gemeente Eindhoven Raadsnummer Inboeknummer Dossiernummer B&W beslisdatum
16R6662 16bst00150 16.05.851 2 februari 2016
Commissie notitie Onderwerp: Eenzaamheid.
Inleiding In het coalitieakkoord Expeditie Eindhoven 2014-2018 staat de ambitie om de 1 eenzaamheid onder ouderen en gehandicapten met 50% te verminderen .
Wettelijke taak X Kerntaak gekoppeld aan het werkprogramma van het college Onvermijdelijk Om deze ambitie te onderbouwen, heeft er een verdieping plaatsgevonden op het thema eenzaamheid. Deze verdieping bestond uit literatuuronderzoek, gesprekken met de GGD, gesprekken met deskundigen en de A-avond over eenzaamheid op 10 november 2015 met de commissie. Hierdoor wordt het perspectief op het thema eenzaamheid veranderd en Ook de maatschappelijke verkenning van de fractie van de PvdA van mei 2015 over Eenzaamheid in Eindhoven, is een belangrijke bron geweest voor een verdieping op dit thema. De inhoud en aanbevelingen sluiten nauw aan bij de voorstellen in deze notitie. is een nuance van de opgave in het coalitieakkoord gewenst. Eenzaamheid De definitie van eenzaamheid is: het subjectief ervaren van een onplezierig of 2 ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties . Deze definitie kent een aantal belangrijke elementen: Ten eerste gaat het om een subjectieve ervaring; eenzaamheid is een gevoel. Dat betekent dat relatiestandaarden belangrijk zijn: waar de één tevreden mee is, kan voor de ander te weinig zijn. Eenzaamheid is per definitie een onplezierig, ontoelaatbaar gevoel en dus anders dan alleen zijn, wat ook als plezierig kan worden ervaren.
1
Coalitieakkoord PvdA, D66, SP, Groen Links 2014-2018 Expeditie Eindhoven – Iedereen mee, Eindhoven, mei 2014 2 De Jong Gierveld J. Eenzaamheid: Een meersporig onderzoek. Deventer: Van Loghum Slaterus, 1984.
Raadsnummer 16R6662
-
-
Ten derde gaat het bij eenzaamheid om bepaalde relaties. Iemand kan eenzaam zijn omdat hij een bepaald type relatie (een partner, een vriend, een buur) mist. Andere typen relaties kunnen gewoon in het netwerk aanwezig zijn. Tot slot kan het bij eenzaamheid gaan om kwantiteit én kwaliteit van relaties. Niet alleen om hoeveelheid, maar ook om diepgang.
Sociaal isolement De definitie van sociaal isolement is: het ontbreken van ondersteunende relaties in het persoonlijke leven. Het gaat dan om persoonlijke relaties met familie, vrienden en 3 bekenden waar mensen in geval van nood op terug kunnen vallen . De definitie levert de volgende kenmerken op: Sociaal isolement is een objectief gegeven. Door het aantal ondersteunende relaties te tellen kun je bepalen of iemand sociaal geïsoleerd is. Dit is anders dan eenzaamheid, dat een gevoel betreft. In tegenstelling tot eenzaamheid kunnen mensen sociaal isolement ook als prettig ervaren. Dat zal niet in alle gevallen zo zijn, maar binnen de grenzen van de definitie is het mogelijk. Bij sociaal isolement zijn relaties onderling uitwisselbaar; de ondersteuning kan vanuit verschillende relaties komen. Bij eenzaamheid kan het gemis van één bepaalde relatie problematisch zijn, ondanks de aanwezigheid van andere relaties. Tot slot kent sociaal isolement één bepaalde kwaliteitsnorm in een relatie, namelijk dat die ondersteunend dient te zijn. Bij eenzaamheid wordt kwaliteit in relaties ruimer gezien. De begrippen eenzaamheid en sociaal isolement worden vaak door elkaar gebruikt. De omvang van iemands sociaal netwerk en de beleving van de kwaliteit van dit netwerk zijn echter verschillende zaken. Iemand kan zich eenzaam voelen, ondanks een groot sociaal netwerk (“eenzaam maar niet alleen”) en andersom kan iemand met een klein netwerk zich helemaal niet eenzaam voelen. Op het gebied van het terugdringen van sociaal isolement wordt een veelheid aan activiteiten in de stad georganiseerd. Hier gaat deze notitie verder niet op in. Wij richten ons in deze notitie expliciet op het thema eenzaamheid.
Oorzaken Eenzaamheid is een individuele beleving maar ontstaat ook vaak door maatschappelijke omstandigheden waarop je zelf weinig tot geen invloed hebt. Ook kunnen dergelijke gebeurtenissen bestaande (matige) eenzaamheidsgevoelens versterken. Denk hierbij aan: Het verlies van een partner; Het niet hebben van een goede vriend(in); Gemis aan activiteiten die ertoe doen (werk / vrijwilligersactiviteiten); 3
Machielse A. Onkundig en onaangepast. Een theoretisch perspectief op sociaal isolement. Utrecht: Jan van Arkel.
2
Raadsnummer 16R6662
-
Gemis aan contacten in de woonomgeving (sociale cohesie); Verschil in familiewaarden en idealen; Sociaal economische omstandigheden (bijv. verpaupering, vermindering het winkelbestand of onveiligheid in een wijk; Taboes en sociale inbedding (bijvoorbeeld taboe op homosexualiteit bij ouderen en het als gevolg hiervan niet hebben van een relatie, kinderen of een echtscheiding).
Cijfers De in het Coalitieakkoord geformuleerde ambitie is gebaseerd op cijfers van de GGD Zuidoost Brabant. Volgens deze cijfers is in Eindhoven 43% van de volwassenen (19- tot 4 en met 64-jarigen) eenzaam en 50% van de ouderen . Op de vraag of mensen zich eenzaam voelen antwoordt 80%van de 65 plussers zich niet eenzaam te voelen. Van de 20% die zich wel eenzaam voelt, wil 60% geen hulp; 20% van de 20% die zich wel eenzaam voelt wenst wel hulp en ontvangt die (nog) niet. Eenzaamheid kan het psychisch en sociaal welbevinden aantasten en kan de kwaliteit van leven en sociale redzaamheid van mensen beïnvloeden; mensen die zich eenzaam voelen hebben vaker lichamelijke en psychische klachten zoals hart- en vaatziekten, angst, depressie en slaapproblemen; ze zijn geneigd slechter voor zichzelf te zorgen, kunnen daardoor gaan vervuilen en overlast veroorzaken en ze leven gemiddeld korter. Sommige groepen mensen lopen een verhoogd risico op eenzaamheid, zoals jongeren (met name pubers), migranten, mensen met een beperking en ouderen boven de 80 jaar. Op basis van het bovenstaande willen we ons bij het terugdringen van eenzaamheid gaan richten op de inwoners die zich eenzaam voelen – én waarvan deze eenzaamheid leidt tot (dreigende) problematische situaties – en die daarbij bovendien ondersteuning wensen vanuit de gemeente. In eerste instantie richten we ons op de groep jongeren (met name pubers) en op de groep ouderen boven de 80 jaar. Veel gemeenten worstelen met de vraag hoe ze inwoners die eenzaam zijn, kunnen traceren. Er wordt soms gepleit voor het ontwikkelen van een centraal meldpunt waar inwoners en instellingen signalen van eenzaamheid kunnen melden. Advies gevraagd aan de commissie om 1 De ambitie zoals geformuleerd in het coalitieakkoord nuanceren door niet meer te spreken over “een vermindering van eenzaamheid onder ouderen en gehandicapten met 50%”, maar van “het bieden van ondersteuning aan inwoners die zich eenzaam voelen en die daardoor dreigen in problematische situaties terecht te komen, met de focus op jongeren (met name pubers) en ouderen”.
4
Factsheet Eenzaamheid, GGD Brabant-Zuidoost, juni 2014
3
Raadsnummer 16R6662
2
3
4
De groep eenzame jongeren en eenzame ouderen samen met partners en inwoners uit de stad goed in beeld brengen en voor hen een gerichte aanpak ontwikkelen. Samen met partners in de stad een plan van aanpak ontwikkelen om het taboe rondom eenzaamheid te doorbreken en het thema eenzaamheid onder de aandacht te brengen (bijvoorbeeld met inzet van social design). In te stemmen om op dit moment geen meldpunt in te richten voor het melden van eenzaamheid, maar te onderzoeken wat de nut en noodzaak hiervan is en waar dit eventueel neergelegd wordt (in samenwerking met WIJeindhoven).
Argumenten 1.1 De ambitie zoals geformuleerd in het coalitieakkoord nuanceren zonder te tornen aan de aanpak van het maatschappelijke probleem van eenzaamheid. De in het coalitieakkoord geformuleerde ambitie is gebaseerd op cijfers uit de Gezondheidsmonitor 2012-2013 van de GGD Brabant Zuidoost. Hieruit blijkt dat in Eindhoven 50% van de 65-plussers en 43% van de 19- tot en met 64-jarigen eenzaam zijn. De GGD heeft eenzaamheid op twee manieren gemeten. Aan de hand van een gevalideerd meetinstrument dat bestond uit een aantal stellingen, zijn de aantallen inwoners die eenzaam zijn vastgesteld. Echter, op het moment dat deze ouderen rechtstreeks gevraagd is naar hun subjectieve eenzaamheidsbeleving, antwoordt 80% zich niet eenzaam te voelen, dit terwijl ze tegelijkertijd wél voldoen aan de objectieve criteria van eenzaamheid. 20% van de ouderen voelt zich eenzaam. Van deze groep wil 60% geen hulp bij het aanpakken van deze gevoelde eenzaamheid en 20% krijgt nog geen hulp, terwijl ze die wel wensen. Op basis van het bovenstaande herdefiniëren we de ambitie uit het coalitieakkoord. Met de aanpak van eenzaamheid gaan we ons (preventief) richten op die groepen inwoners die ondersteuning willen en nodig hebben, om te voorkomen dat eenzaamheid tot problematische situaties gaat leiden. We starten hierbij met de groep jongeren (met name pubers) en de groep ouderen. 2.1
De groep problematisch eenzame jongeren en ouderen, samen met partners en inwoners uit de stad, goed in beeld brengen en vervolgens een gerichte aanpak ontwikkelen.
Wie zijn de jongeren en ouderen voor wie de eenzaamheid problematisch wordt en die daarbij hulp wensen? Eenzaamheid herkennen en bespreekbaar maken is niet eenvoudig. Het in beeld krijgen wie nu daadwerkelijk degenen zijn die zich eenzaam voelen en die daarbij hulp wensen vraagt een specifieke aanpak. Deze wordt samen met partners in de stad (scholen, jongerenorganisaties, ouderenorganisaties, WIJeindhoven) uitgewerkt.
4
Raadsnummer 16R6662
3.1
Een plan van aanpak ontwikkelen om het taboe rondom eenzaamheid te doorbreken en het thema eenzaamheid onder de aandacht te brengen (bijvoorbeeld met inzet van social design).
We willen starten met het bespreekbaar maken van het onderwerp. Op eenzaamheid rust immers een taboe. Er zijn verschillende interventies mogelijk om dit taboe te doorbreken en zo het onderwerp bespreekbaar te maken. We willen met inzet van social design hiertoe een Eindhovense aanpak ontwikkelen. Een cultuurverandering met als resultaat meer creatief (samen) denken en doen. 4.1
In te stemmen om op dit moment geen meldpunt in te richten voor het melden van eenzaamheid, maar onderzoeken wat de nut en noodzaak hiervan is en waar dit eventueel neergelegd wordt (in samenwerking met WIJeindhoven).
Door deskundigen is het voorstel geopperd om een meldpunt te creëren waar mensen, zowel uit de directe sociale omgeving als professionals, signalen van (dreigende) problematische eenzaamheid kunnen melden. Anderzijds zijn er, overeenkomstig de bevindingen van de PvdA-verkenning, reeds vele activiteiten en initiatieven. Onderzoek naar nut en noodzaak van een meldpunt wordt daarom meegenomen in het plan van aanpak dat uitgewerkt wordt rondom de groep jongeren en ouderen. In afstemming met scholen, jongerenorganisaties, ouderenorganisaties wordt onderzocht of een Meldpunt nodig is en waar dit eventueel belegd wordt. De meldpuntfunctie kan mogelijk door de WIJgeneralisten uitgevoerd worden. Voorwaarde daarbij is dat de generalisten in staat zijn om (problematische) eenzaamheid te herkennen en bespreekbaar te maken. Hierbij wordt tevens aandacht besteed aan een knelpunt over de samenwerking met WIJeindhoven zoals benoemd in het PvdA-verkenning.
Uitgangspunten, doelstelling en randvoorwaarden Uitgangpunt is de aanpak van eenzaamheid met de aantekening dat de in het coalitieakkoord geformuleerde ambitie om de eenzaamheid met 50% te verminderen, moet worden genuanceerd. Gezien de omvang en beheersbaarheid van de problematiek, is een aanpak gericht op het voorkomen van problematische situaties nodig. Doelstelling: de ambitie te focussen op eenzaamheid (en niet op sociaal isolement) en ons te richten op problematische eenzaamheid. Randvoorwaarden: Communicatie: er heeft rondom deze notitie afstemming plaatsgevonden met de participatiecommissie. De opmerkingen vanuit de participatiecommissie zijn verwerkt. Financiën: mogelijke kosten voor de verdere uitwerking van het plan van aanpak komen ten laste van het Wmo-budget.
5
Raadsnummer 16R6662
Procesafspraken De input van de commissie wordt meegewogen bij de invulling van het voorgestelde advies. Er wordt een werkgroep geformeerd (denk aan WIJeindhoven, scholen, ouderenorganisaties, jongerenorganisaties, GGD en gemeente) die in samenspraak met de stad een plan opstelt voor de aanpak van problematische eenzaamheid. In dit plan van aanpak wordt verder uitgewerkt hoe eenzaamheid bespreekbaar te maken en hoe een mogelijke meldpuntfunctie gestalte wordt gegeven. Daarnaast zal het thema eenzaamheid worden geagendeerd op de Lokale Educatieve Agenda. In Q3/2016 moeten de doelgroepen, de aanpak en de meldpuntfunctie gereed zijn. In Q4/2016 wordt het plan van aanpak doorbreking taboe op eenzaamheid verwacht. Uw raad wordt van de realisatie op de hoogte gehouden. De drie Eindhovense zorggroepen DOH, PoZoB en SGE hebben een zorgprogramma voor kwetsbare ouderen. Recent hebben de zorggroepen besloten om rond het zorgprogramma nog nauwer te gaan samenwerken. Over onder meer de doorontwikkeling van het zorgprogramma komt er een strategisch overleg waarvoor ook de wethouder van Eindhoven is uitgenodigd. De aanpak eenzaamheid kan ook hier geagendeerd worden.
Ter inzage gelegde stukken Factsheet eenzaamheid GGD Brabant Zuidoost. Burgemeester en wethouders van Eindhoven,
secretaris
6
