CRITERIA 4 ZONNEPANELEN
2013
Vereniging tot bevordering, ondersteuningen instandhouding van landschappelijk en stedelijk schoon
2
CRITERIA 4 - ZONNEPANELEN
DORP STAD & LAND
Inleiding
Deze notitie is een geactualiseerde versie van handzame criteria voor kleine bouwwerken in de woonomgeving. Deze criteria zijn bedoeld voor omgevingsvergunningplichtige bouwwerken. Zij kunnen als uitgangspunt dienen voor de evaluatie van de gemeentelijke nota ruimtelijke kwaliteit en/of voor lokaal beleid. De serie bestaat uit: 1 Kozijn- en gevelwijzigingen 2 Dakkapellen 3 Erfafscheidingen 4 Zonnepanelen 5 Bijbehorende bouwwerken (aan-uitbouw en carport) 6 Rolluiken, hekken en luiken 7 Schotel, spriet- en staafantennes Het is wel zaak een en ander kritisch te beoordelen en af te stemmen op de lokale situatie en het gemeentelijke beleid alvorens de criteria ter goedkeuring voor te leggen aan de raad. NB. grijs gemarkeerde tekst/getallen dienen per gemeente nog ingevuld / aangevuld te worden. Ook kan het keuzemogelijkheden betreffen waaruit de voor de gemeente relevante optie gekozen dient te worden. Met dank aan de inbreng van diverse gemeenten. Dorp, Stad en Land
DORP STAD & LAND
CRITERIA 4 - ZONNEPANELEN
3
Zonnepanelen en -collectoren Zonnepanelen en -collectoren vallen veelal onder de vergunningsvrije bouwwerken (zie de Woningwet/Wabo, het Bor en de brochures van het ministerie van I&M. De volgende omschrijvingen, uitgangspunten en criteria kunnen in het geval van vergunningsvrije zonnepanelen en -collectoren worden gezien als aanbevelingen die kunnen bijdragen aan een verzorgd gevelbeeld. OMSCHRIJVING EN UITGANGSPUNTEN
Een zonnepaneel dient voor energieopwekking en een zonnecollector voor warmteopwekking. Deze voorzieningen worden in toenemende mate ontwikkeld en toegepast. Inmiddels is er zodanig ervaring mee opgedaan dat een zorgvuldige vormgeving en plaatsing mogelijk zijn. Zonnecollectoren of -panelen die niet zichtbaar zijn vanaf het openbaar gebied hebben weinig ontsierende invloed. De situering van zonnepanelen of -collectoren wordt echter bepaald door de optimale stand ten opzichte van de zon. Voorkeur van de gemeente voor situering aan de achterzijde kan daarom niet van doorslaggevende aard zijn bij de beoordeling van dergelijke bouwaanvragen. Alleen in beschermde stads- en dorpsgezichten, op monumenten of beeldbepalende panden lijkt een alternatieve situering aan minder belangrijke zijden of op tuinbergingen een voor de hand liggend alternatief. Zonnecollectoren of -panelen kunnen in het ontwerp van een gebouw worden geïntegreerd. Als losse toevoeging kunnen ze echter heel storend werken. Bij meerdere collectoren/panelen op één doorgaand dakvlak streeft de gemeente naar een herhaling van uniforme exemplaren en een regelmatige rangschikking op een horizontale lijn.
Collectieve collectors op eengezinswoningen
Collector op berging
Panelen en collectoren op monumenten en in beschermde stads- of dorpsgezichten vergen een zorgvuldige afweging. Deze worden in deze brochure apart behandeld.
Goed voorbeeld van het dak als collector
4
CRITERIA 4 - ZONNEPANELEN
DORP STAD & LAND
WELSTANDSCRITERIA VOOR ZONNEPANELEN OF -COLLECTOREN
In veel gevallen zullen zonnepanelen en -collectoren vergunningvrij zijn. Een zonnepaneel of -collector is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande criteria wordt voldaan. Voldoet een zonnepaneel of -collector niet aan onderstaande criteria of is er sprake van een bijzondere situatie of gerede twijfel aan de toepasbaarheid van de criteria dan kan de bouwaanvraag voor advies aan de commissie ruimtelijke kwaliteit worden voorgelegd. In geval van een beschermd monument of een beschermd stads- of dorpsgezicht zal altijd de commissie om advies worden gevraagd. Collectoren en groen sedum dak
ALGEMEEN:
-
een zonnepaneel of -collector voldoet aan de aanvullende criteULDKHWVSHFL¿HNHJHELHGVHQREMHFWJHULFKWHEHRRUGHOLQJVNDGHU van het gebied of het object waar deze geplaatst gaat worden. op het dakvlak zijn geen dakramen of -kapellen gesitueerd
PLAATSING EN AANTAL:
-
-
Collector op maaiveld
bij meerdere panelen/collectoren regelmatige rangschikking op horizontale of verticale lijn in een bepaalde ordening op schuine daken: geheel binnen het dakvlak en de hellingshoek gelijk aan de hellingshoek van het dakvlak. op platte daken: geheel gelegen binnen een hoek van 15 graden vanaf de dakrand, met een minimumafstand tot de dakrand van 0,5 m. in de tuin en op een berging/bijgebouw, mits lager dan 5 m en binnen het bestemmingsplan
VORMGEVING:
-
paneel/collector integraal opgenomen in het ontwerp van het bouwwerk paneel/collector vormt een geheel met de installatie voor het opslaan van water of voor de opwekking van elektriciteit, zo niet dan is de installatie in het bouwwerk geplaatst
MATERIAAL EN KLEUR:
-
Collectorvlak met dakraam
de kleur overeenkomstig met het achterliggende dakvlak of anders zwart, antraciet of donker grijs
DORP STAD & LAND
CRITERIA 4 - ZONNEPANELEN
5
Zonne-energie en erfgoed Zonnecollectoren en erfgoed zijn niet eenvoudig te combineren. De contrastwerking van het materiaal, de technische uitstraling en het donker spiegelende glasvlak tasten het hoog gewaardeerde, keramische en gepatineerde kapbeeld sterk aan. Collectoren werden bij een vergunningsaanvraag dan ook vrijwel altijd negatief geadviseerd; de meeste monumenten verdragen immers geen beeldverstorende elementen als collectoren. Dat is vanuit een standpunt van behoud van erfgoedwaarden heel begrijpelijk, maar bezien vanuit het perspectief van een integraal duurzaam beleid steeds moeilijker uit te leggen.
Het dak als collector in een historische omgeving
Op grond van het voorgaande heeft Dorp, Stad en Land de navolgende richtlijn ontwikkeld, om plaatsing van zonnecollectoren op monumenten en in beschermde stadsgezichten mogelijk te maken onder 6 basisvoorwaarden: 1. Nut & noodzaak van de locatie aantonen 2. Beeld vanuit openbare weg altijd ontzien 3. Uitvoering sober en reversibel 4. Begeleiding door erfgoeddeskundige 5. Maat en situering onder voorwaarden 6. Maatwerk blijft altijd uitgangspunt
RICHTLIJN PLANADVISERING ZONNECOLLECTOREN EN ERFGOED
Deze richtlijn is van toepassing op zonnecollectoren die werken met verwarming van water, evenals de Photo-Voltaische (PV-) zonnecollectoren/ panelen. Het betreft 1 of meer panelen, hierna kortweg: (zonne)collector.
Collector op schuur
BESCHERMD STADS- EN DORPSGEZICHT
1. Plaatsing van een zonnecollector op een monument is vergunningplichtig in het kader van de Wabo (onderdeel monumenten) en de Monumentenwet . Collectoren op overige panden binnen een beschermd stads- en dorpsgezicht zijn vergunningplichtig voor zover deze zichtbaar zijn vanaf de openbare weg. 2. Voor zonnecollectoren kan een planologisch kader of stelsel van regels in het bestemmingsplan zijn opgenomen; in dat geval volgt deze richt lijn het bestemmingsplan. 3. De zonnecollector is niet zichtbaar vanaf de openbare weg of geplaatst in historische tuin, park of boerenerf. 4. Voor de plaatsing geldt vervolgens: a. In beginsel niet op of aan het monument zelf, plaatsing op een ondergeschikt plat dak of bijgebouw heeft de voorkeur boven plaatsing op een schuin dakvlak van de hoofdkap.
Collector op voordakvlak nadelig voor beeld
6
CRITERIA 4 - ZONNEPANELEN
b. c.
DORP STAD & LAND
Bij monumenten op het onderdeel van de kap dat bouwtechnisch het minst kwetsbaar is (bij rijksmonumenten geldt dit als basis DOOHHQYRRUGHJHERXZFDWHJRULH& µPRQXPHQWDDOÀH[LEHO¶1) . Indien a. en b. geen mogelijkheden bieden kan eventueel een andere locatie onderzocht worden; dit in overleg met en ter goedkeuring door de gemeentelijke monumentencommissie.
NADERE EISEN VOOR GEMEENTELIJKE MONUMENTEN EN RIJKSMONUMENTEN:
(niet van toepassing op overig Beschermde Stads- en Dorpsgezichten) Goed voorbeeld van collectoren op zijdakvlak
Collectoren op achterdakvlak verdeeld levert onrustig beeld
1. Geen toepassing van zonnecollectoren op een Top-100 monument mogelijk. 2. Geen toepassing op naar de openbare ruimte gerichte dakvlakken. 3. De ingreep moet reversibel (omkeerbaar) zijn, en regulier onderhoud niet in de weg staan. 4. De ingreep moet gebaseerd zijn op voldoende cultuurhistorische en ruimtelijke analyse van het monument en zijn omgeving. 5. Alternatieve, monumentsparende oplossingen dienen ook onderzocht te zijn. 6. De dakconstructie moet het geheel kunnen dragen zonder versterkingen. Het dak moet zich in technisch goede staat bevinden. 7. Geen zonnecollectoren toepassen in het bovendakvlak van een mansardekap. 8. Eventuele wijzigingen van de kap moeten minimaal zijn, en op de plantekening zijn aangegeven. Dit betreft onder meer: constructieonderdelen, leidingdoorvoer en details van afdichting en doorbrekingen dak, opstelplaats overige installaties (bijvoorbeeld boiler). De bevestigingspunten van de zonnecollector moeten zoveel mogelijk overeenkomen met de bestaande constructie. 9. Het plan moet zich uitspreken over het onderhoud aan de zonnecollector, en de kap, en de voorzieningen daarvoor inzichtelijk maken. Te denken valt aan de zgn. Bereikbaarheid en Toegankelijkheid. 10. Het type dakbedekking kan eisen stellen: Dakpannen: uitvoering in principe mogelijk. Overige dakbedekking: maatwerk in planadvisering noodzakelijk. Bijzondere (decoratieve) patronen in de dakbedekking mogen niet doorbroken worden.
Goed voorbeeld van in dak geintegreerde collector
1
Zie Handboek Duurzame Monumentenzorg p.18 (SBR, 2008). Dergelijke ingrepen zijn niet toegestaan op (rijks)monumenten de categorie A, voor categorie B (‘museaal functioneel’) is bijzonder maatwerk in advisering noodzakelijk. Een zeer waardevolle kapconstructie (qua originaliteit, ouderdom, bouw- en cultuurhistorische waarde) van een monument dat op zich behoort tot categorie A, leidt een aanvraag voor een zonnecollector tot gebouwcategorie B. Daarbij worden dus zwaardere eisen gesteld, en is voor wat betreft de advisering bijzonder maatwerk noodzakelijk.
DORP STAD & LAND
CRITERIA 4 - ZONNEPANELEN
7
MAAT EN PLAATS BIJ MONUMENTEN
Voor de te plaatsen collector geldt een maximale maat en gelden speci¿HNHYRRUZDDUGHQYRRUGHVLWXHULQJHQXLWYRHULQJ'H]HZRUGHQKLHU onder per hoofdgroep weergegeven.
MAAT BINNEN DAKVLAK
De collector vormt een gesloten vierhoekig vlak, over maximaal 1/3 van de lengte van het vrije dakvlak ter plaatse, gemeten inclusief ondergeschikte bestaande dakdoorbrekingen als schoorstenen en daklichten. Het dakvlak wordt hierbij in de bestaande situatie slechts beperkt onderbroken door daklichten, kapellen, antennes en schoorstenen. Bij grotere dakkapellen (breder dan 1.20 meter) geldt alleen het resterende vrije dakvlak als de maatgevende lengte. Het geheel van bestaande dakdoorbrekingen inclusief de collector levert geen onrustiger dakvlak op dan voorheen; de wens voor een zonnecollector kan dus leiden tot sanering/integratie van overige dakdoorbrekingen.
Goed voorbeeld combinatie dakopbouw met collector
SITUERING BINNEN DAKVLAK
De collector wordt vrij gehouden van beëindigingen van het dakvlak en toevoegingen op het dak. De collector ligt tenminste: 1. 1/4 van de lengte van het dak uit de voor- en/of achtergevel, 2. 5 pannen onder de nok (bij minder dan 12 rijen pannen: 3), 3. 2 pannen boven de goot (bij minder dan 12 rijen: 1), 4. 3 pannen van dakdoorbraken, dakkapellen en schoorstenen, 5. De voorziening ligt niet (gedeeltelijk) onder hoekkeper(s).
Wolfeind als collector
Indien er voldoende dakvlak resteert, wordt de collector zoveel mogelijk richting achtergevel en goot gepositioneerd.
UITVOERING
Bij plaatsing van de collector wordt maximaal rekening gehouden met het object en zijn monumentale waarden. Voor de uitvoering van de plaatsing geldt in ieder geval: 1. De hellingshoek van de collector strookt met de hoek van het dakvlak. 2. De collector wordt reversibel boven op de dakbedekking aangebracht. %LMGHFROOHFWRUZRUGHQWHOLFKWHHQWHVWHUNUHÀHFWHUHQGHFRQVWUXFWLH RQGHUGHOHQ PHWDDOGHOHQ HQUDQGSUR¿HOHQ]RYHHOPRJHOLMNYHUPHGHQ 4. De gehele installatie is in overeenstemming met Strategie 9 Nieuwe Installaties (Handboek Duurzame Monumentenzorg, p. 78 e.v.). 5. De gehele installatie wordt door een met monumenten bekende installateur/aannemer aangebracht. Dakvorm bepaalt positionering van collectors
8
CRITERIA 4 - ZONNEPANELEN
DORP STAD & LAND
TENSLOTTE
De lokale overheid kan stimuleren dat als alternatief/verplaatsing op een monument of binnen een beschemd stads- of dorpsgezicht naar alternatieven wordt gezocht. Mogelijk zou dit een door de overheid gefaciliteerde collectieve zonnecentrale kunnen zijn op een daarvoor geschikte plek in het buitengebied. Eigenaren van monumenten of panden in een beschermd stads- of dorpsgezicht zouden daar in kunnen participeren. ‘Zonneveld’
INDIENINGVEREISTEN BIJ MONUMENTEN
De aanvraag gaat vergezeld van een duidelijke en volledig gemaatvoerde tekening en een complete fotorapportage van de situatie en het object binnen haar ruimtelijke context. Bij de aanvraag wordt een schriftelijke motivering voor de plaatsing gegeven, en worden de ingrepen aan het monument in een korte werkomschrijving duidelijk beschreven in plaats, omvang en materialisatie. Een bouwhistorische datering van binnen de aanvraag betrokken dakvlak(ken) is onderdeel van de aanvraag. De kleur van de rand van de collector maakt deel uit van de aanvraag. Bij de aanvraag wordt een documentatie van het handelstype overlegd. ‘Zonneveld’ te Ouddorp
DISCLAIMER
Ondanks de zorgvuldigheid van deze richtlijn kunnen er altijd REMHFWRIORFDWLHVSHFL¿HNHRPVWDQGLJKHGHQEHVWDDQZDDURPSODDWVLQJ van een zonnecollector niet aanvaardbaar kan zijn op een monument of binnen een beschermd stads- en dorpsgezicht. Deze ter beoordeling van de lokale monumentencommissie. Daarnaast kunnen er vanuit het geldend bestemmingsplan planologische bezwaren bestaan, los van het gestelde in de Monumentenwet. Vooroverleg op dit punt met de betrokken gemeente wordt altijd aangeraden. Plan ‘zonneveld’ te Tholen met dubbel grondgebruik. Veld visueel afgeschermd met streekeigen boomgaard windsingel.
