdt dus in dat de evolutie vanaf de vijfde staatshervorming wordt gevolgd. Het gaat hier enkel om de middelen die de Vlaamse Gemeenschap en Franse Gemeenschap hebben ontvangen. Zoals eerder vermeld, valt de financiering van de Duitstalige Gemeenschap niet onder de BFW en is ze dus ook niet opgenomen in de analyse. Om het overzicht te behouden en complexiteit te vermijden, zijn ook de middelen die de Gemeenschapscommissies ontvangen, buiten beschouwing gelaten. De focus ligt volledig op de Vlaamse en Franse Gemeenschap.

26

Achtereenvolgens worden de middelen uit de btw-opbrengst, de middelen uit de PBopbrengst, de specifieke dotaties en de totale middelen die de twee gemeenschappen ontvangen besproken. Zoals reeds werd opgemerkt in de inleiding wordt er enkel gewerkt met de theoretische bedragen die de gemeenschappen ontvangen en niet met de effectief doorgestorte bedragen. Tabel 18 toont aan dat de eventuele verschillen tussen de theoretische bedragen en de effectieve bedragen die de gemeenschappen ontvangen van de federale overheid verdwijnen op middellange termijn. De positieve en negatieve verschillen heffen elkaar, over de begrotingsjaren heen, op. Deze neutralisatie wordt nog duidelijker indien de oefening wordt gemaakt voor een nog langere periode, zie Tabel 92 (bijlage 4.2). Tabel 18: Verschil tussen effectief doorgestort bedrag en theoretisch bedrag (bedragen in miljoen euro) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Theoretisch bedrag (1) Effectief bedrag (2) Verschil = (2) ‐ (1) 15.156,7 15.078,6 ‐78,1 15.636,2 15.674,8 38,6 16.215,8 16.112,7 ‐103,1 17.127,6 17.117,6 ‐10,0 17.757,6 17.779,9 22,3 18.580,7 18.544,5 ‐36,2 19.686,2 19.885,5 199,2 19.228,4 19.538,1 309,6 20.069,2 19.417,8 ‐651,4 21.213,7 21.293,5 79,8 Verschil op 10 jaar ‐229,2

Bron: FOD Financiën & eigen berekeningen (1) Dit bedrag bestaat uit de totale middelen die gemeenschappen ontvangen uit de btw en de PB (exclusief de gemeenschapscommissies, dotatie voor buitenlandse studenten en de Lotto-middelen). (2) Dit is de som van de effectief doorgestorte btw- en PB-middelen.

1.1.7.1. De middelen die de gemeenschappen uit de btw-opbrengst ontvangen De totale middelen die de gemeenschappen ontvangen uit de btw-opbrengst bestaan uit het basisbedrag (zie 1.1.1.1) en de bijkomende middelen of Lambermontmiddelen (zie 1.1.1.2). Voor 2012 ontvangen de gemeenschappen in totaal 14.668,8 miljoen euro uit de btw-opbrengst.

27

Tabel 19: Totaal ontvangen btw-middelen (bedragen in miljoen euro) Basisbedrag Bijkomende Totaalbedrag btw‐middelen btw‐middelen btw‐middelen Aandeel in het 2012 2012 2012 totaalbedrag Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal

7.178,5

1.301,8

8.480,3

57,81%

5.487,5

700,9

6.188,5

42,19%

12.666,1

2.002,7

14.668,8

100,00%


Tabel 20 geeft de evolutie op 10 jaar tijd weer van de totale middelen die de Vlaamse en Franse Gemeenschap ontvangen uit de btw. In Tabel 20 is naast de evolutie in absolute cijfers ook de evolutie in percentage van het bbp opgenomen. Dit laatste laat toe om de reële evolutie van de btw-middelen die de gemeenschappen hebben ontvangen beter op te volgen. In 2009 zien we een terugval in de toegekende btw-middelen, dit is het gevolg van de economische crisis. Door de gedeeltelijke koppeling aan de economische groei van de Lambermontmiddelen lag het bedrag dat de gemeenschappen ontvingen lager. Tabel 20: Evolutie op 10 jaar van de btw-middelen die de gemeenschappen ontvangen (bedragen in miljoen euro) Vlaamse % van Franse % van % van Gemeenschap het bbp Gemeenschap het bbp Totaal het bbp 2002 5.665,8 2,11% 4.275,0 1,59% 9.940,8 3,70% 2003 5.865,4 2,12% 4.417,1 1,60% 10.282,5 3,72% 2004 6.093,3 2,09% 4.585,5 1,57% 10.678,9 3,67% 2005 6.512,8 2,15% 4.867,6 1,60% 11.380,4 3,75% 2006 6.742,5 2,12% 5.012,8 1,57% 11.755,3 3,69% 2007 7.086,5 2,11% 5.239,0 1,56% 12.325,5 3,67% 2008 7.533,0 2,18% 5.548,6 1,60% 13.081,6 3,78% 2009 7.355,8 2,16% 5.444,5 1,60% 12.800,3 3,76% 2010 7.706,8 2,17% 5.679,1 1,60% 13.385,9 3,78% 2011 8.180,5 2,22% 5.999,1 1,63% 14.179,6 3,84% 2012* 8.480,3 2,25% 6.188,5 1,64% 14.668,8 3,89% Bron: Eigen berekeningen & AMECO * Voor 2012 is dit het voorlopige bedrag.

Figuur 1 geeft de reële groei weer van de btw-middelen ten opzichte van het basisjaar 2002. Dit houdt in dat de impact van de inflatie en economische groei hier is uitgezuiverd om zo tot de reële groei van de btw-middelen te komen. Ten opzichte van 2002 zijn de

28

middelen die de beide gemeenschappen ontvangen in 2012 licht gegroeid. Deze stijgende trend kan gekoppeld worden aan de bijkomende btw-middelen die sinds 2002 alleen maar zijn gestegen. De beide curves volgen exact dezelfde trend, enkel ligt die van de Vlaamse Gemeenschap boven die van de Franse Gemeenschap. Dat de groei van de middelen die de gemeenschappen ontvangen uit de btw-opbrengst hoger ligt in de Vlaamse Gemeenschap is het gevolg van het feit dat een steeds stijgend aandeel van de Lambermontmiddelen wordt verdeeld op basis van de fiscale capaciteit (100% in 2012). Gezien de hogere PBinkomsten in de Vlaamse Gemeenschap is de toename van de verdeling van de btwmiddelen op basis van juste retour voordeliger voor de Vlaamse Gemeenschap dan een verdeling op basis van het aantal leerlingen. Omgekeerd geldt dan ook dat de groei lager ligt voor de Franse Gemeenschap omwille van het toegenomen belang van de juste retourverdeelsleutel ten opzichte van de verdeelsleutel op basis van het leerlingenaantal. Figuur 1: Reële groei van de btw-middelen, als percentage van het bbp, die de gemeenschappen ontvangen (basisjaar 2002) 108 106 104 102 100 98

Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap

96 94 92

Bron: Eigen berekeningen * Voor 2012 is dit het voorlopige bedrag.

Het is dus van belang dat er eveneens wordt gekeken naar de reële groei van de twee componenten van de totale btw-middelen, namelijk het basisbedrag btw en de bijkomende btw-middelen. Zoals blijkt uit Figuur 2 kent het basisbedrag btw een negatieve reële groei en is het in 2012 beduidend lager dan in 2002. Dit vloeit voort uit het feit dat het

29

basisbedrag voor btw in 1989 nominaal is vastgelegd in de BFW en daarna enkel is meegegroeid op basis van de inflatie (en denataliteitscorrectie). De groei van de Lambermontmiddelen is niet opgenomen in Figuur 2. Ondanks de correctie voor de inflatie en economische groei waaraan de bijkomende middelen zijn gekoppeld, was er een zeer sterke reële groei van deze middelen. Dit volgt uit het feit dat de bijkomende middelen pas in 2002 zijn ingevoerd en het bedrag tot 2011 ieder jaar substantieel werd verhoogd (de supplementaire bedragen). Bijgevolg was er ieder jaar een duidelijke toename van deze middelen, los van inflatie of economische groei. Figuur 2: Reële groei van het basisbedrag btw, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 102 100 98 96 94 92

Basisbedrag btw

90 88 86 84


1.1.7.2. De middelen ontvangen uit de PB-opbrengst Ook de middelen die de gemeenschappen ontvangen uit de PB-opbrengst bestaan uit twee delen: een toegewezen gedeelte van de personenbelastingopbrengst (zie 1.1.2.1) en de dotatie ter compensatie van het kijken luistergeld (zie 1.1.2.2). In 2012 ontvingen de twee gemeenschappen in het totaal 7.224,2 miljoen euro uit de opbrengst van de personenbelasting.

30

Tabel 21: Totaal van de middelen die de gemeenschappen ontvangen uit de PBopbrengst (bedragen in miljoen euro) Toegewezen Dotatie ter Totaalbedrag gedeelte van de compensatie van het uit de PB‐ Aandeel in het PB‐opbrengst 2012 kijk‐ en luistergeld 2012 opbrengst 2012 totaalbedrag Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal

4.116,5

573,2

4.689,7

64,92%

2.216,5

317,9

2.534,4

35,08%

6.333,1

891,1

7.224,2

100,00%


Ook hier wordt de evolutie van de ontvangen PB-middelen voor een periode van 10 jaar nagegaan. Tabel 22 bevat opnieuw zowel de bedragen in absolute cijfers als in percentage van het bbp. Wederom kennen de PB-middelen die de gemeenschappen ontvangen een terugval in 2009. Dit is opnieuw te wijten aan de economische crisis en de gevolgen hiervan op economische groei en inflatie. Tabel 22: Evolutie op 10 jaar van de middelen die de gemeenschappen ontvangen uit de PB-opbrengst (bedragen in miljoen euro) Vlaamse % van Franse % van % van Gemeenschap het bbp Gemeenschap het bbp Totaal het bbp 2002 3.374,9 1,26% 1.836,1 0,68% 5.211,0 1,94% 2003 3.479,1 1,26% 1.869,6 0,68% 5.348,7 1,94% 2004 3.602,1 1,24% 1.929,7 0,66% 5.531,9 1,90% 2005 3.737,0 1,23% 2.005,0 0,66% 5.742,0 1,89% 2006 3.926,5 1,23% 2.070,5 0,65% 5.997,0 1,88% 2007 4.072,7 1,21% 2.177,1 0,65% 6.249,8 1,86% 2008 4.297,9 1,24% 2.301,0 0,66% 6.598,9 1,91% 2009 4.190,8 1,23% 2.231,5 0,66% 6.422,4 1,89% 2010 4.342,3 1,23% 2.335,2 0,66% 6.677,5 1,88% 2011 4.562,4 1,24% 2.465,6 0,67% 7.028,1 1,90% 2012* 4.689,7 1,25% 2.534,4 0,67% 7.224,2 1,92% Bron: Eigen berekeningen & AMECO * Voor 2012 is dit het voorlopige bedrag.

Figuur 3 geeft de reële groei weer van de PB-middelen over de voorbije tien jaar. We zien dat deze in de eerste helft van de beschouwde periode duidelijk negatief is om zich daarna terug te herstellen. Opmerkelijk is dat het herstel zich inzet vanaf het begrotingsjaar 2006, niet toevallig het jaar waarin de koppeling aan de reële groei van het bruto nationale

31

inkomen werd verlaten om de evolutie van de PB-dotatie te koppelen aan reële groei van het bruto binnenlands product 28 . In 2012 zitten de middelen uit de PB-opbrengst nog net onder het niveau van 2002. Figuur 3: Reële groei van de middelen die de gemeenschappen ontvangen uit de PBopbrengst, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 101 100 99 98 97 96

Vlaamse Gemeenschap

95

Franse Gemeenschap

94 93 92


Om de evoluties in Figuur 3 beter te begrijpen is het aangewezen om de reële groei van de componenten na te gaan in de voorbije tien jaar. In Figuur 4 is het meteen duidelijk dat de dotatie ter compensatie van het kijken luistergeld een duidelijke negatieve reële groei heeft gekend in de periode 2002-2012. Net zoals bij het basisbedrag van de btw 29 volgt dit uit het feit dat het basisbedrag jaren geleden nominaal is bepaald en sindsdien enkel wordt aangepast aan de inflatie. Bijgevolg is de werkelijke groei van dit bedrag negatief. De negatieve trend is veel minder uitgesproken bij de PB-middelen zelf. Daar nemen we sinds 2010 zelfs een positieve reële groei waar. De evolutie van de dotatie van de PBmiddelen kan gekoppeld worden aan de evolutie van de PB-opbrengst in de 28

Doordat het bruto nationaal inkomen onder meer de ruilvoet bevat leidde dit tot sterke variaties in de groei, welke niet altijd overeenkwamen met de groei van het bbp. Gezien deze laatste van belang is voor de bepaling van de ontvangsten van de federale overheid hebben de deelstaten een akkoord gesloten om vanaf 2006 eveneens de groei van het bbp te hanteren. Zie Spinnoy, 2007, p.25-26. 29 Beide grafieken volgen zelfs exact dezelfde tendens.

32

gemeenschappen. Indien de PB-opbrengst hoog is, dan krijgen de gemeenschappen een groter aandeel. Ligt de PB-opbrengst lager, dan zal ook hun PB-dotatie lager zijn. Figuur 4: Reële groei van de PB-middelen en de dotatie ter compensatie van het kijken luistergeld, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 102 100 98 96 94

PB‐middelen

92 90 88 86

Dotatie ter compensatie van het kijk‐ en luistergeld

84 82


1.1.7.3. Specifieke dotaties Hier wordt de som gemaakt van de middelen die de gemeenschappen ontvangen voor de financiering van het universitair onderwijs aan buitenlandse studenten (zie 1.1.3.1) en de middelen die ze krijgen van de Nationale Loterij (zie 1.1.3.2). Gezien de bevoegdheden in verband met de Nationale Plantentuin tot op heden nog niet zijn overgeheveld (zie 1.1.3.3), worden deze hier buiten beschouwing gelaten. In 2012 ontvingen de gemeenschappen een totaalbedrag van 170,763 miljoen euro aan specifieke dotaties van de federale overheid.

33

Tabel 23: Totaal van de specifieke dotaties die de gemeenschappen ontvangen (bedragen in miljoen euro) Dotatie voor de Dotatie van de buitenlandse Nationale Loterij studenten 2012 2012 Totaal Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Totaal

Aandeel in het totaalbedrag

36,1

36,8

72,9

42,72%

73,3

24,5

97,8

57,28%

109,5

61,3

170,8

100,00%


Tabel 24 geeft wederom de evolutie van de specifieke dotaties in absolute en reële termen weer tijdens de voorbije 10 jaar. Het valt meteen op dat de bedragen ten opzichte van het bbp zeer klein zijn. Met andere woorden: het aandeel van de specifieke dotaties in de middelen van de gemeenschappen zal zeer beperkt zijn. Indien wordt gekeken naar de evolutie van deze middelen in absolute termen dan wordt er sinds 2002 een stijging waargenomen. De lichte terugval in het jaar 2004 is volledig te wijten aan een lagere dotatie die de gemeenschappen ontvingen van de Nationale Loterij. In reële termen is echter duidelijk dat de specifieke middelen afnemen. Dit volgt uit het feit dat beide dotaties niet gekoppeld zijn aan de economische groei. Tabel 24: Evolutie op 10 jaar van de specifieke dotaties die de gemeenschappen hebben ontvangen (bedragen in miljoen euro) Vlaamse Gemeenschap 2002 62,9 2003 68,1 2004 64,0 2005 64,9 2006 67,8 2007 68,6 2008 70,0 2009 70,0 2010 70,7 2011 72,0 2012* 72,9

% van het Franse bbp Gemeenschap 0,02340% 81,7 0,02467% 85,9 0,02197% 83,8 0,02138% 85,4 0,02128% 88,1 0,02044% 89,2 0,02023% 92,1 0,02058% 92,0 0,01996% 93,5 0,01950% 95,9 0,01937% 97,8 Bron: Eigen berekeningen & AMECO

% van het bbp Totaal 0,03043% 144,6 0,03111% 154,0 0,02876% 147,7 0,02816% 150,3 0,02765% 156,0 0,02656% 157,8 0,02660% 162,1 0,02703% 162,0 0,02639% 164,3 0,02600% 167,9 0,02597% 170,8

% van het bbp 0,05383% 0,05578% 0,05072% 0,04953% 0,04894% 0,04701% 0,04683% 0,04760% 0,04635% 0,04550% 0,04534%

* Voor 2012 is dit het voorlopige bedrag.

34

Op Figuur 5 wordt de dalende trend die werd waargenomen in Tabel 24 bij de reële evolutie bevestigd. Gedurende de periode 2002-2012 is er voor de beide gemeenschappen een duidelijke negatieve reële groei van de specifieke dotaties. Ook hier volgen de curves van de beide gemeenschappen dezelfde trend maar zien we dat de curve van de Franse Gemeenschap nu boven de curve van de Vlaamse Gemeenschap komt te liggen. Zoals aangeven in Tabel 23 ontvangt de Franse Gemeenschap immers meer middelen voor buitenlandse studenten. Figuur 5: Reële groei van de specifieke dotaties die de gemeenschappen hebben ontvangen, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 110 105 100 95 90


85 80


Om de curves in Figuur 5 beter te begrijpen, wordt ook hier best gekeken naar de reële groei van de verschillende specifieke dotaties. In Figuur 6 zien we meteen al dezelfde piek die wordt waargenomen op de curves in Figuur 5. Het gaat hier over de eenmalige toename van de Lotto-middelen in 2003. De scherpe daling het volgende jaar is het gevolg van de Lotto-middelen die terugkeren naar hun oorspronkelijke niveau. In 2006 werden de Lottomiddelen nogmaals verhoogd en ditmaal blijvend. De negatieve reële groei is eveneens het gevolg van het feit dat het bedrag van de Lotto-middelen nominaal wordt bepaald door de Ministerraad, volledig onafhankelijk van economische parameters. De negatieve groei van de dotatie voor de buitenlandse studenten kan op dezelfde wijze verklaard worden. Het

35

bedrag van deze dotatie is immers historisch vastgelegd en groeit enkel op basis van de inflatie zodat er bijgevolg geen reële groei is. Figuur 6: Reële groei van de dotatie voor buitenlandse studenten en de Lottomiddelen, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 120 110 100 90 Dotatie voor de buitenlandse studenten

80 70

Dotatie van de Nationale Loterij

60 50 40


1.1.7.4. Totaal Tot slot wordt de evolutie van het totale bedrag dat de gemeenschappen ontvangen van de federale overheid en de Nationale Loterij behandeld. Indien alle middelen die de Vlaamse en Franse Gemeenschap ontvangen van de federale overheid

worden

opgeteld,

bekomen

we

voor

2012

een

totaalbedrag

van

22.063,7 miljoen euro. Ook hier is de stijgende trend bij de absolute cijfers opnieuw duidelijk (zie Tabel 25), met de terugval in 2009 die, zoals eerder vermeld werd, te wijten is aan een combinatie van negatieve groei en negatieve inflatie (deflatie). De Vlaamse Gemeenschap ontvangt in absolute termen beduidend meer middelen dan de Franse

Gemeenschap,

namelijk

13.243,0 miljoen euro

ten

opzichte

van

8.820,7 miljoen euro. Het is echter correcter om te kijken naar de bedragen die de beide

36

gemeenschappen per capita ontvangen (zie Tabel 25) 30 . Het is dan immers de Franse Gemeenschap die per hoofd van de bevolking iets meer middelen ontvangt. Voor 2012 wordt dit 2.053,8 euro per hoofd van de bevolking terwijl de Vlaamse Gemeenschap 2.046,9 euro per hoofd van de bevolking ontvangt. Het is duidelijk dat het slechts om een zeer beperkt verschil gaat tussen de per capita bedragen van de gemeenschappen. Indien we kijken naar de evolutie van de voorbije tien jaar dan zien we dat dit verschil sinds 2002 alleen maar is afgenomen en dat het bedrag dat de beide gemeenschappen per capita ontvangen in 2012 bijna gelijk is. Het afnemend verschil tussen de twee gemeenschappen kan

gelinkt

worden

aan

de

verschuiving

van

de

verdeelsleutel

van

de

Lambermontmiddelen van de leerlingensleutel (in het voordeel van de Franse Gemeenschap) naar de PB-verdeelsleutel (welke in het voordeel is van de Vlaamse Gemeenschap) 31 . Tabel 25: Evolutie op 10 jaar van het totaal bedrag dat de gemeenschappen ontvangen (bedragen in miljoen euro) Vlaamse per Franse per Gemeenschap capita** Gemeenschap capita** 2002 9.103,5 1.481,3 6.192,9 1.530,3 2003 9.412,6 1.525,9 6.372,6 1.565,7 2004 9.759,4 1.575,6 6.599,0 1.613,3 2005 10.314,7 1.659,4 6.958,0 1.693,6 2006 10.736,8 1.719,4 7.171,5 1.736,9 2007 11.227,8 1.787,2 7.505,2 1.805,9 2008 11.901,0 1.882,0 7.941,7 1.896,7 2009 11.616,7 1.823,3 7.768,0 1.840,2 2010 12.119,9 1.887,1 8.107,8 1.905,1 2011 12.814,9 1.980,7 8.560,7 1.993,3 2012* 13.243,0 2.046,9 8.820,7 2.053,8 Bron: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012 * Voor 2012 is dit het voorlopige bedrag. ** De bedragen per capita zijn uitgedrukt in euro.

per Totaal capita** 15.296,4 1.500,8 15.785,2 1.541,7 16.358,5 1.590,6 17.272,7 1.673,0 17.908,3 1.726,4 18.733,0 1.794,6 19.842,6 1.887,8 19.384,7 1.830,0 20.227,7 1.894,2 21.375,6 1.985,7 22.063,7 2.049,6

per capita VG/ per capita FG 96,80% 97,46% 97,66% 97,98% 98,99% 98,96% 99,22% 99,08% 99,06% 99,37% 99,66%

30

Ter herinnering: de bevolking van de Franse Gemeenschap is de som van de bevolking in het Waals Gewest (exclusief de Duitstalige Gemeenschap) en 80% van de bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De bevolking van de Vlaamse Gemeenschap is dan gelijk aan de som van de bevolking in het Vlaams Gewest en 20% van de bevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 31 Het gebruik van de leerlingensleutel wijst op impliciete solidariteit voor de Franse Gemeenschap. De leerlingensleutel bedraagt immers 56,68% (VG) – 43,32% (FG) terwijl de PB-verdeelsleutel 65% (VG) – 35% (FG) bedraagt.

37

Figuur 7 geeft de evolutie weer van de reële groei van de totale middelen die de gemeenschappen ontvangen. Daar zien we dat deze groei in de eerste helft van de periode negatief was. Dit volgt uit de negatieve groei die werd waargenomen bij het basisbedrag van de btw, de PB-middelen en de dotaties. In de tweede helft van de beschouwde periode zien we echter wel een positieve reële groei. Deze groei kan gelinkt worden aan de sterke toename van de Lambermontmiddelen (o.a. als gevolg van een accumulatie van de supplementaire bedragen over de jaren heen) en het feit dat zowel een deel van de btwmiddelen (de Lambermontmiddelen vanaf 2007) als de PB-dotatie (vanaf 2006) gekoppeld werden aan de reële groei van het bbp (zie supra). Figuur 7: Reële groei van de totale middelen die de gemeenschappen ontvangen, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 106 104 102 100 98


96 94 92


Tot slot wordt er nagegaan hoe de verschillende middelen die de gemeenschappen ontvangen zich verhouden tot het totaalbedrag. Dit wordt weergegeven in Figuur 8. Het is meteen duidelijk dat de specifieke dotaties slechts een zeer beperkt deel vormen van de middelen die de gemeenschappen ontvangen (zie supra). Op het totaalbedrag vertegenwoordigen deze dotaties minder dan 1%. Hun aandeel in het totaal van de middelen die de gemeenschappen ontvangen, blijkt de voorbije 10 jaar ook gestaag te zijn gedaald. Vervolgens zijn er de middelen die de gemeenschappen ontvangen uit de PBopbrengst, welke in 2012 een aandeel hebben van 32,74%. Dit aandeel is de voorbije jaren

38

eveneens afgenomen. De belangrijkste inkomensbron voor de gemeenschappen zijn de middelen ontvangen uit de btw; deze middelen vertegenwoordigen in 2012 immers 66,48% van de ontvangsten van de gemeenschappen. Dat belang is over de jaren heen enkel groter geworden, o.a. door het invoeren van de Lambermontmiddelen. Met andere woorden: de voorbije tien jaar zijn de btw-middelen iets belangrijker geworden voor de gemeenschappen, terwijl de middelen die de gemeenschappen ontvangen uit de PBopbrengst wat aan belang hebben verloren. Figuur 8: De componenten van het totaalbedrag dat de gemeenschappen ontvangen van de federale overheid voor 2012 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012*

Dotaties

0,95%

0,98%

0,90%

0,87%

0,87%

0,84%

0,82%

0,84%

0,81%

0,79%

0,77%

PB‐middelen

34,07% 33,88% 33,82% 33,24% 33,49% 33,36% 33,26% 33,13% 33,01% 32,88% 32,74%

btw‐middelen 64,99% 65,14% 65,28% 65,89% 65,64% 65,80% 65,93% 66,03% 66,18% 66,34% 66,48%


Figuur 9 geeft ter vervollediging ook het overzicht van de reële groei van de drie elementen waaruit het totaalbedrag dat gemeenschappen ontvangen van de federale overheid bestaat.

39

Figuur 9: Reële groei van de componenten van het totaalbedrag voor de gemeenschappen, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 110 105 100 95 90 85

btw‐middelen

80

PB‐middelen

75

Dotaties

70 65 60

Bron: Eigen berekeningen * Voor 2012 is dit het voorlopige bedrag

40

1.2. DE GEWESTEN De Bijzondere Wet van 19 januari 1989 betreffende de financiering van de gemeenschappen en gewesten en de wijzigingen van deze Bijzondere Wet in 1993 en 2001 regelen eveneens de financiering van de gewesten. Art.1 §2 BFW bepaalt dat het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest over de volgende financiële middelen kunnen beschikken: niet-fiscale ontvangsten, fiscale ontvangsten, een toegewezen gedeelte van de opbrengst van belastingen en heffingen, de nationale solidariteitstussenkomst en leningen. Zowel het Waals Gewest als het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ontvangen van de federale overheid, naast de middelen uit de BFW, ook nog bijkomende middelen die bestemd zijn voor de financiering van specifieke verantwoordelijkheden van deze gewesten. De bijkomende financiering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt in punt 1.2.6 kort aangeraakt, terwijl de bijkomende financiering van het Waals Gewest 32 buiten het bestek van deze eindverhandeling valt. Net zoals bij de gemeenschappen wordt eerst gekeken welke middelen de gewesten ontvangen en hoe deze berekend worden. Daarna wordt een overzicht gegeven van de evolutie van de middelen die de gewesten ontvangen en wordt kort besproken wat de gewesten in totaal ontvangen. 1.2.1. Fiscale autonomie De gewesten beschikken in beperkte mate over fiscale autonomie. Deze fiscale autonomie bestaat uit twee delen. Enerzijds hebben de gewesten hun eigen belastingbevoegdheden gekregen, nl. de gewestelijke belastingen. Anderzijds kunnen de gewesten ook, zij het beperkt, opcentiemen heffen en kortingen toestaan op de personenbelasting. Dit maakt van de personenbelasting een samengevoegde belasting.

32

Met name een dotatie ter compensatie voor de overheveling van bepaalde bevoegdheden van de Franse Gemeenschap naar het Waalse Gewest (Vanalme, 2007, p.135) dat wordt geregeld door het intrafrancofoon Sint-Kwintenssakkoord (1992). Deze dotatie is niet opgenomen in de BFW.

41

De fiscale autonomie in deze paper wordt eerder kwantitatief beoordeeld, maar er moet ook gewezen worden op de kwalitatieve zijde van de fiscale autonomie. De bedragen die de gewesten ontvangen onder de fiscale autonomie zijn slechts een onderdeel van de fiscale autonomie. De mate waarin de gewesten de tarieven, grondslagen, vrijstellingen en kortingen kunnen bepalen zullen naast het bedrag eveneens de grootte van de fiscale autonomie bepalen. Conform de OESO-classificatie Taxonomy of taxing power 33 zijn er immers grote kwalitatieve verschillen in de fiscale autonomie. Zo beschikt een deelstaat over beduidend meer fiscale autonomie indien ze zelf de belastingbasis en het belastingtarief kan bepalen dan wanneer de centrale overheid zowel de grondslag als het tarief van de belasting van de deelstaat bepaalt. 1.2.1.1. De gewestelijke belastingen (art. 3 BFW) De gewestelijke belastingen werden ingevoerd door het Sint-Michielsakkoord in 1993. Vervolgens werd de fiscale autonomie verder uitgebreid door middel van de vijfde staatshervorming in 2001, waarbij de gewesten meer gewestelijke belastingen kregen toegewezen. De volgende 12 belastingen vormen samen de huidige gewestelijke belastingen:

33

Zie The fiscal autonomy of subcentral governments: an update (Blöchliger & Rabesona, 2009).

42

Tabel 26: overzicht van de gewestelijke belastingen (art. 3 BFW) De belasting op de spelen en weddenschappen (art.3, 1° BFW) De belasting op de automatische ontspanningstoestellen (art.3, 2° BFW) De openingsbelasting op de slijterijen van gegiste dranken (art.3, 3° BFW) Het successierecht van rijksinwoners en het recht van overgang Sint‐Michielsakkoord bij overlijden van niet‐rijksinwoners (art.3, 4° BFW) (vierde staatshervorming in 1993) De onroerende voorheffing (art.3, 5° BFW) Het registratierecht op de overdrachten ten bezwarende titel van in België gelegen onroerende goederen met uitsluiting van de overdrachten die het gevolg zijn van een inbreng in een vennootschap behalve voor zover het een inbreng betreft door een natuurlijke persoon van een woning in een Belgische vennootschap (art.3, 6° BFW) * Het registratierecht op: a) De vestiging van een hypotheek op een in België gelegen onroerend goed b) De gedeeltelijke of gehele verdeling van in België gelegen onroerende goederen, onder mede‐eigenaars, van onverdeelde delen in soortgelijke goederen, en de omzettingen bedoeld in de artikelen 745quarter en 745quinquies van het Burgerlijk Wetboek, zelfs Het Lambermontakkoord indien er geen onverdeeldheid is (art.3, 7° BFW) (vijfde staatshervorming in 2001) Het registratierecht op schenkingen onder levenden van roerende of onroerende goederen (art.3, 8° BFW) Het kijk‐ en luistergeld (art.3, 9° BFW) De verkeersbelastingen op autovoertuigen (art.3, 10° BFW) De belasting op de inverkeerstelling (art.3, 11° BFW) Het eurovignet (art.3, 12° BFW) Bron: art. 3 BFW * Vanaf 1993 werd 41,408% van de opbrengst van de registratierechten op overdachten doorgestort naar de gewesten. De resterende 58,592% werd vanaf 2001 eveneens doorgestort naar de gewesten (bron: Algoed & Van Den Bossche, 2009, p.66-68).

Het Sint-Michielsakkoord bepaalde ook dat de netto-opbrengst van de milieutaksen toebehoorde aan de gewesten. Deze opbrengst is echter nooit doorgestort naar de gewesten, onder meer door moeilijkheden bij de vaststelling van de inningskosten. De vijfde staatshervorming heeft de milieutaksen terug gefederaliseerd. Voor de gewesten betekent deze fiscale autonomie dat ze vrij zijn om de aanslagvoet, de heffingsgrondslag en de vrijstellingen van deze belastingen te wijzigen (art. 4 BFW). De federale overheid staat kosteloos in voor de inning van de gewestelijke belastingen, tenzij het gewest beslist om deze belastingen zelf te innen (art. 5 §3 BFW). De opbrengst van

43

deze gewestelijke belastingen worden toegewezen aan de gewesten op basis van objectieve lokalisatiecriteria (art. 5 §1 en §2 BFW). Een gewest kan er voor opteren om bepaalde pakketten 34 van gewestelijke belastingen zelf te innen 35 . Zo staat het Vlaams Gewest al sinds 1999 zelf in voor het innen van de onroerende voorheffing. Sinds januari 2011 int het Vlaams Gewest ook zelf het pakket diverse verkeersbelastingen. De verkeersbelasting en de belasting op de inverkeerstelling worden volledig door het Vlaams Gewest geïnd, het eurovignet slechts gedeeltelijk36 . Tot slot is het Vlaamse Gewest ook nog van plan om vanaf 1 januari 2015 zelf in te staan voor de inning van de registratierechten. Het Waals Gewest int dan weer zelf de belasting op spelen en weddenschappen en de belasting op automatische ontspanningstoestellen en dit vanaf januari 2010. Tot op heden heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest er nog niet voor geopteerd om zelf een deel van de gewestelijke belastingen te innen. Indien een gewest ervoor opteert om een of meerdere pakketten gewestbelastingen zelf te innen, krijgt dit gewest jaarlijks een dotatie (art. 68ter BFW). Deze dotatie komt overeen met de kostprijs van de dienst van de bepaalde belasting en zal enkel worden toegekend aan het gewest in de mate dat het gewest ook het personeel van de betrokken belastingdienst overneemt. Het kijken luistergeld moet door de gewesten zelf worden geïnd, gezien de gemeenschappen voor de overdracht al instonden voor de inning van deze belasting. Het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest hebben het tarief van het kijken luistergeld in 2002 op nul gezet, wat maakt dat enkel Waals Gewest nog moet instaan voor de inning van het kijken luistergeld (Spinnoy, 2007, p.56).

34

Deze pakketten zijn de ontspanningsbelastingen, de onroerende voorheffing, de diverse registratie- en successierechten en de diverse verkeersbelastingen. 35 In bepaalde gevallen zal de federale overheid nog instaan voor de opvolging van de oude dossiers. 36 De federale overheid ontvangt zelf nog een deel van de opbrengst van het eurovignet, het gaat om het aandeel van België in de gezamenlijk geïnde ontvangsten en het eurovignet dat in België betaald is door buitenlandse chauffeurs. Het ontvangen bedrag wordt vervolgens aan de hand van een vaste verdeelsleutel verdeeld over de drie gewesten (Vlaams Gewest: 47,008%, Waals Gewest: 51,229% en Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 1,763%). De inning van deze bedragen gebeurt door het Duitse AGES, VLABEL, de Nederlandse belastingadministratie, de administratie van Douane en Accijnzen van de FOD Financiën en de Thesaurie van de FOD Financiën. Bron: FOD Financiën.

44

Voor 2011 heeft de Studie- en Documentatiedienst van de FOD Financiën de volgende realisaties opgetekend voor wat betreft de inkomsten uit de gewestelijke belastingen (zie Tabel 27). Gezien de gewesten vrij zijn in het bepalen van de aanslagvoet en vrijstellingen, heeft dit voor de meeste belastingen geleid tot verschillende tarieven en vrijstellingen per gewest 37 en bijgevolg dus ook tot grote verschillen in de opbrengsten. Dit is o.a. het geval voor het successierecht waar er in ieder gewest andere tarieven gelden. De verschillen in de opbrengst moeten ook gelinkt worden aan de bevolkingsaantallen in de gewesten. Daarom wordt er verder in deze eindverhandeling ook gewerkt met de opbrengst van de gewestbelastingen per capita (zie 1.2.7.1). Tabel 27: Gerealiseerde opbrengst van de gewestelijke belastingen geïnd door de federale overheid (incl. boetes en intresten) voor 2011 (bedragen in miljoen euro) Brussels Hoofdstedelijk Vlaams Gewest Waals Gewest Gewest Totaal Belasting op spelen en weddenschappen Belasting op automatische ontspanningstoestellen Openingsbelasting Successierechten Onroerende voorheffing Registratierechten Registratie hypotheek Verdelingsrechten Schenkingsrechten Verkeersbelasting Belasting inverkeerstelling Eurovignet

21,9

0,0

19,0

40,9

28,9

0,0

8,9

37,8

0,1 1.127,1 0,0 1.798,8 139,5 41,1 242,3 0,0

0,0 593,0 30,1 813,8 82,1 17,5 78,9 420,0

0,1 322,3 19,2 475,4 28,9 5,1 48,9 130,6

0,3 2.042,4 49,4 3.088,0 250,6 63,7 370,1 550,7

0,0

105,1

46,8

151,9

20,6

39,3

4,8

64,7

Bron: Statistieken met betrekking tot de Belgische federaal geïnde fiscale ontvangsten (de ontvangsten “Gewesten en Gemeenschappen”, realisaties van de afgelopen jaren en maanden), Studie- en Documentatiedienst FOD Financiën

De bedragen die cursief zijn weergegeven in Tabel 27 zijn belastingen die de gewesten deels of volledig zelf innen en welke bijgevolg slechts deels of niet voorkomen in de 37

Voor een overzicht van de tarieven en de vrijstellingen die van toepassing zijn op de gewestbelastingen per gewest zie het Fiscaal Memento.

45

statistieken van de federaal geïnde fiscale ontvangsten. Tabel 28 bevat de gerealiseerde opbrengst voor het jaar 2011 van de gewestelijke belastingen die door het Vlaams en Waals Gewest zelf worden geïnd. Tabel 28: Gerealiseerde opbrengst voor 2011 van de gewestelijke belastingen geïnd door de gewesten zelf (bedragen in miljoen euro) Onroerende voorheffing Verkeersbelasting Vlaams Gewest Belasting inverkeerstelling Eurovignet Belasting op spelen en weddenschappen Waals Gewest Belasting op automatische ontspanningstoestellen

102,1 1.200,0 91,3 17,7 13,4

Bron: Evolutie van de ontvangsten en uitgaven 2011 (Departement Financiën en Begroting Vlaanderen) en de fiscale cel van het Waals Gewest.

1.2.1.2. Samengevoegde belasting: de personenbelasting (art. 6 §2 BFW) Naast de uitbreiding van het aantal gewestelijke belastingen heeft het Lambermontakkoord de fiscale autonomie ook verder uitgebreid door de gewesten toe te laten om in beperkte mate de tarieven van de personenbelastingen te wijzigen. Dit maakt van de personenbelasting een samengevoegde belasting. Volgens art. 6 §2 BFW is een samengevoegde belasting een belasting die op een uniforme wijze over het gehele grondgebied van het Rijk wordt geheven en waarvan een bepaald gedeelte van de opbrengst aan de gewesten wordt toegewezen (overeenkomstig met de bepalingen van de BFW). De gewesten kunnen op basis van de lokalisatie van de personenbelasting 38 opcentiemen heffen en kortingen toestaan die worden toegepast op alle personen die personenbelasting verschuldigd zijn in dat gewest. Daarnaast mogen de gewesten, opnieuw op basis van de lokalisatie van de personenbelasting, algemene belastingverminderingen en –vermeerderingen die verbonden zijn aan de bevoegdheden van de gewesten invoeren. Een belastingvermindering vertaalt zich in een aftrek ten 38

Volgens art. 7 §1 BFW is de lokalisatie van de personenbelasting de plaats waar de belastingplichtige zijn woonplaats heeft gevestigd.

46

aanzien van de verschuldigde personenbelasting (en niet in een vermindering van de belastinggrondslag), een belastingvermeerdering wordt een verhoging ten opzichte van de verschuldigde personenbelasting (en geen verhoging van de belastbare grondslag). Zowel de opcentiemen en kortingen als de belastingverminderingen en –vermeerderingen kunnen niet in aanmerking genomen worden voor het vaststellen van de grondslag voor de berekening van de aanvullende gemeentebelasting. De gewesten zijn verplicht om de invoering van deze opcentiemen, kortingen, belastingverminderingen en –vermeerderingen te melden aan de federale regering en de andere gewesten (art. 9 BFW). De gewesten moeten zich ook houden aan een maximumpercentage: het geheel van de opcentiemen, kortingen, belastingverminderingen en –vermeerderingen mag, sinds 1 januari 2004 39 , maximum 6,75% bedragen van de in elk gewest gelokaliseerde PB-opbrengst 40 . Daarnaast moet ook het principe van de progressiviteit van de personenbelastingen 41 gerespecteerd worden en mag er niet aan deloyale fiscale concurrentie worden gedaan. Tot slot mag er geen afbreuk worden gedaan aan het recht van gemeenten om aanvullende belastingen of opcentiemen te heffen. Tot nu toe heeft enkel het Vlaams Gewest reeds gebruik gemaakt van de mogelijkheid om een korting op de personenbelasting toe te staan. Tussen 2007 en 2010 kende het Vlaams Gewest de ‘jobkorting’ toe, dit is een korting op de personenbelasting die iedere werkende ontving die in het Vlaams Gewest woonde. In 2010 werden de voorwaarden voor het krijgen van deze korting verstrengd42 door onder meer een koppeling van de korting aan de hoogte van het inkomen (zie Fiscaal Memento, 2011, p.74). De jobkorting werd vervolgens in 2011 volledig afgeschaft zodat de Vlaamse regering voor het begrotingsjaar 2011 toch

39

Voorheen was een maximummarge van 3,25% (sinds 1 januari 2001) van toepassing (Algoed & Van Den Bossche, 2009, p.69) 40 Dit wordt gecontroleerd door van iedere belastingmaatregel (belastingverminderingen, -vermeerderingen, kortingen en opcentiemen) het effect te berekenen en de som te maken van deze effecten. Dit totaalbedrag wordt dan gedeeld door het bedrag van de PB-opbrengst dat in het gewest is geïnd. Het relatieve cijfer dat hier wordt bekomen, dient dus lager te liggen dan 6,75% of het totaalbedrag van de effecten van de belastingmaatregelen mag niet hoger zijn dan 6,75% van de PB-opbrengst die in het gewest is geïnd (bron: Antwoord op parlementaire vraag nr. 30 (03/10/2011) van dhr. Lode Vereeck aan dhr. Philippe Muyters). 41 Dit houdt in dat hogere inkomens meer belastingen dienen te betalen (Matthijs, Naert & Vuchelen, 2007) 42 Dit nadat alle voorwaarden in verband met de inkomensdrempels in 2009 waren weggevallen (Algoed & Van Den Bossche, 2009, p.69).

47

een begroting in evenwicht kon voorleggen 43 . Het afschaffen van de jobkorting was meteen ook de oplossing voor de bezwaren van de Europese Commissie tegen de jobkorting omwille van haar discriminerend karakter (de jobkorting was er enkel voor inwoners van het Vlaams Gewest). De andere twee gewesten hebben nog geen gebruik gemaakt van deze vorm van fiscale autonomie (Fiscaal Memento, 2012, p.73). 1.2.2. Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de personenbelasting (art. 34 BFW) Het eerste deel van de middelen die de gewesten ontvangen uit de opbrengst van de personenbelasting wordt jaarlijks samengesteld zoals is vastgelegd in art. 34 BFW: 1° De bedragen verkregen uit de toepassing van art. 33 §4 BFW: het basisbedrag dat aan de gewesten wordt toegekend uit de opbrengst van de PB; 2° De bedragen verkregen uit het toepassen van art. 33bis BFW: de negatieve term; 3° De nationale solidariteitstussenkomst zoals bepaald in art. 48 BFW. Daarnaast krijgen de gewesten ook nog een tweede gedeelte uit de opbrengst van de personenbelasting in de vorm van de bijkomende middelen (art. 35 BFW) die dienen ter financiering van de overgedragen bevoegdheden (zie 1.2.2.5 & 1.2.2.6. ) 1.2.2.1. Eerste deel van de middelen uit de PB-opbrengst: basisbedrag (art. 33 BFW) Sinds het begrotingsjaar 2000 is het definitieve stelsel van kracht voor de bepaling van de middelen die de gewesten ontvangen uit de opbrengst van de personenbelasting (art. 33 §1 BFW). De basis van de verdeelsleutel onder het definitieve stelsel is het totaalbedrag dat de gewesten het vorige begrotingsjaar ontvingen, zonder rekening te houden met de nationale solidariteitstussenkomst of de negatieve term. Dit bedrag wordt jaarlijks aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan de reële groei van het bbp (art.33 §2 BFW). 43

Amendement nr. 7 bij het ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2011 (Stuk 778, nr. 3, Vlaams Parlement, 23/11/2010). Alsook de bespreking van dit amendement in de commissie voor Algemeen Beleid, Financiën en Begroting (stuk 15, nr. 7, Vlaams Parlement, 2/12/2010).

48

Concreet wordt dit voor de gewesten samen het volgende bedrag in 2012: Tabel 29: Bedrag nodig voor berekening verdeelsleutel (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Bedrag Geraamde 2011 inflatie 2012 13.707,4 2,70%

Reële groei van Bedrag het bbp 2012 2012 0,10% 14.091,5


Nu wordt dit bedrag gebruikt voor het berekenen van het percentage (tot op 5 cijfers na de komma) dat de eigenlijke verdeelsleutel vormt voor de opbrengst van de PB (art. 33 §3 BFW). De verdeelsleutel voor de PB-opbrengst is gebaseerd op het principe van de ‘juste retour’, hetgeen inhoudt dat de PB-middelen die een gewest ontvangt afhankelijk zijn van de mate waarin het gewest heeft bijgedragen tot de totale opbrengst van de PB. Tabel 30: Bepaling van de verdeelsleutel (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Bedrag Totale PB‐ 2012 opbrenst 2012 Percentage 14.091,5 35.568,8 39,61764%


De toepassing van het percentage op de opbrengst van de PB per gewest levert dan de bedragen op die de gewesten effectief ontvangen uit de PB-opbrengst. Voor 2012 wordt dit: Tabel 31: Bedrag dat de gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst (bedragen in miljoen euro) PB‐opbrengst Percentage 2012 Vlaams Gewest 39,61764% 22.420,4 Waals Gewest 39,61764% 10.144,3 Brussels Hoofdstedelijk 39,61764% 3.004,1 Gewest Totaal 39,61764% 35.568,8

Bedrag Aandeel in het 2012 totaalbedrag 8.882,4 63,03% 4.018,9 28,52% 1.190,2

8,45%

14.091,5

100,00%

Bron: Eigen berekeningen en aangepaste Middelenbegroting 2012

De afdeling ‘Fiscaliteit en Parafiscaliteit’ van de Hoge Raad van Financiën heeft rond de PB-verdeelsleutel in november 2010 een opmerkelijk advies uitgebracht. De afdeling wijst namelijk op de grote schommelingen die er over de jaren heen bestaan in de PB-

49

verdeelsleutel 44 . Uit het advies volgt dat er verschillende factoren zijn die bijdragen tot de jaarlijkse wijzigingen in de verdeelsleutel. Tabel 32: De jaarlijkse fluctuatie van de PB-verdeelsleutel Vlaams Gewest 2002 0,43% 2003 0,58% 2004 0,15% 2005 ‐0,02% 2006 0,73% 2007 ‐0,46% 2008 ‐0,05% 2009 0,24% 2010 ‐0,44% 2011 ‐0,19% 2012* 0,00%

Waals Gewest ‐0,97% ‐0,72% ‐0,01% 0,54% ‐1,94% 2,14% 0,22% ‐0,46% 0,60% 0,59% 0,00%

Brussels Hoofdstedelijk Gewest 0,13% ‐1,79% ‐1,02% ‐1,56% 0,98% ‐3,41% ‐0,38% ‐0,26% 1,28% ‐0,54% 0,00%

Bron: Eigen berekeningen * Voor 2012 zijn de cijfers genomen voor het AJ 2010 gezien de cijfers voor het AJ 2011 pas worden afgesloten op 30 juni 2012.

Tabel 32 geeft duidelijk weer dat de PB-verdeelsleutel van jaar tot jaar verschilt. Deze schommelingen in de verdeelsleutel zijn het gevolg van het feit dat de PB-opbrengst in een gewest sneller/trager groeit dan de PB-opbrengst in het land. De afdeling Fiscaliteit en Parafiscaliteit heeft voor de drie gewesten onderzocht welke factoren mogelijk kunnen verklaren waarom de PB-opbrengst in de gewesten een andere evolutie volgt dan de PBopbrengst van het land. Via de toepassing van twee werkwijzen 45 kwam de afdeling tot de volgende verklaringen voor de periode 2001-2007 (aanslagjaren) : ‐

Voor de aanslagjaren 2001-2002: De stijging van de verdeelsleutel in het voordeel van het Vlaams Gewest ten koste van het Waals Gewest kan gelinkt worden aan de sterkere groei van de inkomens in het Vlaams Gewest. Voor wat het betreft het

44

Deze opmerking geldt eveneens voor de dotaties aan de gemeenschappen die worden verdeeld op basis van de PB-verdeelsleutel (juste retour). 45 Een eerste methode bestaat eruit de personenbelasting op te splitsen in vier delen (nl. impliciet tarief, belastbaar inkomen per ingekohierde aangifte, aantal aangiften per inwoner en aantal inwoners) en de evolutie van de vier componenten na te gaan terwijl de tweede methode de evolutie van het globaal inkomen van de belastingplichtigen nagaat en de verschillende impact per gewest van veranderingen in het belastingbeleid bestudeert.

50

Brussels Hoofdstedelijk Gewest wijst de afdeling op de groei van de bevolking, maar deze is gesitueerd in de lage inkomensklasse zodat het gemiddelde inkomen en de gemiddelde belasting is gedaald. ‐

Voor de aanslagjaren 2003-2005: De hervorming van de personenbelasting (gericht op het verlagen van de belastingdruk) speelt in deze periode een belangrijke rol. Hoewel de hervorming betrekking had op de drie gewesten en er ook gelijk werd ingevoerd, was de impact op ieder gewest toch verschillend (zie Advies p. 31 t.e.m. p. 35). De hervorming van de personenbelasting bleek de PB-verdeelsleutel in het voordeel van het Vlaams Gewest te wijzigen ten koste van het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Daarnaast is het ook van belang te vermelden dat er in het aanslagjaar 2005 grote fouten zijn gemaakt in de berekening van de kohieren. Dit heeft er toe geleid dat de berekening van de verdeelsleutel later opnieuw diende te gebeuren.

‐

Voor de aanslagjaren 2006-2007: De tegenovergestelde beweging van het aanslagjaar 2006 ten opzichte van het aanslagjaar 2005 is opvallend. De afdeling ziet

hier

als

mogelijke

verklaring

de

rechtzetting

van

de

gemaakte

inkohieringsfouten. De basisdeterminanten van de schommelingen blijken de groei van het globaal inkomen en het wijzigen van het fiscaal beleid (indexatie, hervorming van de PB-belasting en impact van de fiscale uitgaven) te zijn. Ook de socio-economische context die verschilt tussen de gewesten heeft een verklarende rol. Daarnaast wijst de afdeling ook nog op het bestaan van talrijke andere factoren (o.a. van administratieve of toevallige aard) die een invloed hebben op de verdeelsleutel. 1.2.2.2. De negatieve term (art. 33bis BFW) Door de uitbreiding van de gewestelijke belastingen in 2002 stegen de inkomsten van de gewesten aanzienlijk. Daartegenover stond echter wel dat de federale overheid minder inkomsten ontving gezien de belastbare basissen waren overgedragen naar de gewesten. De logische oplossing om het inkomensverlies van de federale overheid te compenseren was het terugschroeven van de basisdotatie (Decoster & Sas, 2011a, p.10). In plaats daarvan

51

werd er in 2002 echter besloten dat het inkomensverlies van de federale overheid diende gecompenseerd te worden door een negatieve term. Deze negatieve term wordt berekend op basis van de opbrengst van de gewestelijke belastingen en moet worden afgetrokken van het bedrag dat de gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst. Dankzij de negatieve term is de uitbreiding van de fiscale autonomie bij het Lambermontakkoord zowel budgetneutraal voor de federale overheid als voor de gewesten (Spinnoy, 2007, p.59). Art. 33bis §1 BFW bepaalt de berekening van de negatieve term. Het basisbedrag is gelijk aan de som van de gemiddelde opbrengst voor de begrotingsjaren 1999, 2000 en 2001 (uitgedrukt in prijzen van 2002) van de volgende gewestelijke belastingen: ‐

Het registratierecht op de vestiging van een hypotheek op een in België gelegen onroerend goed;

‐

Het registratierecht op de gedeeltelijke of gehele verdelingen van in België gelegen onroerende goederen, de afstanden onder bezwarende titel, onder mede-eigenaars, van onverdeelde delen in soortgelijke goederen, en de omzettingen bedoeld in de artikelen 745quater en 745quinquies van het Burgerlijk Wetboek, zelfs indien er geen onverdeeldheid is;

‐

Het registratierecht op schenkingen onder de levenden van roerende of onroerende goederen;

‐

De verkeersbelasting op autovoertuigen;

‐

De belasting op de inverkeerstelling;

‐

Het eurovignet;

‐

58,592% van de gemiddelde ontvangsten gedurende de begrotingsjaren 1999, 2000 en 2001 van het registratierecht op de overdrachten ten bezwarende titel van in België gelegen onroerende goederen met uitsluiting van de overdrachten die het gevolg zijn van een inbreng in een vennootschap behalve voor zover het een inbreng betreft door een natuurlijke persoon van een woning in een Belgische vennootschap;

52

‐

Het kijken luistergeld.

Bij dit bedrag dienen ook de intresten en fiscale boetes van deze belastingen te worden geteld. Deze som leidt dan tot het volgende basisbedragen voor 2002: Tabel 33: Basisbedrag 2002 negatieve term (bedragen in miljoen euro) Basisbedrag negatieve term (uitgedrukt in prijzen van 2002) Vlaams Gewest 2.113,3 Waals Gewest 894,7 Brussels Hoofdstedelijk 406,4 Gewest Totaal 3.414,4 Bron: aangepaste Middelenbegroting 2012

In de BFW is eveneens bepaald dat vanaf het begrotingsjaar 2003 dit basisbedrag jaarlijks moet worden aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan 91% van de reële groei van het bbp. Het kijken luistergeld vormt echter de uitzondering op deze regel: het basisbedrag voor het kijken luistergeld dient enkel te worden aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en niet aan de reële groei 46 . Voor 2012 houdt de federale overheid de volgende bedragen af van de toegewezen middelen die gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst:

46

Dit is in overeenstemming met de dotatie ter compensatie van het kijken luistergeld die de gemeenschappen ontvangen (Algoed & Van Den Bossche, 2009)

53

Tabel 34: Bedrag negatieve term exclusief kijken luistergeld (bedragen in miljoen euro) Negatieve term 91% van de Negatieve term 2011 excl. Kijk‐ Geraamde reële groei van 2012 excl. Kijk‐ en luistergeld inflatie 2012 het bbp 2012 en luistergeld Vlaams Gewest 2.253,6 2,70% 91% * 0,10% 2.316,5 2,70% 91% * 0,10% 944,2 Waals Gewest 918,6 Brussels Hoofdstedelijk 477,0 2,70% 91% * 0,10% 490,3 Gewest Totaal 3.649,1 2,70% 91% * 0,10% 3.751,1 Bron: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012

Tabel 35: Kijk- en luistergeld (bedragen in miljoen euro) Negatieve term 2011: Geraamde Negatieve term 2012: kijk‐ en luistergeld inflatie 2012 kijk‐ en luistergeld Vlaams Gewest 545,3 2,70% 560,0 Waals Gewest 262,9 2,70% 270,0 Brussels Hoofdstedelijk 65,5 2,70% 67,2 Gewest Totaal 873,7 2,70% 897,2 Bron: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012

Tabel 36: Negatieve term 2012 (bedragen in miljoen euro) Negatieve term 2012 Negatieve term 2012: Aandeel in het excl. Kijk‐ en luistergeld kijk‐ en luistergeld Negatieve term 2012 totaalbedrag 2.876,5 61,88% Vlaams Gewest 2.316,5 560,0 1.214,3 26,12% Waals Gewest 944,2 270,0 Brussels Hoofdstelijk 490,3 67,2 557,5 11,99% Gewest Totaal 3.751,1 897,2 4.648,3 100,00% Bron: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012

1.2.2.2.1. De overgangscorrectie (art. 33bis §2 BFW) De BFW voorziet in art. 33bis §2 ook een overgangscorrectie. Deze overgangscorrectie was bedoeld als een veiligheidsmechanisme voor de gewesten indien de opbrengst van de gewestelijke belastingen zou tegenvallen. Gedurende de periode 2003-2012 kon de overgangscorrectie worden toegepast maar dit is echter nooit gebeurd:

54

“Er waren geen aanwijzingen om het mechanisme bedoeld in artikel 33bis §2 (zogenaamde vangnet) voor de jaren 2003-2012 in te roepen.” (Middelenbegroting 2012, p. 210) De overgangscorrectie wordt bijgevolg dan ook niet behandeld in deze eindverhandeling. 1.2.2.3. De nationale solidariteitstussenkomst (art. 48 BFW) Voor de gewesten waar de gemiddelde opbrengst van de personenbelasting per inwoner lager ligt dan de gemiddelde opbrengst van de personenbelasting per inwoner van het Rijk voorziet de BFW door middel van art. 48 een solidariteitsbijdrage. Deze bijdrage is de nationale solidariteitstussenkomst en bestaat sinds het begrotingsjaar 1990. In de overgangsperiode 1989-1999 werd de nationale solidariteitstussenkomst betaald door de gewesten. Dit werd gerealiseerd door de solidariteitsbijdrage af te houden van hun dotatie uit de PB-opbrengst. Sinds het begrotingsjaar 2000 wordt deze tussenkomst formeel 47 volledig door de federale overheid gedragen. Het doel van de nationale solidariteitsbijdrage is het welvaartsverschil tussen de gewesten te beperken (Vanalme, 2007). Eerst en vooral dient dus bepaald te worden welke gewesten aanspraak maken op de nationale solidariteitstussenkomst. Dit houdt in dat de gemiddelde opbrengst van de personenbelasting per inwoner in de gewesten moet vergeleken worden met de gemiddelde opbrengst per inwoner in het Rijk.

47

Economisch gezien komt deze solidariteitstussenkomst wel nog steeds ten laste van alle Belgen.

55

Tabel 37: Gemiddelde opbrengst van de personenbelasting per inwoner & percentage (bedragen in miljoen euro) Gemiddelde PB‐ opbrengst per inwoner gewest / Gemiddelde PB‐ gemiddelde PB‐ PB‐opbrengst Aantal opbrengst per opbrengst per 2012 inwoners inwoner 2012 inwoner Rijk (%) Vlaams Gewest 22.420,4 6.251.983 0,003586 109,29% 0,002900 88,37% Waals Gewest 10.144,3 3.498.384 Brussels Hoofdstedelijk 3.004,1 1.089.538 0,002757 84,03% Gewest Het Rijk 35.568,8 10.839.905 0,003281 100,00% Bron: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012

Uit Tabel 37 blijkt dat de verhouding van de gemiddelde opbrengst van de personenbelasting per inwoner in het gewest ten opzichte van de gemiddelde opbrengst in het Rijk minder is dan 100% voor het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze twee gewesten hebben dan ook recht op de solidariteitstussenkomst. Het Waals Gewest ontvangt deze tussenkomst al sinds 1990 en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest sinds 1997. Het Vlaams Gewest ontvangt deze bijdrage niet gezien de gemiddelde opbrengst per inwoner beduidend hoger ligt dan de gemiddelde opbrengst per inwoner van het Rijk. Art. 48 §2 BFW legt vast hoeveel de gewesten krijgen als solidariteitstussenkomst. Het basisbedrag van de solidariteitstussenkomst bedraagt 468 BEF (11,60 euro) per inwoner én per procentpunt dat de gemiddelde opbrengst van de personenbelasting in het gewest lager is dan de gemiddelde opbrengst in het Rijk. Dit basisbedrag dient jaarlijks aangepast te worden aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen. Dit levert de volgende bedragen op voor het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest:

56

Tabel 38: Nationale solidariteitstussenkomst Aantal procentpunten Nationale solidariteits‐ lager dan gemiddelde Aantal Basisbedrag tussenkomst 2012 van het Rijk inwoners 2012 (bedrag in miljoen euro) Vlaams Gewest ‐ ‐ ‐ ‐ € 19,80 805,5 Waals Gewest 11,63 3.498.384 Brussels Hoofdstedelijk 15,97 1.089.538 € 19,80 344,5 Gewest Bro n: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012

De federale staat betaalt in 2012 dus in totaal 1.149,7 miljoen euro solidariteitstussenkomst aan het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 1.2.2.4. Middelen uit de PB-opbrengst Het bedrag dat de gewesten effectief ontvangen uit de PB-opbrengst is gelijk aan de som van het basisbedrag, de negatieve term (in mindering te brengen) en de nationale solidariteitstussenkomst. Zoals Tabel 39 aangeeft, ontvangen de gewesten in 2012 samen 10.593,3 miljoen euro uit de PB-opbrengst. Tabel 39: Bedrag dat de gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst (bedragen in miljoen euro) Negatieve Nationale solidariteits‐ Bedrag Aandeel in het Basisbedrag term tussenkomst 2012 totaalbedrag Vlaams Gewest 8.882,4 ‐2.876,5 ‐ 6.005,9 56,70% Waals Gewest 4.018,9 ‐1.214,3 805,5 3.610,2 34,08% Brussels Hoofdstedelijk 1.190,2 ‐557,5 344,5 977,2 9,22% Gewest Totaal 14.091,5 ‐4.648,3 1.150,1 10.593,3 100,00% Bron: Eigen berekeningen

1.2.2.5. Bijkomende middelen ter financiering van de programma’s voor wedertewerkstelling van werklozen (art. 35 BFW) De

gewesten

ontvangen

van

de

federale

overheid

een

dotatie

om

de

tewerkstellingsprogramma’s voor werklozen te financieren. Het bedrag dat de gewesten ontvangen wordt jaarlijks bepaald door de federale overheid en wordt vastgelegd in een begrotingskrediet dat is ingeschreven op de begroting van de FOD Werkgelegenheid,

57

Arbeid en Sociaal Overleg. Het bedrag dat de gewesten ontvangen, is gebaseerd op het aantal werklozen dat ze opnieuw hebben kunnen tewerkstellen door middel van de wedertewerkstellingsprogramma’s (Zie Commentaar en opmerkingen van het Rekenhof bij de ontwerpen van de staatsbegroting voor het begrotingsjaar 2012, p. 65). De voorwaarden die gelden om een werkloze te kunnen beschouwen als een wedertewerkgestelde zijn opgenomen in art. 35 BFW. Gezien deze programma’s voor wedertewerkstelling de laatste jaren nooit werden opgevolgd, wordt er een lump-sum bedrag toegekend en verdeeld over de drie gewesten. Het bedrag dat de gewesten samen ontvangen bedraagt in 2012 482,770 miljoen euro 48 . Dit bedrag wordt per gewest verdeeld door middel van de volgende vaste verdeelsleutel: Vlaams Gewest 53,84%, Brussels Hoofdstedelijk Gewest 8,02% en Waals Gewest 38,14% (Algoed & Van Den Bossche, 2009). Tabel 40: Bijkomende middelen ter financiering van de programma's voor wedertewerkstelling van werklozen (bedragen in miljoen euro) Bedrag 2012 Vlaams Gewest 259,9 Waals Gewest 184,1 Brussels Hoofdstedelijk 38,7 Gewest Totaal 482,8 Bron: Algemene Toelichting Middelenbegroting 2012, p. 156

1.2.2.6. Bijkomende middelen Zowel bij de staatshervorming in 1993 (Sint-Michielsakkoord) als die van 2001 (Lambermontakkoord) zijn er bijkomende bevoegdheden overgeheveld naar de gewesten. Om deze bevoegdheden te financieren kregen de gewesten tegelijk ook meer financiële middelen van de federale overheid. Deze middelen, de bijkomende middelen genoemd, zijn eveneens afkomstig uit de opbrengst van de personenbelasting en vormen samen met de bijkomende middelen ter financiering van de wedertewerkstellingsprogramma’s het tweede deel van de middelen die de gewesten ontvangen uit de opbrengst van de personenbelasting. 48

Dit is zonder de 3,039 miljoen euro die is voorzien voor de Duitstalige Gemeenschap.

58

1.2.2.6.1. Landbouw (art. 35bis & art. 35ter BFW) Een beperkt deel van de bevoegdheden in verband met landbouw werd reeds in 1993 geregionaliseerd naar het Vlaams en Waals Gewest 49 . De beide gewesten ontvangen hiervoor dan ook al sinds 1993 bijkomende financiële middelen. Tussen 1993 en 1999 werden de bijkomende middelen bepaald door art. 35bis BFW, sinds 2000 worden de bijkomende middelen bepaald door art. 35ter BFW. Het totaalbedrag dat beide gewesten ontvangen is gelijk aan het bedrag dat ze het vorige begrotingsjaar hebben ontvangen maar aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan de reële groei van het bbp van het betrokken begrotingsjaar (art. 35ter §2 BFW). Tabel 41: Bijkomende middelen ter financiering van de landbouw (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Bedrag 2011 108,8

Geraamde Reële groei van Bedrag inflatie 2012 het bbp 2012 2012 2,70% 0,10% 111,8


De verdeelsleutel van dit totaalbedrag is eveneens vastgelegd in de BFW. Het Vlaams Gewest ontvangt 61,96% van deze bijkomende middelen en het Waals Gewest 38,04% (art. 35ter §3 BFW). Tabel 42: Verdeling van de bijkomende middelen ter financiering van de landbouw (bedragen in miljoen euro) Verdeelsleutel Bedrag 2012 Vlaams Gewest 61,96% 69,3 Waals Gewest 38,04% 42,5 Bron: Eigen berekeningen & art.35ter §3 BFW

1.2.2.6.2. Landbouw en zeevisserij (art. 35quater BFW) In 2002 werd met het Lambermontakkoord de bevoegdheid voor landbouw en zeevisserij volledig naar de gewesten overgeheveld. Wederom ging deze overdracht van bevoegdheid gepaard met extra middelen voor de gewesten. Art. 35quater BFW legt de basisbedragen in 49

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest was niet betrokken bij de bevoegdheidsoverdracht en krijgt dan ook geen middelen voor de bevoegdheid landbouw. Dit vloeit voort uit het feit dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest nauwelijks nog landbouwactiviteiten heeft (Spinnoy, 2007, p. 66).

59

2002 vast voor het Vlaams Gewest (21.653.499,39 euro), het Waals Gewest (13.292.050,80 euro) en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (917.206,04 euro). Vanaf het begrotingsjaar 2003 worden deze bedragen jaarlijks aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan de reële groei van het bbp. Tabel 43: Bijkomende middelen ter financiering van landbouw en zeevisserij (bedragen in miljoen euro) Bedrag 2011 Vlaams Gewest 29,6 Waals Gewest 18,2 Brussels Hoofdstedelijk 1,3 Gewest Totaal 49,0

Geraamde Reële groei van Bedrag inflatie 2012 het bbp 2012 2012 2,70% 0,10% 30,4 2,70% 0,10% 18,7

Aandeel in het totaalbedrag 60,38% 37,06%

2,70%

0,10%

1,3

2,56%

2,70%

0,10%

50,3

100,00%


1.2.2.6.3. Wetenschappelijk onderzoek inzake landbouw (art. 35quinquies BFW) Ook in 2002 kregen de gewesten de bevoegdheid toegekend voor het wetenschappelijk onderzoek inzake de landbouw. De financiering van deze bevoegdheid is geregeld in art. 35quinquies BFW. Het basisbedrag werd in de BFW in 2002 vastgelegd op 21.425.437,35 euro voor het Vlaams Gewest en 19.268.763,68 euro voor het Waals Gewest. Ook hier dienen de bedragen jaarlijks aangepast te worden aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan de reële groei van het bbp. Tabel 44: Bijkomende middelen ter financiering van wetenschappelijk onderzoek inzake landbouw (bedragen in miljoen euro) Bedrag Geraamde Reële groei van Bedrag Aandeel in het 2011 inflatie 2012 het bbp 2012 2012 totaalbedrag Vlaams Gewest 29,3 2,70% 0,10% 30,1 52,63% Waals Gewest 26,3 2,70% 0,10% 27,1 47,37% Totaal 55,6 2,70% 0,10% 57,1 100,00% Bron: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012

60

1.2.2.6.4. Buitenlandse handel (art. 35sexies BFW) Het Lambermontakkoord heeft de gewesten ook bevoegd gemaakt voor buitenlandse handel, wat eveneens resulteerde in bijkomende middelen voor de gewesten. Art. 35sexies BFW legt het totale basisbedrag voor de gewesten in 2002 vast op 14.873.611,49 euro. Voor de volgende begrotingsjaren moet dit bedrag aangepast worden aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en de reële groei van het bbp. Tabel 45: Bijkomende middelen ter financiering van buitenlandse handel (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Bedrag Geraamde Reële groei van Bedrag 2011 inflatie 2012 het bbp 2012 2012 20,3 2,70% 0,10% 20,9


Dit totaalbedrag wordt onder de gewesten verdeeld op basis van de opbrengst van de personenbelasting in ieder gewest. Met andere woorden: ook hier is de verdeelsleutel gebaseerd op het ‘juste retour’-principe (zie 1.1.2.1). Tabel 46: Verdeling bijkomende middelen ter financiering van buitenlandse handel (bedragen in miljoen euro) Verdeelsleutel (verhouding PB‐opbrengst PB‐opbrengst gewest tot PB‐ Toegekend opbrengst van het Rijk) bedrag 2012 2012 63,03388% 13,2 Vlaams Gewest 22.420,4 Waals Gewest 10.144,3 28,52011% 6,0 Brussels Hoofdstedelijk 3.004,1 8,44601% 1,8 Gewest Totaal 35.568,8 100,00% 20,9 Bron: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012

1.2.2.6.5. Gemeentes en provincies (art. 35septies BFW) Tot slot werden de gewesten in 2002 ook bevoegd voor de provincies en gemeentes (meer bepaald de provincie- en gemeentewet). Voor deze bevoegdheid kregen de drie gewesten in 2002 het volgende basisbedrag: 6.114.434,94 euro (art. 35septies BFW). Dit bedrag moet ieder begrotingsjaar aangepast worden aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan de reële groei van het bbp.

61

Tabel 47: Bijkomende middelen ter financiering van de gemeentes en provincies (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Bedrag 2011 8,3

Geraamde Reële groei van Bedrag inflatie 2012 het bbp 2012 2012 2,70% 0,10% 8,6


De verdeling van deze middelen onder de gewesten gebeurt door de som te maken van het aandeel van ieder gewest in de volgende zaken: ‐

Het basisbedrag dat het gewest ontvangt uit de PB-opbrengst (zie 1.2.2.1);

‐

De bijkomende middelen ter financiering van de programma’s voor de wedertewerkstelling van werklozen (zie 1.2.2.5);

‐

De bijkomende middelen ter financiering van de landbouw (zie 1.2.2.6.1);

‐

De bijkomende middelen ter financiering van de landbouw en zeevisserij (zie 1.2.2.6.2);

‐

De bijkomende middelen ter financiering van wetenschappelijk onderzoek inzake landbouw (zie 1.2.2.6.3);

‐

De bijkomende middelen ter financiering van buitenlandse handel (zie 1.2.2.6.4);

‐

De nationale solidariteitstussenkomst (zie 1.2.2.3).

De verdeelsleutel is dan de verhouding van deze som per gewest tegenover dezelfde som voor het hele Rijk.

62

Tabel 48: Verdeling van de bijkomende middelen ter financiering van de gemeentes en provincies (bedragen in miljoen euro) Toegekend Som Percentage bedrag 2012 Vlaams Gewest 9.285,3 58,16% 5,0 Waals Gewest 5.102,8 31,96% 2,7 Brussels Hoofdstedelijk 1.576,5 9,87% 0,8 Gewest Totaal 15.964,5 100,00% 8,6 Bron: Eigen berekeningen & aangepaste Middelenbegroting 2012

1.2.3. De ‘dode hand’-compensatie (art. 63 BFW) Art. 63 BFW kent een bijzonder krediet toe aan gemeentes die op hun grondgebied eigendommen hebben die zijn vrijgesteld van onroerende voorheffing. Dit krediet is afkomstig van de begroting van de FOD Binnenlandse Zaken. Art. 63 §2 BFW bevat een lijst met de eigendommen die in aanmerking worden genomen voor de berekening van dit krediet, net als een lijst van de onroerende goederen die niet in aanmerking komen. Het bijzonder krediet moet minstens 72% van de niet-inning van de gemeentelijke opcentiemen op de onroerende voorheffing op deze onroerende goederen dekken. Het krediet wordt berekend (art. 63 § 3 BFW) op basis van de gewestelijke aanslagvoeten en gemeentelijke opcentiemen die zijn vastgesteld op 1 januari 1993 en op basis van de meest recente, beschikbare, officiële gegevens over de kadastrale inkomens. Hierbij wordt rekening gehouden met de indexering van de kadastrale inkomens die werd ingevoerd op 1 januari 1991. De verdeling van dit bijzonder krediet gebeurt op basis van de fiscale minderopbrengst per gemeente. De berekening en de verdeling van het bedrag wordt bepaald in de Ministerraad en na overleg met de gewestregeringen vastgelegd in een Koninklijk Besluit. Voor 2012 zijn er nog geen cijfers bekend, bijgevolg wordt hier gekeken naar de bedragen voor het begrotingsjaar 2011. In totaal bedroeg de niet-inning van de gemeentelijke opcentiemen voor 2011 64.063.395 euro. Het bedrag dat moet verdeeld worden onder de drie gewesten bedraagt

63

dan 46.125.643 euro, namelijk 72% van 64,1 miljoen euro. Tabel 49 geeft de verdeling weer van dit bedrag over de drie gewesten. Tabel 49: Dode hand-compensatie (bedragen in miljoen euro) Dode hand Aandeel in het compensatie 2011 totaalbedrag Vlaams Gewest 4,6 9,91% Waals Gewest 4,2 9,02% Brussels Hoofdstedelijk 37,4 81,07% Gewest Totaal 46,1 100,00% Bron: Persbericht van de Ministerraad (18 november 2011)

Uit Tabel 49 blijkt zeer duidelijk dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het leeuwendeel van de dode hand-compensatie ontvangt. Dit is dan ook geen verrassing gezien de hoge concentratie in onze hoofdstad van onroerende goederen die eigendom zijn van de federale overheid, internationale instellingen of andere staten en welke zijn vrijgesteld van onroerende voorheffing. 1.2.4. Eigen niet-fiscale ontvangsten (art. 2 BFW) Art. 2 BFW bepaalt dat de ontvangsten die voortkomen uit de uitoefening van de bevoegdheden die aan de gewesten zijn toegekend door de Grondwet, toekomen aan de gewesten. Daarnaast kunnen de gewesten ook schenkingen en legaten ontvangen. 1.2.5. Leningen (art. 49 BFW) De gewesten kunnen eventueel ook leningen aangaan om hun werking te financieren. Zoals art. 49 BFW bepaalt, kunnen deze leningen worden aangegaan in euro of deviezen na goedkeuring door de federale regering. De voorwaarden en uitgiftekalender van deze leningen moeten dan weer goedgekeurd worden door de minister van Financiën. De afdeling “Financieringsbehoeften van de overheid” van de Hoge Raad van Financiën is belast met het nagaan of de leningscapaciteit van een overheid al dan niet dient beperkt te worden. Daarnaast moeten de gewesten ook jaarlijks bij hun begroting de staat geven van hun uitstaande schuld van de voorbije drie jaar.

64

1.2.6. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ontvangt naast de reeds besproken middelen uit de BFW ook nog andere dotaties van de federale overheid. Deze dotaties zijn er ter ondersteuning van de nationale en internationale hoofdstedelijke werking van BrusselHoofdstad. Gezien deze dotaties niet door de BFW 50 worden geregeld of worden uitgekeerd aan de stad Brussel (zie art. 64 BFW), vallen zij buiten het bestek van deze eindverhandeling. 1.2.7. Evolutie van de middelen die de gewesten ontvangen sinds 2002 Net zoals bij de gemeenschappen (zie 1.1.7) wordt ook voor de gewesten de evolutie van de middelen bekeken voor de periode 2002-2012. Het gaat dus over de middelen die het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de voorbije tien jaar hebben ontvangen. Al moet worden opgemerkt dat bij het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de dotaties ter ondersteuning van de nationale en internationale werking van Brussel-Hoofdstad buiten beschouwing worden gelaten (zie 1.2.6). Daarnaast werd ook de dode hand-compensatie niet opgenomen in de analyse gezien deze compensatie eigenlijk wordt uitbetaald aan de betrokken gemeentes. In wat volgt worden de evolutie van de fiscale autonomie (gewestelijke belastingen), de middelen ontvangen uit de PB-opbrengst en de bijkomende middelen (met de dotatie voor de wedertewerkstelling van werklozen) besproken. Tot slot wordt de evolutie van het geheel van de middelen die de gewesten ontvangen weergegeven. Net zoals bij de gemeenschappen wordt ook hier gewerkt met de theoretische bedragen en niet met de bedragen die gewesten effectief ontvangen vanwege de federale overheid. Ook hier toont Tabel 50 aan dat de eventuele verschillen die bestaan tussen het theoretische bedrag en het doorgestorte bedrag verdwijnt op de middellange termijn 51 .

50

Deze dotaties zijn opgenomen in de Bijzondere wet van 12 januari 1989 met betrekking tot de Brusselse Instellingen. 51 Voor de oefening op een langere termijn zie eveneens Tabel 92 ( Bijlage 4.2)

65

Tabel 50: Verschil tussen effectief doorgestort bedrag en theoretisch bedrag (bedragen in miljoen euro) Theoretisch bedrag (1) Effectief bedrag (2) Verschil (2) ‐ (1) 2002 7.537,7 7.359,7 ‐177,9 2003 7.826,4 7.912,5 86,1 2004 8.138,7 8.065,8 ‐72,8 2005 8.474,3 8.539,2 64,9 2006 8.977,7 8.763,6 ‐214,1 2007 9.345,6 9.475,1 129,5 2008 9.891,2 9.979,7 88,5 2009 9.631,5 9.759,6 128,2 2010 9.998,0 9.662,9 ‐335,1 2011 10.546,4 10.550,1 3,7 Verschil op 10 jaar ‐299,2 Bron: FOD Financiën en eigen berekeningen (1) Dit bedrag is de som van de PB-dotatie, nationale solidariteitstussenkomst, negatieve term en de bijkomende middelen (met uitzondering van de trekkingsrechten). (2) Dit bedrag is gelijk aan de effectief doorgestorte PB-middelen.

1.2.7.1. Middelen die de gewesten ontvangen uit de fiscale autonomie: gewestelijke belastingen In deze paragraaf wordt de evolutie van de opbrengst van de gewestbelastingen besproken voor de drie gewesten. Voor de gewestbelastingen gaat het telkens om de gerealiseerde opbrengst (en niet de geraamde opbrengst) waardoor het jaar 2012 niet is opgenomen in de analyse. Omwille van het feit dat het Vlaams en Waals Gewest er in de loop van de voorbije tien jaar voor geopteerd hebben om bepaalde pakketten van de gewestbelastingen (zie 1.2.1.1) zelf te innen, worden cijfers uit diverse bronnen gehanteerd. De totale opbrengst van de gewestbelastingen voor alle gewesten samen bedroeg in 2011 8.034,7 miljoen euro. Voor een overzicht

van

de

gerealiseerde opbrengst per

gewestbelasting en per gewest voor het jaar 2011, zie 1.2.1.1 en Tabel 28. Tabel 51 geeft de evolutie weer van de opbrengst van de gewestbelastingen sinds 2002. Zowel de evolutie in absolute cijfers als relatieve cijfers (t.o.v. het bbp) zijn opgenomen in de tabel. Hier valt de daling van de opbrengst van de gewestbelastingen in 2009 sterk op. Deze daling is er zowel in absolute als relatieve termen en is volledig te wijten aan de

66

impact van de economische crisis. Voor 2011 zien we dat de opbrengst van de gewestbelastingen (als % van het bbp) zich volledig heeft hersteld. Tabel 51: Evolutie op 10 jaar van de opbrengst van de gewestbelastingen per gewest (bedragen in miljoen euro) Vlaams % van Waals % van Gewest het bbp Gewest het bbp 2002 2.839,7 1,057% 1.237,8 0,461% 2003 2.975,4 1,077% 1.333,3 0,483% 2004 3.233,7 1,110% 1.462,4 0,502% 2005 3.681,1 1,213% 1.661,3 0,548% 2006 3.964,6 1,244% 1.829,7 0,574% 2007 4.177,8 1,245% 1.942,1 0,579% 2008 4.388,2 1,268% 2.028,5 0,586% 2009 4.120,6 1,211% 1.926,5 0,566% 2010 4.481,1 1,214% 2.053,9 0,557% 2011 4.713,4 1,251% 2.211,1 0,587%

Brussels Hoofdstedelijk Gewest 756,4 800,1 851,6 980,0 1.073,5 1.105,7 1.065,0 929,6 1.038,4 1.110,2

% van het bbp Totaal 0,282% 4.834,0 0,290% 5.108,8 0,292% 5.547,6 0,323% 6.322,3 0,337% 6.867,7 0,329% 7.225,5 0,308% 7.481,7 0,273% 6.976,7 0,281% 7.573,4 0,295% 8.034,7

% van het bbp 1,800% 1,850% 1,904% 2,084% 2,155% 2,153% 2,162% 2,050% 2,053% 2,133%

Bron: Eigen berekeningen, FOD Financiën, Vlaams Gewest en Waals Gewest & AMECO

Om de evolutie van de opbrengst van de gewestbelastingen gedurende de voorbije tien jaar beter te kunnen opvolgen, wordt de reële groei van deze opbrengst bekeken tegenover het basisjaar 2002 om zo de impact van de economische groei en inflatie uit te schakelen. Zoals blijkt uit Figuur 10 is de opbrengst van de gewestbelastingen de voorbije tien jaar sterk gegroeid voor het Vlaams en Waals Gewest. Hoewel het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aanvankelijk ook dezelfde sterk stijgende trend vertoonde, is deze na 2006 volledig verdwenen. Als gevolg van de negatieve groei die de jaren nadien werd waargenomen, ligt de groei van de opbrengst van de gewestbelastingen ten opzichte van 2002 dan ook veel lager in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in vergelijking met de andere twee gewesten. Dit volgt uit het feit dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest veel zwaarder geraakt is door de crisis op de vastgoedmarkt (zie infra) dan de andere twee gewesten. De sterke groei die we waarnemen tot 2007 kan onder meer gelinkt worden aan de vastgoedmarkt. Deze kende een heuse hausse gedurende die periode. De stijging van de vastgoedprijzen maar ook van het aantal transacties hebben de opbrengst van de registratierechten doen stijgen, net als de opbrengst van de successierechten. De negatieve groei van de opbrengst van de gewestbelastingen in 2009 kan in alle gewesten gelinkt

67

worden aan onder andere de sterke terugval van de ontvangsten voor de registratierechten (zie infra). Figuur 10: Reële groei van de opbrengst van de gewestbelastingen, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 130 125 120 115 110 105

Vlaams Gewest Waals Gewest

100 95 90

Brussels Hoofdstedelijk Gewest

85 80

Bron: Eigen berekeningen, FOD Financiën, Vlaams Gewest & Waals Gewest

De opbrengst van de gewestbelastingen verschilt natuurlijk van gewest tot gewest (zie Tabel 51) gezien de gewesten verschillen in oppervlakte en bevolkingsaantal. Om de evolutie van de opbrengst van de gewestbelastingen correct te kunnen kaderen, wordt er ook gekeken naar de opbrengst van de gewestbelastingen per capita. Zoals duidelijk blijkt uit Figuur 11 is de opbrengst per capita van de gewestbelastingen het hoogst in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gevolgd door het Vlaams Gewest en het Waals Gewest. Ten opzichte van 2002 is de opbrengst per capita in alle drie de gewesten duidelijk toegenomen.

68

Figuur 11: Evolutie van de opbrengst van de gewestbelasting per capita en per gewest (bedragen in euro) 1.200,0 1.000,0 800,0 600,0 400,0 200,0

Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest

0,0

Bron: Eigen berekeningen, FOD financiën, Vlaams Gewest & Waals Gewest

Tot slot wordt er dieper ingegaan op de evolutie van de totale opbrengst van de verschillende componenten van de gewestbelastingen tijdens de voorbije tien jaar. Om het overzichtelijk te houden, is er voor geopteerd de belastingen te groeperen. Figuur 12 geeft de reële groei weer van de opbrengst van de zes componenten van de gewestbelastingen ten opzichte van het basisjaar 2002. Meteen is duidelijk dat de verschillende componenten van de gewestbelastingen de voorbije tien jaar een andere evolutie hebben doorgemaakt. Eerst en vooral is er de sterke groei van de opbrengst van de registratierechten, zeker tussen de periode 2002-2007. Deze groei kan gekoppeld worden aan hogere inkomsten voor de registratierechten door de boom op de vastgoedmarkt in deze periode. Niet alleen waren er meer transacties op de vastgoedmarkt, ook de prijzen van de onroerende goederen stegen significant. De negatieve groei van de opbrengst van de registratierechten gedurende de periode 2008-2009 is het gevolg van de afkoeling van de vastgoedmarkt die voortvloeide uit de wereldwijde economische crisis. Sindsdien heeft de vastgoedmarkt zich terug hersteld. De opbrengst van de successierechten kent dezelfde evolutie als die van de registratierechten. Dit volgt uit het feit dat de opbrengst van de successierechten in belangrijke mate (maar niet volledig) wordt bepaald door de waarde van het onroerend goed in de erfenis. We zien echter wel dat de stijgingen en dalingen

69

minder uitgesproken zijn dan bij de opbrengst van de registratierechten. Ten opzichte van 2002 is de opbrengst van de beide belastingen duidelijk gestegen. De reële groei van de opbrengst van de verkeersbelastingen was de voorbije tien jaar relatief beperkt. De groei van de opbrengst in 2011 is licht negatief en hierdoor ligt ze zelfs onder het niveau van het basisjaar 2002. De opbrengst van de verkeersbelastingen is natuurlijk gekoppeld aan het wagenpark van de gewesten. Maar de evolutie van de groei werd eveneens mee bepaald door enkele technische operaties waaronder het verschuiven van ontvangsten tussen begrotingsjaren (Middelenbegroting 2008). Voor wat betreft de ontspanningsbelastingen zien we dat de opbrengst de voorbije tien jaar een licht negatieve groei heeft gekend. De negatieve trend kan gekoppeld worden aan de lagere opbrengst voor de belasting op automatische ontspanningstoestellen en dit omwille van een nieuwe wetgeving die het aantal ontspanningstoestellen flink beperkt (Middelenbegroting 2008). De groei die wordt waargenomen in het begrotingsjaar 2007 kan dan weer gelinkt worden aan een forse stijging in de opbrengst van de belasting op de spelen en weddenschappen door de opening van een nieuw casino in Brussel (Middelenbegroting 2008). Ten opzichte van het jaar 2002 is de groei van de opbrengst voor beide belastingen negatief. De groei van de opbrengst van de openingsbelasting was de voorbije tien jaar duidelijk negatief. De oorzaak hiervoor kan gezocht worden in een wijziging van het tarief. De tarieven van de openingsbelasting zijn sinds 2002 tot nul herleid in het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Fiscaal Memento 2003, p. 175) wat zich heeft vertaald in een duidelijke daling van de opbrengst van deze belasting. De groei van de opbrengst van de onroerende voorheffing heeft een sterke terugval gekend tussen 2002 en 2004 om zich daarna te stabiliseren op een beduidend lager niveau dan in 2002. Deze terugval kan mogelijk gelinkt worden aan de versnelde inkohiering in 2002 van de onroerende voorheffing voor het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest (het Vlaams Gewest int deze zelf). Dit had gevolgen voor de opbrengst in de begrotingsjaren 2003 en 2004 (zie Middelenbegroting 2008).

70

Figuur 12: Reële groei van de componenten van de gewestbelastingen, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 160 140 120 Ontspanningsbelastingen (1) 100

Onroerende voorheffing Registratierechten (2)

80

Successierechten

60

Verkeersbelastingen (3)

40

Openingsbelasting

20 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Bron: Eigen berekeningen, FOD financiën, Vlaams Gewest & Waals Gewest (1) Belasting op spelen en weddenschappen en belasting op automatische ontspanningstoestellen (2) Registratierecht op de overdracht van onroerende goederen, registratierecht op de vestiging van een hypotheek, registratierecht op de gedeeltelijke of gehele verdeling van onroerende goederen en registratierecht op schenkingen. (3) Verkeersbelasting op autovoertuigen, belasting op inverkeerstelling en eurovignet

1.2.7.2. Het eerste deel van de middelen ontvangen uit de PB-opbrengst Het eerste gedeelte dat de gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst bestaat uit het basisbedrag (1.2.2.1), de negatieve term (1.2.2.2) en de nationale solidariteitstussenkomst (1.2.2.3). De totale som van deze elementen bedroeg in 2012 10.593,3 miljoen euro. Tabel 52: Totaal van de middelen ontvangen uit de PB-opbrengst (eerste deel) (bedragen in miljoen euro) Basisbedrag uit de Nationale Totaal van de middelen PB‐opbrengst Negatieve solidariteits‐ ontvangen uit de PB‐ Aandeel in het 2012 term 2012 tussenkomst 2012 opbrengst 2012 totaalbedrag Vlaams Gewest 8.882,4 ‐2.876,5 ‐ 6.005,9 56,70% Waals Gewest 4.018,9 ‐1.214,3 805,5 3.610,2 34,08% Brussels Hoofdstedelijk 1.190,2 ‐557,5 344,5 977,2 9,22% Gewest Totaal 14.091,5 ‐4.648,3 1.150,1 10.593,3 100,00% Bron: Eigen berekeningen

71

De evolutie van de PB-middelen voor een periode van 10 jaar wordt weergegeven door Tabel 53. Opnieuw zijn in de tabel zowel de absolute cijfers als de relatieve cijfers (als percentage van het bbp) opgenomen om zo een beeld te krijgen van de reële evolutie van deze middelen. Tabel 53: Evolutie op 10 jaar van de PB-middelen (eerste deel) die de gewesten ontvangen (bedragen in miljoen euro) Vlaams % van Waals % van Gewest het bbp Gewest het bbp 2002 4.164,7 1,55% 2.639,3 0,98% 2003 4.326,6 1,57% 2.719,3 0,98% 2004 4.502,9 1,55% 2.805,8 0,96% 2005 4.690,9 1,55% 2.904,7 0,96% 2006 4.991,4 1,57% 3.068,3 0,96% 2007 5.201,8 1,55% 3.156,2 0,94% 2008 5.505,2 1,59% 3.329,9 0,96% 2009 5.335,0 1,57% 3.247,3 0,95% 2010 5.539,3 1,56% 3.352,7 0,95% 2011 5.841,4 1,58% 3.512,2 0,95% 2012* 6.005,9 1,59% 3.610,2 0,96%

Brussels Hoofdstedelijk % van Gewest het bbp 556,6 0,21% 598,4 0,22% 641,2 0,22% 683,0 0,23% 712,8 0,22% 773,0 0,23% 829,1 0,24% 828,9 0,24% 876,6 0,25% 950,8 0,26% 977,2 0,26%

Totaal 7.360,5 7.644,2 7.949,9 8.278,6 8.772,5 9.131,0 9.664,2 9.411,2 9.768,6 10.304,4 10.593,3

% van het bbp 2,74% 2,77% 2,73% 2,73% 2,75% 2,72% 2,79% 2,76% 2,76% 2,79% 2,81%

Bron: Eigen berekeningen & AMECO * Voor 2012 is dit het voorlopige bedrag.

Figuur 13 geeft aan dat vooral het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een sterke reële groei heeft gekend van de ontvangen PB-middelen de voorbije tien jaar. Een mogelijke verklaring voor deze sterke toename is het feit dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest sinds 2002 een steeds groter bedrag ontvangt voor de nationale solidariteitstussenkomst. Voor het Vlaams Gewest is er de voorbije tien jaar niet veel veranderd, we zien enkel een lichte reële groei van de ontvangen PB-middelen in 2012 ten opzichte van 2002. Voor het Waals Gewest is er sprake van een lichte negatieve reële groei bij de ontvangen PBmiddelen gedurende de voorbije tien jaar. Dit volgt uit de daling die wordt waargenomen bij de solidariteitstussenkomst die het Waals Gewest ontvangt (zie infra).

72

Figuur 13: Reële groei van de PB-middelen (eerste deel) die de gewesten ontvangen, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 130 125 120 115 110 105 100 95 90

Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest

85 80


Er wordt ook nagegaan wat de groei is van de verschillende componenten in het totaalbedrag dat de gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst. Figuur 14 geeft de reële groei van de componenten van de PB-middelen weer gedurende de voorbije tien jaar. Het is duidelijk dat de nationale solidariteitstussenkomst de sterkste groei heeft gekend de voorbije tien jaar. Dit is onder meer het gevolg van de steeds hogere bijdrage die moet worden gestort aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De pieken en dalen die worden waargenomen in de groei kunnen gelinkt worden aan de stijgingen en dalingen die worden waargenomen in de PB-opbrengst van het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest. En welke resulteren in een lagere of hogere solidariteitstussenkomst. Het basisbedrag heeft ten opzichte van 2002 de voorbije tien jaar een licht negatieve groei gekend maar bevindt zich in 2012 weer op het niveau van 2002. Ook de groei van de negatieve term is de voorbije tien jaar licht negatief geweest.

73

Figuur 14: Reële groei van het eerste deel van de PB-middelen, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 120 115 110 105 100

Basisbedrag Negatieve term

95 90

Nationale solidariteitstussenkomst

85 80


Uit Tabel 52 kan worden afgeleid dat de negatieve term een aanzienlijke impact heeft op de middelen die de gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst. De impact van de negatieve term wordt eveneens geïllustreerd aan de hand van Tabel 54. Het eerste luik van deze tabel geeft weer met hoeveel percent de negatieve term het basisbedrag, dat de gewesten ontvangen uit de PB-dotatie, doet dalen. Zoals reeds werd aangetoond door Decoster en Sas (2011a, p. 11) weegt de negatieve term zwaarder door voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het basisbedrag uit de PB-opbrengst dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ontvangt, wordt bijna gehalveerd door het terugstorten van de negatieve term. Het eerste luik van Tabel 54 toont eveneens aan dat de impact het ‘kleinst’ is op het basisbedrag dat het Waals Gewest ontvangt uit de PB-opbrengst. De uiteenlopende evolutie die wordt waargenomen in het eerste luik van Tabel 54 tussen het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest kan gelinkt worden aan het basisbedrag dat beide gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst. De verdeelsleutel (juste retour) is de voorbije jaren duidelijk toegenomen in het voordeel van het Vlaams Gewest en ten koste van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Hierdoor krijgt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een lager aandeel van de PB-opbrengst waardoor de negatieve term zwaarder gaat wegen door de jaren heen.

74

De resultaten van het eerste luik van Tabel 54 dienen echter genuanceerd te worden, zeker voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Indien we kijken naar het gewicht van de negatieve term ten opzichte van het basisbedrag uit de PB-opbrengst én de nationale solidariteitsbijdrage (zie tweede luik Tabel 54) dan blijkt dat het aandeel van de negatieve term in de totale PB-middelen voor het Waals en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest substantieel daalt. Gezien het Vlaams Gewest geen solidariteitstussenkomst ontvangt, wijzigt het aandeel van de negatieve term in de totale PB-middelen niet tussen de twee luiken van Tabel 54. Indien wordt gekeken naar de evolutie (tweede luik van de tabel) gedurende de voorbije tien jaar dan zien we dat het gewicht van de negatieve term in het Waals Gewest constant is gebleven, terwijl het gewicht van de negatieve term in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest duidelijk is afgenomen. Deze daling vloeit voort uit de steeds stijgende nationale solidariteitsbijdrage die het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ontvangt (zie infra). Het gewicht van de negatieve term in Vlaanderen is licht afgenomen de voorbije tien jaar, wat kan verklaard worden door de stijging van het basisbedrag dat het Vlaams Gewest ontvangt. Deze stijging is het gevolg van het de evolutie van de verdeelsleutel (juste retour) in het voordeel van het Vlaams Gewest. Hoe hoger de PB-opbrengst in een gewest, hoe meer middelen het krijgt toegewezen. In de beide gevallen (met of zonder nationale solidariteitsbijdrage) weegt de negatieve term het minst zwaar door voor het Waals Gewest. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest weegt de negatieve term het zwaarst.

75

Tabel 54: Gewicht van de negatieve term Gewicht negatieve term t.o.v. basisbedrag PB‐opbrengst en nationale solidariteitsbijdrage Brussels Brussels Hoofdstedelijk Vlaams Waals Hoofdstedelijk Gewest Gewest Gewest Gewest 44,89% 33,66% 25,32% 42,20% 45,59% 33,36% 25,21% 41,06% 45,92% 33,17% 25,20% 40,17% 46,45% 33,01% 25,19% 39,49% 45,72% 32,51% 24,88% 39,45% 47,08% 32,42% 25,04% 38,46% 47,15% 32,34% 25,01% 38,07% 47,56% 32,53% 25,07% 37,49% 46,78% 32,49% 25,14% 37,06% 46,85% 32,39% 25,17% 36,33% 46,84% 32,38% 25,17% 36,33%

Gewicht negatieve term t.o.v. basisbedrag PB‐opbrengst Vlaams Waals Gewest Gewest 2002 33,66% 31,62% 2003 33,36% 31,73% 2004 33,17% 31,59% 2005 33,01% 31,26% 2006 32,51% 31,59% 2007 32,42% 30,69% 2008 32,34% 30,51% 2009 32,53% 30,93% 2010 32,49% 30,57% 2011 32,39% 30,22% 2012* 32,38% 30,21%


Tot slot wordt er ook nog dieper ingegaan op de evolutie van de nationale solidariteitstussenkomst. Gezien de nationale solidariteitstussenkomst een controversieel element is van de BFW, is het interessant om na te gaan hoe deze tussenkomst de voorbije tien jaar is geëvolueerd. Zoals vermeld in paragraaf 1.2.2.3 ontvangt het Vlaams Gewest deze tussenkomst niet. De vraag is ook dan hoe deze tussenkomst de voorbije tien jaar is geëvolueerd voor het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Figuur 15 geeft de evolutie weer van de groei, gezuiverd voor de impact van de economische groei en inflatie, van de solidariteitsbijdrage. Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt er voor de voorbije tien jaar een zeer sterke groei waargenomen. Deze groei kan volledig gelinkt worden aan het feit dat de PBopbrengst in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de voorbije tien jaar een steeds grotere negatieve afwijking is gaan vertonen ten opzichte van de gemiddelde PB-opbrengst in het Rijk. De daling van de PB-opbrengst in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ten opzichte van die van het Rijk is dan ook behoorlijk spectaculair. Op 15 jaar tijd is het Brussels

76

Hoofdstedelijk Gewest geëvolueerd van een positieve afwijking ten opzichte van het Rijk naar een negatieve afwijking van maar liefst 16 procentpunt (afgerond) in 2012. De reële groei van de nationale solidariteitstussenkomst voor het Waals Gewest is sinds 2007 negatief. Dit is het gevolg van de daling die wordt waargenomen in het verschil dat bestaat tussen de gemiddelde PB-opbrengst in het Waals Gewest en die van het Rijk. Met andere woorden, het Waals Gewest heeft nu een gemiddelde PB-opbrengst die ten opzichte van de PB-opbrengst van het Rijk hoger ligt dan tien jaar geleden. Er kan stilaan van een positieve evolutie gesproken worden voor het Waals Gewest: de kloof ten opzichte van de gemiddelde PB-opbrengst van het Rijk wordt geleidelijk aan kleiner. Dat betekent echter ook een lagere nationale solidariteitstussenkomst en dus een duidelijke daling voor 2012 ten opzichte van 2002. Figuur 15: Reële groei van de nationale solidariteitstussenkomst, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 450 400 350 300 250

Waals Gewest

200 150


100 50 0


1.2.7.3. De bijkomende middelen ontvangen uit de PB-opbrengst Naast het eerste deel dat de gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst, ontvangen de gewesten ook nog bijkomende middelen uit de PB-opbrengst. Deze bijkomende middelen

77

dienen ter financiering van een pakket bevoegdheden dat in 2002 52 werd overgedragen aan de gewesten (zie 1.2.2.6) en voor de financiering van de wedertewerkstellingsprogramma’s (zie 1.2.2.5). Voor 2012 bedroeg het totale bedrag voor de financiering van deze overgehevelde bevoegdheden 248,7 miljoen euro. Tabel 55: Totaal van de bijkomende middelen die de gewesten ontvangen uit de PBopbrengst (bedragen in miljoen euro) Wedertewerk‐ Landbouw & Wetenschappelijk Provinicies & stellings‐ Totaal van de Landbouw zeevisserij onderzoek inzake Buitenlandse gemeentes programma's bijkomende Aandeel in het 2012 2012 landbouw 2012 handel 2012 2012 2012 middelen 2012 totaalbedrag 55,75% Vlaams Gewest 69,3 30,4 30,1 13,2 5,0 259,9 407,8 Waals Gewest 42,5 18,7 27,1 6,0 2,7 184,1 281,1 38,42% Brussels Hoofdstedelijk ‐ 1,3 ‐ 1,8 0,8 38,7 42,6 5,83% Gewest Totaal 111,8 50,3 57,1 20,9 8,6 482,8 731,5 100,00%


Tabel 56 geeft de evolutie weer, voor de periode 2002-2012, van de bijkomende middelen. Ook hier worden de middelen relatief tegenover het bbp beschouwd om zo tot het reële beeld te komen van de dotaties die de gewesten ontvangen. Opnieuw wordt er in 2009 een kleine terugval geregistreerd van de bijkomende middelen die de gewesten ontvangen. Wederom kan deze terugval verklaard worden door tegenvallende economische parameters als gevolg van de crisis.

52

Met uitzondering van een deel van de bevoegdheden met betrekking tot de landbouw dat reeds in 1993 werd overgedragen aan de gewesten.

78

Tabel 56: Evolutie op 10 jaar van de bijkomende middelen die gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst (bedragen in miljoen euro) Brussels Vlaams % van het Waals % van het Hoofdstedelijk % van het Gewest bbp Gewest bbp Gewest bbp 2002 366,9 0,137% 254,4 0,095% 41,8 0,016% 2003 369,9 0,134% 256,3 0,093% 41,8 0,015% 2004 373,8 0,128% 258,8 0,089% 41,9 0,014% 2005 378,0 0,125% 261,6 0,086% 42,0 0,014% 2006 383,7 0,120% 265,2 0,083% 42,2 0,013% 2007 389,2 0,116% 268,9 0,080% 42,3 0,013% 2008 396,6 0,115% 273,7 0,079% 42,5 0,012% 2009 392,6 0,115% 271,1 0,080% 42,4 0,012% 2010 396,3 0,112% 273,5 0,077% 42,3 0,012% 2011 403,8 0,109% 278,4 0,075% 42,5 0,012% 2012* 407,8 0,108% 281,1 0,075% 42,6 0,011%

Totaal 663,0 668,0 674,6 681,6 691,1 700,4 712,8 706,1 712,1 724,7 731,5

% van het bbp 0,247% 0,242% 0,232% 0,225% 0,217% 0,209% 0,206% 0,207% 0,201% 0,196% 0,194%

Bron: Eigen berekeningen & AMECO

* Voor 2012 is dit het voorlopige bedrag.

Opvallend is dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest significant minder bijkomende middelen ontvangt dan de andere twee gewesten (zie Tabel 55 en Tabel 56). De verklaring hiervoor is tweeledig. Ten eerste ontvangt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geen bijkomende middelen voor de bevoegdheden landbouw en wetenschappelijk onderzoek inzake landbouw. Een tweede verklaring volgt uit de verdeelsleutels die worden aangewend om de bijkomende middelen te verdelen. Zo wordt onder meer het principe van de juste retour toegepast voor de verdeling van bepaalde bijkomende middelen. Dit is in het nadeel van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, gezien de gemiddelde PB-opbrengst in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beduidend lager ligt dan de PB-opbrengst in de twee andere gewesten. Daarnaast zijn ook de middelen die het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ontvangt voor de wedertewerkstellingsprogramma’s veel lager dan de middelen die de andere twee gewesten ontvangen. Figuur 16 geeft eveneens de evolutie weer van de bijkomende middelen, maar dan de reële groei ten opzichte van het basisjaar 2002. Het is duidelijk dat de bijkomende middelen sinds 2002 enkel een negatieve groei hebben gekend. Deze negatieve groei kan worden gekoppeld aan de dotatie die de gewesten ontvangen voor de financiering van wedertewerkstellingsprogramma’s (zie infra).

79

Figuur 16: Reële groei van de bijkomende middelen die de gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 110 100 90 Vlaams Gewest 80 70

Waals Gewest

60


50 40


Ook hier wordt gekeken naar de reële groei van de verschillende dotaties van de bijkomende middelen gedurende de voorbije tien jaar. Zoals blijkt uit Tabel 55 is de dotatie voor de financiering van de wedertewerkstellingsprogramma’s de belangrijkste dotatie van de bijkomende middelen. Uit Figuur 17 blijkt echter dat net de groei van deze dotatie de voorbije tien jaar negatief was (zie ook impact op Figuur 16). Dit volgt uit het feit dat het bedrag dat de gewesten ontvangen al jaren nominaal constant is en volledig onafhankelijk van economische parameters wordt bepaald. De groei van de andere dotaties blijft nagenoeg constant en volgt exact dezelfde evolutie tussen 2002 en 2012.

80

Figuur 17: Reële groei van de componenten van de bijkomende middelen, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 105 Landbouw

100 95

Landbouw & zeevisserij

90 Wetenschappelijk onderzoek inzake landbouw

85 80

Buitenlandse handel

75 Provincies & gemeentes

70 65

Wedertewerkstellingsprogramma's

60 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012*


1.2.7.4. Totaal Ook het hoofdstuk van de gewesten wordt afgesloten met een overzicht van de evolutie van de totale middelen die de gewesten ontvangen. Deze middelen zijn afkomstig van de federale overheid of vloeien voort uit de belastingen die de gewesten zelf innen. De

gewesten

ontvangen

in

2012

van

de

federale

overheid

in

het

totaal

11.324,8 miljoen euro of 3,01% van het bbp. Voor 2012 moet daar nog de opbrengst van de verschillende gewestbelastingen worden bijgeteld. Aangezien de gerealiseerde opbrengst van de gewestbelastingen voor het begrotingsjaar 2012 nog niet beschikbaar is, kijken we naar de gegevens voor het begrotingsjaar 2011. In 2011 ontvingen de gewesten samen 11.029,1 miljoen euro vanwege de federale overheid en bedroeg de opbrengst van de gewestbelastingen in totaal 8.034,7 miljoen euro. Dit maakt dat de gewesten samen in 2011 over een bedrag van 19.063,9 miljoen euro konden beschikken, afkomstig uit dotaties en gewestbelastingen 53 . Belangrijke opmerking: de bedragen voor het begrotingsjaar 2012 in Tabel 57 bevatten de opbrengst voor de gewestbelasting nog niet. De tabel bevat bijgevolg enkel de dotatie uit 53

De gewesten kunnen ook nog financiële middelen halen uit andere bronnen dan de dotaties en gewestbelastingen vermeld in de BFW, zoals eigen niet-fiscale middelen of leningen.

81

de PB-opbrengst en de bijkomende middelen. In de figuren is het begrotingsjaar 2012 buiten beschouwing gelaten. Uit Tabel 57 blijkt dat, net zoals bij de gemeenschappen, het Vlaams Gewest in absolute cijfers over dubbel zoveel middelen als het Waals Gewest beschikt en een vijfvoud heeft van de middelen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Opnieuw kan verwezen worden naar onder meer het gebruik van de juste retour-verdeelsleutel, waarbij ieder gewest middelen krijgt op basis van de fiscale capaciteit, om de verschillen te verklaren. De opbrengsten van de PB liggen immers beduidend hoger in het Vlaams Gewest. Het is echter ook belangrijk om deze bedragen juist te kaderen. Vandaar dat het correcter is te kijken naar de middelen waarover de gewesten beschikken per hoofd van de bevolking. Zoals blijkt uit Tabel 57 (het jaar 2012 buiten beschouwing gelaten) heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de meeste middelen per inwoner. Uit het niveau per capita kunnen we ook de conclusie trekken dat de verschillen tussen de gewesten veel minder uitgesproken zijn dan in absolute cijfers. Daarnaast zien we dat het bedrag dat de drie gewesten per capita ontvangen sinds 2002 alleen maar is gestegen, op een dipje in 2009 na (als gevolg van de economische crisis). Tabel 57: Evolutie op 10 jaar van het totaalbedrag van de middelen waarover de gewesten beschikken (bedragen in miljoen euro) Vlaams Gewest 2002 7.371,3 2003 7.671,9 2004 8.110,4 2005 8.750,1 2006 9.339,7 2007 9.768,9 2008 10.290,0 2009 9.848,2 2010 10.416,7 2011 10.958,7 2012* 6.413,8

Per capita** 1.238,3 1.284,5 1.352,7 1.454,5 1.545,5 1.607,1 1.682,1 1.598,3 1.677,7 1.752,8 1.025,9

Waals Gewest 4.131,5 4.308,9 4.527,0 4.827,5 5.163,2 5.367,2 5.632,1 5.444,8 5.680,0 6.001,7 3.891,3

Brussels Per Hoofdstedelijk Per Per capita** Gewest capita** Totaal capita** 1.234,6 1.354,7 1.428,9 12.857,5 1.254,7 1.282,9 1.440,3 1.515,2 13.421,0 1.305,3 1.344,0 1.534,7 1.610,1 14.172,1 1.373,7 1.428,0 1.704,9 1.705,1 15.282,5 1.470,0 1.520,4 1.828,4 1.816,2 16.331,3 1.563,4 1.572,1 1.920,9 1.885,4 17.057,0 1.622,7 1.639,2 1.936,6 1.877,9 17.858,7 1.687,2 1.575,1 1.800,9 1.717,6 17.094,0 1.602,5 1.634,2 1.957,4 1.831,8 18.054,1 1.679,0 1.715,6 2.103,5 1.930,6 19.063,9 1.758,7 1.112,3 1.019,8 936,0 11.324,8 1.044,7

Bron: Eigen berekeningen en aangepaste Middelenbegroting 2012 * Voor 2012 is dit nog niet het definitieve bedrag (de gerealiseerde opbrengst van de gewestbelastingen ontbreekt). ** De bedragen per capita zijn uitgedrukt in euro.

82

Figuur 18 geeft de reële groei weer van de totale middelen (uitgedrukt als percentage van het bbp) die de gewesten hebben ontvangen gedurende de voorbije tien jaar. Ten opzichte van 2002 hebben de middelen die alle drie de gewesten ontvangen een positieve groei gekend. De evolutie van het Vlaams en Waals Gewest loopt grotendeels gelijkaardig, met het verschil dat het Vlaams Gewest een iets grotere groei heeft gekend over de jaren heen. Verder valt meteen op hoe de curve van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest dezelfde beweging maakt als die op Figuur 10. Met andere woorden, de opbrengst van de gewestbelastingen wegen zwaar door in de totale middelen. Dat de curve van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest nu wel boven die van het Vlaams en Waals Gewest ligt, kan gelinkt worden aan de enorme reële groei die het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft gekend voor de nationale solidariteitstussenkomst (zie Figuur 15). Uit Figuur 18 onthouden we vooral dat de reële groei van de gewestelijke belastingen een belangrijke impact heeft op de totale middelen die de gewesten ontvangen. Ze was de voorbije tien jaar namelijk hoog genoeg om de negatieve groei van de andere componenten te overtroeven. Figuur 18: Reële groei van de totale middelen die de gewesten ontvangen, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 115 110 105

Vlaams Gewest Waals Gewest

100 95


90


Ter afsluiting wordt er voor het begrotingsjaar 2011 bekeken hoe de verschillende middelen die de gewesten ontvangen zich verhouden ten opzichte van de totale middelen.

83

Zoals blijkt uit Figuur 19 bestaan de middelen van de gewesten hoofdzakelijk uit de dotatie die ze ontvangen uit de PB-opbrengst (het eerste deel van de PB-middelen) en de opbrengst uit de gewestbelastingen. De PB-middelen vertegenwoordigen in 2011 54,05% van de totale middelen die de gewesten ontvangen terwijl de opbrengst uit de gewestbelastingen 42,15% vertegenwoordigt. De dotatie die de gewesten ontvangen uit de PB-middelen voor de financiering van de bijkomende bevoegdheden vertegenwoordigt slechts 3,80% van de totale middelen van de gewesten. Sinds 2002 is er wel een duidelijke evolutie waarneembaar in de samenstelling van de totale middelen waarover de gewesten beschikken. Zo is het aandeel van de opbrengst van de gewestbelastingen van 37,60% in 2002 gestegen tot 42,15% in 2011. De omgekeerde evolutie zien we echter bij het aandeel van de PB-middelen, dat van 57,25% in 2002 gedaald is tot 54,04% in 2011. Deze evolutie kan gelinkt worden aan de stijging van de opbrengst van de gewestbelastingen. Enerzijds is deze stijging van de opbrengst van de gewestbelastingen het gevolg van onder andere de vastgoedboom die er toe heeft geleid dat er een forse stijging was in de opbrengst van de registratierechten (zie supra). Maar anderzijds is het ook mogelijk dat de tariefverlagingen van bepaalde gewestbelastingen een gunstige invloed hebben gehad op de opbrengst van de gewestbelastingen. Volgens het principe van de Laffer-curve bestaat er immers een belastingvoet 54 die een maximale belastingopbrengst oplevert (Matthijs et al., 2007, p. 259). Zo is het mogelijk dat als bepaalde hoge belastingtarieven worden verlaagd, er net meer belastingopbrengst is dan voorheen. Het is met andere woorden dus mogelijk dat bijvoorbeeld de verlaging van de registratierechten van 12,5% tot 10% in het Vlaams Gewest, gecombineerd met de boom in de vastgoedmarkt, heeft geleid tot een hogere opbrengst voor de Vlaamse schatkist.

54

Deze optimale aanslagvoet is evenwel vaak niet gekend (zie Matthijs et al., 2007, p. 259)

84

Figuur 19: De componenten van het totaalbedrag waarover de gewesten kunnen beschikken 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Bijkomende middelen 5,16%

4,98%

4,76%

4,46%

4,23%

4,11%

3,99%

4,13%

3,94%

3,80%

gewestbelastingen

37,60% 38,07% 39,14% 41,37% 42,05% 42,36% 41,89% 40,81% 41,95% 42,15%

PB‐middelen

57,25% 56,96% 56,10% 54,17% 53,72% 53,53% 54,12% 55,06% 54,11% 54,05%


Tot slot bevat Figuur 20 de reële groei van de componenten van het totaalbedrag over de voorbije 10 jaar. Daarin zien we dat de opbrengst van de gewestbelastingen sinds 2002 alleen maar is gegroeid en dat terwijl de bijkomende PB-middelen sinds 2002 enkel maar een negatieve groei hebben gekend. De PB-middelen hebben de voorbije tien jaar dan weer een relatief constant verloop gekend.

85

Figuur 20: Reële groei van de componenten van het totaalbedrag, als percentage van het bbp (basisjaar 2002) 130 120 110 PB‐middelen 100 90 80

Bijkomende PB‐ middelen Opbrengst gewestbelastingen

70 60


86

1.3. Samenvatting en knelpunten Het onderdeel over de Bijzondere Financieringswet na de vijfde staatshervorming wordt hier afgesloten door eerst een korte samenvatting te geven en daarna de belangrijkste knelpunten te bespreken van de huidige BFW. 1.3.1. Samenvatting In dit eerste deel van de eindverhandeling is de Bijzondere Financieringswet in haar huidige vorm besproken. Er werd met andere woorden een stand van zaken gegeven van de BFW na de vijfde staatshervorming. De verschillende financieringsmechanismes die in deze complexe wet vervat zitten, werden besproken en waar mogelijk geïllustreerd voor het begrotingsjaar 2012. Daarnaast werd de evolutie van de middelen die de gemeenschappen en gewesten als gevolg van de BFW ontvangen, besproken voor de voorbije tien jaar. De Federale Staat vormt voor zowel de gemeenschappen als de gewesten nog steeds de belangrijkste bron van financiële middelen. In 2012 zal de federale overheid maar liefst 33.388,5 miljoen euro 55 of 8,86% van het bbp doorstorten naar de gemeenschappen en gewesten op basis van de financieringsmechanismes die zijn beschreven in de BFW. Daarnaast kunnen de gewesten ook nog een beroep doen op de opbrengst van hun gewestbelastingen. Uit het hoofdstuk rond de gemeenschappen wordt onthouden dat de gemeenschappen volledig gefinancierd worden op basis van dotaties. Hier is dus geen sprake van fiscale autonomie. De dotaties komen hoofdzakelijk uit de btw-opbrengst en de PB-opbrengst en worden verdeeld op basis van behoeftecriteria (zoals het leerlingenaantal of de bevolkingscijfers) en de fiscale capaciteit (de juste retour-verdeelsleutel). De verdeling op basis van de behoeftes is verbonden aan de bevoegdheden van de gemeenschappen. De Vlaamse en Franse Gemeenschap zijn immers bevoegd voor persoonsgebonden aangelegenheden zoals onderwijs en cultuur. 55

Ter herinnering: het gaat hier nog steeds om het theoretisch bedrag waar geen rekening werd gehouden met de afrekening.

87

Het hoofdstuk over de gewesten bracht duidelijk naar voor dat de financiering van de gewesten complexer verloopt dan die van de gemeenschappen. Zo beschikken de gewesten wel, zij het in beperkte mate, over fiscale autonomie (o.a. via de gewestbelastingen). Daarnaast ontvangen de gewesten ook verschillende dotaties uit de PB-opbrengst. Het eerste deel uit de PB-middelen wordt echter wel ‘aangevuld’ door enerzijds het bestaan van een nationale solidariteitsbijdrage en anderzijds de negatieve term die sinds 2002 in mindering moet worden gebracht. Hier worden de dotaties hoofdzakelijk verdeeld op basis van het juste retour-principe. Dit houdt in dat het gewest een deel van de dotatie krijgt op basis van de mate waarin het gewest heeft bijgedragen tot de PB-opbrengst. 1.3.2. Knelpunten De volgende vier zaken worden in de literatuur 56 vaak aangehaald als de belangrijkste problemen

of

knelpunten

van

de

Bijzondere

Financieringswet

na

de

vijfde

staatshervorming. Ze werden dan ook, al dan niet terecht, gebruikt als munitie in de onderhandeling over de staatshervorming om een hervorming van de Bijzondere Financieringswet rond te krijgen. Uit het tweede onderdeel van deze eindverhandeling zal dan ook moeten blijken of er al dan niet rekening is gehouden met deze knelpunten bij de hervorming van de BFW. 1.3.2.1. Complexiteit en transparantie De BFW in haar huidige vorm is een complexe en weinig transparante wet. Deze complexiteit is het gevolg van verschillende aanpassingen die deze Bijzondere Wet door de jaren heen heeft moeten ondergaan. Maar ook de financieringsmethodes waarvoor men heeft geopteerd waren vaak niet de eenvoudigste oplossing (zie de negatieve term of de Lambermontmiddelen). Daarnaast wordt er ook gebruik gemaakt van soms ondoorzichtige verdeelsleutels. De complexiteit van de BFW wordt ook versterkt door het veelvuldig gebruik van overgangsperiodes, wat maakt dat bepaalde financieringsmechanismes of verdeelsleutels jaar na jaar werden gewijzigd. Dit alles leidt tot de conclusie dat de BFW in de loop van de jaren stilaan is veranderd in een doolhof van financieringsmethodes en verdeelsleutels. 56

Zie o.a. Decoster & Sas (2010), Decoster & Sas (2012) en Heremans, Peeters & Van Hecke (2010)

88

Het gebrek aan transparantie leidt er toe dat verschillende zaken van de BFW als het ware ‘verborgen’ blijven (Heremans et al, 2010, p. 9). Zo is er een impliciet solidariteitsmechanisme ten voordele van de Franse Gemeenschap welke nergens expliciet staat neergeschreven, maar wel aanwezig is door het gebruik van bepaalde verdeelsleutels (zie voetnoot 31). 1.3.2.2. ‘Perverse’ effecten In de huidige BFW zijn er op dit ogenblik enkele zaken aanwezig die ‘perverse’ effecten als gevolg hebben. Het zijn vooral deze effecten die over de jaren heen hebben geleid tot discussies op politiek vlak. Deze effecten zijn gelinkt aan de nationale solidariteitsbijdrage en de negatieve term. 1.3.2.2.1. Te veel solidariteit Het belangrijkste ‘perverse’ effect van de BFW is dat het juste retour-principe wordt overgecompenseerd door de solidariteit (Heremans et al, 2010, p.6). Voor het Vlaams Gewest betekent dit dat ze per capita minder middelen overhoudt dan het federaal gemiddelde terwijl de per capita PB-opbrengsten van het gewest ruim boven het federaal gemiddelde zit. Bij de andere twee gewesten nemen we net het omgekeerde effect waar. Zij ontvangen dankzij de solidariteitstussenkomst per capita net veel meer middelen dan dat ze zouden ontvangen enkel op basis van het juste retour-principe. Hierdoor is het zelfs mogelijk dat ze dan meer middelen ontvangen dan het federaal gemiddelde. Dit perverse effect is het gevolg van een te omvangrijke solidariteitstussenkomst. Het mechanisme van de solidariteit werkt duidelijk goed, in de zin dat de ‘sterkste’ schouders een wezenlijk deel van de last van de ‘zwakkere’ dragen, maar de vraag kan gesteld worden of dit mechanisme niet té goed werkt? Is het werkelijk gewenst dat via de solidariteit het effect van juste retour-verdeling volledig verdwijnt? Zoals Decoster & Sas (2011a, p. 22-23) hebben aangetoond volstaat zelfs een beperkte daling van de solidariteit om dit perverse effect weg te werken en toch een solidariteitstussenkomst te voorzien voor de gewesten waar het economisch moeilijker gaat. Tot slot moet hier vermeld worden dat ook de negatieve term bijdraagt tot dit perverse effect. Het is namelijk ook door de negatieve term (welke moet afgetrokken worden van de

89

PB-dotatie) dat het Vlaams Gewest op dit ogenblik per capita minder middelen heeft dan de andere twee gewesten, ondanks een hogere fiscale capaciteit. Decoster & Sas (2011a, p. 23) wijzen er op dat de negatieve term het perverse effect versterkt, maar dat het perverse effect van een te omvangrijke solidariteit blijft bestaan zelfs als er geen rekening wordt gehouden met deze negatieve term. 1.3.2.2.2. De ontwikkelingsval Decoster & Sas (2011a & 2012) hebben meermaals gewezen op de theoretische mogelijkheid van een ontwikkelingsval als gevolg van de nationale solidariteitsbijdrage. Deze ontwikkelingsval houdt in dat het voor gewesten die de solidariteitstussenkomst ontvangen, financieel aantrekkelijker zou kunnen zijn om er economisch niet op vooruit te gaan. Een toegenomen economische activiteit zal zich immers vertalen in een hogere PBopbrengst. En deze hogere PB-opbrengst kan ertoe leiden dat het gewest in kwestie zijn solidariteitsbijdrage verliest. Ondanks een hogere PB-opbrengst is het dan theoretisch mogelijk

dat

een

gewest,

door

het

verlies

van

de

omvangrijke

nationale

solidariteitsbijdrage, minder financiële middelen zal overhouden dan toen de PB-opbrengst lager lag. Er zou met andere woorden geen stok zijn dat slecht beleid zou straffen noch een wortel dat goed beleid zou belonen. Dit kan een gewest dus mogelijk motiveren om slecht te presteren en zou kunnen verklaren waarom er geen economische convergentie is tussen de gewesten (Heremans et al, 2010, p.9). Hoewel de vraag kan gesteld worden of de scenario’s waar de ontwikkelingsval wordt waargenomen realistisch zijn (zie Decoster & Sas, 2011a, p.18-21), lijkt het toch aangewezen om de mogelijkheid op een ontwikkelingsval te verwijderen uit de BFW. 1.3.2.3. Fiscale autonomie en responsabilisering Fiscale autonomie is een gevoelig element in de BFW en is dan ook vaak het onderwerp van hevige discussies. Zoals Decoster & Sas (2012, p. 7-8) aantonen, heerst er ook heel wat verwarring over dit onderwerp. Eerst en vooral dient er een duidelijke keuze gemaakt te worden over hoe de omvang van de fiscale autonomie wordt bepaald. Indien de fiscale autonomie wordt beschouwd ten opzichte van alle middelen die de gemeenschappen en gewesten ontvangen van de federale overheid zal ze uiteraard veel lager liggen dan de

90

fiscale autonomie beschouwd ten opzichte van de middelen die enkel de gewesten ontvangen van de federale overheid. Om alle verwarring in de toekomst te vermijden, zou het dan ook aangewezen zijn dat deze principiële kwestie voor eens en altijd wordt beslist door het referentiekader bijvoorbeeld vast te leggen in de BFW. Zoals Decoster & Sas (2012) aantonen, is de fiscale autonomie, gemeten ten opzichte van de totale inkomsten van de gewesten, vrij hoog. Ondanks deze vaststelling was er vooral langs Vlaamse zijde een sterke vraag naar een uitbreiding van de fiscale autonomie, onder meer om zo nog autonomer het beleid te kunnen voeren. De cruciale vraag wordt dan hoe de verhoging van de fiscale autonomie kan gerealiseerd worden onder de nieuwe BFW. Ook hier gaat het om een louter kwantitatieve beoordeling van de fiscale autonomie. Zoals eerder vermeld zijn er ook belangrijke kwalitatieve aspecten verbonden aan de fiscale autonomie. Het zou eventueel ook wenselijk zijn om bij de bepaling van de mate van de fiscale autonomie rekening te houden met de OESO-classificatie met betrekking tot de fiscale autonomie. Responsabilisering hangt nauw samen met fiscale autonomie, maar is een ruimer begrip. Responsabilisering houdt in dat de overheden van de deelstaten verantwoordelijk zijn voor de gevolgen van het beleid dat ze gekozen hebben (fiscale autonomie is een onderdeel van responsabilisering). Dit element is reeds in de BFW ingevoerd door bepaalde dotaties te verdelen op basis van fiscale capaciteit (juste retour-verdeelsleutel), wat inhoudt dat deelstaten die een goed economisch beleid voeren (nl. het stimuleren van de economische groei) hiervoor beloond worden doordat ze een groter deel van de dotatie krijgen. Naar aanleiding van de zesde staatshervorming werd in de publieke opinie meermaals aangehaald dat de BFW niet voldoende responsabilisering zou bevatten. Zoals Decoster & Sas (2011a, p. 23-24) reeds hebben aangetoond, gaat deze stelling niet volledig op. Een groot deel van de BFW is reeds gebaseerd op de responsabilisering van de deelstaten, wat wordt aangetoond door de fiscale autonomie en het gebruik van de PB-verdeelsleutel (zelfs bij de gemeenschappen). De gewesten en gemeenschappen kunnen echter ook op andere vlakken dan hun fiscale capaciteit geresponsabiliseerd worden. Ze zouden bijvoorbeeld een bijdrage kunnen leveren tot de kost van de vergrijzing, meehelpen bij de sanering van de

91

overheidsfinanciën of andere doelen die de federale overheid wenst te halen, helpen realiseren. En dit al dan niet in ruil voor een financiële bonus. Gekoppeld aan de responsabilisering dient er tot slot nog een knelpunt te worden vermeld, namelijk de houdbaarheid van de overheidsfinanciën. Dit knelpunt zal niet verder worden belicht in deze eindverhandeling, maar de vraag kan gesteld worden of de federale overheid, na de financiering van de gemeenschappen en gewesten, nog genoeg middelen overhoud

om

haar

uitgaven

én

haar

schulden

te

financieren.

92

2. De Bijzondere Financieringswet na de zesde staatshervorming De

Bijzondere

Financieringswet

is

een

belangrijk

hoofdstuk

van

de

zesde

staatshervorming. Naast de hervorming van de Bijzondere Financieringswet heeft de zesde staatshervorming ook tot doel om verschillende bevoegdheden over te dragen naar de gemeenschappen en de gewesten, sociale en economische hervormingen door te voeren, politieke vernieuwing te brengen en het aanslepende probleem van de kieskring BrusselHalle-Vilvoorde (BHV) en alle problemen rond BHV op te lossen. Al deze zaken staan neergeschreven in het Vlinderakkoord. Zoals duidelijk blijkt uit de knelpunten besproken op het einde van het eerste deel (zie 1.3.2) is er de voorbije jaren vanuit verschillende hoeken heel wat kritiek geweest op de BFW 57 . Zo is er al jaren een (hoofdzakelijk Vlaamse) vraag naar grotere fiscale autonomie, een grotere responsabiliteit van de gemeenschappen en de gewesten en een oproep om de perverse effecten uit de BFW te verwijderen. De Bijzondere Wet was dan ook een heet hangijzer tijdens de voorbije regeringsonderhandelingen. De acht politieke partijen 58 die de zesde staatshervorming hebben onderhandeld, zijn tijdens de onderhandelingen de volgende principes overeengekomen welke de basis moeten vormen voor de nieuwe Bijzondere Financieringswet (Regeerakkoord, p. 58): ‐

Deloyale concurrentie vermijden;

‐

Het behoud van de regels inzake de progressiviteit van de personenbelasting;

‐

Geen enkele deelstaat mag structureel verarmen;

‐

De leefbaarheid op lange termijn van de federale staat waarborgen en zijn fiscale prerogatieven met betrekking tot het interpersoonlijke herverdelingsbeleid handhaven;

57 58

Zowat iedere politieke partij was vragende partij om de BFW te wijzigen. Deze partijen zijn: PS, SP.A, Open VLD, MR, CDH, CD&V, Groen! en Ecolo.

93

‐

De responsabilisering van de deelstaten in verband met hun bevoegdheden en hun gevoerde

beleid

versterken,

rekening

houdend

met

de

verschillende

uitgangssituaties en verscheidene parameters; ‐

Rekening houden met externe aangelegenheden, de sociologische realiteit en de rol van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest;

‐

Rekening houden met bevolkings- en leerlingencriteria;

‐

De financiële stabiliteit van de deelstaten verzekeren;

‐

Rekening houden met de inspanningen die alle deelstaten samen moeten leveren om de overheidsfinanciën gezond te maken.

Op basis van deze principes heeft men nieuwe financieringsmechanismes uitgewerkt die zouden moeten leiden tot een financieringsmodel van de deelstaten waarbij de fiscale autonomie van de gewesten is uitgebreid, de deelstaten geresponsabiliseerd zijn, de solidariteit wordt behouden zonder perverse effecten en de leefbaarheid van de federale staat op lange termijn wordt gegarandeerd (Regeerakkoord, p. 58). De vraag kan gesteld worden of de regering Di Rupo I er met haar Vlinderakkoord en de hervormde BFW daadwerkelijk zal in slagen om aan de verschillende verzuchtingen te voldoen en de complexe en weinig transparante BFW zal kunnen omvormen tot een eenvoudige en heldere wet. Dit en meer wordt besproken in het tweede deel van deze eindverhandeling waar de BFW en haar toekomstige vorm centraal staat. Het tweede onderdeel van deze eindverhandeling is als volgt gestructureerd. Eerst worden de wijzigingen in de financiering van de gemeenschappen besproken, vervolgens worden de gewijzigde financieringsmechanismes van de gewesten in kaart gebracht. Daarna wordt de responsabilisering en het overgangsmechanisme behandeld. Dit tweede deel wordt afgesloten door een samenvatting van wat de nieuwe BFW zou inhouden, waarna deze eindverhandeling wordt afgesloten met een bespreking van de belangrijkste conclusies.

94

Bij het lezen van dit onderdeel van de eindverhandeling dient rekening te worden gehouden met de volgende twee opmerkingen. Hoewel op dit moment algemeen wordt aangenomen dat de hervormde BFW pas ten vroegste in 2014 in werking zal treden, worden de basisbedragen hier bepaald voor het begrotingsjaar 2012 en wordt een illustratie van de evolutie van de basisbedragen (waar mogelijk) gegeven voor het begrotingsjaar 2013. In bepaalde gevallen treedt een deel van de hernieuwde BFW reeds in 2012 in werking. Dit zal bij de betrokken onderdelen telkens worden toegelicht. Tot slot dient er ook op gewezen te worden dat de berekeningen, cijfers en parameters die worden gebruikt, vaak berusten op eigen interpretaties van het Vlinderakkoord en gemaakte hypotheses. Dit werd gedaan om, ondanks de schaarse beschikbare info, toch tot een beeld te komen van hoe de nieuwe BFW er mogelijk gaat uitzien. Het gebruik van de hypotheses, voorlopige parameters en eigen interpretaties maakt dus dat de resultaten die hieronder zullen besproken worden, kunnen verschillen van de definitieve versie van de nieuwe BFW of van andere studies die gemaakt worden over de nieuwe BFW. In de mate van het mogelijke worden de gehanteerde werkhypotheses telkens aangegeven.

95

2.1. DE GEMEENSCHAPPEN Bij de financiering van de gemeenschappen staan in de nieuwe BFW de behoeftecriteria centraal. Dit volgt uit het horizontaal gelijkheidsbeginsel waarbij iedereen voor bepaalde zaken recht heeft op dezelfde diensten ongeacht de deelstaat waarin men woont (Decoster en Sas, 2012, p. 13). De verdeling van de dotaties aan de gemeenschappen zou onder de nieuwe BFW hoofdzakelijk moeten gebeuren op basis van demografische verdeelsleutels zoals bevolkingsaantal of leerlingenaantal. Dit leidt tot een ingrijpende hervorming van zowel de btw- als de PB-dotatie. Ook de dotaties voor de nieuwe bevoegdheden, die allemaal kaderen binnen de sociale zekerheid, worden volledig bepaald aan de hand van deze behoeftecriteria. Achtereenvolgens worden de wijzigingen in de btw- en PB-dotatie besproken, gevolgd door de bespreking van de nieuwe dotaties. Vervolgens wordt de gewijzigde financiering van de drie gemeenschapscommissies belicht en wordt het deel gemeenschappen afgesloten door een simulatie van de middelen voor de volgende tien jaar. 2.1.1. Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de belasting over de toegevoegde waarde Net zoals bij de huidige BFW zullen de gemeenschappen nog steeds een gedeelte van de opbrengst van de btw ontvangen. Deze dotatie wordt echter onder de nieuwe BFW grondig hervormd. Een van de belangrijkste wijzigingen die hier zou worden doorgevoerd, is dat de Lambermontmiddelen zouden verdeeld worden over de btw- en PB-dotatie en niet meer op zichzelf zouden bestaan. Daarnaast moet er ook retroactief een einde komen aan de zogehete Lambermontturbo 59 en dit vanaf 2010 (Regeerakkoord, p.60). Ook de dotatie ter compensatie voor het kijken luistergeld zou niet langer apart blijven bestaan, maar zou opgaan in de nieuwe btw-dotatie.

59

De verdeling van de bijkomende btw-middelen op basis van de PB-verdeelsleutel (100% in 2012) welke voordelig is voor de Vlaamse Gemeenschap (zie voetnoot 31).

96

2.1.1.1. Nieuw basisbedrag De berekening van het nieuwe basisbedrag voor de btw-dotatie vergt enige uitleg. Eerst en vooral moet er bepaald worden welk deel van de Lambermontmiddelen zou opgaan in de nieuwe btw-dotatie en welk deel in de nieuwe PB-dotatie. Gezien er retroactief een einde moet komen aan de Lambermontturbo en dit vanaf 2010 (zie Regeerakkoord p. 60), werd de volgende werkhypothese gebruikt: het bedrag van de Lambermontmiddelen en dat van de totale btw-dotatie in 2010 zullen de verdeelsleutel bepalen. De verdeelsleutel zou dan gelijk kunnen zijn aan het aandeel van de Lambermontmiddelen in 2010 in de totale btwdotatie van 2010: Tabel 58: Berekening verdeelsleutel Lambermontmiddelen (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Lambermont‐ Totale btw‐ middelen 2010* dotatie 2010* Percentage 1.595,0 13.385,9 11,9%

Bron: aangepaste Middelenbegroting 2012 & eigen berekeningen *Bedragen berekend volgens de oude BFW

Nu moet dit percentage of eerder zijn complement (88,1%) worden gebruikt om het eerste deel van de nieuwe btw-dotatie te bepalen. Het bekomen percentage moet worden toegepast op het bedrag van de totale btw-dotatie in 2012 zoals ze is bepaald onder de oude BFW. Dit levert het volgende bedrag op voor het eerste deel van de nieuwe btw-dotatie: Tabel 59: Bepalen eerste deel van het basisbedrag nieuwe btw-dotatie (bedragen in miljoen euro) Totale btw‐ Eerste deel bedrag dotatie 2012* Percentage btw‐dotatie 2012 (1‐11,9%) = Totaal 14.668,8 12.920,9 88,1% Bron: aangepaste Middelenbegroting 2012 & eigen berekeningen * Bedrag berekend volgens de oude BFW

Naast de 12.920,9 miljoen euro die afkomstig is uit de btw wordt het basisbedrag van de nieuwe btw-dotatie nog verhoogd met de dotatie voor het kijken luistergeld. Deze dotatie zal niet langer op zichzelf blijven bestaan en zou onder de nieuwe BFW worden opgenomen in de nieuwe btw-dotatie. Dit maakt dat het basisbedrag van de nieuwe btwdotatie zou gelijk zijn aan 13.812,0 miljoen euro, zoals hieronder berekend.

97

Tabel 60: Basisbedrag nieuwe btw-dotatie (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Eerste deel Dotatie voor het kijk‐ Basisbedrag 2012 en luistergeld 2012* 2012 12.920,9 891,1 13.812,0

Bron: Aangepaste Middelenbegroting 2012 & eigen berekeningen * Bedrag berekend volgens de oude BFW

2.1.1.2. Verdeling en evolutie Net zoals in de oude BFW moet ook de nieuwe btw-dotatie worden verdeeld op basis van de leerlingensleutel. Met andere woorden: onder de nieuwe BFW zou dus ook het kijken luistergeld verdeeld worden op basis van de leerlingensleutel. Dit levert de volgende bedragen op: Tabel 61: Verdeling nieuw basisbedrag btw (bedragen in miljoen euro) % van het aantal Bedrag leerlingen 2012 2012 Franse Gemeenschap Vlaamse Gemeenschap Totaal

43,32%

5.984,0

56,68%

7.828,0

100,00%

13.812,0

Bron: Aangepaste Middelenbegroting 2012 & eigen berekeningen

De nieuwe btw-dotatie zou moeten worden aangepast aan de (de)nataliteitscorrectie (berekend en toegepast zoals in 1.1.1.1), aan de procentuele verandering van het gemiddeld indexcijfer van de consumptieprijzen en aan 91% van de reële groei van het bbp. De koppeling van de volledige btw-dotatie aan de reële groei van het bbp wordt dus ingevoerd onder de nieuwe BFW 60 . Tabel 62 bevat een illustratie voor 2013: Tabel 62: Evolutie nieuwe btw-dotatie (bedragen in miljoen euro)

Totaal

91% van de Bedrag Geraamde reële groei van Denataliteits‐ Bedrag 2012 inflatie 2013 het bbp 2013 correctie 2013 2013 13.812,0 1,90% 91%*1,4% 104,93% 14.956,4

Bron: Economische vooruitzichten 2012-2017 FPB, Bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 ADSEI en FPB en eigen berekeningen

60

Ter herinnering: onder de oude BFW waren enkel de bijkomende btw-middelen gekoppeld aan 91% van de economische groei (zie 1.1.1.2).

98

Net zoals in 2012 zal dit bedrag eveneens moeten verdeeld worden op basis van de leerlingensleutel. Onder de werkhypothese dat het aantal leerlingen de komende jaren constant blijft, krijgt de Franse Gemeenschap in 2013 6.016,8 miljoen euro en de Vlaamse Gemeenschap 7.870,8 miljoen euro. 2.1.2. Toegewezen gedeelte van de opbrengst van de personenbelasting Onder de nieuwe BFW zullen de gemeenschappen nog steeds kunnen beschikken over een deel van de opbrengst van de PB. De PB-dotatie zou echter, net als de btw-dotatie, enkele wijzigingen ondergaan. Zo zou een deel van de Lambermontmiddelen opgaan in de PBdotatie en zou het kijken luistergeld bij de btw-dotatie worden gevoegd. 2.1.2.1. Nieuw basisbedrag Het basisbedrag van de nieuwe PB-dotatie zou bestaan uit het bedrag van de PB-dotatie in 2012, berekend volgens de oude BFW, en het deel van de Lambermontmiddelen dat niet is opgegaan in de btw-dotatie. Dit laatste bedrag is dan gelijk aan 11,9% van de totale btwdotatie in 2012, berekend volgens de oude BFW (berekening zie 2.1.1.1). Dit brengt ons op een basisbedrag van 8.081,0 miljoen euro voor de nieuwe PB-dotatie. Tabel 63: Basisbedrag nieuwe PB-dotatie (bedragen in miljoen euro) Resterend deel PB‐dotatie Lambermont‐ Basisbedrag 2012* middelen 2012 Totaal 6.333,1 1.747,9 8.081,0 Bron: Aangepaste Middelenbegroting 2012 en eigen berekeningen * Bedrag berekend volgens de oude BFW

2.1.2.2. Verdeling en evolutie De nieuwe PB-dotatie moet nog steeds verdeeld worden op basis van een PBverdeelsleutel. Deze verdeelsleutel zou moeten overeenstemmen met het aandeel van de gemeenschap in de federaal gehouden PB-opbrengst, voor meer uitleg hieromtrent zie paragraaf 2.2.1.1.4. De verdeling van de PB-opbrengst van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest blijft nog steeds van kracht: 20% van de opbrengst wordt bij de PB-opbrengst van de Vlaamse Gemeenschap gevoegd en 80% bij de Franse Gemeenschap.

99

Gezien er op het moment van de redactie van de tekst nog geen informatie beschikbaar was over hoe de federaal gehouden PB-opbrengst zich zal verhouden ten opzichte van de gewesten is er uitgegaan van de volgende werkhypothese: de PB-verdeelsleutel die van toepassing is in de oude BFW voor het jaar 2012 wordt hier aangewend als verdeelsleutel. Met andere woorden, de verdeling 65% voor de Vlaamse Gemeenschap en 35% voor de Franse Gemeenschap wordt hier gebruikt. Tabel 64: Verdeling nieuw basisbedrag PB-dotatie (bedragen in miljoen euro) PB‐ verdeelsleutel Bedrag 2012 Franse Gemeenschap Vlaamse Gemeenschap Totaal

65,00%

5.252,7

35,00%

2.828,3

100,00%

8.081,0


De volgende begrotingsjaren zou de nieuwe PB-dotatie moeten worden aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan 82,5% van de reële groei van het bbp. Voor 2013 wordt de totale PB-dotatie dan 8.329,6 miljoen euro. Onder de werkhypothese dat de PB-verdeelsleutel constant blijft, dus 65% VG - 35% FG, krijgt de Franse Gemeenschap in 2013 dan 2.915,3 miljoen euro en de Vlaamse gemeenschap 5.414,3 miljoen euro. Tabel 65: Evolutie nieuwe PB-dotatie (bedragen in miljoen euro)

Totaal

82,5% van de Bedrag Geraamde reële groei van Bedrag 2012 inflatie 2013 het bbp 2013 2013 8.081,0 1,90% 82,5% * 1,40% 8.329,6

Bron: Economische vooruitzichten 2012-2017 FPB en eigen berekeningen

2.1.3. Financiering van de nieuwe bevoegdheden Het Vlinderakkoord voorziet enkele belangrijke bevoegdheidsoverdrachten van het federale niveau naar de gemeenschappen op het vlak van sociale bescherming. Het is voor de eerste keer in het bestaan van de federale staat België dat er bepaalde delen van de sociale zekerheid worden overgeheveld naar de deelstaten. Concreet zouden de gemeenschappen bevoegd worden voor de gezinsbijslag, ouderenzorg en gezondheidszorg.

100

Naast deze ‘sociale’ bevoegdheden worden de gemeenschappen ook nog verantwoordelijk voor verschillende andere zaken. De financiering van deze nieuwe bevoegdheden zal worden opgenomen in de nieuwe BFW en de verdeling van de middelen zou steeds gebeuren op basis van demografische sleutels. Gezien het niet altijd even duidelijk is welke gemeenschappen al dan niet de verantwoordelijkheid krijgen over de nieuwe bevoegdheden, is het dus ook niet duidelijk welke gemeenschappen de dotaties zullen ontvangen (bv.: de Duitstalige Gemeenschap en de problematiek rond Brussel). Voor de nieuwe bevoegdheden wordt dan ook telkens de volgende

werkhypothese

gehanteerd:

zowel

de

drie

gemeenschapen

als

de

Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (afgekort: GGC) voor Brussel zouden een deel van de dotaties ontvangen. 2.1.3.1. Gezinsbijslag en FCUD 2.1.3.1.1. Gezinsbijslag In het regeerakkoord is bepaald dat de gemeenschappen zouden bevoegd worden voor de gezinsbijslagen 61 . De financiering van deze bevoegdheid zou gebeuren in de vorm van een dotatie

die

over

de

drie

gemeenschappen

en

de

Gemeenschappelijke

Gemeenschapscommissie zou verdeeld worden op basis van een demografische sleutel. De GGC staat in voor deze bevoegdheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Concreet werd er in december 2011 bepaald dat de totale enveloppe voor gezinsbijslag 5.822,5 miljoen euro bedraagt (Regeerakkoord, p.56). Dit bedrag zou worden verdeeld over de gemeenschappen op basis van het aantal min 18-jarigen in de gemeenschappen. De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie zou een forfaitair percentage krijgen van dit basisbedrag. Gezien er op het moment van de redactie van de tekst nog geen gegevens bekend waren over dit forfaitair aandeel, werd uitgegaan van de werkhypothese dat het aandeel van de GGC op dezelfde wijze bepaald wordt als dat van de drie gemeenschappen, namelijk: op basis van het aantal min 18-jarigen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

61

Gezinsbijslag bestaat uit de kinderbijslag, geboortepremies en adoptiepremies.

101

De verdeling van de dotatie op basis van het aantal min 18-jarigen op 30 juni 2011 (zie aangepaste Middelenbegroting 2012) levert de volgende basisbedragen op voor de gezinsbijslag: Tabel 66: Verdeling van de enveloppe gezinsbijslag (bedragen in miljoen euro) Aandeel min Basisbedrag 18‐jarigen 2012 gezinsbijslag 2012 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Duitstalige Gemeenschap GGC Totaal

55,18%

3.212,9

32,90%

1.915,6

0,66%

38,6

11,26% 100,00%

655,3 5.822,5

Bron: Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, aangepaste Middelenbegroting 2012 en eigen berekeningen

De bedragen in Tabel 66 vormen de basisbedragen die de gemeenschappen en GGC elk zouden ontvangen voor de financiering van de gezinsbijslag. Deze basisbedragen moeten vervolgens ieder begrotingsjaar worden aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddeld indexcijfer van de consumptieprijzen én aan de groei van de bevolking van 0 tot 18 jaar in iedere gemeenschap (en de GGC). Met andere woorden: het basisbedrag van elke gemeenschap (en de GGC) zou volgens een ander ritme groeien, afhankelijk van de groei van het aantal min 18-jarigen in de betrokken gemeenschap of de GGC. Een illustratie voor het begrotingsjaar 2013:

102

Tabel 67: Evolutie dotatie gezinsbijslag (bedragen in miljoen euro) Basisbedrag Geraamde Groei min 18‐ Basisbedrag 2012 inflatie 2013 jarigen 2013 2013 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Duitstalige Gemeenschap GGC Totaal

3.212,9

1,90%

0,90%

3.303,4

1.915,6

1,90%

0,65%

1.964,8

38,6

1,90%

‐0,92%

39,0

655,3 5.822,5

1,90% 1,90%

2,34% 0,97%

683,4 5.990,5

Bron: Economische vooruitzichten 2012-2017, Bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 ADSEI en FPB, en eigen berekeningen

Tot slot zou de nieuwe BFW ook de mogelijkheid voorzien om de basisbedragen die de gemeenschappen ontvangen voor de gezinsbijslag te verhogen. Zoals is aangegeven in het Regeerakkoord (p. 61) kan de regering deze bedragen verhogen indien de sociale partners vaststellen dat de scholingsgraad van het aantal jongeren in het hoger onderwijs tussen 2012 en het dan lopende jaar aanzienlijk is toegenomen. 2.1.3.1.2. Fonds voor Collectieve Uitrustingen en Diensten (FCUD) Dit fonds 62 dat tot op heden een aparte afdeling is van de Rijksdienst voor Kinderbijslag voor Werknemers (RKW) zou verdwijnen en de middelen van dit fonds zouden verdeeld worden over de gemeenschappen. Zoals is vastgelegd in het regeerakkoord, zou een bedrag van 77,6 miljoen euro worden overgeheveld naar de gemeenschappen. Op het moment van de redactie van deze tekst (23/08/2012) zijn er nog geen verdeelsleutels of aanpassingsmechanismes bepaald of gepreciseerd. 2.1.3.2. Ouderenzorg Net zoals de gezinsbijslag zouden bepaalde bevoegdheden met betrekking tot ouderen worden overgedragen naar de gemeenschappen en de GGC. Het gaat om de bevoegdheid over de verschillende opvangstructuren (bv.: rusthuizen of dagcentra), de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden en geïsoleerde geriatrische ziekenhuizen. De financiering van deze 62

Het FCUD moet de toegang tot kinderopvang vergemakkelijken voor werknemersgezinnen. Daartoe subsidieert het bijzondere vormen van kinderopvang, zoals buitenschoolse opvang, opvang van zieke kinderen, flexibele opvang buiten de normale openingsuren en urgentieopvang (bron: http://www.rkw.be/Nl/Info/Who/whoContrat_02.php ).

103

bevoegdheid zou gebeuren op basis van een dotatie vanwege de federale overheid, welke ook zal worden opgenomen in de nieuwe BFW. Het totaalbedrag van deze dotatie werd door de onderhandelaars in december 2011 geraamd op 2.981,2 miljoen euro. Deze enveloppe dient verdeeld te worden onder de drie gemeenschappen en de GGC op basis van een demografische verdeelsleutel. Hier zou de verdeelsleutel gelijk zijn aan het aandeel van de plus 80-jarigen in de betrokken gemeenschap of de GGC. Op basis van de gegevens uit de bevolkingsvooruitzichten 20102060 van ADSEI en het FPB leidt dit tot de volgende basisbedragen: Tabel 68: Verdeling van de enveloppe ouderzorg (bedragen in miljoen euro) Aandeel plus 80‐ Basisbedrag jarigen 2012 2012 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Duitstalige Gemeenschap GGC Totaal

59,29%

1.767,6

31,25%

931,6

0,63%

18,8

8,83% 100,00%

263,2 2.981,2

Bron: Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, Bevolkingsvooruitzichten 2011-2061 ADSEI en FPB en eigen berekeningen

Deze basisbedragen zouden voor elke gemeenschap en de GGC afzonderlijk evolueren over de tijd heen. Dit is het gevolg van het feit dat het basisbedrag zou gekoppeld worden aan de evolutie van het aantal bejaarden ouder dan 80 jaar in elke gemeenschap en de GGC. Net zoals bij de dotatie voor de gezinsbijslag zou er dus een andere groeivoet zijn voor elke gemeenschap en de GGC. Het basisbedrag zou eveneens gekoppeld worden aan de procentuele verandering van het gemiddeld indexcijfer van de consumptieprijzen en aan 82,5% van de reële groei van het bbp per capita 63 . Op basis van deze aanpassingen zouden de gemeenschappen en de GGC in 2013 dus de volgende bedragen krijgen:

63

Het bbp gedeeld door de totale bevolking van het land.

104

Tabel 69: Evolutie dotatie ouderenzorg (bedragen in miljoen euro) 82,5% van de reële Basisbedrag Geraamde groei van het bbp Groei van de Bedrag 2012 inflatie 2013 per capita 2013 plus 80‐jarigen 2013 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Duitstalige Gemeenschap GGC Totaal

1.767,6

1,90%

82,5%*0,58%

3,51%

1.873,3

931,6

1,90%

82,5%*0,58%

1,91%

972,1

18,8

1,90%

82,5%*0,58%

3,58%

20,0

263,2 2.981,2

1,90% 1,90%

82,5%*0,58% 82,5%*0,58%

‐0,01% 2,71%

269,4 3.134,7

Bron: Economische vooruitzichten 2012-2017, Bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 ADSEI en FPB, AMECO en eigen berekeningen

Belangrijk om op te merken is dat deze dotatie slechts voor 82,5% gekoppeld is aan de reële groei van het bbp per capita. Door deze beperkte koppeling aan de economische groei per hoofd van de bevolking worden de gemeenschappen al verplicht om een bijdrage te leveren aan de saneringsinspanningen en de vergrijzingkosten die de federale overheid moet dragen. Gezien deze dotatie minder snel dan de economische groei zal evolueren, zouden de gemeenschappen zelf moeten instaan voor een deel van de middelen die nodig zullen zijn voor het financieren van de ouderenzorg. Daarnaast voorziet het Vlinderakkoord ook de mogelijkheid om het Sint-Kwintensakkoord toe te passen op deze bevoegdheid. Dit akkoord laat toe dat bepaalde bevoegdheden van de Franse Gemeenschap worden uitgeoefend door het Waals Gewest of de Franse Gemeenschapscommissie. 2.1.3.3. Gezondheidszorg De gemeenschappen en de GGC zouden tot slot ook nog een dotatie ontvangen die alle middelen bevat die gerelateerd zijn aan de overdragen bevoegdheden op het vlak van gezondheidszorg en hulp aan personen. Tot de overgedragen bevoegdheden behoren onder andere het ziekenhuisbeleid, geestelijke gezondheidszorg, preventiebeleid en eerstelijnsgezondheidszorg. In het Regeerakkoord is het totaalbedrag voor deze dotatie geraamd op 1.230,2 miljoen euro in december 2011.

105

In tegenstelling tot de andere twee nieuwe bevoegdheden (zie 2.1.3.1 en 2.1.3.2) wordt hier uitgegaan van de werkhypothese dat het totale bedrag ieder jaar opnieuw zou worden verdeeld onder de gemeenschappen en de GGC en dit op basis van de volgende verdeelsleutel: het aandeel van de bevolking van de gemeenschappen en de GGC in de totale bevolking. Met andere woorden, hier wordt verondersteld dat er GEEN eenmalige verdeling is van de dotatie, welke daarna op een ander ritme zou groeien per gemeenschap. Er wordt van uit gegaan dat het totaalbedrag ieder jaar opnieuw moet verdeeld worden op basis van het aandeel in de totale bevolking. Op basis van de bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 (ADSEI en FPB) voor de totale bevolking in 2012 zou de 1.230,2 miljoen euro als volgt verdeeld worden over de gemeenschappen en de GGC: Tabel 70: Verdeling van de enveloppe gezondheidszorg (bedragen in miljoen euro) Aandeel in de totale bevolking 2012 Bedrag 2012 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Duitstalige Gemeenschap GGC Totaal

57,59%

708,4

31,46%

387,0

0,69%

8,5

10,26% 100,00%

126,2 1.230,2

Bron: Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, Bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 ADSEI en FPB en eigen berekeningen

Het totale basisbedrag zou vervolgens ieder begrotingsjaar moeten worden aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddeld indexcijfer van de consumptieprijzen en aan 82,5% van de reële groei van het bbp. Tabel 71 illustreert dit voor 2013. Ook hier is de dotatie slechts deels gekoppeld aan de economische groei (nl. 82,5%), wederom is dit een mechanisme dat verzekert dat de gemeenschappen zelf zouden instaan voor

een

deel

van

de

oplopende

kosten

voor

de

gezondheidszorg

en

de

saneringsinspanningen van de federale overheid.

106

Tabel 71: Evolutie dotatie gezondheidszorg (bedragen in miljoen euro)

Totaal

82,5% van de Basisbedrag Geraamde reële groei van Bedrag 2012 inflatie 2013 het bbp 2013 2013 1.230,2 1,90% 82,5%*1,4% 1.268,1

Bron: Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, Economische Vooruitzichten 2012-2017 FPB en eigen berekeningen

Vervolgens moet het bekomen bedrag voor 2013 opnieuw verdeeld worden onder de gemeenschappen en de GGC. De verdeelsleutel is wederom het aandeel van de gemeenschappen en de GGC in de totale bevolking in dat begrotingsjaar (2013). Tabel 72: Verdeling van het aangepaste basisbedrag (bedragen in miljoen euro) Bedrag dat de Verdeelsleutel gemeenschappen 2013 ontvangen 2013 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Duitstalige Gemeenschap GGC Totaal

57,54%

729,7

31,41%

398,3

0,69%

8,7

10,36% 100,00%

131,4 1.268,1

Bron: Bevolkingsvooruitzichten 2011-2061 ADSEI en FPB en eigen berekeningen

Net zoals bij de dotatie voor de ouderenzorg (zie 2.1.3.2) zou het ook hier mogelijk zijn om het Sint-Kwintensakkoord toe te passen. 2.1.3.4. Andere bevoegdheden Naast deze drie ‘sociale’ bevoegdheden worden nog andere bevoegdheden overgedragen naar de gemeenschappen. Zo wordt bijvoorbeeld een deel van de justitie overgeheveld naar de gemeenschappen (o.a. het jeugdsanctierecht) 64 . De financiering van deze bevoegdheden zou ook in de BFW vastgelegd worden. Op dit ogenblik is er enkel nog maar geweten dat het om dotaties zouden gaan die zouden verdeeld worden op basis van gebruikssleutels. Het is dan ook nog niet mogelijk om hier verder in detail op in te gaan. 64

Voor een overzicht van alle bevoegdheden die worden overgedragen naar de gemeenschappen zie Regeerakkoord, p. 35-54.

107

2.1.4. Financiering van de reeds overgehevelde bevoegdheden en specifieke dotaties De volgende dotaties zijn reeds opgenomen in de BFW en worden niet gewijzigd in de hervormde BFW. Voor de berekening van de bedragen van deze dotaties wordt dan ook verwezen naar het eerste deel van deze eindverhandeling. Het gaat om: ‐

De dotatie voor de financiering van het universitair onderwijs dat aan buitenlandse studenten wordt verstrekt: zie 1.1.3.1;

‐

De Lotto-middelen: zie 1.1.3.2.

De dotatie voor de Nationale Plantentuin van België (zie 1.1.3.3.) vormt hier een speciaal geval. Zoals eerder werd opgemerkt, voorziet het Vlinderakkoord de effectieve overdracht van de bevoegdheid over de Nationale Plantentuin naar de gemeenschappen. Het aanpassings- en verdelingsmechanisme dat reeds werd vastgelegd in de BFW na de vijfde staatshervorming zou van toepassing blijven. Maar zoals kan worden opgemaakt uit het Regeerakkoord (p. 57) zou het totale basisbedrag dat wordt overgeheveld naar de gemeenschappen wijzigen. Men voorziet immers bij de overheveling van de Nationale Plantentuin een basisbedrag van 8,9 miljoen euro. Dit bedrag ligt hoger dan het bedrag dat de gemeenschappen nu zouden krijgen indien de overdracht van bevoegdheid reeds had plaatsgevonden

zoals

voorzien

(met

basisbedrag

bepaald

in

2002),

namelijk

7,9 miljoen euro. Eens de overdracht van de Nationale Plantentuin gefinaliseerd is, zal het mogelijk zijn de verdeelsleutel van het totaalbedrag te bepalen (namelijk het aantal personeelsleden op iedere taalrol op het moment van de overdracht). 2.1.5. Eigen niet-fiscale ontvangsten en leningen Deze twee

elementen blijven identiek aan de huidige BFW. Voor de gedetailleerde

bespreking zie paragraaf 1.1.4 en 1.1.5. 2.1.6. De Gemeenschapscommissies 2.1.6.1. De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Eerst en vooral blijft de financiering van kracht die werd bepaald in art. 65 van de BFW na de vijfde staatshervorming. Zoals besproken in paragraaf 1.1.6.1 kan de GGC dus een

108

beroep doen op eigen niet-fiscale middelen, een dotatie van de federale overheid en kan de GGC eventueel ook geld lenen. Stellen dat de financiering van de GGC niet zou wijzigen, klopt echter niet. Het is immers goed mogelijk dat de GGC heel wat nieuwe bevoegdheden onder haar hoede krijgt en daar hoort meteen ook een deel van de financiering bij. Gezien de financiering van de nieuwe bevoegdheden reeds werd besproken, kan hier verwezen worden naar paragraaf 2.1.3. 2.1.6.2. Vlaamse en Franse Gemeenschapscommissie In het Regeerakkoord is bepaald dat de beide gemeenschapscommissies in 2012 bijkomende middelen ontvangen en dit in het kader van de herfinanciering van de Brusselse instellingen. Opmerkelijk aan de uitbreiding van de bijkomende middelen is dat deze worden ingevoerd van zodra er gestemd is over de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde (BHV). Met andere woorden: de twee Gemeenschapscommissies zullen niet moeten wachten tot de nieuwe BFW in werking is om een beroep te kunnen doen op deze extra middelen. Gezien de kieskring BHV op 13 juli 2012 officieel werd gesplitst in het federale parlement 65

betekent

dit

dat

de

middelen

van

de

Vlaamse

en

Franse

Gemeenschapscommissie effectief zullen worden uitgebreid in 2012 66 . Zoals werd aangenomen in het parlement 67 zal aan de BFW een art. 65ter worden toegevoegd. Volgens dit artikel zullen de bijzondere middelen van de twee gemeenschapscommissies (zoals bepaald in 1.1.6.2) in 2012 met 10 miljoen euro worden verhoogd. Deze extra middelen worden volgens dezelfde verdeelsleutel verdeeld als de oorspronkelijke dotatie, nl. 80% voor de Franse Gemeenschapscommissie en 20% voor de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

65

Zie http://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/home/stemmingen20120713.pdf Over de exacte datum waarop deze bijkomende betaling in 2012 zou gebeuren, is echter nog geen informatie beschikbaar. 67 Zie art. 5 van de Bijzondere Wet van 19 juli 2012 houdende een correcte financiering van de Brusselse Instellingen (BS 22 augustus 2012). 66

109

Tabel 73: Verhoging dotatie Vlaamse en Franse Gemeenschapscommissie (bedragen in miljoen euro) Bedrag 2012 Vlaamse Gemeenschapscommissie Franse Gemeenschapscommissie Totaal

Bijkomende Nieuw middelen bedrag 2012

7,0

2,0

9,0

27,8

8,0

35,8

34,8

10,0

44,8

Bron: art. 5 van de Bijzondere Wet houdende een correcte financiering van de Brusselse Instellingen en eigen berekeningen

Het nieuwe artikel bepaalt eveneens dat ook in 2013, 2014 en 2015 de dotatie telkens zal worden verhoogd met 10 miljoen euro (deze moet steeds verdeeld worden volgens de 2080-regel). In totaal zullen de twee gemeenschapscommissies 40 miljoen euro bijkomende middelen ontvangen. Na 2015 zal deze dotatie, inclusief de bijkomende middelen, verder evolueren zoals is bepaald in art. 65bis BFW 68 . De bijkomende middelen die de Vlaamse en Franse Gemeenschapscommissie ontvangen maken deel uit van een eerste pakket voor de herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (zie 2.2.6). 2.1.7. Evolutie van de middelen die de gemeenschappen de komende tien jaar zullen ontvangen 69 In deze paragraaf wordt gepoogd een overzicht te geven van hoe de middelen die de gemeenschappen zouden ontvangen onder de nieuwe BFW, de komende tien jaar zullen evolueren. Daarnaast wordt ook telkens de evolutie van de middelen die de gemeenschappen onder de oude BFW zouden ontvangen, weergeven. Dit laat ons toe na te gaan in welke mate de nieuwe BFW de financiële middelen van de gemeenschappen zal beïnvloeden. De bespreking hieronder blijft beperkt tot enkel de Vlaamse en Franse Gemeenschap waarbij enkel de btw-dotatie, de PB-middelen en de totale middelen worden besproken. De 68

Het bedrag van deze dotatie dient jaarlijks aangepast te worden aan de inflatie en de reële groei (zie 1.1.6.2). 69 Deze simulaties zijn gebeurd aan de hand van een model waarin de eerder besproken werkhypotheses van toepassing zijn en gebruik werd gemaakt van groei-, inflatie- en bevolkingsvooruitzichten van het FPB (tot 2017, daarna werd de werkhypothese gehanteerd dat de groei en inflatie constant blijven).

110

eerder veronderstelde werkhypotheses blijven ook hier van toepassing. Tot slot nog een belangrijke opmerking: de bedragen die aan de gemeenschappen zouden worden uitgekeerd onder het overgangsmechanisme, ook wel de sokkel genoemd (zie 2.4), zijn hier niet inbegrepen. 2.1.7.1. Btw-middelen Zoals werd besproken in paragraaf 2.1.1 zouden de btw-middelen grondig hervormd worden. In Figuur 21 zien we welke gevolgen deze hervorming zou hebben op middellange termijn (10 jaar). Wat meteen opvalt is dat onder de nieuwe BFW de Vlaamse Gemeenschap minder middelen zou ontvangen dan onder de oude BFW terwijl de Franse Gemeenschap aanvankelijk evenveel middelen zou ontvangen en daarna zelfs wat meer middelen. Dat de Vlaamse Gemeenschap minder middelen zou ontvangen volgt uit het feit dat de koppeling aan de PB-verdeelsleutel van een deel van de btw-middelen (nl. de Lambermontmiddelen) zou verdwijnen. Gezien de verdeling van de btw-middelen op basis van aantal leerlingen voordeliger is voor de Franse Gemeenschap (zie voetnoot 31) dan de verdeling op basis van de fiscale capaciteit is het dan ook logisch dat ze meer btwmiddelen zou ontvangen dan voorheen. Figuur 21: Evolutie btw-middelen onder de oude en nieuw BFW (in % van het bbp) 2,90% 2,70% 2,50%

VG oud

2,30%

FG oud

2,10%

VG nieuw FG nieuw

1,90% 1,70% 1,50% 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

Bron: eigen berekeningen

111

‘Oude’ btw-middelen: basisdotatie + Lambermontmiddelen ‘Nieuwe’ btw-middelen: basisdotatie + deel Lambermontmiddelen + dotatie ter compensatie voor het kijken luistergeld

2.1.7.2. PB-middelen In tegenstelling tot de btw-middelen blijkt dat de PB-middelen onder de nieuwe BFW voor zowel de Vlaamse als de Franse Gemeenschap zouden toenemen. Deze toename ten opzichte van de oude BFW is het gevolg van de opsplitsing van de Lambermontmiddelen, waarbij een deel van deze middelen zou worden toegekend aan de PB-middelen. Het gedeelte van de Lambermontmiddelen dat bij de PB-dotatie zou moeten worden toegevoegd, is beduidend groter dan het kijken luistergeld dat naar de btw-dotatie zou verdwijnen. Vandaar een toename van de PB-middelen voor de Vlaamse en Franse Gemeenschap. Het is duidelijk dat de toename van de PB-middelen groter is voor de Vlaamse Gemeenschap dan voor de Franse Gemeenschap. Wederom heeft dit te maken met de gekozen verdeelsleutel. De nieuwe PB-middelen worden immers, net zoals onder de oude BFW, verdeeld op basis van de PB-verdeelsleutel. Gezien deze sleutel voordeliger is voor de Vlaamse Gemeenschap (zie supra) houdt dit in dat de Vlaamse Gemeenschap een groter deel van de Lambermontmiddelen, die bij de PB wordt gevoegd, zou ontvangen. Figuur 22: Evolutie PB-middelen onder de oude en nieuwe BFW (in % van het bbp) 1,80% 1,60% 1,40%

VG oud FG oud

1,20%

VG nieuw 1,00%

FG nieuw

0,80% 0,60% 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022


112

‘Oude’ PB-dotatie: basisdotatie + dotatie ter compensatie voor het kijken luistergeld ‘Nieuwe’ PB-dotatie: basisdotatie + deel Lambermontmiddelen

2.1.7.3. Totaal Tot slot wordt er gekeken naar de evolutie van het bedrag dat de twee gemeenschappen in het totaal 70 zouden ontvangen van de federale overheid. Gezien het feit dat de gemeenschappen naar alle waarschijnlijkheid bijkomende dotaties zullen ontvangen voor de financiering van de nieuwe bevoegdheden, is het dan ook geen verrassing dat de Vlaamse en Franse Gemeenschap meer middelen zouden ontvangen onder de nieuwe BFW. Figuur 23: Evolutie totale middelen onder de oude en nieuwe BFW (in % van het bbp) 7,00% 6,00% 5,00%

VG oud FG oud

4,00%

VG nieuw 3,00%

FG nieuw

2,00% 1,00% 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022


Het lijkt er in Figuur 23 op dat de beide gemeenschappen dus substantieel zouden “winnen” bij de nieuwe BFW. Er mag echter niet uit het oog verloren worden dat de nieuwe middelen ook dienen ter financiering van nieuwe bevoegdheden en dus niet zomaar vrij zullen kunnen worden besteed. Indien enkel wordt gekeken naar wat de gemeenschappen de komende tien jaar zouden ontvangen aan btw- en PB-middelen (zie Figuur 21 en Figuur 22) wordt duidelijk dat de Vlaamse Gemeenschap rekening zou moeten houden met het feit dat ze minder btw-middelen zou ontvangen. Dit zou echter wel 70

Dit bedrag omvat de btw-dotatie, de PB-dotatie, de dotatie voor buitenlandse studenten, de Lottomiddelen en de dotaties voor de nieuwe bevoegdheden onder de nieuwe BFW.

113

deels gecompenseerd worden door een toename van de PB-middelen. Indien rekening wordt gehouden met de verwachte demografische evoluties en de groei per miljoen inwoners van de btw- en PB-middelen (basisjaar 2012) wordt vergeleken tussen de oude en nieuwe BFW dan blijkt dat voor de Vlaamse Gemeenschap de hervorming van de btw- en PB-middelen op middellange termijn neutraal zou zijn (zie Figuur 24, luik A). Dit is in tegenstelling tot de Franse Gemeenschap (luik B) die zowel meer btw- als PB-middelen zou ontvangen en op middellange termijn er duidelijk op vooruit zou gaan ten opzichte van de oude BFW. Figuur 24: Evolutie btw- en PB-middelen per miljoen inwoners onder de oude en nieuwe BFW Luik A: de Vlaamse Gemeenschap

Luik B: de Franse Gemeenschap

145

145

140

140

135

135

130

130

125

125

120 115

VG oud VG nieuw

120 115

110

110

105

105

100

100

FG oud FG nieuw


Om af te ronden kan er dus gesteld worden dat onder de nieuwe BFW vooral de Franse Gemeenschap een ‘goede zaak’ zou doen. Dit ligt in de lijn van de bevindingen van Decoster en Sas (2012, p. 25 en 26). Al dient hierbij wel nog opgemerkt te worden dat in haar startjaar de nieuwe BFW geen ‘winnaars’ of ‘verliezers’ mag hebben (zie het overgangsmechanisme, 2.4). Dit houdt concreet in dat de Vlaamse Gemeenschap voor het jaar 2012 een volledige compensatie zou ontvangen voor het bedrag dat ze verliest in de btw-dotatie terwijl de Franse Gemeenschap haar ‘winst’ terug zou moeten afstaan.

114

2.2. DE GEWESTEN De meest ingrijpende wijziging van de BFW gebeurt in de financiering van de gewesten. Zo zouden o.a. de PB-dotatie en de negatieve term verdwijnen in ruil voor een fiscale autonomie die gevoelig wordt uitgebreid. Dit zou de gewesten in staat moeten stellen om een autonomer beleid te voeren. Naast een toename van de fiscale autonomie, welke zou gerealiseerd worden via een deel van de personenbelasting, zouden de gewesten ook kunnen beschikken over een nieuwe dotatie voor de financiering van de overgedragen bevoegdheden werk en fiscale uitgaven. Verder blijven de bepalingen en regels van de BFW na de vijfde staatshervorming van kracht. Achtereenvolgens wordt de fiscale autonomie, de financiering van de nieuwe bevoegdheden, de dode hand-compensatie en de nationale solidariteitstussenkomst besproken. Daarna wordt er kort ingegaan op de herfinanciering van de Brusselse instellingen om af te sluiten met een simulatie van de middelen voor de gewesten voor de komende tien jaar. 2.2.1. Fiscale autonomie Zoals vermeld in de inleiding zal de fiscale autonomie van de gewesten substantieel worden uitgebreid. De zesde staatshervorming voorziet eigenlijk de gedeeltelijke overdracht van één belasting. Er zou namelijk een deel van de personenbelastingen geregionaliseerd worden via een systeem van uitgebreide opcentiemen. In wat volgt wordt eerst het bedrag waarmee de uitbreiding van de fiscale autonomie overeenstemt, besproken. Vervolgens wordt het model van de uitgebreide opcentiemen aangeraakt, waarna het elasticiteitsvoordeel en de impact op de PB-sleutel worden toegelicht, om tot slot te eindigen met de gewestbelastingen. 2.2.1.1. Uitbreiding van de fiscale autonomie: Personenbelasting 2.2.1.1.1. Bedrag fiscale autonomie In ruil voor de uitbreiding van de fiscale autonomie zouden de PB-dotatie die de gewesten ontvangen en de negatieve term verdwijnen. Het bedrag dat de gewesten zouden ontvangen uit de uitgebreide fiscale autonomie zou dan ook overeenstemmen met het bedrag dat ze nu

115

ontvangen uit de PB-dotatie, verminderd met de negatieve term. Bij dit bedrag dient ook nog 40% te worden geteld van het bedrag (1.911,4 miljoen euro) dat wordt overgedragen naar de gewesten voor de financiering van de fiscale uitgaven (voor meer uitleg zie 2.2.2.1). Met andere woorden, hoewel de gewesten niet langer een PB-dotatie zouden ontvangen, krijgen ze een gelijkaardig bedrag terug in de vorm van fiscale autonomie. De berekening van de omvang van de fiscale autonomie is echter iets complexer dan de som van de PB-dotatie (verminderd met de negatieve term) en 40% van het bedrag voor de overgedragen fiscale uitgaven. Het bedrag van de negatieve term wordt immers niet volledig afgetrokken van de PB-dotatie (Regeerakkoord, p. 59). Eerst dient er een correctie te gebeuren omdat het aandeel van de gewesten in de negatieve term verschilt van het aandeel van de gewesten in de PB-opbrengst (Bayenet, 2012, p. 20). Zoals volgt uit Tabel 74 ligt het aandeel van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in de negatieve term hoger dan haar aandeel in de PB-opbrengst, terwijl het aandeel van de andere twee gewesten in de negatieve term net lager ligt dan hun aandeel in de PB-opbrengst. Dit verschil kan verklaard worden door het feit dat de opbrengst van de gewestbelastingen (welke de negatieve term historisch hebben bepaald, zie 1.2.2.2) zwaarder doorweegt in de middelen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Bayenet, 2012, p. 20 en zie ook Tabel 54). Tabel 74: PB-dotatie en negatieve term 2012 (bedragen in miljoen euro) PB‐dotatie 2012* Vlaams Gewest 8.882,4 Waals Gewest 4.018,9 Brussels Hoofdstedelijk 1.190,2 Gewest Totaal 14.091,5

Aandeel gewest in Negatieve term Aandeel gewest in PB‐opbrengst 2012* negatieve term 2012 63,03% 2.876,5 61,88% 28,52% 1.214,3 26,12%

Netto PB‐ dotatie 2012* (1) 6.005,9 2.804,7

8,45%

557,5

11,99%

632,6

100,00%

4.648,3

100,00%

9.443,2

Bron: Aangepaste Middelenbegroting 2012 & eigen berekeningen * Bedrag berekend volgens de oude BFW (1) PB-dotatie – negatieve term

Om dit probleem op te lossen wordt de volgende werkhypothese gehanteerd: er zou een nieuwe netto PB-dotatie berekend worden en dit door de netto PB-dotatie van het Waals Gewest 71 (nl. 2.804,7 miljoen euro) te delen door het aandeel van het Waals Gewest in de 71

De keuze voor het Waals Gewest volgt uit Frogneux & Saintrain (2012, voetnoot 22).

116

PB-opbrengst 72 (nl. 28.52%). Dit levert ons een nieuwe netto PB-dotatie van 9.834 miljoen euro op. Dit bedrag zou vervolgens verdeeld worden over de drie gewesten volgens hun aandeel in de PB-opbrengst (werkhypothese). De nieuwe negatieve term zou dan gelijk zijn aan het verschil tussen de PB-dotatie en de nieuwe netto PB-dotatie. Tabel 75: Nieuwe negatieve term (bedragen in miljoen euro) PB‐dotatie Nieuwe netto Nieuwe negatieve 2012* PB‐dotatie 2012 term 2012 Vlaams Gewest 8.882,4 6.198,8 2.683,7 Waals Gewest 4.018,9 2.804,7 1.214,3 Brussels Hoofdstedelijk 1.190,2 830,6 359,6 Gewest Totaal 14.091,5 9.834,0 4.257,5 Bron: Aangepaste Middelenbegroting 2012 & eigen berekeningen * Bedrag berekend volgens de oude BFW

Het verschil tussen de oude en nieuwe negatieve term zou worden opgenomen in het overgangsmechanisme (zie 2.4). Het bedrag dat de gewesten zouden krijgen via de fiscale autonomie wordt dan berekend zoals geïllustreerd in Tabel 76 en bedraagt 10.598,6 miljoen euro. Hiermee is dus tegemoet gekomen aan de eis van de vooral Vlaamse onderhandelaars om de fiscale autonomie uit te breiden. Tabel 76: Bedrag fiscale autonomie (bedragen in miljoen euro) PB‐dotatie 2012* ‐ Nieuwe negatieve term + 40% van bedrag fiscale uitgaven Bedrag fiscale autonomie

14.091,5 ‐4.257,5 764,6 10.598,6

Bron: Aangepaste Middelenbegroting 2012, Ontwerpverklaring over het algemeen beleid en eigen berekeningen * Bedrag berekend volgens de oude BFW

72

Deze berekeningswijze levert hetzelfde resultaat als de werkwijze die het FPB hanteert, nl.: De totale nieuwe negatieve term is gelijk aan de negatieve term van het Waals Gewest (berekend volgens de oude BFW) gedeeld door het aandeel van het Waals Gewest in de PB-opbrengst. Ter illustratie: 4.257,5 = 1.214,3/28,52%. Bron: Frogneux & Saintrain (2012, voetnoot 22).

117

Merk op dat de uitbreiding van de fiscale autonomie ook budgetneutraal is voor de federale overheid. Hoewel ze inderdaad minder PB-opbrengst zou ontvangen, zou de federale overheid ook niet langer de PB-dotatie moeten betalen aan de gewesten gezien deze zou verdwijnen onder de nieuwe BFW. 2.2.1.1.2. Uitvoeringsregels fiscale autonomie De gewesten beschikken, zoals eerder vermeld, reeds over heel wat fiscale autonomie. Naast de twaalf gewestbelastingen hebben ze ook de bevoegdheid om in beperkte mate de opcentiemen te heffen op de personenbelasting. Zoals besproken in paragraaf 1.2.1.2 is deze

bevoegdheid

echter

wel

strikt

gelimiteerd.

De

opcentiemen,

kortingen,

belastingvermeerderingen en –verminderingen mogen niet meer bedragen dan 6,75% van de PB-opbrengst in het gewest. De reeds bestaande fiscale autonomie zou na de zesde staatshervorming moeten worden uitgebreid. Zoals is voorzien in het Vlinderakkoord zou een aanzienlijk deel van de personenbelasting geregionaliseerd worden (nl. 10.598,6 miljoen euro, zie 2.2.1.1.1). Dit zou gerealiseerd worden via ‘uitgebreide gewestelijke opcentiemen’ op de opbrengst van de personenbelasting (zie infra). Om het uitgebreide systeem van de opcentiemen mogelijk te maken voor de gewesten zou de beperking van 6,75%, die op dit moment van toepassing is (art.6 §2 BFW), verwijderd worden uit de BFW. Met andere woorden: de gewesten zouden ongelimiteerd gebruik kunnen maken van de mogelijkheid om de percentages van de personenbelasting te verhogen of te verlagen. Er zijn echter wel enkele belangrijke voorwaarden verbonden aan het uitbreiden van de fiscale autonomie via opcentiemen op de personenbelastingen. Ten eerste moeten de gewesten de progressiviteit van de personenbelasting steeds respecteren 73 . Ten tweede blijft de federale overheid exclusief bevoegd voor het vaststellen van de belastbare basis. Ook de bepaling van de bedrijfsvoorheffing blijft een federale bevoegdheid. Tot slot blijft de federale overheid als enige verantwoordelijk voor de inning van de personenbelasting. Daarnaast moet ook deloyale fiscale concurrentie worden uitgesloten, moet dubbele 73

Deze regel zou uitzonderlijk niet van toepassing zijn voor lopende overeenkomsten waarvan het fiscaal voordeel gewestelijk wordt. Het is immers de bedoeling dat de belastingplichtigen dezelfde fiscale voordelen kunnen blijven behouden als waarop ze recht hebben onder het huidige systeem. Bv.: de woonbonus.

118

belasting verhinderd en vermeden worden en moet het vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal binnen de EU-markt gevrijwaard blijven. Eventueel zouden de gewesten bij het differentiëren van de opcentiemen per belastingschijf kunnen afwijken van de progressiviteit (art. 9 BFW). Dit mag echter enkel als voldaan is aan de volgende twee voorwaarden: ‐

Het gewestelijk opcentiemtarief op de belastingschijf mag niet lager zijn dan 90% van het hoogste opcentiemtarief op de lagere belastingschijven;

‐

Het belastingvoordeel per belastingplichtige dat het gevolg is van de afwijking van de progressiviteitsregel mag niet hoger zijn dan 1.000 euro (geïndexeerd) per jaar.

Met betrekking tot de federale belastingverminderingen voor inkomsten van buitenlandse oorsprong zou de volgende regel van toepassing zijn: de belastingverminderingen zouden proportioneel worden aangerekend. De belasting op de niet-inwoners zou dan weer een exclusieve federale bevoegdheid blijven. Tot slot is het ook van belang dat de gewesten geen belangenconflict zullen kunnen inroepen als de federale overheid er voor zou opteren om de belastbare basis, het tarief, de vrijstellingen of een ander element van de personenbelasting te wijzigen. Het model voor de uitgebreide opcentiemen zou er, rekening houdend met de voorwaarden uit de vorige paragrafen, als volgt kunnen uitzien. Opmerking: het gaat hier om een eerste voorzichtige poging om de werking van het model van de uitgebreide opcentiemen te illustreren op basis van de beschikbare info. Stap 1: Eerst wordt de federaal basisbelasting berekend op het belastbaar inkomen van de belastingplichtige (zie Regeerakkoord, p. 67). Deze federale basisbelasting kan worden weergegeven door FBB. De nieuwe federale basisbelasting (FBB) wordt bekomen door de huidige federale belasting met een bepaalde factor te verminderen. Deze factor is gelijk aan het aandeel van het bedrag dat de gewesten winnen aan fiscale autonomie in de totale PB-opbrengst.

119

Gezien het bedrag voorzien voor de fiscale autonomie ongeveer gelijk is aan 1/4de van de totale PB-opbrengst zou dus in navolging van Bisciari en Van Meensel (2012, p. 81) kunnen worden gesteld dat 75% van de PB-opbrengst federaal zou blijven en 25% van de PB-opbrengst naar de gewesten gaat door middel van de uitgebreide opcentiemen. Met andere woorden: de factor waarmee de huidige federale basisbelasting dient te worden verminderd om tot de nieuwe federale basisbelasting te komen, zou kunnen gelijk zijn aan 25% (werkhypothese). Stap 2: De federaal basisbelasting kan vervolgens door de gewesten worden opgedeeld in verschillende schijven (deze schijven mogen door de gewesten zelf bepaald worden). Binnen elk van deze schijven kunnen de gewesten dan naar believen opcentiemen heffen. Hierbij moeten de gewesten natuurlijk wel rekening houden met de verschillende voorwaarden en regels die zullen worden opgelegd waaronder de progressiviteit (zie supra). Deze schijven worden voorgesteld door: FBB = ∑ Sa, …, Sx Stap 3: Daarna worden de volgende federale belastingverminderingen berekend: het belastingvrije minimum, de bijkomende belastingvrije som voor personen ten laste en de belastingverminderingen voor vervangingsinkomens. Deze verminderingen (FV) moeten worden afgetrokken van de federale basisbelasting welke wordt berekend op basis van het belastbaar inkomen. De belastingverminderingen dienen eerst van de laagste belastingschijven te worden afgetrokken. Schematisch wordt dit: Sa – FV, Sb – rest van FV, etc. Voorbeeld: Dit alles wordt duidelijker aan de hand van een cijfervoorbeeld. Analoog aan Bisciari en Van Meensel (2012) en Decoster en Sas (2011b) wordt er vertrokken van de volgende

120

vereenvoudigde situatie: een alleenstaande persoon zonder personen ten laste die een belastbaar inkomen heeft in 2011 van € 45.000. Volgens de belastingtarieven en –schijven welke vermeld staan in het Fiscaal Memento (2012, p. 57-58) moet deze persoon onder het HUIDIGE systeem dan 16.597 euro belastingen betalen. Hierbij is rekening gehouden met het vrijgesteld inkomen van 6.570 euro. Tabel 77: Berekening van de personenbelasting onder het huidige systeem (bedragen in euro) Belastingsschijven Tarief 0,00 8.070,00 25% 8.070,00 11.480,00 30% 11.480,00 19.130,00 40% 19.130,00 35.060,00 45% 35.060,00 en meer 50% Totaal

bedrag 8.070 3.410 7.650 15.930 9.940 45.000

Basis‐ belasting 2.018 1.023 3.060 7.169 4.970 18.239

Vrijgesteld Federale inkomen belasting 1.643 375 0 1.023 0 3.060 0 7.169 0 4.970 1.643 16.597

Bron: Fiscaal Memento 2012 en eigen berekeningen

Als we de werkhypothese aannemen dat onder het NIEUWE systeem (regionalisering van de PB) de gewesten de belastingdruk net als de belastingopbrengsten onveranderd zouden laten, moeten ze in elke belastingschijf opcentiemen van 33,33% heffen (zie Decoster & Sas 2011b, Bayenet 2012 en Bisciari & Van Meensel 2012). Samen met de toepassing van de regel dat 75% van de PB-opbrengst federaal blijft en 25% naar de gewesten gaat, krijgen we het volgende beeld: Tabel 78: Berekening van de personenbelasting onder het nieuwe systeem (bedragen in euro) Belasting voor Federaal Basis‐ Vrijgesteld Federale de gewesten Belastingsschijven Tarief bedrag belasting inkomen belasting (tarief: 33,33%) Totaal 0,00 8.070,00 25% 8.070 1.513 1.232 281 94 375 8.070,00 11.480,00 30% 3.410 767 0 767 256 1.023 11.480,00 19.130,00 40% 7.650 2.295 0 2.295 765 3.060 19.130,00 35.060,00 45% 15.930 5.376 0 5.376 1.792 7.168 35.060,00 en meer 50% 9.940 3.728 0 3.728 1.242 4.970 Totaal 45.000 13.679 1.232 12.447 4.149 16.596 Bron: Fiscaal Memento, Decoster & Sas (2011b), Bisciari & Van Meensel (2012) en eigen berekeningen

121

De drie stappen die voorheen besproken zijn, kunnen duidelijk worden teruggevonden. Eerst wordt de federaal gehouden personenbelasting berekend, nl. 75% van de totale PBopbrengst. Voor stap 2 is er van uitgegaan dat de gewesten ervoor hebben geopteerd om de federale belastingschijven over te nemen en opcentiemen van 33,33% te heffen. Tot slot stap 3: het deel van de PB dat naar de gewesten gaat, wordt berekend op de federaal gehouden PB-belasting na aftrek van het belastingvrij inkomen (welke eveneens met 25% is afgenomen). Onder het nieuwe systeem is de wijziging van het belastingstelsel dus zo goed als neutraal voor de belastingplichtige maar ontvangt de federale overheid nu 12.447 euro PBopbrengst (75% van 16.597 euro) en ontvangt het gewest 4.149 euro (25% van 16.597 euro). Het systeem van de opcentiemen zou eveneens van toepassing zijn op de afzonderlijk belastbare inkomens maar niet op roerende inkomsten (zoals dividenden, intresten en royalties) of bepaalde diverse inkomens (roerende meerwaarden). Voor de afzonderlijk belaste inkomens welke federaal worden belast volgens een eenvormig tarief zouden de volgende regels worden ingevoerd: de differentiëring per schijf zou niet mogelijk zijn en het tarief van de opcentiemen moet eenvormig en uniek zijn. 2.2.1.1.3. Fiscaal dividend De uitbreiding van de fiscale autonomie heeft voor de gewesten ook nog een bijkomend voordeel. Naast een kwart van de opbrengst van de personenbelasting zullen de gewesten immers ook een deel ontvangen van het fiscaal dividend. Het fiscaal dividend, ook wel de elasticiteitsbonus genoemd, volgt uit de progressiviteit van de personenbelasting. Bij ongewijzigd beleid zorgt de progressiviteit van de personenbelasting ervoor dat de PBopbrengsten sneller groeien dan de economische groei. Het deel van de groei van de PBopbrengst dat de groei van het bbp overtreft, is de elasticiteitsbonus of het fiscaal dividend (Matthijs et al, 2007, p.227). De elasticiteit die de elasticiteitsbonus zal bepalen, is de

122

gevoeligheid van de PB-opbrengst ten opzichte van het belastbaar inkomen of de belastbare basis 74 (Bisciari & Van Meensel, 2012, p. 70). Onder de huidige BFW behoort het fiscaal dividend volledig toe aan de federale overheid. Zoals Bisciari en Van Meensel (2012, p. 82) reeds aangeven ontvangt de federale overheid nagenoeg de volledige PB-opbrengst om daarna een PB-dotatie naar de gewesten door te storten die enkel aan de economische groei gekoppeld is en niet aan de elasticiteit. Na de zesde staatshervorming zou de uitbreiding van de fiscale autonomie via de personenbelasting dit dus wijzigen. De federale overheid zou een kwart 75 van haar elasticiteitsbonus moeten afstaan aan de gewesten gezien die onder de nieuwe BFW geen PB-dotatie meer zouden krijgen maar wel een deel van de PB-opbrengst. Verschillende studies (o.a. Bisciari & Van Meensel (2012) en Decoster & Sas (2012)) hebben reeds aangehaald dat de elasticiteit van de personenbelasting ten opzichte van de belastbare basis zeer moeilijk te schatten is voor de komende jaren. Bijgevolg is de grootte van de elasticiteitsbonus dan ook zeer onzeker. Later in deze eindverhandeling (zie paragraaf 2.2.7) wordt aangetoond, door het toepassen van verschillende groottes voor deze elasticiteit, hoe sterk deze elasticiteitsbonus kan schommelen. 2.2.1.1.4. Impact op de PB-sleutel Het is duidelijk dat de toename van de fiscale autonomie voor de gewesten door middel van de uitgebreide opcentiemen op de personenbelasting een grote impact kan hebben op de opbrengst van de personenbelasting. Dit kan mogelijk gevolgen hebben voor de PBverdeelsleutel. Zo zouden de gewesten eventueel kunnen proberen om de PBverdeelsleutel via de opcentiemen te beïnvloeden. Om dergelijke zaken te vermijden zou ook de PB-sleutel een kleine wijziging ondergaan maar de verdeling op basis van de fiscale capaciteit blijft behouden. Volgens het Vlinderakkoord zou de nieuwe PB-sleutel gelijk zijn aan het aandeel van de gewesten in de totale federaal gehouden PB-opbrengst. Dit is dus de totale PB-opbrengst 74

De elasticiteit van de PB-opbrengst t.o.v. de belastbare basis vermenigvuldigd met de elasticiteit van de belastbare basis t.o.v. het inkomen (bbp) vormt de macro-economische inkomenselasticiteit van de PB (Matthijs et al, 2007, p. 227). 75 Dit stemt overeen met de 75-25 verdeling van de PB-opbrengst.

123

verminderd met het bedrag (zie 2.2.1.1.1) waarmee de fiscale autonomie van de gewesten zou worden uitgebreid na de zesde staatshervorming. Door rekening te houden met het gedeelte van de PB-opbrengst dat bij de fiscale autonomie komt, wordt vermeden dat de gewesten in staat zouden zijn om de PB-verdeelsleutel in hun voordeel te manipuleren door bijvoorbeeld hun opcentiemen aan te passen. Hoewel de totale federaal gehouden PB-opbrengst reeds kan geschat worden 76 , is er op dit ogenblik (23/08/2012) nog geen info beschikbaar over het aandeel van de gewesten in de federaal gehouden PB-opbrengst. Vandaar dat het nog niet mogelijk is de nieuwe PBverdeelsleutel toe te passen. Volgens Decoster & Sas (2012, p. 12) kan er wel al gesteld worden dat de nieuwe PB-verdeelsleutel iets voordeliger zou zijn voor het Vlaams Gewest dan voor de andere twee gewesten. Dit volgt uit het feit dat verschillende fiscale uitgaven (zie 2.2.2.1) gewestelijke bevoegdheden worden en dus niet meer van de federaal gehouden personenbelasting zouden moeten worden afgetrokken. Gezien deze fiscale uitgaven meer worden gebruikt in het Vlaams Gewest 77 dan in de andere twee gewesten zou het wegvallen van deze fiscale uitgaven in de federaal gehouden PB-opbrengst dus inhouden dat het aandeel van het Vlaams Gewest in de federaal gehouden PB-opbrengst zou toenemen. 2.2.1.2. Gewestbelastingen Volgens het regeerakkoord wijzigt de zesde staatshervorming niets aan de gewestelijke belastingen. De situatie blijft dus dezelfde als deze die van toepassing was na de vijfde staatshervorming (zie 1.2.1.1). 2.2.2. Financiering van de nieuwe bevoegdheden Net zoals bij de gemeenschappen worden ook de bevoegdheden van de gewesten verder uitgebreid. Zo worden ze onder meer bevoegd voor het arbeidsmarktbeleid, de mobiliteit, bepaalde delen van het economisch beleid, landbouw, energie, etc. 78 .

76

Nl. de totale PB-opbrengst verminderen met het bedrag waarmee de fiscale autonomie wordt uitgebreid. Dit is 35.568,8 – 10.598,6 = 24.970,3 miljoen euro. 77 Zie voetnoot 23 in Frogneux & Saintrain (2012) 78 Voor een overzicht van alle bevoegdheden die worden overgedragen naar de gewesten zie Regeerakkoord, december 2011 p. 35 -54.

124

2.2.2.1. Werk (arbeidsmarktbeleid) en fiscale uitgaven De zesde staathervorming zou de gewesten bevoegd maken voor het arbeidsmarktbeleid en de fiscale uitgaven in de domeinen waar de gewesten exclusieve bevoegdheid hebben. De bevoegdheid over het arbeidsmarktbeleid zou de gewesten toelaten om in de toekomst een eigen beleid te ontwikkelen dat op maat zal zijn van het gewest. Van belang is dat de gewesten zelf zouden kunnen instaan voor de controle op de beschikbaarheid van de werklozen en desbetreffend ook zelf zouden kunnen sanctioneren. Onder fiscale uitgaven vallen de vrijstellingen, aftrekken en verminderingen die de ontvangsten van de staat beïnvloeden 79 . Het gaat vooral over afwijkingen of uitzonderingen op de belastingstelsels om zo bepaalde doelstellingen te bereiken (bv.: de fiscale

aftrekbaarheid

van

dienstencheques

is

er

om

het

gebruik

van

het

dienstenchequesysteem te stimuleren). De gewesten zouden na de zesde staatshervorming bevoegd worden om belastingverminderingen of –kredieten toe te staan voor de volgende materies waarvoor ze exclusief bevoegd zullen zijn (Regeerakkoord, p. 53-54): ‐

Eigen woning;

‐

Uitgaven voor de beveiliging tegen diefstal of brand van een woning;

‐

Uitgaven voor het onderhouden en de restauratie van beschermde monumenten;

‐

Dienstencheques;

‐

Energiebesparing;

‐

Renovatie van woningen;

‐

Renovatie van sociale woningen.

De financiering van deze twee nieuwe bevoegdheden zou gebeuren door middel van één dotatie. Het basisbedrag van deze dotatie zou bestaan uit de som van 90% van de middelen die gerelateerd zijn aan de bevoegdheden inzake werk en 60% van de middelen die verband houden met de fiscale uitgaven (de overige 40% zou worden opgenomen in de 79

Voor de exacte definitie van fiscale uitgaven en verdere uitleg zie: http://www.docufin.fgov.be/intersalgnl/thema/stat/Stat_fiscale_uitgaven_fed.htm

125

fiscale autonomie, zie supra). De resterende 10% van de middelen voorzien voor de bevoegdheid werk zouden worden opgenomen in het overgangsmechanisme (zie 2.4). De middelen die voorzien zijn voor de bevoegdheid werk werden door de onderhandelaars in december 2011 geschat op 4.326,1 miljoen euro. Bij dit bedrag moet eveneens de dotatie voor de trekkingsrechten worden opgeteld (zie Bisciari & Van Meensel, 2012, p. 83), deze bedraagt 482,8 miljoen euro voor 2012 (zie 1.2.2.5). De bijkomende middelen voor de wedertewerkstellingsprogramma’s zouden dus opgaan in de dotatie voorzien voor de bevoegdheid werk en niet langer op zichzelf blijven bestaan. Het totaalbedrag voor de bevoegdheid werk, inclusief de trekkingsrechten, wordt dan 4.808,9 miljoen euro. Het totale bedrag voor de fiscale uitgaven werd geraamd op 1.911,4 miljoen euro. Na het toepassen van de percentages komen we tot het volgende basisbedrag voor 2012: Tabel 79: Bepaling basisbedrag (bedragen in miljoen euro)

Totaal

90% middelen 40% middelen Basisbedrag Werk Fiscale uitgaven 2012 4.328,0 1.146,8 5.474,8

Bron: Algemene Toelichting Middelenbegroting 2012 en Ontwerpverklaring over het algemeen beleid

Het basisbedrag (5.474,8 miljoen euro) zou verdeeld worden tussen de drie gewesten op basis van de nieuwe PB-verdeelsleutel. Zoals beschreven in paragraaf 2.2.1.1.4 is het op het moment van de redactie van de tekst nog niet geweten hoe de federaal gehouden PBopbrengst zich zal verhouden tot de gewesten. Het toepassen van de nieuwe verdeelsleutel blijkt dan ook nog niet mogelijk. Om dit probleem op te lossen wordt de volgende werkhypothese gehanteerd: de PB-verdeelsleutel voor 2012 (zoals bepaald onder de oude BFW) wordt hier verder gebruikt en wordt verondersteld voor de komende jaren constant te blijven.

126

Tabel 80: Verdeling dotatie werk en fiscale uitgaven (bedragen in miljoen euro) PB‐verdeelsleutel Basisbedrag 2012* 2012 Vlaams Gewest 63,03% 3.451,0 Waals Gewest 28,52% 1.561,4 Brussels Hoofdstedelijk 8,45% 462,4 Gewest Totaal 100,00% 5.474,8 Bron: Aangepaste middelenbegroting 2012, Ontwerpverklaring over het algemeen beleid en eigen berekeningen *Berekend volgens de oude BFW

Deze dotatie zou als volgt moeten evolueren: het basisbedrag moet ieder begrotingsjaar worden aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddelde indexcijfer van de consumptieprijzen en aan 70% van de reële groei van het bbp. Geïllustreerd voor het begrotingsjaar 2013 wordt dit: Tabel 81: Evolutie van de dotatie werk en fiscale uitgaven (bedragen in miljoen euro) 70% van de reële Basisbedrag Geraamde groei van het Bedrag 2012 inflatie 2013 bbp 2013 2013 Vlaams Gewest 3.451,0 1,90% 70% * 1,40% 3.551,0 Waals Gewest 1.561,4 1,90% 70% * 1,40% 1.606,7 Brussels Hoofdstedelijk 462,4 1,90% 70% * 1,40% 475,8 Gewest Totaal 5.474,8 1,90% 70% * 1,40% 5.633,5 Bron: Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, Economische Vooruitzichten 2012-2017 FPB en eigen berekeningen

Zoals eerder vermeld verliest de federale overheid een deel van haar elasticiteitsbonus (nl. ongeveer 25%) doordat een deel van de PB-opbrengst voortaan rechtsreeks naar de gewesten gaat (zie 2.2.1.1). Door de dotatie voor werk en fiscale uitgaven slechts te koppelen aan 70% van de reële groei van het bbp zorgt de federale overheid ervoor dat ze op zijn minst deels gecompenseerd wordt voor het verlies van de elasticiteitswinst.

127

2.2.2.2. Andere bevoegdheden Over de financiering van de andere bevoegdheden die zouden worden overgeheveld naar de gewesten zoals mobiliteit en verkeersveiligheid is nog maar weinig geweten. Wel staat vast dat de financiering zou gebeuren door middel van een of meerdere dotaties die zouden worden verdeeld op basis van gebruikssleutels. Over de evolutie van de dotaties en hoe deze gebruikssleutels zouden worden bepaald, was op het moment van de redactie van deze tekst nog geen informatie beschikbaar. 2.2.3. Financiering van de reeds overgehevelde bevoegdheden en specifieke dotaties 2.2.3.1. Bijkomende middelen De verschillende dotaties die onder de noemer bijkomende middelen vallen (met onder andere dotaties voor landbouw, buitenlandse handel, etc.), wijzigen niet in de nieuwe BFW. De dotaties en hun aanpassingsmechanismes blijven behouden. Voor de uitvoerige bespreking van deze dotaties en een illustratie zie paragraaf 1.2.2.6. Zoals eerder vermeld zouden de bijkomende middelen voor de wedertewerkstellingsprogramma’s opgaan in de dotatie voor de bevoegdheid werk en fiscale uitgaven (zie 2.2.2.1). 2.2.3.2. De ‘dode hand’-compensatie Zoals aangegeven in paragraaf 1.2.3 ontvangen de gewesten een compensatie voor de onroerende voorheffing die ze mislopen voor de eigendommen die zijn vrijgesteld van deze heffing op hun grondgebied. Zoals duidelijk werd geïllustreerd in Tabel 49, krijgt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het grootste deel van deze compensatie gezien de vele onroerende goederen in het gewest die deze vrijstelling genieten. De compensatie bedraagt onder de oude BFW 72% van de niet-geïnde gemeentelijke opcentiemen. Nu is, in het kader van de herfinanciering van de Brusselse instellingen, beslist om deze compensatie uit te breiden naar 100% 80 . Met andere woorden: de gewesten zouden volledig worden gecompenseerd voor de gemeentelijke opcentiemen die niet worden geïnd. Voor het begrotingsjaar 2012 zijn nog geen gegevens bekend met betrekking tot de dode hand-compensatie (zie ook 1.2.3). Daarom wordt de nieuwe dode hand-compensatie 80

Bron: art. 2 van de Bijzondere Wet van 19 juli 2012 houdende een correcte financiering van de Brusselse Instellingen.

128

geïllustreerd aan de hand van de gegevens die gekend zijn voor het begrotingsjaar 2011. In 2011 bedroeg de totale niet-inning van de gemeentelijke opcentiemen 64.063.395 euro. Onder de nieuwe BFW zou dit bedrag dus integraal verdeeld moeten worden onder de drie gewesten. De verdeling gebeurt hier onder de werkhypothese dat het aandeel van de gewesten in de dode hand-compensatie van 2011 (zie Tabel 49) niet wijzigt in 2012. Tabel 82: Dode hand-compensatie (bedragen in miljoen euro) Totaal 2011 Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Aandeel in het Nieuwe dode totaalbedrag 2011 hand compensatie 9,91% 6,3 9,02% 5,8

64,1 81,07%

51,9

Bron: Persbericht van de Ministerraad (18 november 2011) & eigen berekeningen

Gezien de dode hand-compensatie deel uitmaakt van het pakket van de herfinanciering van de Brusselse instellingen dat in werking treedt na de splitsing van de kieskring BHV (zie 2.1.6.2 en 2.2.6), zullen de gewesten reeds in 2012 volledig gecompenseerd worden voor de onroerende voorheffing die ze mislopen. Zoals is bepaald in art. 6 van de Bijzondere Wet houdende een correcte financiering van de Brusselse Instellingen treedt de nieuwe dode hand in werking op een datum die zal worden bepaald door de Ministerraad en zal gepubliceerd worden in een KB (ten laatste op 1 januari 2016). Voor het geval de nieuwe compensatie nog niet in werking is getreden, zal er een forfaitaire dotatie worden voorzien voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die de huidige dode hand compensatie moet aanvullen. Voor 2012 bedraagt deze dotatie 24 miljoen euro81 . 2.2.4. Solidariteitsmechanisme Het solidariteitsmechanisme zou blijven bestaan voor de gewesten waar de gemiddelde opbrengst van de personenbelasting per inwoner lager is dan de gemiddelde opbrengst van de personenbelasting per inwoner van het Rijk. Belangrijk is dat het mechanisme van de solidariteit grondig zou wijzigen om zo de mogelijke problemen die konden voortkomen uit het ‘oude’ solidariteitsmechanisme (zie 1.3.2.2) te verhelpen. De solidariteitsbijdrage 81

Deze forfaitaire dotatie bedraagt in 2013 eveneens 24 miljoen euro, in 2014 en 2015 25 miljoen euro.

129

zou ook na de zesde staatshervorming een verticale overdracht blijven (Bisciari en Van Meensel, p. 83) en zal de vorm aannemen van een dotatie van de federale overheid naar de gewesten welke recht hebben op de bijdrage. In het Vlinderakkoord is een formule opgenomen die de werking van het nieuwe solidariteitsmechanisme samenvat: Als db – dpb > 0 dan is de solidariteitstussenkomst = V x (db – dpb) x 80% Als db – dpb < 0 dan is de solidariteitstussenkomst = 0 V staat in deze formule voor het nieuwe basisbedrag dat van toepassing zal zijn voor de berekening van de solidariteitsbijdrage. Dit basisbedrag bestaat uit de som van drie elementen. Eerst en vooral het bedrag dat gelijk is aan de fiscale autonomie die gewesten er na de zesde staatshervorming bijkrijgen (zie 2.2.1.1.1), ten tweede het totaalbedrag van de dotaties die onder de gewesten verdeeld worden op basis van de nieuwe PB-sleutel (de dotatie voor werk en fiscale uitgaven, zie 2.2.2.1) en tot slot 50% van de dotatie van de gemeenschappen die verdeeld wordt op basis van de nieuwe PB-sleutel (de nieuwe PBdotatie, zie 2.1.2). Na het maken van deze som wordt voor 2012 een basisbedrag bekomen van 20.113,9 miljoen euro. Tabel 83: Basisbedrag solidariteitsbijdrage (bedragen in miljoen euro)

Totaal

50% van de nieuwe Bedrag fiscale Dotatie werk en PB‐dotatie autonomie fiscale uitgaven gemeenschappen 10.598,6 5.474,8 4.040,5

Basisbedrag 2012 (V) 20.113,9

Bron: Ontwerpverklaring over het algemeen beleid en eigen berekeningen

Vanaf het volgende begrotingsjaar zou dit basisbedrag niet alleen aan de procentuele verandering van het gemiddeld indexcijfer van de consumptieprijzen worden aangepast maar ook aan de reële groei van het bbp. Dit laatste is nieuw ten opzichte van het solidariteitsmechanisme onder de oude BFW. Tabel 84 bevat een illustratie voor het begrotingsjaar 2013.

130

Tabel 84: Evolutie van het basisbedrag van de solidariteitsbijdrage (bedragen in miljoen euro)

Totaal

Basisbedrag Geraamde Reële groei van Bedrag 2012 inflatie 2013 het bbp 2013 2013 20.113,9 1,90% 1,40% 20.783,0

Bron: Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, Economische Vooruitzichten 2012-2017 FPB en eigen berekeningen

In de formule staat db voor het aandeel van het gewest in de totale bevolking en terwijl dpb staat voor het aandeel van het gewest in de federaal gehouden personenbelasting 82 . Een gewest zal de solidariteitstussenkomst ontvangen indien het aandeel van dat gewest in de totale bevolking groter is dan het aandeel van het gewest in de federaal gehouden PBopbrengst 83 . Voor de berekening van het aandeel van de gewesten in de totale bevolking is een beroep gedaan op de Bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 van ADSEI en FPB. Voor het aandeel van de gewesten in de federaal gehouden PB-opbrengst is uitgegaan van de volgende werkhypothese: het aandeel van de gewesten in de totale PB-opbrengst van 2012 wordt hier gebruikt en er wordt verondersteld dat dit aandeel constant blijft over de jaren heen. Indien de oefening wordt gemaakt, blijkt dat ook onder de nieuwe BFW het Waals Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest nog steeds de solidariteitstussenkomst zouden ontvangen. Tabel 85: Bepalen verschil db en dpb db 2012 Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofstedelijk Gewest

dpb 2012 db ‐ dpb

57,59%

63,03%

‐5,45%

32,15%

28,52%

3,63%

10,26%

8,45%

1,81%

Bron: Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, Economische Vooruitzichten 2012-2017 FPB, Bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 ADSEI en FPB en eigen berekeningen

82

Dit is opnieuw de PB-opbrengst zonder het deel van de PB-opbrengst dat naar de gewesten zal gaan (zie 2.2.1) 83 Volgens de Decoster & Sas (2012, p. 18) geldt de volgende redenering: “Wanneer er procentueel meer mensen woonachtig zijn in een gewest dan deze procentueel bijdragen aan de federale PB ontvangsten, ligt de fiscale capaciteit van dat gewest (gemeten als PB opbrengst per hoofd) lager dan het nationaal gemiddelde”.

131

Tot slot zou de nationale solidariteitstussenkomst nog slechts 80% van het verschil tussen het aandeel van het gewest in de totale bevolking en het aandeel van het gewest in de PBopbrengst compenseren. Een illustratie voor begrotingsjaar 2012: Tabel 86: Solidariteitstussenkomst 2012 (bedragen in miljoen euro) Basisbedrag V Waals Gewest Brussels Hoofstedelijk Gewest

20.113,9

(db ‐ dpb) 3,63% 1,81%

V * (db ‐ dpb) * 80% 584,5 291,8

Bron: Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, Economische Vooruitzichten 2012-2017 FPB, Bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 ADSEI en FPB en eigen berekeningen

In het totaal zou de nationale solidariteitstussenkomst in 2012 876,3 miljoen euro bedragen. Indien we dit vergelijken met de solidariteitstussenkomst onder de oude BFW, namelijk 1.150,1 miljoen euro (zie 1.2.2.3), dan blijkt dat de solidariteit onder de nieuwe BFW duidelijk zou afnemen. Dit blijkt nog duidelijker indien we de per capita bedragen vergelijken die het Waals en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zouden ontvangen. Tabel 87: Per capita solidariteitstussenkomst onder de oude en nieuwe BFW (bedragen in euro) 84 Bedrag per capita na de Bedrag per capita na de vijfde staatshervorming zesde staatshervorming Waals Gewest 223,7 165,0 Brussels Hoofdstedelijk 350,0 258,1 Gewest Bron: Aangepaste Middelenbegroting 2012, Bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 ADSEI en FPB en eigen berekeningen

Hier zijn de onderhandelaars duidelijk tegemoet gekomen aan een van de elementen die door velen werd gezien als een probleem van de oude BFW, namelijk een te grote solidariteit (zie 1.3.2.2.1) die aanleiding zou kunnen geven tot een ontwikkelingsval (zie 1.3.2.2.2). 84

Opmerking: de nationale solidariteitstussenkomst onder de oude BFW is berekend aan de hand van de bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 van ADSEI en FPB, hierdoor verschilt ze van de berekeningen in paragraaf 1.2.2.3 waar de bevolkingscijfers gegeven in de aangepaste middelenbegroting 2012 werden gebruikt. Dit werd gedaan om de vergelijking mogelijk te maken met de nationale solidariteitstussenkomst berekend onder de nieuwe BFW waar de bevolkingsvooruitzichten 2010-2060 van ADSEI en FPB zijn gebruikt.

132

2.2.5. Eigen niet-fiscale ontvangsten en leningen Deze twee elementen blijven identiek aan de huidige BFW. Voor de gedetailleerde bespreking zie paragraaf 1.2.4 en 1.2.5. 2.2.6. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Het Vlinderakkoord besteedt specifieke aandacht aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, onder meer op het vlak van de financiering van het gewest. Het gewest heeft namelijk enkele zeer specifieke ‘kenmerken’ die de andere twee gewesten niet hebben en waarvoor financiering op maat nodig is. Een eerste specifiek kenmerk van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is dat een groot aantal mensen in het gewest werken en er hun loon verdienen maar dat deze mensen niet worden belast in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (denk aan de pendelaars of internationale ambtenaren). Dit vormt een probleem voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gezien in België de fiscale capaciteit wordt bepaald op basis van de woonplaats en niet de werkplaats. Dit leidt er toe dat de verdeling van bepaalde dotaties op basis van de fiscale capaciteit (zoals de juste retour-verdeelsleutel) niet wenselijk wordt geacht om toe te passen op het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Een ander kenmerk van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is de aanwezigheid van een groot aantal gebouwen die zijn vrijgesteld van de onroerende voorheffing (zie supra). Dit heeft als gevolg dat het gewest te maken heeft met een inkomensverlies door de misgelopen opbrengst van de onroerende voorheffing. Een laatste specifiek kenmerk van het gewest is dat Brussel zowel nationaal als internationaal een hoofdstad is. Dit brengt heel wat bijkomende kosten met zich mee, zoals uitgaven voor mobiliteit, veiligheid, etc., die dienen gedragen te worden door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Om deze redenen werd besloten de financiering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te herzien en bijkomende middelen te voorzien. Concreet wordt dit gerealiseerd in twee delen: een eerste deel dat in werking treedt in 2012 en een tweede deel dat vervat zal zitten in de nieuwe BFW. In totaal zou het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tegen 2015 461 miljoen euro extra middelen ontvangen. Na 2015 geldt de afspraak dat de herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (uitgezonderd de gemeenten en de

133

gemeenschapscommissies) niet meer zal bedragen dan 0,1% van het bbp. De extra middelen worden verdeeld over het gewest, de gemeenschapscommissies en de gemeentes van het gewest. 2.2.6.1. Eerste deel van de herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Bijzonder aan dit eerste deel bijkomende middelen is dat deze reeds in 2012 zullen worden overgedragen naar het gewest. Het eerste deel van de herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is namelijk gekoppeld aan de goedkeuring van de splitsing van de kieskring BHV in het federale parlement. Op 13 juli 2012 heeft het parlement, samen met de goedkeuring van de splitsing van de kieskring BHV, een bijzondere wet gestemd die het eerste deel van de herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest regelt 85 . Gezien deze wetten reeds gepubliceerd zijn in het Belgische Staatsblad 86 , zou deze nieuwe financiële regeling dan ook al van toepassing moeten zijn. De Bijzondere Wet van 19 juli 2012 houdende een correcte financiering van de Brusselse Instellingen regelt de uitbreiding van de dode hand-compensatie, de mobiliteitsdotatie, het Fonds ter financiering van de internationale rol en de hoofdstedelijke functie van Brussel en de bijkomende bedragen die worden toegekend aan de Franse en Vlaamse Gemeenschapscommissies. Twee elementen van deze wet zijn reeds behandeld: de extra middelen voor de Vlaamse en Franse Gemeenschapscommissie (zie 2.1.6.2) en de uitbreiding van de dode hand-compensatie naar 100% (zie 2.2.3.2). De andere elementen van deze wet worden hieronder besproken. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zal voor zijn mobiliteitsbeleid een speciale dotatie ontvangen. Deze dotatie bedraagt in 2012 45 miljoen euro en dit bedrag zal toenemen tot 135 miljoen euro in 2015. Vanaf 2016 zal deze dotatie worden aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddeld indexcijfer van de consumptieprijzen en aan 50% van de economische groei. Tabel 88: Evolutie mobiliteitsdotatie (bedragen in miljoen euro) 85

Zie http://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/home/stemmingen20120713.pdf voor de stemmingen van 13 juli 2012. 86 BS 22 augustus 2012

134

Bedrag Bedrag Bedrag Bedrag Geraamde 50% van de reële groei Bedrag 2012 2013 2014 2015 inflatie 2016 van het bbp 2016 2016 Mobiliteits‐ 45,0 dotatie

75,0

105,0

135,0

1,80%

50%*2,10%

138,9

Bron: art. 3 van de Bijzondere Wet houdende een correcte financiering van de Brusselse Instellingen, Economische vooruitzichten 2012-2017 FPB en eigen berekeningen

Het ‘Fonds ter financiering van sommige uitgaven die verbonden zijn met de veiligheid voortvloeiend uit de organisatie van de Europese toppen te Brussel’ wordt het ‘Fonds ter financiering van sommige verrichte uitgaven die verbonden zijn aan de veiligheid voortvloeiend uit de organisatie van de Europese toppen te Brussel, evenals van uitgaven voor veiligheid en preventie die verbonden zijn aan de nationale en internationale hoofdstedelijke functie van Brussel’ 87 zodat alle uitgaven met betrekking tot veiligheid in de hoofdstad worden gedekt. Zoals is bepaald in art. 4 van de Bijzondere Wet houdende een correcte financiering van de Brusselse Instellingen zal er een art. 64ter aan de BFW worden toegevoegd. Dit artikel bepaalt dat het Fonds een voorafneming op de opbrengst van de personenbelasting zal ontvangen van 55 miljoen euro 88 . De tweetaligheid van de Brusselse instellingen en overheden moet gewaarborgd blijven. Om ambtenaren hiertoe te motiveren is een taalpremie (in verhouding tot het niveau van de taalkennis) voorzien voor iedere ambtenaar (statutair of contractueel) die het niveau van zijn taalkennis laat testen. Hiervoor voorziet de federale overheid een dotatie voor de Brusselse gemeentes (Bisciari & Van Meensel, 2012). Via de oprichting van een begrotingsfonds Taalpremies (zie art. 8 & 9 van de wet in voetnoot 87) zal in 2012 een dotatie van 25 miljoen euro worden voorzien. Dit basisbedrag zou overeenstemmen met het gemiddelde bedrag dat op dit moment aan taalpremies wordt gespendeerd door de verschillende Brusselse lokale instellingen89 . Vanaf volgend begrotingsjaar zal dit bedrag 87

Zie eveneens art. 3 van de Wet van 19 juli 2012 houdende wijziging van de wet van 10 augustus 2001 tot oprichting van een fonds ter financiering van de internationale rol en de hoofdstedelijke functie van Brussel en tot wijziging van de organieke wet van 27 december 1990 houdende oprichting van begrotingsfondsen. 88 Deze 55 miljoen euro bestaat uit de 25 miljoen euro die het Fonds jaarlijks krijgt (sinds 2004) en 30 miljoen euro bijkomende middelen welke voorzien zijn in het Vlinderakkoord. Bron: Nassaux, 2012, p. 30. 89 Verschillende Brusselse gemeentes en lokale overheidsinstellingen vereisen dat hun ambtenaren een taalbrevet afleggen (zie Selor: http://www.selor.be/nl/testen/taaltesten/ambtenaar-taalcertificaat-uitoefeningjob-lokale-overheid )

135

worden aangepast aan de procentuele verandering van het gemiddeld indexcijfer van de consumptieprijzen. Tabel 89: Dotatie voor de taalpremies (bedragen in miljoen euro) Basisbedrag Geraamde Bedrag 2012 inflatie 2013 2013 Dotatie taalpremie

25,0

1,90%

25,5

Bron: Wet houdende wijziging van de wet van 10 augustus 2001 tot oprichting van een fonds ter financiering van de internationale rol en de hoofdstedelijke functie van Brussel en tot wijziging van de organieke wet van 27 december 1990 houdende oprichting van begrotingsfondsen & eigen berekeningen

2.2.6.2. Tweede deel van de herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Dit tweede onderdeel van de herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zou worden opgenomen in de nieuwe BFW en zou dus pas worden uitgevoerd als de hervormde BFW in werking treedt. Het gaat om de zogenaamde “correctie voor de pendelaars” en een financiering “internationale ambtenaren” (Regeerakkoord, p. 65). Bij de correctie voor de pendelaars gaat men ervan uit dat de pendelaars uit de twee andere gewesten volop gebruik maken van de openbare diensten en infrastructuur van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, zonder dat het Brussels Hoofdstedelijk gewest hier een vergoeding voor krijgt. Dit volgt uit het feit dat de PB wordt geïnd op basis van de woonplaats en niet de werkplaats (Bisciari & Van Meensel, 2012). Bijgevolg ligt de belastingopbrengst in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beduidend lager dan wanneer er een verdeling zou zijn op basis van de werkplaats terwijl de infrastructuur wel dagelijks belast wordt en moet worden onderhouden. Vandaar een horizontale dotatie, betaald door de andere twee gewesten, als compensatie voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Er wordt voorzien dat deze dotatie tegen 2015 44 miljoen euro90 zou bedragen en dat dit bedrag daarna (vanaf 2016) nominaal constant wordt gehouden. De 44 miljoen euro moet gefinancierd worden door de andere twee gewesten en zou een deel van het verlies aan potentiële belastinginkomsten dat verband houdt met de netto stroom pendelaars moeten compenseren (Ontwerpverklaring algemeen beleid, 2011). Gezien dit bedrag zou worden betaald door het Vlaams en het Waals Gewest moet dit bedrag onder deze twee gewesten 90

In 2013 zou deze dotatie 13 miljoen euro bedragen en in 2014 28 miljoen euro.

136

verdeeld worden. Er zou een verdeelsleutel bepaald worden die equivalent is aan het aantal pendelaars. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft ook te maken met een verlies aan potentiële gewestelijke belastinginkomsten als gevolg van de ambtenaren die werkzaam zijn in de internationale instellingen aanwezig in onze hoofdstad en die geen personenbelastingen dienen te betalen in België 91 . Het Brussels Hoofdstedelijk gewest zal enkel een compensatie ontvangen voor het aandeel internationale ambtenaren in het gewest dat groter is dan het aandeel internationale ambtenaren in de andere twee gewesten. Zoals Bisciari en Van Meensel (2012) berekend hebben, bedraagt de loonsom van de internationale ambtenaren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 15,4% ten opzichte van 0,7% in het Vlaams en Waals Gewest. Tegen 2015 zou deze dotatie 159 miljoen euro bedragen na een lineaire toename in de jaren ervoor (2013: 48 miljoen euro, 2014: 101 miljoen euro). Vanaf begrotingsjaar 2016 zou dit bedrag nominaal constant blijven. 2.2.7. Evolutie van de middelen die de gewesten de komende tien jaar zullen ontvangen 92 Ook hier wordt er gepoogd om een beeld te schetsen van de middelen die de gewesten de komende tien jaar zouden ontvangen onder de nieuwe BFW. Net zoals bij de gemeenschappen wordt ook de vergelijking gemaakt met de middelen die de gewesten zouden ontvangen indien de oude BFW de volgende tien jaar van kracht zou blijven. Hieruit zou dus analoog aan de gemeenschappen (zie 2.1.7) duidelijk moeten worden welke impact de nieuwe BFW zou hebben op de financiering van de gewesten. De herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de dode hand-compensatie worden analoog aan paragraaf 1.2.7 buiten beschouwing gelaten net als de gewestbelastingen. De werkhypothesen die in eerdere paragrafen zijn gemaakt, blijven nog steeds van toepassing en ook hier is geen rekening gehouden met de eventuele bedragen 91

Het gaat hier onder meer over Europese ambtenaren of werknemers van de NAVO. Deze simulaties zijn gebeurd aan de hand van een model waarin de eerder besproken werkhypotheses van toepassing zijn en waar gebruik werd gemaakt van groei-, inflatie- en bevolkingsvooruitzichten van het FPB (tot 2017 waarna de werkhypothese werd gehanteerd dat de groei en inflatie constant blijven). 92

137

die de gewesten extra zouden ontvangen onder het overgangsmechanisme of de sokkel (zie 2.4). De bespreking blijft beperkt tot de evolutie van de PB-opbrengst, de nationale solidariteitstussenkomst en de totale middelen (exclusief de gewestbelastingen). 2.2.7.1. De opbrengst van de personenbelasting voor de gewesten Voor er wordt gekeken naar de evolutie van de PB-opbrengst voor de gewesten moet er eerst gewezen worden op de belangrijke rol van de elasticiteitsbonus in de opbrengst van de uitgebreide fiscale autonomie voor de gewesten. In paragraaf 2.2.1.1.3 werd reeds gewezen op het feit dat deze bonus afhankelijk is van de elasticiteit van de personenbelasting ten opzichte van het belastbaar inkomen (bij ongewijzigd beleid). De exacte bepaling van deze elasticiteit is echter zeer moeilijk. Door middel van de volgende simulatie wordt aangetoond hoe groot de impact kan zijn van een hoger of lager dan verwachte elasticiteit op de middelen die de gewesten ontvangen uit de PB-opbrengst. De volgende werkhypotheses worden gehanteerd voor de simulatie van de PB-elasticiteit: er wordt verwacht dat de elasticiteit dezelfde is voor de federale overheid als voor de drie gewesten 93 en dat ze constant blijft gedurende de volgende tien jaar. Als basisscenario wordt de elasticiteit genomen welke de onderhandelaars hebben gehanteerd, nl. een supra-unitaire elasticiteit van de belasting per hoofd in reële termen ten opzichte van het belastbaar inkomen per hoofd in reële termen 94 die 1,55 bedraagt. Het eerste alternatief is een PB-elasticiteit die hoger is dan 1,55, nl. 1,773 95 . Deze elasticiteit bekomen Lenoir & Valenduc (2006) in hun herziening van de macro-economische methode voor de raming van de fiscale ontvangsten en werd initieel gebruikt in de budgettaire context 96 . Het tweede alternatieve scenario is de PB-elasticiteit die Decoster &

93

Frogneux & Saintrain (2012) hebben aangetoond dat de PB-elasticiteit wel kan verschillen van gewest tot gewest. 94 Waarbij de belasting de finale belasting is, inclusief de gemeentelijke opcentiemen maar exclusief de bijzondere sociale zekerheidsbijdragen (Frogneux & Saintrain, 2012, p. 10). 95 Voor een mogelijke verklaring waarom de PB-elasticiteit, die gehanteerd wordt door de Studie- en Documentatiedienst van de FOD Financiën, veel hoger ligt dan de PB-elasticiteit verkozen door de onderhandelaars zie Frogneux & Saintrain (2012, p.11). 96 Ondertussen zou deze elasticiteit reeds een actualisatie hebben ondergaan en zou ze naar beneden toe zijn herzien.

138

Sas (2012) hanteren, nl. 1,15. Belangrijk verschil met de vorige twee scenario’s is dat het ditmaal gaat om de gevoeligheid van de personenbelasting ten opzichte van de bbp-groei 97 . Figuur 25 geeft meteen weer dat de grootte van de elasticiteit een belangrijke rol speelt in de middelen die de gewesten zouden ontvangen uit de PB. Indien de elasticiteit lager uitvalt dan de onderhandelaars verwachten, dus alternatief 2, vertaalt dat zich tegen 2022 in een minderopbrengst (t.o.v. het basisscenario) voor de gewesten van ongeveer 1.218,1 miljoen euro. Valt de elasticiteit hoger uit (alternatief 1) dan wat de onderhandelaars verwachten (basisscenario) dan krijgen de gewesten in 2022 een bonus van rond 700 miljoen euro. Met andere woorden: hoe hoger de PB-elasticiteit hoe voordeliger de nieuwe BFW zou zijn voor de gewesten (Decoster & Sas, 2012, p.11). Figuur 25: Simulatie van de totale PB-opbrengst voor de gewesten: rol van de elasticiteit (bedragen in miljoen euro) 18.000,000 17.000,000 16.000,000 15.000,000 14.000,000 13.000,000

Basisscenario ( = 1,55) Alternatief 1 ( = 1,773) Alternatief 2 ( = 1,15)

12.000,000 11.000,000 10.000,000

Bron: Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, Lenoir & Valenduc (2006), Decoster & Sas (2012) en Eigen berekeningen

De elasticiteit van de personenbelasting is dus van groot belang voor de middelen die de gewesten krijgen uit de PB. Dit belang wordt alleen nog maar groter doordat deze PBelasticiteit een hoogst onzeker gegeven is. Het verleden heeft immers duidelijk aangetoond dat deze elasticiteit zeer variabel evolueert over de tijd heen (zie Grafiek 1 in Elasticiteit 97

De impact van de PB-elasticiteit wordt voor de drie scenario’s telkens op dezelfde wijze nagegaan. Namelijk door het bedrag van de extra fiscale autonomie aan te passen aan de inflatie en aan het product van de economische groei en de PB-elasticiteit.

139

van de personenbelasting (2012)). Daarnaast moet ook gewezen worden op de rol van bepaalde hypotheses welke gehanteerd worden voor de bepaling van de PB-elasticiteit van de onderhandelaars. De vraag kan gesteld worden of deze wel hanteerbaar zijn op langere termijn. Zo is het moeilijk aan te nemen dat het belastingbeleid alsook de inkomensverdeling op tien jaar tijd niet zouden wijzigen. Kortom: de PB-elasticiteit en de omvang van de elasticiteitsbonus voor de gewesten zijn uitermate onzekere gegevens. Voor de evolutie van de middelen die de gewesten ontvangen onder de nieuwe BFW wordt in de onderstaande analyse rekening gehouden met de PB-elasticiteit die de onderhandelaars hebben aangenomen, nl. 1,55. De PB-dotatie die de gewesten krijgen en de negatieve term die daarvan wordt afgetrokken, zou onder de nieuwe BFW verdwijnen en vervangen worden door een uitbreiding van de fiscale autonomie. Deze uitbreiding van de fiscale autonomie zou de vorm aannemen van uitgebreide opcentiemen op de personenbelasting. Figuur 26 en Figuur 27 geven de evolutie weer van het bedrag waarmee de fiscale autonomie zou worden uitgebreid voor de drie gewesten. Het gaat om de evolutie van de groei van dit bedrag per miljoen inwoners met 2012 als basisjaar. Er is met andere woorden rekening gehouden met de verwachte demografische evolutie. Voor alle drie de gewesten zou het niveau van de middelen onder de nieuwe BFW beduidend hoger liggen dan dat van de oude BFW. Als gevolg van het model van de uitgebreide opcentiemen krijgen de gewesten immers niet alleen de PB-opbrengst maar ook een deel van de elasticiteitsbonus. Met andere woorden, de drie gewesten zouden voordeel doen bij het afschaffen van de PBdotatie en de negatieve term in ruil voor het invoeren van de uitgebreide fiscale autonomie. Figuur 26: Evolutie groei PB-middelen per miljoen inwoners onder de oude en nieuwe BFW voor het Vlaams en Waals Gewest Luik A: Vlaams Gewest

Luik B: Waals Gewest

140

160

160

150

150

140

140

130 120

VG oud VG nieuw

130 120

110

110

100

100

WG oud WG nieuw

Bron: Eigen berekeningen ‘Oude’ PB-middelen: PB-dotatie – negatieve term ‘Nieuwe’ PB-middelen: opbrengst uit de uitgebreide fiscale autonomie (gerealiseerd door middel van uitgebreide opcentiemen)

Figuur 27: Evolutie groei PB-middelen per miljoen inwoners onder de oude en nieuwe BFW voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 160 150 140 130 120

Bru H G oud Bru H G nieuw

110 100

Bron: Eigen berekeningen ‘Oude’ PB-middelen: PB-dotatie – negatieve term ‘Nieuwe’ PB-middelen: opbrengst uit de uitgebreide fiscale autonomie (gerealiseerd door middel van uitgebreide opcentiemen)

2.2.7.2. De nationale solidariteitstussenkomst Ook het solidariteitsmechanisme zou onder de nieuwe BFW sterk veranderen. Figuur 28 toont meteen aan dat het gewijzigde solidariteitsmechanisme dan ook een grote impact zal

141

hebben op de financiële middelen van het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest (het Vlaams Gewest ontvangt vooralsnog geen solidariteitstussenkomst). De beide gewesten zouden onder de nieuwe BFW substantieel minder solidariteitstussenkomst ontvangen. Dit volgt onder meer uit het feit dat het solidariteitsmechanisme nog slechts 80% van het verschil tussen het aandeel van de bevolking en het aandeel in de PB-opbrengst compenseert. Vooral het Waals Gewest zou flink wat middelen ‘verliezen’ als gevolg van de invoering van de nieuwe BFW. Belangrijk is dat Figuur 28 duidelijk aantoont dat de solidariteit onder de nieuwe BFW duidelijk zou afnemen. Zoals werd aangegeven in paragraaf 2.2.4 is er dus een oplossing gevonden voor een van de knelpunten uit de oude BFW (zie 1.3.2.2.1). Figuur 28: Evolutie van de nationale solidariteitstussenkomst onder de oude en nieuwe BFW (in % van het bbp) 0,230% 0,210% 0,190% 0,170%

WG oud

0,150%

Bru H G oud

0,130%

WG nieuw

0,110%

Bru H G nieuw

0,090% 0,070% 0,050% 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

Bron: Eigen berekeningen ‘Oude’ nationale solidariteitstussenkomst, zie paragraaf 1.2.2.3 ‘Nieuwe’ nationale solidariteitstussenkomst, zie paragraaf 2.2.4

2.2.7.3. Totaal (exclusief gewestbelastingen) Net zoals bij de gemeenschappen (zie paragraaf 2.1.7.3) lijkt het er in Figuur 29 op dat alle drie de gewesten erop vooruit zullen gaan onder de nieuwe BFW. Ook hier moet deze evolutie genuanceerd worden. De drie gewesten zouden onder de nieuwe BFW effectief meer middelen ontvangen. Dit is enerzijds het gevolg van de uitbreiding van de fiscale autonomie (de rol van de elasticiteitsbonus) en anderzijds door de dotaties ter financiering

142

van de nieuwe bevoegdheden. Het is dus niet zo dat de gewesten deze middelen vrij zouden kunnen besteden, meer zelfs, de dotaties voor de nieuwe bevoegdheden zijn gelinkt aan zware uitgavenposten (zoals arbeidsmarktbeleid). Hierbij komt dan ook nog eens dat niet alle middelen die er federaal voor beschikbaar zijn, zouden worden overgedragen 98 . Figuur 29: Evolutie totale middelen (exclusief gewestbelastingen) onder de oude en nieuwe BFW (in % van het bbp) 3,50% 3,00% 2,50%

VG oud WG oud

2,00%

Bru H G oud 1,50%

VG nieuw

1,00%

WG nieuw Bru H G nieuw

0,50% 0,00% 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022


Vermits de absolute bedragen geëvalueerd worden zonder ook rekening te houden met de verwachte demografische evolutie, wordt er beter beoordeeld of de gewesten er op zouden vooruit gaan op basis van de groei van het totaalbedrag per miljoen inwoners met 2012 als basisjaar. Uit Figuur 30 volgt dan dat het totaalbedrag voor het Vlaams (luik A) en het Waals Gewest (luik B) duidelijk sneller zou groeien onder de nieuwe BFW. Tegen 2022 is voor beide gewesten het niveau van de nieuwe BFW duidelijk hoger. Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zou het beeld echter niet eenduidig zijn. Zoals kan worden afgeleid uit Figuur 31 blijkt dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aanvankelijk minder middelen zou krijgen onder de nieuwe BFW. Pas vanaf 2020 zouden de middelen uit de nieuwe BFW voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het niveau van de oude BFW inhalen. Dit is onder meer het gevolg van de inperking van de solidariteitsbijdrage. Hierbij is echter wel 98

Zoals vermeld in paragraaf 2.2.2.1 wordt er voor de dotatie werk maar 90% van de middelen overgedragen (de resterende 10% wordt opgenomen in het overgangsmechanisme).

143

geen rekening gehouden met de extra middelen die het gewest en haar instellingen zullen krijgen onder de herfinanciering van de Brusselse instellingen. Het beeld dat wordt geschetst in Figuur 30 en Figuur 31 moet echter verder genuanceerd worden. Zo blijkt uit Bayenet (2012, p. 39) dat het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk

Gewest

aanzienlijk

meer

middelen

nodig

hebben

voor

hun

arbeidsmarktbeleid dan wat ze onder de nieuwe BFW zouden krijgen. Hoewel niet alle parameters gekend zijn doet dit vermoeden dat het correcter zou zijn om te stellen dat hooguit het Vlaams Gewest zou ‘winnen’ bij de nieuwe BFW. Deze bevinding ligt in de lijn van Decoster & Sas (2012) en wordt tevens bevestigd in paragraaf 2.4 en Tabel 90. Figuur 30: Evolutie groei van de totale middelen (exclusief gewestbelastingen) per miljoen inwoners onder de oude en nieuwe BFW voor het Vlaams en Waals Gewest Luik A: Het Vlaams Gewest

Luik B: het Waals Gewest

145

145

140

140

135

135

130

130 125 VG oud

120

VG nieuw

115

WG nieuw

115

110

110

105

105

100

100 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

WG oud

120

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

125


144

Figuur 31: Evolutie groei van de totale middelen (exclusief gewestbelastingen) per miljoen inwoners onder de oude en nieuwe BFW voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 145 140 135 130 125 Bru H G oud

120

Bru H G nieuw

115 110 105 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

100


Tot slot dient ook hier gewezen te worden op de rol van de sokkel of het overgangsmechanisme (zie 2.4). In het startjaar van de nieuwe BFW zouden het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een volledige compensatie ontvangen voor het ‘verlies’ ten opzichte van de oude BFW terwijl het Vlaams Gewest haar ‘winst’ terug zou moeten afstaan.

145

2.3. Responsabilisering Zoals eerder aangegeven (zie 1.3.2.3) is het de bedoeling van de zesde staatshervorming om de responsabilisering van de gewesten en gemeenschappen uit te breiden. Voor de gewesten zou dit deels gerealiseerd worden door de fiscale autonomie gevoelig uit te breiden. Ze zullen de gevolgen van hun gevoerde beleid duidelijk voelen in hun PBopbrengst. De gemeenschappen worden ook reeds geresponsabiliseerd door het feit dat de dotaties voor gezondheidszorg en hulp aan bejaarden slechts deels gekoppeld zijn aan de groei, zij zullen de beschikbare middelen goed en correct moeten besteden om niet in de problemen te komen. Naast deze eerder ‘impliciete’ responsabiliseringsmechanismes heeft het Vlinderakkoord ook nog twee ‘expliciete’ responsabiliseringsmechanismes voorzien, namelijk inzake pensioenen en klimaat. 2.3.1. Pensioenen Tot op vandaag staat de federale overheid in voor de financiering van de pensioenen van de statutaire ambtenaren van de gemeenschappen en gewesten. En dit ondanks de Bijzondere Wet van 5 mei 2003 99 waarin reeds werd bepaald dat de gemeenschappen en gewesten een responsabiliseringsbijdrage dienden te betalen. Het mechanisme dat beschreven staat in deze Bijzondere Wet is echter nooit toegepast. Gezien de budgettaire uitdagingen waarvoor de federale overheid staat, waaronder de vergrijzing en de pensioenkost, is het van belang dat de deelstaten (zowel de gemeenschappen als de gewesten) de kost van de vergrijzing helpen dragen. Vandaar dat het Vlinderakkoord voorstelt om het mechanisme dat beschreven is in de Bijzondere Wet van 5 mei 2003 vanaf 2012, na overleg met de deelstaten, in werking te laten treden. Het is de bedoeling dat de deelstaten deze responsabiliseringsbijdrage reeds vanaf het begrotingsjaar 2012 zouden betalen aan de federale overheid en dus niet wanneer de nieuwe BFW in werking treedt. Het lijkt op dit moment (afsluiten redactie van de tekst: 23/08/2012) echter nog lang niet zeker of de deelstaten reeds in 2012 hun eerste bijdrage

99

BS 15 mei 2003

146

zullen betalen. Het overleg omtrent de bijdrage voor de pensioenen lijkt vast te zitten of is onderbroken. Vanaf 2016 zou via de nieuwe BFW een nieuw mechanisme in werking treden dat ervoor moet zorgen dat de responsabiliseringsbijdrage vanaf 2016 progressief en lineair zal toenemen tot ze in 2030 gelijk zou zijn aan de bijdrage die tot op heden wordt betaald door de deelstaten voor het contractueel personeel, namelijk 8,86% (Bayenet, 2012, p. 45). Volgens Bisciari en Van Meensel (2012) zou vanaf 2016 de grootste bijdrage moeten worden doorgestort aan de federale staat: ‐

ofwel het bedrag dat volgt uit het mechanisme beschreven in de Bijzondere Wet van 5 mei 2003;

‐

ofwel het bedrag dat volgt uit het nieuwe mechanisme dat zal beschreven staan in de nieuwe BFW.

Er wordt verwacht dat het bedrag dat volgt uit het nieuwe mechanisme van de BFW snel het grootst zal zijn. Tot slot is het nog van belang te wijzen op het feit dat het responsabiliseringsmechanisme voor de pensioenen niet zal opgenomen worden in het overgangsmechanisme (zie 2.4). Het gaat hier dus om een overdracht van de deelstaten naar de federale overheid waarvoor ze geen compensatie zullen krijgen. 2.3.2. Klimaat De regels van dit responsabiliseringsmechanisme zijn nog niet bepaald. Wel is overeengekomen dat er een systeem zou worden uitgewerkt waarbij elk gewest een doelstelling of traject zal opgelegd krijgen voor het reduceren van zijn broeikasgassen in de sector gebouwen. Indien het gewest in kwestie zijn doelstelling behaalt en overschrijdt, zou het gewest een financiële bonus krijgen in verhouding met de ‘extra’ reductie die ze heeft gerealiseerd. De middelen om de financiële bonus federaal te financieren mogen enkel komen uit het federale aandeel in de veiling van de Emissions Trading Schemeemissierechten. Indien het gewest haar doelstelling niet haalt, zou het gewest een financiële malus moeten betalen in verhouding met de reductie die ze niet heeft gerealiseerd. De

147

federale overheid zou de middelen die ze ontvangt uit de financiële malus dan investeren in beleid voor de reductie van de broeikasgassen. De finale constructie van dit mechanisme zou worden vastgelegd in een gewone wet die op hetzelfde moment als de Bijzondere Financieringswet zal gestemd worden.

148

2.4. Het overgangsmechanisme Tot slot hebben de onderhandelaars vastgelegd dat geen enkele deelstaat tijdens het aanvangsjaar van de nieuwe BFW middelen zou ‘winnen’ of ‘verliezen’. Om dit te realiseren voorziet het Vlinderakkoord een overgangsmechanisme dat ook wel de sokkel wordt genoemd. De bedoeling van het overgangsmechanisme is om de transitie tussen de oude BFW en de nieuwe BFW vlot en vooral niet te bruusk te laten verlopen. Het overgangsmechanisme zou als volgt worden toegepast: in het eerste jaar dat de nieuwe BFW in werking treedt, zou een egalisatiebedrag bepaald worden die de deelstaten extra kunnen krijgen of net moeten afstaan. Dit bedrag zou dan de komende tien jaar nominaal constant worden gehouden (het zou dus niet mee evolueren met inflatie of economische groei) om daarna in de volgende tien jaar lineair af te nemen. Na 20 jaar zou het overgangsmechanisme dus volledig verdwenen moeten zijn en dan pas zouden de mechanismes van de nieuwe BFW volledig voelbaar zijn voor alle deelstaten. Er kan dus gesteld worden dat deze 20 jaar ruim voldoende zal zijn om de deelstaten voor te bereiden op de werking van de nieuwe BFW en de eventuele financiële gevolgen. Volgens Decoster & Sas (2012) wordt het egalisatiebedrag zeer eenvoudig bepaald, nl. door voor iedere deelstaat te bepalen wat ze zou winnen of verliezen onder de nieuwe BFW ten opzichte van de oude BFW. Daarna dient simpelweg het tegengestelde teken voor dit bedrag te worden geplaatst. Dit wordt geïllustreerd in de onderstaande tabellen voor iedere deelstaat aan de hand van het hierboven beschreven model. Voor zowel de gewesten als de gemeenschappen wordt het egalisatiebedrag bepaald voor het begrotingsjaar 2012. De egalisatiebedragen voor de gewesten worden bekomen door het verschil te maken tussen wat de gewesten zouden ontvangen onder de nieuwe BFW en wat ze ontvangen onder de huidige BFW. Hierbij is geen rekening gehouden met de bijkomende PBmiddelen gezien daar niets wijzigt, idem voor de gewestbelastingen. De dode handcompensatie en de herfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn hier ook niet opgenomen in de sokkel. Dit levert de volgende resultaten op:

149

Tabel 90: Egalisatiebedragen gewesten (bedragen in miljoen euro) Egalisatiebedrag 2012 Sokkel Vlaams Gewest 290,954 ‐290,954 Waals Gewest ‐640,841 640,841 Brussels Hoofdstedelijk ‐14,035 14,035 Gewest Bron: eigen berekeningen

Concreet houdt dit dus in dat het Vlaams Gewest als enige gewest zou ‘winnen’ bij de nieuwe BFW (zie ook 2.2.7). Door het overgangsmechanisme, dat beoogt in het eerste jaar de nieuwe BFW neutraal te maken, zou het Vlaams Gewest echter 291 miljoen euro minder krijgen dan wat volgt uit de berekeningsmechanismes van de nieuwe BFW en dus geen ‘winst’ meer maken ten opzichte van de oude BFW. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waals Gewest zouden daarentegen, dankzij de sokkel, net meer middelen krijgen. Deze bedragen zouden, zoals eerder besproken, de eerste tien jaar nominaal constant blijven. Dit houdt dus in dat Vlaanderen de komende tien jaar 291 miljoen euro minder zou krijgen, ongeacht de evolutie van deze winst ten opzichte van de oude BFW in de toekomst (Decoster & Sas, 2012). Terwijl het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waals Gewest de komende tien jaar zeker kunnen zijn van respectievelijk 14 en 641 miljoen euro meer. De volgende tien jaar zouden deze bedragen lineair afnemen om na 20 jaar op nul uit te komen. Voor de gemeenschappen is exact hetzelfde principe van toepassing. Gezien er echter informatie ontbreekt met betrekking tot de huidige verdeling over de gemeenschappen van de financiële middelen die de federale overheid nu spendeert aan de nieuwe bevoegdheden is het egalisatiebedrag hier voorlopig enkel bepaald aan de hand van de verschillen in de btw-dotatie, PB-dotatie en de dotatie ter compensatie van het kijken luistergeld. Verder is er voor de berekening van de sokkel ook geen rekening gehouden met de bestaande dotaties die niet wijzigen.

150

Tabel 91: Egalisatiebedragen gemeenschappen (in miljoen euro) Egalisatiebedrag 2012 Sokkel Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap

‐89,435

89,435

89,435

‐89,435


Gezien het ontbreken van de nieuwe bevoegdheden in de berekening van het egalisatiebedrag krijgen we slechts een potentieel beeld van wie zou ‘winnen’ en wie ‘verliest’. Opnieuw blijkt dat de Franse Gemeenschap zou ‘winnen’ bij de nieuwe BFW, zie eveneens paragraaf 2.1.7. De 89,4 miljoen euro winst ten opzichte van de nieuwe BFW zou de Franse Gemeenschap echter, net als het Vlaams Gewest, weer moeten afstaan onder het regime van het overgangsmechanisme. Los van de evolutie van haar winst zou de Franse Gemeenschap onder de nieuwe BFW dus tien jaar lang 89,4 miljoen euro minder ontvangen. Daarentegen zou de Vlaamse Gemeenschap de komende tien jaar 89,4 miljoen euro extra ontvangen, ongeacht de evolutie van haar verlies ten opzichte van de oude BFW. Net zoals bij de gewesten zouden de egalisatiebedragen de volgende tien jaar lineair afnemen tot het overgangsmechanisme na 20 jaar volledig verdwenen is. Daarbij dient nog te worden opgemerkt dat de bijdragen die de gemeenschappen en gewesten dienen te betalen als gevolg van de twee nieuwe responsabiliseringsmechanismes niet onder de sokkel zouden vallen.

151

2.5. Samenvatting In het tweede deel van deze eindverhandeling is een stand van zaken gegeven van hoe de BFW er mogelijk zou kunnen uitzien na de zesde staatshervorming. Op basis van de beschikbare informatie werd getracht een beeld te schetsen van de mogelijke wijzigingen in de financiering van de gemeenschappen en gewesten. Aan de hand van een model (opgesteld met behulp van verschillende werkhypotheses) werd gepoogd om de evolutie van de nieuwe BFW weer te geven en dit telkens ten opzichte van de oude BFW. Indien de nieuwe BFW reeds van kracht zou zijn in 2012 dan zou de federale overheid 38.795,2 miljoen euro 100 of 10,30% van het bbp moeten doorstorten naar de deelstaten. Dit is een duidelijke toename ten opzichte van de huidige BFW waar de federale overheid in 2012 8,86% van het bbp doorstort naar de gemeenschappen en gewesten. Van deze 10,30% is 4,12% van het bbp voor de financiering van de nieuwe bevoegdheden (gezinsbijslag, ouderenzorg, gezondheidszorg, werk en fiscale uitgaven) die als gevolg van de zesde staatshervorming worden overgeheveld naar de gemeenschappen en gewesten. De uitbreiding van de fiscale autonomie via de personenbelasting die voorzien is onder de nieuwe BFW zou 2,81% van het bbp vertegenwoordigen. Net zoals onder de oude BFW zouden de gemeenschappen nog steeds gefinancierd worden op basis van dotaties. De bestaande btw- en PB-dotatie zouden wijzigen ten opzichte van de oude BFW. Zo zou het kijken luistergeld bij de btw-dotatie gevoegd worden en dus niet langer tot de PB-dotatie behoren. De Lambermontmiddelen, welke retroactief eindigen vanaf 2010, zouden op hun beurt dan weer verdeeld worden over de btw- en PB-dotatie. De gemeenschappen zouden ook nieuwe dotaties ontvangen voor de financiering van hun nieuwe bevoegdheden. Deze dotaties zouden volledig op basis van behoeftecriteria verdeeld worden. Tot slot blijven de lotto-middelen en een dotatie voor de buitenlandse studenten behouden. De financiering van de gewesten zou ingrijpend wijzigen ten opzichte van de BFW na de vijfde staatshervorming. Zo verdwijnen de PB-dotatie en de negatieve term in ruil voor een 100

Dit bedrag volgt uit de simulaties van het hierboven behandelde model.

152

uitbreiding van de fiscale autonomie, welke gerealiseerd zou worden via de personenbelasting. De gewestbelastingen zouden niet wijzigen ten opzichte van de oude BFW en blijven behouden. Daarnaast zouden de gewesten een nieuwe dotatie ontvangen voor de financiering van hun nieuwe bevoegdheden met betrekking tot werk en fiscale uitgaven. Deze dotaties zouden verdeeld worden op basis van de nieuwe PB-verdeelsleutel. Onder de hervormde BFW zouden de bijkomende PB-middelen behouden blijven. Het solidariteitsmechanisme blijft eveneens bestaan maar zou grondig gewijzigd worden. Zo zou het nieuwe systeem moeten vermijden dat de solidariteit een te grote omvang zou aannemen. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en meer precies Brussel-Hoofdstad kreeg tijdens de zesde staatshervorming bijzondere aandacht, wat heeft geleid tot de herfinanciering van de Brusselse instellingen. Deze herfinanciering zal in twee delen gebeuren. Het eerste deel dat de uitbreiding van de dode hand-compensatie, de uitbreiding van de dotatie voor de Franse en Vlaamse Gemeenschapscommissie, de uitbreiding Fonds ter financiering van de internationale rol en de hoofdstedelijke functie van Brussel en een mobiliteitsdotatie bevat zal reeds in 2012 in werking treden (samen met de splitsing van BHV). Het tweede deel treedt in werking op hetzelfde moment als de nieuwe BFW en omvat een compensatie gelinkt aan de aanwezigheid van pendelaars en internationale ambtenaren werkzaam in Brussel. In de nieuwe BFW wordt ook responsabilisering van belang. Dit wordt gerealiseerd door enerzijds een responsabiliseringsmechanisme voor de gemeenschappen en gewesten met betrekking tot pensioenen en anderzijds een responsabiliseringsmechanisme voor de gewesten op het vlak van klimaat. Tot slot zou er een overgangsmechanisme voorzien worden waardoor de nieuwe BFW in haar aanvangsjaar neutraal zou zijn voor de deelstaten. Deze egalisatiebedragen zouden de eerste tien jaar nominaal constant worden gehouden om vervolgens de volgende tien jaar geleidelijk aan te worden afgebouwd. Pas na 20 jaar zou het overgangsmechanisme volledig verdwijnen. Dit zou de deelstaten in staat moeten stellen om zich voor te bereiden op de nieuwe financieringsmechanismen van de hervormde BFW.

153

3. Besluit Als gevolg van het Vlinderakkoord en de zesde staatshervorming zal de BFW grondig hervormd worden en zal ze de komende tijd een ‘hot topic’ zijn. Vandaar deze eindverhandeling waarin zowel de BFW in haar huidige vorm als de BFW zoals ze er zou kunnen uitzien na de zesde staatshervorming besproken worden. In het eerste deel van deze eindverhandeling stond de BFW na de vijfde staatshervorming centraal. Daaruit blijkt dat de gemeenschappen enkel gefinancierd worden op basis van dotaties. Het gaat om een btw-dotatie (inclusief Lambermontmiddelen), een PB-dotatie, een dotatie ter compensatie voor het kijken luistergeld en specifieke dotaties (waaronder de Lotto-middelen). De gewesten worden op hun beurt gefinancierd door een combinatie van dotaties van de federale overheid (PB-dotatie verminderd met de negatieve term en bijkomende middelen), de opbrengst uit hun fiscale autonomie (gewestbelastingen en beperkte opcentiemen op de PB) en eventueel een nationale solidariteitstussenkomst. Zoals volgde uit de analyse en de literatuur heeft de huidige BFW te kampen met enkele probleempunten. Een gebrek aan transparantie, de complexiteit van de wet, de perverse effecten (veroorzaakt door een te hoge solidariteit en de negatieve term), de vraag naar fiscale autonomie en responsabilisering waren dan ook de aanleiding om de BFW grondig te hervormen. In het tweede deel van deze eindverhandeling werd de BFW zoals ze er zou kunnen uitzien na de zesde staatshervorming, behandeld. Hierbij werd op basis van de beschikbare informatie geprobeerd om een zo duidelijk mogelijk beeld te scheppen van hoe de financiering van de gemeenschappen en de gewesten er zou kunnen uitzien onder de nieuwe BFW. Hoewel de gemeenschappen nog steeds op basis van dotaties zouden worden gefinancierd en de gewesten via de combinatie van dotaties en fiscale autonomie zou de BFW na uitvoering van de zesde staatshervorming toch ingrijpend wijzigen. Zo zouden de gemeenschappen drie nieuwe dotaties krijgen voor de financiering van hun nieuwe bevoegdheden (gezinsbijslag, ouderenzorg en gezondheidszorg), zouden zowel de btw- als PB-dotatie hervormd worden (hierbij verdwijnt de Lambermontturbo) en zouden de Franse

154

en Vlaamse Gemeenschapscommissie extra middelen krijgen. Bij de gewesten zijn de door de onderhandelaars voorzien wijzigingen ingrijpender. De financiering van de gewesten door middel van fiscale autonomie zou er aanzienlijk toenemen. Om dit mogelijk te maken zouden de PB-dotatie en de negatieve term verdwijnen ten voordele van een uitbreiding van de fiscale autonomie via een gedeeltelijke regionalisering van de personenbelasting. Daarnaast zouden ook de gewesten een nieuwe dotatie ontvangen voor de financiering van hun nieuwe bevoegdheden, zijnde werk en fiscale uitgaven, en zou er een hervorming van het solidariteitsmechanisme moeten komen. Tot slot zouden de Brusselse instellingen heel wat extra middelen krijgen. De uitvoerige bespreking van enerzijds de BFW na de vijfde staatshervorming en anderzijds de BFW na de zesde staatshervorming heeft ertoe geleid dat er een duidelijk beeld kan gevormd worden van welke financieringsmechanismes in de nieuwe BFW mogelijk zouden wijzigen, bijkomen of zelfs verdwijnen. Dankzij deze uitvoerige bespreking werd het mogelijk om na te gaan of de deelstaten baat hebben bij de geplande hervorming van de BFW. Daarnaast moet ook duidelijk worden of de hervorming van de BFW zou leiden tot een oplossing voor de knelpunten van de huidige BFW. De bekomen resultaten liggen grotendeels in de lijn van de literatuur omtrent dit onderwerp. Het is natuurlijk van belang te weten of de deelstaten al dan niet baat hebben bij een hervorming van de BFW. Met andere woorden, het is interessant om na te gaan welke deelstaat er financieel zou op vooruit gaan en welke deelstaat niet. Voor er kan besproken worden welke deelstaat ‘beter’ of ‘slechter’ af zou zijn na de nieuwe BFW is het van belang dat er enkele zaken worden genuanceerd. Zo zijn de simulaties in deze eindverhandeling gebeurd aan de hand van een model waar enkele belangrijke werkhypothesen zijn gemaakt en dit omwille van het ontbreken van bepaalde informatie. Daarnaast zijn bepaalde parameters hoogst onzeker en is het goed mogelijk dat de bedragen weergegeven in het Regeerakkoord nog geactualiseerd zullen worden. Het wijzigen van deze hypothesen, bedragen en/of parameters kan ervoor zorgen dat de simulatie-uitkomst grondig wijzigt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de rol van de PBelasticiteit. In het aangenomen scenario is gebruik gemaakt van de groeien

155

inflatievooruitzichten van het FPB, de bevolkingsvooruitzichten van het FPB en de PBelasticiteit van de onderhandelaars. Volgens het gehanteerde simulatiemodel zou bij de gemeenschappen vooral de Franse Gemeenschap erop vooruitgaan. Ten opzichte van de BFW na de vijfde staatshervorming zou de Franse Gemeenschap zowel meer btw- als PB-middelen ontvangen. Terwijl de Vlaamse Gemeenschap het met wat minder btw-middelen zou moeten stellen. Al blijkt de hervorming van de btw- en PB-dotatie op middellange termijn neutraal te zijn voor de Vlaamse Gemeenschap. Bij de gewesten blijkt dat het Vlaams Gewest een goede zaak zou doen en dit vooral dankzij de ruime elasticiteitsbonus die het zou ontvangen bij de uitbreiding van de fiscale autonomie. Hoewel ook het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest een deel van de elasticiteitsbonus zouden ontvangen, zouden deze gewesten toch lijden onder het feit dat de nationale solidariteitstussenkomst aanzienlijk zou afnemen en het feit dat de nieuwe dotatie werk zou verdeeld worden op basis van de fiscale capaciteit. Tot slot is het de federale overheid die het minste baat zou hebben bij de hervorming. Onder de nieuwe BFW moet de federale overheid niet alleen meer middelen afstaan (door de nieuwe dotaties), maar ze zou ook minder opbrengsten hebben als gevolg van de gedeeltelijke regionalisering van de PB. Al zou de federale overheid natuurlijk ook minder uitgaven hebben na de voorziene overheveling van bevoegdheden naar de deelstaten. Deze simulaties houden echter geen rekening met het overgangsmechanisme. Dit mechanisme zou ervoor moeten zorgen dat tijdens het aanvangsjaar van de nieuwe BFW geen enkele deelstaat verliest. Het eerste jaar zou de nieuwe BFW dus neutraal moeten zijn doordat de deelstaten een bedrag krijgen of moeten afstaan afhankelijk van een negatief of positief verschil ten opzichte van de BFW na de vijfde staatshervorming. Pas na 20 jaar zal de BFW zoals ze er zal uitzien na de zesde staatshervorming op kruissnelheid komen en zouden de gemeenschappen en gewesten de werkelijke impact van de hervormde BFW voelen. Gezien de hervorming van de BFW er kwam na jaren van kritiek op de huidige BFW waarbij vooral werd gefocust op de eerder aangehaalde probleempunten is het ook van

156

belang om te weten of de grondige hervorming van de BFW daadwerkelijk een oplossing zal bieden voor de problemen waarmee de huidige BFW kampt. De huidige BFW is reeds een zeer complexe en weinig transparante wet. Hoewel er inspanningen geleverd zijn om de nieuwe BFW minder complex te maken (zo verdwijnt de negatieve term), zijn er bepaalde zaken die onvermijdelijk tot verwarring en complexiteit zullen leiden. Vooral de uitbreiding van de fiscale autonomie via het model van de uitgebreide

opcentiemen

dreigt

te

leiden

tot

een

ingewikkeld

en

complex

financieringsmechanisme. Kortom: ook na de zesde staatshervorming zal de BFW een complexe wet blijven. Daarnaast zorgt de nieuwe BFW, hoewel er nog geen wetteksten zijn, reeds voor de nodige verwarring. Zo ontbreekt nog heel wat informatie en zijn de mechanismes beschreven in het Regeerakkoord niet altijd even duidelijk. Dit maakt dat de nieuwe BFW op dit ogenblik moeilijk transparant of duidelijk kan worden genoemd. Het gebrek aan informatie omtrent de zesde staatshervorming heeft dan ook al geleid tot een polemiek tussen de deelstaten en de federale overheid (deze ontstond in januari van dit jaar met betrekking tot de hypothecaire aftrek). Het is dan ook noodzakelijk dat het regeerakkoord wordt vertaald in duidelijke en heldere wetteksten die alle stof tot discussie wegnemen. De perverse effecten hebben, zoals eerder besproken, betrekking op de hoogte van de solidariteit, de rol van de negatieve term en de ontwikkelingsval. Met de nieuwe BFW zouden al deze ‘ongewenste’ gevolgen van de BFW verdwijnen. Ten eerste zou de negatieve term worden afgeschaft zodat ze niet meer kan bijdragen tot het feit dat het Vlaams Gewest onder de oude BFW per capita minder middelen overhoudt dan de andere twee gewesten ondanks het feit dat de PB-opbrengst per capita er hoger ligt. Ten tweede is de solidariteit aanzienlijk afgenomen. Het principe blijft behouden: een gewest heeft recht op een solidariteitsbijdrage indien de PB-opbrengst per capita er lager ligt dan de PBopbrengst per capita van het Rijk. Maar het mechanisme van de solidariteit is gewijzigd en zorgt er voor dat het systeem minder genereus geworden is (onder meer door slechts 80% van het verschil te vergoeden). Ook de mogelijke ontwikkelingsval verdwijnt dankzij het inperken van de solidariteit.

157

De fiscale autonomie zou onder de nieuwe BFW duidelijk toenemen. Naast de bestaande fiscale autonomie (nl. de gewestbelastingen) zou immers een deel van de personenbelasting geregionaliseerd worden. Er is dus duidelijk ingegaan op de vraag van bepaalde partijen naar een grotere fiscale autonomie. Door de uitbreiding van de fiscale autonomie via de gedeeltelijke regionalisering van de personenbelasting is meteen ook een nieuwe stap gezet in het federale België. Tot slot is de responsabilisering voor zowel de gemeenschappen als de gewesten wel degelijk toegenomen. De responsabilisering onder de nieuwe BFW neemt echter verschillende vormen aan. Zo zouden de gemeenschappen hoofdzakelijk gefinancierd worden op basis van dotaties verdeeld aan de hand van behoeftecriteria maar toch geresponsabiliseerd worden doordat bepaalde dotaties niet 100% gekoppeld zijn aan de groei. Daarnaast zouden de gemeenschappen moeten bijdragen tot de financiering van het pensioen van hun statutaire ambtenaren. De gewesten dienen eveneens een bijdrage te leveren voor het pensioen van hun ambtenaren. Daarnaast zouden de gewesten ook op het vlak van klimaat geresponsabiliseerd worden. De responsabilisering van de gewesten is eveneens sterk toegenomen door de uitbreiding van de fiscale autonomie. Met andere woorden: de nieuwe BFW voorziet inderdaad bijkomende responsabilisering, zij het niet altijd via het klassieke kanaal, nl. de fiscale capaciteit. Deze eindverhandeling kan dus afgesloten worden met de vaststelling dat de BFW er na de uitvoering

van

het

Vlinderakkoord

inderdaad

anders

zal

uitzien.

Eerdere

staatshervormingen (respectievelijk in 1993 en 2002) hebben de BFW al op bepaalde vlakken gewijzigd maar deze wijzigingen waren niet zo vergaand als de veranderingen die voorzien zijn in de zesde staatshervorming. Er wordt onthouden dat dankzij deze hervorming enkele belangrijke probleem- en twistpunten uit de BFW zouden verdwijnen. Al kan de vraag natuurlijk gesteld worden of de nieuwe BFW geen nieuwe probleempunten met zich zal meebrengen. Een ingrijpende verandering van de BFW heeft natuurlijk ook gevolgen op financieel vlak voor de gemeenschappen en gewesten. Gezien deze eventuele onaangename gevolgen de eerste jaren zouden worden verzacht door het bestaan van een overgangsmechanisme zou de overgang van de huidige BFW naar de nieuwe BFW op financieel vlak behoorlijk vlot moeten verlopen. Al blijft het natuurlijk

158

wachten op een door het parlement goedgekeurde hervorming van de Bijzondere Financieringswet alvorens de werkelijke impact en gevolgen van de BFW na de zesde staatshervorming zullen gekend zijn. Deze eindverhandeling bevat ook nog pistes voor verder onderzoek. Zo zou de impact van de zesde staatshervorming op de houdbaarheid van de openbare financiën (eveneens een knelpunt) in detail kunnen worden onderzocht. Het blijft immers afwachten of de federale overheid, na de hervorming van de BFW, voldoende middelen zal overhouden om de staatsschuld te financieren. Tot slot heeft deze studie de nieuwe BFW hoe ze er mogelijk zou kunnen uit zien besproken, dit laat de piste open om, eens de hervormde BFW beschikbaar is, een vervolg te breien aan dit verhaal.

159

4. Bijlagen 4.1. Lijst met afkortingen ADSEI: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie AJ: aanslagjaar AMECO: annual macro-economic database of the European Commission’s Directorate General for Economic and Financial affairs Bbp: bruto binnenlands product BEF: Belgische frank BFW: Bijzondere Financieringswet BHV: Brussel-Halle-Vilvoorde Bru H G: Brussels Hoofdstedelijk Gewest BS: Belgisch Staatsblad Btw: belasting over de toegevoegde waarde FCUD: Fonds voor Collectieve Uitrustingen en Diensten FG: Franse Gemeenschap FOD: federale overheidsdienst FPB: Federaal Planbureau GGC: Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie KB: koninklijk besluit NBB: Nationale Bank van België PB: personenbelasting VG: Vlaamse Gemeenschap of Vlaams Gewest WG: Waals Gewest

160

4.2. Verschil tussen effectief doorgestort bedrag en theoretisch bedrag op langere termijn Tabel 92: Verschil tussen effectief doorgestort bedrag en theoretisch bedrag op 13 jaar (bedragen in miljoen euro) Theoretische bedragen Effectieve bedragen Gemeenschappen (1) Gewesten (2) Totaal (3) = (1) + (2) Gemeenschappen (4) Gewesten (5) Totaal (6) = (4) + (5) Verschil = (3) ‐(6) 1999 13.081,1 9.641,2 22.722,3 13.160,5 9.703,9 22.864,4 142,1 2000 13.518,3 10.117,1 23.635,4 13.284,4 9.749,2 23.033,6 ‐601,8 2001 13.896,9 10.454,1 24.351,0 14.275,4 11.022,6 25.298,0 947,1 2002 15.156,7 7.537,7 22.694,4 15.078,6 7.359,7 22.438,4 ‐256,0 2003 15.636,2 7.826,4 23.462,6 15.674,8 7.912,5 23.587,3 124,7 2004 16.215,8 8.138,7 24.354,5 16.112,7 8.065,8 24.178,5 ‐176,0 2005 17.127,6 8.474,3 25.602,0 17.117,6 8.539,2 25.656,9 54,9 2006 17.757,6 8.977,7 26.735,3 17.779,9 8.763,6 26.543,5 ‐191,8 2007 18.580,7 9.345,6 27.926,3 18.544,5 9.475,1 28.019,5 93,3 2008 19.686,2 9.891,2 29.577,4 19.885,5 9.979,7 29.865,2 287,8 2009 19.228,4 9.631,5 28.859,9 19.538,1 9.759,6 29.297,7 437,8 2010 20.069,2 9.998,0 30.067,2 19.417,8 9.662,9 29.080,7 ‐986,5 2011 21.213,7 10.546,4 31.760,0 21.293,5 10.550,1 31.843,6 83,5 Verschil op 13 jaar ‐41,0

Bron: FOD Financiën, eigen berekeningen (1) Dit bedrag bestaat uit de totale middelen die gemeenschappen ontvangen uit de btw en de PB (exclusief de gemeenschapscommissies, dotatie voor buitenlandse studenten en de Lotto-middelen). (2) Dit bedrag is de som van de PB-dotatie, nationale solidariteitstussenkomst, negatieve term en de bijkomende middelen (met uitzondering van de trekkingsrechten). (4) Dit is de som van de effectief doorgestorte btw- en PB-middelen. (5) Dit bedrag is gelijk aan de effectief doorgestorte PB-middelen.

161

Bibliografie Referenties Algoed Koen & Van Den Bossche Wim, 2009, Bijzondere Financieringswet in een notendop (met een illustratie voor het jaar 2009), Documentatieblad, jg. 69, nr. 2, 2de kwartaal 2009, p. 63-90 Bayenet Benoît, 2012, Note Politique: Les derniers accords institutionnels belge sur la 6ème réforme de l’état et le financement des communautés et des régions, IEV, Centre d’etudes du PS Bisciari P. & Van Meensel L., 2012, De hervorming van de wet betreffende de financiering van de gemeenschappen en de gewesten, Economisch Tijdschrift, juni 2012, p. 67-89 Blöchliger Hansjörg & Rabesona Josette, 2009, The fiscal autonomy of sub-central governments: an update, OECD, WP (2009 ) 9 Decoster André & Sas Willem, 2011a, De Bijzondere Financieringswet voor dummies, FLEMOSI Discussion Paper, nr. 4 Decoster André & Sas Willem, 2011b, La réforme du financement des Communautés et Régions, Presentatie voor Société Royale d’Economie Politique de Belgique (asbl), Brussel Decoster André & Sas Willem, 2012, De nieuwe Financieringswet: Anders maar ook beter?, Levense Economische Standpunten, 2012/137, Centrum voor Economische Studiën, KU Leuven Deloddere Eddy & Valenduc Christian, 2003, Fiscaal Memento, Studie- en Documentatiedienst FOD Financiën, nr. 15 Deloddere Eddy, Haulotte Samantha & Valenduc Christian, 2011, Fiscaal Memento, Studie- en Documentatiedienst FOD Financiën, nr. 23 Deloddere Eddy, Haulotte Samantha & Valenduc Christian, 2012, Fiscaal Memento, Studie- en Documentatiedienst FOD Financiën, nr. 24 Frogneux Vincent & Saintrain Michel, 2012, De elasticiteit van de personenbelasting: Prospectieve macro-economische benadering van de nationale elasticiteit en van de elasticiteit van een geregionaliseerde personenbelasting, Working Paper 1-12, Federaal Planbureau, maart 2012

162

Heremans D., Peeters T., Van Hecke A., 2010, Towards a more efficient and responsible financing mechanism for the Belgian federation, Steunpunt fiscaliteit en begroting (Spoor A2) Heremans Dirk, Van Hecke Annelore & Jennes Geert, 2012, Het ontwerp Nieuwe bijzondere financieringwet en de dynamiek van de middelenvoorziening voor Gewesten en Gemeenschappen, Vives Briefings, juli 2012, Leuven Hoge Raad van Financiën, afdeling Fiscaliteit en Parafiscaliteit, november 2010, De schommelingen van de verdeelsleutel van het aan de gewesten toegewezen gedeelte van de personenbelasting, Brussel Lenoir Thierry & Valenduc Christian, 2006, Herziening van de macro-economische methode voor de raming van de fiscale ontvangsten, Documentatieblad, jg. 66e, nr. 1, 1ste kwartaal 2006, p. 97-220 Matthijs Herman, Naert Frank & Vuchelen Jef, 2007, Handboek Openbare Financiën, Intersentia, Antwerpen Nassaux Jean-Paul, 2012, Les aspects bruxellois de l’accord de réformes institutionnelles du 11 octobre 2011, CRISP, Courrier hebdomadaire, nr. 2129-2130 Spinnoy, Carine, 2007, Financieel-budgettaire relaties binnen de overheid, onderdeel van de cursus macro-economische aspecten van het begrotingsbeleid, Gecertifieerde opleidingen FOD P&O Taskforce Federaal Planbureau – Nationale Bank van België voor de Bijzondere Financieringswet, 2010, Nota: Elasticiteit van de personenbelasting, Brussel Vanalme, Evelien, 2007, De kloof tussen de totale ontvangsten en de rijksmiddelen: een analyse van de periode 2000-2006, Documentatieblad, jg. 67e, nr. 4, 4e kwartaal 2007, p.89-167. Vande Lanotte Johan, Bracke Siegfried en Goedertier Geert, 2010, België voor beginners: Wegwijs in het Belgische labyrint, Die Keure, Brugge Vande Lanotte Johan & Goedertier Geert, 2010, Handboek Belgisch Publiekrecht, Die Keure, 6de editie Vanhee Dieter, 2012, De levensloop van een staatshervorming: Een analyse van de bevoegdheidsoverdrachten van 2001, Vanden Broele

Andere Dode hand 2011, persbericht van de Ministerraad, 18 november 2011, Presscenter.org

163

Economische vooruitzichten 2012-2017, mei 2012, Federaal Planbureau, Brussel Fiscale autonomie – Personenbelasting, Antwoord op parlementaire vraag nr. 30 van dhr. Vereeck aan dhr. Muyters, 3 oktober 2011, Vlaams Parlement, Brussel Nationale Plantentuin – Stand van zaken, Antwoord op parlementaire vraag nr. 403 van mevr. De Vroe aan dhr. Peeters, 23 september 2011, Vlaams Parlement, Brussel Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, regeerakkoord Di Rupo I, december 2011, Brussel Amendementen, ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2011, stuk 778, nr. 3, 23 november 2010, Vlaams Parlement, Brussel Statistieken van de fiscale cel van het Waals Gewest Verslag, Commissie voor Algemeen Beleid, Financiën en Begroting, stuk 15, nr. 7, 2 december 2010, Vlaams Parlement, Brussel

Begrotingsdocumenten Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers, Rijksmiddelenbegroting voor het begrotingsjaar 2008, DOC 52 0993/001, Brussel Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers, begrotingsjaar 2011, DOC 53 1347/001, Brussel

Middelenbegroting

voor

het

Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers, Algemene toelichting bij de begrotingen van ontvangsten en uitgaven voor het begrotingsjaar 2012, DOC 53 1942/001, Brussel Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers, begrotingsjaar 2012, DOC 53 1943/001 Brussel

Middelenbegroting

voor

het

Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers, aanpassing van de Middelenbegroting voor het begrotingsjaar 2012, DOC 53 2112/001, Brussel Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers, aanpassing van de Uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2012, DOC 53 2113/002, Brussel

Algemene

Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers, Bijlage bij de Middelenbegroting voor het begrotingsjaar 2012: Inventaris 2010 van de vrijstellingen, aftrekken en verminderingen die de ontvangsten van de staat beïnvloeden, DOC 53 1943/002, Brussel Federaal Planbureau, Economische Begroting 2012, 10 februari 2012, Brussel

164

Rekenhof, Commentaar en opmerkingen bij de ontwerpen van staatsbegroting voor het begrotingsjaar 2012, 5 januari 2012, Brussel

Wetten Wet van 31 december 1983 tot de hervorming der instellingen voor de Duitstalige Gemeenschap, W1983-12-31/40, BS 18-01-1984 Bijzondere wet van 12 januari 1989 met betrekking tot de Brusselse Instellingen, W198901-12/30, BS 14-01-1989 Bijzondere wet van 16 januari 1989 betreffende de financiering van de Gemeenschappen en de Gewesten, W1989-01-16/30, BS 17-01-1989 Bijzondere wet van 16 juli 1993 ter vervollediging van de federale staatsstructuur, W199307-16/30, BS 20-07-1993 Wet van 23 mei 2000 tot bepaling van de criteria bedoeld in artikel 39, §2, van de bijzondere wet van 16 januari 1989 betreffende de financiering van de gemeenschappen en gewesten, W2000-05-23/30 , BS 30-05-2000 Bijzondere wet van 13 juli 2001 tot herfinanciering van de gemeenschappen en uitbreiding van de fiscale bevoegdheden van de gewesten, W2001-07-13/35, BS 03-08-2001 Wet van 7 januari 2002 tot wijziging van de wet van 31 december 1983 tot hervorming der instellingen voor de Duitstalige Gemeenschap, W2002-01-07/39, BS 01-02-2002 Bijzondere wet van 5 mei 2003 tot instelling van een nieuwe berekeningswijze van de responsabiliseringsbijdrage ten laste van sommige werkgevers van de openbare sector, W2003-05-05/39, BS 15-05-2003 Bijzondere wet van 19 juli 2012 houdende een correcte financiering van de Brusselse Instellingen, W2012-07-19/31, BS 22-08-2012 Wet van 19 juli 2012 houdende wijziging van de wet van 10 augustus 2001 tot oprichting van een Fonds ter financiering van de internationale rol en de hoofdstedelijke functie van Brussel en tot wijziging van de organieke wet van 27 december 1990 houdende oprichting van begrotingsfondsen, en van de organieke wet van 27 december 1990 tot oprichting van begrotingsfondsen, W2012-07-19/30, BS 22-08-2012

Koninklijke Besluiten Koninklijk besluit tot bepaling van het voorlopige verdelingsplan van de subsidies van de Nationale Loterij voor het dienstjaar 2012, KB2012-08-03/11, BS 13-08-2012

165

Webpagina’s Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie en Federaal Planbureau: Bevolkingsvooruitzichten 2011-2061 (op 1 januari en per leeftijd) http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/bevolking/downloads/bevolking_ op_1_januari_2011-2061.jsp AMECO Database (laatste update mei 2012): bbp in lopende prijzen (2002-2012) http://ec.europa.eu/economy_finance/ameco/user/serie/ResultSerie.cfm De Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers: Stemming van 13 juli 2012 http://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/home/stemmingen20120713.pdf Departement Financiën en Begroting Vlaanderen, afdeling Financieel management: Evolutie van de ontvangsten en de uitgaven (overheidsfinanciën) http://fin.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=33 Rijksdienst voor Kinderbijslag voor Werknemers: FCUD http://www.rkw.be/Nl/Info/Who/whoContrat_02.php Selor: Taaltesten http://www.selor.be/nl/testen/taaltesten/ambtenaar-taalcertificaat-uitoefening-job-lokaleoverheid Studie- en Documentatiedienst FOD Financiën: de federaal geïnde fiscale ontvangsten en de ontvangsten “Gewesten en Gemeenschappen”, de realisaties van de afgelopen jaren en maanden http://www.docufin.fgov.be/intersalgnl/thema/stat/Stat_ontvangsten_fed.htm Studie- en Documentatiedienst FOD Financiën: Inventaris van de federale fiscale uitgaven http://www.docufin.fgov.be/intersalgnl/thema/stat/Stat_fiscale_uitgaven_fed.htm Vlaamse overheid: de Vlaamse jobkorting http://www.vlaanderen.be/servlet/Satellite?c=Solution_C&cid=1247814216020&context= 1141721623065---1191211214230-1191211214230-1153881186954&p=1186804409610&pagename=Infolijn%2FView

166

DE BIJZONDERE FINANCIERINGSWET: HEDEN EN

Recommend Documents