De kracht van samenwerken. Niels Scholten: Out of the box denken brengt bouw verder

p L AT F O R M V O O R H E T O N T W E R p E N , FA B R I C E R E N , B O u W E N E N G E B R u I K E N VA N p R E FA B B E TO N p R O D u C T E N

Niels Scholten:

‘Out of the box denken’ brengt bouw verder Groots bouwen op klein oppervlak

Snelle esthetiek, perfecte afwerking De kracht van samenwerken

#3

OK TOBER 2006

“Nacht van beton” Synthese van architectuur en constructie

15 november 2006, NAi, Rotterdam Eerste van een reeks exclusieve ontmoetingen van/voor architecten en constructief ontwerpers Programma: 20.00 - 01.00 CASESTUDY > Phaeno Science Centre, Wolfsburg door Christos Passas, Zaha Hadid architects en Hanif Kara, AKT engineers WORKSHOP > Architectuur en Constructie in Onderwijs PRESENTATIE > Cement&BetonCentrum PERFORMANCE > Jules Deelder AWARDS > Concrete Design Competition 2005/06 FILM > Concrete Design Master Class 2006, Bauhaus Dessau

www.nachtvanbeton.nl

Aanmelding Deelname staat open voor professionals en studenten. U kunt zich aanmelden voor deelname via de website www.nachtvanbeton.nl. Deelname is alleen geldig na ontvangst van bevestiging per email. Er is slechts een beperkt aantal plaatsen beschikbaar. Organisatie is in samenwerking met architectuurvakblad dax.

Cement&BetonCentrum

b:ton oktober 2006

voorwoord:

)YVSQIRX Y[PIZIVERGMIV ZSSVFIXSRZYPWXSJ

)9631)2843)()6/330:0-)+%7 4SIHIVOSSPZPMIKEWMWIIR´NRTSIHIVHEXLSSJH^E De conjunctuur trekt aan en ook onze branche lijkt hiervan OIPMNOFIWXEEXYMXFSPZSVQMKIKPEWEGLXMKIHIIPXNIW mee te profiteren. Het geeft onze industrie nog meer kansen -RFIXSR[IVOIRHIVSRHIOSVVIPWZER)YVSQIRX om onze kennis te benutten en te laten zien waartoe we in EPWOPIMRIOSKIPPEKIVW(MXOSKIPPEKIVIJJIGXZER staat zijn. In het veranderende bouwproces groeit de vraag )YVSQIRXWXIIROSSPZPMIKEWLIIJXIIRKYRWXMKI MRZPSIHSTHIZIV[IVOFEEVLIMHHI[EXIVSTREQI naar innovatieve oplossingen, waarbij de rol van onze IRHIGSQTVMQIIVFEEVLIMHZERLIXFIXSR industrie ook wijzigt. Meedenken in ontwerpen en op-

:336()0)2-2&)832lossingen staat steeds vaker centraal in de vragen van onze ‹ waar we in staat zijn ˆ&SPZSVQMK klanten. We zien dan ook dat, daar &)83*-00 /%0/78))21))0 ˆ;EXIVVIHYGIVIRH als bouwindustrie krachten te bundelen, de resultaten er /EPOWXIIRQIIPMWIIRREXYYVTVSHYGXHEXMR ˆ:IVFIXIVMRKZERHIOSVVIPSTFSY[ mogen zijn. OEPOWXIIRKVSIZIWKI[SRRIR[SVHXIRXSXHI ˆ4Y^^SPEER KI[IRWXI´NRLIMHKIQEPIR[SVHX/EPOWXIIR ˆ:IVLSKMRKHYYV^EEQLIMH QIIPFIWXEEXLSSJH^EOIPMNOYMXGEPGMYQGEV Op een toegankelijke wijze proberen wij u kennis te laten FSREEX 'E'3 ,SILSKIVHMXKILEPXILSI maken met de mogelijkheden van prefab beton. Spreken‹ ^YMZIVHIVLIXOEPOWXIIRQIIP&IXS´PP LIIJX we nu over groot of klein prefab, esthetica, constructie of IIR^YMZIVLIMHZER IRHMZIVWI´NRLIHIR bijvoorbeeld materiaaleigenschappen, al deze zaken komen  in het blad B:ton :336()0)2-2&)832 aan de orde. De redactie is er mijns ˆ>IIVGSRWXERX inziens wederom in geslaagd u een melange van overˆ:IVWGLMPPIRHI´NRLIHIR tuigende prefab oplossingen en uiteenlopende mogelijkˆ0EKI[EXIVFILSIJXI heden te laten zien. ˆ0EKILYPTWXSJFILSIJXI ˆ0MGLXIOPIYV ˆ,SKI^YMZIVLIMH Bouwen met prefab beton blijft boeien, derhalve wens ik u veel plezier toe bij het lezen van het magazine B:ton.

Bart van Melick 9;4%682)6-2()&39; Voorzitter BFBN

[[[IYVSQIRXGSQ

)YVSQIRX&: 4SWXFYW +&:)26%= 8 *

3

inhoud:

Voorwoord

0:

Column

11:

Levend beton

1:

Optimale (en dus goedkopere) breedplaatondersteuning

30:

Delft Rijswijk brandweerkazerne

6 Architect René van Zuuk Takken van prefab beton

12 Niels Scholten, voorzitter De NieuwBouw ‘Out of the box denken’ brengt bouw verder

16 Vloeiende vormen voor Waterschap Rivierenland Bollen in het beton

4

b:ton oktober 2006

03:

b:ton oktober 2006

34:

De kracht van samenwerken

4:

‘Meander’ Maarheeze ontdaan van typische logica

3:

Echt optimum voor échte ondernemers

52:

Transparante kwaliteit

40:

Droge bouw Veghel’s nieuwe landmark

55:

publicaties

44:

Cement en beton: parallelle belangen gezamenlijke initiatieven

5:

Kort nieuws

5:

Colofon

22 Constructies nader bekeken: uitgebalanceerde prefab vloeren met betonkernactivering

26 Mooi van buiten, mooi van binnen ultramoderne stellingmolen met eeuwenoude uitstraling

32 Groots bouwen op klein oppervlak Snelle esthetiek, perfecte afwerking

5

b:ton oktober 2006

Takken van prefab beton

6

b:ton oktober 2006

Architect René van Zuuk werkte tot dusver met glas, aluminiumprofiel, betonpanelen, hout, maar nog nimmer met prefab beton. Dat is nu aan het veranderen: aan de Zilverparkkade in Lelystad verrijst van zijn hand een kantoorpand waar het prefab beton bepalend is voor de gevel. Hij is er zelf zo enthousiast over dat hij het materiaal wil herhalen, bij een villa voor een particulier in Heiloo. Gewoon prefab platen paste hij al wel toe, in het appartementenblok The Wave aan het Almeerse Weerwater, maar dat waren ‘eenvoudige vloerdelen’. Door jaap huisman.

Van Zuuk is vooral bekend geworden van zijn trainingsgebouw voor Ajax-jonge-

zijn uitgangspunt, het streven naar een expressieve gevel. Waarom takken?

ren op het terrein van De Toekomst en het gebouw van Arcam in Amsterdam,

“Dat is een tijdloos patroon. Ze lopen bovendien door, of wekken de sugges-

waarin hij zijn liefde voor een expressief uiterlijk in de praktijk heeft gebracht.

tie dat ze doorlopen. Dat effect bereik je niet met een stempelpatroon, dat als

De aard van het materiaal is meestal richtinggevend voor zijn manier van

postzegels op een gevel lijkt te zijn aangebracht.”

ontwerpen, en omdat het in het recente verleden gewoonlijk gewelfde of golvende gebouwen waren, koos hij voor een skelet waarom hij aluminium of zink

Filter: Maar niet alleen het aanzicht van de gevel was bepalend. Computer-

heen drapeerde. In Lelystad diende een andere koers gekozen te worden.

simulaties van het interieur toonden aan dat takken een bijna natuurlijk scherm voor het glas vormden, mooier en organischer dan rechte of schuine stangen.

“Supervisor Adriaan Geuze bedacht een masterplan waarin verticaal gelede

“Ik zie het als een filter. Je ziet Lelystad wel, maar de stad staat tegelijk op

gebouwen naast elkaar staan met een prachtig uitzicht op het park. Mijn ge-

afstand.” Dat prefab ‘gordijn’ is ook nog ergens goed voor: het geeft degenen

bouw staat tussen een ontwerp van Erick van Egeraat en Meyer & Van Schooten

die lijden aan hoogtevrees niet het gevoel dat er een afgrond voor hen achter

in. Het is in feite een doos. Hoe maak je die interessant? Ik wilde voorkomen

het glas gaapt.

dat een glazenwassersinstallatie het ontwerp zou bederven en ik wilde niet

Het zwarte kader met het grillige takkenmotief is in een mal gegoten bij het

alleen een glazenwasserbalkon omdat dan de gevel moest terugspringen of het

bedrijf Westo in Rijssen. Om een zo maximaal mogelijk effect te bereiken,

balkon naar buiten moest komen! Wat ik wel wilde was een glasoppervlak dat

moest bij de prefabricage worden opgelet dat op het zwarte kader geen witte

van vloer tot plafond reikte, omdat je zo het beste kunt profiteren van het uit-

cementvlekken zouden komen en omgekeerd op de witte takken geen zwarte

zicht. Bovenin ruimde ik plaats in voor twee penthouse-achtige etages die weer

spetters. Want nu lijkt het alsof de takken vóór de gevel met zijn zwart kader

uitkijken op het IJsselmeer.”

hangen. “Het was lastig dat goed in een mal te krijgen,” vertelt Van Zuuk, “en bovendien om daar een betonfabriek voor te vinden die het voor een

Maar glas alleen vond hij te kil. En zo groeide het plan om een filter voor de

acceptabele prijs wilde doen.”

gevel aan te brengen, waarbij hij uitkwam op prefab beton. Een zwart kader met witte takken van beton, om precies te zijn. Zo is Van Zuuk weer terug bij

De takken zelf zijn 15 centimeter breed en dankzij een wapening sterk genoeg



b:ton oktober 2006

om scheuren te voorkomen. Angst voor vervuiling heeft Van Zuuk niet. Over

het beste voor strakke geometrische gebouwen: ook de villa in Heiloo is in feite

tien jaar zal het wit er wel van af zijn, maar dat hoort nu eenmaal bij veroudering

een doos die zich schuin vanaf het maaiveld verheft.

van takken. En een ideale landing- of schuilplaats voor duiven? In Lelystad zijn er niet zoveel duiven als in Amsterdam, redeneert hij optimistisch. Bovendien

Zo is Van Zuuk in feite terug bij de oude manier van betontoepassing van voor

houden die toch meer van horizontale richels.

en na de Tweede Wereldoorlog, toen het ook nog als een decoratief element diende. Daarna werd beton alleen maar geschikt bevonden als construc-

Vervolg: Nu hij het prefab beton heeft beproefd, smaakt de ervaring naar

tief massaproduct. Het kantoor in Lelystad, wat nog te huur is, laat zien dat

meer. Na Lelystad volgde onmiddellijk een villa in Heiloo waarvan de gevels ook

prefab ook nog andere mogelijkheden toelaat. Toch neemt hij zich voor niet

uit een takkenpatroon worden opgebouwd, maar dan wel volgens een andere

uitsluitend takken in prefab te produceren. “Voor je het weet ben je de takken-

techniek. Van Zuuk studeert erop hoe je de mallen van prefab beton computer-

architect.”

gestuurd kunt frezen. “Een geveloppervlak als beeldhouwwerk.” Dat leent zich



b:ton oktober 2006

column:

Water, beton en veiligheid Constructieve veiligheid is een onderwerp dat veel wordt besproken dezer dagen. Recent opnieuw Bos & Lommer, maar er zijn meer incidenten. VROM Inspectie en Betonvereniging hebben naar aanleiding daarvan het initiatief genomen om samen met de vereniging BWT, ONRI en enkele andere partijen het Plan van Aanpak Constructieve Veiligheid te schrijven. Daarin worden de rollen van de verschillende partijen beschreven. Verwacht mag worden dat een en ander de situatie aanzienlijk zal verbeteren, al was het alleen al om het feit dat de hoofdconstructeur feitelijk is teruggekeerd. De opdrachtgever dient zich ervan te vergewissen dat de samenhang is gegarandeerd door daarvoor iemand aan te wijzen. En dat kan niemand anders dan een constructief deskundige of bureau zijn. Een geweldige stap voorwaarts, ik ben benieuwd wat de voorlichtingscampagne oplevert. In dit kader is dat niet het enige dat speelt, de constructieve opleidingen lopen weer bijzonder goed. Er is een gebrek aan deskundig personeel, door middel van de scholing tot Betonconstructeur MBO+, HBO+ en Betonconstructeur BV, PMSE is er een tweede scholingsweg. De bouwpraktijk doet er kennelijk zijn voordeel mee. Het aandeel prefab beton in de bouw is substantieel. Daarmee wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan de bouwopgave. De toepassing van die elementen brengt met zich mee dat de leveranciers ervan een grote verantwoordelijkheid op zich nemen. En dat kan alleen als zij eveneens over goed geschoold personeel beschikken. De projecten die worden gerealiseerd laten zien dat de sector tot veel in staat is. Dit behelst een compliment aan de medewerkers voor het technisch kunnen. Daar moeten we trots op zijn. Graag roep ik u ook op kennis te nemen van het Plan van Aanpak Constructieve Veiligheid, u kunt er op een belangrijke mate aan bijdragen dat de werkwijze landelijke toepassing krijgt. Tot slot past het mij natuurlijk in deze uitgave iets te zeggen over de Betondag 2006, de 49ste editie (jazeker, volgend jaar de jubileum editie, die bovendien nog samenvalt met ons 80 jarig bestaan). Het thema ‘LEVEN MET WATER, NEDERLAND IN 2025, BETON MAAKTE HET MOGELIJK’ slaat goed aan. Er zijn zeer veel verschillende invalshoeken mogelijk, en dat gebeurt dus ook. In het Waterpaviljoen presenteren zich een aantal bedrijven, waaronder RWS en TUDelft, met nieuwe ontwikkelingen. Het feit dat de minister het evenement zo belangrijk vindt dat zij komt spreken, de samenwerking met De NieuwBouw, het Betontheater, het zijn alle redenen om te verwachten dat opnieuw de belangstelling voor de dag erg groot zal zijn. Ik ontmoet u graag op 16 november in ‘De Doelen’ in Rotterdam. Ir. Dick Stoelhorst, Directeur Betonvereniging



NOEplast geeft beton een individueel karakter

NOE-Bekistingtechniek b.v. Postbus 25, 4240 CA Arkel Tel. (0183) 56 98 88, Fax (0183) 56 33 17 E-Mail [email protected], www.noe.nl

Door gebruik te maken van NOEplast structuurmatten krijgt elk betonoppervlak een individueel karakter. Of er nu gekozen wordt voor een van de meer dan 100 standaard structuren of dat de keuze valt op een zelf ontwikkelde structuur, het beton komt in ieder geval tot leven. Meer weten? Neem contact op met onze productspecialist.

UNIEKE VERBINTENIS NormTEQ heeft met het Heli systeem een zeer unieke techniek ontwikkeld die is toegepast voor een innovatieve verankering van prefab betonelementen, zoals balkons, galerijplaten, gevelbeplating, luifels etc. Het grootste voordeel van het Heli systeem is dat architecten hierdoor meer ingestort anker: ankerplaat 120x80x20 + persmof Ø30x60

ontwerpvrijheid hebben en allerhande prefab elementen aan hun gebouw kunnen toevoegen. Ze kunnen zelfs exoten in vormgeving bedenken, die nog steeds eenvoudig gemonteerd kunnen worden. In een stadium dat de bouwer uitkomt. Dat is hét grote voordeel voor de bouwer. Met dit systeem worden ruwbouw en montage losgekoppeld.

Normteq - Spinelstraat 45 - 7554 TW Hengelo T. 074-2505737 - [email protected] - www.normteq.nl 6005458 NORMTEQ adv BTON 3.indd 1

9/27/06 12:39:08 PM

b:ton oktober 2006

Concrete Confetti

Levend beton Baukje Trenning laat de natuurlijke ingrediënten van beton sprekend uitkomen. Zowel in haar bijzondere collectie betontegels als in alle andere architectonische oppervlakken. Door Mathilde van Hulzen. Haar afstudeerwerk ‘Stone Skins’ op de Akademie Industriële Vormgeving in Eindhoven (nu The Design Academy) vormde een collectie betontegels waarbij Trenning per tegel de natuurlijke ingrediënten van beton uitbuitte: soms zanderig, dan weer stenig of juist kiezelig, soms haast vloeibaar als een ‘skin’. Sindsdien toont Trenning met haar kunstwerken dat beton méér is dan een materie om woningen, utiliteitsbouw, wegen en viaducten mee te bouwen. Haar architectonische oppervlakken brengen beton tot leven. Daarbij behoudt ze de subtiele ingetogenheid van het materiaal. Trenning ontwerpt ook unieke prefab baksteen gevelwanden. Daartoe worden bakstenen in een mal gelegd en aan de achterzijde aangestort. Na uitharding kan de complete wand overeind worden gezet. Met deze techniek hoeven de bakstenen niet te worden gestapeld en ontstaat veel vormvrijheid. Bijzonder is Trennings keuze om uitstekende voegen van klei en terug liggende stenen van beton te construeren. De gevel verkrijgt daardoor telkens een andere kleur en reageert op weer en wind. Pleinen in Den Bosch en Amsterdam zijn inmiddels bekleed met Trennings tegels. In de binnentuin van de Brakke Grond in Amsterdam prijkt haar werk, evenals bij de sluizen van Hansweert. Drie van de wanden van de collegezaal van het UMC in Groningen zijn ontworpen door de kunstenares. Behalve met beton werkt Trenning met keramiek. In 2002 won Trenning de Aanmoedigingsprijs Industrieel Ontwerp van het Amsterdams Fonds voor de kunst. Binary fields, Het Ploosche Hof in ‘s-Hertogenbosch

“Ik werk graag met beton, want het materiaal laat zich goed sturen. Mij fascineert vooral de precisie die je op microniveau kunt bereiken in het reliëf in combinatie met de uiteindelijke ruimtelijke, architectonische schaal.”

11

b:ton oktober 2006

Hij is realistisch genoeg dat De nieuwBouw, een netwerk van ruim 750 jonge professionals in de bouw, niet van vandaag op morgen de hele sector kan verbeteren. Voorzitter niels Scholten hoopt echter dat ‘de nieuwe generatie’ voor de nodige stimulansen kan zorgen. “De bouw kan beter qua kwaliteit, innovaties, gebruikerswensen, samenwerking en opbrengsten. Mits er ruimte komt voor ongeremd denken en het doorbreken van vastgeroeste patronen en verstarrende regelgeving. ook de bouw moet ruimte kunnen bieden aan briljante ideeën.” DOOR pAuL ENGELS.

‘out of the box denken’ brengt bouw verder

12

b:ton oktober 2006

Om die reden stimuleert De NieuwBouw onconventionele ideeënvorming bij de

sen wijzen. Dat moet in de hele keten gebeuren. Want het bouwproces hangt

nieuwe generatie professionals in de bouwsector en streeft ernaar deze ideeën

zodanig onderling samen, dat als één partij innoveert het als een domino-effect

in de praktijk gestalte te geven. professionals, jonger dan 35 jaar. “Dat is onze

werkt. Niemand kan zich aan veranderingen onttrekken.”

doelgroep. Is men ouder dan worden ze ‘vrienden’ van De NieuwBouw,” aldus Niels Scholten, projectorganisator bij BAM Rail. “Ik onderschrijf de uitspraak

Nu wordt er veel over veranderingen in de bouw gepraat en geschreven, bij-

dat er veel ouderen zijn die jong denken en jongeren die ouder denken. Het is

voorbeeld op voorspraak van de Regieraad Bouw. Ook zaken als faalkosten,

niet zwart-wit dat wij als nieuwe generatie het alleenrecht hebben op vernieu-

calamiteiten, nieuwe contractvormen en thans tekorten aan bouwplaatsper-

wing. Ook hoeft niet alles in de bouw te veranderen. Zaken die goed zijn, kun-

soneel leiden tot veranderingen. De NieuwBouw probeert door een praktische

nen worden behouden. Maar het valt niet uit te leggen waarom wij volgens de

aanpak die vernieuwingen handen en voeten te geven. Het is daarom niet ver-

vertrouwde patronen vandaag de dag vaak uitkomen op een zesje, terwijl met

wonderlijk dat er een brief bij minister Wijn van Economische Zaken ligt om De

een goede samenwerking in de bouwketen, met oog voor de eindgebruiker en

NieuwBouw een rol te geven bij de opvolging van de Regieraad Bouw. Het im-

met innovaties wij tot minstens een acht kunnen komen.”

plementeren van veranderingen is en blijft een immense opgave. “Wij werken daarom via concrete projecten aan vernieuwing. Bijvoorbeeld de planfase van

De NieuwBouw kent deelnemers vanuit opdrachtgevers, aannemers, inge-

de noordring van utrecht, waarbij wij eerst naar de gebruikers, de omwonen-

nieurs- en adviesbureaus en kennisinstellingen. Daarin ontbreken voldoende

den en organisaties als ANWB en Milieudefensie gaan om van hen te horen wat

leden van toeleveranciers, waaronder de prefab betonindustrie. De ambitie

zij nu willen. De eindgebruiker centraal stellen; dat is ons uitgangspunt. Je moet

is om een netwerk te zijn voor jongeren in de gehéle bouwsector. “Vanuit de

als bouw niet bepalen wat je voor anderen gaat bouwen.Wij zijn bij dit project

toeleveranciers hebben wij te weinig deelnemers binnen onze gelederen. Dat is

op interessante zaken én op enthousiasme gestuit. Mensen hebben in de gaten

jammer, omdat producenten meestal innovaties brengen. Het is overigens las-

dat er naar hen wordt geluisterd. In plaats dat zij straks met spandoeken de bull-

tig voor fabrikanten omdat zij van onderaf in de keten vernieuwing moeten zien

dozers tegenhouden, ontstaat er draagvlak voor de bouwplannen.”

te bereiken. Dergelijke innovaties worden moeizaam beloond als het gaat om animo bij opdrachtgevers, architecten en constructeurs, zeker als ze door een

creatieve ateliers: Het is één voorbeeld van de concrete aanpak. Een ander

ander zijn bedacht. Er is ook iets van angst bij veel bouwpartijen. Geen risico’s

voorbeeld zijn de creatieve ateliers, waarbij teams studenten van hogescholen

nemen. Temeer daar de marges in de bouw klein zijn. Want het is toch verba-

en universiteiten samen met bedrijven in een soort kruisbestuiving projecten

zingwekkend dat men in de bouw genoegen neemt met bijvoorbeeld 2% netto

uitwerken. Niels Scholten: “Dat hoeft helemaal geen bouwkundig student te

marge? Natuurlijk is het deels terug te voeren op het aanbestedingsbeleid en

zijn voor prefab betonfabrikant Spanbeton, waar één van de ateliers zal gaan

de naweeën van de bouwfraude. Gebeurtenissen die aan de wieg hebben ge-

plaatsvinden. Het kan net zo goed iemand uit de gezondheidszorg zijn met

staan van De NieuwBouw. Wij willen als nieuwe generatie een transparant pro-

een visie op ziekenhuisbouw. Het gaat erom elkaar te inspireren buiten geijkte

ces met oog en oor voor elkaars positie en belangen.”

denkpatronen.”

Domino-effect: Vanuit De NieuwBouw spreken en publiceren jonge profes-

In dit licht kan ook De NieuwBouw Innovatieprijs worden genoemd, een jaar-

sionals op persoonlijke titel, maar altijd met oog voor de verschillende belangen

lijkse prijs voor een jonge professional met zo’n briljant idee. “Niets is gemak-

van samenwerkende partijen. “Het is niet zo dat wij één visie etaleren. Het gaat

kelijker dan terugvallen op vertrouwde methoden. Dáár moet de bouw van

er juist om dat wij binnen ons netwerk meningen uitwisselen en elkaar op kan-

loskomen. Voorts loskomen van de verkokering. Dit geldt niet alleen voor alle

13

Onze visie op de techniek:

Een continue investering in kennis en scholing Economische

ontwikkelingen

houden

niet

op

bij

onze

landsgrenzen. De wereld is ons afzetgebied, al decennia lang. Met name de laatste jaren raakt deze globalisering in een stroomversnelling, waarbij vooral de explosieve groei en booming economie van China sterk tot de verbeelding spreken. Nieuwe, interessante afzetmarkten vormen voor ons normaal gesproken een positief signaal. Toch zijn er ook doemscenario’s, waarbij zowel Europa als Amerika worden overvleugeld door deze sterke, opkomende economieën. Verbeterde bedrijfsprocessen Een vergelijking met de jaren tachtig lijkt op zijn plaats. Toen waren het de Aziatische tijgers zoals Japan en Korea die dominant op de wereldmarkt dreigden te worden. Wij behielden echter onze positie via verbeteringen van onze bedrijfsprocessen. Een belangrijk punt van aandacht, ook in de toekomst. Het is vooral de techniek die hierin een grote rol speelt. Wij denken aan I.C.T. en internet. Ook conventionele technieken zoals de werktuigbouw en elektrotechniek dragen ertoe bij dat wij steeds efficiënter kunnen produceren. ‘Optimalisatie door innovatie’ was het credo van de jaren negentig. Een credo dat nog niets aan actualiteit heeft ingeboet en ongetwijfeld steeds belangrijker zal worden. Investeren in technisch onderwijs Overheid en bedrijfsleven zullen samen de innovatieve kwaliteiten van onze technische sector moeten verstevigen. Wat dat betreft voelen wij onszelf ook aangesproken. Wij moeten investeren in noodzakelijke ontwikkelingen in deze sector. In algemeen technisch onderwijs bijvoorbeeld, maar ook in specialistische cursussen en trainingen. Hierbij denken wij niet alleen aan geld, maar ook aan het imago van de techniek, dat best eens opgepoetst mag worden.De structurele aanwezigheid van een hoogwaardig kennis- en arbeidspotentieel is essentieel voor de groei van onze economie. ‘Eigen kweek’ is in dit verband erg belangrijk, omdat import uit het buitenland maar een tijdelijke oplossing betekent. Mens blijft belangrijkste schakel Sinds 1985 detacheren wij middelbaar en hooggeschoolde technici. Specialisten in het ontwerpen, voorbereiden en begeleiden van technische constructies. Wij onderscheiden ons door kwaliteit en door liefde voor de techniek en de technicus. Want hoever de technische ontwikkelingen ook zullen gaan, de mens blijft de belangrijkste schakel in elk innovatief proces. En worden de kracht en duurzaamheid van een constructie niet bepaald door de kwaliteit van deze schakel? Door het verbindende menselijke element? Dosign onderkent dit en specialiseert zich daarom in de toegevoegde waarde van gemotiveerde mensen. Dosign Engineering heeft kantoren in Rotterdam, Amsterdam en Tilburg. Kijk voor meer informatie op onze internetsite.

www.dosign.nl

b:ton oktober 2006

bouwdisciplines. Het is toch raar dat vier ministeries apart bezig zijn met beleid voor de bouwsector, terwijl het voor het bouwproces veel beter is als men alles op elkaar afstemt.”

Starre regelgeving: Een ander punt van zorg is de regelgeving. Bouwers zijn bijvoorbeeld conform de regelgeving verplicht een badkamer in een nieuwbouwwoning ‘waterdicht’ op te leveren. En dan sloopt de bewoner de tegels er vervolgens na de oplevering direct weer uit, omdat hij eigenlijk aanpassingen wilde, maar die niet in het concept pasten. “Het is allemaal zo star in de regelgeving, dat je verbeteringen veelal op voorhand tegenwerkt. Datzelfde geldt overigens ook voor de mentaliteit van geen fouten mogen maken in de bouw. Toch moet je juist fouten maken om te leren. Je hebt ook fouten nodig om tot dat briljante idee te komen. Ik zou bij wijze van spreken bijna zeggen dat De NieuwBouw ook stimuleert om fouten te maken. Dat nog net niet. Maar wél durven experimenteren.” Dit aspect zal ongetwijfeld aan bod komen in het beoogde onderwijsprogramma om gastcolleges op scholen te geven. “Jongeren die een paar jaar in hun vak zitten, kunnen best studenten vertellen wat er speelt in hun vakgebied. Vaak komen moderne ontwikkelingen dan meteen aan bod. Het voorkomt dat het onderwijs een statisch geheel kan zijn. Op deze manier begint het vernieuwend denken. Elkaar inspireren. Het zal de bouw als geheel ten goede komen. Van de fabrikanten van prefab betonnen producten tot de eindgebruiker. Maar wel precies in de omgekeerde volgorde wat aanpak betreft.”

Prefab beton?: Niels Scholten (29) studeerde civiele techniek aan de hogescholen van Utrecht en Amsterdam. “Eigenlijk is het heel vreemd dat ik in al die jaren nooit iets te horen heb gekregen over de mogelijkheden van prefab beton. Het is overigens niet iets voor De NieuwBouw. Wij houden ons weinig bezig met materialen en methoden. Wij richten ons op de rode draad van samenwerking in bouwprocessen. Natuurlijk ken ik de problematiek van de bouwplaats, de tekorten aan vakmensen, de bijdrage die prefabricage hieraan kan leveren en de hoge kwaliteit van prefabricage onder geconditioneerde omstandigheden, maar het zijn geen aandachtspunten voor ons netwerk,” aldus Niels Scholten, die thans een studie Nederlands Recht volgt. Dit laatste mede met het oog op nieuwe contractvormen en de hele juridisering in het bouwproces. “Ik ben betrokken geweest bij de bouw van de HSL en dan wordt een groot gedeelte van je werk bepaald door papier en accountants. Dat alleen al maakt dat wij het nodige in de bouw kunnen verbeteren, als wij samenwerken met begrip voor elkaars positie.”

15

b:ton oktober 2006

Vloeiende vormen voor Waterschap Rivierenland

Bollen in het beton

16

b:ton oktober 2006

Kantoor Waterschap Rivierenland Architect:

AGS Architecten & Planners Arnhem

Constructeur:

ABT Adviseurs in BouwTechniek

Aannemer:

Aan de Stegge

Leverancier bollenplaatvloer:

BubbleDeck® Benelux

Twee halve cirkels in het water, met elkaar verbonden. Het nieuwe kantoor voor Waterschap Rivierenland in Tiel heeft een bijzondere ronde vorm. Dankzij de bollenplaatvloer, een vloersysteem zonder ontwerprestricties. DOOR MATHILDE VAN HULZEN.

Een rationele, efficiënte uitvoering. Maar wel met oog voor detail. Dat waren

fase. Wij verkopen daarom ook geen vloer, wij leveren kennis en ervaring over

de wensen van architect en opdrachtgever voor de bouw van het nieuwe kan-

het totaalontwerp van een gebouw. Momenteel werken we aan een gebouw

toor voor Waterschap Rivierenland in Tiel. Het uitgangspunt waren twee halve

voor studentenhuisvesting, bestaande uit kolommen met vlakke vloeren. Inge-

cirkels, die met de rug naar elkaar toe worden verbonden door een tussencor-

deeld in studenten units. Als er straks minder behoefte aan dergelijke huisves-

ridor. “Men wilde dat graag in prefab uitvoeren, inclusief betonkernactivering,

ting bestaat, kan het gebouw makkelijk worden omgebouwd naar kantoren of

dus zonder verlaagd plafond en toch met alle leidingen uit het zicht,” somt Aad

woningen. Want alle wanden kunnen eruit. De toekomstige trappen en liften

Fuchs, adjunct-directeur bij BubbleDeck® op. “Bovendien moest de onderkant

zijn nu al in de vloer ingecalculeerd. Door vooruit te denken doe je een diepte in-

van de vloer perfect glad zijn afgewerkt, met een minimum aan voegen. Vanuit

vestering die financieel in feite nauwelijks meer vraagt. Want de vloer ligt er al.”

dat programma van eisen kwam men indertijd bij ons terecht.”

Daarnaast gaat het om een duurzaam product. De kunststof bollen bestaan uit gerecycled materiaal en kunnen na sloop opnieuw worden hergebruikt. Om-

Indrukwekkend: De vloeren voor het kantoor werden in de fabriek uit

dat de kunststof niet aan het beton hecht, wordt dit niet verontreinigd. “Dat

trapeziumvormige prefab bollenplaatvloeren samengesteld. Daarmee konden

bezorgt ons veel opdrachten bij de overheid, zoals bij het Waterschap Rivieren-

op de bouwplaats de cirkelvormen worden gevormd. “De architect wilde graag

land,” meent Fuchs. “Voor architecten vormt die duurzaamheid een positieve

dat de voegen in de vloer de stralen van de cirkels naar het denkbeeldige mid-

bijkomstigheid, waarmee men zich kan profileren.”

den zouden volgen,” vertelt Fuchs. “Geen probleem, daar hebben we speciaal op

Fuchs ziet de vormvrijheid van het vloersysteem als belangrijke factor voor zijn

gelet bij het maken van de mallen. Door steeds uit te gaan van dezelfde elemen-

succes. “Alle vormen zijn in principe mogelijk. Daarmee kunnen architecten pri-

ten konden we een betaalbaar product leveren dat geheel voldeed aan de vraag

ma inspelen op de huidige hang naar speelsheid. Bovendien voldoet deze vloer

van de architect.” Met het vloersysteem konden volledig vlakke vloeren worden

aan de nieuwe eisen voor geluidsisolatie uit het Bouwbesluit. En de trend naar

gerealiseerd, zonder barrières voor leidingen. De grote vergaderzaal of kantine

zwevende dekvloeren.”

vormt het meest indrukwekkende deel van het gebouw, daar werden overspanningen van veertien meter bereikt zonder kolommen te gebruiken. “De vloeren

Bollenplaatvloer nader bekeken: BubbleDeck® bestaat uit een vlakke,

zijn op die plaats opgehangen aan het dak,” legt Fuchs uit. “Dat kon dankzij de

gewapende betonvloer met daarin holle kunststof bollen. De vloer draagt alle

bijzonder lichte eigenschappen.”

belasting af naar de ondersteunende constructie, zoals wanden en kolommen.

Zowel de architect als de hoofdconstructeur waren al op de hoogte van de mo-

Balken en kolomkoppen ontbreken. De holle bollen besparen ongeveer 35 pro-

gelijkheden en de eigenschappen van dit vloersysteem. Voor de aannemer bleek

cent gewicht ten opzichte van een even dikke massieve betonvloer. Dat kan tot

het product een openbaring. “Vooral omdat je op eenvoudige wijze zulke notoir

een totale gewichtsbesparing tot 50 procent oplopen voor het hele gebouw.

moeilijke, ronde vormen kunt maken,” zegt Fuchs. “Inmiddels voeren we meer

Bovendien kan de vloer door het lage gewicht een grotere afstand overspan-

projecten samen uit.”

nen met minder wapening dan gebruikelijk. De prefab elementen zijn tot drie meter breed en tot tien meter lang. De elementen kunnen in de lengterichting op

Totaalontwerp: Volgens Fuchs maakt vooral de flexibiliteit in fabricage het

de bouwplaats worden gekoppeld door koppelstaven en –netten. Daardoor

vloersysteem uniek. “Daardoor kun je al bij het ontwerp inspelen op elke levens-

kunnen vrije overspanningen tot vijftien meter worden gerealiseerd.

17

b:ton oktober 2006

Uit berekeningen blijkt dat vrijwel altijd financieel voordeel te halen is bij een integrale benadering van inkoop en uitvoering van de ondersteuningsconstructie en de breedplaatvloer. Hoe minder stempelrijen in een woningbeuk, hoe lager de totale kosten zijn voor de gehele vloerconstructie. De goedkoopste oplossing voor de ondersteuningsconstructie vraagt om zo weinig mogelijk materiaal c.q. stempelrijen in de beuk en daarmee een grotere onderslagafstand. Het voordeel kan oplopen tot wel 13%. Eén stempelrij minder kan al een besparing van 6% opleveren. Door paul engels.

Optimale (en dus goedkopere) breedplaatondersteuning 18

b:ton oktober 2006

Wil men tot die besparing komen, dan zal men in het offertestadium met de

Optimalisatie breedplaat: Het gaat om de som der delen. Dit neemt niet

leveranciers van de breedplaatvloer en ondersteuningsconstructie de meest

weg dat ook naar die delen moet worden gekeken in de procesverbetering. De

gunstige situatie moeten uitwerken. Het optimum wordt bereikt door integraal

maximale onderslagafstand bij de breedplaatvloer is afhankelijk van de beuk-

naar breedplaatvloer, ondersteuning en arbeid te kijken. En niet - zoals men

breedte, de totale vloerdikte en de oplegging op de wand en daarmee wel of

thans gewoon is te doen - in het calculatie- en inkooptraject offertes afzonder-

geen randstempel. Daarnaast spelen factoren als plaatafmetingen, schildikte,

lijk aanvragen. Beide leveranciers zullen dan namelijk ieder afzonderlijk trachten

veranderlijke belasting tijdens de uitvoeringsfase, het soort bouw en de aan te

de meest voordelige offerte aan het bouwbedrijf aan te bieden. Wordt echter

houden belastingsfactoren een rol. Door te variëren met de schildikte, hoofd-

uitgegaan van een integrale benadering, dan kan worden gekeken naar een

wapening c.q. voorspanwapening en de tralieligger, is een grotere of kleinere

rendabele stempelafstand en wijze van doorstempelen in relatie tot de gekozen

onderslagafstand mogelijk.

ondersteuningsconstructie. Aandachtspunten bij (vloerdikte en legplan van) een breedplaatvloer: Het onderzoek van Stichting Promotie Breedplaatvloeren (STIPB), VSB en VOBN

• Overspanning

toont aan dat de grootste procentuele kostendaling wordt bereikt bij 2 tot 3

• Belasting (+ scheidingswanden) en eisen doorbuiging

rijen traditionele ondersteuning minder. Systeemondersteuning heeft door ma-

• Type breedplaat: gewapend of voorgespannen

teriaaloptimalisatie de voordelen al in zich. De meest gunstige onderslagafstand

• Sterkteklasse druklaag

in de voorbeeldberekeningen ligt tussen de 2100 mm en 2400 mm (en niet de

• Brandwerendheidseisen en milieuklassen

veelal toegepaste 1600 mm). Een onderslagafstand van 3000 mm kan renda-

• Eindveld of tussenveld (doorgaand, ook in uitvoeringsfase)

bel zijn, maar laat in de berekeningen weer oplopende kosten zien vanwege

• Eisen geluid (appartementen, wel of geen zwevende dekvloer)

de extra benodigde voorzieningen in de breedplaat. Voor de breedplaat wordt

• In te storten leidingen van installaties (riolering, ventilatie)

een onderslagafstand van meer dan 3000 mm afgeraden vanwege golving in

• Gekoppelde of aangestorte onderdelen (balkons, gevelmetselwerk, e.d.)

de schil, in verband met de toelaatbare doorbuigingseis en extra gevaar bij het

• Plaats en grootte van (trap)sparingen

doorknippen van tralie liggers (geen overwaarde meer).

• Versterkte stroken bij raamopeningen (in kopgevels)

In de studie is gekeken naar het effect van het aantal rijen in een woningbeuk ten

• Plaatbreedte (2,40 – 2,50 – 2,70 – 3,00 m) resp. pasplaten

opzichte van de totaalprijs voor de vloer, het effect op prijs voor de koop van de

• Inzage in de volledige draagconstructie en stabiliteit

breedplaatvloer, de huur van de ondersteuning en de hoeveelheid benodigde



arbeid. Bij grotere beukmaten is rekening gehouden met teruglopende stem-

• Opgave van lijn- en puntlasten door de hoofdconstructeur

pelafstanden in de diepte en daarmee met meer stempels in een rij dan bij

• Opgave van belastingen in uitvoeringsfase door het bouwbedrijf.

van het bouwproject is vereist

kleinere beukmaten. Voor de berekening van de huurkosten van de ondersteuning is de doorlooptijd voor door- en herstempelen aangenomen.

19

BAS b.v. Instituut voor Betontechnologie, Advies en Schade-expertise

Concrete Solutions

x x x

Verificatieonderzoek Materiaalkundig en chemisch onderzoek Partijkeuring

Procescontrole x x x

Onderzoek Schade-analyse Hersteladvies

Betonschade x x x

Civiele projecten Betonfabrieken en –centrales Detachering

Onderzoek in situ x x x

Kwaliteitsbegeleiding Metingen en proefnemingen Kalibraties Mobiele laboratoria

x x x

Zelfverdichtend beton Staalvezelbeton Hoge Sterkte Beton

Onderzoek en Ontwikkeling

Correspondentie BAS b.v. Postbus 5054, 5800 GB Venray Laboratorium Keizersveld 38, 5803 AN Venray tel: +31 (0)478-587926 Fax: +31 (0)478-511141 E-mail: [email protected] www.basbv.com

b:ton oktober 2006

Optimalisatie ondersteuning: Ondersteuningsconstructies worden opge-

• Vlakheid; wel/geen vilt

bouwd met stempels en baddingen (traditioneel) of met systeemondersteu-

• Plaats (trap)sparingen: veiligheid, leuning / dichtleggen

ning. Ook hier wordt de maximale onderslagafstand bepaald door de beukmaat,

• Tijdelijke belasting op vloer i.v.m. afbouw (scheidingswanden)

ondersteuningshoogte, beuklengte, totale vloerdikte en de oplegging op de

• Onderliggende ondersteuning (stempelbelasting t.g.v. doorstempelen)

wand en daarmee wel of geen randstempel. Variaties in het aantal stempelrijen

• Bij doorknippen tralieliggers t.b.v. installaties:

en onderslagafstand is mogelijk door de keuze en draagkracht van de ondersla-



gen (badding, dubbele badding, H20 drager of overige systemen) en de stem-

• Bij te grote h.o.h.-afstanden van de stempelrijen kunnen

pels. Minder stempels c.q. stempelrijen leveren een besparing op in de totale



plaatselijk extra stempelrij nodig de doorbuigingseisen worden overschreden.

huurkosten.

Optimalisatie arbeid: De hoeveelheid manuren per beuk wordt mede beAandachtspunten ondersteuning (h.o.h.-afstand stempelrij):

paald door de hoeveelheid ondersteuningsmateriaal dat in een beuk moet wor-

• Schildikte

den geplaatst en verwijderd. Systeemondersteuning vraagt minder manuren in

• Type breedplaat: gewapend, voorgespannen of traditioneel

vergelijking met traditionele ondersteuning, maar kent veelal hogere huurkos-

• Aanwezige hoeveelheid wapening,

ten. Het voordeel van systeemondersteuning komt uit het tempo en een kortere



inzettijd voor stempelen en herstempelen. Minder stempels c.q. stempelrijen

dimensie tralieliggers resp. mate van voorspanning

kunnen een besparing opleveren op de totale post manuren.

• Betondruksterkte van breedplaat in uitvoeringsfase • Vereiste toog (oneven of even aantal stempelrijen) • Afstemming draagkracht/stijfheid ondergrond/onderliggend vloersysteem

Een goedkopere woningvloer ligt binnen handbereik wanneer voor optima-

• Stortbelasting druklaag (0,5 kN/m2 + druklaag)

lisatie van de ondersteuningsconstructie en breedplaatvloer wordt gekozen.

• Overspanning vloer (mogelijke indeling tussen wanden:

Economisch gezien is een breedplaatvloer het meest gunstig bij minder grote



onderslagafstanden en dus meer stempelrijen. Beperking van de huur en ar-

overstek, eindveld en tussenveld)

• Randoplegging breedplaat; opleglengte ≤ 40 mm,

beid van de ondersteuningsconstructie vraagt echter om zo weinig mogelijk



altijd randondersteuning nodig; opleglengte ≥ 40 à 60 mm

stempelrijen en daarmee grotere onderslagafstanden. Dit spanningsveld is te



volgens opgave leverancier geen randondersteuning nodig

overbruggen, zo blijkt. Vraag meer informatie aan bij: STIPB/BFBN in Woerden, www.bfbn.nl.

Spelregels breedplaatvloeren: Het maken van de breedplaatvloer kan niet

dersteuningsconstructie. Zoals eerder aan-

storten bovenvloer. Bij dit herstempelen van

zonder een onderstempeling. Elk project

gegeven zijn meerdere varianten in een beuk

vloeren worden veelal de randstempels

dient te worden bekeken op de volgende

mogelijk. Het tijdstip van verwijderen resp.

nabij de betonwanden verwijderd, omdat de

Installaties: In de druklaag van de breed-

vragen: hoeveel stempels zetten we in (on-

herstempelen wordt bepaald door de sterk-

betonwanden in staat zijn deze rand-

plaatvloer kunnen leidingen voor elektra,

derstempelen), hoeveel lagen zetten we in de

teontwikkeling van de betonnen druklaag,

belasting op te nemen.

water, mechanische ventilatie en riolering

stempels (doorstempelen), hoe lang moeten

het aantal verdiepingsvloeren dat boven de

we ze minimaal laten staan en wanneer mo-

beschouwde vloer gaat worden gestort en de

Ontkisten: Het moment waarop de vloer

concentratie aan leidingen of kruisende

gen we een deel weghalen (herstempelen)

cyclus waarin dit zal plaatsvinden. Het is dus

voldoende sterkte heeft ontwikkeld om zijn

leidingen en/of een geringe dikte van de

en wanneer mag alles er weer onderuit? In

belangrijk om met de constructeur van het

eigen gewicht te dragen, wordt bepaald

druklaag is coördinatie van de installaties in

het algemeen dienen stortvloeren zodanig

project te overleggen.

door de sterkteontwikkeling van het beton

een vroeg stadium van de werkvoorberei-

te worden onderstempeld dat het eigen ge-

NEN 6722 (VBU) toegepast te worden.

worden opgenomen. Zeker bij een hoge

van de betreffende vloer. Volgens NEN 6722

ding vereist. Na montage in het werk

wicht en stortbelasting van de te vervaardi-

Herstempelen:

Ter voorkoming van

(VBU) wordt voor dragende bekistingen een

worden op de breedplaat vloeren de beno-

gen vloer door 2 of 3 onderliggende vloeren

overbelasting op stempels en onderliggende

minimale sterkte van 14 N/mm2 vereist;

digde voorzieningen aangebracht zoals lei-

kan worden gedragen. Het juiste aantal zal

vloeren wordt herstempeling toegepast.

dit dient door de constructeur te worden

dingen, sparingen en randkisten. Ook wordt

via berekening moeten worden bepaald. De

Dat wordt bereikt door de stempels te laten

getoetst. De ontwikkelde betondruksterkte

de vereiste additionele wapening op de vloer

inzet van het aantal stempels en de hoeveel-

schrikken door deze te lossen en weer aan

wordt bepaald aan de hand van de metho-

aangebracht. Wanneer het voor het leiding-

heid stempelrijen, de optimale plaats en de

te draaien. Hierdoor wordt de onderlig-

de ‘gewogen rijpheid’ volgens NEN 5970.

verloop nodig is om een deel van de tralie-

h.o.h.-afstanden van de onderslagen worden

gende vloer ontlast van het eigen gewicht

Indien geen controleberekeningen worden

liggers weg te knippen, dan moet deze

in overleg bepaald tussen het bouwbedrijf en

van de bovenvloer en kan vervolgens weer

uitgevoerd dienen bij ontkisten de vereiste

verzwakkinggecompenseerd worden door de

de leverancier van de breedplaat en de on-

bijdragen aan het ondersteunen van de te

minimale kubusdruksterkten volgens tabel 6

plaat extra tijdelijke ondersteuning te geven.

21

b:ton oktober 2006

Uitgebalanceerde prefab vloeren met betonkernactivering

22

b:ton oktober 2006

Zoals Jos van Eldonk van Soeters Van Eldonk Ponec Architecten onlangs bij de prijsvraagpresentatie van hun ontwerp voor het nieuwe stadhuis van Gouda zei: Betonvloeren met betonkernactivering vormen een prima oplossing voor duurzaam energiegebruik. Een hoge opbrengst tegen lage kosten, waar methoden als zonnepanelen niet aan kunnen tippen. Je gebruikt de massa en het accumulerend vermogen van beton optimaal. Niet verwonderlijk dat betonkernactivering ook in het tweede prijsvraagontwerp voor dit stadhuis van Claus en Kaan Architecten werd voorgesteld. Sowieso is sprake van een sterk groeiende toepassing van het lucratieve systeem. Elk zichzelf respecterend utiliteitsbouwproject kiest vandaag de dag als het even kan voor betonkernactivering, veelal in prefab betonvloeren.

DOOR PAUL ENGELS.

Een mooi praktijkvoorbeeld van dit moment is de renovatie en nieuwbouw van Westraven in Utrecht, waar Rijkswaterstaat zetelt. Architectenbureau Cepezed uit Delft heeft in opdracht van Rijksgebouwendienst de bestaande kantoortoren - waarvan het betonskelet geheel is gestript voor een grootschalige renovatie - uitgebreid met de nieuwbouw van twee vleugels aan weerszijden van de toren. Op die manier ontstaat bijna een verdubbeling van de vloeroppervlakte. Deze vleugels hebben een vingervormige structuur en worden onderling verbonden door serres die vier verdiepingen hoog zijn. Aan de kant van het Amsterdam-Rijn kanaal bevindt zich over de volle lengte een glazen serre. Aannemer is Westraven BV, waarin Ballast Nedam Bouw, Bam Utiliteitsbouw, Homij Technische Installaties en Imtech Projects participeren. Voor de vloeren in het nieuwbouwgedeelte is gekozen voor betonnen integrale vloersystemen van het type Wingvloer van Betonson, voorzien van betonkernactivering en andere leidingsystemen. De bijzondere vorm van de plattegronden, de eisen ten aanzien van de integratie van de installaties en de constructieve noodzaak tot schijfwerking hebben geleid tot een verdere ontwikkeling van dit type prefab betonvloer ten aanzien van detaillering, maatnauwkeurigheid en flexibiliteit. Wordt in het ontwerp vanaf het begin op een goede manier rekening gehouden met betonkernactivering en keuze van (prefab) betonvloeren, dan komen de voordelen voor energiezuinigheid, comfort en binnenklimaat ten volle tot hun recht.

Slim en gezond: Allereerst het principe: Uitgangspunt is een goed isolatieniveau van het gebouw, waardoor de warmtebehoefte ’s winters laag is. Door gebruik te maken van de temperatuur van grondwater van zo’n 10 á 12 oC en dit in de winter op te warmen en door de betonvloeren te leiden, warmt men op een slimme manier een gebouw op. In de zomer geldt het omgekeerde principe waarbij de koelte van het grondwater wordt benut voor koeling van vloeren; de vloer koelt de ruimte eronder. Voor de temperatuurregeling zijn feitelijk uitsluitend enkele warmtepompen en koelmachines nodig. Deze kunnen ‘s nachts een vloer verwarmen met een rendement van 150%. Daar kan geen hoogrendementsketel tegenop. De ruimte wordt tevens op een prettige, geleidelijke manier verwarmd en gekoeld, waarbij de lucht en de stofdeeltjes niet worden 23

Heeft u ze allemaal al op een rijtje? SCHÖCK ISOKORF® DE NORM IN KOUDEBRUGONDERBREKINGEN

Oplossingen voor beton- en staalconstructies

Know how in meer dan één miljoen projecten

Kwaliteit met hoogwaardige materialen en productcertificaten

Optimale ontwerpvrijheid met flexibele en modulaire systemen

Schöck Nederland b. v. • Kleine Fluitersweg 253 c • 7316 MX Apeldoorn Tel. 055-5268820 • Fax. 055-5268822 • Internet: www.schöck.nl • E-Mail: info@schöck.nl

b:ton oktober 2006

rondgepompt. Daarnaast moet men de ruimte op een doordachte manier

satie van de techniek van groot belang. Als installatieadviseur treedt Grontmij

ventileren. Combineert de architect/installateur dit alles, dan biedt betonkern-

Technical Management uit Amersfoort op.

activering een hoge mate van behaaglijkheid en helpt de methode mee om het

De constructie van de kantoorvleugels van Westraven bestaat uit een staal-

sick building syndroom tegen te gaan.

skelet met betonnen dak- en verdiepingsvloeren. Een klein deel van de vloer bestaat uit kanaalplaten en de ronde top van de vingers bestaat uit prefab

Vaak wordt betonkernactivering gecombineerd met een energieopslagsysteem

betonplaten. De rest van de prefab betonvloer is opgebouwd met Wingvloeren.

op grondwater. Soms haalt men dat van 20 meter diepte omhoog, soms van

Door het ontbreken van een druklaag op de vloeren waren voorzieningen nodig

140 m diepte. Een alternatief is het toepassen van energiepalen. Betonpalen die

om de samenwerking tussen de vloerplaten onderling en tussen de vloerplaten

de dubbelfunctie van fundering en warmte- en kouderegeling in zich herber-

en de vloerliggers te bereiken. Dit is gelukt door een aantal verbindingen aan

gen. Voordeel is dat je met dit systeem alles in eigen hand hebt. Je hoeft niet

te brengen in de langsvoegen en door stalen doken op de liggers. ABT uit Velp

het grondwater te benutten en daarmee achter verschillende effectstudies en

heeft de totale gebouwconstructie uitgedokterd en met de prefab fabrikant ver-

vergunningen aan. Juist bij woningbouw en kleinere kantoren is dit een aantrek-

der ontwikkeld.

kelijke optie. Voor grote projecten is het gebruik van bodemwater van grote diepte meer voor de hand liggend.

Spelregels: De opbouw van de vloer met betonkernactivering is als volgt: De onderplaat (het breedplaatdeel) is 100 mm dik om voldoende ruimte te bieden

Overall principe: In de regel wordt betonkernactivering opgenomen in de

voor het register van het betonkernactiveringssysteem en de wapening. De

betonvloeren, maar ook betonwanden zijn in principe geschikt. Dankzij de

bovenplaat (het kanaalplaatdeel) is voor dit project 180 mm hoog. De monta-

opgewarmde of gekoelde betonmassa kan de temperatuur in de boven- of

ge van de prefab vloeren is bij het project Westraven zonder grote problemen

onderliggende ruimte worden geregeld. Veelal voor een heel kantoorgebouw.

verlopen. Dit was mede het gevolg van het feit dat er in het ontwerptraject

Het betekent wél dat men de individuele regelbaarheid grotendeels uitsluit.

uitvoerige afstemming heeft plaatsgevonden tussen de diverse ontwerpende

Gebruikers kunnen in hun kamer soms een raam openzetten of de zonwering

partijen en de leverancier. Ten aanzien van het ontwerp van kantoorgebouwen

optrekken, maar de techniek is gebaseerd op een overall inregeling. Voorts

met prefab betonvloeren is een doordacht ontwerp onontbeerlijk voor zowel

kan men de vloeren aan de onderzijde niet afdekken met een verlaagd plafond.

de optimale toepassing van betonkernactivering als voor een soepele realisa-

Anders werkt de koeling in de zomer niet. Voordeel is wel dat je zonder verlaagd

tiefase. Zo maar even betonkernactivering toepassen in een gebouw, is geen

plafond lager kunt bouwen. Bij Westraven kon men door de integratie van de

optie. De spelregels moeten nauwlettend worden gevolgd. Is dit het geval dan

liggers en de installatievoorzieningen in de constructieve vloerdikte een relatief

krijgt de opdrachtgever een energiezuinig, comfortabel en gezond kantoorge-

kleine verdiepinghoogte van 3100 mm kiezen. De architect zou in principe ook

bouw. Vanzelfsprekend zijn de fabrikanten van betonnen vloersystemen te allen

niet teveel glas in de gevel moeten willen, omdat de vloer geen snelle tempera-

tijde bereid om de ins en outs van betonkernactivering aan te dragen. Juist om

tuurwisseling kan overbruggen. Betonkernactivering is gebaseerd op een zeke-

een net zo doordacht en uitgebalanceerd gebouw als Westraven te krijgen. Een

re constantheid. Dit neemt niet weg dat de nieuwbouw in Westraven een open

uitgebreide technische beschrijving van het project is te vinden in de december-

karakter heeft, met veel glas. Juist om die reden is de detaillering en optimali-

uitgave van Cement.

25

b:ton oktober 2006

Mooi van buiten, mooi van binnen

ultramoderne stellingmolen met eeuwenoude uitstraling Molens hebben bij distilleerderijen altijd een belangrijke rol gespeeld, want hiermee werd het graan gemalen, het basisproduct van de jeneverindustrie. Distilleerderij nolet in Schiedam koos daarom een authentiek vormgegeven stellingmolen als visitekaartje voor het bedrijf. Met een doorleefde uitstraling, maar met de modernste technieken gebouwd. Molen De nolet werd in mei 2006 officieel geopend. DOOR MATHILDE VAN HuLZEN.

26

b:ton oktober 2006

Jenever en Schiedam vormen al sinds eeuwen een combinatie die tot ver over de landsgrenzen bekend is. Het benodigde graan voor de jenever werd al ruim 300 jaar geleden gemalen in specifieke stellingmolens in Schiedam. Vijf daarvan hebben de tand des tijds overleefd. Sinds mei 2006 siert een zesde molen de Schiedammer horizon. De authentiek ogende stellingmolen is gebouwd in opdracht van distilleerderij Nolet, waar de bekende Ketel 1 graanjenever wordt gestookt. De molen maalt geen graan, maar wekt energie op voor het bedrijf. Verder is het markante gebouw vooral bedoeld om gasten en relaties te ontvangen en rond te leiden. Het unieke, tien verdiepingen tellende pand bevat ontvangstruimten, een theater en een vergaderruimte. “De molen past qua uitstraling precies bij het oudste familiebedrijf van Nederland,” zegt Barend van den Bor trots. Van den Bor is bij Nolet verantwoordelijk voor de nieuwbouwactiviteiten. “Behalve voor het uiterlijk geldt dat ook voor de techniek. Want onder de kap bevindt zich een high tech installatie waarmee we 30 tot 35 procent van onze energie zelf kunnen opwekken. Eigenlijk is de molen dus een moderne windturbine, verpakt in een ouderwets jasje.”

“Rond is stront:” De molen vormde de tweede fase in de uitbreidingsplannen voor de distilleerderij. De eerste fase werd gevormd door de uitbreidingsplannen van de stokerij, op de plaats waar het bedrijf al driehonderd jaar staat. De distilleerderij moest tijdens de bouw gewoon kunnen doordraaien, de beschikbare bouwplaats was beperkt en er stond ook nog een woonwijk dicht in de buurt. Reden genoeg om voor prefab beton te kiezen. Het ontwerp werd getekend door Aveco De Bondt en uitgevoerd door Betonindustrie De Veluwe. “Het model is eigenlijk een omgekeerde bloempot, rond en taps toelopend”, aldus Van den Bor. “Geen enkel deel is dus hetzelfde.” uiteindelijk waren er 220 geprefabriceerde betonnen elementen nodig om body te geven aan de constructie. De conische vorm van de molen vereiste dat elk betonelement unieke afmetingen kreeg. Bovendien moesten de blokken bijzonder nauwkeurig worden gefabriceerd en per ring op de bouwplaats gemonteerd. Daarna werd telkens een tussenvloer gestort. Om de buitenkant een authentiek uiterlijk mee te geven werden tot slot 30

2

de specialist in bouwchemie Vakbekwame productinformatie en kennis van de producten speelt in het dagelijks leven een belangrijke rol. als bouwchemisch specialist hebben wij deze kennis verzameld in de landen waar wij actief zijn (meer dan 40 landen, wereldwijd) op het gebied van beton en betonproducten. de specialistische informatie wordt verzameld op ons hoofdkantoor te bottrop (duitsland). Vervolgens worden deze gegevens gebruikt voor toepassingen in de landen waar wij actief zijn. wij kunnen u dan ook van dienst zijn met individuele toepassingen aangaande de complete betonproductie zoals daar zijn:

hulpstoffen Voor beton en betonmortel n bekistingsolie en nabehandelingsmiddel n betoncosmetica en reparatiemortels n bouwafdichtingen n

onze verkooporganisatie staat tot uw beschikking voor een nadere uiteenzetting van onze producten en diensten, met als doel u snel en flexibel de hoogste kwaliteit te leveren. wij ondersteunen u bij de keuze van de juiste producten en ontwikkelen individuele oplossingsconcepten voor uw producten. mocht uw interesse gewekt zijn na het lezen van deze informatie verzoeken wij u contact op te nemen met onze verkooporganisatie te tiel.

mc bouwchemie chemische fabrieken

het eek 9b 4004 lm tiel

postbus 6201 4004 he tiel

t. 0344 63 37 00 f. 0344 63 34 10

www.mc-bouwchemie.com [email protected]

OOG VOOR KLEURPIGMENTEN

Bayferrox®-poederpigmenten, Bayferrox®-microgranulaat, C-compact pigmenten. Vloeibare pigmenten en cementzwart, door een onafhankelijk instituut getest voor zowel gewapend als ongewapend beton. Chroomoxidgroen, Heucodur®-pigmenten,Titaandioxide. Gekwalificeerde adviezen voor pigmenttoepassingen, doseertechniek. Kleurpigmenten voor uw project. Scholz Benelux BV P Postbus 356, 6700 AJ Wageningen A Nude 54d, NL-6702 DN Wageningen T NL Tel: +31 (0)317 617 044 BE Tel: +32 (0)9 329 93 57 I www.scholz-benelux.com

beyond colours

b:ton oktober 2006

duizend handgevormde ijsselsteentjes gebruikt als buitenmuur. Geen gemakkelijke klus. “In de bouw bezigen ze niet voor niets de uitdrukking “rond is stront,”” lacht Van den Bor. “Daarbij hadden we ook nog te maken met die tapsheid. Moeilijk om dat secuur en naadloos op elkaar aan te sluiten. Daarom kun je de molen wel een kunststukje noemen. Door een degelijke voorbereiding en goede coördinatie tijdens de uitvoering is het uiteindelijk gelukt om alle elementen perfect

Molen de Nolet Opdrachtgever:

Nolet Vastgoed BV

Ontwerp:

Ingenieursbedrijf Aveco de Bondt

Aannemer/uitvoerder: Betonindustrie De Veluwe

op elkaar aan te laten sluiten. Dus niet alleen de buitenkant ziet er mooi uit.”

Sprinklerinstallatie: “De laatste, nieuwe molen in Schiedam werd gebouwd rond 1800,” vertelt Van den Bor verder. “Onze molen is echt een one off, dus alles moest opnieuw worden uitgevonden. Daarbij moesten we rekening houden met de wetten en regelgevingen van 2006. Denk aan de arbo- en milieuwetgeving en stringente brandvoorschriften. Best lastig. Zeg nou zelf, heb je ooit gehoord van een stellingmolen met een sprinklerinstallatie?” Molen De Nolet is inmiddels opgeleverd. Op dit moment wordt gewerkt aan fase drie: een modern distributiecentrum, aan de andere kant van het water dat langs de molen loopt. “Omdat we te maken hebben met een woonwijk, hebben we besloten om de verbinding tussen de molen en het distributiecentrum door middel van een tunnel onder het water door te realiseren,” legt Van den Bor uit. “We sparen bij dit enorme project kosten noch moeite. Maar als alles eind 2007 compleet wordt opgeleverd, hebben we dan ook iets om heel fier op te zijn. Het mooie is dat we historie en heden op een unieke manier hebben weten te combineren. Als je die molen ziet, denk je toch dat hij daar al eeuwen staat?”

29

b:ton oktober 2006

Delft / Rijswijk

brandweerkazerne: De remise is overspand met prefab betonnen I-liggers (voorgespannen) met een maximale overspanning van 2 meter.

30

Het kantoorgebouw boven de brandweerkazerne is opgebouwd met gestraalde en geslepen prefab betonnen gevelelementen, vooraf beglaasd en voorzien van een vliesgevel.

b:ton oktober 2006

De nieuwbouw voor de brandweerkazerne Delft/Rijswijk over twee bouwlagen, het parkeerdek en het vijf bouwlagen hoge kantoorgebouw daarbovenop is volgens het IFD principe gerealiseerd. Industrieel, Flexibel en Demontabel bouwen. Door de keuze voor totale prefabricage en flexibele toekomstmogelijkheden was het een SeV-IFD voorbeeldproject.

Voor het kantoorgebouw is gekozen voor Infra+ vloeren, betonnen breedplaten met ingestorte stalen liggers. Dit type vloer leidde tot een lage verdiepingshoogte van 3,05 m in plaats van 3,60m. Zodoende werd binnen de 2 m gebouwhoogte een extra verdieping gecreëerd.

De brandweerkazerne heeft prefab betonnen sandwich gevelelementen, kant en klaar met prefab metselwerk en beglazing.

OPDRACHTGEVER:

Vastgoed gemeente Delft

ARCHITECT:

Spring architecten Rotterdam

BOUWER:

BAM utiliteitsbouw Regio Rotterdam

DIRECTIEVOERING:

Ingenieursbureau gemeente Delft

ADVISEURS:

Schaeffer RI Dordrecht, Nieuwenburg Adviseurs Rijswijk

31

b:ton oktober 2006

Porthos (Eindhoven) Opdrachtgever: ING Real Estate

Development en Hurks



Bouw- en Vastgoed

Constructie:

Ingenieursbureau



Zonneveld, Rotterdam

Architect:

Engelman Architecten,



Roermond

Hoofdaannemer: Hurks Bouw- en Vastgoed

Chelsea Building (Rijswijk ZH) Opdrachtgever:

O.V.G. Projectontwikkeling,



Rotterdam

Groots bouwen op klein oppervlak

Constructie:

BAM Advies & Engineering,



Constructie

Snelle esthetiek, perfecte afwerking

Architect:

01-10 Architecten,



Rotterdam

Een skelet van prefab beton, een afwerking met prefab elementen. Dat spaart bouwtijd en bouwruimte. Met een mooi resultaat. De Chelsea Building in Rijswijk en De Drie Musketiers in Eindhoven laten dat zien. DOOR mathilde van hulzen.

32

Hoofdaannemer: BAM Utiliteitsbouw,

regio Den Haag

b:ton oktober 2006

De Chelsea Building in Rijswijk dient als regiokantoor voor de snelle jongens

Dus elke week één bouwlaag en dat op een relatief kleine bouwplaats.

en meisjes van automatiseerder Logica/CMG. Op een bijzondere zichtlocatie

Die prefab metselwerk elementen hebben nog een bijzondere eigenschap. Ze

langs de A4 heeft dit gebouw alles in zich wat past bij een high tech bedrijf in de

kunnen als constructiemateriaal worden gebruikt, waardoor ze bijvoorbeeld

voorhoede van de snelle ICT wereld: eenvoudige elementen die tot een functi-

ook dienen als plafondbekleding van de uitkragingen. Dat levert een visueel

oneel en esthetisch aangenaam geheel leiden. En dat op een zo klein mogelijk

fraai gesloten geheel op.

oppervlak. Het markante gebouw telt vijftien bouwlagen en heeft een mooie donkere baksteengevel met aluminium kozijnen. Het skelet bestaat uit prefab

Fabelachtige bouwsnelheid: Inmiddels genieten ook de eerste bewoners

binnenspouwbladen, voorzien van prefab metselwerk buitenspouwbladen.

van de honderd meter hoge woontoren Porthos in Eindhoven van de voordelen

Ook de wanden zijn van prefab beton, de vloeren van kanaalplaat met druklaag.

van prefab betonbouw. De toren telt 32 bouwlagen met daarin 108 apparte-

Op zich niets bijzonders. Maar architect Nico Brouwer van het Rotterdamse ar-

menten. Een supersnelle lift zoeft bezoekers en bewoners in dertig seconden

chitectenbureau 01-10 Architecten (voorheen Brouwer Steketee architecten)

naar de bovenste etage. Van daaruit kunnen ze bij mooi weer Tilburg zien lig-

wist het gebouw naast een zakelijk uiterlijk, ook bijzondere kenmerken mee

gen. Porthos maakt deel uit van drie woongebouwen, die samen het stadsdeel

te geven. Door bijvoorbeeld de verdiepingshoge transparante vensters in de

Woensel een nieuw élan moeten geven. Met ieder een eigen karakter en toch

kopgevels, die uitkragen boven de rest van het gebouw. En door het prefab

een drie-eenheid. Vandaar de naam De Drie Musketiers: Porthos, Athos en

metselwerk, waardoor de gevel patronen heeft die in traditioneel metselwerk

Aramis. Die laatste twee worden in een later stadium gebouwd. Bij de voorbe-

niet kunnen worden uitgevoerd. De Chelsea Building is het eerste gebouw in

reidingen voor de constructie van Porthos speelde de relatief kleine bouwplaats

Europa met een dergelijke gevel. Door nauw overleg met de architect is voor-

een grote rol. Om de bouwplaats te ontlasten, is zowel het binnenste als het bui-

komen dat de gevelelementen zich duidelijk van elkaar aftekenen. Bovendien

tenste van de toren geheel prefab in de fabriek samengesteld. Dat leverde ook

heeft het gebruik van prefab elementen als voordeel dat de hele constructie,

een fabelachtige bouwsnelheid op: 95 dagen, tot liefst 30 procent korter dan ge-

inclusief prefab metselwerk buitenblad, in elf weken kon worden gemonteerd.

bruikelijk. De geveldelen bestaan uit grote sandwichelementen: een dragende binnenwand, luchtspouw- en harde isolatie, gecombineerd met een buitenblad van keramische gevelstenen. In de fabriek krijgen de elementen voorbeglaasde aluminium kozijnen en naar wens zonwering. Door de prefabricage kan de fabrikant de kwaliteit optimaal waarborgen. Daarnaast kunnen de draag- en gevelconstructie in één bouwstroom en steigerloos worden gemonteerd. Ook de vloeren bestaan uit kant-en-klaar elementen, inclusief leidingen voor riolering, water, elektriciteit en luchtbehandeling. Op de bouwplaats hoeven monteurs alleen nog alle elementen aan elkaar te koppelen.

Secure montage: Dit totaalconcept stelt wel hoge eisen aan de uitvoering. Om te beginnen aan de montage. De maximale speling bedraagt 2 tot 3 mm. Daarom worden alle elementen vooraf tot in detail uitgewerkt in samenwerking met de architect en opdrachtgever, die daarmee in een vroeger stadium dan gebruikelijk bij de bouw worden betrokken. De snelle doch secure montage leverde aan de buitenkant een fraaie gelijkmatige gevel op. Daarnaast moet de aanvoer van de elementen tot in de puntjes kloppen. Elke bouwlaag bestaat uit 51 elementen, verdeeld over zeshonderd vrachten. Alle onderdelen moet op het juiste moment op de juiste plaats aankomen. Alleen zo kan met een prefab bouwsysteem in ultrakorte tijd een gebouw als een plaatje worden gerealiseerd.

33

b:ton oktober 2006

3

1

Figuur 1: Ruwheid van het contactvlak op macro en micro niveau. Door een verschuiving ontstaat rek in het wapeningsstaal en daardoor een normaalkracht op het afschuifvlak. [1,6] Figuur 2: Deuvelwerking wapening [1,6] Daarnaast zal een verwijding van de scheur door een verschuiving en de ruwheid van het oppervlak de wapening die het aansluitvlak doorsnijdt op spanning brengen, hetgeen resulteert in een normaalkracht op het aansluitvlak.

5 2

4

Figuur 3: Oplegging prisma op rollen tijdens 3 puntsbuigproef. De lagen van elk 50 mm hoogte zijn goed zichtbaar. Aan de kopzijde is het plaatje nog zichtbaar dat de dekking van de wapeningstaven borgt. Figuur 4: Registratie van kracht en verplaatsing tijdens de driepuntsbuigproef.

6

De kracht van

samenwerken

Diverse onderzoeken, veelal op initiatief van de gezamenlijke prefab beton-fabrikanten, hebben een redelijk goed inzicht verschaft in het jonge materiaal zelfverdichtend beton (ZVB). Maar er blijven altijd vragen over. Daarom is vanaf het allereerste begin een expertgroep bezig om de ontwikkeling en implementatie van ZVB te volgen en te evalueren. Kennis blijven vergaren ten dienste van de verdere ontwikkeling van materiaal en toepassingen. Zo ook onderzoek naar de afschuifcapaciteit van ZVB, gestort in twee lagen. De activiteiten vanuit de gezamenlijke prefab betonfabrikanten fungeren in dit geval als ‘samenwerken’ om ‘de kracht van samenwerkenvan het beton’, gestort in twee lagen, te leren kennen. DOOR H.W. BENNENK.

34

b:ton oktober 2006

Figuur 5: Proefstuk bezweken, kracht - verplaatsing wordt per belastingstap geregistreerd. Positie van haarspelden op oppervlak aangegeven. Figuur 6: Proefstuk bezweken. Met meetklokjes wordt de verplaatsing per belastingstap geregistreerd. 7

Figuur 7: De stort voor de 2e fase is voorbereid op het plaatsen van de zijschotten na. Het aansluitvlak is bekist met tranenplaat. Vier stekken zijn in 1e laag ingestort en verankerd. Ze verhogen de afschuifcapaciteit.

Figuur 9: Onbehandeld oppervlak van de 1e stortlaag. Plakstrook voor onthechting ter plaatse van overstek reeds aanwezig. Dit oppervlak is vrij glad. 9

12

Figuur 8: Proefstuk in opstelling. Opnemers en LVDTʼs aangebracht ten behoeve van registratie van de kracht en de verplaatsingen. 8

Figuur 10: Oppervlak 1e stortlaag met luchtdruk bewerkt. Figuur 11: Oppervlak bewerkt met de bezem. De strepen zijn gemaakt in de lengterichting.

10

13

Figuur 12: Oppervlak bewerkt met een oppervlaktevertrager en later gespoeld met water. Figuur 13: Grof grind gestrooid in het stortoppervlak.

11

14

Figuur 14: Fijn grind gestrooid in het oppervlak.

Ontwikkelingen worden normaliter binnen een bedrijf gedaan of in opdracht

proeven gedaan. Op basis van die resultaten is in opdracht van BELTON een

door derden uitgevoerd. Dat de 24 BELTON fabrikanten in 1 gezamenlijk

aantal standaard afschuifproeven uitgevoerd in het laboratorium van de Tu/e

zijn gestart met de ontwikkeling van zelfverdichtend beton voor de prefab

[1]. Hierover is in Cement gerapporteerd.[2]

betonindustrie en het resultaat direct fantastisch was, vindt men nationaal maar zeker internationaal uitzonderlijk. Welhaast ongelooflijk. Binnen

Doelstelling onderzoek

twee jaar werd een grote productie van betonelementen al uitgevoerd in

Voor de producent is het belang van dit onderzoek, dat de uitvoeringsmetho-

ZVB. Dit resultaat is de kracht van samenwerken van bedrijven die daarmee

de voldoende veiligheid biedt om de vereiste afschuifcapaciteit te verkrijgen

de branchekennis wederom een grote impuls hebben gegeven. En mede via

en dat een eventueel noodzakelijke bewerkingsmethode binnen het produc-

de brancheorganisatie BFBN in Woerden heeft de markt direct toegang tot

tieproces past.

die kennis gekregen.

Keuzes van materialen en uitvoering Ondanks die voortvarende ontwikkeling en toepassing, wil de expertgroep

Met betonsamenstellingen, zoals die in de bedrijven worden toegepast, ZVB

de vinger aan de pols houden. Zo ontstond in de implementatieperiode van

of NB, wordt een goede doorsnede van de voorkomende betoncombinaties

ZVB twijfel aan de afschuifcapaciteit in aansluitvlakken, omdat het ZVB-

verkregen in dit onderzoek.

oppervlak soms redelijk glad oogt. Zowel voor de producent als de afnemer

• In de productie zal een stortonderbreking meestal kortdurend zijn, zodat

is het van belang dat er een voldoende afschuifcapaciteit in het aansluitvlak

de volgende laag beton zich met de voorgaande kan vermengen. Bij het

aanwezig is bij het storten in twee lagen met ZVB. Die dient gelijk of hoger te

optreden van een echte storing of bij bijzondere uitvoeringen zal men

zijn dan de capaciteit berekend met de waarden uit de VBC [3], VBB [4] of de

alerter moeten zijn om geen gescheiden lagen te verkrijgen. Hiervoor is in

Eurocode [5] voor normaal (getrilde) beton (NB). In dit licht besloot BELTON

dit onderzoek een interval van 1 à 2 uur gekozen. Dit wordt nog wel

een omvangrijker onderzoek uit te voeren dan reeds in de aanvangsfase was

beschouwd als nat op nat.

uitgevoerd, waarbij meer variabelen konden worden getoetst. Het onder-

• Het opstorten van de 2e laag beton zal veelal plaatsvinden op de bouw-

zoekprogramma is samen met 11 medewerkende BELTON fabrikanten opge-

plaats na een voldoende verharding van het op te storten element.

zet en uitgevoerd. Elke producent maakt een gelijk aantal proefstukken met

Hiervoor is een minimale verhardingstermijn van 14 dagen aangehouden.

zijn eigen materialen en wijze van bewerken. Twee producenten hebben in

Men noemt dat nat op droog.

een vroeg stadium van de implementatie in hun laboratorium oriënterende

35

b:ton oktober 2006

• Er is gekozen voor proefstukken waarbij al of niet wapening aanwezig

Wijze van bewerken van de 1e stortlaag:



Onbewerkt stortvlak:

is loodrecht op het aansluitvlak.

• Door de ruwheid van het aansluitoppervlak zal onder invloed van een

• geen behandeling van aansluitvlak, fig. 9; de structuur is afhankelijk van



zekere langsschuifkracht de hechting tussen de betonlagen worden





verbroken. Door de daardoor optredende verschuiving van de twee beton-

Mechanisch bewerken van het oppervlak van de 1e laag door middel van:



lagen ten opzichte van elkaar zal de wapening op 2 wijzen worden

• luchtdruk, na circa 2 uur, fig. 10;



geactiveerd. De ontstane verplaatsing in het aansluitvlak zal namelijk ook

• bezemen, fig. 11;



een verplaatsing loodrecht op dat vlak teweegbrengen, een scheur

• stralen met grit.



vormen. De wapening zal daardoor op spanning worden gebracht waar-

Chemisch bewerkt door aanbrengen van:



door een wrijvingskracht op het aansluitvlak zal ontstaan. Verder zal door

• een oppervlaktevertrager; spoelen volgende dag, fig. 12;



de verplaatsing deuvelwerking van de wapening optreden, die de weer-

• een hechtemulsie.



stand tegen de verplaatsing zal vergroten, [6]. Schematisch is dit weer-

Strooien op het natte oppervlak van:



gegeven in de figuren 1 en 2.

• grof grind, fig. 13;

de opbouw van het mengsel.

• In de prefab betonindustrie bestaan verschillende bewerkingmethoden

• fijn grind, fig. 14;



om het betonoppervlak na het storten van de 1e laag direct of voorafgaand

• zand.



aan het storten van de 2e laag te bewerken. Deze zijn toegepast bij dit

Vóórbewerken aansluitvlakken door het toepassen



onderzoek.

van een bekisting van/met: • ruwe delen ongeschaafde delen;

Proefprogramma: Er is gekozen voor drie verschillende proefstukken. De

• een getand profiel zoals omsch reven in EC2, fig. 15;

keuze voor prisma’s en kubussen als elementen heeft vooral te maken met de

• een tranenplaat met een profieldiepte van 2 mm, fig. 16;

mogelijkheid deze elementen in het eigen laboratorium te beproeven.

• een structuurmat, fig. 17

1. Door Betonson is daarbij gekozen voor prisma’s van 100 x 100 x 500 mm3, waarbij de hoogte is opgebouwd uit 2 lagen van 50 mm. Er is een buigwape-

Uitvoering en controle betondruksterkte van de proefstukken

ning aangebracht om een driepuntsbuigproef te kunnen uitvoeren. In het af-

via kubussen

schuifvlak zelf is geen wapening aanwezig. Met een kleine aanpassing is deze

De onder 1 en 2 beschreven proefstukken - prisma’s en kubussen - zijn per

proef opgenomen in het programma.

uitvoeringswijze in zesvoud vervaardigd en de standaardproefstukken in

Het beproeven van dit type proefstuk heeft plaatsgevonden in het laborato-

tweevoud. Per serie zijn 9 controle/verhardingskubussen gemaakt. Proefstuk-

rium van deze fabrikant, zie figuur 3 en 4, of van Voorbij Prefab Beton.

ken en kubussen zijn verhard in een geconditioneerde ruimte en per serie be-

2. Door Spanbeton is voor het eigen onderzoek een proefstuk vervaardigd

proefd op dezelfde dag.

van 150 x 150 x 300 mm3, in feite 2 kubusvormen op elkaar, waarbij het vlak van de 1e kubus is bewerkt en ook wapening loodrecht op het aansluitvlak is

Bezwijkbeelden van prisma’s: Een aantal voorkomende breukbeelden

toegepast. Bij de beproeving wordt het aansluitvlak direct belast door een af-

van de beproefde prisma’s is weergegeven. Het bezwijken op dwarskracht

schuifkracht. Deze proef is ongewijzigd opgenomen in het proefprogramma.

was veel voorkomend. Soms trad er een schuine scheur op, die zich over korte

De beproeving heeft plaatsgevonden in het laboratorium van deze fabrikant,

lengte in het aansluitvlak ontwikkelde, maar dan weer verder schuin wegliep,

zie figuur 5 en 6.

fig. 18. De bezwijkkracht die bij beide bezwijkbeelden optreedt, vormt een

3. Verder is het gebruikelijke proefstuk met een aansluitvlak van 200 x 300

ondergrens voor de afschuifcapaciteit van het aansluitvlak. Die waarden zijn

mm2 opgenomen in het proefprogramma, waarbij al of niet wapening was

wel verwerkt als bezwijkwaarden, hetgeen een conservatieve benadering is.

opgenomen loodrecht op het aansluitvlak en de afwerking van de 1e laag kan

Een aantal proefstukken bezweek door het optreden van een lengtescheur in

worden gevarieerd. Deze standaardelementen zijn beproefd in het van Mus-

het aansluitvlak, zoals bedoeld, zie fig. 19.

schenbroek laboratorium van de TU/e, zie figuur 7 en 8.

De kracht van

samenwerken

36

b:ton oktober 2006

Wat betekenen de verkregen resultaten nu voor de praktijk?

• Een met ruwe, ongeschaafde delen bekist vlak, uiterst goed presteert.

Het blijkt dat:

• Op basis van een beperkt aantal proefresultaten, het geprofileerde aan-

• Er een onderscheid is te maken in de afschuifcapaciteit bij een percentage wapening van 0,5%, dat het aansluitvlak verankerd en loodrecht

sluitvlak minder goed bleek te presteren dan men mocht verwachten. • Het met tranenplaat bekiste oppervlak beter presteert dan men wellicht zou verwachten.

doorsnijdt. • Bij een onbewerkt stortvlak, waarop de 2 laag na twee uur of na een e

aantal dagen wordt gestort, de resultaten lager zijn dan conform de

• De structuurmat als bekisting wel een ruwer oppervlak geeft, maar niet geheel als zodanig heeft gepresteerd.

normen berekend [3,4,5]. Om gelijkwaardige resultaten te krijgen voor onbehandelde stortvlakken dient men minimaal zand te strooien of een

oplossingen: Aan de fabrikanten is nu de keuze op welke wijze zij vol-

emulsie aan te brengen.

doende afschuifcapaciteit in het aansluitvlak van twee stortfasen willen

• Het strooien van grind, fijn en grof, hoge waarden oplevert voor de

waarborgen. Zij kunnen in elk geval gebruik maken van de op basis van dit BELTON onderzoek geadviseerde waarden [], die vaak afwijkend zijn van die

afschuifcapaciteit. • Bij alle mechanische behandelingen van het stortvlak van de 1 laag,

in de geldende normen, zodat deze nogmaals kritisch tegen het licht zouden

de waarden gelijk zijn als die in de normen, behoudens die voor een

moeten worden gehouden. Voordeel voor de opdrachtgevers is dat zij er van

matig diepgestraald oppervlak.

op aan kunnen dat de afschuifcapaciteit geborgd is met één van de geteste

e

• De toepassing van een oppervlaktevertrager volledig gelijkwaardig is aan een opgeruwd oppervlak, dat volgens de EC2 moet inhouden, een

uitvoeringen. Met deze in BFBN/BELTON-verband ontwikkelde kennis hoeft niemand zich meer te ‘verschuilen’ achter de normen.

hoogte verschil van 3 mm op 40 mm.

15

Figuur 17: Structuurmat als bekisting voor het aansluitvlak van de 1e te storten laag beton.

16

Figuur 18: Bezwijkbeeld van prismaʼs met fijn grind in het aansluitvlak. De bovenste en onderste bezwijken op dwarskracht. Het middelste prisma toont een kleine scheur in het aansluitvlak, maar zet zich door als dwarskrachtscheur. Dit wordt beschouwd als gedeeltelijke langsafschuiving. Figuur 19: Het aansluitvlak van de 1e laag is bekist met tranenplaat. Bij alle 3 de prismaʼs is de afschuifcapaciteit van het aansluitvlak overschreden. 17 18

19

Figuur 15: Getand profiel van het aansluitvlak conform EC2. De aanlegvlakken van de tand staan onder hoge spanning na het ontstaan van een naad. Figuur 16: Tranenplaat gebruikt als bekisting van het aansluitvlak van de 1e laag.

Referenties [1] Ing. D. Janmaat & Ing. M.J.p. Welzen; Afstudeerrapport aan de Tu/e: Schuifoverdracht in contactvlakken van zelfverdichtend beton bij prefab elementen. Tu Eindhoven, Mei 2004. Onderzoek in opdracht van BELTON. [2] prof. dr.ir.D.A.Hordijk, prof.ir.H.W.Bennenk, ing.S.J.de Boer; Tu Eindhoven. Invloed opruwmethode op schuifsterkte in aansluitvlakken bij ZVB. Cement 3 2005 pag. 2 e.v. [3] NEN 620; Voorschriften Beton TGB; Constructieve eisen en rekenmethoden (VBC 15), 2 druk, september 15, Nederlands Normalisatie-instituut, Delft, 15 e

[4] NEN 620 (15), Voorschriften Betonnen Bruggen (VBB 15);

Constructieve eisen en rekenmethoden, 1e druk juni 15, Nederlands Normalisatie-instituut, Delft, 15 [5] NEN-EN-12-1-1. Eurocode 2; Eurocode 2; Ontwerp en berekening van betonconstructies; Deel 1-1: Algemene regels en regels voor gebouwen, Nederland Normalisatie-instituut, Delft, 2005. [6] Walraven J.C.; Mechanisms of shear transfer in cracks in concrete: a survey of literature, Tu Delft, 1, Stevinrapport nr. 5--12. [] Bennenk H.W., Afschuifcapaciteit van aansluitvlakken bij toepassing van ZVB. BELTON, Woerden, 2006. 3

b:ton oktober 2006

echt optimum voor échte ondernemers

Het lijkt te wringen: kleinere ondernemers die betaalbare huisvesting willen en een luxe bedrijfsgebouw op een toplocatie in capelle aan den IJssel, dichtbij de A16. Steingoed Projectontwikkeling B.V. uit Rotterdam weet een brug te slaan tussen die twee werelden met het multifunctioneel bedrijfsgebouw Domus Invius. “Het is mogelijk om ook kleinere ondernemers een fraaie huisvesting te bieden. Het betekent wel al je kennis en ervaring in het realiseren van kleinschalige bedrijfsruimten aanspreken en een tiental scenario’s uitdokteren om tot dat optimum te komen,” aldus André van Staveren, directeur/mede-eigenaar van Steingoed. “In dat optimum blijkt een totale opzet in prefab beton het beste te passen.” DOOR pAuL ENGELS.

3

b:ton oktober 2006

De projectontwikkelaar richt zich op de realisatie van bedrijfspanden in de re-

dit opzicht dan stalen standaardbouw. En niet eens zoveel duurder. Aspecten

gio Rotterdam. “Voor kleinere ondernemers zijn er weinig mogelijkheden om

als thermische en akoestische isolatie van beton tellen ook mee. Bovendien

je eigen, individuele stek te vinden, huur of koop. Er zijn wel bedrijfsverzamel-

hadden wij een sterke parkeerlaag en hellingbanen nodig. Wij kwamen in

gebouwen met gemeenschappelijke entree en voorzieningen, maar wij mik-

al die verschillende scenario’s uit op een gebouw in prefab beton. Dragende

ken op de eigen bedrijfsruimte. Dat spreekt meer aan. Wél met een bundeling

gevelelementen, tussenwanden, vloeren, trappen, hellingbanen, alles in prefab

van zaken als energievoorziening, netwerkaansluiting en beveiliging, omdat je

beton. En alles uit één hand, in dit geval Waco Lingen Beton. Nadat wij eind

daarmee geld uitspaart. Resultaat is een kant en klare huisvesting voor onder-

april 2006 zijn gestart met de bouw, zijn wij eind november al klaar. Wij leveren

nemers, die zich helemaal op hun activiteiten kunnen richten en échte onder-

casco op. Dan kunnen de gebruikers er in. Er is al een mêlee aan gebruikers, van

nemers kunnen zijn.”

fysiotherapeut tot standbouwer en van schoonmaakbedrijf tot administratiekantoor. Wij nemen ook zelf onze intrek in dit pand. Het tekent de opzet voor een

Vanuit dit specialisme heeft de projectontwikkelaar diverse panden gereali-

gebouw waar veel typen ondernemers in terecht kunnen, die stuk voor stuk

seerd. Vaak in een kostenbeheerste opzet, waarbij het gebouw niet de hoogste

hechten aan een eigen stek met de nodige uitstraling.”

uitstraling hoefde te hebben. De vraag naar hoogwaardigheid en cachet neemt echter toe. Ondernemers willen thans fraai gehuisvest zijn. Waar bijvoorbeeld

Soepele uitvoering: Voor bouwbedrijf De Vries en Verburg uit Stolwijk blijkt

het aanpalende bedrijvenpark Rivium veel grote kantoren en veel leegstand

de keuze voor een prefab betonconstructie aantrekkelijk. uitvoerder Maar-

kent, is er nu een markt voor een ander type bedrijfsgebouw. Dat is precies

ten Offersmans spreekt van een soepel bouwproces. “Als alles klopt in prefab

wat nu aan de Fascinatioboulevard met Domus Invius wordt gebouwd. Circa

beton, is feitelijk al de helft gewonnen in een bouwproces. Omgekeerd moe-

30 individuele bedrijfsunits in een luxe ogend pand. Bedrijfs/kantoorunits van

ten wij ervoor zorgen dat MVS Betonbouw uit Gouderak, dat de montage ter

 m2 tot 340 m2, voor huur of koop. Wat de ondernemer het beste uitkomt.

hand neemt, steeds op tijd en maatvast uit de voeten kan. Het gebouw is op

Het is de innovatieve filosofie van deze ontwikkelaar om meer te bieden dan

in de grond gevormde palen gefundeerd met een in het werk gestorte begane

bedrijfsruimten van het type dertien in een dozijn.

grondvloer. We hebben veel aandacht aan de voorbereiding en maatvastheid besteed. Als de stekeinden goed staan, kan de opbouw in prefab beton pro-

extra maaiveld: Die filosofie moet wel in de praktijk worden gebracht. “Je

bleemloos en in hoog tempo plaatsvinden. Eén en ander in combinatie met de

verwerft een kavel en moet daar dat programma zien in te passen. We hebben

gevelafwerking met luxe, donkergetint metselwerk, dat het gebouw een fraaie

samen met de architect Tjeerd de Jong en bouwkundig adviseur Steef van de

uitstraling geeft.”

Torren zitten puzzelen hoe zoiets haalbaar zou zijn. Doorgaans is elke verdieping extra meegenomen, maar in ons geval met eigen toegangen voor de units

Wanneer de gebruikers het pand betrekken, vinden zij niet alleen een fraaie,

bleek de toegestane vierde bouwlaag zoveel ruime te vergen aan extra trappar-

maar ook een veilige huisvesting. Vijftien camera’s die de gebruikers via inter-

tijen dat wij ons tot drie lagen hebben beperkt. We hebben gekozen voor een

net kunnen volgen, goed hang- en sluitwerk, inbraakalarmsystemen, alles is op

symmetrische opzet met een extra maaiveld in de vorm van een parkeerdak

dit gebied in het gebouw opgenomen. André van Staveren besluit: “Het klinkt

met hellingbanen. Zo creëer je extra eigen toegangen voor de bedrijven.”

misschien vreemd, maar veiligheid was ook een reden om voor beton te kiezen. Wij hebben het meegemaakt dat inbrekers zich eenvoudig een weg baanden

De bouwkundige opzet kwam in prefab beton het beste tot zijn recht. André

door kalkzandsteenmuurtjes. Met prefab beton is ook dit aspect beter opge-

van Staveren vervolgt: “Wij wilden een robuust, duurzaam gebouw, ook al om-

lost. Ook dit helpt mee om dat échte optimum te bereiken.”

dat men de ruimte kan kopen. Beton was in onze ogen veel aantrekkelijker in

3

b:ton oktober 2006

Droge bouw

Veghel’s nieuwe landmark

Strak en toch speels. Ritmisch maar ook zeer flexibel qua indeling. De eerste van twee identieke kantoortorens is nu al een volwaardige landmark voor het aan te leggen bedrijvenpark Poort van Veghel. Het geordende gebouw, met zijn metaalgrijze kleur, is krachtig van karakter. De raamopeningen zorgen met hun binaire computertaal van enen en nullen voor een afwisselend gevelbeeld in dat strakke volume. Een architectuur die naadloos werd opgevolgd door een doeltreffende bouwmethode met prefab betonelementen en een droog gevelstenensysteem. Door paul engels.

40

b:ton oktober 2006

“In feite is sprake van een droge en snelle bouw vanaf de eerste verdieping,” stelt architect Peter Japenga van Arceau Architecten uit Uden. “Het heeft direct te maken met de architectonische opbouw van de kantoortorens. De begane grond heeft een open structuur met grote glazen vliesgevels, daarboven is sprake van massieve, strakke gevels van metaalgrijze ClickBrick gevelstenen die, zoals de naam al zegt, niet worden gemetseld maar droog worden vastgeklikt. Zonder voeg, zodat de gevel nog strakker oogt. De toren lijkt te worden opgetild dankzij het verschil in gevelstructuur. De transparante begane grond heeft de mogelijkheid om binnen- en buitenruimte in elkaar te laten overlopen. Daarboven is de beslotenheid, het eigene van de kantoren.” Constructief kent de toren een fundering van prefab betonpalen, een in het werk gestorte begane grondvloer voorzien van prefab betonkolommen waarop een zware eerste verdiepingsvloer rust, uitgevoerd met breedplaatvloeren. Projectcoördinator Ben Smits van hetzelfde architectenbureau: “Op deze dikke verdiepingsvloer rust feitelijk de toren. Deze is opgebouwd met dragende prefab gevelelementen en kanaalplaatvloeren. Een kordaat bouwsysteem dat uitstekend past bij de snelle bouw en de vrije indeelbaarheid van het gebouw zoals wij die voor ogen hadden. Er is sprake van een uitgekiende stramienmaat van het gebouw, met een minimum aan kolommen zodat de gebruikers elke denkbare indeling kunnen kiezen. Dat kan variëren van een kamerstructuur tot een vrije verdieping. Het minimum aan kolommen in combinatie met de dragende gevels zorgde wel voor de benodigde dikke eerste verdiepingsvloer om alle krachten goed op te vangen.”

De kantoortoren is razendsnel

Optimaal: In eerste instantie dacht Ben Smits nog aan een constructie in

gebouwd dankzij prefab beton-

kalkzandsteen, zeker toen nog over minder bouwlagen werd gesproken. “Maar

nen dragende gevelelementen

deze architectonische opzet leende zich veel beter voor prefab beton. Dat is

en kanaalplaatvloeren; één

toch al een ‘lekker’ bouwsysteem, zo heb ik bij eerdere utiliteitsbouwprojecten

verdieping per week.

ervaren. Snel, efficiënt en in een hoge kwaliteit. Tijd- en kostenbesparend. De betonelementen zijn bovendien glad afgewerkt, hetgeen weer van belang is voor de bevestiging van de gevelstenen en voor strakke kantoorwanden.”Architect Peter Japenga vult aan: “Het lijkt met de speelse gevelopeningen wellicht niet zo aantrekkelijk om te prefabriceren. Echter, de repetitiefactor is behoorlijk groot. Wij hebben samen met constructeur Verhoeven en Leenders de gevel in zodanige stukken weten te knippen dat er sprake was van een bepaalde repetitie van de prefab gevelelementen. Op die manier kun je als bouwpartners een bouwsysteem optimaal inzetten.” Ook het bouwen tijdens de vorstperiode was een reden om te kiezen voor prefab beton. De acht bouwlagen konden in even zovele weken worden opgetrokken. Eén bouwlaag per week, direct gevolgd door het gevelsysteem. Nadat rond de jaarwisseling werd begonnen met de bouw, is de kantoortoren in oktober bouwkundig opgeleverd. In totaal bestrijkt deze 3675 m2 kantooroppervlakte. De bouw van de tweede, identieke toren volgt zodra het toekomstige gebruik concrete vormen heeft aangenomen.

41

Opmaak ad B;Ton 200x130

14-09-2006

10:45

Pagina 1

Attema Attema voor voor de de betonbouw: betonbouw: compleet compleet assortiment assortiment snel snel te te verwerken verwerken altijd altijd op op tijd! tijd!

Vloerafstandhouders

Hoek- en regenlijsten

Speciale afstandhouders

De specifieke eisen van de betonwereld: innovatie, kwaliteit en vlekkeloze logistiek kent Attema als nederlandse producent als geen ander. En vertaalt ze continu in een compleet assortiment

M e e r

o v e r

o n s

slimme producten voor gewapende betonconstructies en afbouw. Maar ook voor maatwerkoplossingen, in bijvoorbeeld de kleur van zelfverdichtend beton is Attema partner voor de bouw.

a s s o r t i m e n t

®

Alles voor de betonbouw

Schelluinsestraat 1, 4203 NJ Gorinchem, Postbus 58, 4200 AB Gorinchem, Telefoon 0183 650 650, Telefax 0183 650 750, e-mail [email protected]

o p

w w w . a t t e m a . n l

Nederland Construsoft BV Hengelder 16 NL-6900 Zevenaar Tel: +31 316340192 Fax: +31 316342454

BETON VOLLEDIG 3D MODELLEREN Vrije vormen Wapening, instortvoorzieningen Prefab, In-situ

Bezoek ons op stand 35

FOUTLOOS, SNEL, TOT IN DETAIL 3D CAD voor staal en beton, ontwikkeld door de makers van Xsteel Alle constructieve data opgeslagen in slechts één compacte database 3D INFORMATIE UITWISSELEN EN HERGEBRUIKEN Uitwisselen met software van architecten, constructeurs en installateurs Geïntegreerd rekenen vanuit 3D CAD model ENORME VOORDELEN TE BEHALEN Besparing op engineeringkosten door sneller modelleren Sterke foutenreductie door 100% modelgebaseerd werken Automatische tekening generatie incl. maatvoering Automatische bijgewerkte tekeningen na wijzigingen Generatie tekeningen en lijsten uit model Kortere aanlooptijd van opdracht tot productie

WWW.CONSTRUSOFT.COM

België Construsoft Steenovenstraat 20 B-3582 Beringen Tel.: +32 11573138 Fax: +32 11574493

b:ton oktober 2006

Opdrachtgever:

poort van Veghel BV, Veghel

Architect:

Arceau Architecten, uden

Constructeur:

Verhoeven en Leenders, uden

Bouwcoördinatie:

De Bouwmeesters BV, uden

Bouwer:

Aannemingsbedrijf Nieuwenhuizen Daandels B.V., uden

Montage prefab beton: Gejamont b.v., Doorwerth prefab fabrikanten:

Heesakkers Beton (gevelelementen), Betonson (heipalen, kanaalplaatvloeren), Geelen Beton (breedplaatvloeren)

Helder signaal: Aan belangstelling in elk geval geen gebrek. De torens gelden als blikvanger voor het bedrijvenpark, dat prominent in de bocht van de nieuwe rijksweg A50 ligt. Deze rijksweg geldt als Veghel’s belangrijkste ontsluiting in zeven eeuwen, misschien nog een beetje wedijverend met de ZuidWillemsvaart. Al van verre ziet men de metaalgrijze kantoortoren. Het is de bedoeling dat in de poort van Veghel een gevarieerde mix van bedrijvigheid wordt gegenereerd, met verschillende gebouwen in aansprekende architectuur. Eén punt waar alle lijnen van productie, consumptie en dienstverlening samenkomen. peter Japenga besluit: “Op deze markante plek staat nu een modern ogend gebouw. Eigenlijk is het tijdloos door de egale vlakken, de ingetogen kleur en de speelse raamstructuur. Het oogt misschien strak en sober, maar het geeft onmiskenbaar een helder signaal voor de poort van Veghel, zeker als de tweede toren de entree completeert. Ook die zal op dezelfde wijze worden gebouwd.” Never change a winning team and system...”.

43

b:ton oktober 2006

officieel pas vanaf 1 januari 2007, maar officieus al volop in bedrijf; het nieuwe cement&Betoncentrum. een initiatief van de toonaangevende cementproducenten met een commercieel belang op de nederlandse markt. na geruime tijd van intensieve voorbereiding is de Betondag 2006 de eerste gelegenheid waarop het nieuwe cement&Betoncentrum van zich doet spreken. Maar nu al in B:ton een toelichting op het hoe en waarom van deze nieuwe organisatie in betonland. DOOR ANDRÉ BuRGER, DIRECTEuR CEMENT&BETONCENTRuM.

cement en beton: parallelle belangen - gezamenlijke initiatieven Nederland is een echt betonland. Zowel in de utiliteitsbouw, de woningbouw als ook in de GWW is beton niet weg te denken. Nergens ter wereld is de geprefabriceerde betonvloer zo gemeengoed als in Nederland en ook in de draagconstructies van gebouwen is de positie van beton overheersend ten opzichte van bijvoorbeeld staal. Deze sterke positie van beton binnen onze bouwcultuur is mede het resultaat van vele jaren van investeren in de ontwikkeling en promotie van de mogelijkheden van beton. Die investering wordt gezamenlijk gedragen door al die partijen die een economisch belang hebben bij de productie en toepassing van beton. Het gaat daarbij onder meer om de toeleveranciers van de grondstoffen voor beton, de bedrijven die betonmortel of geprefabriceerde betonproducten maken en ‘last but not least’ de gespecialiseerde aannemingsbedrijven die het beton verwerken in al die bouwwerken. Het is typisch Nederlands dat die partijen elkaar weten te vinden en voortdurend zoeken naar de gezamenlijkheid van hun belangen. Vanuit die gedachte hebben nu de toonaangevende cementindustrieën het initiatief genomen tot de inrichting van één centrum voor belangenbehartiging en betonpromotie. Dit centrum vervangt een aantal bestaande organisaties en activiteiten: VNC heeft bijna 25 jaar de industriële en marktbelangen van de Nederlandse cementindustrie behartigd door promotie van beton in verschillende marktsegmenten. VNC heeft daarbij ook steeds een belangrijke rol

44

b:ton oktober 2006

gespeeld om beton in het reguliere onderwijs voldoende onder de aandacht

bevorderen. Maar waar alle betrokkenen het over eens zijn, is dat dit doel alleen

te brengen. VNC is ook jarenlang de afzender geweest van de vaktijdschriften

kan worden bereikt als niet cement maar beton centraal staat in het denken en

Cement, Betoniek en Agrabeton.

doen. Het bevorderen van het gebruik van beton in kwalitatieve en kwantita-

De Cement en Beton Stichting heeft meer op de achtergrond namens de Ne-

tieve zin is dan ook de missie van de nieuwe organisatie.

derlandse, Belgische en Duitse cementindustrieën een belangrijke rol vervuld bij de institutionalisering van de innovatieve betonkennisontwikkeling en de

Activiteiten: De activiteiten zijn zeer divers, maar vormen één geheel door-

vertaling van die kennis in regelgeving om de verantwoorde toepassing van

dat zij zich afspelen op verschillende aanpalende terreinen. Allereerst vervult

nieuwe ontwikkelingen te stimuleren. De positie van CuR en dan vooral CuR

het Cement&BetonCentrum taken op het gebied van Statistiek en Marktonder-

Beton is een gevolg van deze rol van de cementindustrie. Maar ook tal van

zoek: Kennis van de markt vormt de basis voor alle activiteiten op het gebied

afzonderlijke onderzoeksprojecten op de Tu’s en bij de kennisinstituten zijn

van communicatie, promotie, technische ontwikkeling en regelgeving. Dit

mede mogelijk geworden door de ondersteuning vanuit de Cement en Beton

betreft niet alleen de kennis van de hoeveelheden cement en beton in Neder-

Stichting. De promotie en marktontwikkelingsactiviteiten van de afzonderlijke

land, maar ook van de aard van de toepassingen en natuurlijk vooral de con-

cementindustrieën die een belang hebben op de Nederlandse markt, comple-

currentiepositie in vergelijking met andere bouwmaterialen. Dit inzicht wordt

teren het brede palet aan activiteiten voor de ontwikkeling van Nederland als

verkregen door analyses van eigen en uitbesteed marktonderzoek, zo mogelijk

betonland. Vooral ENCI, de enige Nederlandse cementproducent, heeft zich

in samenwerking met betonbrancheverenigingen zoals de BFBN.

steeds zeer actief betoond op het gebied van de generieke betonpromotie. Het zal duidelijk zijn dat bundeling van al die activiteiten leidt tot een effectie-

Als tweede groep van activiteiten is het Cement&BetonCentrum sterk be-

vere en efficiëntere benadering van het gezamenlijke doel; bundeling in één

trokken bij Onderzoek en technische regelgeving: Een continue materiaal-

Cement&BetonCentrum.

kundige ontwikkeling gericht op verbetering van de technische eigenschappen van beton en de milieuhygiënische prestaties vormt een noodzakelijke

Doel: Het doel van het Cement&BetonCentrum is vanuit de initiatiefnemers

voorwaarde om de toekomst van het bouwen in beton veilig te stellen. Daar-

bezien niets meer of minder dan de cementafzet op de Nederlandse markt te

naast is ook de constructieve toepassing van beton voortdurend in ontwikke-

45

Postbus 3477, 4800 DL Breda Rudonk 11, 4824 AJ Breda tel.: (076) 541 06 00 e-mail: [email protected] www.cugla.nl

De productontwikkelaars van Cugla zijn slim. Dat blijkt met de ontwikkeling van Slim Beton! Een robuuste en zelfverdichtende beton die tegen een stootje kan. Gebruiksvriendelijk te produceren en eenvoudig te storten, ook bij complexe vormen. Gewoon slim beton dus. Zien hoe het werkt? Bekijk onze site www.slimbeton.nl of bel (076) 541 06 00.

CUGLA ad-185x259.indd 1

22-09-2006 15:05:34

b:ton oktober 2006

ling. De implementatie van nieuwe Europese regelgeving in de Nederlandse

biedt de website ook duurzame informatie over materiaaleigenschappen en

ontwerp- en bouwpraktijk op een zodanige wijze dat de constructeur en de

toepassingen. Bovendien biedt de site actueel betonnieuws uit binnen- en bui-

aannemer gemakkelijk en efficiënt kunnen werken en het resultaat aan alle

tenland.

gerechtvaardigde verwachtingen voldoet, vraagt voortdurend aandacht. Het Cement&BetonCentrum rekent het tot haar taak deze ontwikkelingen te

Vaktijdschriften: (betrouwbare vakinformatie voor specialisten)

stimuleren en daadwerkelijk te ondersteunen. Alleen als onderzoek en regel-

Het tijdschrift Cement is gericht op constructeurs, projectleiders en werkvoor-

geving hand in hand gaan is ontwikkeling en innovatie verantwoord mogelijk.

bereiders. Acht keer per jaar valt het blad

?"8*608*'*6*0*3.3,*3 ?#*,*3'*6*0*3.3,*3

ness van het Cement&BetonCentrum. Beton is geen modeartikel. Daarom is

Betoniek is het vakblad voor de beton-

juist de continuïteit van promotionele activiteiten van groot belang. Een greep

technologen,

uit de beoogde activiteiten leert dat veel van die activiteiten al een jarenlange

bouwbedrijven en productieleiders in de

geschiedenis achter de rug hebben. Daarnaast zijn nieuwe activiteiten in ont-

betonindustrie. Tien maal per jaar wordt

wikkeling die bestaande vervangen of daarop een aanvulling vormen. Ter illu-

één specifiek betontechnologisch onder-

stratie een aantal voorbeelden: Website (een virtuele ontmoetingsplaats voor

werp belicht, met praktijkgerichte vakin-

de betonprofessional).

formatie.

tussen het Cement&BetonCentrum en de markt. Via deze website wordt op

? 
%&5*3.3,78*0*3.3,*3 ?&8*6.&&11./78*3 ?%*6051&&878*0*3.3,*3 ?*8&.1:*6'.3).3,*3 ? 
$.79&1.7&8.*7 ? 6*(&78;&3)*3
*3
:14*6*3

? 64)9(8.*&9842&8.7*6.3,  ?
7896.3,*3 ?*6*0*3.3,
:&3
564)9(8.* 8./)*3 ?&37896.3,
3*88*32&(-.3*

468*6*
*3
73*11*6*
451*:*6.3, 4,*6*
564)9(8.:.8*.8
2*8
**3
'*8*6* 0;&1.8*.8 478*3'*75&6*3) **6
69.28*
:446
3.*9;*
.304278*3 *3
3.*9;*
'97.3*7724,*1./0-*)*3 "8*60
:*6'*8*6)*
(42293.(&8.*
*3 (4@6).3&8.* &00*1./0*6
*3
73*11*6
)*8*(8*6*3
*3 (466.,*6*3
:&3
(43+1.(8*3
4+
+498*3 *3
34,
:**1
2**6


-
6,"(
+.
""+
+&"13"
1&0!$&+$
&+
'"
..&"."

,,.
))"
2 01."/
$
+.

333/ &,+)&+" ,* 

,#03."
2
8
478'97






!
#*1

   
?
&<

     2&.1
.3+47(.&31
?
%*'7.8*
;;;7(.&431.3*(42

"".
3"0"+
,2".
7/

,-),//&+$ .$
2&
,+!"./0+!
#,.*1)&".
*"".
&+#,.*0&"
,#
*&)
+.
&+#,/

&+)

".1$/01."+
-".
#4
+.
   
*)6./+























































































































Wie de weg zoekt in de betonwereld, vindt hier een helpende hand. uiteraard

cement

&&2


























































2&.1






















































#*1"























































&<
























































casestudies Precast

concrete Design

Verhardingsbeheersing

Verhardingsbeheersing

de verschillende doelgroepen toegesneden informatie beschikbaar gesteld.

van


&"!0
"+,.*"
,*-"0&0&"2"
2,,.!")"+

?:*6>.(-878*0*3.3,*3 ?"8*608*&3&1=7*7 ?#.2*
*5*3)*38
3&1=7.7 ?38;*65
*3
'*6*0*3.3,
:&3  :*6'.3).3,*3  ;&5*3.3,  78&&1
'*843


Vakblad voor ontwerp en constructie

De website: www.cementenbeton.nl is hét centrale communicatiemedium

werkvoorbereiders

2

))"
"0.,(("+"+
&+
%"0
,130.'" 0
9
. %&0" 0"+
&+$"+&"1./
+ +"*"./
-.,'" 0)"&!"./
"+
,-!. %0 $"2"./
9
3&//")"+
2&
::+
"+
%"06")# !"
,*-10".
/,#03."*,!")
!&$&0) &+#,.*0&"
1&0
"+
0,"(,*/02&/&" 2,,.
2")"+
!"
.")&0"&0
*"0

 +(6&'
%.

,+ "-0
1&)!&+$ +#,.*0&,+
,!"))&+$
&"!0

+1 .""!/
!"
,-),//&+$
2&
""+
&+0"))&$"+0 "+
*1)0&0,"$+(")&'(

*,!")


2006

0")
1
""+/
2,,.


verdieping en service.

2006

?4(92*38'*-**6 ?!*7496(*
51&33.3, ?$4468,&3,7(438641*

? 
:.79&1.7&8.*
*3
&3.2&8.*7 ?478*36&2.3, ?**878&8*3 ?*0455*1)*
>.(-8*3
*3
?*0455*1)*
>.(-8*3
*3 73*)*7

2

Communicatie en Kennisoverdracht: Deze activiteiten vormen de core-busi-

."*/
" ,*"
")&05

www.vakbladcement.nl biedt nog meer

cement

op de deurmat. De bijbehorende website Het derde en meest veelomvattende activiteitengebied omvat promotie,

Prefab cascobouw:

nacht van Beton:

concrete:

competition:

cement en Beton:

(ontwikkeling en promotie

(nachtelijke ontmoeting

(dialoog tussen architect en

(studenten leren van beton

Op de aanstaande Betondag,

van prefab betonbouwme-

tussen twee werelden)

producent) De Casestudies

te houden) De Concrete

op 16 november aanstaande

thodieken) In samenwerking

De Nacht van Beton is

precast Concrete zijn be-

Design Competition is een

treedt het Cement&Beton-

met de BFBN werkt het

zo nieuw als het Cement-

doeld voor architecten die

internationale ontwerpcom-

Centrum voor het eerst

Cement&-BetonCentrum

&BetonCentrum zelf. Het is

een zekere fascinatie hebben

petitie voor studenten. Het

naar buiten. Dat is ook hét

aan de ontwikkeling, be-

een jaarlijks terugkerend eve-

voor beton en ideeën willen

Cem ent & B eto n Cent r u m

moment voor een nadere

kendheid

toeganke-

nement, geprogrammeerd

ontwikkelen en toetsen sa-

organiseert het Nederlandse

kennismaking

lijkheid van deze bouw-

als een exclusieve ontmoe-

men met producenten van

deel. De competitie is mate-

nieuwe organisatie die een

methode op basis van prefab

ting

architectonisch beton en be-

riaalgeoriënteerd.

Studen-

permanent platform wil voor

beton. De campagne voor

en

ontwer-

tonexperts. In de casestudies

ten worden gestimuleerd

vormen voor de verbinding

prefab Cascobouw omvat

pers. Rondom het thema

worden voorstellen ontwik-

architectonisch betononder-

tussen cement en beton.

marktontwikkelingsactivi-

‘synthese van architectuur

keld, die vervolgens worden

zoek te doen, innovatieve

Een logische en noodzake-

teiten, gericht op onderbou-

en constructie’ wordt een

uitgevoerd in de vorm van

toepassingen te bedenken

lijke

wing van de keuze voor deze

excellent voorbeeld gepre-

experimentele prototypen.

en te presenteren in een ar-

de vele parallelle belangen.

bouwmethode.

senteerd door het verant-

chitectonisch ontwerp. De

Hopelijk ook een vruchtbare

woordelijke duo van archi-

beloning voor de winnaars

verbinding, die leidt tot veel

tect en constructeur.

is deelname aan een interna-

gezamenlijke

tionale Master Class Concre-

Initiatieven die stuk voor

te Design. De website www.

stuk bijdragen aan het toe-

concretedesigncompetition.

komstige succes voor beton

com geeft alle actuele infor-

en voor al die bedrijven en

matie.

mensen die daarmee ver-

en

tussen

architecten

constructief

met

verbinding

deze

vanwege

initiatieven.

bonden zijn.

4

b:ton oktober 2006

‘Meander’ Maarheeze ontdaan van typische logica niet voor het ego van de architect, maar voor de mensen die gebruik maken van een gebouw. Dat heeft Misak Terzibasiyan weten te bereiken. Hij kreeg onlangs als ‘willekeurige bezoeker’ nog spontaan van een bewoonster te horen hoe prachtig het wonen is in het zorgcentrum Marishof annex seniorenwoningen in Maarheeze. “Je ontwerpt iets voor mensen. Als zij vervolgens de kwaliteit herkennen, dan is bereikt wat elke architect in feite moet bereiken. Het is wel een complex waar de lat hoog lag en waar alles vooraf is ontworpen, tot en met karakteristiek materiaalgebruik, zoals de bijzondere betonnen metselstenen.” DOOR pAuL ENGELS.

Voor de bouw van een woonzorgcomplex weegt in de regel het budget zwaar.

prachtig gebouw maken. Je moet dan de lat voor het gebouw hoog leggen en

Dat is niet anders voor het zorgcentrum Marishof dat in opdracht van de stich-

in feite ook voor jezelf een nieuwe lat ontdekken,” aldus Misak Terzibasiyan,

ting Land van Horne is gebouwd en de seniorenwoningen met als opdrachtge-

die het complex heeft ontworpen in zijn functie bij Architecten aan de Maas in

ver Wocom. In totaal omvat de ‘Meander’, dat in twee fasen de afgelopen jaren

Maastricht en inmiddels mede-eigenaar is van uArchitects in Eindhoven. “Door

is gerealiseerd, 30 seniorenwoningen, 54 zorgappartementen en 30 verpleeg-

alle zaken destijds mee te nemen in het ontwerp, van het weglaten van ver-

kamers. Deze drie gebouwdelen zijn verbonden door een vierde gebouw, de

laagde plafonds voor een efficiëntere installatietechniek tot en met de materi-

slingerende meander, waar algemene functies zijn ondergebracht. Vandaar dat

aalkeuze, kun je het gemiddelde overstijgen. Zelfs met sobere middelen en een

de architect zelf de naam Meander voor het complex hanteert, als typologie

beperkt budget hoge kwaliteit nastreven. Een kwaliteit die mensen ook nog

van de Brabantse slingerende beekjes.

eens als zodanig herkennen.”

Hoge lat: “De opdrachtgevers wilden geen gemiddeld gebouw. De kwaliteit

Bij de nieuwbouw van de Meander wilde hij het beeld van het Brabantse land-

moest hoog zijn. Als architect kun je door het schenken van aandacht vaak een

schap gebruiken. Immers, een zo’n grootschalig complex in een relatief kleine

4

b:ton oktober 2006

gemeente vraagt om vertrouwde, passende kenmerken. Het vele groen, de

grijze betonsteen. Een spanningsveld, maar het past geweldig bij elkaar.”

meanderende beekjes, de houten boerenschuurtjes en de diepe voren van de akkervelden zijn beeldbepalend voor de regio en dus voor bewoners en om-

Fascinatie: Het aardige is zelfs dat de twee uiteenlopende materiaalsoorten

wonenden van het zorgcomplex. “Deze textuur heb ik benut, onder andere in

bijna familie van elkaar lijken te zijn. Dit heeft te maken met de bijzondere vorm

de vorm van de genoemde meander van het centrale gebouw. De slingerende

van de betonsteen, die zich dankzij lichtinval en weersinvloeden conformeert

vorm is spannender dan een kaarsrechte gang, mede dankzij een parelsnoer

aan de houten geveldelen. Terzibasiyan: “Ik ben beslist gefascineerd door ma-

van daglicht en bijzondere verlichting. Sowieso hebben alle gebouwdelen span-

terialen. Bij dit project ben ik op zoek gegaan naar een gevelsteen met de struc-

nende plekjes, doorloopjes en hoekjes. Er is geen typische logica te ontdekken

tuur van die akkervoren. Die was er niet. Samen met MBI Beton is een nieuwe

en dat maakt dat het gebouw hoogwaardig is en dat het er plezierig wonen is.

steen ontwikkeld, inclusief hoekstukken, die bij dat Brabantse beeld aansloot.

Het hout van de boerenschuurtjes komt terug in de houten gevelbekleding

Er is veel tijd en energie in gaan zitten. Verschillende prototypen, proefstukken

die contrasteert met de gevels van speciaal ontwikkelde betonnen metselste-

metselwerk, het overtuigen van aannemer Hazenberg uit Vught voor de senio-

nen. Ik zoek graag het contrast van hard en zacht, zoals in dit geval hout en de

renwoningen en Wijnen bouwgroep uit Someren voor het zorgcentrum, kiezen

4

voor betonconstructies en bekistingen

Voor iedere uitdaging de passende oplossing!

Hakron staat voor betrouwbare en innovatieve producten, met veel praktische voordelen en arbeidsbesparende oplossingen. Daarin zit ‘m de kracht van Hakron. Goede voorbeelden hiervan zijn de speciale TSS-verbindingen en het Sandwichplaatanker-systeem.

TSS trap / bordesverbinding Geheel onzichtbare verbinding! Geen hoeklijnen of andere zichtbare ondersteuningen. Reduceert geluidsoverdracht van het trappenhuis naar de rest van het gebouw door oplegging op neopreenplaten.

Sandwichplaatverankeringen Sandwichplaatverankeringen zijn draagankers die het buitenblad van een betonnen sandwichelement verbinden met het dragende binnenblad. Hiertussen bevindt zich een isolatielaag en eventueel een luchtlaag. Manchetankers, plaatankers en haarspelden uit hoogwaardig roestvast staal. Eenvoudige verwerking, ook bij grote spouwafstanden en elementdiktes. KOMO-attest-met-certificaat nr. K26381/01.

Meer weten? Voor de TSS trap / bordesverbindingen en Sandwichplaatverankeringen of andere projectmatige producten kunt u contact opnemen met de afdeling Techniek: telefoon 0341-27 80 97 of e-mail [email protected]

Hakron Nunspeet b.v. Voltweg 10, 8071 CZ Nunspeet Postbus 46, 8070 AA Nunspeet Telefoon +31 (0)341 27 80 00

Fax +31 (0)341 27 80 99 E-mail [email protected] Internet www.hakron.nl

Kwaliteit is de kunst van het verbeteren Kiwa certificaten maken zichtbaar dat uw product, proces of managementsysteem aan de hoogste kwaliteitseisen beantwoorden. Ervaar de kunst van het verbeteren: combineer tevreden klanten met een hoger rendement, risicomanagement én maak zichtbaar dat u aan nationale en Europese wet- en regelgeving voldoet.

NL-BSB

Kiwa Certification telefoon (070) 414 44 00 e-mail [email protected]

www.kiwa.nl/betonelementen

b:ton oktober 2006

“Alsof de gevel leeft”

voor open stootvoegen, adviezen van de fabrikant om de stenen te hydrofo-

opdracht zijn eigen specifieke kenmerken en oplossingen heeft, past de archi-

beren, alles is aan de orde gekomen. Maar als ik dan zie hoe de gevel werkt en

tect niet zo gauw dezelfde betonsteen - hoe succesvol en indrukwekkend ook -

hoe bewoners reageren, dan is het zeker de moeite waard geweest. Ik word

meteen weer toe. “Ik ben blij dit betonproduct bij dit project te hebben toe-

vaak op dit project aangesproken, zelfs over die gevelsteen.”

gepast en misschien wel op de kaart te hebben gezet. Het project heeft indruk gemaakt op de nodige partijen in de bouw. Het onderstreept hoe

De betonnen metselsteen van 2 x  cm heeft een voorzijde met diepe V-

aandacht voor ontwerp én materialen zich heeft uitbetaald.”

vormige groeven. Dit wasbordeffect levert een unieke gevel. “Het is net alsof de gevel leeft. ‘s Morgens, ‘s middags, ‘s avonds, het lijkt steeds anders door zonlicht en schaduwwerking. We hebben echt iets heel speciaals weten te maken. Er hoort ook iets van een innovatieve geest bij om zoiets te bereiken. Dat is wat ik als architect altijd probeer na te streven.” Daarin is juist de directe samenwerking met BFBN-fabrikanten interessant. Omdat elke gebouw-

51

b:ton oktober 2006

Transparante kwaliteit Transparante kwaliteit

52

b:ton oktober 2006

De erkende kwaliteitsverklaring, waaronder het KOMO®-certificaat, en de CE-markering worden vaak met elkaar verward. Er zijn echter belangrijke verschillen tussen producten met CE-markering en met een erkende kwaliteitsverklaring. Een product met bijvoorbeeld KOMO mag zonder nadere toetsing in een bouwwerk worden toegepast, omdat er een gegarandeerde aansluiting op het Bouwbesluit is. Een product met CE-markering is slechts een product dat voldoet aan Europese voorschriften om het in de handel te kunnen brengen. door paul engels.

“CE-markering zegt niets over de kwaliteit van een product en dient ook een

alleen een CE-gemarkeerd product wil toepassen in een bouwwerk, moet

ander doel. Het is je paspoort tot de Europese markt en daarom zeker van

zich ervan vergewissen of dit product met CE-markering voldoet aan

belang, maar op basis van een CE-markering kun je niet garanderen dat een

de eisen in de Nederlandse bouwregelgeving. Zo ja, dan mag de fabrikant bij

product doet waarvoor het bedoeld is. De bekende keurmerken wél. Daar

een product met CE-markering een eigen conformiteitsverklaring voegen.

komt bij dat in de kwaliteitsbeoordeling van een product volgens KOMO, KEMA- en Kiwa-normen ook de normen voor CE meegenomen worden, dus

Veel gemakkelijker en doeltreffender is het om voor een product met een

als producent zit je met deze merken altijd goed,” aldus Wim van Vreeswijk,

erkende kwaliteitsverklaring te kiezen. Dit voldoet gegarandeerd aan deze

lid van het MT van Kiwa Certification.

eisen en is bovendien voorzien van CE-markering. De stringente controlesystematiek door onafhankelijke partijen waarborgt bovendien de voort-

Een product met CE-markering voldoet volgens geharmoniseerde normen

durende kwaliteit van producten en de juiste toepassing ervan. Bij CE-

en testmethoden aan de fundamentele voorschriften van de Europese

markering ontbreekt in de meeste gevallen dit mechanisme met onafhan-

Richtlijn voor Bouwproducten. Deze voorschriften richten zich op zaken als

kelijke partijen.

veiligheid, hygiëne, gezondheid en milieu, beperking geluidshinder, ener-

Toch is er druk op de zogenaamde vrijwillige certificatie met private kwa-

giebesparing en warmtebehoud. Deze voorschriften zijn ingevoerd om vrij

liteitsverklaringen. Vanuit Europa omdat men harmonisatie hoog in het

verkeer van goederen tussen de landen mogelijk te maken en hebben alleen

vaandel heeft staan en wil voorkomen dat elk land zijn eigen certificatie-

betrekking op algemene eisen gesteld aan het product. Elk land kan daar-

systemen een dominante rol laat spelen. De Nederlandse overheid wil de

naast specifieke toepassingseisen aan bouwwerken en constructies stellen.

verhouding tussen private keurmerken en CE-conformiteitsverklaringen

In Nederland is dit geregeld in het Bouwbesluit. Hierin worden nadere eisen

mede om die reden transparant houden. Deze transparantie is vergroot met

gesteld aan de toepassing van een product in een bouwwerk. Degene die

de ‘stelselherziening erkenning kwaliteitsverklaringen’. De minister van

53

b:ton oktober 2006

VROM hoeft sinds medio 2006 niet langer de circa drieduizend kwaliteitsverklaringen afzonderlijk te erkennen, maar uitsluitend het stelsel waarbinnen erkende kwaliteitsverklaringen tot stand worden gebracht. Hierdoor zijn procedures rondom kwaliteitsverklaringen transparanter geworden en is de exclusiviteit van een privaat keurmerk als KOMO vervallen. Bovendien zorgt de stelselherziening ervoor dat de administratieve lasten worden verlaagd en de zelfregulering in de bouwbranche wordt verhoogd. Eén en ander past bij het politieke streven naar deregulering en de eigen verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven. Het nieuwe stelsel is tevens toegankelijker geworden. Kwaliteits- en/of conformiteitverklaringen - ongeacht het product - hebben nu gelijke toegang tot het stelsel. Wim van Vreeswijk: “De bestaande keurmerken KOMO, KEMA en Kiwa kunnen nu zelfs een nog grotere rol krijgen. Het KOMO-certificeringstelsel is van oudsher een initiatief van het bouwbedrijfsleven in Neder-

KoMo en prefab beton: Zonder de status als onafhankelijke partij in het

land. Met KOMO voldoen bedrijven aan de voorschriften uit de Eu-richtlijn

toetsen van kwaliteit aan te tasten, kan Kiwa bij monde van ing. Jan Klapwijk

voor bouwproducten en de eisen uit het Bouwbesluit en het Bouwstoffen-

voor de niet-constructieve prefab betonsector en ir. Fred Dams voor de con-

besluit. Het keurmerk omvat daarnaast kwaliteitseisen die de markt zélf

structieve sector wél zeggen dat er weinig discussie is over de manier waarop

heeft bepaald. Het maakt dus een transparante, actuele vertaalslag van

prefab betonfabrikanten kwaliteitszorg benaderen. “In z’n algemeenheid is

publieke eisen, privaatrechtelijke afspraken en commerciële wensen naar

de kwaliteit van prefab betonproducten goed. Maar het betekent niet dat

werkzame kwaliteitsniveaus.

fabrikanten nu alleen nog op de winkel hoeven te passen. Dan redden ze het niet. Kwaliteitszorg kent geen reden tot genoegzaamheid. Er bestaat geen

Was KOMO tot nu toe het enige merk met een (formele) erkenning door

vrijbrief om de aandacht te laten verslappen, zeker niet omdat ontwikkelin-

VROM, ook de andere merken kunnen die nu krijgen, ook voor de bouw. Het

gen voortgaan en de regels continu veranderen,” waarschuwt Jan Klapwijk.

zijn stuk voor stuk keurmerken met een lange geschiedenis en internationaal

Fred Dams haakt in: “Kwaliteitszorg voeren ze niet alleen voor hun eigen rei-

een gevestigde reputatie. Met zo’n keurmerk maak je ook in de toekomst

len en zeilen uit, maar met name voor hun klanten. Dat is ook de belevings-

duidelijk dat je product aan alle wettelijke (minimum)eisen voldoet.”

filosofie van Kiwa. Wij kijken altijd naar de klant achter onze klant. De bouwpraktijk moet uiteindelijk inzicht hebben in de kwaliteit die de fabrikant levert. We toetsen de fabrikanten, maar vragen ook aan afnemers naar hun ervaringen. De fabrikant moet zijn productieproces en eindproduct goed op orde hebben. Dan kennen we het KOMO-certificaat toe. De regels en normen zijn daarin maatgevend. Objectief en onafhankelijk. Maar het moet in onze subjectieve beleving óók een kwaliteitsniveau zijn dat aansluit op de marktvraag. Vandaar dat wij inventarisaties maken van signalen uit de markt over het kwaliteitsniveau van prefab beton. Het is namelijk meteen een prima startpunt om de kwaliteitszorg steeds beter aan te laten sluiten op de marktvraag.” Aangezien Kiwa, BFBN en sectorverenigingen van de BFBN in frequent overleg staan over voortgaande verbetering van kwaliteitszorg, op basis van de in het verleden gezamenlijk ontwikkelde product- en systeemcertificering, is dat vertrouwen zeker op zijn plaats.

54

b:ton oktober 2006

publicaties:

Herziening GTB In de wereld van betonconstructeurs is de GTB een begrip. De uitgave ‘Grafieken en Tabellen voor Beton’ is al meer dan veertig jaar een belangrijk hulpmiddel om snel de berekening van betonconstructies te kunnen uitvoeren, in een vroeg stadium van het ontwerp de hoofdlijnen van de constructie te kunnen aangeven of een snelle toets van een bestaande constructie te kunnen uitvoeren. De kreet ‘het staat in de GTB’ is in constructeursland een synoniem voor ‘het staat in de norm’. Herziening van de GTB bleek gewenst door het van kracht worden van wijzigingsblad A3 van de VBC op basis van de nieuwe Europese, betontechnologische normen. De herziene GTB 2006 is recent verschenen. Vice-voorzitter van de Betonvereniging, prof. dr. ir. D.A. Hordijk reikte het eerste exemplaar uit aan mr. G.J.R. Wolters, Inspecteur-generaal van VROM Inspectie, waarbij hij het belang van een goede keuze van de voor een bouwwerk geldende milieuklasse(n) door de constructeur benadrukte. In zijn dankwoord wees de Inspecteur-generaal op de functie die de GTB vervult bij de handhaving van de constructieve veiligheid van bouwwerken, een actuele zaak gezien de recente incidenten. De GTB is en blijft van groot belang voor constructeurs en andere partijen in het bouwproces in afwachting van Eurocode 2, de Europese constructeursnorm als enige geldende norm in Nederland. Deze zal naar verwachting echter niet voor 2010 worden ingevoerd. De GTB is verkrijgbaar bij de Betonvereniging: www.betonvereniging.nl.

55

Een nieuwe naam - dezelfde topkwaliteit Dé specialisten voor prefab en infra stalen bekistingen gaan samen met Hendriks staalbouw verder onder de naam Hendriks precon. Wand- en tunnelbekistingen en plaatbewerking blijven werken onder de naam Hendriks stalen bekistingtechniek.

Hendriks precon - het nieuwe adres voor vertrouwde topkwaliteit in prefab en infra stalen bekistingen en staalconstructies.

www.hendriks-groep.nl Postbus 52 3900 AB Veenendaal T 0318 566 555 Hendriks precon bv maakt deel uit van de Hendriks groep bv

BubbleDeck® een vloer op maat! gewichts- en kostenbesparend! • balkloze bollenplaatvloer met 30 à 35% minder eigen gewicht • eenvoudige en flexibel te gebruiken vloer- en draag-

• sparingen eenvoudig aan te brengen • vrije leidingdoorvoer • minimale constructiehoogte

�

• minder ontgraving voor kelderconstructies • geen dekvloer door monolithische afwerking • betonkernactivering ingebouwd in de vloerelementen • duurzaam bouwen: volledig hergebruik van de vloercomponenten mogelijk

constructie • vorm- en ontwerpvrijheid met willekeurige vloerplattegrond en kolomplaatsing • grotere vloerbelastingen of grotere vloeroverspanningen • rationeel bouwen met kortere bouwtijd en arbeidsbesparing

®

• milieuvriendelijk door besparing op grondstoffen

Industrieel, flexibel en duurzaam bouwen met BubbleDeck®!

BubbleDeck Benelux BV Adm. Banckertweg 22 Postbus 150 2300 AD Leiden Telefoon +31 (0)71 521 03 56 Fax +31 (0)71 362 49 51 E-mail: [email protected] www.bubbledeck.nl

b:ton oktober 2006

kort nieuws:

Nieuwe generatie Geocolor betonstraatstenen Bij de nieuwe generatie Geocolor XLL Excellent betonstraatstenen komen kleuren maximaal tot hun recht. Dit is een gevolg van de speciaal ontwikkelde slijtlaag met een extra fijne gradatie gebroken natuursteen. MBI Beton in Veghel heeft met Geocolor betonstraatstenen al meer dan twintig jaar kleurechtheid weten te bewijzen. De Geocolor XLL Excellent is eveneens kleurecht, echter in een hogere kleurintensiteit en in een chique uitstraling. Bovendien is deze betonstraatsteen door de fijnere deklaag onderhoudsvriendelijk. Hij is in 25 standaardkleuren leverbaar, uiteenlopend van uitgesproken felle kleuren tot bedekte tinten. Daarmee kunnen architecten en opdrachtgevers een passend antwoord geven op bestratingseisen, op onderscheid in verkeersfuncties en op de relatie bestrating-omgeving. Is met het scala standaardkleuren niet meteen de perfecte kleurenmatch te maken, dan zijn maatwerkkleuren mogelijk, in overeenstemming met de projectwensen van opdrachtgever en architect. De nieuwe generatie vormt een uitbreiding op de Geo Basic en Geocolor Functional, kleurechte betonstraatstenen met een specifieke milieu- of verkeersfunctie, zoals geluidsreductie, waterpasserendheid en signaalfunctie. Meer informatie: www.mbi.nl

Nieuwe hal verlegt grenzen

prefab rotondeelementen: duurzaam en stabiel Nijmeegse Betonindustrie De Hamer heeft prefab minirotonde elementen ontwikkeld en geproduceerd, in samenwerking met adviesbureau Sterringhart en

Haitsma Beton heeft een nieuwe hal met inpandige insteekhaven in gebruik-

de provincie Noord-Holland. Deze nieuwe elementen

genomen voor de productie van zware prefab betonelementen. Deze hal meet

bieden diverse voordelen ten opzichte van de traditionele

120 bij 35 meter en verlegt grenzen, ook voor ontwerpers.

blokken die voor de overrijdbare strook worden gebruikt.

In hal nummer 6 kunnen op twee lange, zware voorspanbanen zeer lange,

Zo zijn de elementen ruim zeven meter lang en wegen

eventueel horizontaal gebogen, voorgespannen liggers worden gemaakt.

vier ton. Daardoor zijn ze beter bestand tegen de wring-

De elementen kunnen maximaal 240 ton wegen. De maximale voorspan-

krachten van het verkeer. Ook kennen de blokken een

capaciteit ligt op 2500 ton.

hoge stabiliteit, zodat de rotonde kan worden aangelegd

Deze voorspanbanen zijn snel om te bouwen tot vier productieplaatsen voor

terwijl het verkeer er al deels overheen rijdt. In totaal zijn

elementen met verschillende strengenpatronen. Daarnaast blijft voldoende

er slechts twaalf elementen nodig voor een gebruike-

ruimte over om zware, traditioneel gewapende- of nagespannen elementen te

lijke rotonde op provinciale wegen. De blokken kunnen

produceren. Heavy-duty kranen verplaatsen de producten direct in opslag of

binnen één dag worden geplaatst, zodat de rotonde binnen

in schepen die de hal kunnen binnenvaren. Dat laatste spaart transportkosten.

één week kan worden opgeleverd. Bovendien worden de

De stortmachine tot slot verwerkt pulsvrij en continu grote hoeveelheden

naden afgewerkt met een vloeistof. Naar verwach-

beton. In combinatie met de aanwezige buffercapaciteit wordt daardoor ook

ting blijft een overrijdbare strook met prefab rotonde-

bij grote elementen een gelijkmatige kwaliteit gegarandeerd.

elementen twintig jaar schadevrij.

5

b:ton oktober 2006

STERKoppeling: dé kopersoptie bij seriematige bouw

colofon: BFBN postbus 14 3440 AD Woerden tel: 034 4444 fax: 034 44450 e-mail: [email protected] internet: www.bfbn.nl

Sterk Beton heeft speciaal voor prefab kelders een ophangsysteem met gepatenteerde schroefankers

Secretariaat:

ontwikkeld: de gepatenteerde STERKoppeling. Hier-

BFBN, drs. J.M. van der Wurf

door kan de benodigde koppeling tussen (prefab)

“Nacht van beton” funderingsbalken en de prefab kelder standaard

Hoofdredactie: paul Engels

tijdens het werk worden aangebracht. Daarmee

wordt het aantrekkelijk om kelders in seriematige bouw als kopersoptie aan te bieden. De mogelijk-

Redactie: Volcano en BFBN Redactiecommissie:

Synthese van architectuur constructie mevr. en H. de Kruijf

heid voor het plaatsen van zo’n kelder blijft daardoor langer een optie voor potentiële kopers.

De vier stalen koppelstukken zijn eenvoudig te monteren met twee inbusbouten. De koppelstukken kunnen zowel in de lengte als de breedte worden versteld, zodat de prefab kelder ook past bij beperkte maatafwijkingen. In de funderingsbalk

ing. W. G. van der Garde ir. N. J. p. Fassaert drs. ing. B. J. W. M. van Melick J. Hoeben

dienen vier speciale stelbouten met moeren te worden aangebracht voor de koppe-

J. C. Kroon

ling met de fundatie. De koppelstukken zijn erop berekend om de grootste kelder

ir. A. p. pielkenrood

te kunnen dragen, inclusief standaard dakplaat en maximaal toelaatbare vloer-

A. J. Veenstra

belasting. Een kelder met STERKoppeling valt eenvoudig, veilig en snel te plaatsen. Daarom

Aan B:ton werkten mee:

is een kelder met dit koppelingssysteem uiteindelijk kostenneutraal of zelfs goed-

Auteurs: paul Engels, Mathilde van Hulzen, Jaap Huisman,

koper dan gebruikelijke alternatieven.

H.W. Bennenk, Haico Volkers, André Burger, Bart van Melick

Uitgever: Volcano, postbus 6000 40 LA Moerdijk

Altijd de meest 15 november 2006, NAi, Rotterdam optimale Eerste van een reeksfundering exclusieve ontmoetingen van/voor architecten en constructief ontwerpers tel: 016 31 00, fax: 016 30 36 Bladmanager: Kostas Sfirtsis Traffic: Marloes van Hulten

concept/vormgeving & productie: Volcano, Victor de Zeeuw, Joost van Es, paul Hendriks

Schokindustrie levert 20.00 kant en klare funderingssystemen in verschillende uitProgramma: - 01.00

voeringen en is bekend door de Schokpaal. bedrijf door is toonaangevend CASESTUDY > Phaeno Science Centre,Het Wolfsburg Christos Passas, producent van prefab betonelementen, in hetAKT bijzonder van voorgespannen Zaha Hadid architects en Hanif Kara, engineers funderingspalen. Daarbij kunnen zowel het werk vervaardigde WORKSHOP > Architectuur eninConstructie in Onderwijsfunderingen

> Cement&BetonCentrum wordenPRESENTATIE geleverd als prefab funderingen. Bij die eerste methode worden EpSPERFORMANCE > Jules Deelder kisten en prefab wapeningskorven gebruikt. Het prefab Ringvaart funderings> Concrete Designbergingsvloeren Competition 2005/06 systeemAWARDS kan compleet met prefab (mogelijk met vorstrib) > Concrete Design Master Class 2006, Bauhaus Dessau wordenFILM geleverd.

Aanmelding Advertentie exploitatie: Deelname staat open voor professionals en studenten. Volcano, postbus 6000 U kunt zich aanmelden voor deelname via de website 40 LA Moerdijk www.nachtvanbeton.nl. Deelname is alleen geldig na tel: 016 31 00, fax: 016 30 36 ontvangst van bevestiging per email. Er is slechts een beperkt aantal plaatsen beschikbaar. Fotografie/illustraties: Henk Snaterse

Organisatie is in samenwerking met architectuurvakblad dax.

David Rozemeyer, project Zilverparkkade

De unieke combinatie van beide funderingssystemen zorgt ervoor dat u altijd

Betonson, project Rijkswaterstaat

kiest voor de meest optimale, economische en efficiënte funderingsoplossing.

Fred Redegeld, project Brandweer Delft-Rijswijk Marcel van Kerckhoven, project Nolet

5

www.nachtvanbeton.nl

Cement&BetonCentrum

)YVSQIRX Y[PIZIVERGMIV ZSSVFIXSRZYPWXSJ )9631)2843)()6/330:0-)+%7 4SIHIVOSSPZPMIKEWMWIIR´NRTSIHIVHEXLSSJH^E OIPMNOFIWXEEXYMXFSPZSVQMKIKPEWEGLXMKIHIIPXNIW -RFIXSR[IVOIRHIVSRHIOSVVIPWZER)YVSQIRX EPWOPIMRIOSKIPPEKIVW(MXOSKIPPEKIVIJJIGXZER )YVSQIRXWXIIROSSPZPMIKEWLIIJXIIRKYRWXMKI MRZPSIHSTHIZIV[IVOFEEVLIMHHI[EXIVSTREQI IRHIGSQTVMQIIVFEEVLIMHZERLIXFIXSR :336()0)2-2&)832 ˆ&SPZSVQMK ˆ;EXIVVIHYGIVIRH ˆ:IVFIXIVMRKZERHIOSVVIPSTFSY[ ˆ4Y^^SPEER ˆ:IVLSKMRKHYYV^EEQLIMH

&)83*-00 ‹/%0/78))21))0 /EPOWXIIRQIIPMWIIRREXYYVTVSHYGXHEXMR OEPOWXIIRKVSIZIWKI[SRRIR[SVHXIRXSXHI KI[IRWXI´NRLIMHKIQEPIR[SVHX/EPOWXIIR QIIPFIWXEEXLSSJH^EOIPMNOYMXGEPGMYQGEV FSREEX 'E'3 ,SILSKIVHMXKILEPXILSI ^YMZIVHIVLIXOEPOWXIIRQIIP&IXS´PP‹LIIJX IIR^YMZIVLIMHZER IRHMZIVWI´NRLIHIR  :336()0)2-2&)832 ˆ>IIVGSRWXERX ˆ:IVWGLMPPIRHI´NRLIHIR ˆ0EKI[EXIVFILSIJXI ˆ0EKILYPTWXSJFILSIJXI ˆ0MGLXIOPIYV ˆ,SKI^YMZIVLIMH

9;4%682)6-2()&39;

[[[IYVSQIRXGSQ

)YVSQIRX&: 4SWXFYW +&:)26%= 8 *

Levenslange verbintenis ... met DEMU

Kampioen zwaargewicht. DEHA kogelkopanker / transportsysteem ook voor uitzonderlijk zware belastingen.

NIEUW Gripkoppeling Type 2005

M

et het DEHA kogelkopsysteem biedt HALFEN-DEHA u een hoogwaardig, robuust en economisch systeem voor het transporteren en monteren van prefab betonelementen.

NIEUW Koppelstuk Type 2015

Onverwisselbaar Alle DEHA kogelkopankers, uitsparingen en hijshaken zijn duidelijk zichtbaar met de belastingsklasse gekenmerkt, zodat verwisselingen uitgesloten zijn.

Multifunctioneel DEHA kogelkopankers zijn leverbaar in belastingklasse 1,3 t/m 45 ton en ideaal in gebruik, omdat ze nagenoeg alle afmetingen van prefab betonelementen kunnen hijsen en transporteren.

Snel Het snelkoppelsysteem garandeert een eenvoudige en zeer snelle koppeling en ontkoppeling van de hijshaak aan het anker.

NIEUW Type 2010/2020 ook in Ø40 M48 Jarenlange ervaring op het gebied van bevestigingen in de betonbouw ... toonbeeld van specifieke expertise waar het gaat om het koppelen van betonwapening ... ingebouwde betrouwbaarheid en doelmatigheid ... een schat aan toepassingsmogelijkheden ... KOMO-keur ... innovatieve ontwikkelingen ...

Veilig Uitgebreide testen garanderen veilig transport van zelfs de zwaarste prefab betonelementen.

eigen productie, gebogen of geknipt ... levering uit voorraad ... DEMU-doorkoppelsystemen zijn de ruggegraat van elk gebouw. Een ruggegraat waar u levenslang op kunt vertrouwen, op kunt bouwen.

Veel argumenten met één resultaat: HALFEN-DEHA biedt veiligheid, betrouwbaarheid en efficiency voor u en uw collega’s.

Niet zo gek dus dat in de bouw steeds te horen is: ‘t is vast van DEMU.

Naast de belastingsklasse vermeldt het label op de ankerkop de lengte van het anker en de naam van de fabrikant. DEMU Metaalindustrie B.V. Halfen b.v. · Postbus 3 · NL-7468 ZG Enter Tel.: (0547) 38 30 30 · Fax: (0547) 38 30 35 · www.halfen.nl

Atoomweg 1, Postbus 8486, 3503 RL Utrecht Tel. (030) 241 24 21, Fax 241 44 69 E-mail; [email protected] Internet; www.demu.nl