Cuba in het heden en de toekomst Cuba in het heden en de toekomst Mr. Boris Dittrich 22 januari 2007 Inleiding In 2004 wilde ik met vakantie naar Cuba. In mijn gedachten had Cuba nog iets romantisch. Ik zag oude zwart-wit tv-beelden voor me van Fidel Castro met baard en sigaar, zittend op een open legerwagen, Che Guevara naast hem. Praten over de macht aan de mensen, de corruptie was voorbij en alles zou beter worden. Het ware socialisme. Goed onderwijs en gezondheidszorg voor iedereen. Ik zag Havana voor me. Rum-cola, Cubaanse danseressen. Zon, vrolijkheid. Natuurlijk wist ik wel dat de revolutie was ontaard in een dictatuur, maar ik kon me er moeilijk een concrete voorstelling van maken. Daarom in de zomer naar Cuba, om het allemaal zelf te ervaren. Visum aangevraagd, grondig onderzoek bij douane op het vliegveld van Holguin, waarbij zelfs flesjes shampoo werden opengedraaid, besnuffeld. Rechtstreeks met een bus, alleen bestemd voor toeristen, naar het hotel aan de kust afgevoerd. Het was een luxe toeristenoord. Zo veel eten en drinken als je zelf wil, polsbandje, groot zwembad en mooi strand. Met een groot hek er omheen en bewakers. Helemaal geen armoe was onze eerste reactie, hier is van alles te krijgen! Op het strand voor het hotel de eerste Cubaan ontmoet, een jonge vader van een gezin. Hij durfde pas met ons te praten, toen we een eind gingen wandelen en uit het zicht van de bewakers van het hotel waren. Voorzichtig, constant om zich heen kijkend, vroeg hij schuchter of hij een oud T-shirt van me mocht. Hij had geen geld om iets te kopen. Hij verdiende als monteur maar 9 dollar per maand! Auto gehuurd, en het echte Cuba leren kennen. Er is een nauwelijks functionerend openbaar vervoer. Mensen zijn arm, echt straatarm. In de weken die volgden hebben we elke dag veel lifters meegenomen. Oude vrouwtjes die een dag hadden uitgetrokken om naar een kliniek 20 kilometer verderop te gaan, moeders met kinderen en een kip in de tas, jonge echtparen, studenten, boeren etc. In de beslotenheid van de auto durfden sommigen van hen kritiek te uiten op de leefomstandigheden, maar de meesten uitten hun bewondering voor Fidel Castro en waren trots op wat hij allemaal voor Cuba had bereikt. Ze vertelden gemiddeld zo'n 10 dollar per maand te verdienen. Daar kan een gezin natuurlijk niet van rond komen, dus werken ook alle moeders en worden ook de kinderen ingezet. Iedereen is wel bezig te hosselen. Handeltjes erbij om hoofd boven water te houden. Tweede hands spulletjes verkopen, plastic flesjes verzamelen, afval doorzoeken, hotels aanprijzen, zich als toeristengids aanbieden etc.
9
Cuba in het heden en de toekomst Helaas zijn we ook trieste voorbeelden tegengekomen. In Santiago de Cuba : moeder die haar dochtertje van 12 jaar aanbood om tegen betaling mee naar het hotel te nemen. Het meisje in kwestie stond er een beetje wezenloos bij te glimlachen. - Man die op plein met ons sprak over gebrek aan vrijheid, vertelde dat het onmogelijk was op internet te komen. Cuba heeft intranet. Beschermde, gestuurde overheidsinformatie. Hotels wel internet : bewaking. Cubanen verboden in hotels te komen. Granma is nationale krant, geen buitenlandse kranten. Boeken niet te krijgen. hij was verstoken van nieuws en vroeg ons over Irak en de aanslagen in de VS. Na 10 minuten werd hij gearresteerd door de politie, zijn identiteitskaart werd ingenomen " wegens praten met toeristen" . Ik ben naar de politiepost gegaan, heb mijn beklag gedaan over de arrestatie, moest vertellen waarover ik met hem gesproken had en tenslotte werd hij vrijgelaten. " Het is verboden met toeristen te praten" zei de politieman. Toen ik vroeg waarom, was het antwoord : " Dat is de wet". Toen ik vroeg : Waarom staat dat in de wet? antwoordde hij : " dat is van hogerhand besloten, wij voeren de wet uit." - Ondernemende mensen hebben thuis een restaurantje opgezet. Je wordt er naar toe gebracht door hosselaars. Je eet dan zelfgevangen vis of krab voor een paar dollar aan de keukentafel. Iedereen verdient bij. Na 2004 regels zijn de regels aangescherpt : veel huisrestaurantjes zijn gesloten. Geen keukenolie meer te krijgen. Ook straatberoepen, zoals voor geld musiceren of goochelen of voorstellinkjes geven, werden weer verboden. - Het laatste voorbeeld dat ik geef gaat over de huwelijksmarkt. Vaak is de enige manier om van het eiland af te komen, een relatie aangaan met een buitenlandse toerist. Er worden wanhopige pogingen gedaan om te trouwen. Ik ben die vakantie 3 maal ten huwelijk gevraagd! Korte geschiedenis. Batista pleegde een coup en kwam in maart 1952 aan de macht. Zijn regering verkocht veel grond en gebouwen aan Amerikanen. De Amerikaanse maffia ontdekte het eiland, het ligt slechts op 180 kilometer voor de kust van Miami, Florida. Onder Batista heerste er onderdrukking, corruptie, gokken, prostitutie. Fidel Castro, zijn broer Raoul en anderen probeerden een tegencoup in 1953. Deze mislukte, hij werd gevangen genomen. Na twee jaar kreeg Fidel amnestie en vertrok hij naar Mexico. Daar volgde de kennismaking met de Argentijnse arts Che Guevara. In 1959 lukte het hen Batista te verjagen en de macht over te nemen. Op borden langs de weg zie je nu nog overal: viva la revolucion. Jonge mensen verenigden zich, verjoegen de Amerikaanse casinoeigenaren en nachtclubmanagers. Veel rijke Cubanen, die onder Batista hadden geprofiteerd, namen de wijk naar Miami in Florida. Aan het begin van het revolutionaire tijdperk had Fidel veel idealen. Hij had een grote aantrekkingskracht op jongeren en linkse mensen in de hele wereld. Het communisme met een menselijk gezicht werd het genoemd.
10
Cuba in het heden en de toekomst Castro, een bondgenoot van de Sovjet-Unie, veroorzaakte in de jaren 60 met de Varkensbaaicrisis bijna de 3e wereldoorlog. Hij probeerde zijn vorm van communisme te exporteren. Stuurde bijvoorbeeld soldaten en doktoren naar Angola. De economie dreef op de bevoordeelde status van Sovjet-Unie. Olie en gas tegen zeer lage prijzen, gegarandeerde afzetmarkt voor het Cubaanse suikerriet. Ten tijde van Gorbatsjov werd daar een einde aan gemaakt. Rusland had al zijn geld nodig voor de eigen bevolking. Ineenstorting van Cubaanse economie. Geen export van Cubaanse suikerriet naar Rusland en andere voormalige Oostbloklanden. Het gevolg was een enorme werkloosheid, trek naar Havana en andere grote steden. Verloedering van de steden, verpaupering. Teloorgang van grote plantages. Daardoor kwam er in de jaren '80 een grote uitstroom van Cubanen naar VS tot stand. Situatie tussen Cuba en VS zeer gespannen. Er is al decennia lang een Amerikaans embargo tegen Cuba. VS proberen Cuba te isoleren en steunen tegenstanders van Castro. De lobby van uitgeweken Cubanen, die allen tegenstander zijn van Castro, is in de VS sterk. Bij elke presidentsverkiezing laat de Amerikaans-Cubaanse lobby zijn stem horen. Die presidentskandidaat, die de dialoog met Cuba wil zoeken, verliest de verkiezingen. Toch lijkt de embargopolitiek niet te slagen. In 21ste eeuw heeft Cuba banden aangeknoopt met Venezuela (Chavez), Argentinië, Brazilië, Bolivia en nu ook Nicaragua. Deze linkse machthebbers in Latijns-Amerika zoeken elkaar op en steunen elkaar. Ruim de helft van de olievoorraad, die Cuba nodig heeft krijgt het gratis van Chavez, de president van Venezuela, tevens verklaard hater van de VS. Hoewel " gratis". Cuba heeft tussen 10.000 en 20.000 artsen en onderwijzers naar Venezuela gestuurd om daar tegen een heel laag salaris te werken. Een deel van het loon wordt aan de achtergebleven familieleden betaald, die vaak afhankelijk zijn van hun zoon of dochter, die als gastarbeider in Venezuela werkt. Daarnaast is er nog een uitgestelde betaling : eenmaal terug in Cuba wordt het grootste deel van het verdiende loon uitbetaald. Daarmee voorkomt Cuba dat de jonge, uitgezonden artsen en onderwijzers asiel vragen in andere landen. Politieke gevangenen en de reactie van de EU. Hoe is de bevolking onder dit onderdrukkend systeem? Opstand is moeilijk. Geraffineerd systeem van elkaar bespioneren en in de gaten houden. Elk woonblok heeft een blokhoofd. Die moet rapporteren of iemand zich laatdunkend uitlaat over Castro of de revolutie. Als jongeren niet lid worden van de communistische jeugdbeweging, rapporteren. Kinderen geven op school hun ouders aan. Buren elkaar. Systeem van angst en onderdrukking. Iemand die uit de gratie is geraakt, verliest zijn baan, en sociale omgeving. Uitzichtloosheid, werkloosheid : drugs, alcohol, prostitutie. Er zijn grote problemen voor jongeren in Cuba, die niet tot de elite behoren. Burgerbewegingen komen moeilijk van de grond, worden ook geïnfiltreerd door spionnen van het regime. Verdeel en heerstactiek. Bestrijden elkaar ook wel.
11
Cuba in het heden en de toekomst Omdat er geen vrijheid van meningsuiting is, en ook geen vrijheid van vereniging en vergadering, is het lastig om grote volksmassa's op de been te brengen. Castro en de zijnen hebben de macht stevig in handen. Groep jonge revolutionairen in regering en ambtelijk apparaat. Zij wonen nu in de grote huizen van de rijke Cubanen die na Batista zijn gevlucht. " Socialisme of de dood". Deze jongeren, die de mond vol hebben van socialisme en het volk, worden bevoordeeld en laten de rest creperen. Er is een uitgebreid systeem van vriendjespolitiek en corruptie. Natuurlijk zijn hier protesten tegen. Maar het regime grijpt in met harde hand. Tegen gewone burgers : slachten van een koe zonder het vlees aan de staatswinkel af te staan : 20 jaar gevangenisstraf wegens diefstal van de staat! In maart 2003 werden ongeveer 80 dissidenten opgepakt en in de gevangenis gegooid. Ze kregen na een proces van 2 weken gemiddeld een gevangenisstraf van 20 jaar opgelegd. Waarom? Gepleit voor vrijheden. Geprotesteerd tegen corruptie. Beschuldigd van handlangers zijn van de Amerikanen. Geen goede advocaat, geen eerlijk proces, zonder buitenlandse waarnemers, onmenselijke omstandigheden in de gevangenissen. Slapen op betonnen grond, geen daglicht, slecht eten, geen bezoek van familie. Verhalen over marteling. Echt schandalig! In 2005 werd door mensenrechtenorganisaties gerapporteerd dat er 333 politieke gevangenen zijn. Het aantal gevangenissen is de laatste jaren uitgebreid van 14 naar 200. Er is geen sprake van ontdooiing. Wat zou het mooi zijn als de EU een sterk, eenduidig buitenlands beleid zou kunnen voeren. Van de VS is op het gebied van Cuba niet veel te verwachten. Door efficiënte druk zou Europa kunnen proberen de mensenrechten in Cuba te verbeteren. Maar helaas is er geen gemeenschappelijk beleid ten aanzien van Cuba. De arrestatiegolf in 2003 van de dissidenten vond plaats in de tijd dat de hele wereld naar Irak keek en hoe de Amerikanen daar met de Britten gingen vechten. Er was even minder aandacht voor de mensenrechten in Cuba en de lastige dissidenten - advocaten, journalisten, politici, idealisten - werden opgepakt. In eerste instantie reageerde de EU met een gezamenlijke aanpak : geen ambassadeurs naar evenementen, op ambassadefeesten werden ook dissidenten uitgenodigd. Cuba reageerde woedend en bevroor alle diplomatieke contacten in Cuba met de landen van de EU. Toen werd Zapatero in Spanje gekozen. Deze sociaal-democratische regeringsleider wilde een ander Cuba beleid. Hij wilde de banden aanhalen. Het front van de EU viel uiteen. Sommige landen van de EU, zoals Spanje, willen weer handel drijven en door dialoog vrijlating van de politieke gevangenen bewerkstelligen. In de Tweede Kamer heb ik ervoor gepleit dat Nederland streng blijft tegen Cuba. De dissidenten moeten weten dat we hen niet alleen laten. Andere Europese landen, ook Nederland, gaan door met dissidenten uitnodigen. Een paar vrijlatingen heeft plaatsgehad wegens slechte gezondheidssituatie. Het merendeel zit nog vast, er lijkt geen verandering in die situatie te komen.
12
Cuba in het heden en de toekomst Hoe nu verder? Cuba na Castro. Castro in de 80. Verleidelijk om te denken: na zijn overlijden is de onderdrukking afgelopen. Broer Raul heeft nu de macht, met de clan van de getrouwen van Castro. De elite heeft er alle belang bij zijn bevoorrechte positie te behouden, ten koste van de bevolking. Velen verwachten voorzichtige stapjes naar wat opener economisch systeem a la China. Vanuit Amerika staat de Cubaanse lobby van anti-Castrogezinden klaar om naar Cuba te gaan en invloed te doen gelden. Velen willen hun huizen, hun land terug. Daar wonen nu andere Cubanen. Effectief is angst zaaien bij de bevolking: na dood Castro invasie van Cubaanse Amerikanen: wie moet er zijn huis uit? Chaostheorie. Oswaldo Paya. Aan het eind van mijn zomervakantie in 2004 heb ik na bemiddeling van de Nederlandse ambassade een ontmoeting gehad met Oswaldo Paya. Hij is de leider van de christelijke beweging van de bevrijding. Hij heeft het initiatief genomen tot het Varelaproject en Nationale dialoog. Wat is het Varelaproject? Vrijwilligers hebben bij burgers handtekeningen verzameld ter ondersteuning van een referendumaanvraag. In het referendum zou de vraag worden voorgelegd of de bevolking van Cuba zijn burgerrechtelijke vrijheden terug wil krijgen. Het regime heeft het Varelaproject ( genoemd naar een priester die solidariteit en vreedzame veranderingen hoog in het vaandel had staan) gedwarsboomd. Veel van de mensen die handtekeningen ophaalden, werden gearresteerd en horen bij de groep van politieke gevangenen van 2003. Mensen die hun handtekening zetten, werden lastig gevallen en geïntimideerd. Voor zijn werk kreeg Oswaldo Paya de Sacharovprijs 2004 van het Europese Parlement. Bovendien werd hij in 2004 en 2005 genomineerd voor de Nobelprijs voor de vrede. Met zijn nationale dialoog brengt Paya groepjes burgers in huiskamerbijeenkomsten bijeen, waar men van gedachten wisselt over een vreedzame wijze van verandering na het overlijden van Castro. De bedoeling is zo veelmogelijk Cubanen te betrekken bij de toekomst van het land. En dat is moeilijk onder deze omstandigheden. Oswaldo Paya vroeg mij terug te komen naar Cuba om met meer dissidenten te spreken. Dat heb ik in het najaar van 2004 geprobeerd. In samenwerking met de Nederlandse stichting Cuba Futuro ben ik samen met een Spaans parlementslid en Kathleen Ferrier van het CDA naar Cuba gegaan. De ambassade had een heel programma voor ons georganiseerd. Helaas werden we na aankomst op het vliegveld gearresteerd en persona non grata verklaard en vervolgens het land uitgezet.
13
Cuba in het heden en de toekomst In Nederland zijn er organisaties, die het belangrijke werk van Oswaldo Paya en andere beijveraars van een vreedzame democratisering steunen. Ik noem Pax Christi, de vakbeweging, verschillende politieke partijen, waaronder D66 (niet de SP), Cuba Futuro e.a. Dat zijn prima initiatieven. Het zijn de Cubanen, die zelf hun lot in eigen hand moeten nemen. Maar ze kunnen daarbij natuurlijk goed de steun van deze organisaties gebruiken. De Cubanen onder leiding van Oswaldo Paya willen democratie, vrijheid om een eigen bedrijfje te beginnen, vrijheid van meningsuiting, van vereniging en vergadering, van politieke partijvorming etc. Om alle politieke stromingen gelijke kansen te bieden dient de huidige communistische partij ontbonden te worden. Paya en de zijnen streven naar een nationale verzoening. Verzoening, geen wraak. Na de dood van Fidel Castro zal er niet meteen een heel andere situatie ontstaan. Broer Raul en de jonge elite hebben de macht stevig in handen. Misschien zullen er kleine openingen naar verbetering worden gemaakt, het zogenaamde Chinese stappenmodel. Dat is m.i. onvoldoende. Daarom verdient het Varela-project en de nationale dialoog ondersteuning. Het zou prima zijn de democratie te beginnen met een zorgvuldig referendum. Cuba voor de Cubanen, alle Cubanen. Daarbij spreek ik de hoop uit dat de Amerikaanse Cubanen en de VS de Cubaanse bevolking de ruimte geven zelf hun toekomst te bepalen.
14
