Colofon. Jaargang l7 februari

Colofon

Jaargang l7 februari - 2005

Het Nederlands Genootschap van Sint-Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicie Aanmelding als lid en beeindiging geschieden schriftelijk of per e-mail aan het adres van het Genootschap en uitsluitend per geheel kalenderjaar Beeindiging dient te worden gemeld voor 1 december Contributie € 20,- per kalenderjaar Nieuwe leden betalen een entreegeld van € 10,Girorekening 51 51 146 IBAN: NL90 PSTB 00051 51 146 BIC. PSTBNL21 Bankrekening Rabobank Almere nummer 30 25 73 917 t n v Het Genootschap van Sint-Jacob Het Genootschap is gevestigd Lange Nieuwstraat 9A, 3512 PA Utrecht Tel 030 231 53 91, fax 030 231 82 81 e-mail infoQsantiago nl internet www santiago nl Openingstijden Maandag van 14 00 - 16 00 uur, Donderdag van 19 00 - 21 00 uur, Vrijdag van 10 00 - 12 00 uur, 2e en 4e zaterdag van de maand van 11 0 0 - 1 5 0 0 u u r De Jacobsstaf Is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint-Jacob Verschijnt viermaal per jaar ISSN 0923-1 1458 O Nederlands Genootschap van Sint-Jacob Redactie Sjef van Hulten (voorzitter en eindredactie); Rony de Jong en Vera Meijers (bureauredactie); Tieleke Huijbers (fotoredactie); Jan Galjé; Herman Hodes; Jos Mijland; Gerard van Poppel; Herman Stokmans; Cor van Vliet; José Wienk (leden). Redactieadres pla Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel e-mail: [email protected] Druk & grafische verzorging Drukkerij Berne BV, Heeswijk Ruud Conens (logo). Aanwijzingen voor de auteurs Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen bij voorkeur in Word, maar in ieder geval digitaal, gezonden te worden naar het redactieadres. Illustraties, voorzien van onderschriften in de marge aangeven. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgevers. Advertenties via het redactieadres. Losse nummers (niet ouder dan de laatste twee jaar): via de Ledenservice a € 2.75 per stuk Bestuur van het Genootschap Tijs Dorenbosch (voorzitter); Theo van Dijk (algemeen secretaris) Bas Brouwer (penningmeester); Ton Aarts; René Heinrichs; Herman Hodes; Cees Rooijackers; Gerard Zegers (leden). Regio's Nederland is verdeeld in regio's. De regio's en de regiocontactpersonen staan achter in dit blad. De regiocontactpersonen zijn het meest directe contact met de leden Werkgroepen Het Genootschap kent de volgende werkgroepen: Cultuur en geschiedenis - Pelgrimswegen - Herbergenlhospitaleros - Spiritualiteit - Koor ("El Orfeón Xacobeo")

JACOBSSTAF -

2005

Inhoud De weg is het doel? Huberta Wiertsema en Arno Cuppen

wat nieuwe of aanvulverschaffen. In de ruhet nieuwe boek van

jacobusboek Koos van der Were /os Mijland, Herman Stokmans, Sjef van Hulten Gedicht Dromen van een leven langs de camino Angela Rynen Het land van Fado en Fatima Suzanne Hoogesteger Ets Gabriel Martinez- Almeida

onze zuiderburen en kunFlarden Jacobusin buurland België )osé Wienk, Herman Stokmans en los Mijland

danken wij Ed Boon afleveringen van de et stokje overgeeft. Hij tracht op het internetdaar is hij zeker in

november 2005

Dagboek - Bij Tomás - Zondag 18 maart 2001 lan Galjé Genootschap

Schoon Lier, Felix Timmermans

PAGINA 1

JACOBSSTAF

-

2005

De weg is het doel ? Huberta Wiertsema en Arno Cuppen "jullie kunnen er wel een boek over schrijvenf', zeggen veel mensen tegen ons als we het hebben over "LfEsprit du Cheminf', onze wandelherberg voor-en-door-pelgrims aan de camino naar Santiago de Compostela. Tja, aarzelen we dan, als ... we er de tijd voor zouden hebben, als ... niet elke andere Nederlander al een boek zou schrijven over zijn/haar unieke belevenissen en inzichten, als ... Dat boek laat dus nog op zich wachten. Wel hebben we besloten om een artikel te schrijven voor de lacobsstaf. Het is tenslotte echt een geweldige ervaring, zo'n seizoen van zes maanden dag in, dag uit aan 'de weg: Daarvan willen we graag wat met u delen. En we zien wel of het bij deze eerste bespiegelingen blijft. Diegenen die vorig jaar vroeg op pad zijn gegaan, soms om de verwachte drukte van het Heilig Jaar te ontlopen, zullen zich het nog maar al te goed herinneren: wat was het vaak slecht weer. Dagenlang zwoegen op de pedalen tegen een keiharde wind. Of steeds weer uitglijden op modderige paden, met een rugzak vol natte spullen. Zelfs begin mei viel er nog sneeuw in de ,westelijke Pyreneeën. Jekon er tot je knieën of verder in wegzakken. Enkele dagen was het echt bar en boos: kou, mist, regen, natte sneeuw, en -zeker in (de bergen- een snijdende wind. Dat leidde tot gevaarlijke situaties, ook omdat nogal wat mensen het dringende advies van het pelgrimsb bureau negeerden, om 'de vallei van Karel de Grote' (Valcarlos) te volgen, in plaats van de hogergelegen 'weg van Napoleon'. Op één dag zijn tientallen mensen door storm en regen gedwongen om terug te keren naar Saint-Jean-Pied-de-Port. 'Sommigen kwamen klappertandendvan de

PAGINA 2

kou bij ons binnen, enkelen op het randje van onderkoeling (een van de grootste gevaren in de bergen). Later bleek dat diezelfde dag een pelgrim is omgekomen. Zijn lichaam werd daags erna gevonden.

De tijd nemen Niet alleen toen, maar ook op andere momenten is ons opgevallen dat veel mensen een enorme drang hebben om op pad te gaan, al is het nog zo'n slecht weer. Soms, zoals op die trieste dag, brengt dat risico's met zich mee. Op andere dagen betekent het dat je eigenlijk niet kunt genieten van de tocht. En dat terwijl de oversteek van de Pyreneeen een van de mooiste etappes van de hele camino is: prachtige vergezichten, wilde paarden op de berghellingen, vale gieren in de lucht, picknicken langs een beekje. Vraag het maar aan Elizabeth, uit Londen. Ook zij kwam, lopend vanuit Le Puy, met slecht weer in Saint-Jean-Pied-de-Portaan. Hoewel ook zij graag verder wilde, heeft ze besloten om te wachten tot het mooi weer was. Na drie dagen werd haar geduld be-

De oversteek van de Pyreneeën. Bijna op de helft: la Vierge dfOrisson (of: Biakorri)

IACOBSSTAF

-

2005

loond en is ze met schitterend weer de bergen overgestoken. 'Maar daar moet je dan wel de tijd voor hebben', horen wij al enkele lezers mompelen. Inderdaad, maar ook ... de tijd voor willen nemen. Veel mensen gaan echter op pad met een strakke planning: 'Ik moet dan en dan in Santiago zijn, want ... .' Dat wordt dan vaak ge'illustreerd met een gedetailleerd etappe-schema, als een spoorboekje. Mét de bijbehorende stress of het wel lukt om op tijd (over) te stappen. Elk jaar weer lopen tientallen mensen die zo op pad gaan zich binnen enkele dagen stuk. Al vóór Pamplona gaan de spieren en gewrichten protesteren. Daar aangekomen moeten velen helaas hun tocht afbreken, op dringend advies van de dokter. Je kunt immers nog zo willen, je moet het ook kunnen. En voor bijna iedereen geldt dat ons lichaam niet gewend is om dag-in-dag-uit zo'n prestatie te leveren. Zeker niet met een (te) zware bepakking. Zo'n conditie moet je opbouwen en dat kost nu eenmaal tijd. Dat is al helemaal het geval als je vooraf niet minstens een beetje hebt geoefend of als je doodmoe van je werk of de reis aan je tocht begint. Zoals die familie uit Australië die op het einde van een avond binnenvalt. Ze zijn bekaf van de lange vlucht en zien lijkbleek. Maar als ze na een glaasje drinken wat op adem zijn gekomen is hun eerste vraag: 'Hoe vroeg kunnen we morgenochtend vertrekken ... ?' Het blijkt dat ze in één week naar Burgos willen lopen. Daar hebben ze afgesproken met een vriend. 'Dat is zelfs als jullie topfit zouden zijn onhaalbaar', proberen wij nog, maar dat is voor dovemansoren. Even voor de goede orde: wij weten waar we het over hebben. Huberta zegt altijd:

Rugzakken op de stoep van onze herberg

'you can teach best, what you had to learn most.' Dat geldt dus ook voor ons: wij zijn drukke baasjes, die graag altijd nóg iets meer hooi op de vork willen nemen. Niet voor niets hebben wij regelmatig het gevoel dat ons in Saint-Jean-Pied-de-Porteen spiegel wordt voorgehouden.

Wat je draagt dat ben jezelf Tja, en dan de bepakking. Voer voor antropologen, lijkt het wel eens, als we weer zien dat de meeste pelgrims uit het noorden met grote rugzakken aankomen en de meeste pelgrims uit het zuiden met (veel) kleinere. Natuurlijk zijn daar soms heel praktische redenen voor. Diegenen die te voet bij ons arriveren komen, op een enkele uitzondering na, uit de noordelijke lamden. Zij hebben vaak een tent, kookgerei

PAGINA 3

JACOBSSTAF

-

2005

en andere extra's bij zich. Maar ook veel 'noorderlingen' die in Saint-Jeanstarten, dragen zware rugzakken. We noemen het wel eens, half voor de grap, 'een rugzak vol onzekerheden'. Veel spullen worden immers meegenomen "voor het geval ... " en 'stel dat Voor zover wij weten staat het record 2004 in Saint-Jeanop zo'n 25 kilo, meegesleept door een jonge meid uit Amerika. Ze is, bij wijze van spreken, op de eerste dag van haar tocht de berg weer afgerold en heeft toen besloten om toch maar een flink pakket terug naar huis te sturen. 'Ons' postkantoor moet een van de meest winstgevende zijn van heel Frankrijk. ...I.

De zware rugzak is natuurlijk ook een prachtige metafoor: wat draag je allemaal mee in je leven? Hoeveel ruimte heb je voor nieuwe dingen die je tegenkomt? IDit brengt ons op een van de mooiste aspecten van de camino: veel mensen lopen of fietsen hun tocht om een bijzondere reden, groot of klein. Dat geeft er een extra dimensie aan: meer openheid én focus, meer bewust-zijn. De afgelopen twee jaar hebben we dan ook veel boeiende en indrukwekkende verhalen gehoord van onze gasten. Over ingrijpende en ontroerende gebeurtenissen in hun leven. Over de wens of noodzaak om andere keuzes te maken, bijvoorbeeld door het verlies van een geliefde of een baan, of door een nieuwe fase i n het leven. Over dromen en ambities voor de toekomst. Het valt ons trouwens op dat er, behalve in enkele reisverslagen, relatief weinig informatie te vinden is over die meer persoonlijke dimensie van de camino. In reisgidsen en op websites wordt vooral aandacht besteed aan de techniek van de tocht: de rloute, de afstanden, de overnachtingsplekk;en, de schoenen of de fiets, enzovoorts. Daar is veel vraag naar, vooral bij de start:

hoe ver is het? Linksaf of rechtsaf? Hoe is het weer? Waar kan ik eten en drinken? Ben ik zeker van een slaapplek? Dat is ook logisch. Op de camino leef je een ander leven en je moet dat zelf inrichten, al hebben nog zovelen vóór jou de tocht gelopen of gefietst. En dat inrichten begint vanzelfsprekend bij de basisbehoeften. Die extra, persoonlijke dimensie is ook veel lastiger te pakken. Het gaat om heel andere vragen. Ik wil mijn tocht gebruiken om alles weer eens goed voor mijzelf op een rijtje te zetten. Wat wil ik eigenlijk echt en hoe ga ik dat aanpakken? Dat laat zich niet beantwoorden met een routeschets of een paklijstje. Maar het is uiteindelijk wel veel belangrijker, vinden wij. Het raakt niet voor niets de kern van onze activiteiten naast de herberg. Huberta werkt onder meer als coach voor mensen met loopbaanvragen en als trainer in cursussen pensioenin-zicht. Daarbij staan vragen centraal als: wat is voor jóu écht belangrijk? Wat betekent dat voor het vormgeven van je verdere leven? Arno is geboeid door dezelfde vragen, maar dan als (interim)manager. Hoe komt het dat ook veel organisaties onderweg zijn met loodzware rugzakken en strakke schema's, terwijl steeds opnieuw

Vézelay: voor veel pelgrims een bijzondere mijlpaal

IACOBSSTAF

-

2005

blijkt dat al dat geregel en geplan weinig bestand zijn tegen de weerbarstige en dynamische praktijk?

Een tocht van betekenis Voor ons is de 'chemin', de camino, een enorme bron van inspiratie geweest. En zoals anderen bewust kiezen voor de fiets, zo wilden wij beslist lopen. Alleen. Voor ons was dat een keus voor de menselijke maat. In je eentje aangewezen zijn op dat wat er is en daar vervolgens mee Puerto del perdon (achter Pamplona): pelgrims door de eeuwen omgaan. De kracht van de beheen perking. De tijd nemen om je te laten inspireren: door anderen, door de natuur om je heen, door ons erfhoeven het alleen maar te willen zien en voor onszelf betekenis te geven, in de goed. Voor ons waren dat, op onze camino, even zovele ontdekkingen. De gastvrijwereld waarin wij leven. heid die je onderweg ontmoet, in een tijd Kwantiteit of kwalitijd? dat dat geen vanzelfsprekendheid meer is. De prachtige landschappen die je doorIn Saint-Jeanstaan we soms versteld van de grote afstanden die mensen elke dag aflegkruist, al leggen we met elkaar steeds meer gen. Er zijn wandelaars die regelmatig beslag op de ruimte. De indrukwekkende cultuur die ons wordt aangeboden, als ... etappes van 40 kilometer of meer lopen en we er maar voor open willen staan. Dat refietsers die elke dag zeker 120 kilometer in het zadel zitten. Zoals de 74-jarige aliseerden wij ons eens te meer. Zoals zovelen hebben wij heel wat afgereisd en zo joachim, uit de buurt van München, die in kennisgemaakt met andere werelden. Maar vier weken naar Santiago én terug wilde ondertussen lijken de symbolen van onze trappen. Bij ons aangekomen lag hij nog eigen, oeroude cultuur vreemden voor ons strak op schema. geworden. Een eeuwenlange keten van Natuurlijk moet eenieder het op zijn eigen overdracht van normen en waarden lijkt manier doen. Maar het verbaast ons niet verbroken. Zoals, bijvoorbeeld, voor milecht dat, vooral veel van die fietsers terugljoenen pelgrims vóór ons de ramen van de komen om te zien waar ze zijn langsgeflitst. kathedraal van Chartres of het tympaan Soms komen ze met de auto of camper, van de kerk van Vézelay een open boek samen met moeders-de-vrouw, maar niet waren, hét Boek, zo kunnen wij ze alleen zelden met wandelschoenen en rugzak., nog lezen aan de hand van een gids. om te onthaasten. Om de tijd zijn werk te Natuurlijk kunnen en willen wij die klok laten doen. Om wat afstand te kunnen niet terugdraaien. WéI kregen we ondernemen van het beke~deen, waar nodig, weg een diep besef dat er al zoveel is. We ruimte te maken voor het nieuwe. 'Tijd' is

PAGINA S

JACOBSSTAF

-

2005

dus misschien wel een van de mooiste cadeaus die je jezelf of de ander kunt geven. En, ja hoor, ook hier geldt: 'you can teach best ...'.

De tocht van jouw leven Maar nogmaals: iedereen moet de tocht maken zoals hij dat wil. Al die verscheidenheid maakt de camino alleen maar extra boeiend. Bovendien, zo leren wij ook in Saint-Jeansteeds weer, moet je enorm oppassen met oordelen. Zoals toen Susanne, uit Brazilië, ons vroeg of het mogelijk was om het eerste stuk bergop per taxi te doen. Een taxi??? Ja, want ze wilde beslist in Saint-Jeanvertrekken maar de hele oversteek zou voor haar te zwaar zijn. Later, aan tafel, vertelde ze dat ze - als door een wonder - genezen was van kanker. Om dat te vieren wilde ze nu, ondanks een negatief advies van haar dokter, samen met haar man op pad. Een week of zes later kregen we een kaartje uit Santiago: ze hadden na dat eerste stuk alles gelopen en het was een geweldige, indrukwekkende tocht geweest! Wat we maar willen zeggen: wij zijn niet zo happig op discussies over wie een echte pelgrim is en wie niet. Wij weten ook wel dat er, bijvoorbeeld, mensen zijn die de camin0 alleen maar (een stukje) lopen of fietsen vanwege het goedkope onderdak. Jammer, echt waar, maar 'de weg' is niet woor niets het leven-in-een-notendop. Met de mooie en minder mooie kanten die daar bij horen. De uitdaging is, volgens ons, slteeds weer: kun je er zélf op een goede manier mee omgaan? En natuurlijk lukt dat de ene keer beter dan de andere. Als je moe, bezweet en hongerig in een refugio aankomt die net vol is en om de hoek staat een auto die net een groepje 'wandelaars' heeft afgeleverd ... .

Stilstaan is vooruitgaan! Terug naar het slechte voorjaar, waar we mee begonnen. We weten uit eigen ervaring hoe moeilijk het is, zeker als je in het ritme zit, om pas op de plaats te maken Vooral als anderen dat niet doen: de karavaan trekt verder en jij blijft achter. Maar i s het echt erg om een dagje te wachten als het weer eigenlijk te slecht is voor de oversteek? Kun je die dag misschien gebruiken om eens goed uit te rusten? Wat spullen naar huis te sturen? Eindelijk die brief te schrijven die je al zo lang wilde schrijven? Je over te geven aan de omstandigheden? De weg is het doel, nietwaar? Buen camino! Foto's zijn van de auteurs. Reageren? www.espritduchemin.org

P

P

P

P

P

Op devia de la Plata ben je iemand André Brouwer Een reisverslagvan een tocht met hindernissen, over devia de la Plati, de 'z~lverroute'van Sevilla naar Santtago. Met een omweg naar 'het einde van de wereld' op zoek naar de plaats waar de apostel Jacob aanspoelde, en naar zichzelf. Prijs: é 9,50 ISBN: 90 807486 4 1 Vraag uw eigen boekhandel of bestel via: www uitgeverij-gianninl Andre Brouwer verzorgt ook lezingen Nadere informatie WW brouwervanteksten com

IACOBSSTAF

-

2005

Jacobusboek Mireille Madou, Santiago de Compostela. De apostel van het Westen in beeld en verbeelding; Leiden 2004. ( 1 36 pagina's; 101 kleurenillustratie's.; € 22/50)

1 I

Hij komt ons in alle denkbare beelden voorbij: als kind, apostel of pelgrim, staand of zittend op een rots, op een zetel of in een bootje, met in zijn hand een twijgje of een wandelstaf, samen met Christus, met Maria, met de duivel of met pelgrims, wakker, slapend of zegenend, als ridder te paard of als bevrijder van Spanje. Dit zijn nog niet eens alle typeringen waarin de apostel Jacobus ons wordt gepresenteerd. Er is eigenlijk maar één persoon onder ons die in de veelheid van afbeeldingen waarin de patroon van ons genootschap zoal wordt afgebeeld enig systeem kan aanbrengen en dat is Mireille Madou. Zij schreef al een aantal boeken en artikelen over van alles wat zich zo al afspeelde en afspeelt rond de camino: de geschiedenis van de weg, de gidsen voor de pelgrims, de beschrijving van de kunstwerken die langs de camino verrezen, de persoon van de apostel. Het gaat haar thans voornamelijk om de wijze waarop de apostel in de loop der tijden in manuscripten, beelden en op schilderijen werd afgebeeld. Het is een iconografische studie van grote betekenis, de neerslag van een leven dat grotendeels aan de studie van Santiago werd gewijd. Niet slechts voor Nederland, maar voor heel West-Europa is het de eerste publicatie waarin de ontwikkeling van de afbeelding van Santiago op een kunsthistorisch verantwoorde wijze systematisch wordt vastgelegd. Dit blijkt wel uit de be-

langstelling van de kerkelijke autoriteiten in Santiago de Compostela toen het boek daar werd getoond: en zij zagen nog alleen maar de afbeeldingen, van de Nederlandse tekst begrepen zij uiteraard niet veel. E,r is nu zelfs sprake van een Spaanse editie, waardoor een bredere, internationale lezerskring wordt bereikt. Wij kennen Mireille Madou van de artikeb die zij in de Iacobsstaf heeft geschreven en van de vele lezingen die zij op onze vergaderingen heeft gehouden. Hoewel de inhoud van haar boek dan ook wetenschappelijk volkomen verantwoord is, is het allesbehalve een saaie opsomming van feiten geworden. In de serieuze, maar vlotte

PAGINA 7

IACOBSSTAF

-

2005

stijl die wij van haar gewend zijn, op het goede moment hier en daar toch nog even doorspekt met een leuke anekdote, doet zij ons verslag van de ontwikkeling die de afbeelding van Santiago in de loop der eeuwen heeft doorlopen. Aan de hand van maar liefst 101 prachtige kleurenfoto's voert zij ons langs vele beelden en schilderijen die we allemaal misschien wel eens hebben gezien, maar die ons hier worden gepresenteerd in een historisch verantwoord raamwerk, waardoor we ze beter zullen begrijpen, meer zullen waarderen en zle ons langer zullen bijblijven. Het heeft gleen zin hier de door Mireille Madou gehiouden explicaties uiteen te zetten: de vjele, mooie illustraties maken het maar al te gemakkelijk haar gedachtegang te volgjen en ook op papier blijkt zij een voortreffelijke docente te zijn. Koos van der Werff

De auteur (econoom en kunsthistoricus) is een van de oprichters van het Genootschap, was de eerste penningmeester en is bij zijn afscheid (1 993) tot erelid benoemd. Ben Teunissen, Van Droom tot werkelijkheid. ISBN 90-901 871-5-4. Eigen uitgave. (143 pag. € 12,50, excl.verzendkosten). Ben Teunissen wandelde van Ugchelen naar Santiago. Hij koos de route via Maastricht, Reims, Vézelay, Le Puy, Conques, Rloncevalles en Burgos naar Santiago. Hij schreef daarover een verslag. Bovendien stuurde hij familie, vrienden en bekenden zelf getekende ansichtkaarten. Deze ansi~chtkaartenzijn nu in boekvorm uitgegeven. Al met al een verrassend geheel, waarbiij nu niet de tekst maar de illustraties de pllat de résistance vormen. Veel stads- en diorpsgezichten, details van poorten, kerken en kapellen en weidse landschappen

laten de pelgrimstocht zien door de ogen van een pelgrim. De tekeningen zijn heel herkenbaar voor wie zelf ooit naar Santiago ging. In zijn vlot geschreven tekst laat Ben Teunissen merken dat hij niet alleen pelgrimeert met de voeten maar, vooral met de ogen. Hij is op zijn manier een ziener. Ook zijn overnachtingsplaatsen worden beschreven uitgaande van wat hij ziet: een mooi uitzicht op een vallei, een stad of dorp op een heuvel. Zoals gebruikelijk in pelgrimsverhalen worden de ontmoetingen met familieleden, medepelgrims en vrienden, die de schrijver op gedeelten van de route vergezellen, niet vergeten. Zowel in woord als in beeld is er plaats voor een knipoog. Achter in het boek is een gedetailleerd overzicht opgenomen van de gekozen route met data, dagafstanden en wijze van overnachten. Wellicht van nut voor wie ook eens naar Santiago wil wandelen. Van alle ansichtkaarten wordt beschreven waar ze zijn getekend en aan wie ze zijn verstuurd. In het korte bestek van dit boek een waardevol en rijk Santiagodocument. Jos Mijland Elisabeth Klose: Raum in der Herberge Hospitalera am lakobsweg. Projekte-Verlag 188, Halle 2004. (1 77 pag. 9,5 x 14 cm. ISBN 3-937027-61-0. € 11.80). De schrijfster werkte lange tijd als journaliste en schreef artikelen over politieke onderwerpen. De uitdrukking In Heidelberg heb ik mijn hart verloren is bekend. Men kan daar bijvoorbeeld zijn eerste liefde tegen het lijf gelopen zijn. Vergelijkenderwijs is dat Elisabeth Klose ook overkomen. In het jaar 2002 kwam zij in Torres del Rio (in de provincie Navarra) in aanraking met een Amerikaanse jongedame die daar als vrij-

JACOBSSTAF -

1 1

willigster in de refugio werkte. Deze dame vertelde over haar dagindeling en over haar omgang met de pelgrims. Klose speelde al een tijd lang met de idee 'de camino iets terug te geven'. Thuis, in Duitsland, was zij al door wildvreemde mensen ingelicht over hun ervaringen op de camino. Zij voelde zich daardoor opgenomen in een soort geheim genootschap. Eenmaal op weg gegaan vanuit St. jean-Pied-de-Port stelde zij vast dat de pelgrimsweg voor haar vanuit een sportieve uitdaging een spirituele belevenis was geworden. Met andere woorden, gevoelens worden toegelaten, die men in de nuchterheid van het dagelijks leven blokkeert. Ze kwam tot de ontdekking dat het prettig is om met medepelgrims aan één tafel te zitten, met elkaar te praten, te eten enzovoort. Kwetsuren worden wederzijds verbonden. Diepzinnige gesprekken kunnen richtinggevend en bevrijdend werken, wat een wezenlijk bestanddeel is van de camino. Haar belevenissen in de refugio's van Azofra, Molinaseca, Mansilla de las Mulas en Rabanal del Camino worden door Klose uitvoerig besproken. In Azofra raakt ze verliefd op de refugio, door de hospitalero Roland, La Fuente (= de bron) gedoopt. In die albergue gaat zij dan enige tijd werken als onbezoldigd hospitalera met de daarbij behorende rompslomp. Klose bespreekt ook de financiële situatie waarin de refugio's zich bevinden om zich staande te kunnen houden. Om hun positie bij wettelijke vragen en andere problemen te versterken, sloten zij zich enkele jaren geleden tot een netwerk tezamen: de Red de Albergues Camino de Santiago. Gezamenlijk geven zij een uitvoerige folder uit, waarin alle mogelijke informatie te vinden is. Deze folder kan men ook tegenkomen in de openbare herbergen. Dit boekje, dat geen pelgrimsdagboek is, is

2005

prettig geschreven vanuit het oogpunt van een hospitalera die in de praktijk van alledag haar werk doet. Ook is het een eenling in de literatuur over het pelgrimeren naar Santiago! Jammer dat geen enkele illustratie is opgenomen! De donkerblauwe kaft toont een eenzame refugio op een heuvel in de nacht. Naam en titel zijn afgedrukt in felgele letters. Het is een goed en leesbaar boek voor aspirant-hospitaleros! Herman Stokmans Bas Boorsma, Dreaming Santiago, Perspectives on a Pilgrimage. Indico. ISBN 9077714303-4 / NUR 402. (1 70 pag. € 14.95)

Halverwege de jaren negentig krijgt Boorsma de eerste informatie over de pelgrimage naar Santiago. Het Iaat hem dan niet meer los en het wordt voor hem een droom die hopelijk nog eens in vervulling zal gaan. In het voorjaar van 2004 loopt hij met zijn vriendin Dewi de pelgrimstocht van S t Jean-Pied-de-Port naar Santiago (800 km). In Dreaming Santiago beschrijft de auteur niet alleen zijn persoonlijke ervaringen. Hij maakt contact met andere pelgrims en vraagt om de pelgrimservaringen met hem te delen. In het boek staan korte impressies van Dagmar een Britse, Pam (42) uit Colorado, Gert (51) uit Nederland en Jurgen (61) een Duitser. Elk hoofdstuk begint met een verhaal uit zijn dagboek vervolgens verhaalt hij over de voorbereiding van de tocht, historische aspecten van de camino, zijn ervaringen met refugio's, enz. Het is een vlot (in het Engels) geschreven boek, veel zaken zijn heel herkenbaar en zijn emoties en gevoelens steekt hij niet onder stoelen of banken evenals sommige mede-auteurs. Sjef van Hulten

PAGINA 9

JIACOBSSTAF

-

2005

Gedicht

Een late kameel bij d e stal We liepen, de laatsten in de rij het minst in tel, door het hart van de woestijn, kamelen, slaven, hoertjes blootshoofds, hun haren opgebonden, soms door een slapend dorp, dat gewekt werd door het blaffen van de honden. En altijd weet slechts onze koning, ver vooraan, waarom we ergens zijn. Wij trokken ook vaak's nachts; wel ongewoon: ondanks de hitte reist een stoet als die van ons gewoonlijk overdag. En als je dan die vrouwtjes - die komen overal - geloven mag, volgden we steeds, god beter 't, een ster! En wij maar lopen en intussen pitten. We houden al een tijdje halt, en wat ze nu weer zeggen is, dat we hier zijn voor een kind dat onlangs werd geboren. Wie daarvoor deze tocht verzon, heeft nog wat uit te leggen! Na veel geduw, getrek, gedrang, kan ik mij eindelijk zicht verschaffen op 't tafereel: Ik zie ... en weet nu ook, en ben op slag verloren... De karavaan trekt al weer verder; ik hoor in Bethlehem de honden blaffen.

Tijs Dorenbosch (2004)

P A G I N A 10

JACOBSSTAF

-

2005

Dromen van een leven langs de camino Angela Rijnen Herbergen zijn onontbeerlijk voor pelgrims op de camino. Pelgrim worden doe je gaandeweg en vanzelf. Maar kun je zomaar een eigen herberg beginnen? Of kun je het beter bij een fantasie laten, zodat de alledaagse realiteit de droom niet doet uiteenspatten?

Sinds ik in 1998 van Burgos naar Santiago liep, fantaseerde ik regelmatig over een bestaan als herbergierster langs de camino. Maar hoe zou dat in werkelijkheid zijn, en zou ik daarvan kunnen bestaan? Afgelopen zomer deed ik enige ervaring op in Roncesvalles, in de herberg die het Genootschap heeft geadopteerd. Daar, in het groene Navarra, mocht ik in augustus 2004 deel uitmaken van een eeuwenlange traditie van opvang van pelgrims. Een geweldige ervaring. Dagelijks herbergden we zo'n 120 pelgrims, van wie de meesten nog aan hun tocht moesten beginnen. Een prachtige plek, veel warmte en dankbaarheid ondervonden van pelgrims. Maar Roncesvalles is nog dichtbij de wereld die de pelgrims tijdelijk achter zich laten. Mijn eigen herberg zou toch een eindje op weg moeten staan, dacht ik. Tijdens het pelgrimstochtje dat ik vanuit Roncesvalles naar Burgos ondernam, had ik gelegenheid nog eens verder te kijken.

Hospitalero móvil Ik probeerde hospitaleros te zoeken die het werk fulltime doen. Dat zijn er niet veel, want de meesten werken enkele weken als vrijwilliger. Jan en Mariluz Melis hospitaleren wel het hele jaar, in Eunate. Naar ik me heb laten vertellen - het echtpaar was juist twee weken in Nederland toen ik er op het middaguur arriveerde - beheren zij voor de

Het kerkje van Eunate met rechts de herberg van ]an en Mariluz Melis. Foto: Angela Rijnen

gemeente het wonderschone twaalfdeeeuwse kerkje en de herberg, die tevens als hun woning fungeert. Boven is een slaapzaal met matrassen, beneden een mooi opgeknapte douche en hun eigen huiskamer met keuken. Volgens de vrijwilligster Margarita die ik er trof, overnachten er dikwijls niet meer dan drie mensen, maar soms ook wel twintig. Daar kan een mens niet van bestaan. Misschien zijn Mariluz en Jan gepensianeerd, net als John, een Brit en oud-journalist. Hem trof ik enkele uren eerder op de Puerta del Perdón. Onder de zwiepende windmolens stond een campertje aan de weg. Een EHBO-kist op een klaptafeltje, met daarnaast wat blikjes gekoelde frisdrank, koekjes en een koffiekan. John noemt zich 'hospitalero móvil' en schenkt waterige koffie voor anderhalve euro, zeker 50 cent duurder dan een heerlijke café con leche in een Spaans café. Om de kosten te dekken, zegt hij. John is acht maanden per jaar op de camino. Met deze nieuwe camper, die een watertank heeft van 200 liter, kan hij zo'n vier dagen in de middle af nowhere blijven, om pelgrims te onder-

PAGINA 1 1

IIACOBSSTAF

-

2005

een eigen herberg geopend. Henri, een Franse jurist, twee weken in zijn eentje verantwoordelijk voor de opvang, probeert met verve pelgrims van de Nederlanders af te troggelen. Die dag zijn de Nederlanders met zijn negenen. Ze serveren broodjes en Meer kwaliteit koffie op het terras en geven de pelgrims een warm onthaal. 's Avonds wordt gezaDat er wel degelijk te leven i s van een herberg, blijkt als ik net buiten Puente la Reina menlijk gegeten, gebeden, gezongen, en na de maaltijd krijgt iedere pelgrim het overnacht in de Albergue Santiago Aposevangelie van Johannes. tol. Het lichtgele op een steile heuvel geleIk raak in discussie met Joop, een van de gen gebouw doet denken aan een sporthospitateros die er vijf maanden zit. complex. Eigenaar José Luis Carrero hoopt Volgens hem zien de Spanjaarden de camiwolgend jaar een camping op het complex no vooral als een manier om geld te verte openen, met huisjes en een zwembad, dienen. Vroeger, beweert hij, kwamen er en wil de herberg voorzien van airconditiovooral criminelen voor straf en zonder geld ning. Wasmachines, internet, een restauop de camino en was rant, ontbijt, goede bedden en douches het verschaffen van Als bziitcncfnizirderc li; hc: ;riet onderdak een vorm rijn er al. Zeven euro per nacht vraagt José cc;-lco~idig 00f7 Ijje lfli~rif f p sft~.ie~q van liefdadigheid. Luis en zeven jaar Dat is echter slechts één kant van het verrlunt hij zijn herberg haal. Mede dankzij de camino maakte in het gebouw waar hij vroeger kippen Noord-West Spanje in de twaalfde en derhield. De investeringen zijn terug te verdietiende eeuw een grote economische bloei nen, verzekert hij me. Maar de paters en door. Deze evangeliserende manier van gemeenten zouden moeten stoppen met hospitaleren i s niet de mijne. Het praktihet verketteren van privé-initiatieven. 'De mensen willen meer kwaliteit', weet José sche ontbreekt: geen van de hospitaleros Luis. heeft de camino gelopen en niemand 'Geen luxe, maar wel voldoende en goede spreekt Spaans. De contacten met het dorp dlouches en brandveiligheid. De tijden verzijn minimaal. De inwoners kijken dan ook anderen en de camino moet mee verandevreemd tegen de Nederlandse onderneren, zo is het altijd gegaan!' ming aan, zegt Cregorio Soto, een gepensioneerde wijnboer in het dorp. steunen 'van wie het verstand hen in de woeten is gezakt, zodat ze elke waterbron voorbijstruinen en bijvoorbeeld zonder een drup water op de top van de Perdón aankomen.'

Pelgrims aftroggelen In Villamayor de Monjardin is het evangelie de leidraad bij het hospitaleren. In dit minuscule Navarrese wijnbouwdorpje runt Oasis Trails al zo'n vijf jaar een herberg. De missie van deze Nederlandse organisatie is hlet evangeliseren onder pelgrims en andere reli-reizigers. Juist dit jaar heeft de gemeente, op een net wat strategischer plek,

P A G I N A 12

Verbitterd Gemeenten pikken natuurlijk graag een graantje mee van de camino. Met een herberg houd je pelgrims even in je dorp. Dat verschaft de kruidenier, het restaurant of het café inkomsten en helpt voorzieningen voor het dorp in stand te houden. Ik realiseer me dat het als buitenstaander niet

JACOBSSTAF

eenvoudig is om je op die markt te storten. Concurrentie speelt ook langs de camino een rol! Wat dat betreft hebben de Belgen het goed aangepakt in Los Arcos. Net als de herberg in Roncesvalles blijft het beheer in Spaanse handen, in dit geval van de gemeente. De baas is een tachtiger: Cerardo ZÚniga. Maar mijn Belgische collega's zijn niet meer zo enthousiast. Al jaren komen ze hier twee weken per jaar. "De pelgrims zijn niet meer wat ze geweest zijn" verzucht één van hen. Enkele dagen later ontmoet ik in Azofra een Duitse hospitalero, Roland Kalle uit Aken. Volgens de ANWB-gids moet de ontvangst in zijn herberg vriendelijk zijn. 'Julliezitten zeker in die kazerne, die kost dan ook bijna niks', werpt hij ons echter toe zodra hij ons in zijn portaaltje Nederlands hoort spreken. We verblijven inderdaad in de fonkelnieu-

CPT-Cultuurreizen bv Stationsstraat 51 575 1 HB Deurne Holland Tel.: 0031-493-318261 Fax: 0031-493-318274

-

2005

we gemeentelijke herberg, een designgebouw met tweepersoonskamertjes, waarop de 350 dorpsbewoners buitengewoon trots zijn. Maar het nieuwe etablissement heeft Kalle verbitterd gemaakt. Dat concludeert in elk geval de vrijwillige gemeentelijke hospitalera, echtgenote van een wethouder. Volgens haar stuurt Kalle tegenwoordig alle Spanjaarden weg, iets wat we later met eigen ogen zien gebeuren. De Duitser heeft ook geen zin in een praatje over zijn onderneming, gromt hij, want iedereen vraagt toch altijd hetzelfde. Na die ontmoeting geef ik me tot Burgos definitief over aan het pelgrimsbestaan: de herbergdroom is verdampt. Laat mij maar lopen, in alle vrijheid, zonder concurrentiestrijd. Als pelgrim kan ik immers altijd terugkeren en de positieve kracht van de camino ondergaan. Als zelfstandig herbergierster lijkt me dat eigenlijk ondoenlijk.

P

L

[email protected] www.cpt-cuituurreizen.nl

Wilt u reisleid(st)er zijn ? Kenmerken die gevraagd worden:

U heeft een brede culturele belangstelling en een goede basiskennis van algemene kunstgeschiedenis. U heeft iets met het land, waarover u enthousiast wilt vertellen aan onze gasten. U zoekt een leuke afwisselende job, voor enige reizen per jaar. U bent representatief en vindt het leuk om het mensen naar de zin te maken.U kunt indien nodig doortastend optreden en hebt in voorkomende gevallen genoeg talenkennis in huis. U vormt met de touringcarchauffeur een hecht team waarop de gast kan rekenen. CPT-Cultuurreizen is een organisatie die u met raad en daad terzijde staat. Zij biedt u zelfstandigheid, een goed salaris en boeiende reizen door "uw land". Interesse, stuur dan uw brief vergezeld van een recente pasfoto en een C.v.ter attentie van: Drs.J.A.Wennekers, directeur.

P A G I N A 13

JACOBSSTAF -

2005

Het land van Fado en Fatima Suzanne Hoogesteger De heilige Fatima is de verschijning van Maria in de bedevaartplaats Fatima. Fatima wordt in Portugal normaliter ook anders uitgebeeld dan Maria, terwijl het in principe wel dezelfde heilige is. In de kerken komt men regelmatig zowel een beeld van Fatima tegen als een beeld van Maria. De overlevering zegt dat drie kinderen Maria's verschijning in Fatima hebben meegemaakt, tot zes keer toe en dat ze alle keren verschillende verkondigingen deed. Dit is zo'n krachtig verhaal dat de Portugezen er Onze Lieve Vrouwe Fatima (vrij vertaald) van gemaakt hebben. I n 2004 liepen Karin en Suzanne Hoogesteger de Portugese pelgrimsroute. Onze pelgrimstocht begint in Porto. Zo vanuit de bus gestapt in de drukste en langste straat van de stad, de Rua Catarina, bevinden we ons als ware vreemdelingen in een land waar geen van ons tweeën ooit eerder is geweest. Santiago de Compostela in Spanje is ons doel en op dat moment lijkt die bestemming onwaarschijnlijk ver van ons verwijderd. #Is eerste gaan we op zoek naar het pelgrimskantoor in Porto. Daar treffen we Joäo. joäo lacht, gebaart en ratelt er lustig op los in het Portugees. Wij luisteren aandachtig en volgen moeizaam. Informatie over de route is er nauwelijks, maar joao laat ons vol trots de eerste gele pijl zien op het muurtje in de steeg achterlangs het pelgrimskantoor. Gisteren opnieuw geschilderd, dus we hebben geluk. Die avond eten we samen voor acht euro een complete maaltijd en we brengen de macht door in een charmant betegeld en goed geprijsd hotelletje aan de Rua

Betegeld kerkje in Porto Catarina. De volgende dag moeten we 22 kilometer overbruggen naar ons eerste onderkomen op de route. Na een paar straten lopen, vinden we de eerste gele pijl die ons naar Santiago moet leiden. We lopen kilometers door de buitenwijken van Porto en af en toe vergapen we ons aan kerkjes met prachtige tegelmozai'ken van bijbelse taferelen. Toch is het eerste traject wat we lopen niet echt mooi. De Portugezen lijken vlak buiten de stad optimaal gebruik te hebben gemaakt van de eeuwenoude Romeinse handelsroute richting het noorden. Het oorspronkelijke pelgrimspad moet ergens verstopt liggen onder kilometers asfalt waar het drukke verkeer voorbij raast en waar industrie en bedrijvigheid uitbun-

JACOBSSTAF

-

2005

water over het pad. Dan trekken we onze schoenen uit en springen van steen naar steen tot we weer op het droge staan.

dig floreren. Jammer, maar begrijpelijk. Als we over een weg van kinderkopjes Vila do Pinheiro binnenlopen, zijn we getuige van voorbereidingen die het dorpje maakt om het feest van Fatima te vieren: morgen is het pinksterzondag. Vanavond zal een beeld van de heilige Fatima naar de kerk worden gedragen over een schitterende loper van verse bloemblaadjes, die ze aan het leggen zijn en van tijd tot tijd wordt besproeid met water. Helaas moeten we de uitnodiging om de processie bij te wonen afslaan, er wacht ons nog acht kilometer naar Vilarinho. De volgende ochtend bedanken we onze gastheren bij het krieken van de dag met een krabbel en een kleine donatie voor hun seminarium. We vervolgen onze weg over een prachtig Romeins bruggetje en door een slaperig dorpje. We zijn eindelijk afgeweken van de doorgaande autoweg en bevinden ons nu echt op het Portugese platteland.

Hoe dan ook, de grootste bezienswaardigheid in het decor van het Portugese platteland zijn wijzelf. Overal waar we komen worden werkzaamheden neergelegd en verstommen gesprekken. In koffiebarretjes worden we uitgebreid bekeken en in eetgelegenheden draaien kinderen zich om op hun stoel om ons nog beter te kunnen observeren. We lopen door Rates, een stoffig dorp rondom een prachtige Romaanse kerk en overnachten daar in een sfeervol hotel, een zogenoemd 'turismo rural' (landelijk toerisme). Daarna volgt Barcelos, een gezeltige stad met smalle winkelstraatjes. Daar houden we een rustdag om onze voeten en verstuikte enkel wat te ontzien. Vervolgens lopen we in twee etappes richting Ponte de Lima.

's Ochtends voor tienen bewerken de boeren hun kleine stukjes grond. Vrouwen in blauw geruite huishoudschorten staken het geschoffel in hun groentetuintjes als ze ons zien aan komen lopen. Twee buitenlandse meisjes met een rugzak... Helemaal alleen? En helemaal naar Spanje? Lopend?? De druivenranken kronkelen omhoog en vormen schaduwrijke overkappingen boven de groentetuintjes langs het pad. Het landschap is heuvelig en groen. Het is rijk aan gewassen en vegetatie en sommige plekken doen paradijselijk aan. Dit is het land van Fado en Fatima. De Portugese heilige zien we overal terug in kerken en op stenen tableaus. We vullen onze flesjes met bronwater langs de kant van de weg. De route is over het algemeen goed begaanbaar, maar hier en daar zijn de gele pijlen overgroeid met onkruid en stroomt er

De natuur wordt steeds uitbundiger. Aronskelken groeien langs de weg alsof het niets is. 's Ochtends vroeg is het landschap het mooist. Boven de velden hangt een laag nevel en ook al is het nog een beetje fris, de zacht kietelende zonnestralen in mijn nek vertellen dat het wederom een prachtige dag zal worden. Langs de weg blaft een hond en in de verte kraait een haan. Bij een boerderij zien we in alle richtingen kleine katjes wegschieten. De moederpoes zet haar rug op en blaast naar de twee vreemde snuiters die haar jongen proberen te aaien. Paarden slaan vliegen weg met hun staart en hagedisjes vluchten voor onze voeten weg in hoeken en gaten langs de weg. We zijn niet als eerste op, aan de deurklinken van de boerderijen hangen zakken met brood die de bakker in allle vroegte langs de huizen heeft gebracht en

P A G I N A l5

JACOBSSTAF

-

2005

voor ons rijdt een kar met vrouwen boven op een berg vers geurend hooi. Tussen de middag zitten we aan de oever van een beek met onze voeten in het water en gooien stukjes brood naar kikkers die luid kwakend hun paringsdans ten gehore birengen. In de verte glinstert een kerktoren in de felle middagzon. Men geeft zich over a8aneen lome siësta in de witgepleisterde huizen of zoekt beschutting onder het gebladerte van een boom. Dan eten we gebakken kabeljauw of inktvis met patat en een gemengde salade. En we lopen verder. We lopen verder dan we kunnen, want een slaapplaats voor reizigers is schaars in dit verborgen paradijs.

daar staat en beschouw het maar als een soort aanmoediging voor onze bedevaart. Voordat we verder klimmen, leggen we er plechtig een steentje op. Je weet maar nooit... Aan de andere kant van de bergrug arriveren we in Säo Roque, onze laatste pleisterplaats in Portugal. De laatste dag dalen we

In Ponte de Lima volgt weer een rustdag. We overnachten in pension Säo Joäo. Hier i s alles vernoemd naar Säo Joäo.De steeg Säo Joäoeindigt in een gelijknamig plein met dito fontijn De brug van Portugal naar Spanje waarop wij uitzien vanuit ons pension boven het restaurant met dezelfde naam. Het leven hier is goed en simpel. De af richting de Minho, de brede rivier die plaats is vernoemd naar een Romeinse een natuurlijke grens vormt tussen brug over de rivier de Lima. Het is een Portugal en Spanje. Bij de stad Valenca lopen we de lange brug over richting het prachtig oud stadje met verrassende hoemiddeleeuwse stadje Tui aan de andere ken en pleintjes waar de inwoners hun kant van de rivier. Van daaruit loopt de dagen slijten op het terras, druk converseCamino via Redondela, Pontevedra en rend en nippend aan een glaasje port. Padrón door het Callicische landschap verder naar Santiago de Compostela. N'a Ponte de Lima wordt het landschap ruiger. We moeten een pas over en op een Mijn eerste stap in Spanje voelt vertrouwd, bloedhete middag zetten we onze voeten maar tegelijk vind ik het jammer dat we in een helling en graaien met onze handen Portugal definitief de rug toekeren. Aan de naar houvast aan een rotsige bergwand. overkant vragen we bij de douane in zelfZo gaat het een paar honderd meter steil verzekerd Spaans de weg naar de refugio. omhoog en steeds als we denken dat we De douanier zet kordaat een stempel in de top hebben bereikt, steigt het pad nog onze pelgrimspas en wijst omhoog richting een stukje hoger. Dit is het echte werk. de kathedraal: 'Arriva!' Halverwege rusten we uit bij een stenen kriuis. Ik wil niet weten waarom het kruis

P A G I N A 16

St. lacobskerk, Triacastela, ets Cabriel Martinez - Almeida

PAGINA

--.- - --

JACOBSSTAF

-

2005

FLARDEN Anita Martinez-Almeida

Anita en Cabriel Martinez-Almeida trouwden im 2000 in Santiago. Flarden doet verslag.

3; augustus 2000 Vanaf de Monte Cozo 'vliegen' we naar het clentrum van Santiago, alle vermoeidheid is weg, het enige wat telt is de kathedraal, waar we rond 11 uur aankomen. Cabriel brengt me meteen naar de Corticela, en wat is dat kapelletje mooi door haar eenvloud, onvoorstelbaar dat wij het voorrecht hebben om hier over een paar dagen te trouwen! 4 augustus 2000 Om zeven uur ontmoeten we de pastoor, P,adre Filgueiras, om de ceremonie voor te bereiden. Wat een fijne man, een echt mensen mens, hij vertelt hoe hij de mis in gedachten heeft, Gabriel kiest de lezing over de verloren zoon uit en de ceremonie is geregeld. Vervolgens neemt hij ons mee maar zijn huis waar wij de zilveren hamers aan mogen raken waarmee de paus de heilige deur 'Puerta Santa' van de kathedraal in de afgelopen heilige jaren heeft geopiend. Tevens nodigt hij ons voor de volgende dag uit voor een rondleiding door de kathedraal en over de daken daarvan.

P A G I N A 18

7 augustus 2000 Onze trouwdag. De pers is er achter gekomen dat er een 'Pelgrimsstel' gaat trouwen en een tv-ploeg staat ons in de kathedraal op te wachten, maar wij laten hen weten dat we geen opnames willen tijdens de mis. Even later heet de pastoor ons welkom en een prachtige mis begint. Daarna lunchen we in de parador Los Reyes Católicos en sluiten de dag af met een bezoek aan een concert waar een non uit Sirië prachtige liederen zingt met een ware engelenstem en begeleid wordt door een prachtig achtergrondkoortje. 8 augustus 2000 We beginnen de dag met afscheid nemen van de apostel Santiago. Tot nu toe hadden we geen geschikt moment gevonden om de apostel te omhelzen en zijn graf te bezoeken, alsof het zo moest zijn, want vanochtend was gewoon het juiste moment omdat we met ons huwelijk de camino pas echt hebben afgesloten. En ook dit jaar hebben de camino en Santiago alles weer op hun plaats laten vallen, zoals gezegd wordt, worden tijdens de camino alle 'problemen' opgelost en dat kwam tijdens onze bruiloft toch wel heel erg naar boven.

Mary, een pelgrim die we twee jaar geleden tijdens onze eerste camino hebben ontmoet, is naar Santiago gekomen en trakteert mij op een bruidsboeketje. Het kapelletje is prachtig versierd met de bloemen van de bruiloft twee dagen geleden. Een betere pastoor om door getrouwd te worden kan ik me niet voorstellen en enkele lieve familieleden en vrienden die voor

JACOBSSTAF

-

2005

dit feest zijn overgekomen, hebben de dag compleet gemaakt. 26 juli 2004 Onvoorstelbaar wat de camino met je kan doen en dat we vandaag, zes jaar na onze eerste ervaring met de camino, onze galerie in Triacastela gaan openen. Ik hoop dat de pelgrims net zo enthousiast zijn over ons initiatief als de enorm vriendelijke bewoners van Triacastela, die het geweldig vinden dat wij net dit plaatsje hebben uitgekozen om Cabriels etsen over de camino te exposeren en workshops voor pelgrims te organiseren, zodat zij de lange middagen op een creatieve manier kunnen doorbrengen. En nu maar hopen dat dit idee de komende maanden en jaren aanslaat, zodat wij ons over twee jaar definitief langs de camino kunnen vestigen en dagelijks van de unieke sfeer daarvan kunnen genieten.

Nu in Triacastela, tussen El Cebreiro en Sarria, 130 km. voor Santiago de Compostela, ATELIER-GALERIE door pelgrims voor pelgrims íjuni-aug): Creatieve vakantieweken € 365,inci. overnachting en materiaal (olieverf- teken-, etsworkshops) Dagelijks workshops etsen voor pelgrims, € 20 incl. materiaal Expositie met ca. 50 etsen en olieverfschilderijen over de Pelgrimsroute naar Santiago (deze kunnen per post nagestuurd worden)

Info: Gabriel en Anita Martinez-Almeida Tel: 053-433 1701 (na 18.00 uur) uf kom langs in ons atelier in Enschede

www.artedelcaminodesantiago.com

P A G I N A 19

JACOBSSTAF

-

2005

Jacobusin buurland België In voorgaande nummers van de jacobsstaf hebben we aandacht geschonken aan pelgrimswegen, zowel in Spanje (nr. 57) als in Duitsland (nr. . 6 7). Ook werd in 2004 aandacht geschonken aan het pelgrimeren in deze landen. jan Caljé vestigde met een mooie kaart (nr. 63) de aandacht op kloosters gelegen langs pelgrimswegen in Frankrijk en Spanje. Dit keer is ons buurland België aan de beurt. België? Niets te beleven! In sneltreinvaart erdoorheen dus. Maar dan ver(gissenwe ons deerlijk. Welk klein land heeft zoveel oude intacte steden als onze zuiderbuur? Om de sfeer te proeven van Jacobus en de voorbije tijd der pelgrimage, hoeven we écht niet zo ver weg. Alleen al het aant a l Jacobuskerken moet bij ons een lichtje doen opgaan. Vóór de bloeiperiode van de Sint-Jacobus pelgrimage in de llde - 12de eeuw was Jacobus geen onbekende heilige voor de toenmalige Belgen. In vooral de Zwinsltreek, Sincfal in oude teksten genoemd, met Brugge als zeehaven en handelstad tot zelfs in het gebied rond de Oostzee, had men Sint-Jacobus als schutspatroon van schippers en handelaren hoog in het vaandel staan. Patroon van schippers, daar kan ik inkomen, maar van de handel? Dat is me een raadsel. Hoeke, even ten noordoosten van Damme, heeft een Sint-Jacobuskerkuit circa 1270 die gebouwd is op initiatief van Duitse handelaren uit de Baltische Staten. Ze bouwden gelijk maar de hele nederzetti,ng er omheen mee. Tijdens het Wener Congres van 1815 is het huidige België als het ware geconstrueerd.

losé Wienk, Herman Stokmans en los Mijland In 1830 vond bovendien de splitsing plaats tussen België en Nederland. Gedeelten van het historische Vlaanderen horen sindsdien bij Frankrijk. Het gaat hierbij om de oude steden Arras (Vrede van Atrecht van 1572), Douai, Lille (Rijssel) en Cambrai (Kamerik). In de herindeling van bisdommen zoals dat is geschied in 1559 doet de oude indeling meer recht aan deze historische grenzen. Het zijn deze Franse gebieden waar vroeger Nederlands werd gesproken. De lijn west naar oost die vanaf Calais in Frankrijk, Tournai, ten zuiden van Brussel via Luik naar Aken loopt, is de taalgrens. Dat betekent dat je na het over-

Antwerpen, St.-lacob 16e eeuw Foto: Tieleke Huijbers

JACOBSSTAF

schrijden van de grens bij Eijsden al meteen in een Franssprekend gebied bent beland en je je dus al echt in het buitenland waant. Vanuit de toenmalige Noordelijke Nederlanden, Noordwest Duitsland en Scandinavië reisden, en reizen nog steeds, Jacobuspelgrimsvia de Zuidelijke Nederlanden, het tegenwoordige België, naar Compostela. Zo werd België een echt dóórtrekland. Meestal is dit voor ons Nederlanders het eerste gedeelte van een lange reis te voet of per fiets. Enthousiasme geeft pelgrims vaart. Ultreia: Vooruit! En dat doen ze: in twee of drie dagen doorkruisen de fietsers België en de wandelaars bereiken vanaf de Nederlands-Belgische grens binnen 10 a 14 dagen de Franse grens. Zij beseffen niet dat zij voorbijsnellen aan veel monumenten. Met zijn historische Vlaamse steden wás en blijft België toch een belangrijke bakermat wat het pelgrimeren betreft in de Middeleeuwen en lang daarna. In vele artikelen van het orgaan van het Vlaams Genootschap De Pelgrim wordt herhaaidelijk en uitgebreid aandacht geschonken aan de vele aspecten van het pelgrimeren in België. In dit artikel beperken we ons tot de hoofdroutes in en door België.

-

2005

komen en golden in die tijd als paspoort tot de hemel. Heelhuids teruggekeerden stichtten soms een aan Jacobus toegewijdde kerk of kapel als dank of om een gelofte in te lossen. Dit deden Boudewijn Graaf van Guines en Ingelram Heer van Lillers beiden in 1072 tijdens de slag bij Cassel (ten zuiden van Duinkerken). Zij beloofden naar Compostela te pelgrimeren en op eigen gebied een abdij te stichten, als zij deze slag zouden overleven. Inderdaad, dat deden ze en in 1076 en 1078 reisden zij naar Spanje. Aan monniken uit Charroux de eer om in 1084 de kern van beide stichtingen te vormen in Andres en Ham.

Pelgrimswegen Ook in België zochten pelgrims de gemakkelijkste wegen op voor hun lange tocht. Hun voorkeur ging echter uit naar wegen die door steden en dorpen gingen, waar onderweg veel drukte was in verband met de veiligheid. Vooral kerken, dag en nacht open, waar relieken van heiligen te vereren vielen, waren geliefde halteplaatsen. Immers, dat gaf vele voordelen aan aflaten. Een aflaat was een in dagen uitgedrukte strafvermindering om in het hiernamaals te

Diest, Hof van Oranje

Foto: losé Wienk

Niederstrane Hierbij gaat het om de wegen vanuit Aken door het lagergelegen land, zoals rivier-

P A G I N A 21

JACOBSSTAF -

2005

dalen. Zo kwamen zij gemakkelijk naar een van de grote verzamelplaatsen in Frankrijk. Globaal volgt de Niederstrane de weg langs de steden: Aken, Luik, Namen, Dinant, Givet (zie Via Mosana), waarna gekozen kon worden voor Reims - Parijs, of voor Saint-Quentin - Parijs. Een variant: Tongeren, Sint-Truiden, Maastricht, Leuven, Brussel, Halle en Bergen om zo zuidwaarts te trekken naar Saint-Quentin. De Maasstreek heeft de oudste getuigenissen wat de Jacobusvereringaangaat, vooral het Prinsdom Luik waar de Prins-bisschoppen de scepter zwaaiden. Reeds vanaf eind tiende tot de twaalfde eeuw beleefde dit gebied zijn volle bloei. Omstreeks 1030 werd in Luik een abdijkerk gewijd aan Jacobus Minor. De Luikenaren gingen al wel naar Jeruzalemop bedevaart, doch in 1056 begaf zich een groep monniken van de abdij op weg naar Compostela om eens te bekijken wat door 'alle volkeren wordt vereerd'. Deze delegatie werd aan het Calicische hof ontvangen en kreeg na veel geharrewar een met Arabische tekst beschreven reliekdoosje inclusief reliek, een stukje arm van Jacobus, mee. Spoorslags werd nu de Jacobuskerkaan Mayor toegewijd; Minor of Mayor om het even, Jacobus blijft Jacobus! Bij een inventarisatie van de kerkschatten van de Jacobuskerk in Luik werd enige jaren geleden dit doosje gevonden. Werk van Jacobus? IRond 1120 stichtte Adalard, Graaf van Vlaanderen en Heer van Eine en Oudenburg een van de meest beroemde gasthuizen, die in Aubrac, op de Le Puy-route. Daarmee werd de basis gelegd voor een ridderlijke hospitaalbroederschap, die tot in de zeventiende eeuw voor bescherming en begeleiding van de pelgrims zorg droeg. Een in 1892 bij het koor van de kerk i n Aubrac aangebrachte koperen plaat houdt de herinnering aan Graaf Adalard le'

P'AGINA 2 2

vend: A la mémoire d' Adalard, seigneur flamand, fondateur de I'hospice d'Aubrac décédé en ce lieu Ie 5 mai 17 35. En dat kan niet van iedereen gezegd worden! Knooppunt Brussel, waar in 1502 de eerste St.-Jacobsprocessiewerd georganiseerd ter herinnering aan de terugkeer uit Compostela van Philips de Schone, vader van Keizer Karel V. Deze processie trok elk jaar uit op de eerste zondag na 25 juli. Het werd in 1767 verboden. Na 225 stille jaren wordt de processie sinds 1992 weer gehouden! Hier in Brussel sloot de route uit de Noordelijke Nederlanden zich aan, om gezamenlijk zuidwaarts te trekken langs Bergen (Mons), met zijn schitterende Sainte Waudrukerk, gebouwd in de mooiste gotische stijl uit de vijftiende eeuw. Vanuit deze kerk werd de Kerstnachtmis 2004 op de Belgische tv uitgezonden. De route gaat nu linea recta via Maubeuge naar Saint-Quentin - Parijs, of Bergen, Valenciennes, Cambrai, SaintQuentin - Parijs.

Oude Romeinse Handelsweg De oost - west route van Keulen naar Brugge had twee varianten afhankelijk van het jaargetijde. In de winter werd over droger, zuidelijker gebied gelopen: Keulen, Aken, Maastricht, Tongeren, Sint-Truiden, Zoutleeuw, Tienen, Leuven, Brussel en Aalst. 's Zomers kon men via de vallei van de Demer gaan. Vanuit Maastricht naar Bilzen, Hasselt, Diest, Aarschot, Haacht, Vilvoorde, Aalst en Gent. De Vlaanderenroute GR 128 bewandelt om en nabij deze winterse handelsweg. Vóór de pelgrims van deze handelsweg gebruikmaakten, was hij reeds van groot belang. Zoutleeuw bezit een Romaansgotische Sint-Leonarduskerk, reeds van verre te zien, net als zijn naamgenoot in het Franse Saint-Léonard-de-Noblat.

JACOBSSTAF

Leuven werd een van de belangrijkste plaatsen op de route, lag aan de NiederstraBe waarlangs pelgrims uit het Noorden en uit de Duitse en OostEuropese landen naar Sint-Jacobin Galicië trokken of terugkeerden. In Leuven werd in 1225 de in hoogRomaanse stijl gebouwde Sint-Jacobuskerk ingezegend. Hij werd gebouwd op de Biest, een laaggelegen zompig terrein aan de overkant van de doorgang over de Dijle. Helaas sloeg op 2 januari 1350 de bliksem in waardoor Jacob tijdens een allesverwoestende brand het loodje legde. Slechts de toren werd gespaard. Mathijs de Laynes herbouwde tussen 1467 en 1484 de SintJacob in Brabantsgotische stijl. In 1963 werd de kerk definitief voor de eredienst gesloten. Zijn stoere Westertoren heeft tot op de dag van vandaag brand en eeuwen getrotseerd. Het schuttersgilde van Leuven, Gulde van Sint-Jacobsgeheten, ontving in 1526 haar reglement. Het aantal gildenbroeders wisselde tussen de 30 en de 45. Naast de militaire en burgerlijke diensten nam het godsdienstige element een grote plaats in. Tijdens de vier grote processies van de stad stapten de gildenbroeders met pijl en boog trots mee. Op 25 juli, feest van hun patroon, kwamen zij in vol ornaat bijeen en trokken naar de kerk om er de plechtige Mis bij te wonen. Het koningsschieten was een vast onderdeel van deze feestelijke dag. Voor deze gelegenheid werd de gaai of de koningsvogel boven op de toren van de kerk geplaatst! Op 21 januari 1795 werden de gilden door de Franse bezetter ontbonden, al hun archieven, wapenborden en vlaggen op de Grote Markt verbrand. Hun kunststukken prijken nu in veel Franse musea. In het stadsmuseum van Leuven zijn nog vele door het schuttersgilde gebruikte voorwer-

-

2005

pen te zien. Leuven bezat ook gasthuizen die als opdracht hadden pelgrims en arme reizigers onderdak te geven. Het oudste passanten-gasthuis was dat van SintLaureys. Het werd opgericht in 1290 en het was gelegen aan 'den Blijden Hoek' (nu Blauwe hoek) nabij de Brusselsestraat en de Goudsbloemstraat. Wanneer de pelgrims toegelaten werden ontvingen zij een houten schotel waarop bonen met haring waren gelegd én een pint bier. Er waren bedden 'in goeden staat' voorhanden. Helaas resten nu nog enkele muurfragmenten als gevolg van de afbraak in 1806.

Via Callia Belgica Deze weg maakt voor een deel gebruik van de NiederstraBe uit Aken. Er zijn documenten bewaard gebleven van de, in 1264 overleden, monnik Albert van Stade, die rond 1240 een pelgrimsreis naar Compostela ondernam vanuit de Noord-Duitse Hanzestad Stade, vandaar de naam. W i j schreef secuur alle steden op waar hij vanuit zijn startplaats langs kwam. Aangekomen te Heerlen ging hij naar Maastricht, het oude Mosae Trajectum, alwaar de rivier de Maas werd overgestoken door zowel reizigers als pelgrims uit Keulen en Aken. Dan doet hij Tongeren en SintTruiden aan, passeert diverse andere plaatsen en komt zo in Nijvel, de hoofdstad van het oude Brabant, met haar Sint-Gertrude, een juweel uit 1046. De Sint-Jacobuskerk zal net klaar zijn geweest toen Albert van Stade hier aankwam. Hij vervolgt zijn weg richting Binche, Maubeuge en diverse andere plaatsjes om in Saint-Quentin de grote route naar Parijs te nemen. Monnik Albert bracht de nacht door in kerken, kloosters, hospices en logementen langs de route, waarvan vele de naam van Jacobus droegen. Deze Via Callia Belgica is dankzij de vele bijzonderheden in Alberts aanteke-

PAGINA 2 3

ningen bijna letterlijk op de voet te volgen! (Zie Jacobsstaf nr. 44).

Via Mosana De naam zegt het al: de weg langs de Maas. In de Middeleeuwen een belangrijke route voor de uit oostelijke richting komende pelgrims. Zij volgden dan het dal van de Maas. Maar eerst vanuit Aken naar Moresnet. (Tegenwoordig loopt men via de Processieweg naar het mirakelbeeldje van Maria. Sinds de 18de eeuw wordt het vereerd, eerst in de eik waarin het gevonden !werd, maar later in de kapel van Moresnet. (Gelijk een mooi begin voor de lange weg inaar Compostela!) Via Clermont naar Luik, waar de weg vanuit Maastricht aantakt. Verder langs de steden Flône, Hoei, Andenne, Namèche en de stad Namen, die maar liefst een kerk, klooster, kapel en een hospice allemaal aan Sint-Jacobus gewijd bezit. Vanaf de 1Ode t/m de 12de eeuw ontstaan langs deze route abdijen, kloosters en hermitages. De abdij Saint-Laurent te Luik is ontstaan in de 10de eeuw en in Flône werd reeds in 1080 een hospice voor reizenden gebouwd op de ruïnes van een oud Romeins onderkomen. Begin 12de eeuw zagen de Cluniacenser kloosters te Namèche en de Saint-Victor te Hoei het licht. In deze tijd werden vele andere gebouwen ter ondersteuning van pelgrims opgericht. Vervolgens gaat deze weg via Haut-Ie-Wastia, Dinant, Hastière en Civet waar hij bij Saint-Quentin aansluit op de grote route naar Parijs. Bij Givet kan ook gekozen worden voor Parijs via Reims. (Zie Jacobsstaf nr. 56).

klinkt de (uitputtende) wielerronde Luik Bastenaken (Bastogne) - Luik als muziek in de oren. Bastogne heeft helaas ook een andere betekenis voor velen. Hier in de buurt begon na de eerste week van december 1944 het 'Ardennen offensief', dat ten koste ging van vele, vele doden, getuige de Erevelden. Sint-Jacobuskerkenzijn te vinden in Harzet, Fosse-St-Jacques(van de route af), Mont-Fontenailleen Messancy. In Longwy is er keuze: richting Verdun, Châlons, Troyes, of: Metz, Nancy, Dijon.

CR 12 Amsterdam

- Parijs

Vanuit Nederland loopt vanaf Bergen op Zoom dit deel van de GR 12 door België, gaat Iángs Antwerpen heen, maar doet wel Lier aan. Dit oude stadje aan de sarnenvloeiing van Grote en Kleine Nete, is als Schoon Lier, bekend geworden door de

L,uik- Longwy Deze route loopt dwars door de Ardennen, over bergen en dalen. Er bevinden zich plaatsen met kloosters zoals Aywaille, Hlouffalize en Bastogne. Voor fietsfanaten

PAGINA 26

Schoon Lier, Felix Timmermans

boeken van Felix Timmermans. De SintGummaruskerk uit 1425-1540 en de vlakbij

JACOBSSTAF -

-

Mechelen. Foto: José Wienk

gelegen Sint-Pieterskapel uit 1225 met een geschilderd plafond, zijn de moeite van het bezichtigen waard. Vanuit Lier pelgrimeerde Janvan Berchem in 1494 naar Jeruzalem en Rome. Op de terugweg nam hij Compostela en passant even mee! Na Mechelen en Brussel aangedaan te hebben eindigt dit deel van de CR 12 bij Kasteelbrakel, niet ver van Brussel. Een bijna gelijke route overschrijdt via Breda en Calder, met zijn Jacobuskapel, de Belgische grens. Ook hier liggen Antwerpen en Mechelen aan de grote weg die naar Brussel voert en verder aansluiting heeft op Bergen. Aldaar keuze uit Valenciennes of Saint-Quentin. Nadat de zeehaven van Brugge verzand was, nam Antwerpen als havenstad die taak over en kwam in grote bloei. We kennen deze kunststad allemaal wel van de grote schilders Rubens, Van Dyck en Jordaens, maar ook van de schitterende gebouwen, zoals de O.L. Vrouwekathedraal en niet te vergeten de in laatgotische stijl opgetrokken Sint-Jacob!In de Rubenskapel rust de 'meester' met boven zijn graf zijn beroemde schilderstuk: 'Heilige Maagd en de Heiligen'. Beroemd werd deze stad als leverancier van de fraaie, over de hele wereld verscheepte, Antwerpse houten re-

2005

tabels (altaarstukken). Mechelen, een stad waar je schitterende gebouwen uit lang vervlogen eeuwen nog kunt bewonderen. In de tijd van Margaretha van Oostenrijk, 16de eeuw, was Mechelen de feitelijke hoofdstad der Nederlanden. Na haar dood nam Bruisel deze taak over. De Brusselsepoort, waar de pelgrims doorgingen, maakte deel uit van de stadsomwalling van f 1300. Hij heeft twee markante torens. Dat Brussel een echt centraal punt was blijkt wel uit de vroegere stadspoorten met namen als Leuvensepoort, Antwerpsepoort en de Hallepoort, waarin nu het museum van de Militaire geschiedenis van de Middeleeuwen tot de 18de eeuw gevestigd is. Buiten staat een monument uit 1999, een soort menhir, ter ere van de pelgrims, zij trokken allen door deze polort richting Compostela!

Startplaatsen in België Aalst Het oude handelsstadje aan de Dender, liggend aan de Handelsweg, is uitgegroeid tot een van de kunststeden. Het OudHospitaal staat in de oudste Karolingische kern van Aalst. Kunstschatten uit o.a. de School van Rubens en Jeroen Bosch zijn hier te zien. Ook de zogenaamde Dubbele Lepel: van 1242-1803 werd te Aalst uit iedere zak graan een dubbele lepel geschept voor het hospitaal. Vanuit deze plaats vertrokken pelgrims om via Lessines, met een St. Jacobus Broederschap, en Ath ook met eenzelfde Broederschap en een St. Jacobus hospice, zich in Valenciennes aan te sluiten op de weg naar Parijs. Ath, eertijds een bielangrijk vestingstadje, waarvan het imposante in 1150 gebouwde kasteel slechts de machtige Tour de Burbant over is.

PAGINA 27

JACOBSSTAF

-

2005

In deze beiaard hangt een klok met een groot gat erin. Niemand weet het hoe en waarom van dat gat. De bekendste Jacob van de stad is niet ónze Jacobusmaar Jacob van Artevelde, maar tóch (1 290-1 345). Wie kent niet dit beroemde lied uit het boekje Kun je nog zingen, zing dan mee uit 1906.

Klokke Roeland

C8ent,preekstoel met Jacobus Foto: Tieleke Huijbers

Gent Gent is zonder meer hét hoogtepunt van de route, ook de stad waar Karel V in 1500 geboren werd. De Sint-Baafskathedraal, met het bekende Lam Gods van jan van Eyck, is op zich al een reis waard. U hoort er ongetwijfeld het schimmige verhaal van de rechtvaardige rechters, afgebeeld op twee panelen die in de jaren dertig van de vorige eeuw op een mysterieuze wijze zijn verdwenen. Elke paar jaar ontstaat wel wleer een hype omdat de oplossing van het m~ysterienabij is. Wellicht is zo'n mysterie een belangrijk exportartikel geworden! O~okde historische binnenstad herinnert aan de rijke middeleeuwen. Het raadhuis met zijn belfort met daarin zoals in alle Vhaamse steden het carillon of de beiaard. P A G I N A 28

Boven Gent rijst, Eenzaam en grijsd, 't Oud Belfort, zinbeeld van 't verleden; Somber en groots, Steeds stom en doods, Treurt de oude held op 't Cent van heden; Maar soms hij rilt, En eensklaps gilt Zijn bronzen stemme door de stede. Trilt in uw graf, Trilt Gentse helden, Gij, Jan Hyoens, Gij Artevelden; Mijn naam is Roeland, 'k kleppe brand En luide storm in Vlaanderland! Artevelde voorman van de rijke burgers maar ook van de gewone Gentenaren onderhandelde met de Engelse Koning. Deze verbood de uitvoer van wol en levensmiddelen. Dit werd de doodsteek voor handel en economie. Aanvankelijk als volksheld bejubeld werd Jacob van Artevelde vermoord nadat hij koning Edward III in 1340 liet uitroepen tot koning van Frankrijk. Sic transeat gloria mundi: zo vergaat's werelds roem. In deze stad speelde zich in 1536 een drama af. Lieven De Caluwe was naar Compostela gepelgrimeerd en na al zijn verplichtingen in de kathedraal aldaar volbracht te hebben was Lieven geheel opgelucht. 'Daar moet op gedronken worden', zal hij gedacht hebben en ging naar Paloma Negra, een Vlaamse herberg in Compostela. Hij kon zijn geluk niet op en dronk teveel, helaas. Hij vertelde de waarheid over de niet opgehelderde moord op poorter Antheunis Van den Bossche: hij had de moordenaar een handje geholpen.

JACOBSSTAF -

Landgenoten die eerder thuis waren dan Lieven maakten dit bekend in Gent. Bij terugkeer werd Lieven ingerekend, gevonnist met de moordenaar en beiden stierven op de brandstapel. De route gaat verder via Oudenaarde en Doornik met een Sint-Jacobuskerk, een St. Jacobsgasthuis met een hieraan verbonden Broederschap. In een 15de eeuws Cartuarium werden alle gegevens van dit gasthuis vanaf 1 mei 1351 opgetekend tot 1512. De eerste bladzijde is versierd met twaalf miniaturen, die M. Madou in Jacobsstaf nr. 40 'uit de doeken' doet. In 1488 gaat Janvan Doornik, koopman en leerlooier uit Valenciennes, samen met Heer Willem, priester te Douai, op tocht: Rome, Jeruzalem en Compostela zijn het doel. Ze vertrekken op 25 februari. Thuiskomst op 7 maart 1489. De koopman in Janhad niets ingeboet: zijn eerste vraag in bekende omgeving betrof de stand van de koersen en de waarde van de diverse muntsoorten. Zijn reisverslag is als een kopie uit 1549 in het Frans geschreven. Jan wordt hierin genoemd als Jehan de Tournay. (Zie Jacobsstaf nr. 47).

Brugge De relatie tussen Jacobus en Brugge blijkt uit het bestaan van het 'Itinerarium Brugense', het Brugse reisboek, daterend waarschijnlijk van +_ 1380, maar dat op het einde van de 15de eeuw in een Codex werd opgenomen. Het werd besteld door Dom Mercatello, abt van de Sint-Bavo te Gent. In het tweede hoofdstuk van dit reisboek worden de routes vanuit Brugge naar Santiago behandeld. Vertrekplaats Brugge via Torhout, Roeselare waar gekozen kan worden voor Douai - Cambrai - SaintQuentin, of voor Arras - Amiens (met een verblindend schone kathedraal) - Parijs. Brugge, de oude Hanzestad wier glorie is

2005

Brugge, lerusalemkerk, 1Se eeuw Foto: Tieleke Huijbers

vergaan door de verzanding van het Zwin in de 13de eeuw is zeer zeker een paar dagen het bezoeken waard. Uit de glorietijd is heel veel van vroeger bewaard gebleven gelukkig. De O.L.vrouwekerk met een beeld van Michelangelo Buonarotti, de praalgraven, te veel om op te noemen! De uit f 1240 stammende Sint-Jacobuskerk met meerdere beelden van zijn patroon. De Heilig Bloedbasiliek bestaat uit twee kapellen, gebouwd in 1139-1 149. Elk jaar wordt met Hemelvaart nog de H. Bloedprocessie gehouden, startend vanuit deze plek. Niet ver van Brugge, nog meer in het noordwesten, ligt Lissewege met een indrukwekkende kerk met in een van dle ramen een afbeelding van onze Jacobus.In de dorpskom staat het Jacobushuis, een

P A G I N A 29

logiesadres voor de minder draagkrachtige pelgrims. In de buurt staat de gotische tiendschuur van de cisterciënzerabdij Ter Doest. Heel goed via Sluis bereikbaar is ~ardenbur~ waar , zich in de kerk een van de slechts drie afbeeldingen bevindt van ]
Ileper Vanuit deze stad leidt de weg rechtstreeks naar Lille en verder richting Parijs. In 1512 pelgrimeerde jan Taccoen, Heer van Zillebeke, Grootbaljuw van Komen bij leper. Niet zomaar iemand dus. Hij ging per schip naar Compostela. Hij vertrekt uit Nieuwpoort op 18 maart. Zijn tocht verloopt niet zonder pech, door storm komt ziijn schip terecht in Lissabon. Zo ziet hij nog eens wat van de wereld: olifanten en elen slavenmarkt. Ten slotte bereikt hij op Goede Vrijdag 9 april Compostela. Ondanks de enorme drukte vindt hij uiteindelijk nog een plaatsje in de Vlaamse herberg De Drie Zuilen. De uitleg in de kathedraal vindt hij maar niets en op Paasmaandag verlaat hij teleurgesteld Compostela. Per paard rijdt hij naar La Coruña om per schip huiswaarts te keren. Ziijn reisverslag hield hij bij in het Vlaams, maar schreef dat later in het Frans over. De enige tekst, bewaard in het Frans: 'Et moi qui suis Flamen et en faisant mon voyage, Ie mit tout en Flamen et moy apres mon venue, j'ai translaté de Flamen en Franchoys qui m'était peine en rompement de tête.' Adel verplicht. (Zie jacobsstaf nr. 47). Helaas is de middeleeuwse Vlaamse stad lelper in de vorige eeuw bekend geworden door de 'Eerste Grote Oorlog' van 1914-

P A G I N A 30

1918. Alle monumenten, zowel de rijke Lakenhal als de kathedraal Sint-Pieter, werden vernield. Heel het golvende land rond leper is in die Eerste Wereldoorlog vele malen omgeploegd om loopgraven aan te leggen en de vele, vele doden te begraven. Rondom leper begint het landschap heuvelachtig te worden met als hoogste punt de in de verte gelegen Katsberg (Mont des Cats) nabij Poperinge met boven op de berg een trappistenabdij. leper is gelukkig schitterend gerestaureerd. In de Lakenhal is een indrukwekkend museum gewijd aan de oorlog. Nog elke avond wordt om 20.00 uur deze oorlog in herinnering gebracht door een korte maar indrukwekkende plechtigheid aan de Menenpoort, waar de oorlogsgevallenen worden herdacht door het blazen van de Last Post. Het hele verkeer wordt stil gezet en er is ook altijd veel belangstelling uit binnen- en buitenland. 'Eruit zien als de dood van Ieperenf, is een uitdrukking die hier vandaan zal komen. De route sluit goed aan op de Franse routes die in verschillende gidsen worden beschreven. Het i s ook in deze hoek van de Nederlanden dat er aansluiting is met de routes vanuit Engeland en wel via de havensteden Duinkerken en Calais en wat verder naar het Zuiden het Franse Boulogne.

La Voie de Vézelay (CR 654) Hierin wordt het gedeelte vanaf Namen via Dinant, Doische en Oignies-en-Thiérache in België behandeld. Verder gaat de route door Frankrijk via Reims, Châlons-enChampagne, Auxerre en Vézelay tot Nevers.

Postwegen vanuit België Reeds in de late middeleeuwen, in elk geval sedert 1501, bestond er een geregelde

postroute tussen Brussel en Madrid. In 1501 werd Franz von Taxis (van het bekende Duitse postkoetsengeslacht Thurn und Taxis) benoemd tot postmeester met als hoofdvestiging Mechelen. Enkele jaren later, in 1507, werd het 'postkantoor' van Mechelen naar Brussel verplaatst. Brussel werd toen het centrum van een spinnenweb van geregelde postroutes die bestonden tussen de verschillende landen van het uitgestrekte Habsburgse Rijk. Van Brussel via Parijs naar Spanje en van Brussel langs Moezel en Rijn naar Augsburg (waar de geldmagnaat en financier, van kerk en vorstenhuizen, Fugger was gevestigd) Van daar naar Innsbruck en over de Brennerpas naar Venetië en Rome. Al deze steden waren regionaal regeringscentrum, handelscentrum of kerkelijk centrum. Alle diplomatieke post ging voornamelijk langs deze routes. Zo werd de post vanuit Wenen naar Madrid niet rechtsreeks via een route ten zuiden van de Alpen vervoerd maar via Brussel. In 4 dagen kon in het jaar 1505 een poststuk vanuit Brussel in Lyon worden bezorgd. In vijfeneenhalve dag was Innsbruck bereikbaar. Toledo moest in de zomer twaalf dagen op zijn post uit Brussel wachten. Voor Cranada kwamen er nog eens drie dagen bij voor deze Vlaamse post bij hen in de brievenbus belandde.

Naschrift Bij het schrijven van dit artikel hebben de schrijvers gebruik kunnen maken van artikelen die de laatste jaren tn het tijdschrift van onze zusterorganisatie De Pelgrim zijn verschenen. Veel dank voor de hulp die wij hierbij mochten hebben. Voor de hoofdroutes hebben wij ons gebaseerd op de voortreffelijke kaart van het Waals Genootschap. De gebruikte gidsen: West- en Midden-België ANWB (1 981) CR 654 Sentier de Saint-Jacques-de-Compostelle(2001) La Voie de Vézelay (Frans) ISBN 2-85699-870-4 Pied à terre Singel 393, 1012 WN Amsterdam CR 128 Oost "Vlaanderenroute" (1 990) Aalts - Kanne Van Stralenstraat 40, 2060 Antwerpen CR 12 "Amsterdam - Parijs" (2002) Bergen op Zoom - Kasteelbrakel Van Stralenstraat 40, 2060 Antwerpen Via Callia Belgica (1 999) De Hélécine a Saint-Quentin (Frans) SCR asbl, BP 10, 4000 Liège Pied a terre Singel 393, 1012 WN Amsterdam Via Mosana (2002) Aix-la-Chapelle - Namur

Dit postwegennetwerk betekende dat er betrouwbare overnachtingsplaatsenwaren, interessant ook voor onze jacobusvereerders. De rijken onder hen en hoge kerkelijke functionarissen liepen immers niet het gehele stuk maar trokken op paarden vergezeld van hun hofhouding zuidwaarts. Een net van postherbergen en kloosters verzekerde zeker de rijkere pelgrim van een goed onderdak voor zichzelf, zijn hofhouding en de paarden.

Maastricht - Liege (Frans) Les Amis de Saint-Jacquesa.s.b.1. Chemin des Ajoncs, 2, 8-5100 Wepion Pied à terre Singel 393, 1012 WN Amsterdam

PAGINA 311

IACOBSSTAF

-

2005

Dagboek - Bij Tomás - Zondag 18 maart 2001

jan Galjé

se leven met Tomás deelden en twee zich met de tempeliers verwant voelende bezoekers, Jorge en Hildeberto. Andere pelgrims waren er niet. Die waren medio maart van dit jaar langs de gehele camino trouwens nauwelijks te vinden. Ik werd uitgenodigd aan tafel plaats te nemen en te genieten van de koffie die mij werd voorgezet. Ik had besloten om van mijn verblijf temidden van de moderne templarios gebruik te maken om eindelijk iets meer te weten te komen over dit voor mij tamelijk onbegrijpelijke fenomeen. Ik ben niet geheel onwetend aangaande het middeleeuwse TemToen ik na het traditionele klokgelui en de pelridderschap en zelfs vertrouwd met het gastvrije begroeting door Tomás zijn werk van Bernard van Clairvaux die voor hen een leefregel schreef, maar het verschijnsel 'moderne tempeliers', nee, daar had ik mij tot dan toe nog geen enkele voorstelling van kunnen maken. Ik trachtte dan ook een gesprek in die richting aan te gaan, maar veel verder dan 'er zijn er wel duizend in Spanje', of, 'we hebben zoveel idealen', of, 'de tempelier van Sambol is geen tempelier en jato van Villafranca i s een valse tempelier', veel verder dan dat R'efugio Manjarin Foto: Tieleke Huijbers kwam ik niet. En zo bleven dus de geheimen van het woonstede betrad, was het daar, mede gemoderne tempelridderschap bij mij voorzien het beperkte oppervlak van de ruimte, alsnog in nevelen gehuld. een drukte van belang. Naast Tomás bevonden zich daar Maria, een Braziliaanse Inmiddels probeerde ik mij een voorstelling dertigster en Manu, een baardige te maken van het verdere verloop van mijn Spanjaard, die voor een tijdje het dagelijkverblijf. Een veelbetekenend element hierin De eerste twee keren dat ik langs de camino ging, heb ik de refugio van Tomás in Manjarin aan mij voorbij laten gaan. Ik heb mij toen weliswaar welwillend het begroetingsceremonieel en de waterige koffie laten welgevallen, maar tot een verblijf van meer dan een kwartiertje in de mini-bidonville van (deze moderne tempelier voelde ik mij aller,minst aangetrokken. Nu, in het jaar van mijn derde camino, meende ik mij echter niet met recht 'caminoveteraan' te mogen noemen zonder de ervaring van ten minste één nacht i n de schamele burcht van deze moderne tempelridder.

PAGINA 3 2

JACOBSSTAF

vormde een vertikale ladder die door een gat in het plafond toegang gaf tot een obscure ruimte onder een laag zadeldak. Dat zal dan wel de slaapplaats zijn. Zou ik mij daar dan maar niet eens gaan installeren... Het lukte mij aardig om samen met mijn rugzak de steile klim naar boven te volbrengen. Nadat op zolder mijn ogen zich hadden aangepast aan het duister en ik tot de conclusie was gekomen dat enige vorm van verlichting hier niet te verwachten viel, probeerde ik mij voor te stellen hoe de twintig pelgrims, die men toch beweerde hier in het hoogseizoen liefdevol te herbergen, bezig zouden zijn zich op deze zolder rondkruipend met hun rugzakken een slaapplaats te verwerven. De mijne genoot inmiddels de luxe van vier slaapmatjes op elkaar en dicht bij het gat in de vloer in verband met het daardoorheen vallend schemerlicht en een snelle vluchtmogelijkheid bij brand. Mijzelf hield ik inmiddels steeds maar voor: 'Het zal wel morgen worden...'. Terug in de verblijfsruimte leerde ik dat er drie soorten water waren: water om te drinken uit flessen, water om te koken uit een bron en water om de afwas te doen uit de regenton. De kraan boven de gootsteen gaf in het geheel geen water en het leek mij ongepast om te vragen naar water om lijf en leden te reinigen. En weer probeerde ik mij voor te stellen hoe die twintig pelgrims na een snikhete dag in juli, die toch van nature om meer water vraagt dan deze kille dag in maart, wat betreft de zelfs voor een weinig veeleisende pelgrim toch noodzakelijke eerste levensbehoeften, nog enigszins aan hun gerief zouden kunnen komen. Tegen het vallen van de avond ontstond er beweging in de groep. Tomás hulde zich in een kort, wat smoezelig wit gewaad waar-

-

2005

op tempelierskruisen waren aangebracht. Ook de anderen trokken iets aan wat ooit wit geweest moest zijn. Ik begreep dat men bezig was met het voorbereiden van een eredienst. Mij was al duidelijk geworden dat het op die dag, 18 maart, voor de tempeliers een feestdag was, namelijk de gedenkdag van de dood in 1314 van de laatste twee grote tempeliers uit de gleschiedenis, Jacques de Molay en Ceoffroy de Charnay, die in Parijs stierven op de brandstapel. Voor de tempeliers is dat de belangrijkste dag van het jaar. Voor het huis werd een takkenbos opgericht en aan een aantal houten palen waren vuurpotten bevestigd in de vorm van lege conservenblikjes met daarin in olie gedrenkt krantenpapier. Tegen de gevel van het huis werden twee grote zwaarden en een paar kleine vlaggen aan bonestaken opgesteld. Het geheel bood een toegewijde, maar povere aanblik. De vijf aanwezigen gingen in een kring om de brandstapel heen staan. Hoewel ik mij enigszins afzijdig had opgesteld, werd ik toch ook in de kring getrokken. Eerst liepen Jorge en Tomás wat met de grote zwaarden zwaaiend rond. Nadat het vuur door Tomás was ontstoken, putte hij zich uit in gebeden en acclamaties tot God en vooral ook tot de aartsengel Michael: voor het heil van de wereld, voor liefde en vrede onder de mensen, voor de tempel van jerusalem, voor de eer van Gods naam. Met name dit laatste element had een centrale plaats in de ideeënwereld van de middeleeuwse tempeliers. Hun wapenspreuk was dan ook een vers uit psalm 1 1 3 dat luidt: 'Non nobis Domine, non nobis: sed nomini tuo da gloriam' (Niet aan ons Heer, niet aan ons: maar aan u w naam geef alle eer'). Tomás zong dit vers met onvaste stem en op onnavolgbare metlodie. Daarna werd er nog langdurig en zwijgend in de kring gestaan, waarbij de

PAGINA 33

voornaamste activiteit bestond uit het steeds maar weer aansteken van de kaarsen die wij in de hand hielden en die telkens door de straffe wind werden uitgeblazen. Het maken van foto's dat hierop volgde vond ik persoonlijk een wat profaniserend onderdeel van de eredienst. De ceremonie werd besloten met het langdurig en innig omhelzen door Tomás van alle leden van de groep, waarbij tal van zegeningen en goede wensen werden uitgesproken. Ook ikzelf mocht zijn krachtige omarming ondergaan. Manu vertrouwde mij nog toe: 'Er is zoveel energie op deze plaats'. Ikzelf onderging de ceremonie echter meer als een wat potsierlijk theater, terwijl ondanks al mijn openheid en ontvankelijkheid de veronderstelde energie en kracht toch goeddeels aan mij zijn voorbijgegaan. Na de eredienst zette men zich aan tafel. Tomás nodigde mij uit om aan de maaltijd deel te nemen. Ik wierp tegen: 'Maar jullie zijn een familie en ik...'. Mij werd echter duidelijk gemaakt dat door wat wij samen hadden beleefd, ik ten minste voor die dag leen deel van de familie geworden was. Om uiting te geven aan mijn dankbaarheid deel te mogen hebben aan de intimiteit die ontegenzeggelijk aan tafel heerste, vroeg ik Tomás of hij er bezwaar tegen zou hebben als ik voor hen zou zingen. Ik wilde hen laten horen hoe het 'Non nobis Domine, non nobis' klinkt in de zogenaamde 'tonus peregrinus' tijdens de zondagse verspers in benedictijner- en trappistenkloosters. Hoewel mijn stem door de jaren heen ernstig aan kwaliteit heeft ingeboet, stond ik verbaasd van haar vastheid en stabiliteit in deze kleine en bedompte ruimte. Na de maaltijd ben ik naar boven gegaan en op de tast in mijn slaapzak gekropen. Na enige tijd kwam ook Manu naar boven gestommeld. Tomás en Maria sliepen be-

P'AGINA 3 4

neden. Ik denk elk in een eigen bed. Met Manu was er iets vreemds aan de hand. Hoewel er voldoende ruimte was tussen mijn hoofdeinde en het gat waardoor hij naar boven kwam, viel hij bijna over mij heen. Ik dacht bij mijzelf: 'Vanwaar zo onvast op zijn benen?' Daarna ontspon zich tussen de beide verdiepingen van het huis een twistgesprek tussen Tomás en Manu, waarbij de stem van Manu een beangstigend gewelddadige toon aannam. 'Ha bebido' (Hij heeft gedronken), hoorde ik Maria tegen Tomás zeggen. Behalve de bescheiden fles rode wijn die tijdens het avondmaal aan tafel was rondgegaan, had ik geen enkel spoor van alcohol in het huis kunnen waarnemen. Het 'zuipen als een tempelier' werd daar voor mij dus op geen enkele wijze waargemaakt. Ik had dat als weldadig ervaren, maar nu bleek alsnog het vermoedelijke bestaan van een verborgen alcoholcircuit. Op zolder stak Manu voor het slapen gaan een shaggie op (men rookte er Samson als schoorstenen). Ik zag de vonk heen en weer pendelen van de mond van Manu naar het asbakje op de houten vloer. Ik voelde mij verplicht om wakker te blijven tot die vonk zou zijn uitgedoofd. Daarna heb ik onverwacht redelijk geslapen. Tijdens het ontbijt met Tomás en Maria voelde ik mij ongemakkelijk, omdat Maria mij voortdurend veelbetekenend en uitdagend zat aan te kijken. Hoewel een leeftijdsverschil van dertig jaar ons scheidde en ik van nature gevoelig ben voor generatiegrenzen, voelde ik mij toch verlegen worden onder haar brutale aankijkerij. Ik vond dat ik hier snel weg moest zijn. Na een warm omhelzend afscheid van elk van beiden ben ik, letterlijk uitgeluid door Tomás, toch maar weer op pad gegaan.

IACOBSSTAF

-

2005

Stationsstraat 51 5751 H B Deurne Holland Tel.: 0031-493-318261 Fax: 0031-493-318274 [email protected]

Heimwee naar de Camino ? Kennismaken met de Camino ? Onze culturele rondreis brengt U onder leiding van een deskundige reisleider, die zèlf de Camino meermaals gelopen heeft, in 14 dagen langs alle hoogtepunten per luxe touringcar. De prijs op basis van half pension en 2-pers. kamer bedraagt € 985,= p.p. toeslag 1 pers. kamer € 125,= . Vertrekdata bij voldoende deelname 30 april, 15 mei en 8 oktober.

Onze reizen kenmerken zich naast deskundige reisleiding door het "all-in" karakter. Entree's, excursies (ook facultatieve) zijn in de prijs inbegrepen. "All-in" betekent naast overnachtingen in de betere hotels, ook een uitgebreid ontbijt, een 3-gangen diner incl. 1 glas wijn. Wij reizen uitsluitend met Kema-Keur gecertificeerde touringcarbedrijven. Meerdaagse reizen worden gereden in "royal-class-uitvoering" (maximaal 36 personen).

Overige bestemmingen Korte rondreizen: vertrekdata: Thorn-Maaseik dagtocht € 90,= di 2614 wo 116 do 1417 Maastricht-Luik-Aken 2 dgn. € 145,= wo 2714 di 1917 wo 7112 Brugge-Gent-Antwerpen 4 dgn. € 3 15,= za 512 ma 2811 Brussel en omgeving 4 dgn. € 355,= zo 1017 Het andere Parij s 4dgn.€355,= ma713 ma1919 Bastogne-Verdun 5 dgn. £ 445,= zo 317 zo 2818 Langere rondreizen: Trier-Metz-Luxemburg Picardië (Frankrijk) Duitsland en Tsjechië

6 dgn. € 495,= 6 dgn. £ 495,= 9 dgn. € 625,=

(incl.Dresden en Praag)

12 dgn. € 895,= combi 3 Jacobroutes (Arles, Vezelay en Ie Puy)

zuid-west Frankrijk noord-spanje

za 2516 za 1816 za 618 ma 2813 (2" Paasdag) ma 2619 ma 24/10 ma 14111 zo 516 zo 2417 zo 1418

15dgn.C 1085,= zo 1014 zo419

Alle reizen excl. l-pers.toeslag; mindeelname 20 pers Wij verzorgen ook uw reis enlof annuleringverzekering. Vanaf 20 personen verzorgen wij ook uw reis op maat. ( ook in combinatie met fietsen of lopen )

Kijk ook op onze website enlof vraag- onze reisgids aan.

PAGINA 35

JACOBSSTAF -

2005

Van de voorzitter Op 13 januari werd in Ootmarsum tijdens een officiële zitting de eerste cd met pelgrimsliederen uitgereikt van het kleinkoor ~Ootmarsum.Zowel de burgemeester van die plaats als ondergetekende, als voorzitter van het Nederlands Genootschap van Sint-Jacob, kregen een exemplaar. Ik schreef al eens, dat deze cd voor ons een bijzondere is. Ten eerste vanwege het feit dat een verzameling pelgrimsliederen als deze niet zo maar overal te vinden is, maar ten tweede vooral omdat we hopen dat hiermee nog een ander doel gediend wordt. Bezoekers van onze landelijke vergaderingen weten, dat een van de actiwiteiten tijdens de middagsessie van deze halfjaarlijkse gebeurtenis is, dat er gezongen wordt door een koor, tot op heden onder leiding van Herman Stokmans. Een amateurkoor dat het met twee repetities per jaar moet doen, en dan nog in wisselende samenstelling, bleek tot op heden te hoog gegrepen. De samenwerking met het koor uit Ootmarsum echter, bood de gelegenheid om eens met de dirigent van dat koor, Frans Heydemann en onze Herman Stokmans aan tafel te gaan zitten. Uiteindelijk resulteerde dat in de uitgifte van een neven cd, waarop een aantal partijen van liederen die ook op de bovenvermelde cd staan, wordt voorgezongen. Het idee is, dat iemand die mee zou willen zingen in het koor, thuis zijn of haar partij al net zo veel en net zo vaak kan inoefenen als gewenst. Op de landelijke repetitie moet dan het resultaat snel en goed tot stand kunnen komen. Wie nu onze voorjaarsvergadering wil bezoeken en inschrijft voor het onderdeel koor krijgt tevoren een opgave van de te oefenen liederen. De beide

cd's zijn bij ons "huis van Sint Jacob" in Utrecht te bestellen; de 'gewone' cd (met tekstboekje) kost £ 13/50 en is echt een aanrader voor iedereen, de oefen-cd is te geef voor 8 3,50 (beide exclusief verzendkosten). Het koor wordt de komende keer geleid door jan Louter. Op 15 januari vergaderden de regiocontactpersonen en het bestuur in Vleuten. Op deze dag werd het reilen en zeilen van ons genootschap besproken en werd wederzijds bijgepraat over perikelen en mogelijkheden. Uit de geanimeerde discussies bleek vooral dat de toenemende belangstelling voor het pelgrimeren, hier en daar leidt tot overbevolking in der regio, in die zin, dat vertrouwde locaties voor bijeenkomsten te klein zijn of dreigen te worden. Vooralsnog lijkt het erop dat er creativiteit genoeg is om een en ander op te lossen. Aan deze vergadering houd ik verder het plezierige gevoel over, dat zowel de door de wolgeverfde regiocontactpersonen als de nieuwkomers in het gezelschap zich met enthousiasme en deskundigheid voor hun genootschap sterk maken. En zonder een dergelijke inzet kunnen we niet! Tijs Dorenbosch

Refugio's in Nederland Ook in 2005 zijn de refugio's in Roermond en Houthem St. Gerlach vanaf 1 april weer geopend voor pelgrims op weg naar Santiago de Compostela.

IACOBSSTAF

-

2005

Algemene ledenvergadering 19 maart 2005, Utrecht De voorjaarsvergadering van het Genootschap wordt gehouden op 19 maart 2005 op dezelfde locatie als de voorgaande twee jaren, het Dr. F.H. de Bruijne Lyceum, Koningsbergerstraat 2, Utrecht, ca 10 minuten lopen van Utrecht CS. In het ochtendgedeelte van de voorjaarsvergadering vindt de algemene ledenvergadering plaats. Dan worden onder andere jaarverslagen, financiële zaken en bestuursmutaties aan de orde gesteld. De bestuursleden Tijs Dorenbosch (voorzitter), Theo van Dijk (algemeen secretaris) en Cees Rooijackers (onderhoudt o.a. contacten met de regio 's) zijn aftredend en herkiesbaar; Herman Hodes (bestuurslid algemene zaken) is aftredend en niet herkiesbaar. Er is dus minstens één vacature in het bestuur. Kandidaten voor een bestuursfunctie kunnen informatie krijgen en zich melden bij Tijs Dorenbosch, bereikbaar via Het Huis van Sint-Jacob. Na het officiële gedeelte zal de historicus Jac van den Boogard, verbonden aan het Sociaal Historisch centrum voor Limburg, een lezing houden met als thema "camino, kunst, cultuur". Aan het einde van het ochtendprogramma is er ruimte voor pelgrimservaringen. Dit programma-onderdeel werd in het verleden ook wel pelgrimsparade genoemd. De bedoeling is dat pelgrims in maximaal 5 minuten iets vertellen over bijvoorbeeld een verdrietig of geestig voorval, een ontmoeting, een ontbering of wat dan ook, dat hen tijdens hun tocht bijzonder heeft geraakt. Het is dus niet de bedoeling om een gedetailleerde beschrijving te geven van de gemaakte pelgrimstocht; de toe-

hoorders zijn vooral ge'interesseerd in hart en ziel van de pelgrim. Na de lunch vinden de werkgroepen plaats. Men kan zich voor één werkgroep inschrijven. Zoals gebruikelijk is er informiatie van ervaren pelgrims voor lopers en fietsers die nog op weg moeten gaan. De werkgroep herbergen (zie Jacobsstaf 2004164) geeft o.a. informatie over de mogelijkheid om hospitalero te zijn in Roncesvalles. De werkgroep spiritualiteit biedt gelegenheid tot verdieping en bezinning. Het koor "El Orfeón Xacobeo" zingt onder leiding van Herman Stokmans. Noten kunnen lezen is niet noodzakelijk; voor een luttel bedrag kan bij de ledenservice een oefen-cd worden aangeschaft, waarin de verschillende partijen worden voorgezongen. De werkgroep pelgrimswegen heeft tijdens deze voorjaarsbijeenkomst twee duidelijke thema's. Het bestuur wil graag onderzocht zien, of het wenselijk en mogelijk is in onls land (nieuwe) pelgrimsroutes te ontwikkelen. Ook moet worden nagegaan of, net alls op twee plaatsen in Limburg, kleinschalige refugio's kunnen worden gesticht (ern onderhouden). Wie geïnteresseerd is in meedenken en mee-ontwikkelen is van harte welkom bij de werkgroep. De werkgroep geschiedenis en cultuur; onder andere op zoek naar jacobalia i n Nederland, heeft als speerpunt gekozen om onderzoek te doen naar pelgrimshospitalen en pelgrimsbroederschappen.

P A G I N A 37

IACOBSSTAF

-

2005

Uiteindelijk moet dit natuurlijk leiden tot een publicatie enlof een lezing. Evenals bij de voorgaande werkgroep (pelgrimswegen) gaat het de deelnemers van deze werkgroep dus om het gezamenlijk tot stand brengen van een product. Wie geen behoefte heeft aan de werkgroepen kan natuurlijk ook in de pelgrimsreunie met medepelgrims ervaringen uitwisselen, al dan niet ondersteund door beelden in de meegebrachte foto-albums. Ook is er gelegenheid om een bezoek te brengen aan Het Huis van Sint-Jacobdat op deze middag voor belangstellenden geopend is. Zoals traditie is, vormt het Café SaintJacques weer de informele afsluiting van deze dag.

De Wheelie van Radical Design is een geheel nieuw product die voldoet aan de stoutste wensen van een lange afstandwandehar.vee1 meenemen zonder belasting op de schouders en rug!

Bent u geïnteresseerd en wilt u de Wheelie gratis een weekend testen?W i j lenen hem graag aan u uit! Neem contact met ons op voor een afspraak.

PAGINA 38

Opgave voor deze voorjaarsbijeenkomst geschiedt bij voorkeur door het vóór 1 maart a.s. opsturen van de volledig ingevulde adresdrager van deze Jacobsstaf aan het adres: Nederlands Genootschap van Sint Jacob, Lange Nieuwstraat 9A, 351 2 PA Utrecht. Adresdrager zoek? Stuur een brief of mail naar [email protected], maar vermeld dan duidelijk naam, adres, woonplaats en, indien mogelijk, lidnummer. Geef ook uw voorkeur voor het middagprogramma (werkgroep) aan en of u gebruik wenst te maken van de lunch (£ 6 / 5 0 ) . Zo ja, vermeld dan uw bank/gironummer i.v.m. automatische incasso. Theo van Dijk, algemeen secretaris

Mededelingen

Van droom tot werlcelijldieid Ben Teunissen

Landelijke Pelgrimsmis De Broederschap Sint Jacobus te Roermond nodigt alle pelgrims uit voor de landelijke Pelgrimsmis op 3 april a.s., aanvang 12.15 uur in de historische Munsterkerk te Roermond. Vertrekkende pelgrims worden uitgenodigd door de bisschop en verzocht vooraf hun naam schriftelijk op te geven aan het secretariaat van de Broederschap, de heer B. Brader, Kessenicherweg 2, 601 7 AA Thorn, e-mail [email protected]. De feestelijke plechtigheid wordt opgeluisterd door het befaamd Koninklijk Roermond Mannenkoor. Er wordt een Jacobswandeling langs het oude historische Jacobspelgrimspadgeorganiseerd.

Een bijzonder verslag van een pelgrimstocht naar Santiago de Compostela. Korte beschrijvingen van bijzondere ontmoetingen met meer dan 100 tekeningen die onderweg gemaakt en als ansichtkaart naar het thuisfront gestuurd werden.

Prijs € 12.50, exclusief € 2.25 verzendkosten ISBN 90-901871-5-4

Te bestellen via mail bij [email protected]

Herinnering aan uw tocht naar Santiago In opdracht van de Roermondse Broederschap van de Heilige Jacobus de Meerdere heeft de Neerse glaskunstenares Petra Verhees een prachtige glazen schaal ontworpen, waarin behalve de Jacobsschelp ook uw eigen schoenafdruk of bandenspoor kan worden verwerkt. De afdrukken worden gemaakt uit een mengsel van speciaal hiervoor gewijde aarde uit Santiago en Roermond. De schaal kan door familieleden van Santiagogangers worden besteld voor terugkerende pelgrims. Zij ondersteunen daarmee de aanschaf van de gebrandschilderde glazen ramen in de Jacobskapel van de Roermondse kathedraal. Voor informatie of bestelling kunt u contact opnemen Ben Brader, Kessenicherweg 2, 601 7 AA Thorn. E-mail: [email protected]

C@MINO De vertraagde tijd in Spanje. Het boek is de uitwerking van een internet daglboek, bijgehouden tijdens een spirituele wandeling in 2004 van de auteur naar Santiago de Compostela. Het is een persoonlijk verslag over pelgrimeren in een andere tijd en een andere ruimte, met andere mensen en hun verhalent. Maar ook een gids met achtergronden en praktische informatie om de lezer, die eigenlijk al zo lang twijfelt, te inspireren om echt op weg te gaan. Buen Camino! Binnenkort verschijnt de eerste druk van dit boekje (omvang circa 100 pagina's) in een beperkte oplage. Vijftig exemplaren zijn beschikbaar voor 10 euro plus 2,50 euro verzendkosten per exemplaar, over te maken op rekeningnummer 1912098 bij de Postbank van Maarten Valkenburg te Rotterdam.

P A G I N A 39

IACOBSSTAF

-

2005

Aanwinsten in de bibliotheek Routegidsen Frankrijk Geneve - Le Puy-en-Velay. GR 65, Sentier vers Saint-Jacques-de-Compostelle.FFRP, no. 650, traject van Genève naar Le Puy. Auf dem lakobsweg durch die Bretagne. Peter Lindenthal. Tyrolia Verlag. Route van St. Brieux via Nantes naar Poitiers. Les Chemins de Saint-lacques en Bretagne. Rando Editions. 3 Bretonse Jacobsroutes: van Le Conquet resp. Saint-Pol-de-Leon en Paimpol via Redon naar Clisson. Sur Ie chemin de Saint-lacques-deCompostelle depuis Ie Mont Saint-Michel. Gerard Rousse. Lepere Editions. Van Ie Mont Saint-Michel in Bretagne naar Saintes. La via Lemovicensis. Francois Lepere. Lepere Editions. Route van Vézelay langs Limoges naar Roncevaux. Le Chemin de Vézelay, de la Bourgogne aux Pyrenées. Jean-YvesGregoire e.a. Rando Editions. Van Vezelay via Perigueux naar Saint-Jean-Pied-de-Port. Guide du pelerin de Compostelle en Alsace. Jean-BaptisteCilio e.a. Lepere Editions. Tweetalig (Frans, Duits) over de Jacobsroute in de Elzas, van Straatsburg naar Belfort. De Cluny au Puy-en-Velay; De Lyon au Puyen-Velay. Chamina éditions. Twee aanlooproutes naar Le Puy. Routegidsen Spanje Nordspanien: lakobsweg. Michael Kasper. Outdoorhandbuch 71. Conrad Stein Verlag. Duitstalig gidsje over de Ruta del Norte langs de Spaanse noordkust. Two Roads to Santiago. Uitgave van Gobierno Vasco, het Baskische gouvernement. Engelstalige gids de Ruta del P A G I N A 40

Norte, en wel het Baskische gedeelte daarvan. lakobsweg - Via de la Plata. Michael Kasper. Outdoorhandbuch 116. Conrad Stein Verlag. Duitstalig gidsje over de route van Sevilla naar Astorga en Santiago. Pilgrim's Guide The Road to Santiago. Editorial Everest, voor Turespaña. Over de camino Francès, en de belangrijkste nevenroutes. Gedetailleerde overzichtskaart, schaal 1 : 800.000 en bijlage met overzicht van refugio's. (Niet in de handel verkrijgbaar) (Schenking) El camino de Santiago en Bici. Eloy Angulo e.a. Sua Ediozak. Spaanstalige gids over de camino Francès, speciaal voor fietsers.

Routegidsen Portugal Le Caminho Portugues, la via Lusitana. Francois Lepere. Lepere Editions. Franstalige gids, van Porto naar Saintiago. Santiago - Rotas do Alto Minho. Uitg.: Regiio do Turismo do Alto Minho. Tweetalige Portugees-Engelse gids over de routes in noordelijk Portugal. Met onderdakadressen. Routegidsen overige landen lakobswege - Wege der lakobspilger im Rheinland, Band 7 en 2. Karlheinz Flinspach e.a. Bachem Verlag. Duitstalige gids over de route van Wuppertal langs Keulen naar Aken en van KeulenIBonn naar Trier en Schengen. Die Bonifatius-Route von Mainz nach Fulda. E. Grönke e.a. Verein BonifatiusRoute e.v. Het lijk van Bonifatius werd in 754 na Christus naar Mainz gebracht, en

IACOBSSTAF

vandaar naar zijn laatste rustplaats Fulda. Na 1250 jaar kan men deze mooie tocht opnieuw volgen. Belgien: Jacobsweg Via Mosana. jens M. Warnsloh. Outdoorhandbuch 139. Conrad Stein Verlag. Duitstalig gidsje over de route Aken, Luik, Namen, Bruly (Franse grens). Jakobsweg: von Tillyschanznach Konstanz. Christoph Kasch. Outdoorhandbuch 142. Conrad Stein Verlag. Duitstalig gidsje over de Duitse jakobsroute van de Tsjechische grens langs Ulm naar Konstanz. Nurnberg to Konstanz. Pilgrim Cuides to the Roads through Europe to Santiago de Compostela. Alison Raju. Confraternity of Saint james. Engelstalige routebeschrijving van de Duitse Jakobsweg van Neurenberg naar Konstanz.

Routegidsen algemeen Partir a Compostelle; Manuel pratique La marche au long cours. Laurent Denis. Les éditions du Vieux Crayon. Cids over alles wat je als pelgrim tevoren zou moeten, kunnen of willen weten. Onderdak Cuide des lieux de silence. joachim Bouflet. Le livre de poche. Gids met beschrijvingen van 260 kloosters in Frankrijk. over spiritualiteit en logeermogelijkheden, de tijdstippen van de getijden en de routebeschrijving. (Schenking) Le Cuide Rouge Michelin. France 2003. Michelin Editions. De bekende Michelingids voor Frankrijk. Bij de Fransen thuis! Voordelig overnachten in Frankrijk. Editie 2004/2005. Uitgeverij Evron. Overzicht van 3.600 chambres d'hotes, gites en particuliere pensions. Chambres en Tables d'Hotes, 2004. Cites de Frances. Overzicht van meer dan

-

2005

8.900 particuliere overnachtingsadressen in Frankrijk. La Cuia Roja Michelin. Espana & Portugal 2003. Michelin Ediciones de Viajes. De bekende Michelingids. Camino de Santiago - Cuia Profesional. Turespana. Overzicht van hotels, rest,aurants, herbergen e.d. langs de camiino Frances, de Camino del Norte en de Camino Portugues. (Niet in de handel) Cuia Oficial de Campings Espana 20i04. Turespana. Overzicht van campings met hun voorzieningen in Spanje. Cuia de Planos Espana 2004. Turespana. Meer dan zestig Spaanse stadsplattegronden. Cuia de Hoteles Espana 2004. Turesparna. Cids met meer dan vijftienduizend inotels, hostals en pensions in Spanje. Miam-miam-dodo, Le Puy-en-Ve/ay/SairntJean-Pied-de-Port (GR 65), Edition 20Q4. Lauriane et jacques Clouteau. Les éditions du Vieux Crayon. Logeeradress~en en restaurants langs de weg van Le Puy naar St. Jean. Miam-miam-dodo en el Camino Francks. Christian Champion. Les Editions du Vieux Crayon. Logeeradressen en resta~urants langs de weg van Saint-jean-Piedde-Port naar Santiago de Compostela en Fisterra. Chemin de Saint-Jacques de Composte~lle - CR 65. Cuide d'informations pratiquies 2004. Le Puy. Beknopt overzicht van overnachtingsadressen en andere voarzieningen langs de GR65 van Le Puy na,ar Figeac. Haltes de Prière sur la route du Puy-enVelay. Brochure met overzicht van kloosters, kerken, pelgrimsslaapplaatsein, missen e.d. langs de weg van Le Puy naar Saint-jean-Pied-de-Port. Le Puy-en-Velay. Petit guide pratique à I'usage des Pèlerins et des Randonneurs. P A G I N A 41

JACOBSSTAF

-

2005

Brochure m e t praktische informatie, adressen e.d. over Le Puy. O o k i n h e t duits en engels verkrijgbaar. Cultuur en spiritualiteit Chemins de Saint-lacques. Cuides Callimard. Informatieve gids over alle wegen naar Compostella en allerlei aspecten van de pelgrimage naar Santiago. Frère jean-Baptiste Auberger. Petit Livret Culture1 et Spirituel du Pèlerin de Saintjacques. Uitgave van de Association des Amis de Saint-jacques de la Voie de Vézelay. Langs de culturele en spirituele hoogtepunten van de route van Vézelay naar St.-Jean-Pied-de-Port. Kaarten Mapa Campings España. Turespaña. Landkaart van Spanje m e t weergave van plaatsen m e t een camping. Schaal 1: 1.500.000. Les Chemins de Saint lacques de Compostelle en Europe. Cité 4. Kaart van Europa waarop alle hoofd- en nevenroutes naar Santiago zijn aangegeven. Schaal 1 : 2.750.000. jakobsweg. Kartographie Huber / Manfred Zentgraf Verlag. Gedetailleerde kaart van de camino Frances, m e t overzicht van voorzieningen. Schaal 1 : 350.000. jakobsweg in Frankreich. Kartografie Huber / Manfred Zentgraf Verlag. loverzichtskaart van Frankrijk m e t weergave van de vier aanlooproutes. Schaal 1: 800.000. Muziek Xorima: Xorima. CD m e t typisch Galicische muziek Tuna Universitaria: Santiago de Compostela - Xacobeo 2004.

Diversen Kaartspel Les Chemins de Saint-jacques. Te gebruiken voor het patiencespel tijdens de rustpauzes. Ook geschikt als kwartetspel voor groepen. Wegwijzers langs de Voie de Vézelay. (Schenking) Verslagen Camino, Het verhaal achter een fietstocht. J .Th. van Geest. Powerpointpresentatie van zijn tocht i n 2003 (Schenking) De camino - Op reis en hoe nu verder? Dick Koning e.a. Verslag van de fietstocht van 4 t / m 29 juni 1998. (Schenking)

Pied a terre kaarten en gidsen voor actieve vakanties

Singel 393 1012 WN Amsterdam tel (020) 6274455 fax (020) 620 89 96 E-mail [email protected] Gelegen in het centrum, achter h,et Spui. Tramlijnen 1 , 2 of 5 . Open: ma - vr 10.00 - 18.00 uur za 10.00 - 17.00 uur koopavond: donderdags van april t/m augustus 18.00 - 2 1 .00 uur

Globale catalogus: www.piedat

Postorderservice

Regioberichten Groningen-Drenthe Op vrijdag 26 november heette in Refugio El Sotano Amistoso verslaggever even over achten, namens gastheer Fred (twee verdiepingen hoger, ziek te bed) gastvrouw Marga en het Genootschap een ieder welkom. De "orde van dienst", de "liturgie" ach, laten we het maar gewoon hebben over "het programma" voor vanavond- is geen vergadering. Onder de ruim 40 aanwezigen (veel nieuwe gezichten), een zucht van verlichting. WéI werd een ieder actief betroken bij de "introi'tus oftewel een rondje kennismaking. In de convocatie stond de uitnodiging voor het bijwonen van onze najaars-huiskamerbijeenkomst in "gewijde vakantiestemming". Met behulp van dia's, beamer en voorzien van commentaar, bracht ons regiolid Victor Schmidt ons weer helemaal in de ban van onze eigen tocht waarvan in de loop der tijd aan de herinneringen stukjes zijn afgeknabbeld. Victor vertrok op 18 juli 2003 vanuit deze Stad (er gaat niets boven ... U weet wel) en wij bezochten met hem de plaatsen Mechelen, Arras, Amiens, Tours, St.Jean-Pied-de-Portetc. Als fietsende pelgrim heeft hij een bijzonder oog gehad voor de culturele en landschappelijke hoogtepunten. Maar er is meer tussen hemel en aarde, plekken waar deze elkaar heel even raken, maar óók jezelf. De ankerpunten onderweg die boven woorden uitstijgen, die je tot pelgrim laten groeien. Zo'n ervaring was te lezen van ons regiolid Arie v.d. Berg in Dagblad Trouw van maandag 15 november jl.: "aankomen in een gehucht 's morgens vroeg en de verleiding weten te weerstaan om geen koffie te drinken in een cafeetje om het gevoel van in-

tens geluk vast te houden" dat Arie hier nog eens toelichtte met terloops een discussie over de beleving van "te voet" eni als "fietser". Bob Monsters verslag in het dlagboek van refugio L'Éspirit du Chemini in St.Jean-Pied-de-Port,kon dankzij "Franeker" hier voorgelezen worden en Ceoirge Duursma informeerde ons over de refuigio van Roncesvalles, alwaar hij van medio alpril tot begin mei hospitalleerde (geen vakantie!). Voor ge'interesseerden was er een informatiebulletin. Victor arriveerde op 14 augustus in Santiago de Compostela, daiarna naar Finistere en weer terug. Terug naar Stad met vliegtuig en gratis vervoer van de fiets. Gastspreker en de familie Bader wierden bedankt met attenties waarna de ovlerstap naar de huiskamer werd genomen om het spirituele achter ons te laten en plaats te maken voor de gereedstaande spiritualiën met hapjes, aangeboden door Marlga en Fred (was er niet bij) zijnde het Café Saint Jacques. Een geslaagde avond was de algehele indruk. Het was goed om elkaar weer te ontmoeten. Thom Oosterhof

Amsterdam Terugblik 2004. De jaaragenda 2004 van de regio Amsterdam kende ook het afgelopen jaar weer de traditionele vier evenementen. Op vrijdag 13 februari was er een bijeenkomst voor mensen die van plan waren het voorjaar naar Santiago te gaain, te voet of op de fiets. Op 29 februari verzorgde de Afdeling namens het Genootschap een stand op de themadag van Op Lemen Voeten - tijdschrift voor wandelaars. In plaats van de jaarlijkse Wandelbeurs organiseerde Op Lemen

PAGINA 4 3

JACOBSSTAF -

2005

Voeten in 2004 een bijeenkomst rond het onderwerp pelgrimeren. De bijeenkomst wond plaats in het prachtige Amsterdamse grachtenpand 'Onze Lieve Heer Op Zolder'. Op 31 maart was er de traditionelle voorjaarsbijeenkomst alwaar Jan Pijpes wertelde over zijn pelgrimstocht en voorlas uit het boek dat hij daarover schreef, getiteld 'Pelgrim met Creditcard'. Op vrijdag 15 oktober was er de najaarsbijeenkomst met de pelgrimsparade. De plek van samenkomst was ook dit jaar weer buurthuis De Reiger in de Hugo de Grootbuurt in Amsterdam. De Regio Amsterdam is qua aantal een van de grootste van het land, maar kent traditiegetrouw naar verhouding een lage opkomst. Toch neemt het aantal leden dat op de bijeenkomsten komt, ges8taagtoe. Dit jaar een gemiddelde van 30 mensen, met een kleine kern van "al langer geïnteresseerden" en een grotere groep nieuwe belangstellenden. Niet verwonderlijk: het aantal fietsers neemt toe. Beide groepen blijken telkens weer tevreden over de gang van zaken: vooral de informatie over voorbereiding van de tocht en het bijpraten over opgedane fiets- of wandelervaring wordt zeer gewaardeerd. De periodieke vraag naar ideeën en suggesties voor andersoortige activiteiten, leverde ook dit jaar geen schokkende zaken op. Herman Holtmaat en Esther van Doorn D e n Haag De uitnodiging voor de 3-M wandeltocht v,an ongeveer 26 km met hierin opgenomen een bezoek aan 'St. Jacobus', trekt me a,an om mee te gaan. 3-M: Maassluis, Maasland en Maasdijk; een tocht door Midden-Delfland. De wandeltocht start vanaf station Maassluis, uitgezet door Coby Cro'in. Het is zaterdag 30 oktober, 9.30 uur. De trein komt aan in Maassluis, een kwartier voor de afgesproken tijd. Tot mijn

PAGINA 44

grote verrassing staat er al een 'rugzakclubje' op de uitkijk. Ik ga voor een eerste keer mee, maar schat in dat dit de 'Jacobus' vrienden moeten zijn. Hartverwarmend is een dergelijke opwachting. Na een kennismakingskoffie aan het begin van de route gaan we op weg. Lopend door het stadje Maassluis passeren we een binnenhaventje, verlaten de huizenrijen en komen dan op modderige landweggetjes. Boven de weilanden hangt nog een lichte nevel die als een wattendeken boven de schapen hangt. Een schilderachtig gezicht in grijstinten. Een korte tijd later trekt de lucht open en breekt er een flauw zonnetje door. Het wordt een prachtige herfstdag, mooier had niet gekund. Ik raak in gesprek met tochtgenoten. Ik hoor dat enkelen op de fiets naar Compostela gereden zijn, anderen hebben - soms door omstandigheden - delen van de tocht gelopen en gaan de ontbrekende trajecten nog 'dicht' lopen. Ik hoor flarden levensverhalen met schrijnende, soms pijnlijke maar ook met heel dappere situaties. Ik proef parallellen met het onderweg zijn, lopend op de Camino, zoals ik dit twee jaar geleden ervaren heb; van diep trieste ervaringen, een lelijke val tot euforie van schoonheid, gevoel van lichtheid en geluk. Voor mij was deze 3 - M wandeltocht als 'een Camino van één dag' met de ontmoeting van een kleine Jacobuszonder schelp. JokeVinkesteijn Noord-Holland benoorden 't IJ Regiobijeenkomst op zaterdag 27 november in 't Trefpunt te Alkmaar. Geheel in overeenstemming met de eerste mededeling van voorzitter Jan Louter dat ons lid Piet Jonker uit Warmenhuizen ernstig ziek was teruggekeerd van zijn volbrachte voettocht naar Rome werd de bijeenkomst ge-

JACOBSSTAF

opend met het luisteren naar een stemmig pelgrimslied, niet wetende dat op dat moment Piet, een zeer markant lid van ons Genootschap, reeds overleden was. Dat bericht bereikte ons op de avond van deze dag. Piet heeft deze tocht gelopen om geld bij elkaar te brengen voor uitbreiding van het Fatima-ziekenhuis in Kalimantan in Borneo. "Ik loop naar Rome, want dat ziekenhuis moet er komen" was zijn devies, zie voor meer informatie: www.sz-borneo.nl. Met voldoening werd teruggeblikt op de fiets-wandel-stertocht naar de Sint jacobuskerk in Akersloot op 25 juli ter gelegenheid van het heilig jaar. Gevarieerd, zoals altijd, waren de ervaringen van pelgrims, opgedist in de pelgrimsparade. Evert Arends uit Waarland maakte na genezing van een hartinfarct samen met zijn vrouw uit dankbaarheid een fietstocht naar Santiago. Hij ervoer: je begint als fietser en eindigt als pelgrim. Bert Luijf uit Westzaan trof, wat het weer aangaat, de slechtste april, die van 2004: storm, regen, hagel en sneeuw. Door het mistroostige weer miste hij de contacten. Maar in de eenzaamheid kun je echt praten met de dieren, zoals Franciscus. Het geluid van de koekoek hoort bij de stilte. Hikje Orlemans uit Beverwijk deed van haar voettocht vanaf St. Jean Pied de Port een gedetailleerd verslag met daarin voor iedere Santiagoganger veel punten van herkenning. Ad Remigius uit Krommenie was al eerder naar Santiago gefietst en loopt de tocht nu in jaarlijkse etappes. Hij is gevorderd tot Reims en ervoer: 't komt altijd goed. W. Schuurman uit IJmuiden wilde zijn werkzame leven goed afsluiten. Hij ging echter slecht voorbereid weg met een te zware tent. Hij fietste heen en terug langs soms alternatieve routes. Voor hem was het een tocht met alleen maar hoogtepunten. Door de vele ontmoetingen was

-

2005

van bezinning niets terechtgekomen. Hij ervoer een groot verschil tussen de heenweg (overvolle albergues) en de terugweg langs de noordelijke route (slechts enkele mensen in de refugio's en het gemis van de pelgrimssfeer). Sieuwe van der Welle fietste met zijn broer Piet van Salamanca vria Finisterre naar Santiago en vervolgens ovier de Camino del Norte via Frankrijk weer terug naar huis. Hij volstond met het noiemen van enkele hoogtepunten: een maaltijd bij Carmen in Villa Barrio, afgesloten met een stevige borrel. De kerkjes van Talmont sur Gironde iin St. Eutrope (Saintonge, zie Jacobsstaf 62) en de uitstekende pelgrimsherberg Café de Serpente in Chartres. Piet Zomerdijk en zijjn vrouw uit Sint Pancras twijfelden tussen fietsen of lopen. Zij fietsten naar St.-JearnPied-de-Port en liepen verder naar Santtiago. Het fietsen vonden ze zwaarder dam het lopen. Het lopen geeft een totaal a n dere beleving: het is het feest van ontmoeting en weer afscheid nemen. Het beviel zo goed dat zij doorliepen naar Finisterra. Wat een verschil, de bombastische kermis in Santiago en de rust i ~ n Finisterre: je staat aan de rand en er is niets meer. Bij hun vertrek naar huis regendle het: "Compostela huilde omdat wij veirtrokken". Jan Louter sluit de pelgrimsparade af met een uitspraak van twee Friese pelgrims: "Toeristen gaat het om genot, pelgrims om de diepgang. Toeristen willen iets hebben, pelgrims willen iets zijn. Toeristen verzamelen, pelgrims laten los". (Uit de Leeuwarder Courant van zaterda~g 13 november 2004). Tot slot van het ochtendprogramma nog dit. Jan Heijnen uiit Krommenie is bezig met het zoeken naar en vertalen van gegevens over de Route de la Plata. Peter Vlak uit Sint Pancras fietste iin 2003 van Ameland naar Rome. Hij had een verslagboek met foto's gemaakt. Een daar-

PAGINA 4 5

JACOBSSTAF

-

2005

's Hertogenbosch In Memoriam: op 9 december is onze oudregiocontactpersoon An Bult na een langdurige ziekte overleden. Wij wensen Pieter veel sterkte in de toekomst. Op 27 februari a.s. zal de voorjaarsbijeenkomst worden gehouden. Gastspreker is André Brouwer over zijn pelgrimsfietstocht "Op de Via de la Plata ben je iemand". Na deze lezing zal voorlichting worden gegeven in twee groepen: fietsers en lopers. We beginnen om 14.00 uur. De zaal is open vanaf half twee. Nelly en Rony de Jong

van bood hij Jan Louter aan. De opbrengst van de overige boeken kwam ten goede aan de Stichting Sponsorlopen Ziekenhuis Borneo (het project waarvoor Piet Jonker naar Rome liep). Laila Hart uit Zaanstad liep in 1999 naar Santiago. Zij woont nu Frankrijk, waar zij een gastenverblijf beheert: "Chemin du Coeur" even vóór Conques. Zij biedt pelgrims en andere gasten onderdak. Drie opmerkingen en raadgevingen van haar: 1. We zijn allemaal pelgrims. 2. Niet denken aan wat achter of voor je ligt. 3. Altijd doorlopen naar Finisterra. loop Kluft ten slotte vroeg aandacht voor het boek van Ben Teunissen "Van droom tot werkelijkheid".

Arnhem-Nijmegen

De lunch bood aan fietsers en lopers de gelegenheid om plannen en ideeën uit te wisselen en elkaar vragen te stellen. Dat een wandel- en fietsroute niet op een achternamiddag gerealiseerd kan worden werd ons na de lunch duidelijk gemaakt door Siep Zeinstra uit Leeuwarden, een van de initiatiefnemers en medewerker aan het Jabikspaad. Omdat dit pad aansluit op andere lange afstandspaden, voert het de pelgrim van zee (Zwarte Haan) tot zee (Finisterra). In mei 1996 werd aan deze klus begonnen en op 12 mei 2000 werd het "paad" geopend. Een onverwachte reclame voor het Jabikspaad klonk uit de mond van Sint Nicolaas, die met zijn komst de voordracht van Siep onderbrak. Hij (de Sint) had het "paad" met zijn zoon gelopen! Wellicht komt het er van dat ook (de Noord-Hollanders er op gaan broeden een wandel- en fietsroute te ontwerpen die aansluit op het pelgrimspad dat bij Amsterdam begint. Dit voorzichtige voorstel deed Jan Louter bij de afsluiting van deze weer druk bezochte regiodag. Jlan Louter

Op 27 november hield Ida Blok voor 18 deelnemers een inleiding met als titel: "Pelgrimeren, meer dan alleen wandelen". Na een algemeen gedeelte ging zij in op de activiteiten van een pelgrimsgroep in Wageningen en illustreerde dat met dia's van de tocht dit voorjaar naar Fulda, naar het graf van Bonifatius, die 750 jaar geleden bij Dokkum werd vermoord en begraven in Fulda, waar hij lange tijd bisschop was geweest. De pelgrimsgroep (gestart vanuit de roomskatholieke parochie, de hervormde en de doopsgezinde gemeente) kiest steeds een bepaald thema. In de winter wordt daar dan een aantal inleidingen over gehouden en in het voorjaar wordt gewandeld langs een route die betrekking heeft op dat thema. Tijdens de wandelingen wordt aandacht besteed aan het gekozen thema in de vorm van het voordragen van teksten en het zingen van liederen. Steeds wordt ook een gedeelte in stilte gelopen. Het verhaal van Ida werd zeer positief ontvangen. Zo positief zelfs, dat vanuit de Jacobskapel in Nijmegen vergevorderde plannen bestaan ook tot een dergelijke groep te komen.

P A G I N A 46

IACOBSSTAF

Voor 2005 staat in ieder geval een dag voor "nieuwe pelgrims" op het programma en een bijeenkomst over Jacobalia in oostelijk Gelderland. De leden van de regio hebben

-

2005

inmiddels een nieuwsbrief ontvangen met uitgebreidere informatie. Creet Udink en Wolter van der Zweerdle

DE ANDERE WEG NAAR SANTIAGO t..:*--

Een verslag in twee delen van een wandeltocht van vader en zoon naar Santiago de Compostela. In 79 dagen vanuit Nederland naar Spanje zonder hotelovernachtingen, cafés of restaurants. Een harde tocht vol ontberingen, maar ook met mooie momenten. Tevens bevat het boek een tweede deel waarin de vader zijn overwegingen en gedachten prijs geeft over zijn jeugd en jonge jaren in een katholiek milieu. De drijfveer waar voor hem de tocht om is begonnen.

s - .

w tlf'Im:-?. , *-e 5

ISBN 90-90 1664-8-3

Het boek is te bestellen door € 14,95 + € 3,- verzendkosten Over te maken op giro 5059598 t.n.v. M van den Hoogenhoff Mijnsheerenland. O.V.V.de andere weg naar Santiago

Agenda

18 februari:

19 februari: 27 februari: ll maart: ll maart:

12 maart: 1 2 maart: 12 maart: 19 maart: 2 april: 3 april:

24 juli: 21 oktober:

regiobijeenkomst Amsterdam: informatie voor lopers en fietsers regiobijeenkomst Arnhem-Nijmegen te Wageningen regiobijeenkomst 's Hertogenbosch regio Groningen-Drenthe: huiskamerbijeenkomst in Refugio El Sotano Amistoso regiobijeenkomst Amsterdam: vertoning documentaire "In de Palm van haar Hand" van Leo Baeten regiobijeenkomst Noord Holland benoorden 't IJ regiobijeenkomst Bollenstreek/Rijnland regiovergadering Limburg te Roermond Algemene Ledenvergadering te Utrecht regio Arnhem-Nijmegen: Jacobaliain Oost Gelderland landelijke Pelgrimsmis in de Munsterkerk te Roermond (1 2.1 5 uur). Zie ook onder Mededelingen. feestelijke jacobsviering in de Munsterkerk te Roermond (1 2.1 5 uu~r) regiobijeenkomst Amsterdam: pelgrimsparade

P A G I N A 47

JACOBSSTAF -

2005

Zoekertjes IMan (64) zoekt fietsmaat voor tocht naar Santiago, vertrek eind mei 2005. Voorkeur voor kamperen. Johan in 't Veld, Timmermansstr. 13, 81 12 AC INieuw Heeten. 0572 32151 1, e-mail [email protected] Gevraagd: Andriessen, H. Naar het land dat ik u wijzen zal. De spiritualiteit van Ihet pelgrimeren. Lannoo, Tielt 1986. INiet meer verkrijgbaar in de boekhandel. IHans Luttikholt, tel. 0344 603719. je cherche deux personnes hollandaises qui ont fait Ie pélérinage cette année avec nous, Ie monsieur est tres mince avec une casquette, la dame est blonde, IDate de notre pélerinage 18 août - 24 septembre, nous les avons vus à SANTIAGO Ie 27 septembre.. INicole Michel Le Deleter, [email protected], 90 rue des Pommiers, 37300 Joue les Tours, France. Gezocht: fietsmaat om in september 2005 de route de la Plata te fietsen. Ik wil dat doen als een vakantiefietstocht. IBel voor overleg/contact met Drunen, 0416-378641, of e-mail: [email protected]. Overnachting in Limburg (ten zuiden van IRoermond), pelgrimsprijs 15 euro. Het Ihele jaar geopend. Tel. 0475-48141 3 email; [email protected] IBehoefte aan een of meer rustdagen tijdens je tocht, stil te staan bij de weg die je gaat? 'Chemin du Coeur' aan de route du Puy nabij Conques biedt gastvrije

P A G I N A 48

ruimte om je rugzak opnieuw in te pakken en op te nemen. Ook welkom als je wilt komen helpen in de gastenontvangst, met kluswerk of tuinieren. Bel met Laila, 030-2734404 (tot 1-3) of 00-33 5 65 72 93 44 of kijk op www.cheminducoeur.fr. Stilstaan bij de tocht van jouw leven. Wat beweegt je om op pad te gaan? Wat verwacht je van de reis en hoe kun je dat onderweg vormgeven? Laat je inspireren op een eerste etappe in maart a.s., lees meer op www.espritduchemin.org of bel met HubertaIArno, tel. 026-4429221. Gezocht pelgrims die de camino hebben gelopen met diabetes type 1 (je zelf enkele malen per dag injecteren met insuline). Ik vraag dit voor mijn vriendin die met mij de camino wil gaan lopen. Reacties naar [email protected]. Hospitaliers gevraagd voor 2005. Informatie bij: Amis de Saint-Jacquesde la Voie, rue Saint-Pierre - 89450 Vézelay. 03 86 32 38 11. [email protected] Een bijzondere ervaring gehad op uw pelgrimsreis naar Santiago of heeft u een leuk dagboekfragment? Stuur het naar de redactie voor de rubriek Flarden. [email protected]

Adressen regiocontactpersonen Amsterdam

1000 t/m 1160 t/m 1300 t/m 1420 t/m NH benoorden 't Ij 1120 t/m 1440 t/m

1119 1199 1399 1439 1159 1999

Midden Nederland 1200 tlm 1299 1400 t/m 1419 3600 t/m 3899 2000 t/m 2199 Bollenstreek 2300 tlm 2499 Rijntand Den Haag

2200 t/m 2299 2500 tlm 2799

Rotterdam

2800 tlm 3399

3400 t/m 3599 Utrecht-Z / Rivierengebied 3900 t/m 4299 ZW-Nederland

4300 tlm 4799

Breda - Tilburg

4800 tlm 5199

Den Bosch

5200 t/m 5499

Eindhoven/ Helmond

5500 t/m 5799

Limburg

5800 t/m 6499

Arnhem/ Nijmegen

6500 tlm 7099

Oost-Nederland

7100 t/m 7799 8000 t/m 8299

Groningen/ Drenthe Friesland

7800 t/m 7999 9300 tlm 9999 8300 t/m 9299

Herman Holtmaat, Wouwermanstr. 20 111, 1071 LZ Amsterdam [email protected] Esther van Doorn, Westervenne 243, 1444 WL Purmerend 0299 - 438361, [email protected] jan Louter, Dorpstraat 65, 1689 ER Zwaag 0229 236 51 2, [email protected] Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 1817 BL Alkmaar 0725 128 067, [email protected] Rien en Bea Christenhuis, De Mees 29, 1251 VL Laren 035 538 3649, [email protected] Nelia Musters, Polderpeil 176, 2408 RH Alphen a/d Rijn, 01 72-430 439, [email protected] Gerard Ticheler Cees Rooijackers, Vondelstraat 136, 251 3 EX Den Haag 070 360 2442, [email protected] jan Galjé, Archimedesstr. 31, 251 7 RP Den Haag, 070 363 8431 Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle a/d IJs!sel 01 0 458 23 65, [email protected] Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht 030 273 23 00, [email protected] vacature voor 1' RCP Arno Melis, Doeldreef 25, 4724 BL Wouw 01 65 302 788, [email protected] Maria van Hassel- Maas, Heuvelbrink 1, 4812 GN Breda 06-4207981 3, [email protected] Nelly en Rony de jong, Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel 0418 671966, [email protected] Bart Leemrijse, Pasteurlaan 57, 5644 JB Eindhoven 040 21 1 94 12, [email protected] Tinus lansen, Vennekerhei 33, 5508 VB Veldhoven, 040 253 09 61 Thom Kentgens, Ireneweg 7,6065 EC Montfort 0475 35 00 22, [email protected] Harrie Maessen, Zuidsingel 60, 6051 CJ Maasbracht, 0475 461235 Greet Udink, Rembrandtweg 22, 7004 AD Doetinchem 0314-342980, [email protected] Wolter van der Zweerde, Riemsdijkstraat 17, 6701 BC Wageningen 031 741 5389, [email protected] Gé Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum 0541 29 33 51, [email protected] Tjabering Stek, 0546 572 589, [email protected] Gerrie te Nijenhuis, 0545 294317, [email protected] Thom Oosterhof ,Mozartstraat 31, 9722 EB Groningen 050 525 51 44 Willy Winkels, De Terp 4, 9073 HW Marrum, 0518-411772, [email protected]