Colofon p. Jaargang 16 Februar~

Colofon

Jaargang 16 Februar~- 2004

p

Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicië. Aanmelding en beëindiging als lid geschiedt schriftelijk of per e-mail aan het adres van het Genootschap en uitsluitend per geheel kalenderjaar Beëindiging dient te worden gemeld vóór 1 december. Contributie: £ 20,- per kalenderjaar. Nieuwe leden betalen een entreegeld van £ 10,Het Genootschap is gevestigd: ' Lange Nieuwstraat 9A; 3512 PA Utrecht Tel: 030 231 53 91; fax: 030 231 82 81 e-mail: [email protected] Openingstijden 2e en 4e zaterdag van de maand van 11 .O0 - 15.00 uur. Op maandagmiddag van 13.00 - 16.00 uur. De ~acobsstaf Is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Verschijnt viermaal per jaar ISSN 0923-1 1458 O Nederlands Genootschap van Sint Jacob. REDACTIE: Margriet Blokland; Jan Galjé; Tieleke Huijbers (fotoredactie); Sjef van Hulten (voorzitter en eindredactie); Rony de Jong (bureauredactie); Jos Mijland; Gerard van Poppel; Herman Stokmans; Cor van Vliet; José Wienk. REDACTIEADRES: Pla Brevierpad 2, 5272 BG Sint-Michielsgestel e-mail: [email protected] DRUK & GRAFISCHE VERZORGING Drukkerij Berne BV, Heeswijk Ruud Conens (logo). AANWIJZIGINGEN VOOR DE AUTEURS: Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen bij voorkeur in Word maar ir ieder geval digitaal, gezonden te worden naar het redactieadres. Illustraties voorzien van onderschriften en voorkeursplaats in de marge aangeven. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgevers. Advertenties: via het redactieadres. Losse nummers (niet ouder dan de laatste twee jaar): via de Ledenservice a £ 2,75 per stuk Bestuur van het Genootschap: Tijs Dorenbosch(voorzitter); Frans Brons(a1gemeen secretaris) Herman Hodes(penningmeester); Leden. Ton Aarts; Margriet Blokland; Theo van Dijk; Cees Rooijackers; Regio's Nederland is verdeeld in regio's. De regio's en de regiocontactpersonen staan achter in dit blad. De regiocontactpersonen zijn het meest directe contact met de leden. Werkgroepen: Er zijn de volgende werkgroepen: Cultuur en geschiedenis - Pelgrimswegen - Herbergenlhospitaleros - Spiritualiteit - Koor ("El Orfeón Xacobeo").

-

JACOBSSTAF

2004

Inhoud Jacobus in buurland Duitsland losé Wienk en Herman Stokmans Jacobusboek losé Wienk en Herman Stokmans /os Mijland, Sjef van Hulten Ontwerpen voor een wandelaar leroen Gooskens De Virgen del Pilar op de Boulevard Ad van Dijk De Zilverroute Sjef van Hulten Franciscus van Assisi en de Jacobspelgrimage jan Galjé Engelen van Compostela lanine Kellens, Angela Wubben en Tieleke Huijbers Wandelen langs de snelweg jan Galjé Genootschap

PAGINA 1

- --

Jacobus in buurland Duitsland José Wienk en Herman Stokmans Uit onderzoek en naspeuringen blijkt dat pelgrims in Duitsland veelvuldig gebruik maakten van oude en bestaande wegen. De geografische structuur van een gebied speelt daarbij een grote rol. De oude Romeinse handelswegen, rivieren en hun dalen kwamen dus in aanmerking. ]osé Wienk en Herman Stokmans gaan op onderzoek.

Nadat Jacobuszijn eerste grote wonder, de ontsluiting van Spanje, verricht had, vond hij het blijkbaar tijd worden om nu óók de rest van Europa aan het lopen te krijgen. In

onze tijd van veel te weinig bewegen, zou hij zeker in aanmerking zijn gekomen voor een recordboek! De mare van het vinden van zijn graf ging als een lopend vuurtje vanuit Spanje naar Frankrijk en zo richting Duitsland. Ook alle nabuurlanden kwamen zo aan de weet welke grote Heilige daar in het verre Galicië te vereren viel. Velen spoedden zich Spanjewaarts om zo hun ziel en zaligheid voor de eeuwigheid zeker te stellen. Hoe groter de afstand vanaf het vertrekpunt, hoe meer heiligdommen je met een bezoek en bede kon vereren. Dit kwam immers allemaal op je conto te staan! In keizersstad Aken staat op de Karlsschrein (1 165) de droom van Karel de Grote afgebeeld waarin Jacobus aan Karel verschijnt. De schrijver van de 12de eeuwse Kroniek van de Pseudo-Turpinusl laat Jacobus tot de keizer zeggen: 'Ik verwonder mij erover dat je mijn land nog niet van de Saracenen bevrijd hebt, jij, die zoveel steden en landen veroverd hebt. Daarom maak ik je bekend dat de Heer, zoals hij jou tot de machtigste der koningen maakte, jou boven alle anderen daartoe uitverkoren heeft mijn wegen vrij te maken, en zo de kroon van het eeuwige leven voor jou gereed te houden'. Dan volgt er nog de uitleg over de sterrenweg uit de droom. Zou dit geschrift mede aanleiding geweest kunnen zijn voor de enorme toeloop naar het graf van Jacobus?

Pelgrimswegen

Aken Karlschrein I. paus Leo 111 r. bisschop Turijn m. k:eizer Karel. Foto: losé Wienk

PACI N A 2

Uit onderzoek en naspeuringen is gebleken dat vooral in Duitsland veelvuldig gebruik werd gemaakt van de oude en bestaande wegen. Daarbij speelt natuurlijk ook de

IACOBSSTAF

geografische structuur van het gebied een grote rol. Mensen hebben vanaf de vroegste tijden de makkelijkste weg gezocht om van A naar B te komen. Liefst tussen de berg- en heuvelketens door. Ook dalen van rivieren waren goed te belopen. Het bleek dat lang niet overal waar jacobuskerken staan of stonden, hier ook een pelgrimsweg zou hebben gelegen. Pelgrims die in goede gezondheid terugkeerden waren zó gelukkig dat zij eenmaal behouden thuis gekomen als dank en ter ere van Jacobus een kapel, kerk, hospitaal of broederschap oprichtten. De oude Romeinse handelswegen, rivieren en hun dalen kwamen dus in aanmerking. Zo ook heerwegen die door diverse keizers, koningen en andere heersers, gebruikt werden om hun troepen snel te verplaatsen. Deze werden dan ook door de pelgrims gebruikt. De voordelen waren legio: veel steden en dorpen lagen aan deze wegen, zo vonden pelgrims onderdak in herbergen, kerken en kloosters waar zij ook eventueel verzorgd konden worden. Immers, het opnemen en verzorgen van een vreemdeling gold als een van de werken van barmhartigheid! Het grootste voordeel evenwel was het feit dat er veel volk op dezelfde wegen onderweg was. Dit in ver-

-

2004

band met de veiligheid. Wie zou het merken als een pelgrim op een eenzame weg beroofd of vermoord langs het pad lag? Om dit soort misdrijven te voorkomen werd er al snel door de Kerk ingegrepen. Zij verklaarde een pelgrim als 'sacrosanct'* onschendbaar, hetgeen wil zeggen dat een overval op een pelgrim als 'doodzonde' gold en dus uitstoting uit de christengemeenschap betekende. Maar de pelgrim op zijn beurt diende dan ook reeds van verre als zodanig herkenbaar te zijn aan zijn kleding: grote hoed met op de omhoog geslagen rand een pelgrimsinsigne. Ruime mantel, open broodtas op de rug gedragen, passend schoeisel en staf, waaraan veelal aan een haak een waterfles hing, zoals ook blijkt uit het bekende middeleeuwse lied 'Wer das elend bauen wiIlt3.Verder droegen pelgrims vaak nog een klein tasje met hun personalia en verplichte documenten waarop stempels gezet werden ter verifiëring van de gelopen route, maar ook aanbevelingsbrieven om in tijd van nood geholpen te kunnen worden. In de begintijd van de bedevaart naar Compostela kreeg de pelgrim daar persoonlijk zijn schelp, met reeds twee geboorde gaatjes, uitgereikt. Hij kon dan terugkeren naar huis met zijn trofee op hoed of mantel genaaid! Later werd de schelp zélf het symbool van de bedevaart naar Santiago, wat hij tot op heden nog steeds is.

Verzamelplaatsen

St. lacob verschijnt in Karel's droom. Foto: Ann Munchow Aken.

Net als in Frankrijk verzamelden de pelgrims zich graag in bepaalde plaatsen. Dat had vele voordelen, je stond er niet alleen voor en je vond bescherming in de groep. De meest gangbare verzamelplaatsen waren kustplaatsen. Lubeck en Stralsund aan de Ostsee waren

PAGINA 3

IACOBSSTAF

-

2004

H. Birgitta met Ulf Kopergravure 7 680

de grote Hanzesteden waar pelgrims uit Scandinavië en het Oosten zich verzamelden om per schip de reis naar Galicië te aanvaarden. Zo zullen misschien ook Birgitta4 van Zweden samen met haar echtgenoot Ulf, in het jaar 1341 hun pelgrimstocht begonnen zijn met de oversteek per boot vanuit het Zweedse Lund naar Lubeck. Birgitta was nauw verwant aan het Zweedse koningshuis en reisde begeleid door vele adellijken en geestelijken. Van haar is bekend dat zij reeds op jeugdige leeftijd vele visioenen mocht ontvangen. Dit gezelschap zal de grote handelsweg gevolgd hebben: Lubeck - Hamburg - Minden Paderborn - Dortmund - Keulen - Aken, om te Keulen de relieken van de H. Driekoningen, en in Aken die van O.L.Vrouw, alsmede die van Karel de Grote te wereren. Verder via de Niederstrake richting Frankrijk en Spanje. In 1349 pelgrimeberde Birgitta ook naar Rome, waar ze

PAGINA 4

zeer ontdaan was over de zedeloosheid van paus en bisschoppen. Middels een brief liet zij in niet mis te verstane woorden haar afschuw hierover blijken en waarschuwde hen vooral op het rechte pad terug te keren. De paus kondigde slechts na het uitbreken van de pest een Heilig Jaar af voor 1350. Zij stierf te Rome op 23 juli 1373 in de leeftijd van 71 jaar en werd reeds in 1391 heilig verklaard. Vanuit Denemarken volgde men de route: Flensburg - Schleswig - Kiel - Lubeck Braunschweig - Cöttingen en verder, of bovenstaande route. Bremen en Hamburg aan de Noordzeekust waren in trek bij de pelgrims die reeds over de rivieren Weser en Elbe gevaren kwamen, om zo per schip de tocht voort te zetten en in een van de NoordSpaanse havens aan land te gaan. Op een van de bronzen deuren van de Jakobikirche te Hamburg is zo'n schip met pelgrims afgebeeld.

NiederstraRe en OberstraRe Aken was het begin van de Niederstrake, dat wil zeggen de weg door het lage westen naar Luik, Namen en Parijs om via Roncesvalles de Pyreneeën over te steken en zo Spanje binnen te komen. De stad was reeds vroeg op pelgrims ingesteld, getuige het feit dat er in 1261 al een Beginenkonvent bestond waar pelgrims terecht konden en sinds 1441 een Hospital voor reizende vrouwelijke pelgrims. Daarenboven was Aken zelf ook een bedevaartstad, waar vanaf 1349, om de zeven jaar de Heiligtumsfahrt gehouden werd. Het tonen van de heiligdommen vond plaats in de week van het kerkwijdingsfeest 17 juli. Hierbij sloten zich, wegens hun belangrijke relieken, de plaatsen Kornelimunster, Burtscheid, Maastricht,

Duren en Trier aan. De zeer geachte burger Philipp von Vigneulles uit Metz5ondernam samen met 16 ruiters via St. Vith deze Heiligtumsfahrt in 1510. Hij vertelt dat er zo'n menigte stond; ('je zou het niet geloofd hebben als je het niet zelf gezien had'); dat als iemand een geldstuk zou laten vallen, hij dat niet meer had kunnen oprapen. Huizen in de straten rondom de kerk waren door balken beschermt tegen het gedrang en onwel geworden mensen werden boven de menigte uit gedragen. De laatste Heiligtumsfahrt was in 2000. Einsiedeln in Zwitserland was de plaats waar de Jacobusgangerszich afscheidden van hen die naar Rome verder gingen. Hier namen zij de OberstraBe dat wil zeggen de weg over de bergen, via Genève naar Le Puy om via Olerón de Pyreneeën over te steken en zo hun weg in Spanje te vervolgen. Hoewel deze plaats niet in Duitsland, maar in Zwitserland ligt, was deze voor pelgrims een belangrijke verzamelplaats. Op het grote plein voor de Mariakerk kwam men bij elkaar om dan gezamenlijk de moeilijke tocht te aanvaarden. Einsiedeln is beroemd om haar legende over de wonderbaarlijke inwijding van de Mariakerk, en is daarom een gewild bedevaartsoord op weg naar Rome. Dit was al voor het begin van de pelgrimage naar Jacobus.

Voorname pelgrimswegen Lubeck - Hamburg - Minden - Paderborn (Minden-Bielefeld-Paderborn) - Marburg Frankfurt - Mainz. De stad Mainz, gelegen aan de rivier en op een kruispunt van twee belangrijke wegen, had al vroeg sporen van een Jacobuscultus. In 1072 was aartsbisschop Siegfried von Eppstein reeds in Compostela, hij gold als eerste met naam bekende Santiagopelgrim

uit Duitsland die een hoog ambt bekleedde. Al eerder, omstreeks 850, heeft de grote Rhabanus Maurus, geleerde abt van Fulda en aartsbisschop van Mainz, de apostel Jacobus toegevoegd aan de heiligenkalender. Dat was niet niks, het betekende een vrije feestdag! De eerste pelgrim uit dit gebied was misschien wel abt Werinhar6, hij wijdde tijdens zijn ambt (968-982) in GroBburschla aan de Werra een nieuwe kerk met de naam 'Ecclesia Sancti Jacobi'. In Keulen, het Rome van het Noorden, werd in 1071 aan de Waidmarkt, handelsmarkt voor de blauwe verfstof leverende plant wede, de St. Jacobuskerk gewijd. De stad, kon zich beroemen op de relieken van de Driekoningen, niet de geringsten! In 1164 bracht aartsbisschop Reinald von Dassel het gebeente van de Driekoningen als krijgsbuit vanuit Milaan mee naar Keulen. In die tijd was het roven van relieken zelfs heel populair. De Kölner Königschronik7verhaalt dat in 1189 kruisvaarders met zestig schepen vanuit Keulen uitvoeren en na landing in Galicië Jacobus wilden vereren. Zij kwamen Santiago niet binnen, de poorten bleven voor hen gesloten! Men was bang dat zij kwamen om het hoofd van Jacobuste stelen. De roof van de Driekoningen lag nog vers in het geheugen! In Paderborn viel op 31 januari 1622 de schrijn van de H. Liborius in handen van Hertog Christian von Braunschweig8, een van de grootste verwoesters tijdens de Dertigjarige Oorlog. Hij beroofde de Dom van zijn kostbaarste schatten. Tot de op de schrijn afgebeelde apostelen moet hij gezegd hebben: 'Wat doen jullie hier? Ik dacht dat er geschreven stond: Gaat heen de wereld in. Daar zal ik jullie dan heen sturen'. Om de apostelen dus op weg te helpen, liet hij munten van het metaal slaan

PAGINA 5

JACOBSSTAF

-

2004

en ze voorzien van het opschrift 'Gottes Freundt, der Pfaffen Feindt'. Gods vriend, des papenvijand. Pas op 31 oktober 1627 werden de ontvoerde beenderen van de H. Liborius naar Paderborn teruggebracht en in een nieuwe schrijn gelegd.

dat de door hem beschreven route de meest belopen weg was die eenvoudige pelgrims namen. jammer genoeg begon hij zijn beschrijving pas bij Einsiedeln aan het begin van de Oberstrafie en eindigde hem bij de Niederstrafie te Aken met deze laatste regels:

Breslau (Polen) - Cörlitz - Bautzen - Leipzig Naumburg - Weimar - Erfurt - Eisenach (Fulda) - Marburg - Keulen - Aken NiederstraRe. Deze 'Via Regia' of 'Koningsweg' was dé grote weg voor de pelgrims uit Polen. In Leipzig kwamen nog de wegen vanuit Torun en Stettin bijeen om gezamenlijk verder te gaan. Tussen Eisenach en Fulda ligt Vacha aan de Werra. In het Servitenklooster aldaar leefde m~onnikHermann Kunigg.Hij pelgrimeerde in 1495 naar Jacobus. Niets bijzonders! Was het niet dat hij een reisbeschrijving van de gelopen route in 160 regels heeft nagelaten. Deze reisbeschrijving kwam releds in hetzelfde jaar uit. Men neemt aan

Maria wolle uns behuten vor den ewigen Banden Und wolle uns armen Sundern Gnade erwerben Dan wir nicht mogen des ewigen Todes sterben Sondern dal3 wir Gott und Sankt lakob ewiglich schauen Und alle Gottes Heiligen und unsre liebe Frau Amen

Titelblad van Kunig von Vach 1495

PAGINA 6

In 1521 werd hier een nieuwe uitgave, gellustreerd met houtsneden, op de markt gebracht. In Bautzen kon men ook de weg nemen die bij Ulm aansloot op de weg door Hermann Kunig genomen. Hamburg - Bremen - Munster - Keulen - Trier - Metz en verder door Frankrijk. Wie uit het Noorden kwam moest in Keulen de beslissing nemen: ga ik richting Aken, of zal ik de weg over Trier nemen? Deze beslissing hing af of er in Aken de Heiligtumsfahrt gehouden werd. Dan koos de pelgrim voor deze stad en de weg over de Niederstraíle. Was het geen 'Aken' jaar dan viel de keuze vaak op Trier - Vézelay, of Trier - Metz - Le Puy. Krakow (Polen) via Praag en Pilsen (Tsjechië) - Tillyschanz - Nurnberg - Ulm - Konstanz Maria Einsiedeln - OberstraRe (die Goldene Strafie). De Nürnberger Gabriel Tetzel berichtte uitvoerig over zijn tocht van 1465 tot 1467 in het gevolg van de hoogadellijke heer Leo von Rozmital. Deze vertrok via Praag naar Nürnberg waar Tetzel zich bij hem aansloot. Dit gezelschap leek er een 'Grand

IACOBSSTAF

Tour' van te willen maken! De tocht verliep over Rothenburg 0.d. Tauber, Heidelberg, niet ver van Speyer, naar Mainz, Keulen en Aken naar Brussel en verder om zich in Calais in te schepen naar Engeland. Daar bezocht men Canterbury en Londen om via het eiland Guernsey in Bretagne aan wal te gaan. Na Saint Malo ging de tocht door het Loiredal, bezocht men de steden Vézelay, Saint-Gilles, Conques, Moissac en St. Martin te Tours. Wegens vijandelijkheden in het noorden van Spanje werd een omweg over Burgos, Salamanca en Braga gemaakt om dan eindelijk in Santiago aan te komen. De terugweg verliep even gecompliceerd. Portugal, Spanje, ZuidFrankrijk en Italië werden aangedaan. Via Wenen bereikte men uiteindelijk Bohemen en was heer Leo von Rozmital weer thuis. Havensteden aan de rivieren zoals Mainz, Keulen en Duisburg waren vooral in heilige jaren populaire opstapplaatsen om snel naar de zeekusthaven te varen en daar over te stappen op een schip met bestemming Galicië. Gdansk (Polen) - Stettin - Berlin - Magdeburg - Halberstadt - Goslar - Göttingen - Marburg - Koblenz - Trier. De stad Trierlo geldt als de oudste stad en oudste bisschopszetel van Duitsland. Reeds in 16 v. Chr. door de Romeinen als Augusta Treverer gesticht en door enkele Romeinse keizers als residentie gebruikt. Nergens anders ten noorden van de Alpen zijn zoveel Romeinse bouwwerken bewaard gebleven als in Trier, een bedevaartstad van grote betekenis. In de Dom bevindt zich de H. Rock, het bovenkleed van Christus; er is zelfs een postzegel van, maar ook het graf van de apostel Matthias in de gelijknamige abdij. Zijn relieken zouden door keizerin Helena naar Trier gebracht zijn. Zodoende

-

2004

bezochten de Jacobuspelgrimsgraag Trier op hun doorreis, waar zij reeds in 1186 onderdak vonden in het jakobsspital. De oudste oorkonde van het Hospitalarchiv stamt uit 1239 toen paus Gregorius IX de meester en broeders van dit Hospital onder zijn hoede stelde. De burgers van Trier gingen echter zelf ook op pad naar Jacobus, zoals een zekere wever Wilhelm, alias Winter, hij deed dat tot 1464 liefst drie maal. Voorwaar een prestatie! Nurnberg - Rothenburg 0.d. Tauber - Speyer - Metz en verder door Frankrijk. Rothenburg o.d.Tauber, het romantische stadje uit de brochures, heeft zijn middeleeuwse binnenstad te danken aan de stoere burgemeester Nusch. Het verhaal gaat dat tijdens de dertigjarige oorlog Nusch de stad redde van verwoesting. Hij sloot namelijk een weddenschap af met de gevreesde veldheer Tilly. Het ging om het in één teug leegdrinken van de WillkommPokal, een bierbeker met een behoorlijke inhoud. Wie die het eerste leeg had, was de winnaar. 'Eitje' dacht Tilly, zo'n drinkebroer als ik, bestaat er geen! Deze keer had hij buiten de drinkvaardigheid van deze burgemeester gerekend. Tilly verloor, hield woord en verdween. Waar bier drinken al niet goed voor was! Breslau (Polen) - Görlitz - Bautzen - Dresden - Freiberg - Hof - Nurnberg - Einsiedeln. Einsiedeln", het begin van de Oberstrane, met zijn machtig kloostercomplex, dat teruggaat op de kluizenaar Meinrad. Deze was monnik in het klooster Reichenau, maar trok zich in 828 terug in eenzaamheid in het donkere woud. Op de plaats waar nu de Genadekapel staat, was zijn kluis met slechts ruimte voor een bed. Daar werd hij op 21 januari 861 door twee

PAGINA 7

JACOBSSTAF -

2004

rovers vermoord. Echter, twee raven waren getuigen van deze misdaad en zij volgden de rovers op hun weg, waarbij zij aan de waard de euvele daad van de rovers kenbaar maakten. Medebroeders brachten het lijk van Meinrad naar Reichenau, waar nu zijn graf is. De plaats van Meinrads kluis werd zeer vereerd en in 934 werd hier het klooster gesticht dat sinds de 13de eeuw twee raven in zijn wapen draagt. Over de ee~rsteMariakerk die 14 september 948 ingewijd zou zijn tast men in het duister. Volgens de legende zou Christus zelf in het bijzijn van engelen deze eerste kerk hebben gewijd. Na de eerste kloosterbrand in 10129 werd een nieuwe kerk gebouwd die in 1039 klaar was. De grondvorm van deze ke~rkdiende als basis tot in de Barok. In 1465, 1509 en in 1577 brak opnieuw brand uit. De gehele nieuwbouw (1 71 9) vain kloostercomplex en kerk is te danken aaln kloosterbroeder Kaspar Moosbrugger. Het schitterende kloosterplein met in het midden de liebfrauenbrunnen, kwam in 1745 klaar. Nadat Napoleon er in mei 1798 doorheen trok werd de Genadekapel vernield, maar in 1817 weer opgebouwd, zij het wel in andere vorm. Maar wat gebeurde er met het Mariabeeld? De huidige Zwarte Madonna is een beeld uit het midden van de 15de eeuw en kwam in de plaats van het Romaanse beeld dat in 1465 in vlammen opging. De zwarte kleur zou kolmen door rook van de vele kaarsen en lampen, maar als je de branden telt is het geen wonder dat Maria er zwart van geworden is! Het voornaamste bedevaartsfeest van het jaar wordt nog altijd op 14 selptember gevierd, de dag van de Enigelweihe, de inwijding met de engelen uit 948. Maria is sinds 1600 gekleed in de dr,acht van het Spaanse Hof. Zou Jacobus hierbij een vinger in de pap hebben gehad?

PAGINA 8

Benediktinerinnenkloster in der An - Einsiedeln

ondernomen, wil nu misschien eens een andere streek verkennen. Als in het voorjaar dat Jacobusvirusweer de kop opsteekt, dan val je in Duitsland als het ware met je neus in de boter! Er zijn heel veel goede boekjes, wel in het Duits natuurlijk, met veel informatie. Op internet is er ook van alles te vinden. Natuurlijk zijn hier niet alle wegen opgesomd, dat kan ook niet. Immers, ook vroeger zochten pelgrims soms hun eigen wegen omdat ze de 'grote' misschien te druk vonden, of wilden ze graag langs een heiligdom in de buurt gaan. Wie niet zo ver van huis wil, kan met het boekje van Schmoranzer heel wat vinden in Sauerland. Er staan geen bewegwijzerde kant en klare routes in, maar wel

JACOBSSTAF

-

kaartjes met ingekleurde oude wegen en heel veel wetenswaardigheden. Nog dichter bij huis zijn de beide boekjes; Jakobswege im Rheinland aan te bevelen. Tenslotte volgt nog een beknopte opsomming van wegen, jacobuskerken, boeken en adressen. We hopen uw belangstelling voor onze buren wat aangewakkerd te hebben.

-

2004

Aanbevolen literatuur: Tillyschanz nach Nurnberg. Auf dern Jakobsweg von Tillyschanz nach Nurnberg. Hrsg. Seehars Verlag. Uffenheim. ISBN 3-927 598-22-4. Markering: witte schelp op blauwe achtergrond. Nurnberg - Rothenburg o/d Tauber. Auf dem jakobsweg von Nurnberg uber Heilsbronn nach Rothenburg o/d Tauber. Uitgever: idem. ISBN 3-927 59818-6. Markering: witte schelp op blauwe achtergrond. Beide wegen staan onder verantwoordelijkheid van de

Noten Jakobswege. Wege der Jacobspilger irn Rheinland.

Frankischer Albverein.

Band 1, blz.163

Nurnberg. Tel. 0049-91 1 429582.

Heynestrasse 41. D-90443.

id, blz.129 'Het vreemde buitenland', zie H. Stokrnans Stafnr. 24

Wurzburg - U h .

en 52

Auf dem jakobsweg von Wurzburg über Rothenburg o/d

De heilige Birgitta en haar orde. Uitgave: Zusters

Tauber nach Ulrn. Uitgever: idem. ISBN 3-927598-27-5.

Birgittinessen Uden

Markering: witte schelp op blauwe achtergrond.

Jakobswege... Band 1, blz.159 Jakobusim Franken blz. 27

Nurnberg-Cunzenhausen, Gunzenhausen-Ulm, Ulm-Bad

Jakobswege... Band 1, blz. 71

Waldsee, en Bad Waldsee-Konstanz

Annemarie Schrnoranzer blz. 28

Der Jakobsweg. Vier deeltjes. Uitgave: resp. in 1999 (2x),

Jakobswege... Band 1, blz. 146

1997 en 1996. ISBN 3-7966-0945-7, 3-7966-0955-4, 3-

jakobswege ... Band II, blz. 205

7966-0905-8,

Einsiedeln Illustrierter Kurzfuhrer

Ostfildern. Senefelderstrasse 12. D-73760 Ostfildern. Tel.

3-7966-0798-5 Schwaben-Verlag AC,

0049-71 1 4406 162. i.s.m. Deutsche St. JakobusCesellschaft, Aachen. Markering: gele schelp met

Pelgrimswegen: Torun en Posen (Polen) - Leipzig - Hof

-

Einsiedeln.

OberstraRe

gekruiste wandelstokken met knop op blauwe achtergrond. (zie ook jacobsstaf nr. 33, 35, 41, 43)

Wien, Linz (Oostenrijk) - Munchen - Augsburg - Ulm, of Munchen - Benediktbeuern -Lindau - Liechtenstein - richting

Dusseldorf - Keulen.

OberstraRe.

Von Dusseldorf zurn Kölner Dom, Heinrich Wipper. Verlag

Linz (Oostenrijk) - Passau - Regensburg - Eichstätt of

U. Nink. Rathausstrasse 29. D-42659. Solingen.

Nurnberg. Lubeck - Luneburg - Braunschweig - Goslar - Erfurt (Alte SalzstraRe )

Sauerland. Wege der jakobspilger in Kurkölnischen Sauerland. Hrsg. Annemarie und Herbert Schmoranzer. ISBN 3-928542-

Jakobuskerken(in dit artikel genoemd)

10-9. Verlag: Manfred Zentgraf, Volkach am Main, 1995

Aken / Augsburg / Bautzen / Berlin / Braunschweig / Bremen / Erfurt / Freiberg / Fulda / Görlitz / Goslar / Cöttingen / Hamburg / Kiel / Koblenz / Keulen / Leipzigl Lubeck / Mainz / Munchen / Naurnburg / Nurnberg / Regensburg / Rothenburg / Stettin / Stralsund / Trier en Ulm.

voor fietsers.

Wege der Jakobspilger irn Rheinland Jakobswege;. Ook Band I in 8 Etappen von Wuppertal-Beyenburg durch Köln nach AachenIBelgien ISBN 3-7616-1465-9. Band II

PAGINA 9

-

-

IACOBSSTAF

-

2004

in l1 Etappen von Köln uber Trier nach Schengen ISBN 3-

2. Frankische St. Jakobus-Gesellschaft e.v. Friedrich

761 6-1600-7 uitgegeven bij J.P.Bachem Verlag, Köln.

Wenckerstrasse 3 0-9721 5. Uffenheim. E-mail: [email protected]://www.jakobus-gesellschaf-

Der Weg nach Santiago. Wolfgang Lipp. Jakobuswegein

ten.de

Suddeutschland. Suddeutsche Verlagsgesellschaft. Ulm.

3.

ISBN 3-88 294-1 64-2.

Rathausstrasse 29 D-42659. Solingen

Sankt

Jakobusbruderschaft

Dusseldorf

E V.

4. Versandbuchhandlung Manfred Zentgraf. In den Ein Jakobsweg durch das Fuldaer Land. Rudolf Beck.

Boden 38. D-97332 Volkach am Main.

Michael Imhof Verlag. Stettiner Strasse 25. D-36100

E-mail: ]akobuspilger.Zentgraf@t-online de N.B. Zentgraf heeft de ideale boekhandel op

Petersberg. 1999. ISBN 3-932526-49-X

het gebied van Jacobalia-

aanbiedingen. Thekla

Schrange

+

Aloys

Schafer:

Belangrijke adressen voor informatie over het lopen op

5.

Duitse Jakobspadenzijn:


1. Deutsche St. Jakobus-Gesellschafte.v. Harscampstrasse

http://www.ultreia.de

20. D-52062 Aachen.

santiago.com of: www.el-camino-de-santiago.de

of:

e-ma11

www.el-camino-de-

H. Stokmans E-mail: [email protected]

Helaas is de nieuwe website niet op 1 januari 2004 online gegaan. Er hebben zich onverwacht problemen voorgedaan, daardoor was het Genootschap niet altijd bereikbaar. Excuses voor het ongemak. Een volgende keer zal nader ingegaan worden op de mogelijkheden van de nieuwe site.

I

r e i s b o e k w i n k e l

I

Specialist in reisgidsen en landkaarten Nivon, KNNV; Stap voor stap, Op lemen voeten, Rother, Kompass, FFRP, Lannoo, Grote routepaden, Cicerone. Wandelkaarten van o.a. Diverse West-Europese topografische diensten, kompass, Tabacco, Alpenverein, Multigraphic, IGC, Alpina. Wandelgidsen van o.a.

Bestel- en verzendservice Kleine Berg 3 5611 JS Eindhoven

T 040 256 96 53

.F

040 256 96 54

[email protected] WWW. landschapreisboekwinkel.nl

P A G I N A 10

Jacobusboeken JoséWienk Jakobswege. Wege der Jakobspilger im Rheinland. Band I en II Beide boekjes, 12,5 bij 20,5 cm, zijn bedoeld voor zowel lopers als fietsers en zien er schitterend uit. Ze zijn handig ingedeeld in dagetappes voor lopers. Er wordt veel informatie gegeven en de route is ingetekend in een gekleurde kaart met blauw voor lopers, geel voor fietsers en oranje als alternatief. Wander & Freizeitkarten 1:25.000 / 1:50.000 zijn hiervoor gebruikt. Band 1, 270 gr, begint met veel geschiedenis en informatie (t/m blz. 32). Dan volgt een overzichtje van de 8 etappes en de gebruikte icoontjes. Iedere etappe bestaat uit A en B en wordt vooraf gegaan door een kleine beschrijving en afgesloten met de info hoe je per treinlbus naar het startpunt van de etappe kunt komen. Vervolgens onder Pilgerspuren aangeduid door de gele stralenster, wat er zoal met betrekking tot Jakobuswás en de geschiedenis daarover. Dan volgt de routebeschrijving met tekst voor lopers, aangeduid door een schoen en het aantal km, die voor fietsers door een fietsje en ook het aantal km, voor beide, inclusief de moeilijkheidsgraad. In de beschrijving staan nummers die corresponderen met de nummers in de kaart. De bezienswaardigheden, aangeduid door een oog, komen nu aan bod, samen met het corresponderende nummer in de kaart. Bijzondere informatie staat in gele kaders in een ander lettertype gedrukt. Veel foto's in kleur doen je watertanden. Zo komen alle 8 etappes aan de beurt. Achterin staan

adressen voor onderdak, openingsuren van kerken etc. netjes per etappe gerangschikt. Het is raadzaam om het boekje eerst te lezen en eventueel kopietjes te maken van de routebeschrijving, zodat je die naast het kaartje kunt plaatsen om bij de hand te houden. Band 2, 370 gr, met 13 etappes heeft dezelfde opzet, maar je kunt kiezen om in Bonn te starten en vervolgens aan te sluiten op de hoofdroute, die vanuit Keulen vertrekt. Een nadeel is de 'vaste' rug, waardoor je de boekjes niet plat kunt leggen. Maar met het laten inzetten van een ringband is dit euvel verholpen! Prijs: Band 1 € 9/95 en Band 2 € 12/95 Herman Stokmans Der Ökumenischer Pilgeweg durch Sachsen, Sachsen-Anhalt und Thuringen, Herausgeber Ev.-Luth. Landesjugendpfarramt Sachsen. Caspar-David-FriedrichStrasse 5. D-0121 9 Dresden. Telefoon 0049 / 351 473 9024 of per e-mail: [email protected] De kosten zijn plus minus £ 10.- inclusief verzending. 2e herziene druk 2003. Tijdens een congres van het Duitse St. Jacobusgenootschap in oktober 2002 te Cöttingen waren jongeren uit Sachsen aanwezig om reclame te maken voor een nieuw Jacobspaddoor Midden-Duitsland van Cörlitz (aan de Poolse grens) tot aan Eisenach. Sedert de samenvoeging in 1990 van de beide Duitslanden waren het vooral de katholieken van de nieuwe BundesIander die bekend waren met de Jacobsweg naar Santiago de Compostela. De laatste 8

PAGINA 11

a 10 jaren is bij de protestanten de interes-

se voor deze weg sterk toegenomen. Op 26 januari 2002 werd te Erfurt 'die Jakobusinitiative fur mittel-Deutschland (Sachsen, Sachsen-Anhalt und Thuringen)' opgericht, waarin leden van beide confessies en niet-kerkelijken samenwerken. Dit nieuwe pad loopt parallel met de zgn. Via Regia (zie pag. 24-25) die al 1000 jaren lang gezien kan worden als een zeer belangrijke handels- en pelgrimsweg: Kiev, Görlitz, Leipzig, Eisenach, Frankfurt am Main en verder naar Frankrijk en Spanje tot aan Santiago. Ruim 1500 wegwijzerschildjea, (gele schelp met daarachter twee diagonaal aangebrachte gele wandelstokken met knop op een blauwe achtergrond), zijn langs de wegen aangebracht. Om deze schildjes te kunnen bekostigen hadden de ini~tiatiefnemersdeze schildjes te koop aangeboden. Een sponsoractie die ruim £ 1900 opbracht. Uiteraard moest daarbij naiam en adres van de geldschieter vermeld worden. Met kerkdiensten in Königsbruck (210 km. ten noorden van Dresden), de Dom van Merseburg en Erfurt werd de

PAGINA 12

'Ökumenischer Pilgerweg' op 6 juli 2003 feestelijk geopend. Het is een zeer handzaam boekje geworden van (1 0 x 18 cm). Wat zó in broek- of vestzak gestopt kan worden! De lay-out is zeer fleurig opgezet. Het overgrote deel wordt ingenomen door knappe handgetekende en ingekleurde topo-kaartjes (1 : 50.000). Het boekje bevat beschrijvingen van wegen, monumenten en plaatsen, waarbij een rubriekje 'Pilgerspuren' over het hele boekje verspreid, niet ontbreekt, spirituele teksten, logeeradressen etc. De vraag ernaar was zo groot dat de eerste oplage al snel uitverkocht was! Nu is er een 2e druk uitgebracht. Het is de moeite waard om met deze onbekende landstreken kennis te maken! Vanuit economisch oogpunt gezien kunnen de instellingen voor het 'Fremdenverkehr', zoals particulieren, pensions, logeren bij de boer, Gasthöfe enz. wel wat geld gebruiken. Met de trein is Görlitz goed te bereiken vanuit ons land. IAKOBUS in Deutschland Klaus Herbersl Robert Plötz:. Edition du Signe, 2000.

JACOBSSTAF

ISBN 2-71 8-55-4. F-67038 Stranbourg. Voor mij ligt een schitterend uitgevoerd boek (A-4). De kaft is bruin glanzend met daarop de titel in witte kapitale letters. Daaronder zien wij St. Jakobus Major zoals hij in de St. Nikolaikirche te Kalkar op zijn katheder zit. Bijna alle bekende attributen zijn aanwezig met daarbij twee knielende pelgrims. Het dunne boekwerkje bevat zeer veel heldere foto's in kleur. Het geheel is op glanzend papier afgedrukt. De schrijvers gaan in op vragen als: wanneer gingen de eerste Duitse pelgrims op weg naar Santiago de Compostela? Hoe organiseerden zij hun pelgrimages? In zeventien hoofdstukken wordt de Jacobuscultuur in Duitsland uiteengezet. Wist U bijvoorbeeld dat in enkele Duitse en Zwitserse kerken het galgen- en kippenmirakel van Santo Domingo de la Calzada in fresco's en schilderijen staat afgebeeld? Interessant zijn de hoofdstukken over 'Der Karlskult und die Bedeutung fur die Verbreitung des Jakobuskultus in Deutschland'. Er is veel te genieten in dit subliem uitgevoerde boekwerk. Het eindigt met een verhandeling over de hedendaagse Jacobusrenaissance in Duitsland.

-

2004

Jos Mijland

Stap voor stap, Margreet van Geijn. ISBN-nr.90-70037-91-2. Uitgeverij Bergboek.nl. Prijs € 16 Met dit boekje bewijst de schrijfster, Margreet van Geijn, dat ook een sterk verkorte versie van een pelgrimage naar Santiago de Compostela, alles in zich kan hebben wat wij ons bij een pelgrimstocht kunnen voorstellen. Vanuit Rabanal del Camino liep zij samen met een vriendin in elf etappes naar Santiago. Doel van de reis was afstand te nemen van een onplezierige periode in haar leven. In cursieve teksten door het hele boek verspreid geeft zij doorkijkjes in haar persoonlijke geschiedenis, maar doet dit met respect voor haar omge-

Jakobsweg (Zwitserland) Bij Conrad Stein-Verlag, GmbH, Welver (CH) is in de serie Outdoor-Handbucher Band 117 te vinden: de Jacobusweg. Het boekje geeft een beschrijving van de route in 19 etappen van de Bodensee tot Genève en reisinformaties van A-Z met als titel Der Weg ist das Ziel ISBN 3-89392-517-1. De prijs is £ 9.90. Samensteller Hartmut Engel geeft nuttige informatie m.b.t. adressen (in het algemeen en internet in het bijzonder). www.jakobsweg.ch

PAGINA 1 3

JACOBSSTAF -

2004

ving. Elke vorm van etaleren van ellende of emoties is haar vreemd. Daardoor is er een zeer leesbaar prettig geschreven boek ontstaan dat veel details beschrijft van wat onderweg wordt beleefd. Het boek wordt overheerst door een opgewekte stijl van schrijven. Maar voor wie tussen de regels kan lezen ontrolt zich een levensgeschiedenis waarin er vooral respect is voor personen die in haar leven een grote rol hebben gespeeld. Afstand nemen kan en wil de schrijfster niet en dat hoeft misschien ook niet, relativeren is wel mogelijk. Dat wordt wel vaak vergeten. Een aantal foto's verlevendigt het boekje. Jammer dat de fotokwaliteit wat te wensen overlaat. Toch een echte aanrader. De Zilverroute; Via de la Plata. Op de fiets van Sevilla naar Santiago de Compostela. Bert Sitters. Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk - 2003. ISBN-nr.90-38911270. £ 13,95. Een door een echte fietsvakman met een brede belangstelling en kennis van zaken geschreven fietsreisgids van de Zilverroute, die een lengte heeft van 1250 km. Bert Sitters vertelt veel historische details over de achtergrond van het ontstaan en weer vergaan van de route en bespreekt de route in 17 etappes. Voor elke etappe is plaats ingeruimd voor een mooi getekend kaartje. De lezer vindt er vervolgens een prettig geschreven overzicht van tal van interessante cultuurhistorische bezienswaardigheden. Per etappe worden bovendien alle hoogtes, onderlinge afstanden tussen de te bezoeken plaatsen en de beschikbare voorzieningen aangegeven. Omdat de gids is geïllustreerd met vele foto's is het boek geworden tot een meer dan volledige lees- en reisgids, specifiek

PAGINA 1 4

voor de fietser. Maar wie de inleiding gelezen heeft moet echt gemotiveerd zijn om daadwerkelijk aan de route te beginnen. Terecht wordt gewaarschuwd voor de vele hellingen, het waarschijnlijk zeer hete klimaat en de omstandigheid dat een dagritme moet worden gekozen dat zich aanpast aan de Spaanse leefwijze. Ook de moeilijkheden om per openbaar vervoer met de fiets in Sevilla te komen worden uitgebreid beschreven. Zelfs met deze uitstekende gids blijft de Via de la Plata een echt avontuur van de eerste orde. Het boek is een uitstekende gids bij de voorbereiding van de tocht. Onderweg en ook weer thuis zal de sportieve fietser nog vaak naar dit boek

JACOESSTAF -

terugrijpen. Voor de echte sportieve fietser een aanrader Sjef van Hulten Op de Via de la Plata ben je iemand André Brouwer. Uitgeverij Cianni Maastricht. £ 8.50 Met bovenstaand boek in zijn bagage fietste André Brouwer in april 2003 van Sevilla naar Santiago. Vier jaar eerder fietste hij van Koedijk naar Santiago en terug. Toen deed hij het vanwege zijn veertigste verjaardag, alhoewel die motivering niet voldoende was om de compostela te verkrijgen. Ditmaal

2004

gaf hij op 'por motivos religiosos' en verkreeg zijn compostela. In de dagelijkse etappes geeft de schrijver zijn fietservaringen weer. Voorzover er tijd en zin over blijft bezoekt hij kerken en andere bezienswaardigheden welke hij voorziet van achtergrondinformatie. Op spaarzame momenten geeft hij een inkijkje in zijn persoonlijke leven. De relatie met zijn ouders komt ter sprake, het overlijden van zijn ouders heeft hem meer aangegrepen dan hij zelf gedacht had. Regelmatig zoekt hij onderweg contact met Nederland (gsm en e-mail) of zijn makelaar belt in verband met een onroerend goed transactie. Met een vlotte pen. beschrijft Brouwer zijn ervaringen.

DeWheelie van Radical Design is een geheel nieuw product die voldoet aan de stoutste wensen van een lange afstandwandelaar.Vee1 meenemen zonder belasting

Bent u geïnteresseerd en wilt u de Wheelie gratis een weekend testen? W i j lenen hem graag aan u uit! Neem contact met ons op voor een afspraak.

* Wheelie zonder handremmen £ 429,OO

PAGINA l5

JACOBSSTAF

-

2004

Ontwerpen voor een wandelaar leroen Cooskens Gewoon een wandelaar was ik toen ik op ,vier maart 1991 over de drempel van mijn huis de eerste. stap zette. Ik leefde nog bij (de tijd en ging op weg. Niet zomaar een lommetje, want zuidwest was mijn richting (en het einde van de aarde mijn bestemiming; maar met een schelp durfde ik mij inog niet te tooien laat staan mij pelgrim te inoemen. Ilnmiddels is het dertien jaar later en ben ik meer dan zesduizend kilometer gevorderd op mijn camino. Mijn horloge heb ik afgedaan en ik heb alle tijd. Aan het einde van de aarde heb ik gestaan en niets hoeft meer zo nodig. Na Santiago is Rome de volgende tussenhalte op mijn queeste naar "moksa' (hindoeterm voor het hoogste niveau van menselijk geluk). Maar ook weet ik dat het gras aan de andere kant van de heuvel niet groener zal zijn dan aan deze, geluk is graven op de plaats waar je staat. Lentebries en herfststorm, optrekkende mistflarden en invallende duisternis, brandende zon en striemende regen hebben mij geleerd dat alle weer wandelweer i s en de wereld mijn huis. Een huis met vrolijke kamers in het zachte strijklicht van een ondergaande zon, ongerepte sneeuwtapijten en lieflijke valleitjes, zeeën van bloemen en zeeën vol golven. Maar ook een huis met donkere kamers: met groot geweld gekneusde berghellingen, verminkte bossen, mishandelde natuur, pokdalige velden wol zwerfvuil als troosteloze verlengstukken wan menselijke verstedelijking. Licht en donker, mooi en lelijk, mens en kosmos, door alles ben ik zozeer geraakt dat ik over het wonder niet meer raak uitgepraat. Pelgrim, aanvankelijk een van buitenaf

opgeplakt etiket, is mij gaandeweg een dierbare geuzennaam geworden. Niet bekeerd ben ik door het plotselinge voorval van een spectaculair wonder; wel diep verwonderd en in vervoering geraakt door de dagelijkse ontmoeting met het landschap, schoonheid die er zo maar is. Voorwaarts gaand en achterwaarts filosoferend, biddend met mijn voeten en soms met woorden uit mijn jeugd, kerken betredend bij voorkeur als ze leeg en stil zijn, met eerbied sporen zoekend op de weg van de sterren, later op de Via de la Plata en nog weer later tegen de keer in terug naar het oosten word ik in een eindeloze deining van landschappen en herinneringen stap voor stap geslepen van wandelaar tot pelgrim. 'Als er maar één klank is, is er niets te luisteren' zegt een Chinese spreuk; aan de wieg van de camino staat de nieuwsgierigheid. Daarom gaat de wandelaar vele wegen en paden: om met aandacht te kijken, om met groeiende 'aisthèsis' (griekse woord voor smaak) te kijken naar alles wat zich presenteert, om het hart te voelen opengaan voor alle zijn en zin. Als wandelaar dwaal ik langs allerlei boswegen (lees Holzwege, een boek van Heidegger) om de valleien van het leven te verkennen en in de ban te raken van rijkdommen die zich in de loop der eeuwen hebben afgezet en op talloze plekken weelderig opbloeien. In het landschap beleef ik de inkeer die ik ooit voor stille kloosteruren had gereserveerd; ik loop in Franse sporen van Bernardus ('In de wouden zul je meer vinden dan in de boeken') en van Thoreau ('Het behoud van de mens ligt in de wildernis'), om het als echte

IACOBSSTAF

Hollander toch bij Erasmus te houden: 'Ego mundi civis esse cupio, communis omnium, vel peregrinus magis'. Inderdaad, zo ga ik me als wandelaar met de dag meer ervaren: met alles en iedereen sterk verbonden en toch nergens helemaal thuis, vreemdeling in een wereld vol wonderen, voorbijganger in de tijd. Pelgrim kortom. Ooit ben ik met zoveel leerstelligheden grootgebracht, dat nauwelijks plek restte om te zoeken. Het afscheid van die zekerheden was soms een pijnlijk proces, maar het opende wel ruimte voor een verdere zoektocht naar mijn eigen plaats in de stroom van het leven. Na alle dogma en doctrine die al antwoorden gaven waar nog geen vragen opkwamen, kreeg ik nu de kans om zelf op onderzoek uit te gaan. Op die weg mocht ik mezelf ervaren als minuscuul onderdeel van het immense heelal, een sprankelende golf in een stroom die zich niet analyseren of benoemen laat - maar die niettemin in en rond mij aanwezig is als een verbijsterende realiteit. Ik genoot van de ervaring om deel uit te maken van het grote geheel en mijn eigen persoonlijke cadans af te stemmen op het ritme van de kosmos. Ik voelde me als 'een mens van de bergen' die zich terugtrekt om het geheim van de tao te kunnen ervaren. 'De geest van het dal sterft nooit' zegt de oosterse wijze Lao-Tzu; het was een enorme verrijking dat aan den lijve te mogen ervaren. Geen enkele behoefte heb ik om de god van mijn jeugd te verbannen of verbranden; maar blij ben ik wel me bevrijd te voelen van de benauwenissen die mensen en kerken om Hem heen geweven hebben. God is groot maar godsbeelden zijn mensenwerk vol weeffouten. Er is voor een christen veel afbraak nodig om bij de ruimte van de blijde boodschap uit te komen.

-

2004

Ook een dame met een witte hoed. Foto: jeroen Gooskens

De weg is wijzer dan de wegwijzer, niemand hoeft van mij dus voorschriften te vrezen. Gidsen zijn maar gevaarlijk op een reis waar iedere mens zijn eigen weg te gaan heeft; op zo'n reis is geen instelling immers beter dan losraken van plannen en verwachtingen en openstaan voor wat komen gaat. Ont-moeten, met open ogen kijken, je eigen ritme zoeken en daarop gaan vertrouwen, je eigen droom durven dromen in het spoor van de schaapherder Santiago (zie Paulo Coelho, De Alchemist). Op die weg beleeft ieder mens andere plekken als hoogtepunten of dieptepunten, ontmoet iedereen eendere doch andere valkuilen, gelijkende doch steeds andere reddende engelen. Zo maakt elke pelgrim zijn eigen tocht vol onuitwisbare indrukken en onvergetelijke ontmoetingen. Zomin als de mens ooit goud uit metaal kan maken, zomin bestaat er een gids die de weg voor-

PAGINA 1 7

af wijzen kan. Van cruciaal belang is het om zelf op pad te gaan op de initiatieweg naar kennis en wijsheid die zo oud is als het Ileven zelf. De schat der wijzen ligt niet op een verborgen plaats bij het eindpunt, maar rijgt zich aaneen in een lange reeks ontmoetingen en ervaringen onderweg. Voeten zijn nodig om te gaan, ogen om te zien en oren om te horen; maar bovenal vraagt de camin0 om :';igl'ii.*,ii=:l:;r:.:t' wat Spanjaarden 'alma' noemen en wvat je het beste met 'bezieling' kunt vertaLen. Want wat is pelgrimeren anders dan wandelen met je ziel, kijken met je innerlijk oog, luisteren met je hart, en zo het leven op het spoor komen? T

-

~

Geen voorschriften dus, maar wel verhalen. Want wie de weg i s gegaan, heeft veel te vertellen; met plezier doe ik dat dan ook in kamers of kapellen, voor wandelaars of thuisblijvers, aan doeners en aan dromers, aan iedereen die het horen wil. Of lezen natuurlijk. Voor mijn lezers eindig ik ook deze bijdrage met een eigen verhaal.

'" Het moet ongeveer ter hoogte van Granja geweest zijn dat ik haar voor het eerst ontwaar. Veertig kilometer voorbij Zamora op een dagmars die eigenlijk voor een ordentelijke pelgrim te lang is, maar dat is nu eenmaal het prijskaartje dat vastziit aan de Via de la Plata. Een dag vol cañaldas (voorkeltische veepaden) en calzadas (Romeinse wegen) heeft me vervuld van de b~etrekkelijkheidvan de tijden, San Virila had wat mij betreft ook best in het rnonasterio de Moreruela abt kunnen wezen (voor de legende over San Virila zie Jacobsstaf 51, p.122). Nu huizen er alleen maar schapen tussen de ruïnes en moe als

P A G I N A 18

een' hond vlei ik me daartussen. Toen en daar viel mijn oog op haar, de dame met de witte hoed. Eén flits avondzon slechts, alvorens de invallende duisternis haar weer aan mijn ogen onttrok. Het was liefde op het eerste gezicht. Alles wat kostbaar is vraagt tijd. De nadere kennismaking van drie dagen duurde dan ook geen minuut te lang, want haar ' I 12 z;(-L *,7*7/#-:: schoonheid was bovenmate. Drie dagen lang mocht ik mijn dame nader komen. Van de eerste dag herinner ik mij de kruidige heuvels ter hoogte van het stuwmeer die mijn aandacht nog enigszins konden afleiden; en na dwalende uren zonder pijlen de gastvrije ontvangst in Tabara, waar de plaatselijke burgermeester namens de gemeente mijn bedje spreidde. Maar de tweede dag langs de schilderachtige boorden van de Tera stond zij de hele dag op mijn netvlies gebeiteld en de derde dag kon ik mijn ogen niet meer van haar afhouden. Ik prees me gelukkig met de nieuwe autovia die alle verkeer van de N525 opslokt; het veelgesmade asfalt was mij ditmaal welkom omdat het me mogelijk maakte onder het lopen alle oog te hebben voor mijn dame met de witte hoed. Geleidelijk aan ontdek ik meer rimpels en groeven, haar witte hoed wordt met elk zonne-uur wat kleiner; lente kondigt zich aan. Als ik tenslotte op het eind van de derde dag mijn dame overschrijd, vergeet ik te vragen naar haar naam. Een naam die ook minder belangrijk is, want voor mij blijft ze heten zoals ik haar vanaf den beginne al noemde: de dame met de witte hoed. Ook al zou het smelten van de laatste sneeuw deze Cantabrische schoonheid binnenkort weer voor zeker zeven maanden van haar hoed beroven. " s

~

L

B

-

JACOBSSTAF

2004

De Virgen del Pilar op de Boulevard Ad van Dijk In de rubriek 'Jacobalium' levert Ad van Dijk ditmaal een bijdrage vanuit Vlissingen. Op een paar oude plattegronden van de Vlissingse zeewering zijn nauwkeurig de grenzen getekend tussen de dijkvakken die op kosten van de polder Walcheren werden onderhouden en voor rekening van de stad Vlissingen kwamen.

Maria aan de apostel Jacobusde Meerdere. Ter nagedachtenis aan die ontmoeting werd op deze plaats een marmeren zuil opgericht, die later werd bekroond door een Mariabeeld, de Virgen del Pilar. Daar werd vervolgens een kapel omheen gebouwd, later een grote basiliek, die een geliefd bedevaartsoord werd.

De oudste kaart geeft een beeld van 1491. Bij één van die grenzen staat geschreven: 'Hier placht te staan Onse Lieve Vrouwe Staecken', op een andere kaart 'Paalsteen van Onse Vrouwe'. Hier heeft aan het begin van de tegenwoordige Boulevard Bankert een Mariabeeld op een paal gestaan, langs de toegangsweg van het dorpje Oud-Vlissingen naar de Westpoort van Nieuw-Vlissingen(nu Gevangentoren). Dat beeld was kennelijk weer verdwenen toen de kaarten werden getekend, misschien door de Beeldenstorm, wellicht door een andere storm. De paalsteen echter was als een soort grenspaal op de dijk blijven staan. Zo'n kaart geeft ons een curieuze kijk op het middeleeuwse Vlissingen, nog trouw aan de kerk van Rome en de koning van Spanje. In Bergen op Zoom stond ook zo'n beeldje, evenals in het Antwerpen van de 15e eeuw. Die devotie van schippers en varensgezellen bleek erg profijtelijk voor de kerkelijke kas te zijn. Dan dringt zich plotseling een merkwaardige overeenkomst op met Nuestra Señora del Pilar in Zaragoza' langs de oever van de rivier de Ebro in Noord Spanje. Daar verscheen in het jaar 40 na Christus de maagd

Jacobusde Meerdere was ook de schutspatroon van Vlissingen. Ik neem aan dat Sint Jacob op onze Boulevard een oude bekende heeft zien staan. Wie durft op die plaats weer een pilaar te plaatsen ter herinnering aan Onse Lieve Vrouwe Staecken?

Oude afbeelding van 'Onse Lvrouwe opt Stocken' te Antwerpen met tweede van links een pelgrim uit Santiago de Compostela 1 Zie de jacobsstaf 1996, pag. 47-54, Mireille Madou.

P A G I N A 19

JACOBSSTAF

-

2004

De Zilverroute Sjef van Hulten Wet het verschijnen van de uitgave 'De Pilverroute' heeft Bert Sitters de Via de la Plata opnieuw op de kaart gezet. Volgens de aruteur is Spanje het meest fantastische fietsland van Europa.

De Ruta de la Plata, de Zilverroute, is veruit de belangrijkste cultuurhistorische route van Spanje schrijft Cees Zoon in de Volskrant van 23 augustus 2003. 'Het is niets minder dan de ruggenwervel van Slpanje door de geschiedenis heen. De route, een door de natuur gecreëerde weg voor mens en vee, werd al gebruikt door oude legendarische volkeren als de Tartessiërs, en later door de avontuurlijke handelaren uit Fenicië en Griekenland. Maar de Romeinen waren de beste wegenbouwers uit de geschiedenis, maakten er serieus werk van en begonnen in 11 39 vóór Christus de weg te plaveien. Er zijn nog vele kilometers keitjes intact, pal naast de N-630, voorzien van hoogst modern ogende mijlpalen. De beheersing van deze weg heeft altijd bepaald wie de zeggenschap over het Iberisch schiereiland had.

Foto: Beft Sitters

PAGINA 20

De Romeinen koloniseerden het gebied vanuit het noorden, gevolgd door de Goten. Een vloedgolf van Arabieren walste er vanuit het zuiden overheen, en werd pas een eeuwigheid later tijdens de Reconquista teruggedreven. Ook in de bezetting van Spanje door Napoleon en de Onafhankelijkheidsoorlog begin 19de eeuw speelde de Ruta de la Plata een hoofdrol. Die constante veroveringsdrift sloeg over op de plaatselijke bevolking: Extremadura leverde het leeuwendeel van de conquistadores die Amerika onder de Spaanse kroon brachten'. De weg van de vier c's schrijft Jeroen Cooskens in de Jacobsstaf (42) Canada, calzada, camino of carretera; oude veeroute, Romeinse weg of pelgrimsroute. Elke 'c' staat voor een andere periode en in elke tijd is de weg anders geplaveid, maar altijd onbetwistbaar blijft de 'Via de la Plata' in Spanje de oudste en belangrijkste verbindingsweg tussen noord en zuid. Ook binnen de Santiago-traditie heeft de Via de la Plata als 'camino mozárabe' een lange geschiedenis. Een deel van het legioen trok op zijn weg uit het zuiden van Spanje naar Astorga, waar ze door de Puerta de la Muralla kathedraalwaarts gingen om zich daar te verenigen met het pelgrimsleger op de 'ruta francesa'. Anderen gingen ter hoogte van het oude klooster Moreruela meer westwaarts en volgden de 'ruta sanabria', die zich erop beroemt de alleroudste van alle pelgrimswegen naar Santiago te zijn.

IACOBSSTAF

Een heerlijke en veelzijdige route van 1250 k m vanaf Sevilla naar Santiago d e Compostela, een pelgrimsweg die twee totaal verschillende delen van Spanje m e t elkaar verbindt: h e t warmbloedige Andalusië m e t de spierwitte dorpjes en het door Kelten beïnvloede Galicië m e t de kenmerkende grijze natuurstenen huizen m e t serres, aldus Bert Sitters die i n 2002 deze route per fiets aflegde en zijn ervaringen opschreef. In 2003 verscheen d e gids Via de la Plata van Sevilla naar Santiago de Compostela (zie boekbespreking).

-

2004

te fietsen. Het vage materiaal over fietsen was ontwikkeld door mountainbikers m e t een m i n i m u m aan bagage. M e t een zwaar bepakte fiets is d a t t o c h even anders. Eigenlijk heb ik weinig thuis kunnen voorbereiden, maar ben ik gewoon ter plekke i n h e t diepe gedoken. Overigens ken ik Spanje vrij goed, dus die sprong was niet echt een waagstuk. Welk seizoen leent zich het beste voor de tocht? Het beste is o m i n mei o f juni u i t Sevilla te vertrekken. In de zomer is Sevilla d e braadpan van Spanje. O o k i n Extremadura kan h e t extreem heet zijn. Eenmaal in Castillië en León is het een stuk milder. In mei kan het daar i n de bergen n o g nat en fris zijn. N o g gematigder zijn d e temperaturen in Galicië. September is w a t

Hoe kwam u eigenlijk op het idee om deze route te gaan fietsen? Spanje is het meest fantastische fietsland van Europa. M e t rust en ruimte, maar ook m e t het Spaanse temperament dat ineens kan opborrelen i n een schijnbaar verlaten plaatsje. Een avond o p een Plaza Mayor is vaak een bekroning van een schitterend e fietsdag. Een avond voor m i j n tentje in de natuur ook. In Spanje liggen vele fietskilometers achter m i j . Eerder schreef ik de fietsgidsen 'Fietsen in Spanje'en 'El Camino del Cid, van Burgos naar Valencia'. Natuurlijk staat ook de camino francés naar Santiago o p mijn palmares. Santiago de Compostela is m i j blijven fascineren: al sinds App,aur! Foto: Befl Sitrerr 1967, toen ik daar voor de eerste temperatuur betreft ook geschikt, maar het keer was. Eigenlijk zie ik het samenstellen landschap is i n mei en juni veel fraaier. Het van d e Zilverroute als een bekroning van is dan n o g heerlijk groen. Verder zijn i n m i j n fietsactiviteiten i n Spanje. Hoewel ik september de ooievaars al vertrokken. n u al weer zin krijg i n het maken van een geheel nieuwe route. Wat bent u in uw hart een pelgrim of een fietser? Aan komen o p h e t plein voor d e Hoe heeft u de tocht thuis voorbereid? Was kathedraal is iedere keer weer een beleveer al veel informatie voor handen? Er was nis. Een moment o m even bij stil t e staan. wel w a t informatie over de Zilverroute, Ik ben geen verzamelaar van stempels. Ik maar weinig over een geschikte route o m

P A G I N A 21

weet wat ik gedaan heb. Ik ben in de eerste plaats een fietser met hart voor het landschap en de cultuur. De jacobsverering zit nauw verweven in de Spaanse cultuur. Trlouwens de gehele religie. Het is indrukwekkend om de uitingen van het geloof in Spanje te erva,ren. Met imponerende feiesten en processies. Een kakelende mensenmenigte die plotseling muisstil wordt al:s tijdens een processie een mariabeeld langs komt. Vervolgens volgt een daverend applaus. Dat raakt me echt. Het maakt mij stieeds bozer over de reformatie in Nlederland, die dat allemaal uitgebannen heeft. De beeldenstormers zijn de ergste cultuurbarbaren uit onze vaderlandse geschiedenis. In mijn gids 'Bedevaartenroute, van Egmond naar Echternach' ga ik onder andere op zoek naar herinneringen van geloofsuitingen in Nederland. H~eeftdeze camino ook veel aanknopingspunten voor de echte lacobusfan? Heel veel! Het is de route waarlangs de Ridders van de Orde van Santiago de moren teruggedreven hebben naar het zuiden. Daarna hebben de Santiagoridders de herveroverde gebieden nog lang bestuurd. Deze Riidders waren grote promotors van religieuze kunst. Het huis met de schelpen in Salamanca is zo'n opvallend aanknopings-

Hleligdom Tentudia Foto: Bert Sitters

PAGINA 2 2

punt. De echte jacobusfan kan dus onderweg zijn hart ophalen. Wat zijn volgens u echte hoogtepunten onderweg? Een letterlijk en figuurlijk hoogtepunt is de 1100 meter hoge berg Tentudia op de grens van Andalusië en Extremadura. U moet er naar toe klimmen, dus ook een sportief hoogtepunt. Op deze berg staat het heiligdom van Nuestra Señora de Tentudia. Ooit was dit historisch bouwwerk een Moors fort. Hun laatste steunpunt in Extremadura. In 1247 belegerden de Ridders van de Orde van Santiago het bolwerk. De christenen waren duidelijk aan de winnende hand. Keer op keer werden de Moorse linies uiteen gedreven. Het einde van de dag naderde echter. In het donker zouden de Moren zich weer kunnen hergroeperen, om de Santiagoridders vanuit een onverwachte richting aan te vallen. Maar het kwam niet zover, want plotseling verscheen Maria boven de berg. Met haar verblindende stralenkrans verlengde zij de dag. Onder het oog van Maria werden de Moren verslagen. Voor de Ridders van de Orde van Santiago lag de weg naar Sevilla open. Een heerlijk plek met fraaie uitzichten. Ik heb er mijn tentje opgezet en genoten. leder jaar wordt deze veldslag herdacht met een processie de berg af op 15 augustus en bergopwaarts op 8 september. Voor de rest zijn er natuurlijk de historische steden: Sevilla, Zafra, Mérida, Trujillo, Salamanca, Zamora en uiteindelijk Santiago. Kan iedere doorsnee-fietser dit avontuur aangaan of is het alleen weggelegd voor de echte fietsfanaat? Iedere fietser die de Ardennen aankan is in staat om deze route te doen. Mijn gids geeft overnachtingsmo-

Foto: Bert Sitters

gelijkheden aan. I n het begin uitvoerig. Later wat minder uitvoerig, want meestal is men dan zo ervaren, dat het altijd wel lukt. Uit reacties van fietsers die de route in 2003 hebben gedaan blijkt dat de mogelijkheden zich voortdurend uitbreiden. De populariteit van de Zilverroute neemt toe. De dorpen en de steden stellen zich daaro p in. Er zijn echter geen overvolle refugios, zoals o p de camino francés. Zelf kies ik ervoor o m te kamperen en dat is geen enkel probleem. De wandelroute is gemarkeerd met gele pijlen, maar deze zijn vaak moeilijk herkenbaar. Heeft u zelf bepaalde keuzes gemaakt t.a.v. de te volgen route? ja, ik heb gekozen voor een goed befietsbare route. Helaas geldt dat niet altijd voor de oude camino. Het vervelende is dat de camino steeds weer uitkomt o p de drukke wegen N-630 en N-

525. Ik vind dat ik het fietsers niet kan aandoen o m ze vele kilometers over een vluchtstrook te laten rijden pal naast het denderende verkeer met bakbeesten van stinkende vrachtauto's. Ik heb dus compromissen moeten sluiten. Dat is wel eens jammer. Ik heb diverse malen geprobeerd Cáceres te bereiken via een rustige route. Helaas niet gelukt. Cáceres zit daarom niet in mijn routebeschrijving. Men krijgt daar echter Trujillo voor terug.

Bert Sitters geeft jaarlijks tientallen dialezingen over zijn fietstochten, overal in het land. Zie voor het programma van zijn lezingen en voor meer informatie over zijn fietsgidsen: www.fietswegen.nl

P A G I N A 23

IACOBSSTAF

-

2004

Franciscus van Assisi en de jacobspelgrimage Wie als pelgrim over de camino francés van St.Jean-Pied-de-Portnaar Santiago gaat en zich daarbij laat leiden door de Guia práctica del peregrino van Millán Bravo Lozano ontmoet op een viertal plaatsen langs de roulte de naam van Franciscus van Assisi en well in Logroño, Carrión de los Condes, Astlorga en Villafranca del Bierzo. Zijn naam wordt hierbij dan steeds in verband gebracht met een kerk of een klooster die daar zouden zijn gesticht ten tijde van of als herinnering aan de veronderstelde passage van Franciscus tijdens zijn veronderstelde pelgrimstocht naar 'het graf van de Apostel'. Ook in Estella, Castrojeriz, Callzadilla de los Hermanos en Santiago zelf vermeldt Lozano de aanwezigheid van een kloloster van franciscanen of clarissen, echter zonder hierbij de naam van Franciscus zelf te noemen. In het voorafgaande maakte ik tweemaal gebruik van het adjectief 'veronderstelde'. Hiermee wil ik uitdrukking geven aan een zekere mate van twijfel waarmee het vraagstuk van Franciscus' jacobspelgrimage omgeven is. In een poging meer licht te werpen op deze zaak wil ik zijn 'veronderstelde' pelgrimage naar Compostela vanuit een tweetal invalshoeken trachten te benaderen: 1. Vanuit de invalshoek van enige Compostela-literatuur; 2. Vanuit de invalshoek van enige Franciscus-literatuur. om daarna te concluderen wat elk van beiide aan zekerheid heeft opgeleverd.

Compostela-literatuur Alliereerst wil ik de teksten van Millán Bravo Losano wat nader beschouwen. Logroño (pag. 91) PAGINA 2 6

jan Galjé

'Langs de rivier verhief zich het Convento de San Francisco. Een locale traditie brengt haar in verband met Franciscus van Assisi, die pauzeerde in Logroño op zijn weg naar Santiago de Compostela'. Op zijn terugreis van Santiago zou Franciscus dan de voortgang hebben kunnen zien van de bouw van een klooster (dat hem geschonken was door de Medrano, de heer van Agoncillo, uit dankbaarheid voor de genezing van zijn zoon door Franciscus). Carrion de los Condes (pag.141) 'Als je Carrión binnenkomt dan passeer je het uit de 13e eeuw stammende Convent de Santa Clara waarvan verondersteld wordt dat het Franciscus van Assisi tijdens zijn pelgrimstocht naar Santiago heeft geherbergd'. Astorga (pag.179) 'In de Calle de San Francisco bevindt zich de Iglesia de San Francisco, veronderstelde getuigenis van het verblijf van Franciscus in de stad'. Villafranca del Bierzo (pag.197) 'Aan de rechterhand wil de Iglesia de San Francisco ons herinneren aan de passage van Sint Franciscus van Assisi op zijn weg naar Compostela'.

Franciscus-literatuur Er bevindt zich tussen de duizenden gecannoniseerden wellicht geen heilige over wie zoveel geschreven is als Franciscus. Om meer duidelijkheid te verkrijgen met betrekking tot zijn pelgrimage naar Santiago de Compostela wil ik mij allereerst en in hoofdzaak verdiepen in die werken

die vlak na zijn dood in 1226 zijn ontstaan. Men dient zich wel te realiseren dat deze 'primae vitae', die van heel wat middeleeuwse heiligen geschreven zijn, niet zozeer werden ge'inspireerd door een hartgrondige behoefte aan historische onfeilbaarheid, maar dat zij vooral in dienst wilden staan van een zo spoedig mogelijke heiligverklaringvan hun held. Bij Franciscus vond deze heiligverklaring al in 1228 plaats. In een drietal van deze werken wordt aandacht besteed aan het verblijf van Franciscus in Spanje. Thomas van Celano, Franciscus van Assisi Eerste levensbeschriiving Thomas van Celano is een tijdgenoot van Franciscus die bovendien tot zijn nabije volgelingen heeft behoord. In 1221 is Thomas naar Duitsland vertrokken en men neemt aan dat hij Franciscus daarna niet meer heeft ontmoet. De biografie stamt uit de jaren 1228-1229. Bonaventura, Leven van de heilige Franciscus van Assisi De in 1217 geboren Bonaventura trad na zijn theologische studies aan de universiteit van Parijs in 1243 in in de orde der Minderbroeders. Hij was een geleerd theoloog en werd in 1587 verheven tot kerkleraar als 'doctor seraphicus'. Rond 1260 gaf het generaal kapittel van de orde aan de toenmalige 'minister generalis' Bonaventura de opdracht tot het schrijven van een biografie van Franciscus welke vanzelfsprekend mede steunt op de biografie van Thomas van Celano. In 1263 wordt deze levensbeschrijving door het generaal kapittel tot de enige authentieke en officiële biografie verklaard. IFioretti di San Francesco I Fioretti (= de bloemetjes) vormen een

vrije verzameling van episoden uit het leven van Franciscus. In de tweede helft van de dertiende eeuw werd deze verzameling tot stand gebracht door de minderbroeder Ugolino Sernano en een onbekende metgezel onder de naam Actus B. Francisci et sociorum eius. In het begin van de veertiende eeuw maakte een andere geheel onbekende minderbroeder hieruit een selectie van 53 verhalen die hij in het Italiaans vertaalde en tot een geheel apart volume samenbracht. De teksten. Thomas van Celano, Franciscus van Assisi Eerste levensbeschriiving Xlll:29' Hij verdeelde hen (ze waren pas met zijn achten, J.C.) in vier groepen van twee en zei: 'Gaat nu twee aan twee in verschillende richtingen de wereld in, brengt de mensen de vredesgroet en roept ze op tot boete ter vergeving van hun zonden'. Xll:30 'Broeder Bernardus (zijn eerste volgeling J.C.) ging toen met broeder Egidius op weg naar Compostela, het heiligdom van de heilige Jacobus; de heilige Franciscus koos met een andere gezel een andere richting'. XX56 'Hij had er nu eenmaal al zijn zinnen op gezet om martelaar te worden en zijn hevig verlangen om dat plan te verwezenlijken werd er niet minder om. Zo kon het gebeuren, dat hij kort daarna weer op weg ging, nu naar Marokko, om de Sultan en zijn volgelingen het evangelie van Christus te verkondigen. En hij werd door zijn verlangen zo opgezweept en voortgejaagd, dat hij soms zijn reisgenoot in de steek liet en in een geestelijke roes voortsnelde om zijn plan maar zo spoedig mogelijk ten uitvoer te brengen. Maar de goede God wilde uit louter goedheid ook denken aan mij eln vele anderen. Toen de heilige vader al i~n Spanje was, keerde God zich openlijk tegen

P A G I N A 27

hem. Hij liet hem ziek worden en maakte hem het verdergaan onmogelijk. Zo hield hij hem van deze onderneming af. Bonaventura, Grote levensbeschrijving van

de heilige Franciscus IX:6 'En zo kon het gebeuren dat hij op een gegeven moment op weg ging naar Marokko om Miramamolinus en zijn volk het evangelie van Christus te verkondigen, in de lhoop dat hem dan mogelijk de vurig begeerde palm van het martelaarschap ten deel zou vallen. En hij werd door zijn verlangen ernaar zo opgezweept en voortgejaagd dat hij, hoe ziekelijk en zwak hij lichamelijk ook was, vó6r zijn metgezel uit liep en in de haast zijn voornemen ten uitvoer te brengen, als in een geestelijke roes voortsnelde. Maar God had iets anders met hem op het oog. Toen de heilige Vader al tot Spanje voortgetrokken was, werd hij dan ook door een zeer ernstige ziekte overvallen waardolor het hem onmogelijk werd aan zijn verlangen gevolg te geven en zijn plan te volvoeren'.

I F/oretti di San Francesco H.4 'Kort na de stichting van de orde toen er nog maar weinig broeders waren en de 'luloghi' (de hutten en grotten waarin zij zich vestigden J.C.) nog niet werden bewoond, ging Sint-Franciscus uit devotie naar Sint-Jacobusin Gallicië en nam een paar broeders onder wie broeder Be~rnardusmet zich mee'. In de biografieën van Thomas en Bo~naventurawordt vermeld dat Franciscus

PAGINA 2 8

zich in Spanje heeft opgehouden, maar zijn reizen daar staat zozeer in het teken van de door hem zo gewenste en nagestreefde marteldood in Marokko en de haast waarmee hij dit ideaal trachtte te verwezenlijken, dat het moeilijk voorstelbaar geacht moet worden dat hij alvorens naar Marokko te trekken eerst nog eens die enorme omweg naar Santiago gemaakt zou hebben. Bovendien vermelden de beide biografen dat Franciscus 'toen hij pas in Spanje was' cq 'toen hij al in Spanje was' door een goddelijk ingrijpen met ziekte geslagen werd. Ook met deze teksten valt moeilijk te rijmen dat hij ooit aan die verre reis naar Santiago toegekomen zou zijn. En de mededeling uit de Fioretti mag beschouwd worden als een in puur historisch opzicht te zwakke basis om de zekerheid van zijn bezoek aan Santiago op te funderen. Het was geenszins mijn pretentie om in dit artikel zekerheid te verschaffen omtrent de vraag of Franciscus van Assisi wel of niet de Jacobuspelgrimage heeft volbracht. Veeleer was het mijn bedoeling om aan te geven dat de bronnen waaraan dit vraagstuk zekerheid zou kunnen ontlenen vanuit de beide mogelijke benaderingsrichtingen, die van de compostela-literatuuren die van de Franciscus-literatuur, op zijn minst zwak en twijfelachtig genoemd mogen worden. Behalve in de tekst bij Villafranca del Bierzo wordt er in de overige drie teksten bij de passage van Franciscus steeds een slag om de arm gehouden in de vorm van het begrip 'locale traditie' en het werkwoord 'veronderstellen'. Deze voorbehouden

geven ons niet de zekerheid dat de schrijver van het voorbijkomen van Franciscus ook ten volle overtuigd is. Bij de aangehaalde teksten dient trouwens nog een tweetal kanttekeningen geplaatst te worden die de beweringen over de passage van Franciscus lichtelijk ondergraven: 1. Wat deze passage nogal onaannemelijk maakt is dat Franciscus door zijn mystieke huwelijk met vrouwe Armoede een groot tegenstander was van het bouwen van kloosters - houten hutten waren al mooi genoeg voor zijn 'mindere broeders' - en dus zeker geen belangstelling gehad zou hebben voor zoiets als 'de voortgang van de bouwwerkzaamheden'! 2. Het is volstrekt onwaarschijnlijk dat er zich, al zou Franciscus op pelgrimage naar Santiago zijn geweest, in Carrión de los Condes al een clarissenklooster (als de vrouwelijke tak van de franciscanen) bevonden zou hebben. Als er al een jacobuspelgrimage van Franciscus heeft plaatsgevondenwordt deze gedateerd rond 1214, terwijl Clara pas rond 1212 zijn volgelinge werd en het totaal uitgesloten is dat haar Orde zich reeds na twee jaar in Spanje zou hebben uitgezaaid. Natuurlijk vermelden ook andere auteurs in hun werk betreffende de pelgrimage naar Santiago de Compostela Franciscus al of niet als jacobspelgrim. In hun beweringen dienaangaande kunnen wij een drietal typen onderscheiden: 1. Men vermeldt de passage van Franciscus onder voorbehoud: -Eusebio Arrondo, Rutas Jacobeas, p.60 -Xavier Barral y Altet, Compostelle. Ie grand chemin, p.57

-Robert Plotz e.a., Santiago -La Europa del Peregrinaje, p.95 2. Men vermeldt de passage van Franciscus zonder voorbehoud: -Elias Valinea Sampedro, The way of Saint James, p.13 -Ulrich Wegener, Santiago de Compostela, p.54 -Kurt Benesh, Santiago de Compostela, p.194 3. Men vermeldt de passage van Franciscus in het geheel niet: -Domenico Laffi, in: Viaggio in Ponente a S.Ciacomo di Callia e Finisterrae -J. van Herwaarden, in: Pelgrims door de eeuwen heen -Barret et Curgand, in: Priez pour nous à Compostelle Bij de vermeldingen 'zonder voorbehoud' dient opgemerkt te worden dat Franciscus hier steeds figureert in het (klassieke) rijtje 'illustere compostelagangers', zonder dat zijn passage nader wordt gespecificeerd. Van de genoemde auteurs die zijn passage in het geheel niet vermelden is het belangrijk om aan te geven dat hun beide laatstgenoemde werken behoren tot de in historisch opzicht uitstekend gedocumenteerde werken van wetenschappelijk nivo. Het niet vermelden van de naam Franciscus mag men bij hen veelzeggend noemen.

P A G I N A 2'9

Het ritme van jullie gewaden boetseert in steen plooien en golven van muziek, O, wonderschone heerscharen, Jullie overschrijden zelfs de hemelgrens [met luchtige dansen... Jullieglimlach, o engelen, is voor mij als het begin van mijn opstanding. Sta mij toe jullie danspassen in al hun variëteiten te leren. voor dat langverwachte uur waarop ik opstijgen mag naar de geheimnisvolle hoogten van de hemel: (onsterfelijkleven van vuur en sneeuwwit licht.

tot welk hemels feest of tot welke ster van de Melkweg? Het ritme in uw tunieken vormt plooien van muzikale steen en groeven, en gij overkruist de gewelven o ranke engelenkoren -, terwijl de dans zich in de lucht verheft Uw glimlach, engelen, is onderpand van mijn verrijzenis. Laat mij de passen van uw dans en zijn bewegingen leren voor de dag waarop hij mij uiteindelijk meevoert - onsterfelijk vlees van vuur en sneeuwwit licht naar het toppunt van de voorspellingen.

Vertaling: Angela WubbenITieleke Huijbers Vertaling: jeannine Kellens, Maasmechelen (B)

Een aantal mensen hebben zich verdiept in de mooie volzinnen van de Spaanse dichter Gerardo Diego. Zonder te kort te willen doen aan andere inzenders plaatst de redactie nog twee vertalingen. Aan alle vertale'rs zeggen wij hiermee bijzonder hartelijke dank voor hun inspanning.

PAGIINA 3 0

IACOBSSTAF

Wandelen langs de snelweg Een controversieel onderwerp Wandelen langs de snelweg is een gruwel in de ogen van vele oprechte en uit het goede hout gesneden pelgrims. De meesten van hen zullen de snelweg koste wat het kost en liefst onder alle omstandigheden vermijden. Zeggen in pelgrimsgezelschap dat je die snelweg af en toe ook best handig vindt, is zoiets als vloeken in de kerk. Toch heb ik tijdens mijn recente wandeling langs de Via de la Plata weer ondervonden dat de snelweg soms gewoon onvermijdelijk is, bijvoorbeeld 'over de Taag', voor de kenners. Wanneer de geel gepijlde camino langs de snelweg moet, dan worden de pijlen doorgaans aan de linker zijde van de snelweg geschilderd. Ook in het algemeen geldt de overtuiging dat de linker zijde de minst onveilige is, omdat dan het tegemoetkomend verkeer tenminste kan worden waargenomen. Ik wil U graag uitleggen waarom ik de rechter berm van de weg 'aangenamer' en 'veiliger' vind dan de linker. 1. 'Aangenamer' ( = minder onaangenaam). Het meest gruwelijke van het wandelen ter linkerzijde vind ik de enorme drukgolven waarmee het tegemoet komend vrachtverkeer de pelgrims teistert. Dat geldt nog eens in heviger mate als die drukgolf ook nog gepaard gaat met een vloedgolf tijdens regenbuien. Je moet je eigenlijk tegenover elke vrachtwagen die je ziet aankomen 'schrap zetten'. Aan de rechter zijde van de weg geeft de drukgolf, die je ter linker zijde frontaal achteruit tracht te wer-

-

2004

jan Calgjé

pen, juist een aangenaam steuntje in de rug. En van vloedgolven heb je daar sowieso geen last, omdat de vloedgolf altijd bij de drukgolf achterblijft. En de angst dat de truckers, die toch het leeuwendeel van het rechter baangebruik voor zich opeisen, naar rechts van de weg zullen raken, lijkt mij tamelijk ongegrond.

2. 'Veiliger' ( = minder onveilig). De grootste gevaren die de voetganger langs de snelweg bedreigen, zijn de inhaalmanoeuvres. Het verkeer dat rustig op de rechter baan voortsukkelt, daar hoef je niet bang voor te zijn. De inhaalmanoeuvres van het verkeer op de eigen weghelft vormen natuurlijk geen enkel probleem. Maar als je links loopt dan scheurt het inhalend verkeer in jouw eigen looprichting soms bloedstollend dicht langs je heen. En dat komt altijd onverwacht en is altijd angstaanjagend, omdat je er geen zicht op hebt. Lopend op de rechter vluchtstrook zie je het inhalend tegemoetkomend verkeer aankomen. Niet dat je veel kans maakt als het echt uit de band springt, maar de mogelijkheid om bij een gevaarlijke manoeuvre naar rechts uit te wijken is in ieder geval aanwezig. Op smalle wegen zonder vluchtstrook is het wandelen aan de linkerzijde van de weg echt een 'must'. Maar daar is het gehele verkeersgebeuren van een totaal andere orde dan op de echte autosnelwegen. En op die laatste zullen ze mij in ieder geval nooit meer wandelend aan de linkerzijde aantreffen.

P A G I N A 3T

Pied a terre

PELGRIMSDAG

1

Op een unieke locatie in Amsterdam organiseert Op Lemen Voeten een lezing over pelgrimages. Sprekers: Jan Erik Burger (hoofdredacteur Op Lemen Voeten) PeterJan Margty (samensteller 'Bedevaartplaatsen in Nederland') Paul Post (Liturgisch Instituut Theologische Faculteit Tilburg) Herman Vuijsje (schrijvei en Santiago-pelgrim)

kaarten en gidsen voor actieve vakanties

S~nge1393 1012 WNAmsterdam te1 (020) 62744 55 fax (020) 620 89 96 E-mal1 [email protected] Gelegen in het centrum, achter k t Spui. Tramlijnen 1 , 2 of 5.

Het NederlandsGenootschap uan Sint Jamb uerzorgt een info-stand.

II

Wanneer: Zondag 29 februari wan 10.45 tot 13.30 Aansluitend twee pelgrimswandelingen. Toegangz 7,50 (abonnees OLVe s,-)

Waar: Voormalige schuilkerk Ons' Lieve Heer op Solder Oudezijds Voorburgwal 40 Amsterdam (te lopen vanaf CS) www.oplemenvoeten.nl

Lees ook het themanummer Pelgrimstochten

Open: ma - vr 10.00 - 18.00 uur za 10.00 - 17.00 uur koopavond: donderdags van april dm augustus 18.00 - 21.00 uur

Postorderservice

DE ANDERE WEG NAAR SANTIAGO Een verslag in twee delen van een wandeltocht van vader en zoon naar Santiago de Compostela. In 79 dagen vanuit Nederland naar Spanje zonder hotelovernachtingen, cafés of restaurants. Een harde tocht vol ontberingen, maar ook met mooie momenten. Tevens bevat het boek een tweede deel waarin de vader zijn overwegingen en gedachten prijs geeft over zijn jeugd en jonge jaren in een katholiek milieu. De driifveer waar voor hem de tocht om is begonnen. ISBN 90-901664-8-3

Het boek is te bestellen door € 14,95 + € 3,- verzendkosten Over te maken op giro 5059598 t.n.v. M van den Hoogenhoff Mijnsheerenland. O.V.V.de andere weg naar Santiago

P A G I N A 32

JACOBSSTAF -

-

2004

Van de voorzitter Tijs Dorenbosch Steeds meer mensen weten de weg naar Niet zo heel lang geleden ontving het het 'Huis van Sint-Jacob'te vinden (zo heet Genootschap een brief van een zeer onteons pand aan de Lange Nieuwstraat nu vreden pelgrim; zo ontevreden, dat hij zijn volgens een besluit van het bestuur officilidmaatschap stante pede (dit lijkt mij een eel; open iedere tweede en vierde zaterdag adequate uitdrukking voor een wandelavan de maand tussen 11.O0 en 15.00 uur, aar) wenste te beëindigen. Naar ons toe alsmede op maandagmiddag van 13.00 was zijn grief, dat uit al onze publicaties 16.00 uur). slechts een positieve toon zou klinken, terwijl hij toch heel wat negatiefs had onderIn Roncesvalles zullen leden van het vonden. Zijn negatieve ervaringen met Genootschap ook in dit (heilig) Jacobsjaar woekerende herbergiers, om slaapplaatsen weer als hospitalero werkzaam zijn; we veren douches vechtende zich pelgrim noekeren nog in het ongewisse inzake het mende lieden en de algemeen heersende beheer van een tweede herberg, in Murias commercialiteit in plaats van spiritualiteit, de Rechivaldo; het proces verloopt traag. hadden veel van het plezier voor hem verOp 10 januari vergaderden bestuur en gald. De man heeft gelijk als hij de bovenregiocontactpersonen (rcp's) een hele dag genoemde verschijnselen signaleert, die over verenigingszaken; de rcp's zijn de spazich met name in het hoogseizoen (dat ken van het verenigingswiel dat zonder steeds langer wordt) voordoen. Bijna twee hen niet draaien kan. jaar geleden schreef Een vijftigtal Spaanse ik op deze plaats al, juist hierop doelend, L*I;J~!;Z(-I ;L~& ~12~1 pelgrims bezocht de dat de camino aan _.~:-:L:! ;,i-n~l&,rj/ zustervereniging in Duitsland (per bus) zijn eigen succes ten onder dreigt te gaan, en was voor een en het lijkt er af en toe inderdaad op. middag onze gast in Roermond. Nu we toch daar zijn: op zondag 28 maart is in Het is goed je geestelijk tegen dergelijke tegenvallers te wapenen; wie rekent met Roermond om 12.15 uur in de kathedraal dit soort 'ontberingen', komt niet zo de traditionele nationale pelgrimsmis voor gemakkelijk in de put terecht. En wie de allen die dit jaar op weg willen gaan. tijd aan zichzelf heeft mijde het (vooral Tenslotte: ik hoop velen van U op zaterdag 27 maart in Utrecht te mogen begroeten Spaanse) hoogseizoen. (Op de adresdrager bij deze Jacobsstaf Een pelgrimstocht is denk ik, nooit bedoeld vindt U aan de keerzijde het inschrijfformuals alleen maar een pretje, maar achteraf lier). zou het positieve element toch moeten overwegen. Het Genootschap probeert Ultreia! daarbij de pelgrim te ondersteunen, maar de tocht maak je zelf. ,

:;s,&

PAGINA 3 3

Jaarverslag 2003 van de secretaris Gedurende het jaar 2003 is een aantal activiteiten in gang gezet om de aanhoudende groei van het Nederlands Genootschap van Sint Jacobin goede banen te leiden. Ze zijn allemaal gericht op het aanpassen aan de omstandigheid dat het Genootschap een grote vereniging is met meer dan 4000 leden. Hieronder volgen de hoofdpunten: 1. Het Huis van Sint-Jacob (Lange Nieuwstraat 9A, Utrecht) is de naam van de vaste locatie van ons Genootschap. Sinds 1 mei 2003 is ons (hoofd)kantoor aldaar gevestigd. Een historisch pand op ca. 15 minuten lopen vanaf het centraal station, vlakbij de Dom. Dit adres moet het kennis en informatiecentrum worden van het Genootschap en tevens het vergaderadres voor groepen tot maximaal 15 personen. Vaste gebruiker is de Ledenservice. Na een inwerkperiode is het centrum nu twee zaterdagen open voor het geven van informatie. Voor een kenniscentrum moet de bibliotheekfunctie verder worden uitgebreid. Met de nieuwe locatie is ook een nieuwe groep vrijwilligers aangetreden na teriugtreden van de 'oude' ledenservice. We willen de oude ledenservice hier hartelijk danken voor het vele werk dat ze jaren hebben verricht. 2. Werkgroepen. Naast het informeren van aanstaande pelgrims wil het Geinootschap ook activiteiten ontplooien om de belangstelling voor Jacobus en Santiago de Compostela te verbreden en verdiepen. Daartoe functioneert binnen het Genootschap een aantal werkgroepen. Deze zijn: cultuur en geschiedenis, pelgrinnswegen, herbergen/hospitaleros, spirituailiteit, website en het Zangkoor 'El

PAGINA 34

Frans Brons

Orfeón Xacobeo'. Vooral voor de werkgroep herbergen/hospitaleros is veel belangstelling. We hebben de pelgrimsherberg van Roncesvalles/Roncevaux geadopteerd. In de periode van 1 mei tot 1 november hebben we daar gehospitaleerd, met in totaal meer dan 40 personen. Dat wil zeggen de pelgrims opvangen en weer op weg helpen en de herberg schoonhouden. In het voorjaar was er een instructiemiddag en in november is geëvalueerd. Met veel enthousiasme is begonnen aan de voorbereidingen voor 2004. Naast de adoptie van de pelgrimsherberg in Roncesvalles probeert het Genootschap ook een eigen herberg te huren. We zijn in langdurige besprekingen over het huren van een mogelijkheid in Murias de Rechivaldo, 5 Km voorbij Astorga. Dit pand moet nog worden verbouwd. 3. Bestuurswisselingen - Op de voorjaarsvergadering traden af de bestuursleden Harry Schutte en Truus van der Maat en trad toe Ton Aarts. Daarna bestond het bestuur uit zeven personen, statutair is negen toegestaan. Hier willen we de vertrokken bestuursleden hartelijk danken voor het vele werk dat ze voor het Genootschap hebben gedaan. In de loop van het jaar gaven de bestuursleden Margriet Blokland, Herman Hodes en Frans Brons te kennen voorjaar 2004 te willen aftreden. Deze aanstaande vacatures waren ultimo 2003 nog niet allemaal vervuld. 4. Gremia In 2003 vonden besprekingen plaats met de oude en de nieuwe ledenservice en met de regiocontactpersonen. De geplande ontmoeting met de redactie van

de Jacobsstaf werd verschoven naar begin 2004. De regiocontactpersonen zijn de eerste lijn en het directe contact met de leden. Voor de ontmoeting met hen werd een gehele dag uitgetrokken. De communicatie werd verbeterd door hen te informeren over de besprekingen binnen het bestuur. Veel tijd werd besteed aan een rcp-handboek, een informatiegids voor huidige en toekomstige regiocontactpersonen. Het vinden van nieuwe regiocontactpersonen blijft moeilijk. De regio Utrecht is reeds meer dan een jaar vacant en meer vacatures dreigen. 5. Diverse punten: Rotary - in 2005 bestaat Rotary International 100 jaar. Ze willen dat vieren met een programma 'Rotary onderweg' met een afsluiting in Santiago de Compostela. Daarbij hebben ze de assistentie gezocht van het Genootschap. Praktisch Pelgrimeren - dit boekje was uitverkocht en moest worden vernieuwd. Ultimo 2003 was de gereviseerde tekst gereed. 6. Vergaderingen Er werden acht bestuursvergaderingen gehouden, twee in het parochiecentrum Kerkenstein t e Vleuten en zes in Het Huis van Sint Jacob. In de loop van het jaar werd deze frequentie als te laag bevonden. De frequentie werd aangepast tot iedere maand de eerste zaterdag van de maand. De landelijke bijeenkomsten vonden plaats in Utrecht (de statutaire jaarvergadering) en in Enschede. Deze laatste georganiseerd door de regio Oost-Nederland. Over deze vergaderingen werd afzonderlijk gerapporteerd in de jacobsstaf. 7. En tot slot. Het Nederlands Genootschap van vrijwilligers. Zonder deze vrijwilligers zou ons Genootschap niet kunnen bestaan. Hartelijk dank aan allen die in 2003 voor het Genootschap iets hebben gedaan.

BESTUURSVACATURES Op de komende algemene ledenvergadering zullen drie van de zeven bestuursleden aftreden. Voor de vervulling van deze vacatures zoeken wij mensen die mee willen denken en doen met het besturen van het Genootschap met circa 5000 leden. De functies en taken worden binnen het bestuur onderling verdeeld. Een bestuurslid wordt voor drie jaar benoemd. Daarna kan tweemaal herbenoeming plaats vinden. Het bestuur hanteert als huisregel de maximum leeftijd van 70 jaar. Bent u geïnteresseerd, vraag dan nadere informatie bij de voorzitter, Tijs Dorenbosch, telefoon 0475 507 080, e-mail [email protected] , of de algemeen secretaris, Frans Brons, telefoon 035 601 35 46, e-mail [email protected]

r

7

Op l e m e n voeten t h e m a n u m m e r

PELGRIMSTOCHTEN Met daarin onder meer:

-interview met Santiago-veteraan Hans Annink -Italië: Via Francigena -Noorwegen: bedevaart naar St. Olaf - Suriname: in het voetspoor van Peerke Donders -Nederland: het mirakel van Amsterdam -België: bedevaart naar d e IJzertoren

Lees het allemaal in Op lemen voeten nr. 1/2004. Te koop vanaf i 8 februari bij de AKO en in de kiosk. Op lemen voeten is al r5 jaar het wandeltijdschrift. Voor luchtige stappers en ruige buffelaars. Met korte en lange tochten in Nederland en Europa. Veel aandacht voor landschap, natuur en cultuur. www.oplemenvoeten.nl

P A G I N A 35

JACOBSSTAF -

2004

Werkgroepen Pellgrimswegen De werkgroep pelgrimswegen is opgericht tijdens de najaarsvergadering van 9 november 2002 in Den Haag. De bedoeling is dat subwerkgroepjes met diverse geografische aandachtsgebieden (zoals Spanje/Portugal, Nederland, Duitsland en andere) zoveel mogelijk gegevens verzamelen over historische en toeristische wandel- en fietsroutes die samenhangen met Jacobusenlof de pelgrimage naar Santiago de Compostela. Dit soort gegevens is, vooral van de wat minder bekende routes, zeer verspreid te vinden in boeken, brochures of via internet. Je zou kunnen zeggen dat werkgroepleden materiaal brengen, dat andere Cenootschapsleden te zijner tijd kunnen halen. Op de najaarsvergadering van 15 november in Enschede hield de heer Alta voor een grolot aantal belangstellenden een zeer interessante lezing over zijn passie: het opzetten van een database met gegevens over Romaanse kerken langs pelgrimswegen. Hij legde hierbij tijdens zijn lezing de nadruk op pelgrimswegen in Frankrijk. Het vastleggen van dit soort cultuurhistorische gegevens is, naast het verzamelen van praktische gegevens als: is er een routebeschirijving?, waar kan ik slapen?, vind ik er jacobalia?, het doel van de werkgroep pelgrirnswegen. Verschillende subwerkgroepjes zijn al enthousiast bezig en het laat zich aanzien dat al binnen afzienbare tijd het eerste product, een overzicht van alle Spaanse Jacobusroutes, ook de wat minder bekende, voor leden van het Genootschap beschikbaar zal zijn. Hopelijk volgen daar-

PACI N A 36

na spoedig meer van dergelijke producten. Door omstandigheden is tijdens de bijeenkomst van de werkgroep in Enschede aan nieuwe belangstellenden niet de gelegenheid gegeven zich aan te melden voor de werkgroep. Wie belangstelling heeft, schrijft even een briefje met naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mail adres aan: Werkgroep Pelgrimswegen, Lange Nieuwstraat 9A, 3512 PA Utrecht of e-mail naar [email protected]. U krijgt dan per post of e-mail wat extra informatie en de mogelijkheid u aan te melden voor één of meer van de geografische aandachtsgebieden. U kunt dezelfde adressen natuurlijk gebruiken om nadere informatie te vragen of suggesties te doen. Werkgroepleden die zich al eerder hebben aangemeld, hebben onlangs bericht ontvangen over de voortgang van de Werkgroep Pelgrimswegen. Zij en andere belangstellenden zijn van harte welkom op de werkgroepbijeenkomst tijdens de voorjaarsvergadering van 27 maart in Utrecht. Theo van Dijk, coördinator Werkgroep Pelgrimswegen

Herbergen Op 29 november 2003 is, tijdens een zeer gezellige evaluatiebijeenkomst, ons eerste jaar hospitaleren in Roncesvalles afgesloten. Ten huize van Cerard en Cerrie Konings werden alle deelnemers hartelijk ontvangen met door hen verzorgde heerlijke wijn, soep en sandwiches en tapas gemaakt door onze eigen Pablo en Bea Anton. Frans Brons die namens het bestuur

JACOBSSTAF

aanwezig was, vertelde dat de prior van het klooster van Roncesvalles een enthousiaste brief heeft geschreven waarin hij ons uitgebreid bedankt voor de inzet en de hulp die we in de Albergue geven. In de vorm van 'het lagerhuis' leidde Herman Holtmaat op deskundige wijze de evaluatie. Uitgebreid is iedereen aan het woord geweest om enthousiast te vertellen over de, voor de meeste, eerste ervaringen als hopitalerola. Veel plezier hadden we om de verschillende anekdotes die naar voren kwamen. De verkregen tips zijn verwerkt en worden meegenomen naar Roncesvalles waar de eerste 'ploeg' half maart 2004 ons tweede jaar hospitaleren zal starten. Hoe enthousiast iedereen was én is, blijkt wel uit de grote groep mensen die zich inmiddels als hospitalerola voor de tweede maal heeft opgegeven. Wilt U ook hospitaleren in Spanje? Wij schrijven U graag in! Tijdens de voorjaarsvergadering van ons Genootschap zal er naast een werkgroepbijeenkomst, ook een standje zijn met informatie over het hospitaleren in Spanje. Via de telefoon of e-mail zijn de werkgroepleden ook te bereiken: Karin Stolker, tel: 030-6922659, [email protected] Roy Wijnberg, tel: 01 72-425664, [email protected] Cerard Konings, tel: 0545-294317, [email protected] Pablo Anton, tel: 0543-451575, [email protected]

Als hospitalero functioneren in een refugio in Spanje. Harrie Appelman vertelt over zijn ervaringen in Roncevalles in september 2003.

-

2004

Een pelgrim zonder schoenen Het zal rond halfacht in de ochtend zijn geweest dat een Australiër zich meldde met de mededeling dat zijn schoenen waren verdwenen. Hoewel hij in alle hoeken van de refugio grondig had gezocht moest hij tot zijn ontsteltenis aannemen dat iemand er met zijn schoenen vandoor was gegaan. Natuurlijk hadden wij, als hospitalero's, met deze pelgrim te doen en voelden ons toch wat ongemakkelijk omdat wij de regel hadden ingevoerd: schoenen uit en bij de deur neer zetten. Wij hebben dan ook met het hele team nogmaals op de meest onmogelijke plaatsen gezocht, helaas zonder succes. Deze pelgrim was pas 1 dag op weg en had nieuwe schoenen die hij wegens gevoelige voeten zorgvuldig had uitgekozen. De radeloosheid was hem aan te zien en om hem toch het gevoel te geven dat ik bereid was alle denkbare mogelijkheden uit te proberen stelde ik hem voor met mijn auto naar het eerstvolgende dorp te rijden en daar de pelgrims die reeds vertrokken waren op te wachten, en hen aan een schoencontrole te onderwerpen. Dat leek hem een goed idee en even later stonden wij nog wat onwennig in de duisternis de eerste pelgrims op te wachten. 'Wat doen wij als de man mijn schoenen niet wil terug geven?" vroeg de pelgrim met enige bezorgdheid. Dan dwingen wij hem er toe! sprak ik moedig, want stelen is tegen alle regels van de camino. Ik kreeg onmiddellijk spijt van mijn dapperheid maar liet niets merken en samen gingen wij ogenschijnlijk vastberaden op de eerste pelgrims af. Mogen wij even uw schoenen controleren? vroegen wij, terwijl wij onze onzekerheid zo goed mogelijk camoufleerden. De medewerking was echter groot en men was vol medelijden met deze pelgrim op plastic badslip-

PAGINA 37

pers. Na een aantal pelgrims zonder resultaat te hebben aangesproken, kwam er een boom van een kerel aangelopen en ook hem vroegen wij om zijn schoenen te magen bekijken. En ja hoor, er was geen twijfel mogelijk: 'Mijnheer u heeft mijn schioenen aan' zei de pelgrim op badslippers. De man keek vol verbazing en ongeloof naar zijn voeten. Dat kan ik mij moeilijk voorstellen sprak hij, kijk maar ze zijn nog nieluw. Ik heb er pas één dag op gelopen.

En toch herken ik aan dit stripje hier, dat dit mijn schoenen zijn zei de Australiër. Ach is het echt zo? Dan moeten mijn schoenen nog in de refugio staan sprak de ander weer. Met z'n drieën gingen we terug naar de refugio, en warempel er stond nog een paar schoenen in dezelfde maat en uiterlijk leken ze op elkaar. Opluchting en vreugde alom en wellicht is deze ervaring de reden dat wij om een genummerd schoenenrek gevraagd hebben.

Pelgrimsreizen op een spirituele basis, in groepsverband met begeleiding de tocht samen vorm geven. Dit jaar het eerste en tweede deel van een meerjarige voetreis naar Santiago de Compostela, en wel door Zuid-Frankrijk. Daarnaast Vézelay Autun, Dingle-Ierland en door het land van Franciscus/Rieti-dal. Tevens bus- en vliegreizen, o.a.: Italië, Spanje, Frankrijk, Griekenland, Polen, Tsjechië, Rusland, Schotland en div Stedenreizen. P

<,r 3.

*-

--*s

/ -

r

4

Gratis brochure: 020-6716861

"Hebt u plannen voor een pelgrimstocht naar Santiago?" Jammer he, als u de taal niet spreekt! Voor onze lessen

"Spaans voor Santiagogangers" in Utrecht zoeken we nog deelnemers, zowel beginners als gevorderden.

Interesse? Bel Corrie Stalenhoef, tel. 030-29 44 992

PAGIINA 38

Regioberichten Croningen/Drenthe Mexico en het feest der doden.. ... 'Mexico en het feest der doden' stond er als aankondiging op de convocatie, een lezing, gehouden door één onzer regioleden, Hub Hermans, in het dagelijkse leven hoogleraar Spaanse taal en letterkunde. Op weg naar de komende feestdagen worden eerst Allerheiligen en Allerzielen gevierd, welke dagen als zodanig nog vermeld staan in onze agenda's. En over die twee dagen ging de lezing op de najaars-huiskamerbijeenkomst op vrijdagavond 7 november jl. in onze refugio 'El Sotano Amistoso' waar 32 leden acte de presence gaven. De avond werd geopend met een stukje tekst uit het boekje van Herman Andriessen 'Naar het land dat ik U wijzen zal', gevolgd door het gebruikelijke rondje wie is wie, de afmeldingen en korte regio mededelingen. Hierna werd het woord gegeven aan Hub die ons aan de hand van dia's meenam naar Mexico. Hoe in dat land Allerheiligen en Allerzielen wordt gevierd, alwaar de dood een onderdeel is geworden van de volkscultuur. Na de Goede Week, als voorbereiding op het Paasfeest, is de viering van 1 en 2 november het belangrijkste religieuze feest in Mexico, waar het feestgedruis verre het rouwbeklag overheerst. De dia's vertoonden o.a. muurschilderingen, uitgevoerd door bekende Mexicaanse schilders zoals Diego Rivera, José Clements Orozco en David Alfaro Siqueiros, die na de Mexicaanse revolutie (1 910-191 7) aanvankelijk hun kunst in dienst stelden van de revolutie, doch voorop stond bij hen de Mexicaanse eigenheid. Het merendeel der dia's, met boeiende verhalen, vertoonden

impressies en opnamen van huisaltaren, versierd met foto's van de doden met religieuze attributen, met beeldjes, brandende kaarsen en bloemen maar ook vooral met het speciale dodenbrood (pan de muerto), sterke drank en ander 'lekkers' om de overleden familieleden passend te onthalen. Hele families trekken op deze dagen 's avonds als skeletten gekleed naar de kerkhoven waar ze feestvieren met elkaar. Banketbakkerszaken zorgen voor voldoende 'pan de muerto' en in andere winkels liggen in de week voor het dodenfeest veel lekkernijen, teveel om op te noemen. Op de eerste dag, Allerheiligen, komen de jonge doden (de kinderen) tot leven, deze dag wordt dan ook 'engeltjesdag' genoemd. Uitbundige feesten dus, gepaard gaande met een mengsel van Christelijke en Indiaanse rituelen, mede voortkomend uit de wereld van de Azteken en Maya's, waar de band met de natuur en de agrarische cyclus sterker is dan het kerkelijk eerbetoon aan heiligen en andere doden. De beschikbare verslagruimte laat niet toe om de hele achterliggende geschiedenis en het ontstaan daarvan weer te geven. Na de pauze was de gelegenheid om vragen te stellen welke op soms humoristische wijze werden beantwoord. Zo kwam ongemerkt óók de 'aflatencyclus', hier te lande en in de meer zuidelijke landen van Europa, in beeld. Niet onvermeld mag blijven dat op 25 juli in Mexico, ook op lokaal niveau de feestdag wordt gevierd van Jacobusde Meerdere, dit ter geruststelling! Na het in ontvangst nemen van de boekenbon, de pelgrimwijn met schelp en een

PAGINA 39

bos bloemen voor de echtgenote, werd Hub bedankt, (de volgorde is precies andersom), die op zijn beurt ook een attentie voor de refugio had meegenomen, namelijk een bronzen afbeelding (20 x 20 cm) van de Heilige jakobus (jawel, met een k) afkomstig van een heeroom van Hub, ooit missionaris in China en daarna ergens in Duitsland verblijvende, lang geleden. Behalve deze aanwinst mochten we een tegiekje in ontvangst nemen, waarop een gestileerde Jacobsschelpafgebeeld was, die Ton Westen en Vera Vennik dit jaar uit Santiago de Compostela hebben meegenomen. Maar dat was nog niet het enige. Anje Noorman overhandigde een Icoon van de Heilige Jacobus die door haarzelf was geschilderd op een plankje, afkomstig van een oud huiskamerorgeltje. Een zeer spiritueel en zorgzaam werk. Marga en Fred, de refugio verzorgers, werden bedankt voor hun zorgen en de gezellige ontvangst, met bloemen, cadeaubon en een fles, waarna wij zoals te doen gebruikelijk, door Fred werden uitgenodigd om een etage hoger, in de huiskamer, de avond voort te zetten met café Jacques, waar Marga voortreffelijke hapjes klaar had sta,an en Fred ons voorzag van het 'vloeibare'. Onder het genot van dit alles was het nog een genoeglijk samenzijn en waar een ieder die daarvoor belangstelling had, een boek of een landkaart kon uitzoeken, beschikbaar gesteld door Jan van der Zee (niet aanwezig) die hiermede zijn lidmaatschap van ons Genootschap gaat beëindigen. Het was goed om weer onder elkaar te zijn. Thom Oosterhof

Heilaas is door een computerstoring in 2003 hef onderstaande verslag niet gepubliceerd. Thans hoopt de redactie hiermede dit gemis alsinog te corrigeren.

Eindhoven-Helmond Verslag van de winterbijeenkomst van 8 en 22 februari 2003 in de Jacobushoeve te Vessem. Gastsprekers: Theo van Pinxteren op 8 februari en Kees Hoeks op 22 februari. De traditionele winterbijeenkomst 2003 hadden wij voor dit jaar gesplitst in twee keer omdat het aantal deelnemers ieder jaar steeds groter wordt, dit jaar 85. Op zaterdag 8 februari 2003 gingen we van start met het eerste deel van de bijeenkomst op de Jacobushoeve. De opkomst had de gezeliigheid van een huiskamer en we zaten aan tafels die aan elkaar waren geschoven. Eerst gezellig koffie met vlaai zoals altijd. Iedereen was benieuwd naar wat komen ging, vooral omdat het deze keer een minder bekend onderwerp was. Theo van Pinxteren, oud- regiocontactpersoon, hield een lezing over pelgrimage in de Islamwereld met als inhoud: 'Lokale heiligdommen op de grens van bedevaart en pelgrimage'. Theo heeft vele jaren gewerkt als ontwikkelingswerker in Pakistan en India. Hij vertelde zeer gedetailleerd over de Islam in zijn vele vormen. Met veel dia's, die hij overigens zelf had gemaakt, liet hij ons kennismaken met de vele moskeeën. Een zeer boeiend verhaal. Op zaterdag 22 februari 2003 gingen we voor de tweede keer op de Hoeve van start en ditmaal moesten we passen en meten om alle deelnemers geplaatst te krijgen. Het duurde even voordat iedereen zijn koffie en vlaai bemachtigd had. Bart heette iedereen welkom en zei: 'Het is vandaag heel druk maar nu krijg je ook meteen een indruk hoe het is om in een overvolle refugio te zijn'. Het was lekker gezellig zoals altijd, enkele nieuwe gezichten, maar vooral ook bekenden. Kees Hoeks hield deze dag zijn lezing over zijn tocht naar Santiago de Compostela.

JACOBSSTAF -

Hij bezocht in 1985 de grote Europese tentoonstelling over Santiago in Gent. De rijke Europese traditie van de pelgrimsweg naar het uiterste noordwesten van Spanje heeft hem sindsdien niet meer losgelaten. Samen met zijn reisgezel vertrok hij te voet op 11 april van het Heilig Jaar 1999. Over zijn ervaringen en belevenissen schreef hij zijn boek 'Tijdstappen'. Kees startte met een videofilm uit 1999 die destijds was uitgezonden op tv. Hij was daar in te zien op het plein voor de kathedraal van Santiago. Daarna vertelde hij over de historie van St. Jacob. Na een korte pauze vervolgde Kees zijn verhaal met leuke anekdotes en ervaringen die hij tijdens zijn reis had meegemaakt. Hoe hij een klein manneke met een jas aan uit de jaren 60 en een alpinopet over zijn oren getrokken tegenkwam die hem uitnodigde in zijn huis. Het bleek later de pastoor van het dorp te zijn. Ook een keer had hij een overnachting waar normaal landlopers opgesloten werden. Hoe hij zijn zolen van zijn schoenen heeft laten verzolen bij een schoenmaker, die hem de garantie gaf dat deze zolen Santiago zouden halen. Zo niet dat dan de schoenmaker hem persoonlijk naar zijn bestemming zou brengen. Zo had Kees ook een hele leuke uitdrukking over fietsers: 'Een voetganger vindt dat fietsers een halve meter te hoog zitten en 15 km te snel gaan'. Ik kan nog wel even door gaan. Het was een heel onderhoudende lezing en we kwamen tijd te kort. Na de lunch met de traditionele en overheerlijke snert en krentenmik vertelde Johan Bersselaar aan kleine groepjes deelnemers over zijn reis op de fiets naar Santiago die hij samen heeft gemaakt met zijn vrouw Tineke in 2002. johan is een vaste deelnemer aan de winterbijeenkomst. Allemaal bedankt voor de aanwezigheid speciaal voor de gastvrijheid van

2004

broeder Fons en zijn vrijwilligers. Tinus Jansen & Bart Leemrijse. 's-Hertogenbosch Wij wensen alle leden en hun familie een Gelukkig en Gezond (Pe1grims)jaar toe. Voor onze leden die dit jaar op weg gaan is de volgende mededeling van belang: het jaar 2004 is een heilig jaar (de naamdag van St. Jacobusop 25 juli valt op zondag), waardoor er op de pelgrimsroutes grote drukte zal heersen. Daarom heeft de aartsbisschop van de kathedraal van Santiago in dit jaar de volgende beslissing genomen: er worden 6 pelgrimsmissen gehouden, te weten om 8.00, 10.00, 12.00, 13.00, 18.00 en 19.30 uur. Voor toeristen is de kathedraal slechts geopend van 14.00 17.30 uur. Naast priesters die Spaans spreken, zullen er ook priesters zijn die Frans, Italiaans, Engels en Duits spreken en ter beschikking van de pelgrims staan. Op zondagmiddag 21 maart a.s. zal in de Parochiezaal van de St. Jacobskerk te 'sHertogenbosch de voorjaars regiobijeenkomst plaatsvinden. (Nieuwe) leden en introducés zijn vanaf 13.30 uur van harte welkom. Het eerste deel van de bijeenkomst wordt ingevuld met een lezing door Jan Koster over zijn (fiets) pelgrimage. Wij hopen weer op een grote opkomst. De leden ontvangen allen nog een persoonlijke uitnodiging. De Najaarsbijeenkomst is gepland op zondag 24 oktober. JanGaljé komt ons dan iets vertellen en laten zien over de vele bruggen die op de diverse pelgrimswegen naar Compostela liggen. Rony en Nelly de Jong Amsterdam Terugblik 2003 De jaaragenda 2003 van de regio Amsterdam kende een viertal activiteiten.

P A G I N A 41

JACOBSSTAF -

2004

Op vrijdag 25 februari was er een bijeenkomst voor mensen die van plan waren het voorjaar naar Santiago te gaan, te voet of te fiets. De afdeling verzorgde een stand namens het Genootschap op de jaarlijkse Wandelbeurs (6 april) van Op Lemen Voeten, in de Beurs van Berlage. Op 11 april was er de traditionele voorjaarsbijeenkomst met als thema: 'hospitaleren'. We hebben dhr. Huub Willems bereid gevonden ons te vertellen over zijn wederwaardigheden als Nederlandse hospitalero (gastheer) in een refugio in Spanje. Zijn enthousiaste verhaal leverde meer dan tien geïnteresseerde hospitalero's op. Op vrijdag 17 oktober was er de najaarsbijeenkomst met de pelgrimsparade. De plek van samenkomst was ook dit jaar weer buurthuis De Reiger in de Hugo de Grootbuurt in Amsterdam. De Regio Amsterdam i s qua aantal één van de grootste van het land, maar kent traditiegetrouw naar verhouding een lage opkomst. Toch neemt het aantal leden dat op de bijeenkomsten komt, gestaag toe. Dit jaar een gemiddelde van 30 mensen, met een kleine kern van 'al langer geïnteresseerden' en een grotere groep nieuwe belangstellenden. Niet verwonderlijk: het aantal fietsers neemt toe. Beide groepen blijken telkens weer tevreden over de gang van zaken: vooral de informatie over voorbereiding van de tocht en het bijpraten over opgedane fiets- of wandelervaring wordt zeer gewaardeerd. De periodieke vraag naar ideeën en suggesties voor andersoortige activiteiten, leverdie ook dit jaar geen schokkende zaken op. Activiteiten 2004 De eerst volgende bijeenklomst is op vrijdagavond 13 februari, specifiek bedoeld als informatiebijeenkomst vloor mensen die dit voorjaar naar Santiago hopen te vertrekken. In voorbereiding is

PAGINA 42

nog de traditionele voorjaarsbijeenkomst rondom een thema (suggesties welkom). Daarover wordt u nog nader gei'nformeerd. Herman Holtmaat, Esther van Doorn

Bollenstreek / Rijnland Regiobijeenkomst op 4 oktober 2003 in Hillegom: we waren wéér met velen, ongeveer 80 leden. Kennelijk is er een grote verbondenheid met Sint Jacob en met elkaar: we willen elkaar over onze tocht vertellen en het verhaal van anderen over hun ervaringen horen. Praktische mededelingen: vanaf 1 januari 2003 zijn er in onze regio 65 nieuwe leden bijgekomen; voor deze bijeenkomst zijn ruim 150 uitnodigingen verstuurd; voor de voorjaarsbijeenkomst (1 3 maart 2004) krijgen alle regio-leden een uitnodiging; de regio-wandelgroep is bezig met het 'Groene Hart1-pad:de laatste twee etappes Ouderkerk a.d. Ijssel - BerkelRodenrijs en Berkel-Rodenrijs - Delft vinden plaats op 1 en 29 november. Daarna bespreken we onderling, welk pad vervolgens gekozen gaat worden. De zeventien leden, die voor de eerste keer deze regiobijeenkomst bezoeken stellen zich kort voor en vertellen over hun plannen voor de tocht te voet of per fiets naar Santiago. Ook zijn er een aantal die ons in een 'pelgrims-parade' deelgenoot maken van hun tocht: zo een leraar, die voor de 6e keer met een groep leerlingen gelopen heeft, nu van St. Jean-Pied-de-Porttot Burgos; volgend jaar gaat hij, met een andere groep leerlingen, weer zo'n 300 km lopen in twee weken; hij vertelt ook, dat al diverse leerlingen, die een stuk van de camino met hem gelopen hebben, later zelf de tocht helemaal gegaan zijn. Een ander haakt op zijn verhaal in: is heel enthousiast over het gedrag onderweg van die groep

JACOBSSTAF -

scholieren! Twee dames uit Delft (weliswaar van buiten onze regio, maar ze voelen zich hier - én in de regio-wandelgroep - heel goed thuis!) zijn in ruim tien weken vanuit Le Puy samen naar Santiago gelopen en vonden het een geweldig gebeuren! Een ander liep vanaf S t JeanPied-de-Port en is eerst naar Finisterre gelopen en daar afkoeling gezocht in zee; vóór hij vandaar terugging naar Santiago heeft hij met schelpen op het strand van Cabo Fisterra het woord 'ultreia' gelegd. Na de pauze hebben Ada en Ton Seijsener (Hillegom) hun verhaal over hun pelgrimstocht vanaf Le Puy naar Santiago verteld en hun onderweg gemaakte dia's laten zien: een heel indringend en soms heel persoonlijk verhaal. We waren allemaal onder de indruk. Een 'café Saint-Jacques' besloot ons samenzijn, de tafels en stoelen gingen daarna weer aan de kant en de ruimte werd weer schoon opgeleverd..... tot op zaterdag 13 maart 2004. Nelia Musters en Cerard Ticheler.

Noord-Holland boven 't IJ. Regiobijeenkomst op zaterdag 6 maart 2004 (van 10.00 tot 15.30 uur) in 't Trefpunt, Louise de Colignystraat 20 te Alkmaar. Ochtendprogramma: 1. Mededelingen uit de stuurgroep over de plannen rond het feest van Sint-Jacobop 25 juli (fiets- en voettocht naar de Jacobuskerk in Akersloot, gevolgd door vesperviering). 2. Belevenissen van pelgrims 3. Plannen van lopers en fietsers voor dit jaar, o.a. vragen aan en uitwisseling van informatie met 'ervaringsdeskundigen'. Middagprogramma: 'Belevenissen van een hospitalero', Huub Willems, regiocontactpersoon van de regio ZW-Nederland, vertelt over zijn ervaringen als hospitalero in de refugio van Hospital de Orbigo. Opgave

2004

vóór 28 februari a.s. bij jan Louter, regiocontactpersoon, Dorpsstraat 65, 1689 ER Zwaag, e-mail: [email protected]

Arnhem-Nijmegen In 2003 is een zestal activiteiten georganiseerd. Op 18 januari een lezing in Wageningen door ons jongste lid Thijs van der Haar gecombineerd met een gezamienlijke lunch en een korte wandeling (32 deelnemers). Op 5 en 6 april een weekend in het NIVON-huis 'De Bosbeek' te Bennekom met een wandeling er naaritoe vanuit Ede en er vandaan naar Arnhem ((15 deelnemers). Op 22 juni een fietstocht vanuit Ede (6 deelnemers). Op 13 juli een dag in Nijmegen gezamenlijk met de Vrienden van de jacobskapel (15 deelnemers). Op 31 augustus een wandeling van Wolfheze naar Ede (1 2 deelnemers). Op 2 november een wandeling van Dieren naar Doetinchem met een verrassende afsluiting (1 3 deelnemers). Van alle activiteiten is in de Jacobsstafkort verslag gedaan en uitgebreider in de eigen nieuwsbrief van de regio. De deelnemers weten de activiteiten erg te waarderen, getuige bijvoorbeeld het stukje van Frans Kosters in de vorige Jacobsstaf. In een ongedwongen sfeer wordt er heel wat afgepraat over de tocht naar Santiago en profiteren nieuwkomers van de ervaringen van hen die eerder gingen. Op het moment van insturen van dit stukje was het programma voor 2004 nog niet bekend. De Vrienden van de Jacobskapel te Nijmegen geven inmiddels een eigen nieuwsbrief uit. Verder loopt het programma van de maandelijkse vertelmiddagen na de viering op de tweede zondag van de maand goed. Een eiglen website is ontwikkeld (www.jakobskap1elnijmegen.nl). Inlichtingen via deze website of rechtstreeks bij de secretaris:

PAGINA 4 3

JACOBSSTAF -

2004

P. Timmermans, Glashuis 6, 651 1 CR Nijmegen, tel. 024-3600425 Clreet Udink en Wolter van der Zweerde

Friesland Zaterdag 24 oktober 2003 hadden we onze najaarsvergadering in 't Skutsje in Heerenveen. De koffie staat al klaar en het is altijd weer een gezellig weerzien van diverse mensen. Vandaag ook enkele nieuwe gezichten en dat doet ons deugd. Tegen 10.30 uur opent de voorzitter de vergadering en heet ieder welkom, speciaal hen die nieuw zijn in ons midden en hij hoopt dat zij zich snel thuis zullen voelen in dit gemeleerde gezelschap. Hij verontschuldigt zijn mede rcp-er die helaas niet aanwezig kan zijn en moet tevens de vergadering mededelen dat deze persoon zich, gezien de drukke werkzaamheden, als rcp-er heeft moeten terug trekken. Gelukkig kan er gerekend worden op vele zeer behulpzame handen. Dan is de tijd om afscheid te nemen van Syb Zeinstra die ongeveer tien jaar ons boegbeeld binnen Friesland en rcp-er is geweest. Wij gedenken hem met een speciaal gemaakte kaars met een Goede herder als afbeelding erop en ook zijn echtgenote wordt niet vergeten. Ook mag hij nog een speciaal drankje ontvangen van een ander gewaardeerd lid. Dan is het tijd voor de pelgrimsparade en komen vele nieuwe ver-

halen ons ter ore. Het is steeds weer prachtig te zien en te horen hoe vol enthousiasme de verhalen worden verteld en na wordt genoten door verteller en aanhoorders. Dan een moment voor de lunch die we ons goed laten smaken. Na de lunch volgen wat mededelingen, waarbij speciaal aandacht wordt gevraagd voor een tocht op 1 mei naar Rutten in België in verband met het jaarlijkse spel rond de moord op de Friese martelaar Evermarus en zijn zeven gezellen die daar in de zevende eeuw, op terugtocht van Santiago, werden vermoord. We willen graag met een flink aantal mensen als Friezen daar naar toe. Hopelijk overleven wij het wel. Verder praten we over de te organiseren landelijke najaarsvergadering 2004. Als slot staat op het programma: een andere vorm van pelgrimeren; een pelgrimstocht in de Filippijnen. In een boeiend verhaal neemt Willy Winkels ons mee naar de tropen met zijn eigen klimaat en omstandigheden. Deze tocht is er een geweest dwars door de bergen waarbij je volledig op je zelf en je mede pelgrims bent aangewezen. Geen dorpen, geen bakker, geen slaapplek, alles zelf meenemen in je rugzak. Drie dagen geen waterbron en ook verraderlijke tropische insecten. Hij laat bij zijn verhaal een aantal foto's zien die het een en ander onderstrepen. Al met al een geslaagde dag.

PAGINA 4 4

v

IACOBSSTAF

-

-

2004

Agenda 21 februari 2004

Regiobijeenkomst Den Haag in de Elandstraatkerk te Den Ha8ag 10.00 uur.

6 maart 2004

Regiobijeenkomst Noord Holland boven 't IJ in het Trefpurnt, Louise de Colignystraat 20 te Alkmaar. 10.30 - 15.00 uur.

13 maart 2004

Regiobijeenkomst Bollenstreek/Rijnland.

19 maart 2004

Regio Groningen-Drenthe huiskamerbijeenkomst in Refugio El Sotano Amistoso.

21 maart 2004

Regiobijeenkomst 's-Hertogenbosch. 13.30 - 17.00 uur.

27 maart 2004

Ledenvergadering Genootschap te Utrecht.

28 maart 2004

Landelijke pelgrimsmis in Roermond.

15 mei 2004

Regio Friesland organiseert een wandeling over Friese Kerkepaden en langs Friese Meren, afstanden 13 of 19 kilometer.

5 juni 2004

Regio Groningen-Drenthe organiseert de klei-camino nalar Warfhuizen.

25 juli 2004

Oecumenische viering in de Pepergasthuiskerk van Sint Geertrudus t.g.v. het Heilig jaar en het 12- jarig bestaan van de regio Groningen-Drenthe. Aansluitend pelgrimage.

4 en 5 september 2004 Regio Friesland houdt een wandelweekend. Deelname ook pier dag mogelijk. Nadere gegevens volgen nog. 18 september 2004

Regio Groningen-Drenthe: Zand-camino.

24 oktober 2004

Regiobijeenkomst 's-Hertogenbosch.

13 november 2004

Ledenvergadering genootschap in Friesland.

26 november 2004

Regio Groningen-Drenthe huiskamerbijeenkomst in Refugio El Sotano Amistoso.

PAGINA 45

Compostela's Onderstaande personen zijn het afgelopen jaar te voet (v) of per fiets (f) of anderzins naar Santiago gegaan en hebben een Compostela ontvangen en daarvan bericht gegeven aan het Genootschap. Naam scihiermann, g. -hoogland sclhiermann-namink, h. - hoogland beukers, j.w. - amsterdam vermeer, I. - amsterdam ho'utem, g. van - wahlwiller wittem bonekamp, j. - deventer volort, m. van de theunissen, e. - heesch oomens, r. - geffen bosch, a. van den - rumpt pa,asschen,h. van - ellecom haas, j. de - sellingen manniën, h. -hoeven manniën, c. -hoeven vet-visser, t. - culemborg groot, e. van de wijngaart, a. van den dritty,.h. - eygeishoven haiirwassers, a. - boxtel sleutjes, s. - vught groenewoud, a. -wateringen groenewoud-hairwassers,e.wateringen eijgenbrood, j.m. -wijk aan zee weersink, n. - ootmarsurn brink, th. - reek wel, m. van der - reek mulder, s. - nijverdal mulder-borg, h. - nijverdal triwiño, r. garcia haagmans, g. - maastricht nagel, j. silkens-sanders, r.- nieuwegein wismans-voet, j. - zevenaar kernpen, w. van - bernrnel arons, f. - dordrecht arons, m. - dordrecht arons, t. - dordrecht kluft, j. - oost-blokker kluff-schoutsen,e.-oost-blokker bergen, e. - breda pol. t. van der - breda breda maoren, h.- bergen op zoom klomp, c. - winterswijk klomp-van dijk, a. - winterswijk penders, a.c.m. - poeldijk berkhout, p. - zuid scharwoude berkhout-vonk, h. - zuid scharwoude seijsener, t. - hillegom seijsener-hulsbosch,a.-hillegom musch, c. - apeldoorn jurgens, I. -wassenaar

IAankomst

I

otto, j. -wassenaar schouten-jurgens, m.d. - doorn edeween-seldenrijk, r. - doorn cox, j. - beesel storcken, j. bode, t. - zevenbergen bonenkamp, b. - groenlo ronner, k. - utrecht smit, c. - leiden ruiter, d. de-hapert ruiter,de-advocaat, c.-hapert bracke, j. - clinge bracke-de schepper, m.-clinge hoedemaker, a. - eemnes vergeer, j. - voorburg doesburg, m. van - nijmegen smits toetmulder, I.-eindhoven verbeek, c. - vlissingen janssen, p. - enschede deckers, j. - el1 deckers-meeuwissen, t. - ei1 mink, r. de - aimere nix, h. - hellevoetsluis verhagen, c. - zoetermeer zijlmans, j. - zoetermeer eijkelenburg,a.v.-amsterdam stubbe, h. - kaatsheuvel kragten, c. - nieuwegein -wem----pernot, c. - papenhoveniborn leeuwen, m. van-uitgeest venverloo, h. - lathum dijkstra,.t. - bergen winkels; r. - oude tonge winkels-bredie, p. -oude tonge hoek, i. van der - schagen guit, e. - roosendaal leuven, c. - vlaardingen verbeek,g.-vlaardingen weel, b. van-huizen leth, j. van,- staphorst wal, r. van der - gouda wal, a. van der - rhenen wal, a. van der - wijk bij duurstede westening, c. -wijk bij duurstede zelst, ricky van riel, j. van - middelburg olde bijvank, a. - callantsoog lieven, h. - berlicum lieven, a. - berlicum

IACOBSSTAF

2002 J-%; . c 3 scheepers&. koot. j. - driebergen.rijssbenburg schneider, a. - schoori vinkesteijn, a. - den haag vinkesteijn-wubben, ;.-den haag dijkstra, t. - bergen baas, f. - bakel witteveen, c. - bolsward keiff. m. - landgraaf warmerdam, t. - utrecht warmerdam-heemskerk, a.h. - utrecht verkleij,g.-nieuwerkerkald ijssel gewen, t. vanmelief, j. - son & breugel melief-borst, j. - son & breugel nix, h. - hellevoetsluis timmermans, b. - bergeijk

-

-

2002 01.11 08.10 30.09 29.09 29.09 22.09 19.09 13.08 01.08 24.07 24.07 18.06 03.06 31 .O5 31.05 26.05 19.05

f. f. + v. f. + v . v.

v. f. f.

f. v.

f. f. f. f.

2001 r : , .- :q soemers, j. - .' 2 --t)olmers;t;-tiergen op zoom lieverse, j. - lisse lieverse, r. - lisse eikelenboom, j. - d e lier kleijn, j. van der - alphen ald rijn 2000 klomp, c. - winterswijk klomp-van dijk, a. - winterswijk 1999 hijmans, r. - heemstede venverloo, h. - lathum tongeren, c. van - amsterdam verberne, p. - amsterdam 1996 beukers, j.w. - amsterdam vermeer, i. - amsterdam

y.;

2001 03.07 02.07 30.06 30.06 12.06 05.06 2000 22.06 22.06 1999 16.09 03.09 26.06 26.06 1996 31.10 31.10

-

2004

Y

v.

f. f. f. f.

v. v. f. f. v.

v. v.

v.

Als u een compostela heeft ontvangen en h& Genootschap hiervan in kennis stelt, gelieve aan te geven hoe u de tocht heeft gemaakt (per fiets, te voet of anderszins), welke route en in hoeveel dagen.

Zoekertjes In juli 2003 hebben wij een herberg voor pelgrims geopend in St.jean-Pied-dePort. De herberg heeft vier eenvoudige kamers, (1 8 plaatsen). Geopend van begin april tot eind september. Fietsen kunnen veilig worden gestald. Ons adres is: 'L'Esprit du Chemin', 40, rue de la Citadelle, 64220 Saint-Jean-Pied-de-Port, Frankrijk tel. (0033) (0)5.59.37.24.68, www.espritduchemin.org e-mail: [email protected] Huberta Wiertsema & Arno Cuppen. Wie heeft de camino Cranada - Córdoba - Mérida gelopen ? Wie kan mij inlichtingen sturen over deze camino ? Chris Emmen, Augustinastraat 27, 5126 CK Cilze. Telefoon 01 61-453394. E-mail: [email protected] Na Santiago zijn we nu (helaas in etappes) op weg naar Rome. Wie kan ons hel-

pen aan informatie over het traject Waldshut - Einsiedeln? John en Gerda Vollenbroek, Oldenzaal. Telefoon 0541 52 34 83. e-mail: [email protected] Te koop aangeboden: 3 topogidsen Le Puy - Roncesvalles Ref. 65116521653 en de Wandelgids Spaanse St. Jacobsroute van de ANWB. Nieuwprijs f € 65 nu voor £ 25. A.M.van Oudheusden, Rietgorslaan 46, 3181 SN Rozenburg, tel: 0181 21 2652 Op donderdag 14 augustus 2003 hebben mijn vrouw en ik om 12.00 uur de speciale dienst in de kathedraal van Santiago bijgewoond. Vóór en nà de viering zong een zangeres een fantastisch lied over de peregrino. Ik zou graag i n bezit komen van dat lied. J.M. Nagel, Kard. De Jongstraat 16, 6021 VX Budel

PAGINA 4 7

JACOBSSTAF

-

2004

CHEMIN DU CCEUR, Herberg voor pelgrims en retraitegasten aan de GR 65 nabij Conques. Een gastvrije, stille plek om op adem te komen, ervaringen te delen. Zin om te komen helpen in huis of tuin? Ook zeer welkom van april t/m juni en in september. Laila Hart (A'damSantiago in 1999)) Pressoires, 12320 Conques, Frankrijk. Tel. 00 33 5 65 72 93 44, email: [email protected], www.cheminducoeur.fr Me dirijo a ustedes para ofrecerles los servicios del HOTEL CASA BENILDE abierto recientemente en PALAS DE REI (LUGO) ESPANA, situado en una tranquila y centrica calle, a 60 mts. del CAMINO DE SANTIAGO. Para más información visiten nuestra web: http://www.hotelcasabenil~de.com Tijdens de tocht naar Santiago in het voorjaar van 2003 vond Arie van Oudheusden vlak bij de kathedraal een prima betaalbaar en schoon overnachtiingsadres. Het adres is JosefinaRodrigues IRivas, Café Bar La Campana, Campanan de San Juan 4, 15704 Santiago de Compostela, tel: 981 58 48 50 Te .koop gevraagd: een (super)lichtgewicht éénpersoonstentje dat graag nog een keer te voet mee gaat naar Santiago. johanna Zeijlemaker, tel. 071 541 71 39 Via de Via de la Plata naar Santiago? Lees: Op de Via de la Plata ben je iemand: een pelgrimstocht per fiets van Sevilla naar Santiago de Compostela/André Brouwer. www.uitgeverij-gianni.nl Hoewel het in samenwerking met een uitgeverij is uitgegeven is het zeker geen commercieel project. De prijs ligt bescheiden onder de £1 0.

PAGINA 48

Henry Otter uit Oldenzaal vertrekt 24 februari a.s. te voet naar Santiago. Ter voorbereiding hierop heeft hij een eigen web-site gemaakt van de voorbereidingen. Naderhand komt hierop ook zijn verslag van de tocht. De naam van de site luidt: www.vanoldenzaalnaarsantiago.nl Piet Jonker wil dolgraag in contact komen met Theo en Addy, die hij ontmoette in San Juande Ortega. Piet's telefoonnummer: 0226 391 91 8 of e-mail naar [email protected] Aangeboden HANWAG Damestrekkingschoenen(geel), type: Scirocco Lady Maat: 5 (38) Kleur: antraciet. Door omstandigheden is er slechts één uur op gelopen. Nieuwprijs £ 125,OO nu £ 50,OO. [email protected] of tel O1 82-38 62 58 Gezelschap gezocht om te lopen van Astorga naar Santiago (260 km) - Kaap Finisterre (80 km) in april a.s. Gemiddeld 20 km per dag. Ik liep al St. Jean-Pied-dePort - Astorga in 2 etappes. Gerben Offringa, 71 jaar, tel. 033 45 70 565. Vanaf 1 april a.s. kunnen pelgrims op vertoon van hun pelgrimspas gebruikmaken van de refugio's St. Christoffel te Roermond onder de kathedraal en St. Gerlach te Houthem nabij de kerk in Houthem. Ter plaatse is aangegeven waar de aanmelding is. De pelgrim, op weg naar Santiago de Compostela, oriënteerde zich vroeger voor de juiste route onder andere op de sterren. Hoe was dit ook al weer? Wie kan mij over dit onderwerp informatie verstrekken? Ruud de Heij, 035 582 15 92 [email protected]

Adressen regiocontactpersonen Amsterdam

1000 t/m 1119 1160 t/m 1199 1300 tlm 1399 1420 t/m 1439 NH boven IJ 1120 t/m 1159 1440 t/m 1999 Midden Nederland 1200 t/m 1299 1400 t/m 1419 3600 t l m 3899 Bollenstreek 2000 t/m 21 99 Rijnland 2300 t/m 2499 Den Haag 2200 tlm 2299 2500 tlm 2799 Rotterdam

2800 t/m 3399

Utrecht-Z / 3400 t/m 3599 Rivierengebied 3900 t/m 4299 ZW-Nederland 4300 t/m 4799 Breda - Tilburg

4800 t/m 51 99

Den Bosch

5200 t/m 5499

Eindhoven/ Helmond

5500 t/m 5799

Limburg

5800 t l m 6499

Arnhem/ Nijmegen

6500 t/m 7099

Oost-Nederland

7100 t/m 7799 8000 t/m 8299 7800 t/m 7999 9300 t/m 9999 8300 t l m 9299

Groningen/ Drenthe Friesland

Herman Holtmaat Wouwermanstr. 20 111 1071 LZ Amsterdam [email protected] Esther van Doorn Westervenne 243 1444 WL Purmerend 0299 - 438361 [email protected] jan Louter Dorpstraat 65 1689 ER Zwaag 0229 236 512 [email protected] Rien en Bea Christenhuis De Mees 29 1251 VL Laren 035 538 3649 [email protected] Nelia Musters, Cerard Ticheler Junostraat43 2402 BG Alphen ald Rijn 01 72-430 439 [email protected] Cees Rooijackers Vondelstraat 136, 251 3 EX Den Haag 070 360 2442 [email protected] Jan Caljé 070 363 8431 Archimedesstr. 31 251 7 RP Den Haag Aart en Mieke Ligthart Bermweg 264 2906 LH Capelle a/d Ijsslel 010 458 23 65 [email protected] vacature Huub Willems Thibautstraat 1 4363 BE Aagtekerke 01 18 582 151 [email protected] Maria van Hassel- Maas Heuvelbrink 1 4812 CN Breda 06-42079813 [email protected] Nelly en Rony de Jong Elzenstraat 59 5306 XK Brakel 0418 671 966 [email protected] Bart Leemrijse Pasteurlaan 57 5644 ]B Eindhoven 040 21 1 94 12 [email protected] Tinus Jansen040 253 09 61 Vennekerhei 33 5508 VB Veldhoven Thom Kentgens Ireneweg 7 6065 EC Montfort 0475 35 00 22 [email protected] Theo van der Linden 0475 58 16 85 Graafschaploonstraat 12 6085 CA Horn Harrie Maessen 0475 461235 Zuidsingel 60 6051 CJ Maasbracht Creet Udink Rembrandtweg 22 7004 AD Doetinchem 0314-342980 [email protected] Wolter van der Zweerde Riemsdijkstraat 17 6701 BC Wageningen 031 741 5389 [email protected] Cé Westgeest Canzenmarkt 22 7631 EN Ootmarsum 0541 29 33 51 [email protected] Thom Oosterhof Mozartstraat 31 9722 EB Groningen 050 525 51 44 [email protected] Willy Winkels De Terp 4 9073 HW Marrum, 0518-411772 [email protected]