Collectief arbeidsrecht
Prof. dr. A.T.J.M. Jacobs
KLUWER Deventer - 2003
INHOUDSOPGAVE
Woord vooraf Afkortingen
v xm
1
Inleiding
i
2
Vakverenigingen en vakverenigingsrecht
2.1
Vakbonden
2.2 2.3 2.4
Werkgevers 19 Vakverenigingsrecht 23 De representativiteitskwestie
3
Het Nederlandse stelsel van collectieve arbeidsverhoudingen 31
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7
Inleiding 31 Publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie 31 Loon- en inkomenspolitiek 35 De overlegeconomie/het poldermodel 42 De instituties van het overlegmodel 45 Centraal of decentraal? 50 Wetgevingof zelfreguleringdoor de sociale partners
4
Het CAO-gebeuren
4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5
De CAO-kaart van Nederland 61 Inhoud van het jaarlijkse CAO-overleg 68 Flexibele beloning 70 Arbeidstijdverkorting en flexibele arbeidstijden 72 Vakantie en verlof 73 Ouderenbeleid, vervroegd uittreden en pensioen 74 Bestrijding ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid; reinte gratie van gedeeltelijk gehandicapten 75
5
5
28
57
61
VII
INHOUDSOPGAVE
4.2.6 4.2.7 4.2.8 4.3
Werkgelegenheid, flexwerk, uitbesteding Scholing 76 Kinderopvang 77 De structuur van het CAO-overleg 78
5
CAO -recht I
5.1 5.1.1 5.1.2 5.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3
Het wezen van de CAO 81 Privaat- of publiekrecht? 86 Het gunstigheidsbeginsel 87 De partijen bij de CAO 90 De gebondenheid aan de CAO 91 De gebondenheid door lidmaatschap aan beide zijden 91 De art. 14-constructie 92 Gebondenheid door de algemeenverbindendverklaring 96 Gebondenheid door overgang van de onderneming 96 Gebondenheid vanuit het contract 97 De werkingssfeer van de CAO 99 De werkingssfeer wat betreft groepen van werknemers (de 'verticale werkingssfeer') 100 De werkingssfeer wat betreft de bedrijfstak/onderneming (de 'horizontale werkingssfeer') 101 De inhoud van de CAO 105 Normatieve, obligatoire en diagonale bepalingen 106 De rechtens toelaatbare inhoud van CAO'S IIO Fondsen 110 Sociaal plan m Delegatiebepalingen 112 Ongelijke behandeling van georganiseerden en ongeorganiseerden 113 De 'wet' als grens aan de regelingsmacht der CAO-partijen 114 Publiciteit, interpretatie en handhaving 116 Publiciteit 116 Interpretatie 116 Handhaving 118 De CAO in het internationale privaatrecht 124
5.3.4 5.3.5 5.4 5.4.1 5.4.2 5.5 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4 5.5.5 5.5.6 5.5.7 5.6 5.6.1 5.6.2 5.6.3 5.7
VIII
76
81
INHOUDSOPGAVE
6
CAO-recht II
6.1
Een recht op c.q. verplichting tot CAO-onderhandelen? 127 Algemeenverbindendverklaring 130 De procedure 131 Beroep 132 Het meerderheidsvereiste 132 D e toetsing 135 Uitzonderingen 140 Dispensatie 143 Rechtskracht, duur en nawerking van de AVV 144 Het politieke debat over de AVV als zodanig 146 Het ontwijken van het keurslijf van de CAO 151 CAO-recht en mededingingsrecht 156 cAO-regelgeving in staatkundig en arbeidsrechtelijk perspectief 157 Driekwartdwingend recht 159 Toekomst van de CAO en van het nationale CAOrecht 160
6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5 6.2.6 6.2.7 6.2.8 6.3 6.4 6.5 6.5.1 6.6
127
7
Stakingsrecht — Algemeen
7.1 7.2 7.3 7.4
Over collectieve arbeidsconflicten 165 Typologie 166 De strafrechtelijke kant van de staking 167 Historische ontwikkeling van de staking naar civiel recht 167 Waarom een stakingsrecht? 169 Het stakingsrecht als strategisch en ritueel gebeuren 171 Rechtmatig, tenzij ... 173 De spelregeltoetsing 174 De misbruiktoetsing 176 Evaluatie van de rechtspraak op hoofdzaken en de toekomst van het stakingsrecht 179
7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10
165
8
Stakingsrecht - Bijzonder
183
8.1 8.2
Strengere normen bij andere arbeidsconflicten? Stakingen om rechtsconflicten 184
183
IX
INHOUDSOPGAVE
8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9 8.10 8.11 8.12 8.13 8.14 8.15 8.16
D e erkenningsstaking 185 S t a k i n g e n i n strijd m e t d e C A O 186 Wilde stakingen 187 S t a k i n g e n tegen a n d e r e n d a n d e eigen werkgever 188 Solidariteits- of s y m p a t h i e s t a k i n g e n 189 Politieke stakingen 190 Stiptheidsacties, gratis dienstbetoonacties, l a n g z a a m - a a n acties e n kortstondige werkonderbrekingen 191 Blokkades 192 Bezetting 193 Gevolgen v a n onrechtmatigheid voor d e v a k b o n d e n 194 Staking en d e individuele arbeidsovereenkomst 195 Betaling v a n werkwilligen 197 Uitsluiting 198 O n d e r z o e k , verzoening, b e m i d d e l i n g en a r b i t r a g e 200
9
Medezeggenschap - Algemeen
9.1 9.2
Inleiding 203 Begrippen en v o r m e n v a n m e d e z e g g e n s c h a p / d u a a l systeem 207 M e d e z e g g e n s c h a p in de top v a n d e o n d e r n e m i n g (Struct u u r w e t ) 209 Recht v a n enquete 219 Collectief ontslag 222 Fusiegedragsregels 224
9.3 9.4 9.5 9.6
203
9.7
M e d e z e g g e n s c h a p s r e c h t in CAO'S
9.8
Heeft medezeggenschap n o g een toekomst?
10
Ondernemingsraden
10.1
D e aanpassingen van de Wet o p d e o n d e r n e m i n g s r a den 235 H e t reglement v a n de O R 237 Instelling v a n d e O R 238 D e instellingsplicht 238 Definitie o n d e r n e m i n g 239 Samengesteide o n d e r n e m i n g 240 G e t a l s d r e m p e l s 241 Positie deeltijders en flexwerkers 242
10.2 10.3 10.3.1 10.3.2 10.3.3 10.3.4 10.3.5
231
232
235
INHOUDSOPGAVF.
10.4 10.4.1 10.4.2 10.4.3 10.4.4 10.4.5 10.4.6 10.4.7 10.4.8 10.4.9 10.5 10.5.1 10.5.2 10.5.3 10.5.4 10.6 10.6.1 10.6.2 10.7 10.7.1 10.7.2 10.8 10.9 10.10 10.11 10.12 10.12.1 10.12.2 10.13 10.14 10.14.1 10.14.2 10.14.3
Samenstelling v a n de OR 244 O m v a n g v a n de OR (art. 6 lid 1) 244 Commissies v a n de OR 244 Achterbanraadpleging 245 Zittingsduur (art. 12) 245 VoorzitteroR 245 Secretariaat OR 246 Vergaderen/vergaderfrequentie 246 D e overlegvergadering 246 Bestuurder 247 Verkiezing v a n de OR 248 Kiesrecht (art. 6 lid 2,3 en 5) 248 Kandidatenlijsten (art. 9) 248 Kiesgroepen 249 Verkiezingen 251 Faciliteiten en rechtsbescherming 251 Faciliteiten 251 Rechtsbescherming 253 Bevoegdheden v a n de OR algemeen en het informatierecht 254 H e t informatierecht 255 Voorinformatie 256 H e t adviesrecht bij belangrijke besluiten (art. 25) en de beroepsregeling daartegen (art. 26) 257 H e t instemmingsrecht bij belangrijke besluiten (art. 27) 266 Overige bevoegdheden en taken 268 D e inspraak in kleine bedrijven 270 Geschillenregelingen 271 Conflicten 271 D e wettelijke geschillenregeling 272 Medezeggenschap bij veiligheid en gezondheid 274 D e ondernemingsraad en de vaststelling van arbeidsvoorw a a r d e n 276 D e formule v a n art. 27 lid 3 W O R 279 D e rechtsnatuur v a n afspraken tussen ondernemer en ondernemingsraad 281 D e rechtsnatuur v a n het reglemcnt, de personeelsgids en dergelijke 285
XI
INHOUDSOPGAVE
11
Overheid en semi-overheid
11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7
D e arbeidsverhoudingen bij de overheid 287 Arbeidsvoorwaardenvorming bij de overheid 288 D e ambtenarenstaking 297 Medezeggenschap bij de overheid 298 Arbeidsvoorwaardenvorming bij de semi-overheid 300 Het stakingsrecht in de semi-overheidssector 304 Medezeggenschap in onderwijs en zorg 304
12
Internationaal
12.1 12.2
12.7.1 12.7.2
Inleiding 309 Internationale organisaties van vakbonden en werkgevers 310 D e Internationale Arbeidsorganisatie 313 D e arbeidsverhoudingen in de Europese Unie 314 Overige internationale instituties 316 D e vakverenigingsrechten in internationaal perspectief 316 Verdragen 87 en 98 Internationale Arbeidsorganisatie 318 Art. 11 Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden 322 Art. 5 en 6 Europees Sociaal Handvest 323 Internationale aspecten van het medezeggenschapsrecht 324 D e nationale dimensie 324 D e internationale dimensie 328
13
Horizon
13.1 13.2
Een geschiedkundige terugblik Het perspectief 335
12.3 12.4 12.5 12.6 12.6.1 12.6.2 12.6.3 12.7
Trefwoordenregister
XII
287
309
333
339
333
