CREATIEF DENKEN. Methodisch denken Out of the Box. CREATIEF DENKEN. Methodisch denken Out of the Box Creativiteit VEWA

CREATIEF DENKEN. Methodisch denken Out of the Box.


Docent: Alphonse Degryse, ADC commv

1103 Creativiteit © VEWA 2011

1


Een man vond een adelaarsei en stopte het in het nest van een van de kippen op zijn erf. Het adelaarsjong werd uitgebroed samen met het legsel van de kip en groeide ermee op. Zijn hele leven deed de adelaar na wat de kippen deden, denkend dat ook hij een kip was die op een erf hoorde rond te lopen.. Hij wroette in de aarde op zoek naar wormen en insekten. Hij klokte en kakelde. En hij sloeg met zijn vleugels en vloog een paar passen omhoog. De jaren verstreken en de adelaar werd heel oud. Op een dag zag hij een schitterende vogel hoog boven hem aan de wolkenloze hemel. De vogel maakte een majestueuze glijvlucht op de krachtige luchtstromen, met nauwelijks een enkele slag van zijn sterke gouden vleugels.

De oude adelaar keek vol ontzag omhoog. ‘Wie is dat?’ vroeg hij aan de kippen. ‘Dat is een adelaar, de koning van de vogels,’ zei zijn buurman. ‘Hij is heer en meester in de lucht en kijkt van hoog op ons neer. Voor hem zijn we maar kippen.. Wij horen op aarde – wij zijn slechts kippen.’ Zo leefde en stierf de adelaar als een kip, want hij was overtuigd dat hij een kip was.


2



3


Inhoud

1 Doel van dit programma................................................................................................. 6

2 Methodisch denken Out of the Box? .............................................................................. 9 2.1 Voordelen en beperkingen van creatief denken. ........................................................................ 12 2.1.1 Waar, wanneer en waarom brainstormen? Voorbeelden van creatieve onderwerpen...... 14 2.1.2 Belgische voorbeelden die de wereld veranderden............................................................. 16 2.2 historiek ....................................................................................................................................... 17

3 Persoonlijke creativiteit. .............................................................................................. 19 3.1 Brainstormvaardigheden & persoonlijke competenties. ............................................................ 19 3.2 Wat belet je om creatief te denken?........................................................................................... 19

4 Creatieve technieken en hulpmiddelen. ....................................................................... 23 4.1 proces in 4 fasen vraag div conv opvolging ................................................................................. 23 4.1.1 Fase 1. Opdrachtomschrijving, herformulering en deviatie................................................. 25 4.1.2 De 6-hoedentechniek van Edward de Bono. ........................................................................ 29 4.1.3 Fase 2. Divergeren, de speelse fase. .................................................................................... 34 4.1.3.1 Divergentie- en creativiteitstechnieken. ....................................................................... 36 4.1.3.2 Schriftelijk brainstormen. .............................................................................................. 41


4


4.1.4 Fase 3. Convergeren, de moeilijkste fase. ............................................................................ 42 4.1.4.1 Filteren. ......................................................................................................................... 44 4.1.4.2 Ontwikkelen en evalueren. ........................................................................................... 47 4.1.5 Incubatie. .............................................................................................................................. 49 4.1.6 Fase 4. Activeren. Het verhaal van Iemand, Iedereen en Niemand... .................................. 49 4.1.6.1 Give them ownership. De Zelfsturende organisatie TEAMs. ........................................ 51 4.1.6.2 Een idee intern verkopen is niet eenvoudig. ................................................................. 53 4.2 Creatieve spellen. ........................................................................................................................ 55 4.3 Notuleren en structureren. Analoge en digitale instrumenten. ................................................. 57 4.4 Breinstormen op je eentje........................................................................................................... 59

5 In de startblokken. ....................................................................................................... 61 5.1 Accomodatie................................................................................................................................ 61 5.2 Beschikbare tijd. .......................................................................................................................... 62 5.3 10 Spelregels tijdens de divergentie. .......................................................................................... 63 5.4 Samenstelling en kwaliteiten van de brainstormgroep. ............................................................. 64 5.4.1 Begeleider en sekretaris. ...................................................................................................... 64 5.4.2 Eigenaar en meter/peter. ..................................................................................................... 67 5.4.3 Deelnemers. ......................................................................................................................... 68

6 Bijlagen. ....................................................................................................................... 72 6.1 Twaalf moeilijke vragen............................................................................................................... 72 6.2 Processen zichtbaar maken en doorstroomanalyse. .................................................................. 81 6.2.1 PERT Programme Evaluation and Review Technique........................................................... 81 6.2.2 CPA Critical Path Analysis. .................................................................................................... 83 6.2.3 Voortgangscontrole. Ishikawa diagram................................................................................ 85

7 Bronnen. ...................................................................................................................... 89

8 Verwante thema's. ....................................................................................................... 92


5


1 Doel van dit programma.

Dit programma gaat over creatieve denktechnieken die je kunnen helpen vaste denksporen te verlaten. We willen je via praktische ervaringen laten kennis maken met de verschillende technieken, in helikoptervlucht. We moeten helaas waarschijnlijk de processen stoppen voor we aan een eindresultaat toe komen, We verkiezen breedte in plaats van diepte. We zullen in dit programma dus waarschijnlijk niet de creatieve finaliteit bereiken die de Belgische politiek uit het slop haalt, de opwarming van de aarde bezweert of de beurscrisis neutraliseert...

Creatief denken verloopt in 4 fasen

Een eerste blok is het creatieve deel, en wordt gemeenzaam aangeduid met brainstormen. Omdat creatief denken vooral wordt geassocieerd met dit eerste deel zullen we hierna creatief denken en brainstormen door elkaar gebruiken. Er zijn 3 fasen: •

de aanleiding is een vraag of een probleemstelling, noem het een uitdaging die zich aanbiedt en waarvoor een originele oplossing wordt verwacht. Let op, creatief denken beperkt zich helemaal niet tot het oplossen van een probleem: de aanleiding hoeft helemaal niets problematisch of negatief te hebben. Je kan ook creatief nadenken over de organisatie van een feest...

•

het genereren van ideeën, hoe meer hoe beter. We noemen dit de divergentie (verbreden) fase.

•

daarna volgt het samenbrengen, filteren, op elkaar afstemmen, de convergentie (versmallen) fase.

Een tweede blok: na een succesvolle brainstorm komt er hopelijk een opvolgings- en verwerkingsproces.


6


De verdienste van het ganse proces is dat de (rationele) fase van convergentie duidelijk wordt gescheiden van de (creatieve) fase van divergentie. Op deze wijze gaan beide elkaar niet hinderen. Daaraan zijn nochtans voorwaarden verbonden, zoals spelregels, samenstelling van de groep enz. die we verder onder de loupe nemen. Evenzeer zijn er specifieke technieken die ertoe moeten bijdragen het maximum te halen uit zowel divergentie als convergentie. Ook hiervan willen we een helikopterview geven en je in praktische cases een eerste ervaring laten opdoen.

Creatief denken Zet de GPS van je denken op alternatieve routes


7



8


2 Methodisch denken Out of the Box?

Mensen denken in vaste routes. Creatief denken is de GPS op alternatieve routes zetten en bewust op verkenning gaan langs onbekende wegen. Misschien rijden we verloren, misschien leveren de nieuwe routes geen voordeel. Maar net zo goed doen we wonderbare ontdekkingen op slechts enkele stappen van de weg die we gewoon waren te volgen. Waarom hebben we dit niet eerder gedaan, waarom hebben we hieraan niet eerder gedacht...? Creatief zijn kost tijd: als je geen tijd hebt rij je best niet langs onbekende wegen..., tenzij de ontdekkingen die je doet achteraf heel veel winst blijken op te brengen.

Creatief denken is uit bestaande •

ervaringen

•

inzichten

•

kennis

nieuwe of betere oplossingen of methoden bedenken voor een vraag, probleem, situatie, gewoonte Er moet niet perse een probleem zijn om te grijpen naar het instrument van creatief denken. Een voorbeeld van een opdracht die uitstekend gebaat kan zijn met creatief denken is het voorbereiden van een win/win onderhandeling. Typisch voor een dergelijk onderhandelingsproces is dat voorafgaand aan de discussie door beide partijen gezocht wordt naar een maximaal aantal alternatieve aanpakken en insteken. Dit impliceert het loslaten van evidente oplossingen, en juist dàt is eigen aan creatief denken. Maar je kan natuurlijk net zo goed alternatief nadenken over een feest, een ledenwerving, een kermis, een... In vaste routes denken? Vaste routes in ons denken laten toe zeer snel een grote complexiteit van informatie te verwerken en ernaar te handelen. Hiervoor grijpen we terug naar eerdere of gelijkaardige ervaringen. Het resultaat is een verlies aan creativiteit ten voordele van snelheid. Klassiekers om dit te illustreren zijn volgende twee opdrachten. De eerste is de strooptest waarin je gevraagd wordt de drukkleuren te lezen en niet de woorden. In de tweede opdracht wordt gevraagd te lezen wat er staat. Wedden dat je reflexen en denkgewoonten het je moeilijk maken?


9


Vaste routes in ons denken verlaten kost een inspanning, want het is niet eenvoudig om, vooral tijdens de divergentiefase van het creatief proces deze vaste-routeknop even uit te schakelen.

Dit heeft te maken met zeer diep gewortelde reflexmechanismen. Bijna alle denkproblemen waar de mensheid mee heeft te kampen zijn het gevolg van de werking van het zogeheten reptielenbrein, ook wel hersenstam of achterhersenen genoemd. Eigenlijk gaat het om niet veel meer dan een ontwikkeling van het uiterste deel van het ruggenmerg. Vanuit het reptielenbrein ontstaat koelbloedig (reptielen...) gedrag, gebrek aan empathie (invoelingsvermogen), territoriaal gedrag, beheersing, bezitsdrang, machtswellust en agressie. De overlevingsdrang die voortvloeit uit ons reptielenbrein is een groot geschenk, maar als overleven voor ons een toestand van zijn wordt in plaats van een antwoord op gevaar, zijn we een gevangene van ons reptielenbrein. Het reptielenbrein leert niet van fouten en kan niet voelen of denken. Zijn belangrijkste, om niet te zeggen enige taak is onze IK te beschermen en in stand te houden.

Deze standaardreacties en -denkpatronen voeden alvast je creativiteit niet!

Hierna enkele eenvoudige denkoefeningen die je toetsen op je vermogen om evidente oplossingen te parkeren en alternatieve oplossingen te bedenken. Na het lezen van de opdracht heb je ongetwijfeld meteen een verklaring voor wat er gebeurd is. Kan je méér verklaringen bedenken? In andere gevallen laten je evidente routes je in de steek, en dan lijkt de beschrijving niet mogelijk. Stel even je directe conclusie uit, en zoek vérder...!


10


Cleopatra en Caesar ik kwam de kamer binnen en zag onmiddellijk het geopende raam, de glasscherven en het water op de grond. De gordijnen voor het raam bewogen, maar wat het meest opviel waren Caesar en Cleopatra. Ze lagen beiden op hun zij op de grond, tussen de glasscherven en in het water. Ze waren dood, en het was duidelijk wat hier gebeurd was... Wie zijn Caesar en Cleopatra, en wat is er gebeurd?

De chirurg De chirurg komt na de voetbal met z'n zoontje huiswaarts via de Expressweg. En dan gebeurt het, een vreselijke klap, de auto frontaal op een verlichtingspaal. De eerste 100 rijdt bliksemsnel naar het ziekenhuis waar de chirurg werkzaam is. Bij aankomst op spoed is de chirurg van wacht onmiddellijk ter plaatse, en roept, bij het zien van de jongen Oh God! Mijn zoon! Hoe kan dit?

Cowboy Henk Cowboy Henk kwam op Vrijdag de stad binnen, verbleef er 3 nachten en vertrok de eerstvolgende zondag morgen. Hoe kan dat?

De 9 bollen Teken naar eigen inzicht 9 bollen in een vierkant, 3 x 3 Verbind de 9 bollen met 4 rechte lijnen, zonder de pen op te heffen, slechts 3 keer de pen van richting wisselen


11


2.1 Voordelen en beperkingen van creatief denken. See also: Samenstelling en kwaliteiten van de brainstormgroep., Fase 1. Opdrachtomschrijving, herformulering en deviatie., 10 Spelregels tijdens de divergentie.

Welke voordelen zijn er aan creatieve denktechnieken?

•

Brainstormen creeërt kansen omdat het zorgt voor meer opties, meer inzichten, eemr alternatieven,...

•

Brainstormen is leuk, omdat het beroep doet op de speelsheid in de mens homo ludens... Daardoor werkt brainstormen ook motiverend, toch in die gevallen waar de verwachtingen niet te hoog worden gespannen vooraf, en de resultaten achteraf worden gewaardeerd.

•

Brainstormen kunnenteams versterken omdat mensen elkaar op een àndere manier leren kennen en elkaars inzichten waarderen.

•

Brainstormen creeërt verantwoordelijkheid en betrokkenheid: wie in de creatieve sessies mee aan de wieg heeft gestaan van een nieuwe ontwikkeling is ook meer geneigd ze te beschouwen als zijn kind, en dus te verdedigen. Het creeërt dus ownership. Omdat mensen mee het ontwikkelingsproces hebben doorgemaakt is er ook meer bewustzijn en besef van de complexiteit van de gehele vraagstelling.

•

Geloof je als organisator of manager dat je het verloop en de resultaten van een brainstormsessie kunt beheersen, dan loop je zeer waarschijnlijk een ontgoocheling op. Probeer je toch de koers der gedachten te beïnvloeden, dan zijn we al lang niet meer aan het brainstormen volgens de regels van de kunst. Wie de spelregels niet wil respecteren kan beter ook niet deelnemen aan een brainstormsessie.

Dit betekent omgekeerd niet dat brainstormen een eenvoudige techniek is om bv. aan teambuilding te doen of om de betrokkenheid te verhogen. Brainstormen creeërt nu eenmaal verwachtingen, en wanneer al bij voorbaat is uitgemaakt dat het enkel gaat om het proces, en niet om het engagement met de resultaten ervan mogelijks wat te doen zal er snel een gevoel optreden van bedrieglijk opzet. Mensen zijn dan na een creatief proces gefrustreerd en mogelijks (nog meer) gedemotiveerd!


12


Wanneer beter niet? Creatief denken is geen methode om beslissingen te nemen. Beslissen is een keuze maken. Beslissen komt nà het creatief denkproces.

Emotionele problemen remmen de creatieve spontaniteit omdat mensen het probleem willen begrijpen. De vragen die hieruit volgen vergen uitleg, en juist deze persoonlijke uitleg evenals de emotionele betrokkenheid van eventuele breinstormers stuurt het ganse proces in een vaste richting.

Motivatieproblemen ontstaan niet in de mens, maar door omstandigheden die als demotiverend worden ervaren. Motivatieproblemen kunnen het voorwerp zijn van een brainstormsessie, voor zover de betrokkenen niet zelf rond de tafel zitten, want zij zijn nu eenmaal niet in de stemming om gemotiveerd en creatief op zoek te gaan naar alternatieven of uitwegen: ze zijn sneeuwblind. De brainstorm zelf zal de demotivatie niet oplossen en ook niet plotsklaps motiverend werken. De kans is eerder groot dat door de chaos van een brainstorm de omstandigheden er nog hopelozer gaan uitzien.

Een creatief denkproject veronderstelt dat er geschikte mensen rond de tafel zitten in geschikte omstandigheden. Is dat niet zo, dan kan je beter op zoek gaan naar andere methoden.

Ben je vast besloten te komen tot een concreet resultaat, dan is de kans groot dat de brainstorm uitdraait op een sisser, waarna in het slechtste geval wordt gezocht naar schuldigen. Wees je er dus van bewust dat brainstormen NOOIT een zekerheid geeft op een verwacht resultaat. Wil je jezelf de ontgoocheling besparen, zoek dan een alternatief. Niemand garandeert je the sole Big Idea.


13


2.1.1 Waar, wanneer en waarom brainstormen? Voorbeelden van creatieve onderwerpen.

Aanleiding •

Andere perspectieven genereren

•

meer keuzes en opties ontwikkelen

•

concurrentie voor blijven door originaliteit

•

toegevoegde waarde creëren

•

jezelf onmisbaar maken

•

de mythe van de inspiratie doorbreken

•

paden zoeken om ambities te realiseren

ideeën uitwisselen, bestaande informatie beschikbaar maken

lage ambitie nieuwe ideeën ontwikkelen, varianten op een bekend thema

meer ambitie fantastische ideeën genereren, doorbraken.

hoge ambitie

Unieke concepten ontwikkelen, USP Unique Selling Proposition

Andere elementen van ambitie kunnen zijn aantal ideeën graad van concretisatie: een idee, een schets of een werkbare oplossing haalbaarheid: tijd, budget, mankracht, kennis...


14


Creatieve onderwerpen •

Management: strategische en operationele vraagstukken

•

Human resources: werving, retentie, ontwikkeling

•

Marketing P's: producten & diensten, promoties, plaatsing (positionering, distributie...), innovatie

•

Sales 4R's: reputatie, relatieontwikkeling, relevantie of routine van activiteiten

•

Technische vraagstukken

•

Alle mogelijke klemproblemen we zitten vast

•

...

Voorbeelden van creatieve onderwerpen •

Bedenk... Een oplossing voor een gesteld probleem Een variant voor (nieuwe vormen van...) een bestaand product (of dienst), activiteit, procedure, systeem, financiering Een naam

•

Toekomst verkennen, free wheelen Case 1 Jouw vereniging heeft het moeilijk om nieuwe leden aan te trekken die minstens 1 jaar regelmatig en actief deelnemen of minstens aanwezig zijn op de activiteiten. Het doel van de creatieve denksessie is een initiatief te ontwikkelen om het actief aantal nieuwe leden na 12 maand met een kwart te verhogen. case 2 Je wil met de groep een activiteit voor de straat starten waarvoor je geen bekend voorbeeld hebt, iets nieuw en vernieuwend. Het doel is een bijdrage te leveren tot een betere wereld. Vermits iedereen rond de tafel wel in iets goéd en bekwaam is start je uit de kwaliteiten rond de tafel. Jouw nieuwe activiteit zal de beste slaagkans hebben wanneer je de sterke kanten van de groepsgenoten kunt inschakelen. Positief denken dus. Iedere deelnemer zal 200 EUR inbrengen bij de start, en krijgt zijn geld terug na 12 maand, voor zover het saldo dit dan toe laat. De enige beperkingen zijn van evident iuridische of ethische aard.


15

CREATIEF DENKEN. Methodisch denken Out of the Box. CREATIEF DENKEN. Methodisch denken Out of the Box Creativiteit VEWA

Recommend Documents