Zaaknummer: 00348014 Onderwerp:
OOR Elshoutse Zeedijk deelproject Verlande Wiel 2013-2014
Collegevoorstel Inleiding Hierna wordt voorgesteld om over te gaan tot het gedeeltelijk uitvoeren van het deelproject “Verlande Wiel” aan de Elshoutse Zeedijk en hiervoor het benodigde budget beschikbaar te stellen. Feitelijke informatie De stappen in het proces vanaf 2010 tot nu toe waren: - op 2 februari 2010 stemde u in met de visie voor de Elshoutse Zeedijk (zie bijlage); - februari 2011: provinciale conferentie Zuiderwaterlinie (Elshoutse Zeedijk maakt deel uit van de Zuiderwaterlinie) in Geertruidenberg; - tijdens een informatieavond op 8 juni 2011 en een fietstocht over de dijk op 22 juni 2011 is de visie door gebiedspartners, te weten Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten, waterschap Aa en Maas, de provincie Noord-Brabant en de gemeente uitgedragen naar belanghebbenden en diverse andere organisaties; - begin juni 2011 is een Leader subsidie (beschikking) ontvangen ter grootte van € 73.000,00 voor onder andere recreatieve voorzieningen en renovatie van een kunstwerk; - de visie is op 1 juni 2011 ter informatie aan de raadsleden gestuurd; - op 21 juni 2011 is de visie tijdens de informatievergadering Beheer en Bestuur toegelicht; - op 27 september 2011 nam u een besluit over de verdere uitwerking van de visie op de Elshoutse Zeedijk en het deelproject “Verlande Wiel”. De vastgestelde projectdoelen binnen dit deelproject zijn op hoofdlijnen: - het herstellen van sluizen; - het realiseren van wandelmogelijkheden en recreatieve voorzieningen; - het uitbaggeren van het wiel; - het aanbrengen van beplanting. Voor de exacte doelen wordt hier verwezen naar de bijlage “projectdoelen Verlande Wiel” bij dit voorstel. - in het voorjaar 2012 is het deelproject “Verlande Wiel” verder voorbereid. Het betrof onder andere een onderzoek naar de benodigde bouwkundige maatregelen voor de drie sluizen en een onderzoek naar de slibkwaliteit in het wiel. De grootste kostenposten zijn hiermee in beeld gebracht. De kleinere elementen zijn geraamd op basis van ervaringscijfers. Hierbij is ook rekening gehouden met de gefaseerde uitvoeringswijze van het deelproject Verlande Wiel; - in maart 2012 zijn alle betrokken partijen en overige belanghebbenden met een brief op de hoogte gesteld van de stand van zaken van het project. Renovatie kunstwerken De waterkerende en inunderende functie van de drie historische sluiswerken binnen de Elshoutse Zeedijk is vervallen. Het betreft de Oudheusdense sluis, de Dubbele sluis en de sluis in ‟t Drunens Loopke. De werken hebben een cultuurhistorische en recreatieve functie. Ze vertellen de verhalen over de strijd tegen het water en de bescherming van de vesting Heusden door inundatie (onder water zetten van het omliggende gebied, onderdeel Zuiderwaterlinie). Het onderzoek naar de bouwkundige staat van de Oudheusdense en Dubbele sluis heeft aangetoond, dat de fundering van de Oudheusdense sluis er slecht aan toe is. Deze sluis gaat naar verwachting nog maximaal tien jaar mee, de Dubbele sluis nog minimaal 25 jaar.
1
Zaaknummer: 00348014 Onderwerp:
OOR Elshoutse Zeedijk deelproject Verlande Wiel 2013-2014
Financiële ontwikkelingen eind 2012 - begin 2013 Sinds het derde kwartaal van 2012 zijn de volgende (financiële) resultaten bereikt: - door Natuurmonumenten is een bedrag van € 79.000,00 exclusief BTW voor het deelproject “Verlande Wiel” in de begroting van 2013 opgenomen en op 27 mei 2013 definitief beschikbaar gesteld voor het project; - Platform de Langstraat uit Waalwijk, een groep vrijwilligers die zich inzet voor herstel en behoud van cultuurhistorische en landschappelijke waarden, heeft onder de volgende voorwaarden toegezegd de sluis in ‟t Drunens Loopke te restaureren: - de gemeente renoveert zelf één van de grote sluiswerken; - het sluisje dient bereikbaar te zijn voor de recreant en onderdeel uit te maken van een wandelroute rondom het wiel. De bijdrage van het waterschap Aa en Maas voor het baggeren van het wiel is nog niet zeker. Een subsidie voor het uitbaggeren van het Verlande Wiel is aangevraagd door het waterschap Aa en Maas, maar daarop is nog niet beschikt door de provincie Noord-Brabant. Te realiseren doelen Niet voor alle door u op 27 september 2011 vastgestelde projectdoelen van het “Verlande Wiel” zijn de benodigde middelen nu beschikbaar. Er is bekeken welke doelen met de beschikbare middelen wel behaald kunnen worden om zo het project “Verlande Wiel” vooralsnog in afgeslankte vorm te realiseren. Het gaat om de volgende doelen: - herstel van de Oudheusdense sluis; - aanleg van een wandelpad om het wiel. Dit pad loopt niet, zoals in 2011 de bedoeling was, door de Dubbele sluis; - verwijderen van de houtopstanden; - uitbaggeren van het wiel en uitbaggeren van de waterlopen ter hoogte van de sluiswerken; - herstel sluis in „t Drunens Loopke (door Platform de Langstraat); - aanleg van een vlonder onderaan de opgeknapte Oudheusdense sluis - realisatie van parkeerplaatsen aan de Kooilaan; - realisatie van stalling voor de fietsers, zodat deze een korte wandeling kunnen maken; - het kappen van het populierenbosje aan de oostzijde van de dijk; - het aanplanten van enkele solitaire bomen aan de westzijde; - het plaatsen van de benodigde rasters. Voor de volgende doelstellingen zijn er op dit moment geen middelen beschikbaar: - het opknappen van de Dubbele sluis; - het vlonderpad door de Dubbele sluis en over het wiel. De realisatie van een laarzenpad aan de oostzijde van de dijk, over de kade tussen de Ookweg - Kooilaan en de sluizen is onderzocht. Door de beperkte breedte van de kade is dit projectdoel niet langer wenselijk. Een bank met een informatiepaneel (picknickplaats en informatiepunt) zijn in 2012 geplaatst. Ten slotte zal de opslag van meidoorn onder de bomen (essen) langs het fietspad als haag worden beheerd. Afweging Om de volgende redenen is er nu het voorstel om het deelproject “Verlande Wiel” in afgeslankte vorm op te pakken en tot gefaseerde uitvoering over te gaan in 2013 en 2014: - door het realiseren van dit resultaat worden initiatieven van de burger gestimuleerd (visie op de dijken);
2
Zaaknummer: 00348014 Onderwerp: -
-
OOR Elshoutse Zeedijk deelproject Verlande Wiel 2013-2014
de doelstellingen uit 2011 worden grotendeels behaald, zij het dus niet volledig of in afgeslankte vorm. Dit zorgt ervoor dat de cultuurhistorische waarde op een veilige en zeer aantrekkelijk manier kan worden verteld; er ontstaat zo een leuke mogelijkheid tot recreëren voor de bewoners en bezoekers van Heusden en regionale fietsers; met het restaureren van de historische sluiswerken kan het verhaal over de bescherming van de vesting Heusden ook in de toekomst blijvend worden verteld (cultuurhistorische waarde); vanwege de slechte staat van de fundering wordt voorgesteld de Oudheusdense sluis te restaureren. Hiermee blijft ook het fiets- en onderhoudsverkeer over de dijk mogelijk; tijdens de uitvoering van de werkzaamheden, is de kans op onvoorziene kosten (tegenvallers) reëel. Het voorstel is om het deelproject stap voor stap uit te voeren in de volgende “werkvolgorde” en na iedere fase de financiële stand van zaken en bijdragen te bekijken alvorens door te gaan: - voorbereiden en uitvoeren restauratie Oudheusdense sluis; - verwijderen van houtopstanden en beplanting; - restauratie sluis in ‟t Drunens Loopke; - uitbaggeren van het wiel; - realiseren van het wandelpad rondom het wiel (uitbaggeren door waterschap Aa en Maas en Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten); Na de uitvoering van de voornoemde werkzaamheden wordt de financiële balans opgemaakt. Hierna kunnen de volgende doelen worden voorbereid en uitgevoerd, die hier in volgorde van prioriteit zijn weergegeven: 1. ontwerpen, uitwerken trappen; 2. ontwerpen, uitwerken en realisatie van de vlonder; 3. uitwerken en uitvoeren parkeerplaatsen Kooilaan en overige voorzieningen. Met de beschreven aanpak wordt het financiële risico beperkt. Wanneer het geld op is dan wordt er gestopt. Het resultaat is wat op dat moment tot stand is gebracht. Het financiële risico wordt hiermee ingeperkt.
Inzet van Middelen Voor alle te realiseren doelstellingen is inclusief voorbereidingskosten een totaalbedrag nodig van € 395.000,00 exclusief BTW. De dekking hiervan wordt bereikt door bijdragen van de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten, de provincie, Platform de Langstraat, waterschap Aa en Maas en de gemeente Heusden en reeds beschikbare en nog te verkrijgen subsidies. Tussen partijen worden nog definitieve afspraken gemaakt over verdeling van de te maken kosten. Voor de realisatie van de voorgestelde doelen van het deelproject is vanuit de gemeente Heusden een krediet nodig van € 144.000,00. Het voorstel is om dit krediet voor de gefaseerde uitvoering van het deelproject Verlande Wiel beschikbaar te stellen en als volgt te dekken: - € 94.000,00 ten laste van de restantstelpost “Waterwerken Zeedijk Elshout/Doeveren”; - op basis van uw besluit van 7 mei 2013 de overige € 50.000,00, te dekken vanuit de post uitwerking/uitvoering van de “Visie op de dijken van Heusden” in de jaren 2013 en 2014. Dit bedrag is door het raadsbesluit van 25 juni 2013 beschikbaar gekomen vanuit de stelpost herstructurering bedrijventerreinen en bedrijfsverplaatsingen (reservering € 75.000,00 over de periode 2013-2015) en wordt onttrokken aan de algemene reserve. De begrotingwijziging zal worden verwerkt in de tweede berap. Voor de verdere voorbereiding en begeleiding van de werkzaamheden is een raming gemaakt van de benodigde uren. Hier is een bedrag voor nodig van € 9.600,00. In de begroting 2013 is op de post “Natuur en Landschap algemeen” voldoende budget om deze uren op te verantwoorden.
3
Zaaknummer: 00348014 Onderwerp:
OOR Elshoutse Zeedijk deelproject Verlande Wiel 2013-2014
Risico's De subsidie voor het uitbaggeren van het Verlande Wiel is nog niet zeker. De kans dat de aanvraag vanuit het waterschap wordt gehonoreerd is groot. Daarnaast zijn aan restauratiewerkzaamheden, ondanks de goede voorbereiding, risico‟s verbonden. Procedure Als u volgens dit voorstel besluit, dan worden de volgende werkzaamheden uitgevoerd: - voorbereiden en uitvoeren van de renovatie Oudheusdense sluis; - aanvraag van de benodigde vergunningen; - maken van nadere afspraken over de exacte verdeling van de kosten met Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten en waterschap Aa en Maas; - het maken van afspraken met Platform de Langstraat over het herstel van het sluisje in het ‟t Drunens Loopke en de daaropvolgende uitvoering. Voorgenomen besluit Wij stellen u voor bijgaand besluit vast te stellen.
4
Zaaknummer: 00348014 Onderwerp:
OOR Elshoutse Zeedijk deelproject Verlande Wiel 2013-2014 BESLUIT
Het college van Heusden heeft in de vergadering van 1 juli 2013 besloten: -
-
over te gaan tot voorbereiding en gefaseerde uitvoering van het deelproject Verlande Wiel; een krediet ter grootte van € 144.000,00 beschikbaar te stellen voor de uitvoering van de projectdoelen van het deelproject Verlande Wiel; de netto investering als volgt te dekken: - € 94.000,00 ten laste van de stelpost “Uitvoering waterwerken Zeedijk Elshout / Doeveren; - € 50.000,00 ten laste van de post “Uitwerking/uitvoering van de visie op de Dijken van Heusden”; dat er wordt gestopt met de werkzaamheden wanneer het gemeentelijke krediet is besteed; om gezien de slechte staat van de fundering en het behoud van de functie van het fietspad over de dijk, de Oudheusdense sluis te gaan herstellen en te behouden voor de toekomst; de kosten van de voorbereidings- en adviesuren ten laste te brengen van de post “Natuur en Landschap Algemeen”.
namens het college van Heusden,
Dhr. van der Ven Gemeentesecretaris
5
Achtergrond
De Elshoutse Zeedijk is een zeer bijzonder fenomeen in het landschap. Een prachtige slingerende route door het rechtlijnige polderlandschap waarlangs het goed toeven is. Het is ook een dijk die het eeuwenoude verhaal vertelt van de waterhuishoudkundige en militaire geschiedenis van het gebied rondom Heusden. De Elshoutse Zeedijk maakt onderdeel uit van het grotere stelsel van dijken en het waterhuishoudkundige systeem dat Heusden omringt (zie inzet) en zorg droeg voor de bescherming tegen het wassende water van de rivieren en de zee.
ale
i vinc Pro
AS
A M
weg
Elshoutse Zeedijk
Ontwikkelingsvisie
HEUSDEN
4 2.2
DOEVEREN
2.3
eg erw
Pold
eg lgw
a asb
Bla
2.4
Het landschap van 1850
Daarnaast is ook de militaire geschiedenis van de dijk belangrijk. Heusden was vanaf het einde van de 16e eeuw een zogenoemde frontiervesting van de jonge Republiek der Nederlanden. Om de strategische betekenis van de vestingstad te bekrachtigen, werd de ‘stelling van Heusden’ opgericht, waarbij er rondom de vesting Heusden met een uitgebreid stelsel van schansen, sluisjes, dijken en inundatievlakten in feite een militair landschap kon ontstaan. Zo maakte ook het fort bij Hedikhuizen onderdeel uit van de Stelling. Vanaf het begin van de 18e eeuw vormde de Stelling van Heusden een onderdeel dat op nationaal niveau betekenis had: de Zuiderwaterlinie. Nog steeds zijn op- en aan de Elshoutse Zeedijk de sporen te vinden van deze bijzondere geschiedenis.
O
eg okw
n
ilaa
Koo
1
2.6
5 3 eg
Heusde
Hoofdkorfweg
este
oeks oibr
Ho
nseweg
g Fortwe
2.5
Colofon
eide Gorsew
De Elshoutse Zeedijk als onderdeel van de Zuiderwaterlinie eemdweg
Mannenb
Deze folder beschrijft in een notendop de inrichtingsvoorstellen die worden gedaan om de bijzondere geschiedenis van de dijk weer beleefbaar te maken, de cultuurhistorische elementen te herstellen en de ecologische- en recreatieve betekenis van de dijk te versterken. Bij alle voorstellen is waar mogelijk geprobeerd een koppeling te vinden tussen landschapsbeleving, cultuurhistorie, ecologie en waterhuishouding. De nummers op de kaart verwijzen naar de toelichting op de achterzijde. Daarnaast is deze folder te gebruiken als basis voor een fietsroute door het gebied om de concrete locaties van de voorstellen te kunnen bekijken. Veel plezier!
3
eemdweg
Mannenb
ELSHOUT
5
Wijk en Aalburg
De gemeente Heusden koestert al een aantal jaren de wens om de Elshoutse Zeedijk tussen Doeveren en Drunen te beschermen, te onderhouden en te ontwikkelen. Hiertoe heeft de gemeente Heusden deelgenomen aan het regionaal werkplatform Meierij in Stelling Gebracht. Vanuit dit werkplatform is het Projectenboek Meierij in Stelling Gebracht opgesteld. De gemeente Heusden wil op basis van dit stuk concreet handen en voeten geven aan de ontwikkeling van het gebied. Daartoe heeft de gemeente aan Dienst Landelijk Gebied de opdracht gegeven om tot een concrete visie en uitvoeringsprogramma te komen. Deze folder is daar de beknopte samenvatting en verbeelding van. Het uitvoeringsprogramma is in een apart document uitgewerkt. Deze folder is een uitgave van Gemeente Heusden.
1 6
Heusden
In samenwerking met:
2.7
Vlijmen Drunen
8
Waalwijk
DRUNEN
De Elshoutse Zeedijk als onderdeel van de ring van dijken rond Heusden
Bronnen: © De auteursrechten en databankrechten: Topografische Dienst Kadaster, Emmen, 2004
7
© Dienst Landelijk Gebied, juni 2011
1
2.1
Beplantingsplan
2.2
Algemeen
Doeverensche Schans met Doeversche - of Bovenlandsche Sluis 2.3
Gendensche Sluis
Eerste indruk van de dijk is dat er zich in de loop der tijden een prachtig ensemble heeft
Alle Waterwerken langs de Elshoutse Zeedijk dienen vanaf de dijk herkenbaar te worden gemaakt. Hiertoe wordt er bij
Het hier aanwezige inundatiesluisje langs de Oude Maas dient te worden hersteld, dat wil zeggen: het
Ook hier geldt dat de gemetselde onderdelen van de sluis, inclusief het voegwerk, weer duurzaam hersteld dienen te worden. Dat geldt eveneens voor de betonnen/natuurstenen stijlen
gevormd van korte en lange zichtlijnen en een interessante afwisseling van open en
alle waterwerken een hekwerk geplaatst ter verbijzondering van de plek en als doorvalbeveiliging. Dit hekwerk dient
metselwerk dient te worden nagelopen en waar nodig aangevuld; voegwerk dient te worden vervangen.
waaraan de oorspronkelijke sluisdeuren waren opgehangen. De sluisdeuren dienen weer in oude staat te worden teruggebracht. Indien mogelijk dienen bij de herstelwerkzaamheden de stalen
besloten gebieden. Voorstel is om op een beperkt aantal plaatsen langs de dijk gericht een
te worden ontworpen op een eigentijdse wijze, maar in de geest van het utilitaire materiaalgebruik dat bij dergelijke
Houten balk vervangen; stalen onderdelen behandelen tegen roest en verduurzamen. Plaatsing van mar-
stempels te worden verwijderd; dit impliceert dat de gronddruk die de muren naar binnen drukt op onzichtbare wijze aan de binnenzijde dient te worden opgevangen (vergelijk het herstel van
aantal grotere bomen te planten om de ruimtelijke beleving vanaf de dijk nog sterker te
militaire doeleinden gebruikelijk is, dus zonder al te veel toeters en bellen. In sommige vergelijkbare gevallen zien we
keringshekwerk bovenop de dijk (zie 2.1).
de vestingmuren in ’s-Hertogenbosch).
maken. Dit speelt in feite op twee plaatsen, tussen de Polderweg en de Ookweg (westzijde
dat er nog een kleine versiering op het snijpunt van de kruisdraden is toegepast (rozet). Vanaf de Heusdenseweg/Provinciale weg dient er een smal pad naar de sluis te worden aangelegd.
Aan de noordzijde dient de verlande waterpartij – de gracht - rondom de voormalige schans te
van de dijk), en ten noorden van de Kapelstraat, (oostzijde van de dijk). In totaal gaat het
Hier wordt bewust niet voor een contrasterend materiaal-
hier om circa 15 bomen. Voorgesteld wordt om een nieuw soort boom aan de beplantingen
gebruik gekozen, maar voor bestanddelen die fraai kunnen
toe te voegen: de Steeliep (Ulmus laevis). Deze soort is niet of nauwelijks gevoelig voor de
verouderen, een mooi patina ontwikkelen en zich daardoor
Iepenziekte en heeft een fraaie vorm die goed past in dit landschap.
op een natuurlijke en ingetogen wijze in het landschap van
Maas
Do
rps
meidoorn, die vervolgens als haag beheerd dient te worden. Dit zal in eerste instantie alleen
ontstaan.
in een klein proefvak worden ontwikkeld.
Een van de waterwerken ten zuiden van de Doeverensche
M
aa
van bankjes en bebording dient er een eenheid op de dijk te
sd ij k
de dijk kunnen voegen. Ook in het overige materiaalgebruik In de tweede plaats dient een deel van de prikkeldraad afrastering te worden ingeplant met
Schans, het Overloopje, is recent door het waterschap ver-
str aa t
Gendensche Sluis
den (profieltekening). Gezien de waarde van het huidige boomgaardje gaat het hierbij niet om
kan een pick-
een letterlijke reconstructie van de schans, maar veeleer om het markeren van een
nicktafel worden
bijzondere plek in het landschap, gekoppeld aan de (verdediging van) de Doeverensche sluis.
geplaatst met aan-
De goed onderhouden boomgaard die op zichzelf een waarde aan de plek toegevoegd, zou met
vullende informa-
deze strategie behouden en in particulier eigendom kunnen blijven. Wel is afstemming nodig
tie over de beteke-
met de eigenaar voor wat betreft het eventueel ophogen van de randen van de schans aan de
nis van het sluisje,
noordzijde.
vangen. Om die reden wordt het niet meer in beschouwing
van de Elshoutse
genomen.
Zeedijk en van de
Door het baggeren en uitdiepen van de waterpartijen ontstaat een groter geheel dat als een-
Oude Maas.
heid kan worden verpacht als viswater. De sluis dient voor een roeiboot passeerbaar te zijn. Ten
ns ew eg
Steeliep: monumentale vorm
nieuwe fietsroute
k
zuidzijde met zicht op de sluisdeuren. Aan de zuidzijde van de dijk liggen er kansen om de voormalige schans nog manifester te maken.
He u
Dubbele sluis
Zeed ij
Schans
behoeve van recreatieve mogelijkheden wordt een trap en steiger/vlonder aangelegd, aan de
sd e
2.4 De ‘Dubbele Sluis’ ten zuiden van de Polderweg, de Oud Heusdensche sluis en het Sluisje van het Drunens Loopke buiten de dijk De gemetselde onderdelen van de sluis, inclusief het voegwerk, dienen weer duurzaam hersteld te worden. Dat geldt eveneens voor de betonnen/
Doeverensche Sluis
worden opengegraven, waarbij een deel van de wal van de schans weer geaccentueerd kan worBovenop de sluis
Door de zuidelijke helft van de schans, inclusief waterpartij hier te reconstrueren en completeren, kan de schans als bijzonder element veel manifester worden gemaakt, en wordt begrijpelijk hoe de schans heeft gefunctioneerd als verdediging van dit acces.
Voorbeeld Hollandse Waterlinie
natuurstenen stijlen waaraan de oorspronkelijke sluisdeuren waren opgehangen. De stalen sluisdeuren dienen weer in oude staat te worden teruggebracht. De stalen onderdelen zoals muurankers dienen behandeld te worden tegen roest en te worden verduurzaamd. Plaatsing van markeringshekwerk bovenop de dijk (zie 2.1).
2.5
Voorstel is om binnen dit gedeelte nieuwe bebouwing toe te staan, als een echo van het bomvrije gebouw dat hier heeft gestaan, dat
Werk achter de Elshoutse Dijk
dienst deed als magazijn voor projectielen en buskruit. Dit gebouw biedt kansen om aan de Elshoutse Zeedijk een horeca gelegenheid te
Analoog aan de oplossing van de Doeverensche sluis dient ook hier te worden gekeken naar inventieve mogelijkheden om de gronddruk rondom de
koppelen, als natuurlijk punt van informatievoorziening over de cultuurhistorie van deze bijzondere plek in de dijk. Aangezien er met de Bijna niet meer te herkennen in het landschap, liggen ter hoogte van de kruising van de dijk met
sluismuren op adequate wijze op te vangen.
uitvoer van dit zuidelijke gedeelte een structurele aankoop van grond of particulier initiatief gemoeid is, is dit een planonderdeel voor de
Koningsvliet
de Hooibroekse Wetering, de restanten van dit werk. Het betrof een ronde schans die van belang Oud Heusdensche sluis
was als accespost bij de inundaties van de stelling van Heusden. Van de omringende gracht is
De gemetselde onderdelen van de sluis, inclusief het voegwerk, dienen weer duurzaam hersteld te worden. Dat geldt eveneens voor de betonnen/
alleen nog een zeer klein deel aanwezig rondom het hier aanwezige woonhuis. Voorstel is om deze
natuurstenen stijlen waaraan de oorspronkelijke sluisdeuren waren opgehangen. De stalen sluisdeuren dienen weer in oude staat te worden terug-
schans niet letterlijk in het landschap te reconstrueren, maar om de gracht in zijn oorspronkelijke
gebracht. De stalen onderdelen zoals muurankers dienen behandeld te worden tegen roest en te worden verduurzaamd. Herstel van de bakstenen
vorm opnieuw uit te graven, waarbij de huidige bebouwing in tact kan blijven. Het terugbrengen
bestrating op de bodem van de overkluizing. Plaatsing van markeringshekwerk bovenop de dijk (zie hierboven).
van de waterpartij als herinnering aan het hier gelegen werk, maakt het tevens mogelijk om
Analoog aan de oplossing van de Doeverensche sluis dient ook hier te worden gekeken naar inventieve mogelijkheden om de gronddruk rondom de
een verband te leggen met de ecologische verbindingszone die langs de Koningsvliet gedacht
sluismuren op adequate wijze op te vangen.
is. Bovendien kan hier tussen de Hooibroeksesteeg en de Zeedijk een fietsverbinding worden
Sluisje van het Drunens Loopke buiten de dijk
aangelegd. Hierdoor kan in het militaire landschap van de Stelling van Heusden ook een goede
Zichtbaar maken van de stalen constructie van het schotsluisje. Herstel van de houten sluisdeuren. Verduurzaming van de stalenconstructies. Inspectie en herstel van het metselwerk. Plaatsing van
relatie worden gelegd met de Werk aan de oostzijde van de Hooibroeksesteeg: aan beide einden
markeringshekwerk (zie 2.1).
van deze weg bevindt zich een militaire versterking, waarlangs vanuit Heusden een fietsroute kan
lange termijn.
7
Op de plaats van het werk was reeds in 1504 een blokhuis en later een schans aangelegd. In de jaren veertig van de achttiende eeuw werd de schans uitgebreid en verbeterd. Tijdens de gevechten in begin 1793 werd de schans korte tijd door Franse troepen bezet gehouden. In 1831 werd de vervallen schans weer opgemaakt. Rond 1860 werd het geheel vernieuwd en kreeg het zijn zeshoekige vorm. In 1862 werd het fort voorzien van een stenen bomvrij gebouw dat dienst deed als magazijn voor projectielen en buskruit en dat tevens dienst deed als werkplaats. In 1886 werd het gedeclassificeerd.
Toekomstvisie Zeedijk in relatie tot Gebiedsvisie A59 (Maasroute)
De Provincie Noord-Brabant, de gemeenten ’s-Hertogenbosch, Heusden en Waalwijk, het Waterschap Aa en Maas, de Vereniging Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en ZLTO hebben een visie
Zeedijk
opgesteld voor de ontwikkeling van het gebied tussen ’s-Hertogenbosch en Waalwijk tot 2030. De Rijksweg A59 speet hierin een centrale rol. De positie en de betekenis van de Elshoutse Zeedijk
worden gemaakt langs alle verschillende werken die onderdeel hebben uitgemaakt van de Stelling
is hierbij nog onvoldoende uit de verf gekomen. De keuze voor een volwaardige op- en afritconstructie aan de westzijde van Drunen conflicteert met de belangen van natuur, recreatie en
van Heusden.
cultuurhistorie. Daarom zijn dit onderdeel en inrichtingsvoorstel 4.2 vooral bedoeld om als input te dienen voor de discussie die er rondom de reconstructie van de A59 gevoerd gaat worden.
van de waterhuishouding in het gebied. Van belang zijn de concrete plannen om de water-
Aangezien er met de uitvoer van dit zuidelijke gedeelte een structurele aankoop van grond of particulier
Drunen omgeving Eindstraat: Groene Poort
huishouding van de Hooibroeken en het landbouwgebied ten noorden ervan, van elkaar te
initiatief gemoeid is, is dit een planonderdeel voor de lange termijn. Goed overleg met de grondeigenaren is noodzakelijk om tot een goede planvorm te kunnen komen.
De Elshoutse Zeedijk heeft ook een belangrijke rol gespeeld in het systeem van de Baardwijkse Overlaat. Hiertoe is aan de zuidzijde van het gebied de Zeedijk aangesloten op de Overlaatdijk.
Waterhuishouding Het herstel van de sluizen biedt een uitgelezen kans om op aan te sluiten bij de herinrichting
eg lgw
scheiden. Het natuurgebied de Hooibroeken zou via een eigen watersysteem aan de Grote
Met het aanleggen van de dijken aan weerszijden van het Drongelens kanaal kwam de functie van de oude overlaatdijk te vervallen. Hierdoor kon er ter hoogte van de Eindstraat een gat in de
ba aas
Koppel verbonden kunnen worden; voor de afvoer van het landbouwwater wordt gezocht
dijk worden gegraven om de Eindstraat à niveau door te kunnen trekken. Vanuit de wenselijke afleesbaarheid van de bijzondere watergeschiedenis van het gebied en de betekenis van beide
Bl
naar een gunstige plek om door de dijk in westelijke richting af te wateren.
dijken is het gewenst dat een deel van de dijken hersteld wordt, zodat in de structuur duidelijk wordt dat noord- en zuidzijde van de Eindstraat met elkaar te maken hebben. Gunstige bijkom-
Voorstel is om de Oud-Heusdensche sluis, met bijbehorende watergang, die van oudsher aan de zuidzijde van de Ookweg heeft gelopen, te koppelen aan het natuurlijke systeem van de
Dubbele Sluis
Grote Koppel en Hooidonken. Hierlangs kan eventueel overtollig water worden afgevoerd en bij calamiteiten water worden ingelaten. Voorstel is ook om de noordelijke sluisgang van de ‘dubbele’ sluis te gebruiken voor de afvoer van het landbouwwatersysteem van de Rukenssloot. De sluis in het Drunens Loopke kan ten slotte een nieuwe betekenis krijgen als beëindiging van de ecologische verbindingszone (zie 5). Alle waterlopen komen uit in het water dat de voormalige loop van de Oude Maas markeert. Via een parallelsloot langs de Blaasbalgweg kan dit water worden afgevoerd naar het Koningsvliet. Door de toeleverende
Afvoer watersysteem in de richting van Koningsvliet
Systeem Landbouwwater Rukenssloot
2.6
stigheid is dat de ietwat rommelige structuur hier een duidelijke kwaliteitsimpuls kan krijgen en dat de Eindstraat vanaf de snelweg (Drunen-west) een poortwerking krijgt, zodat Drunen vanaf
Werk op de straatweg van Heusden naar Elshout
de A59 een groene entree kan krijgen.
Heusdenseweg
Op de aansluiting van de Hooibroeksesteeg en de Heusdenseweg lag een schans vergelijkbaar met het Werk achter de Elshoutse Dijk (zie kadastrale minuutkaart). In beide gevallen was er een ronde
Links Omgeving Eindstraat huidige situatie
gracht rondom het werk aanwezig. Ook hier is nog een klein deel van de gracht in het terrein zichtbaar gebleven; ook voor dit werk geldt dat het vanuit militair historisch perspectief van belang is
wandelroute
Oud Heusdensche Sluis
om dit onderdeel van de Stelling van Heusden weer een prominente plek in het landschap terug te
Rechts: Omgeving Eindstraat suggestie toekomstige situatie
geven.
waterlopen naar de verschillende sluizen weer betekenis te geven, kan ook hun oorspronke-
Voorstel is een reconstructie van de verkeersaansluiting van de situatie en een herstel van de gracht
lijke functioneren weer begrijpelijk wordt gemaakt.
en op beperkte schaal van de omwalling. Het gaat niet om een letterlijke reconstructie van het toenmalige veldwerk.
Wandelroute
Sluis in het Drunens Loopke
Voorstel is om een wandelroute door de zuidelijke sluisgang van de dubbele sluis aan te leggen. Hierdoor is het beter mogelijk om de complexiteit van de sluizen beter beleefbaar te maken. Door middel van een vlonderpad kan de sluis in het Drunens Loopke worden bereikt en overgestoken, zodat er een klein wandelcircuit ontstaat. Op de plek van het Drunens
Loopke wordt voorzien in een picknicktafel.
2.7
Drunensche sluis
3 Karpervrij maken van drie wielen
De gemetselde onderdelen, inclusief het voegwerk van
4 Doeveren, aansluiting op de Maasdijk
5
Drunens Loopke
Vooruitlopend op de reconstructie van de A59 en het systeem van op- en afritten, en daarmee ook de nieuwe
6
Autoluw maken gedeelte ten noorden van de Kapelstraat
vormgeving van de Baardwijkse Overlaat en de ecologische verbinding tussen de Loonse en Drunense Duinen en de Maas, is het van belang om nu al voor te sorteren op de betekenis die de dijk in de toekomst gaat krijgen.
In dit gedeelte ondervinden fietsers en wandelaars
Om vanuit een historisch-recreatief perspectief het verhaal van de Stelling
Waarschijnlijk zal het Drunens Loopke vanuit het zuiden met schoon (kwel)water gevoed gaan worden. De meest
relatief veel overlast van gemotoriseerd verkeer. Dit
8
De Zeedijk tussen de Kapelstraat en de Eindstraat (Drunen)
9 Bankjes, picknicktafels en ander meubilair
de sluis dienen weer duurzaam hersteld te worden. Dat
Momenteel heeft de karpervisserij een negatieve
van Heusden en het omliggende landschap te kunnen vertellen, ligt het voor
voor de hand liggende gedachte is om het tracé langs de Zeedijk te benutten, omdat daarmee ook de natuur-
speelt met name met mooi weer, wanneer er in de
geldt eveneens voor de betonnen/natuurstenen stijlen
invloed op de waterkwaliteit in het gebied. De kar-
de hand een fietsroute vanuit Heusden te kunnen bewerkstelligen, globaal
gebieden van de Hooibroeken en langs de Zeedijk in een groter geheel kunnen worden meegenomen, en aan-
Grote Koppel massaal gezwommen wordt. Op korte
waaraan de oorspronkelijke sluisdeuren waren
pers woelen de bodem om, waardoor het water
gesproken gaat het om een route via Steenweg, Vestingstraat, Elshoutseweg,
sluiting kan worden gevonden op de ecologische verbindingszone langs de Koningsvliet. Het voorstel is daarom
termijn kan de weg ten noorden van de Kapelstraat
Dit gedeelte van de dijk onderscheidt zich van het overige gedeelte vanwege het autoverkeer dat in dit
Het is wenselijk om voor het hele stelsel van dijken rondom Heusden tot één
opgehangen. De stalen sluisdeuren dienen weer in
vertroebelt. De vissen worden regelmatig bijgevoerd,
Hooibroeksesteeg, Zeedijk. Dorpsstraat, Maasdijk, Parallelweg, Grote Straat,
om het Drunens Loopke, dat aan de westzijde van de Zeedijk ligt, weer tot een aaneengesloten watersysteem te
worden afgesloten voor autoverkeer; aanwonen-
segment toegestaan is. Daardoor is het karakter zeer verschillend van de overige delen, onder andere
uniforme aankleding van het meubilair te komen. De Zeedijk wordt daarmee in
oude staat te worden teruggebracht. De stalen
hetgeen leidt tot een sterke eutrofiëring van het
Tramhaven. Eventueel is het ook mogelijk om fort Hedikhuizen hierbij te
maken, met een verbreding van het profiel zodat aan de ecologische betekenis een nieuwe impuls kan worden
den en beheerders kunnen via een sleutel toegang
omdat het profiel zo smal is dat bij passerend verkeer wordt uitgeweken naar de bermen, die daardoor
een groter verband geplaatst en voor een duurzaam beheer en onderhoud is
onderdelen zoals muurankers dienen behandeld te
water, wat ten koste gaat van de natuurwaarden van
betrekken.
gegeven (met circa 10 meter in westelijke richting). Daarmee wordt het geheel van natuurgebiedjes dat de dijk
krijgen.
plat worden gereden. De plaatselijke verlich-
een grotere hoeveelheid gelijkvormige elementen aantrekkelijk. Dit onderdeel
worden tegen roest en te worden verduurzaamd.
het gebied. Het langdurig verblijf van vissers in het
flankeert weer tot een eenheid gebracht. Het Drunens
ting vormt een dissonant ten opzichte van
heeft met name betrekking op de zitplekken en prullenbakken. Belangrijk is dat
Herstel van de bakstenen bestrating op de bodem
gebied – ook ‘s-nachts - is bovendien ongewenst.
De aansluiting vanuit Doeveren op de Maasdijk ligt op dit moment niet heel
loopje was ook van belang tijdens de inundaties van de
het overige gedeelte van de dijk. De smalle
er in de uitstraling van het meubilair een sobere uitstraling wordt meegegeven
erg voor de hand. In samenhang met de herinrichting van de Gendensche
Stelling van Heusden. Het heeft dus naast een ecologi-
tunnel onder de A59 is eigenlijk niet toege-
die een zekere robuustheid en stoerheid uitstraalt, die past bij het verleden van
Daarom is het voorstel om in de Grote Koppel, de
Sluis kan met
sche ook een cultuurhistorische betekenis. Naast een
rust op de passage van veel autoverkeer.
de dijk als waterkering en als militaire linie.
Hartenaas en het Kampuswiel gericht te vissen op
betrekkelijk
profielverruiming dient het Loopje te worden afgekop-
karpers en deze vissen uit te zetten in de Maas. Vooral
eenvoudige
peld van het landbouwkundige afwateringssysteem
voor de Grote Koppel is dit van belang, aangezien er
middelen de
concrete voorstellen zijn om water uit dit wiel in te
aansluiting op de
zetten voor een betere waterhuishouding in de Natte
Maasdijk op een
Natuurparel van de hooibroeken. In overleg met de
verkeersveilige
lokale sportvisserverenigingen kan worden over-
manier worden
wogen om in het meest zuidelijke gedeelte van het
verbeterd
plangebied wel karpervisserij toe te staan.
(zie ook 2.2).
van de overkluizing. Plaatsing van markeringshekwerk bovenop de dijk (zie 2.1).
x = afsluiting/ afdamming U = sifon = = brug = drunens loopke = afvoer natuur+ landbouw water
10
Bebording
Voorstel is daarom om, indien mogelijk, dit
en dienen de gedempte
Momenteel is er een veelheid aan bordjes op en
gedeelte het alleenrecht te geven voor
stukken weer te worden
rondom de dijk te beleven. Het voorstel is om de
fietsers en aanwonend verkeer. Voor ver-
opengemaakt en al dan
dijk op te schonen en op een aantal strategische
keer tussen Drunen en Elshout is een goed
niet voorzien te worden van
plaatsen wat grotere panelen te plaatsen, waarin de
alternatief voorhanden in de vorm van de
bruggen of ecoduikers.
huidige bordjes in een groter verhaal kunnen wor-
Elshoutseweg en het bijbehorende viaduct
den opgenomen.
over de A59. Wanneer dit tot de mogelijkheden behoort zou het profiel van de verharding kunnen worden teruggebracht tot 2,5 meter, identiek aan het gedeelte van de dijk ten noorden van de Kapelstraat. Ook zou de verlichting hier kunnen worden verwijderd en zou de kruin van de dijk kunnen worden versterkt met Meidoornhagen.
Referentiebeeld picknicktafel
Bijlage: Projectdoelen deelproject Verlande Wiel 27 september 2011 De exacte projectdoelen voor het deelproject Verlande Wiel uit het collegebesluit van 27 september 2011, zijn: - het herstel van de sluizen (Oudheusdense sluis, Dubbels sluis en sluis in ’t Drunens Loopke), inclusief het aanbrengen van hekwerk bovenop de sluizen; - de realisatie van een laarzenpad aan de oostzijde van de dijk, over de kade tussen de Ookweg - Kooilaan en de sluizen; - de realisatie van een “rondwandelingsmogelijkheid” (wandelpad) langs en door de sluizen: o markering met paaltjes; o rooster / vlonder in zuidelijke doorgang dubbele sluis en bij wiel; o begaanbaar maken van het talud, aan oostzijde in de vorm van treden, aan de westzijde in de vorm van een geleidelijke klim. - het aanbrengen van een picknickplaats op een prominente plaats, waarvan het materiaal en ontwerp aansluiten op oud metalen bedieningswerk van de sluizen en het militaire verleden; - de realisatie van een “stallingsmogelijkheid”, zodat fietsers hun fiets op een goede manier kunnen stallen, om vervolgens een kort korte wandeling te maken; - de realisatie van een informatiepunt met bijbehorende voorzieningen; - het aanbrengen van een parkeerplaats ter hoogte van de Ookweg-Kooilaan. Dit is een rustige weg. In de berm is voldoende parkeerruimte aanwezig. Vanaf hier kan al lopend een korte excursie richting het Oud Heusdensche wiel worden gestart; - het uitbaggeren van het verlande wiel; - het uitbaggeren van eerste 20 m van waterloop onder Oud-Heusdensche sluis; - de opslag van meidoorn onder de bomen (essen) langs het fietspad zal als haag worden beheerd; - het kappen van het populierenbosje aan de oostzijde van de dijk; - het aanplanten van enkele solitaire bomen aan westzijde; - het plaatsen van de benodigde rasters.
