Cijfers en Letters 2009 Stichting Lezen & Schrijven

Cijfers en Letters 2009 Stichting Lezen & Schrijven

Cijfers en Letters 2009 Stichting Lezen & Schrijven

02

03

Voorwoord Ook in 2009 stonden taal, lezen en

tering in een sterke economie en een

schrijven veelvuldig in de belangstelling.

samenleving waarin mensen actief kun-

Na jaren hard werken aan dit publieke

nen deelnemen en bijdragen en positief

bewustzijn is de bekendheid met laag-

met elkaar omgaan. Dit vergt een visie

geletterdheid als maatschappelijk thema

die uitgaat van wat mensen nodig heb-

nu gelukkig groter en breder. Dat wil

ben om te kunnen functioneren in de

niet zeggen dat het taboe structureel is

samenleving. Vanuit deze optiek blijken

doorbroken. Lokale, regionale en lande-

de verschillende dimensies van gelet-

lijke aandacht blijft essentieel. Maar we

terdheid – van basisvaardigheden tot

moeten ervoor waken dat de veelzijdige

gezondheidsgeletterdheid en financiële

belangstelling voor laaggeletterdheid

geletterdheid tot digitale vaardigheden –

en gerelateerde thema’s geen schone

nauw met elkaar verbonden te zijn. Met

schijn wordt. Er is vooruitgang, maar

gezond verstand en een geïntegreerde

om structurele oplossingen te vinden

aanpak waarbij iedereen zijn verantwoor-

om laaggeletterdheid te voorkomen en

delijkheid neemt, zullen we dichterbij

te verminderen, moet er nog veel meer

oplossingen komen.

gebeuren. Stichting Lezen & Schrijven blijft zich Nu de basis is gelegd, is de aanpak

vooral als aanjager inzetten om het

van laaggeletterdheid in een volgende

noodzakelijke sneeuwbaleffect tot stand

fase terechtgekomen. Ook voor Stichting

de brengen. Wij zullen succesvolle pro-

Lezen & Schrijven. Na de pioniersfase

jecten uitbouwen en uitrollen en ons er

van de eerste vijf jaar, zullen wij nog

hard voor maken dat het belang van

gerichter te werk gaan. De urgentie van

lezen, schrijven en rekenen hoog op de

een breed gedragen aanpak zullen wij

agenda blijft staan.

blijven benadrukken. En wij zullen ons laten leiden door vragen als “wie moet

Wij willen en kunnen dit niet alleen en

wat doen om grote aantallen volwassen

zoeken dan ook aansluiting bij alle moge-

laaggeletterden echt te bereiken en aan

lijke betrokkenen – van bedrijven tot

te sporen hun achterstand aan te pak-

gemeenten en van maatschappelijke

ken?” En ook “hoe zorgen we ervoor dat

organisaties tot toonaangevende indi-

de gemaakte afspraken tussen werkge-

viduen – die onderwijs en geletterdheid

vers, werknemers en overheid in 2007 in

een warm hart toedragen.

het convenant Structurele aanpak laaggeletterdheid in de samenleving en het

De leden van het team, het bestuur en

bedrijfsleven 2007 – 2015, ook worden

de Raad van Toezicht danken u voor

nagekomen?”

uw steun en inzet het afgelopen jaar en wij zien 2010 met energie en ver-

Lees-, schrijf-, en rekenvaardigheden zijn

trouwen tegemoet. Wij hopen met u en

voorwaarden om de uitdagingen van

vele en verscheidene nieuwe betrokke-

onze samenleving aan te kunnen, zoals

nen samen te werken, op basis van een

de zorgen over het milieu, armoede,

gedeelde overtuiging dat lezen, schrij-

voortijdig schoolverlaten, stijgende werk-

ven en rekenen basisvoorwaarden zijn

loosheid onder jongeren en volwasse-

voor een gezonde, stabiele en duurzame

nen, vergrijzing en arbeidsmigratie. Door

samenleving.

te investeren in geletterdheid vergroten we de kans op echte voortgang op deze terreinen. Investeren in geletterdheid is

H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden

dus geen doel op zich, maar een inves-

Voorzitter Stichting Lezen & Schrijven

04

Inhoudsopgave Visie, missie en doelstellingen

5

Netwerk

6

Het Forum AtotZ

10

Strategie en aanpak

15

Voortgang, geleerde lessen en vooruitblik

18

Internationale ontwikkelingen

25

Hoogtepunten 2009

27

Activiteiten 2009

35

Brede bekendheid

47

Financieel overzicht

55

Bestuur, Raad van Toezicht en team

58

Meest gestelde vragen

64

Afkortingen en definities

68

Colofon

70

Lodewijk Asscher, wethouder en locoburgemeester van gemeente Amsterdam

Als wethouder zet ik mij extra in voor kwalitatief basisonderwijs. Door goed te leren lezen en schrijven krijgen kinderen meer zelfvertrouwen en gaan hun prestaties omhoog.

05

Visie, missie en doelstellingen Visie

2. Als uitvoerder is de stichting inspiratiebron en kenniscentrum voor organi-

Geletterdheid is een randvoorwaarde

saties die een beroep doen op de

voor een gezonde, sterke en duurzame

stichting om hen te helpen hun ver-

samenleving. Kunnen lezen en schrijven

antwoordelijkheid in de praktijk te

is een basisrecht voor elk individu.

brengen.

Missie

Doelstellingen

Onze missie rust op twee pijlers: de

Stichting Lezen & Schrijven is opgericht

samenleving en het individu.

om één doel te dienen: het voorkomen en verminderen van laaggeletterdheid

De missie van Stichting Lezen & Schrij-

op zowel korte als lange termijn. De

ven is om laaggeletterdheid structureel

activiteiten van de stichting zijn gericht

op te lossen. Om de aanpak van laaggeletterdheid te verankeren werkt de

op: erkenning in de samenleving dat laag-

stichting samen met individuen, bedrij-

geletterdheid een belangrijk individueel

ven, overheden en maatschappelijke

en sociaal-economisch vraagstuk is,

organisaties. Wij helpen hen zich bewust

zowel nationaal als internationaal;

te worden van hun actieve verantwoor-

een structurele, pragmatische en geza-

delijkheid en concrete rol in de aanpak

menlijke aanpak door concrete projecten te starten;

van laaggeletterdheid.

het stimuleren van samenwerking tusDeze missie richt zich zowel op het

sen organisaties (van alfabetiseringsor-

voorkomen als op het verminderen van

ganisaties tot overheidsinstellingen en

laaggeletterdheid.

van maatschappelijke organisaties tot bedrijven), door krachten te bundelen;

Stichting Lezen & Schrijven voert deze

het creëren, vasthouden en uitbreiden

missie langs twee wegen uit:

van brede maatschappelijke aandacht

1. Als aanjager informeert, stimuleert en

voor geletterdheid.

activeert de stichting organisaties en individuen in de publieke en private sector en zorgt de stichting voor constante aandacht voor het thema.

Eva-Lotta Sjöstedt, algemeen directeur IKEA Nederland

Door het thema geletterdheid aan een winkelactie te koppelen kunnen we een waardevolle bijdrage leveren aan het vergroten van de bekendheid van het probleem laaggeletterdheid.

06

Netwerk Een structurele aanpak van laaggeletterd-

KLM: verdieping van de samenwerking

heid is alleen mogelijk als alle ‘spelers’ in

door het geven van workshops in de

de samenleving bereid zijn samen te

bagagekelder en op het platform met

werken. Daarom werkt Stichting Lezen &

als doel het herkennen en doorverwij-

Schrijven vanaf haar oprichting in 2004

zen van laaggeletterde werknemers.

aan het opbouwen van een solide, innovatief en betrokken netwerk van private

Stichting Lezen & Schrijven is veel indivi-

en publieke partijen. Dit netwerk functio-

duen en organisaties bijzonder erkentelijk

neert als marktplaats: vraag en aanbod

voor hun tijd, inzet, bijdragen en betrok-

vinden elkaar.

kenheid. Het netwerk bestaat uit zes

Bedrijven, maatschappelijke organisaties,

categorieën betrokkenen:

overheden, (onderwijs)deskundigen en belangenbehartigers delen kennis en

1. Grondleggers verbonden zich vanaf

er varing en ontwikkelen gezamenlijk

het eerste uur aan de stichting. Zij zijn

projecten. Iedere organisatie draagt op

het fundament van de stichting. Mede

zijn eigen manier bij aan het bespreek-

dankzij hun vertrouwen en steun

baar maken van laaggeletterdheid en het

heeft de stichting in 2004 een vlie-

genereren van aandacht voor het thema.

gende start kunnen maken. Naast hun financiële bijdrage en directe betrok-

In 2009 is het netwerk uitgebreid met

kenheid initiëren zij samen met de

twee nieuwe Partners, elf nieuwe Dona-

stichting projecten.

teurs en een nieuw Lid zonder daarbij bestaande relaties uit het oog te verlie-

2. Leden verbinden zich voor een

zen. Ook in 2010 zal de stichting kansen

periode van minimaal drie jaar aan

benutten om het netwerk te verdiepen

de stichting. Zij bieden financiële

en te verbreden. Dit doet zij door

ondersteuning en starten samen met

buiten ‘hokjes’ te denken en een gevoel

de stichting projecten.

van gedeelde verantwoordelijkheid te creëren.

3. Partners vormen vanaf het begin het zo essentiële brede en inhoudelijke

Hoe meer partijen samenwerken, hoe

draagvlak van de stichting. Hun brede

meer de aanpak wordt verankerd. Voor-

expertise op het gebied van opvoeding,

beelden hiervan zijn:

onderwijs, taal, literatuur, leesbe-

SBCM, het arbeidsmarkt- en ontwikke-

vordering en onderzoek zorgen voor

lingsfonds van de sociale werkvoor-

nieuwe inzichten. Daarnaast leveren

ziening (SW): organisatie van open

zij een belangrijke bijdrage aan de

dagen bij actieve SW-bedrijven, om

inhoudelijke en praktische aanpak

andere SW-bedrijven aan te sporen en


te ondersteunen om zelf een aanpak van laaggeletterdheid te starten.

4. Donateurs steunen het werk van de

Douwe Egberts: lancering van een

stichting in de vorm van geld, diensten

nieuw project onder de naam Het begint

of goederen.

met lezen.

Rinda den Besten, wethouder gemeente Utrecht

Er heerst nog een taboe op laaggeletterdheid. Daarom moet je open kaart spelen en erover praten om te ontdekken dat je niet de enige bent.

07 5. Het Forum AtotZ geeft sinds september

Herman de Boorder, Joop Braakhekke,

2008 de aanpak van laaggeletterdheid

Eric van den Broek, Cora Brussee, Rosa

een duidelijker maatschappelijk profiel.

Di Lisa, Warner Dijkhuizen, Coot van

Het Forum is zowel een netwerk als

Doesburgh, Frans van Drimmelen, Fred

een denktank. De 28 prominente

Duijn, Willem van Duin, Dicky Gingnagel,

Nederlanders, onder voorzitterschap

Karin Giphart, Andrea de Graaf, Hank

van Frits van Oostrom (auteur en

Gronheid, Ton Grooteman, Jeannette

wetenschapper) willen vanuit hun

Heetla, Angélique Heijl, Marja van der

eigen werkterrein en expertise de

Helm, Andrea Herrie, Marian Hoefnagel,

strijd met laaggeletterdheid aan gaan.

Lien van der Hoeven, Ilse van Holsteyn, Ton Honing, Jolanda Kamerman, Cathe-

6. Vrienden van de stichting zijn indivi-

rine Keyl, Aart Kleijer, Robert Kleissen,

duen die de stichting een warm hart

Raymond van der Klundert, Astrid Kop-

toedragen en de doelstellingen van de

pers, Yvonne Kroonenberg, Nancy Laseur,

stichting ondersteunen. Zij doneren

Ed de Leeuw, Graddie Janssen-van

een bedrag naar keuze.

Leeuwen, Isabelle Los, Sigrid van Montfort-Springer, Kockie Neven, Rens Pla-

Betrokkenheid op persoonlijke titel

schek, Lucinda van Poelgeest, Winnie Postma, Piet Pronk, Nina Reimert, Arendo Schreurs, Mitchel Schulte, Betty Sluyzer,

Naast bedrijven en (maatschappelijke)

Marlène Smeets, Adriana Stel, Roelie van

organisaties zetten ook veel mensen zich

Stempvoort, Henny Strube, Jan Terlouw,

op persoonlijke titel in voor een geletterd

Annette van Trigt, Marianne Verhallen,

Nederland. Hun waardevolle bijdragen,

Lenie Valk, Simon Verhallen, Arie Visser,

enthousiasme en creativiteit zijn onmis-

Frank Visser, Simone van der Vlugt,

baar. Onze oprechte dank en waardering

Lucille Werner, Svenja Westerduin, Ber-

gaan in het bijzonder uit naar:

nard Wientjes, Tommy Wieringa, Jet Wij-

Rosita Bagwandin, Ralf Beekveldt, Frans

develd, Yes-R.

Beckers, Barbara Berger, Karen Blanken,

Wendy van Dijk, presentatrice en actrice, lid van Het Forum AtotZ

De basisvaardigheden lezen, schrijven en rekenen zijn zo belangrijk. Goed kunnen lezen en schrijven geeft je meer vertrouwen in jezelf en in de maatschappij.

08 Grondleggers

Partners

Financiële steun en engagement

Inhoudelijk deskundig en

vanaf het eerste uur

gedeelde verantwoordelijkheid

2004

2005

2006

2007 2008

2009

2004

EXPERTISECENTRUM N E D E R L A ND S

Leden Overtuigde betrokkenheid en financiële steun 2004

2005

2006

2007 2008

2009

2005

2006

2007

2008

2009

09 Donateurs* Praktische steun bij de uitvoering 2004 2005 2006 2007 2008 2009

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Stichting Intermin

* In deze lijst zijn alleen de donateurs opgenomen die in ieder geval in 2008 en/of 2009 hebben gedoneerd. Voor een volledig overzicht van donateurs zie www.lezenenschrijven.nl

Thom de Graaf, burgemeester Nijmegen

Als overheid moeten wij samen met onze maatschappelijke partners proberen het probleem laaggeletterdheid te tackelen. Fundamentele middelen hiervoor zijn campagnes en scholing.

10

Het Forum AtotZ Voorzitter Frits van Oostrom Schrijver, wetenschapper

Leden Nurten Albayrak-Temur Directeur Centraal Orgaan Asielopvang

André Knottnerus Voorzitter Gezondheidsraad

Tania Kross Operazangeres

Peter Bakker Voorzitter Raad van Bestuur, TNT

Hendrik de Kubber Alfabetiseringsambassadeur

Frans Bauer Zanger

Paul de Leeuw Televisiemaker, cabaretier, zanger

Hans de Boer Ondernemer, voormalig voorzitter Taskforce Jeugdwerkloosheid

Paul van Loon Kinderboekenschrijver

Daphne Deckers Schrijfster, columniste

Ed Nijpels Bestuurder, voormalig politicus

Wendy van Dijk Presentatrice, actrice

André Rieu Violist

Adriaan van Dis Schrijver

Paul Rosenmöller Televisiemaker, voormalig politicus

Huub van Doorne Voorzitter Raad van Bestuur Lucas Bols

Paul Scheffer Schrijver

Rabbijn Raphael Evers Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap

Raymond Spanjar Mede-oprichter en CEO Hyves

Louise Fresco Hoogleraar UvA, schrijfster, kroonlid SER

Naema Tahir Schrijfster

Inez de Graaff Docent NT1, ROC Midden Nederland

Humberto Tan Voorzitter Straatvoetbalbond, sportjournalist

Pieter van den Hoogenband Zwemmer

Jean-Marc van Tol Stripmaker Fokke & Sukke, uitgever

Yvon Jaspers Presentatrice

Paul Witteman Journalist, presentator

11

om de aanpak van laaggeletterdheid een nieuwe impuls te willen geven, zowel door individuele acties op eigen werkterreinen als een gezamenlijke actie: de presentatie van de AtotZ Agenda. De verwachting is dat de AtotZ Agenda in het eerste kwartaal van 2010 wordt gepresenteerd. In 2009 hebben de individuele acties al tot veel en verfrissende aandacht geleid. De acties richtten zich op verschillende doelgroepen: kinderen, jongeren, volwassen laaggeletterden en de brede samenleving.

Het Forum AtotZ

Op 10 september 2008 werd Het Forum AtotZ opgericht. Het Forum AtotZ is een uniek informeel platform van 28 prominente en aansprekende Nederlanders met verschillende achtergronden, die een toonaangevende rol spelen in hun vakgebieden. Zij zijn bijzonder begaan met maatschappelijke ontwikkelingen en onderschrijven het belang van geletterdheid.

Paul Witteman, journalist en Prinses Laurentien

Kinderen en jongeren Daphne Deckers en Wendy van Dijk vroegen begin maart aandacht voor het belang van (voor)lezen. Zij zetten de presentatie van het startpakket Het begint

Jean-Marc van Tol, stripmaker Fokke & Sukke

Het Forum AtotZ kwam in het voorjaar van 2009 voor het eerst bijeen. De verscheidenheid aan leden van het Forum leidde tot een unieke en inspirerende bijeenkomst. Het Forum uitte de ambitie

Daphne Deckers, schrijfster en columniste

12 met lezen extra kracht bij door voor te lezen op kinderopvanglocaties. Paul van Loon was eind april betrokken bij de lancering van Taalkr8! Junior, een project gericht op kinderen en leerkrachten van basisscholen en ouders. Begin september opende hij de Week van de Alfabetisering met het Taalfeest in de stadsschouwburg in Utrecht. In november ging een nieuwe reeks Taalkr8!-dagen van start, gericht op vmbo-scholen. Om de leerlingen van deze scholen te bereiken, stelde Raymond Spanjar zijn Hyves platform beschikbaar voor een promotieactie.

Paul de Leeuw, televisiemaker en Rabbijn Raphael Evers

Samenleving Verschillende Forumleden traden op in de media om op deze manier aandacht te vragen voor het thema. Hoogtepunt hierbij was de speciale aflevering over laaggeletterdheid bij Pauw & Witteman. Daphne Deckers, Wendy van Dijk, Tania Kross, Hendrik de Kubber, André Rieu, Humberto Tan en Paul Witteman be lichtten het thema vanuit verschillende invalshoeken. Frans Bauer en Tania Kross werkten mee aan een speciale aflevering van LINGO in de Week van de AlfabePaul van Loon, kinderboekenschrijver

tisering.

Volwassen laaggeletterden Paul de Leeuw zette zich in om volwassenen te bereiken die moeite hebben met lezen en schrijven. In de Week van de Alfabetisering reed hij mee met de AtotZ Trein waar hij Prinses Laurentien interviewde en nodigde hij cursisten uit in zijn programma Lieve Paul. Ruim 3,3 miljoen kijkers kregen op deze wijze in zijn zaterdag- en zondagavondshow informatie over het belang van geletterdheid. Ook Wendy van Dijk zette zich in voor deze doelgroep. Op 19 oktober verraste zij een groep leesen schrijfcursisten van ROC Midden Nederland in Amersfoort en gaf zij onder grote belangstelling van de media namens IKEA een BILLY boekenkast gevuld met boeken cadeau.

Adriaan van Dis, schrijver

13 André Knottnerus, voorzitter van de Gezondheidsraad, kondigde in de Week van de Alfabetisering aan dat de Gezondheidsraad en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen het probleem gezamenlijk gaan aanpakken. Zij zullen de stand van zaken en de situatie in Nederland in kaart brengen en aanbevelingen doen voor de zorg, het beleid en het onderwijs.

Wendy van Dijk, presentatrice en actrice

Koos Vervoort, Alfabetiseringsambassadeur

Lezen en schrijven zijn twee van de belangrijkste dingen, eigenlijk net als eten en slapen.

14 Thema maatschappelijke organisaties & overheden

Marian Haak-Griffioen, gedeputeerde van de Provincie Utrecht, speelt open kaart door haar handtekening op de kaart van Nederland te zetten waarmee zij het belang van de aanpak van laaggeletterdheid door provincies onderstreept

Artsen en verpleegkundigen tijdens de regiotour Taalkracht voor consultatiebureaus in Heerlen

Prinses Laurentien spreekt op Manifestatie Buurtalliantie, waar professionals uit de wijk inspiratie en kennis delen

Verschillende partijen ondertekenen het Convenant Rotterdams Bondgenootschap tegen Laaggeletterdheid in de Week van de Alfabetisering

15

Strategie en aanpak Strategie

De stichting doet dit door communicatie in tal van vormen:

De basisvaardigheden lezen, schrijven en rekenen raken ons allemaal: jonge kin-

1. Agenderen van de relevante thema’s,

deren, jongeren, ouders, laaggeletterde

de urgentie van actie en het belang van

volwassenen, hun omgeving, werkgevers

een structurele aanpak, steeds vanuit

en de samenleving als geheel. Als ieder-

sociaal-economische, politieke en breed

een zich daadwerkelijk verantwoordelijk

maatschappelijke perspectieven.

voelt en hiernaar handelt, wordt het thema laaggeletterdheid een prioriteit en

2. Op de agenda houden van de

blijft het hoog op de maatschappelijke,

thema´s door het draagvlak voor het

politieke en sociaal-economische agenda

onderwerp en de aanpak blijvend te

staan.

verdiepen en te verbreden. Om dit te bereiken bouwt de stichting constant

Vanuit deze overtuiging is de strategie

aan een netwerk van landelijke,

erop gericht om zoveel mogelijk tradi-

regionale en lokale publieke en pri-

tionele en nieuwe partijen te betrekken

vate partijen. Dit netwerk functioneert

bij de brede en structurele aanpak

als marktplaats waarbij Stichting

van laaggeletterdheid. De stichting

Lezen & Schrijven traditionele en

stimuleert en ondersteunt hen hierin.

nieuwe spelers bij elkaar brengt (van

De verschillende spelers zijn onder te

educatieve organisaties en belangen-

brengen in de volgende categorieën:

verenigingen van laaggeletterden aan

bedrijven

de ene kant tot bedrijven, consulta-

gemeenten

tiebureaus en het Juridisch Loket aan

jongeren

de andere kant).

kinderen laaggeletterde volwassenen

3. Aantonen dat er concrete oplos-

maatschappelijke organisaties

singen zijn door voorbeeldprojecten

onderwijsorganisaties

te starten en deze zo groot en breed

ouders

mogelijk uit te dragen en over te dra-

provincies

gen aan andere partners om het

rijksoverheid

gevoel van medeverantwoordelijkheid van alle spelers in de samenleving

De rode draad in alles wat de stichting

concreet invulling te geven.

doet, is het vergroten van de bekendheid over laaggeletterdheid bij de verschillende spelers. Dit is essentieel om het taboe rondom laaggeletterdheid te doorbreken.

Mitchel Schulte, leerling Stanislascollege Delft

Ik kan eindelijk films met ondertiteling kijken en durf weer voor te lezen in de klas. Straks wil ik het leger in, dan moet ik natuurlijk wel de handleidingen kunnen lezen.

16 Aanpak 2. De Communicatie De strategie kreeg ook in 2009 concreet

Alleen door aanhoudende, verfrissende,

vorm binnen de drie hoofdtaken van de

heldere en gerichte Communicatie over

stichting:

laaggeletterdheid kan het taboe dat nog steeds op dit thema rust, uiteindelijk

1. De Marktplaats

worden doorbroken.

Het activeren en bijeenbrengen van traditionele en nieuwe partijen die, onge-

Verschillende televisieprogramma’s

acht hun achtergrond en organisatie-

besteedden aandacht aan laaggelet-

vorm, hetzelfde doel nastreven: een

terdheid. Er was een speciale uit-

geletterde samenleving. Deze partijen

zending van Pauw & Witteman over

erkennen de kracht van samenwerking

laaggeletterdheid. Programma’s RTL

en versterken hiermee de aanpak van

Boulevard en Shownieuws deden

laaggeletterdheid. Op de Marktplaats

regelmatig verslag van activiteiten van

worden kennis en ervaring uitgewisseld

de stichting. Ook kwamen Alfabetise-

en uitgedragen, waardoor nieuwe partijen

ringsambassadeurs aan het woord in

zich aangesproken voelen en verrassende

tv-programma’s Voor Elkaar (RVU), De

initiatieven kunnen ontstaan. De Markt-

Leescoupé (KRO) en Helder (Teleac).

plaats is gestoeld op een sterk gevoel

De krant De Telegraaf besteedde aan-

van gezamenlijke verantwoordelijkheid.

dacht aan het lustrum van de stichting en interviewde Prinses Laurentien en

De Belastingdienst committeerde zich

directeur Margreet de Vries. Ook was

op topniveau aan de interne bewust-

er in kranten veel nieuws terug te vin-

wordingscampagne, door de lancering

den over taalachterstanden bij jongeren.

van de campagne door Jan Kees de

De stichting gaf verschillende inter-

Jager (staatssecretaris van Financiën).

views aan vakbladen zoals Factor ICT,

Hij onderstreepte publiekelijk het

Reflex en Fundament waarmee ver-

belang van de betrokkenheid van de

schillende branches werden bereikt.

Belastingdienst.

Op de radio werd er veel aandacht

Gemeente Rotterdam verankerde de

besteed aan nieuws over taalachter-

lokale aanpak van laaggeletterdheid

standen en initiatieven van Marja van

door met vijf wethouders en verschil-

Bijsterveldt en Sharon Dijksma (staats-

lende bedrijven een intentieverklaring

secretarissen van Onderwijs, Cultuur

te tekenen.

en Wetenschap). De stichting gaf regel-

Het ministerie van Sociale Zaken en

matig reacties op dit nieuws op BNR

Werkgelegenheid zag een belangrijke

Nieuwsradio en Radio 1.

rol voor UWV WERKbedrijf in de

Op Hyves liep de campagne Taalkr8!

aanpak van laaggeletterdheid onder

met Yes-R. De website NU.nl besteed-

werklozen en werkzoekenden. Het

de

ministerie vroeg de stichting om balie-

aan projecten van Stichting Lezen &

medewerkers te trainen op het herken-

Schrijven.

verschillende

keren

aandacht

nen van laaggeletterdheid onder werkzoekenden.

3. Projectenoffensief

Schiphol Group gaf Schiphol College

Door het opzetten, uitvoeren en aan-

de opdracht om de interne aanpak

scherpen van projecten draagt de stich-

van laaggeletterdheid op structurele

ting middelen aan om laaggeletterdheid

wijze vorm te geven en op te nemen in

te voorkomen en te verminderen. Projec-

het standaard cursusaanbod.

ten moeten een sneeuwbaleffect teweeg-

17 brengen in de samenleving en helpen om

Vijftien wijken namen deel aan het

krachtig te kunnen communiceren met

project Taal in de buurt. In totaal waren

verschillende doelgroepen.

ruim 200 verschillende partijen bij dit project betrokken dat loopt tot maart

In 2009 kwamen op dit gebied de vol-

2010.

gende activiteiten tot stand:

Consultatiebureaus

ontvingen

in

2009 twee aanvullingen van het startAlfabetiseringsambassadeurs waren

pakket Taalkracht voor consultatiebu-

actief bij evenementen en in de media.

reaus. Ook organiseerde de stichting

Bewustwordingscampagnes onder-

zeven bijeenkomsten in de regiotour

steund door de stichting bij de Belas-

Taalkracht voor consultatiebureaus

tingdienst, ziekenhuizen en het Juri-

voor artsen en verpleegkundigen in de

disch Loket (belangrijke doorverwijzers

Jeugdgezondheidszorg.

naar leesen schrijfcursussen).

ROC’s (in totaal 230 docenten en

Promotiemateriaal laaggeletterdheid

begeleiders) ontvingen twee aanvullin-

breed verspreid op beurzen, bij lezin-

gen voor het startpakket Taalkracht

gen en andere bijeenkomsten.

voor ROC’s.

Algemene actuele informatie laagge-

Bibliotheken leverden een actieve bij-

letterdheid verspreid via de website

drage aan de website

lezenenschrijven.nl en projectenwebsi-

taalkrachtvoorbibliotheken.nl en ver-

tes van Taalkr8!, Taalkr8! Junior, bedrij-

spreidden hiermee informatie onder

ven, bibliotheken, consultatiebureaus,

collega’s over hun rol in de aanpak van

gemeenten, MijnABC en de Week van

laaggeletterdheid.

de Alfabetisering. De websites waren

In de boekenserie Leeslicht versche-

goed voor een totaal van ruim zes mil-

nen dit jaar zeven nieuwe titels. De

joen hits.

verkoopcijfers bereikten een record: in

Mediacampagne Leer lezen en schrij-

september werd het 25 duizendste

ven werd in twee periodes dit jaar

Leeslichtboek verkocht.

ingezet via radio en televisie. Daarnaast

Vmbo-scholen werden opnieuw ge-

ook op auto’s en billboards. Hiermee

stimuleerd om een Taalkr8!-dag te

bracht de stichting de nationale bellijn

organiseren. Rapper Yes-R werd het

0800 - 023 4444 onder de aandacht.

nieuwe gezicht van dit project om

Geïnteresseerden kunnen zich via dit

zo ook jongeren meer te betrekken bij

telefoonnummer aanmelden voor een

de Taalkr8!-dagen.

leesen schrijfcursus.

Basisscholen werden gestimuleerd

Week van de Alfabetisering 2009

om in speciale Taalkr8! Junior-weken

zette 137 organisaties aan tot actie.

aandacht te vestigen op het belang van

In totaal organiseerden zij ruim 180

lezen en schrijven. Zes basisscholen

activiteiten. Dit is een stijging van zes-

deden hieraan mee.

tig procent ten opzichte van 2008. De stichting ontwikkelde en onderhield hiervoor de website weekvandealfabetisering.nl.

Huub van Doorne, voorzitter Raad van Bestuur Lucas Bols, lid van Het Forum AtotZ

Lees- en schrijfvaardigheden geven mensen de kans om zich te ontwikkelen en hun eigen talenten tot volle wasdom te laten komen.

18

Voortgang, geleerde lessen en vooruitblik Voortgang De stichting gaf bij de oprichting in mei

3. Aanpak

2004 aan in principe vijf jaar te willen

2004: laaggeletterdheid is met name

bestaan om haar rol als aanjager opti-

een onderwijsthema; aanpak richt zich

maal in te vullen. Al snel bleek dat het

alleen op volwassenen.

taboe rondom laaggeletterdheid hard-

2009: brede aanpak; aanvaarding van

nekkiger was dan voorzien. Dat maakte

het begrip van de geletterdheidsketen

de aanpak complexer waardoor resulta-

van jong tot oud (gebrekkige leesen

ten minder snel werden behaald. Na een

schrijfvaardigheid van kinderen wordt in

grondige analyse besloot het bestuur, in

direct verband gebracht met het voort-

samenspraak met het team en met een

bestaan van het probleem van laagge-

aantal externe partijen, om door te gaan

letterdheid onder volwassenen); verbre-

tot in ieder geval 2015. Een belangrijke

ding naar andere (basis)vaardigheden.

stimulans hiervoor kwam van de ondertekenaars van het convenant Structurele aanpak laaggeletterdheid in de samen-

4. Aantal volwassen leesen schrijfcursisten

leving en het bedrijfsleven 2007-2015.

2004: 4.500.

Werkgevers, werknemers en de overheid

2009: 12.000.

deden een dringend beroep op de stichting om hen in ieder geval tot 2015 bij te

5. Afspraken en convenanten

staan. Deze oproep sloot aan bij het

2004: geen afspraken.

eigen besef dat het onverantwoordelijk

2007: overheid, werkgevers en werk-

zou zijn om rigide vast te houden aan de

nemers ondertekenden een conve-

initiële bestaanstermijn van vijf jaar. Met

nant, waarin breed gedragen doel-

het besluit om door te gaan begon een

stellingen en concrete ambities voor

nieuwe fase van de stichting.

zowel het voorkomen als het verminderen van laaggeletterdheid zijn

Met een klein en gedreven team, een

opgenomen; verschillende bedrijven

veelzijdig netwerk, een betrokken be-

en gemeenten ondertekenen in navol-

stuur en Raad van Toezicht bereikte de

ging hiervan eigen convenanten.

stichting in de eerste fase van 2004 tot 2009 de volgende resultaten:

6. Breed maatschappelijk appèl 2004: -

1. Netwerk

2008: in 2008 richtte de stichting

2004: 23 bedrijven; 11 maatschappe-

Het Forum AtotZ op als denktank

lijke organisaties.

en netwerk van ambassadeurs met

2009: 50 bedrijven; 30 maatschappe-

28 bekende, vooraanstaande en aan-

lijke organisaties.

sprekende Nederlanders met diverse achtergronden.

2. Bekendheid met het thema laaggeletterdheid 2006: 9 procent. 2009: 27 procent.

19 Verankering - ketenaanpak

Om daadwerkelijke verankering binnen

Om de aanpak van laaggeletterdheid

gemeenten en bedrijven te realiseren

structureel te verankeren in de samenle-

ontwikkelde de stichting een aantal

ving is het van groot belang dat steeds

kernactiviteiten:

meer organisaties en individuen laaggeletterdheid erkennen als een belangrijk

Bedrijven betrekken via branchevereni-

sociaal-economisch en maatschappelijk

gingen. Dit is een belangrijke stap in de

probleem dat moet worden voorkomen

richting van daadwerkelijke verankering.

en verminderd. De ketenaanpak staat

Brancheverenigingen beschikken vaak

hierin centraal. Dit komt op verschillende

over meer structurele financiële mid-

manieren tot uitdrukking:

delen voor onderzoek en scholing dan individuele bedrijven. Hierdoor wordt

Gelijktijdige aanpak gericht op zowel

scholing minder conjunctuurgevoelig.

voorkomen als verminderen.

Starten van een bestuurdersnetwerk.

Altijd redeneren vanuit de mens en

Leden van dit netwerk zijn actieve

vanuit dit perspectief de kansen benut-

burgemeesters en wethouders die zich

ten om laaggeletterdheid op te lossen.

individueel en gezamenlijk inzetten

Wat hebben mensen nodig om zelf-

voor een geletterd Nederland. Dit doen

standig te functioneren in de samenle-

zij door het onderwerp te agenderen

ving? Waar komen laaggeletterden, of

binnen hun eigen gemeenten, maar

zouden zij in aanraking kunnen komen

ook bij collega’s in andere gemeenten.

met lezen en schrijven? Hoe kunnen

Daarnaast helpen zij de stichting om

we hen op die momenten stimuleren

individuele gemeenten op het juiste

om hun probleem te lijf te gaan? En wie

niveau te kunnen betrekken.

kan dus meehelpen om laaggeletterd-

Organiseren van een eerste bijeen-

heid op te lossen? Van ouders tot

komst van Het Forum AtotZ. Het Forum

consultatiebureau-artsen, van leerkrach-

uitte de ambitie om de aanpak van

ten tot werkgevers en van gemeente-

laaggeletterdheid een nieuwe impuls te

ambtenaren tot politici.

geven, zowel door individuele acties op

Agenderen door steeds nieuwe invals-

eigen werkterreinen als een gezamen-

hoeken te kiezen en de aanpak te kop-

lijke actie: de presentatie van de AtotZ

pelen aan relevante actuele thema’s. In

Agenda die naar verwachting in het

2009 zocht de stichting bijvoorbeeld

eerste kwartaal van 2010 wordt gepre-

aansluiting bij discussies over de eco-

senteerd.

nomische crisis. Verbreding Voorbeeld agenderen: na een infor-

Volwassenen die moeite hebben met

matiecampagne richting media, de

lezen en schrijven, hebben relatief vaak

overheid en bedrijven over de kansen

ook financiële problemen, worstelen met

om te investeren in scholing van laag-

de computer en leven vaak ongezonder.

opgeleide werknemers als zij bijvoor-

In 2008 is de stichting om deze reden

beeld in de deeltijd WW zitten, volgde

begonnen om de discussie rondom laag-

het verzoek van het ministerie van

geletterdheid te verbreden naar andere

Sociale Zaken en Werkgelegenheid

(basis)vaardigheden.

om medewerkers van UWV WERK-

Denkend vanuit de mens is een integrale

bedrijf te trainen in het herkennen en

aanpak nodig waarbij buiten hokjes

doorverwijzen van laaggeletterden.

wordt gedacht en gehandeld. In 2009 kwam op initiatief van de stichting en het ministerie van Economische Zaken een

20 Thema werkgevers & werknemers

Eva Kuijt, dagvoorzitter, en Jetta Klijnsma, staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, spreken tijdens het congres voor de sociale werkvoorziening over het belang van geletterdheid

Van Gansewinkel beplakt containers en afvalwagens met de campagne van de Week van de Alfabetisering: Laten we open kaart spelen

Margreet de Vries, directeur Stichting Lezen & Schrijven, in debat met bedrijven tijdens de bedrijvenbijeenkomst ‘Samen scholen, pure winst’

Wendy van Dijk, presentatrice, verrast cursisten van het ROC Midden Nederland in Amersfoort met een rijkelijk gevulde BILLY boekenkast

Verschillende bedrijven uit Rotterdam in gesprek over de aanpak van laaggeletterdheid op Rotterdam Airport

Dick Flink, bestuursvoorzitter Holland Casino, Margreet de Vries, directeur Stichting Lezen & Schrijven en Yes-R, rapper, met de cheque die Holland Casino doneerde aan de stichting naar aanleiding van de opbrengsten van het Rad van Fortuin en Money Wheel

21 werkgroep tussen acht ministeries en

te voorkomen dat het wiel opnieuw wordt

verschillende maatschappelijke organisa-

uitgevonden gaan het ministerie en de

ties tot stand. Deze werkgroep komt

stichting nauwer samenwerken op het

regelmatig bijeen om hun activiteiten op

gebied van de wijkaanpak, het activeren

het gebied van vaardigheden beter op

van bedrijven en het inzetten van vrijwilli-

elkaar af te stemmen.

gers. De resultaten van deze samenwerking zullen in de loop van 2010 zichtbaar

In oktober 2009 organiseerde de werk-

worden.

groep een conferentie. Deelnemers waren naast de acht ministeries ook gemeente-

Geleerde lessen

ambtenaren die op lokaal niveau willen werken aan een meer integrale benade-

ring van vaardigheden. De stichting ver- Jaarlijkse evaluatie zorgde de openingstoespraak bij deze

Vanuit de resultaatgerichte aanpak eva-

conferentie.

lueert de stichting jaarlijks haar activi-

Deze ontwikkelingen betekenen goed

teiten. De stichting vraagt zich regelmatig

nieuws. Het draagt bij aan de zo nodige

af of:

integrale aanpak die uitgaat van wat

er andere partijen zijn die projecten

mensen nodig hebben om mee te kunnen

kunnen overnemen;

komen en een actieve bijdrage te kunnen

projecten nog genoeg effect hebben of

en durven leveren aan deze samenleving.

stopgezet moeten worden;

Het gevoel van urgentie neemt toe. En

aanscherpingen binnen projecten voor

dat is hard nodig, want de aanpak blijft

een groter effect kunnen zorgen op

vooralsnog te gefragmenteerd.

lange termijn;

De samenwerking met het programmami-

de organisatiestructuur van de stichting

nisterie van Wonen, Wijken en Integratie

nog aansluit bij de nodige strategie en

(VROM/WWI) is in 2009 voortgezet. Om

aanpak. Ministerie van Binnenlandse Zaken Pro-sociale vaardigheden Ministerie van Justitie Juridisch Loket

ed h a p s v a a rd i g h

vaa

rd

i

z o n d h ei d

sv

d aar

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Aanvalsplan laaggeletterdheid 2006-2010 Convenant structurele aanpak laaggeletterdheid 2007-2015 (samen met ministerie van SZW en Jeugd en Gezin)

en

ighed

en

rg

le

ge

ed

Ministerie van VROM/Wonen, Wijken en Integratie Deltaplan Inburgering

e

bu

ië gh

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Publieke Gezondheid

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Participatie

rsc

en

nc

Lezen, sc hrijv

ﬁna

en

e n re k e n e n

Ministerie van Financiën Actieplan Wijzer in Geldzaken

dig

itale

en

a rd mediava

igh

ed

en

Ministerie van Economische Zaken Digivaardig & Digibewust Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Mediawijsheid

lezen, schrijven en rekenen

22 De jaarlijkse evaluatie leidde ertoe dat

opzetten. De integratie van beide

de activiteiten van de stichting rondom

initiatieven zal tot een groter gevoel

thema’s zijn gestructureerd en niet meer

van gezamenlijke verantwoordelijk-

vanuit projecten. Dit versterkt de nodige

heid leiden bij gemeenten.

integrale aanpak van laaggeletterdheid.

De mediacampagne Leer lezen en

De thema’s worden iedere twee jaar

schrijven zal rond de zomer van 2010

geëvalueerd en waar nodig aangevuld.

worden vervangen door een nieuwe

Voor de komende twee jaar is gekozen

campagne om de effectiviteit te waar-

voor de volgende thema’s, waarvan de

borgen.

meeste rond doelgroepen zijn gegroepeerd:

De stichting kwam op basis van de

brede bekendheid

evaluatie tot de volgende inzichten om

internationaal

de aanpak tegen laaggeletterdheid

kinderen & jongeren

effectiever te maken:

maatschappelijke organisaties & overheden

Daadwerkelijke verankering binnen

volwassenen

bedrijven en gemeenten komt alleen

werkgevers & werknemers

tot stand als organisaties op alle niveaus, van Raad van Bestuur tot de

De evaluatie leidde binnen de thema’s

werkvloer, overtuigd zijn van het belang.

tot de volgende aanscherpingen:

Om deze reden is het ook belangrijk dat

MijnABC.nl werd overgedragen aan

brancheverenigingen

meedoen

binnen het thema werkgevers & werk-

uitgeverij Eenvoudig Communiceren.

nemers. In 2009 is hier een start mee

Binnen het thema werkgevers & werk-

gemaakt. De werkelijkheid bleek weer-

nemers werd meer resultaatgericht

barstiger dan verwacht. Het lukte de

gewerkt door aan het begin van de

stichting nog niet om op alle niveaus

begeleiding van bedrijven duidelijker

binnen bedrijven en branchevereni-

afspraken te maken over de gewenste

gingen door te dringen en het thema te

resultaten en de aanpak te verankeren

agenderen. In 2010 zal de stichting

binnen brancheverenigingen.

deze aanpak voortzetten en nog meer

Binnen het thema maatschappelijke

aansluiten bij actuele thema’s zodat het

organisaties & overheden is het pro-

voor organisaties meer vanzelfspre-

ject Lees de Wedstrijd aangepast. De

kend wordt om mee te werken.

KPC Groep (landelijke adviesorganisa-

In de benadering van volwassenen die

tie voor onderwijsinstellingen) uit

moeite hebben met lezen en schrijven

’s-Hertogenbosch bleek al vergevor-

moet meer nadruk liggen op de per-

derd in het betrekken van voetbalclubs

soonlijke winst door het verbeteren van

bij de taalontwikkeling van kinderen.

de (basis)vaardigheden dan op het niet

Ook Stichting ETV.nl was gestart met

kunnen lezen en schrijven. Veel volwas-

de ontwikkeling van een programma

senen die wel weten dat zij moeite

gekoppeld aan voetbal. Daarom is de

hebben met lezen en schrijven voelen

stichting een samenwerking met deze

zich niet of minder aangesproken door

organisaties aangegaan.

de term ‘laaggeletterde’.

Taal in de buurt wordt geïntegreerd

De omgeving van kinderen en volwas-

met Taalkracht voor gemeenten. Taal

senen die moeite hebben met lezen en

in de buurt vormt een essentieel en

schrijven heeft ook een drempel te

succesvol onderdeel van de integrale

overwinnen voordat zij het probleem

aanpak die gemeenten moeten gaan

durft te bespreken.

23

Catherine Keyl, presentatrice, Henny Strube, Alfabetiseringsambassadeur en Joop Braakhekke, topkok, koken uit het Leeslichtboek ‘Mijn favoriete recept’ van Catherine Keyl

Het is niet vanzelfsprekend dat zij het gesprek aan durft te gaan. Dit betekent dat ook leidinggevenden, ouders, buren, collega’s en artsen ondersteund moeten worden. De stichting lanceerde om deze reden in 2009 de campagne Laten we open kaart spelen.

Paul Witteman, journalist, presentator, lid van Het Forum AtotZ

Het geeft mensen een voorsprong wanneer zij in staat zijn om zich uit te drukken in woord en geschrift. In onze op concurrentie gebaseerde maatschappij is geletterdheid een randvoorwaarde.

24 Vooruitblik Op basis van de behaalde resultaten in

2. Brede maatschappelijke veranke-

de eerste fase, de jaarlijkse evaluatie en

ring van de aanpak: meer (niet altijd

de hieruit voortvloeiende geleerde les-

voor de hand liggende) bedrijven, maat-

sen, scherpte de stichting haar ambities

schappelijke organisaties en overheden

voor de volgende fase verder aan. De

moeten de aanpak van laaggeletterdheid

stichting wil in de tweede fase van haar

op gaan nemen in hun dagelijks werk.

bestaan een belangrijke bijdrage leveren aan een aantal concrete doelstellingen:

3. Daadwerkelijke toeëigening van verantwoordelijkheid: alle betrokken

1. Bereiken van grotere aantallen

organisaties moeten de aanpak van laag-

cursisten: van de anderhalf miljoen

geletterdheid in de komende jaren veran-

volwassen laaggeletterden moet vijftien

keren in hun structuren. De stichting wil

procent in de komende zes jaar bereikt

het gevoel van verantwoordelijkheid sti-

kunnen worden. Een van de mogelijk-

muleren door laaggeletterdheid te blijven

heden is om meer innovatieve en niet-

benaderen vanuit verschillende invals-

formele vormen van onderwijs meer te

hoeken die aansluiten bij voor de organi-

waarderen en de kwaliteit hiervan te

saties relevante maatschappelijke en

verbeteren. Ook is niet langer acceptabel

economische trends van dat moment.

dat er nog kinderen van school komen terwijl zij onvoldoende kunnen lezen, schrijven of rekenen.

Tania Kross, lid van Het Forum AtotZ, Anske van der Werf, Alfabetiseringsambassadeur, Frans Bauer, lid van Het Forum AtotZ, Lucille Werner, presentatrice en Irene Vrijenhoek, Alfabetiseringsambassadeur, in een speciale aflevering van LINGO in de Week van de Alfabetisering

25

Internationale ontwikkelingen Voortgang van internationale

UNESCO streeft naar onderwijs voor

verkenning

iedereen, Education for All. Leren lezen

De afgelopen jaren heeft de stichting zich

en schrijven vormen hierbij de basis.

met name gericht op het helpen voorko-

Helaas is onderwijs geen vanzelfspre-

men en verminderen van laaggeletterd-

kendheid: wereldwijd zijn 776 miljoen

heid in Nederland. Naarmate de bekend-

mensen analfabeet en 75 miljoen kinde-

heid van de stichting groeide, hebben de

ren gaan niet naar school.

stichting en haar strategische visie ook internationaal steeds meer profiel gekre-

Het speciaal gezantschap creëert voor

gen. De stichting ziet belangrijke moge-

Stichting Lezen & Schrijven nieuwe

lijkheden om de aanpak en geleerde les-

mogelijkheden om haar internationale

sen in Nederland ook internationaal uit te

netwerk verder uit te breiden en geleerde

dragen. Zij wordt hierin aangemoedigd

lessen van de aanpak in Nederland ook

door de positieve reacties in het buitenland.

internationaal uit te dragen.

Speciaal Gezant Geletterdheid voor

In haar hoedanigheid van Speciaal

Ontwikkeling voor UNESCO

Gezant Geletterdheid voor Ontwikkeling

In 2009 aanvaardde Prinses Laurentien,

leverde de Prinses een bijdrage aan

voorzitter van Stichting Lezen & Schrijven,

twee grote internationale congressen:

op verzoek van toenmalig UNESCO

EU-conferentie

Directeur-Generaal Koïchiro Matsuura de

gezondheid in Brussel (juni): op uitno-

over

jongeren

en

functie van Speciaal Gezant Geletterd-

diging van toenmalig Eurocommissaris

heid voor Ontwikkeling voor UNESCO

voor Volksgezondheid Androulla Vas-

wereldwijd. De Prinses is gevraagd van-

siliou sprak Prinses Laurentien over het

wege haar jarenlange betrokkenheid bij

belang van lezen en schrijven en de

geletterdheid, zowel nationaal als inter-

gevolgen van laaggeletterdheid voor

nationaal. De expertise die zij op dit

de gezondheid. Zij richtte zich in haar

vlak heeft opgebouwd zal zij nu ook gaan

toespraak met name op de beheersing

inzetten voor haar speciaal gezantschap.

van gezondheidsvaardigheden (health

Prinses Laurentien zal in deze functie

UNESCO-conferentie over volwasse-

literacy) onder jongeren. internationaal aandacht vragen voor het

neneducatie (CONFINTEA VI) in Brazilië

belang van een brede aanpak van laag-

(december): de conferentie had tot doel

geletterdheid: zowel het voorkomen van

het belang van onderwijs voor volwas-

laaggeletterdheid bij kinderen als ook

senen onder de aandacht te brengen.

het terugdringen van laaggeletterdheid

Het verbeteren van leesen schrijfvaar-

onder volwassenen.

digheden en alfabetisering vormen wereldwijd een belangrijk onderdeel

Als verantwoordelijk minister voor UNES-

van volwasseneneducatie.

CO ondersteunt Ronald Plasterk (minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap)

Om meer inzicht te krijgen in succes-

het gezantschap van de Prinses. De

factoren van alfabetiseringsprojecten

officiële titel van de functie is UNESCO

in ontwikkelingslanden bracht Prinses

Special Envoy on Literacy for Develop-

Laurentien informeel een werkbezoek

ment. De minister heeft de stichting

aan succesvolle alfabetiseringsprojecten

gevraagd de Prinses inhoudelijk te

in India.

ondersteunen bij haar functie.

26 Verkenning Reading & Writing

Internationaal netwerk

Foundation

Door de internationale contacten ont-

Verschillende internationale organisaties

staan nieuwe inzichten om laaggeletterd-

hebben de wens geuit om op Europees

heid in Nederland aan te pakken en te

niveau meer samen te werken en suc-

verankeren. Stichting Lezen & Schrijven

cesvolle initiatieven uit te wisselen. Ook

dankt de volgende organisaties voor hun

lijkt de Europese Commissie steeds

inhoudelijke en deskundige betrokken-

meer overtuigd van het belang van gelet-

heid:

terdheid als onmisbare factor voor een innovatief, sociaal en economisch sterk

Agence Nationale de Lutte Contre

Europa. De stichting is dan ook begon-

l’Illettrisme (ANLCI, Frankrijk);

nen om het nut en de noodzaak voor een

American Chamber of Commerce

Europese variant van Stichting Lezen &

(AmCham, Nederland);

Schrijven te verkennen. Zij streeft ernaar

Avallain (Zwitserland);

om hier in het tweede kwartaal van 2010

Lire et Ecrire (België);

een besluit over te nemen. Vooruitlopend

Mother Child Education Foundation

hierop speelt de stichting een actieve rol

(AÇEV, Turkije);

bij het oprichten van een internationaal

Frankfurt Book Fair Literacy

netwerk voor volwasseneneducatie, Bax-

Campaign (LitCam, Duitsland);

net, een initiatief van het Noorse Vox.

National Institute of Adult Continuing Education (NIACE, Verenigd Koninkrijk);

Margreet de Vries (directeur Stichting

National Research and Development

Lezen & Schrijven), leverde een bijdrage

Centre for adult literacy and numeracy

aan FISC, de internationale conferentie

(NRDC, Verenigd Koninkrijk);

voor maatschappelijke organisaties, die

National Adult Literacy Agency

aan de vooravond van CONFINTEA VI

(NALA, Ierland);

werd georganiseerd in Brazilië. Zij sprak

United Nations Educational, Scientific

hier over de Nederlandse aanpak van

and Cultural Organization (UNESCO);

laaggeletterdheid.

UNESCO Institute for Lifelong Learning (UIL); Norwegian Institute for Adult Learning (Vox, Noorwegen).

Koïchiro Matsuura, former UNESCO Director-General

For all those women and men who live without access to basic reading and writing skills, literacy opens up new horizons of opportunity, improves standards of life and contributes to processes of social change and poverty eradication.

27

Hoogtepunten 2009 20 januari

In Het Forum AtotZ hebben zich 28

Nieuwjaarsbijeenkomst Stichting

prominente Nederlanders uit de politiek,

Lezen & Schrijven

het bedrijfsleven en de kunst en media

Unilever

stelde

het

Research

en

verenigd.

Development Center in Vlaardingen beschikbaar voor de Nieuwjaarsbijeen- 10 maart en 11 maart komst van de stichting. Het was een

Landelijke en regionale lancering

inspirerende bijeenkomst waar Prinses

Het begint met lezen

Laurentien, Marja van Bijsterveldt (staats-

Op het 50ste verjaardagsfeest van Beer-

secretaris van Onderwijs, Cultuur en

tje Paddington presenteerde de stichting

Wetenschap) en Kees van der Waaij

in samenwerking met Douwe Egberts

(voorzitter Directie Unilever Nederland

het startpakket Het begint met lezen,

Holdings B.V.) spraken over de aanpak

een startpakket voor medewerkers in

van laaggeletterdheid in 2008 en in de

de kinderopvang dat gericht is op lees-

toekomst. Directeur Margreet de Vries

bevordering bij kinderen. Prinses Lau-

ging in gesprek met Frits van Oostrom

rentien overhandigde in Het Spoorweg-

en Nurten Albayrak (leden van Het Forum

museum in Utrecht het eerste pakket

AtotZ). Tijdens de pauze werd een net-

aan Ina Brouwer (voorzitter van MOgroep

werkspel gespeeld met interactieve

Kinderopvang)

en

Sharon

Dijksma

naambordjes. De gemaakte afspraken

(staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur

tussen de verschillende netwerkers wer-

en Wetenschap). Een dag later vonden

den op camera vastgelegd.

verspreid over Nederland regionale lanceringen plaats van het pakket. Diverse

4 februari

prominente Nederlanders, waaronder

Eerste bijeenkomst Het Forum AtotZ

Wendy van Dijk, Joop Braakhekke en

Op 4 februari 2009 kwam Het Forum

Daphne Deckers overhandigden de

AtotZ, onder voorzitterschap van Frits

pakketten aan kinderopvanglocaties

van Oostrom, voor het eerst samen op

en lazen voor uit het voorleesboek van

Paleis Noordeinde. Het was een inspire-

Beertje Paddington. Dankzij de geslaagde

rende en daadkrachtige bijeenkomst.

lanceringen kreeg het startpakket veel

Tijdens de bijeenkomst zijn de eerste

aandacht. Ruim 2.500 startpakketten

acties uitgedacht voor de AtotZ Agenda.

werden aangevraagd.

Gerrit Kwakkel, Alfabetiseringsambassadeur en Inez de Graaff, docent en begeleider van ROC Midden Nederland, bij de Nieuwjaarsbijeenkomst van Stichting Lezen & Schrijven

Betty Sluyzer, kinderboekenschrijfster, tijdens de lancering van Het begint met lezen

28 24 maart

tentoongesteld met informatie over de

Special Envoy

film en over laaggeletterdheid. In septem-

Prinses Laurentien aanvaarde op verzoek

ber verscheen de film op dvd. De stich-

van toenmalig Directeur-Generaal Koï-

ting ging tevens een samenwerking aan

chiro Matsuura van UNESCO de functie

met de distributeur van de dvd, Dutch

van Speciaal Gezant Geletterdheid voor

Filmworks.

Ontwikkeling voor UNESCO wereldwijd. De Prinses vraagt in deze functie aan-

26 maart – 21 april

dacht voor het belang van een brede

Leeslichtmaand

aanpak van laaggeletterdheid: zowel het

Voor het eerst sinds de lancering van het

voorkomen van laaggeletterdheid bij

project in 2007 stond Leeslicht een

kinderen als ook het terugdringen van

maand lang in de belangstelling: de

laaggeletterdheid onder volwassenen.

Leeslichtmaand. Naast het boek van

25 maart 2009

nen nog drie bijzondere boeken in een-

Première van The Reader

voudig Nederlands: Blauw Water van

De Oscarwinnende film The Reader

Simone van der Vlugt, Mijn favoriete

Bernhard Schlink, De Voorlezer, versche-

beleefde zijn Nederlandse première

recept van Catherine Keyl en Ik staar

tijdens het Internationaal Film Festival in

maar te staren, reacties van leesen

Breda. Op de rode loper ontving de

schrijfcursisten op de verhalen van Annie

organisatie van het filmfestival in samen-

M.G. Schmidt. Tijdens de première

werking met de stichting een aantal

van de speelfilm The Reader op het

prominente Nederlanders: Prins Con-

Internationaal Film festival te Breda,

stantijn en Prinses Laurentien, Lucille

overhandigde Prinses Laurentien de

Werner, Catherine Keyl, Anita Witzier,

eerste Leeslichtversie van deze interna-

Gerda Havertong en vele anderen waren

tionale bestseller aan twee ex-laaggelet-

bij de première aanwezig om de eerste

terden.

beelden te zien van deze aangrijpende film. De film is gebaseerd op het beroemde

Op 31 maart 2009 presenteerde Cathe-

boek De Voorlezer van Bernhard Schlink,

rine Keyl, haar Leeslichtboek Mijn favo-

en vertelt het verhaal van een jonge

riete recept in sterrenrestaurant Le

analfabete vrouw die door haar proble-

Garage van Joop Braakhekke. Zij

men ingrijpende beslissingen neemt. In

bereidde een van de recepten uit haar

verschillende bioscopen werden displays

kookboek samen met topkok Joop

Catherine Keyl, presentatrice, interviewt Alfabetiseringsambassadeurs tijdens de lancering van haar Leeslichtboek Mijn favoriete recept

Prinses Laurentien tussen leesen schrijfcursisten tijdens het symposium van SBCM

29 Braakhekke en verschillende Alfabetise-

spelenderwijs en met plezier aan de slag

ringsambassadeurs. Tot slot werd op 21

gingen met het schrijven van een eigen

april tijdens Amsterdam Wereldboeken-

verhaal. Deze les was onderdeel van de

stad het boek Ik staar maar te staren –

lancering van het startpakket Taalkr8!

reacties op Annie M.G. Schmidt gepre- Junior voor basisscholen. Het pakket senteerd.

stimuleert basisscholen hun taalbeleid te verbeteren en aan te scherpen. Door

16 april

taalplezier en bewustwording over laag-

Symposium SBCM Kansrijk Werken

geletterdheid bij elkaar te brengen, wil

en Leren

de stichting basisscholen helpen laag-

Leden van het management en de

geletterdheid te voorkomen.

ondernemingsraden van SW-organisaties werden uitgenodigd actief na te denken

21 april

over de ontwikkeling van geschikte leer-

Conferentie Lezen in beeld

werktrajecten voor SW-medewerkers.

Hoe ontstaat leesplezier en hoe wordt

Prinses Laurentien en Jetta Klijnsma

lezen voor alle leerlingen iets om naar uit

(staatssecretaris van Sociale Zaken en

te kijken? 250 enthousiaste leerkrachten

Werkgelegenheid) spraken de aanwe-

en leerlingbegeleiders uit heel Nederland

zigen toe. Zij benadrukten dat men alleen

kwamen bijeen tijdens de 13e editie van

kansrijk kan werken en leren indien men

de conferentie Lezen in beeld in het

over de basisvaardigheden lezen, schrij-

congrescentrum de Reehorst te Ede. In

ven en rekenen beschikt. Vervolgens

haar toespraak legde Prinses Laurentien

werden verschillende workshops gege-

het belang uit van het bevorderen van

ven waarin goede voorbeelden van SW-

leesplezier op jonge leeftijd om op latere

bedrijven werden uitgewisseld.

leeftijd laaggeletterdheid te voorkomen. Haar boodschap aan de professionals in

20 april

het onderwijs is: “De laaggeletterde van

Lancering Taalkr8! Junior

morgen, zit vandaag in de klas. U kunt

Taal is nooit saai en zeker niet tijdens

het verschil maken!”

deze sprankelende bijeenkomst op de Gravin Aleidaschool in Schiedam. Kinder-

28 mei, 16 juni en 10 september

boekenschrijver Paul van Loon (lid van

Een kijkje in de keuken van…

Het Forum AtotZ) kwam lesgeven en

Een reeks open dagen binnen Sociale

maakte taal zo spannend dat kinderen

Werkplaatsen heeft in 2009 de aanpak

Paul van Loon, kinderboekenschrijver, leest kinderen voor tijdens de lancering van Taalkr8! Junior

Artsen en verpleegkundigen tijdens de regiotour Taalkracht voor consultatiebureaus in Heerlen

30 van laaggeletterdheid in de sector onder

Wielwijk en Crabbehof aandacht voor

de aandacht gebracht. Onder de noemer

laaggeletterdheid en in Leeuwarden

‘Een kijkje in de keuken van…’ organi-

lazen de locoburgemeester en een voet-

seerde Stichting Lezen & Schrijven in

baller van de club Cambuur voor op een

samenwerking met arbeids- en ontwik-

basisschool in Heechterp Schieringen.

kelingsfonds SBCM verschillende bijeen- Theatergroep Leesmij werd in meerdere komsten binnen sociale werkplaatsen.

buurten betrokken bij bijeenkomsten

Zeven SW-bedrijven maakten dankbaar

over ‘herkennen en doorverwijzen’.

gebruik van de mogelijkheid om aan collegabedrijven te laten zien op welke

7 tot en met 13 september

manier zij laaggeletterdheid op de werk-

Week van de Alfabetisering

vloer bestrijden. Door deze motiverende

Thema van de Week van de Alfabeti-

en inspirerende bijeenkomsten is ken-

sering 2009 was ‘Laten we open kaart

nisoverdracht bevorderd.

spelen’. Deze oproep richtte zich zowel op de mensen met leesen schrijf-

3 juni

problemen zelf als hun omgeving. Van

Taal in de buurt

maandag 7 september tot en met zon-

In februari gingen vijftien pilots van het

dag 13 september 2009 organiseerden

project Taal in de buurt van start. Diverse

137 organisaties meer dan 180 activitei-

partijen in de wijk, waaronder woning-

ten. Stichting Lezen & Schrijven was

bouwcoöperaties, gemeenten, scholen

verantwoordelijk voor een aantal lande-

en buurtverenigingen slaan de handen

lijke evenementen.

ineen en vormen allianties tegen laaggeletterdheid. Op woensdag 3 juni vond

7 september

onder grote belangstelling de eerste

Spectaculaire opening van de Week

startbijeenkomst van het project, getiteld

van de Alfabetisering

‘Taal maakt rijk in Vreewijk’ plaats in

De aftrap van de Week van de Alfabeti-

buurthuis De Klup in Rotterdam. Er volg-

sering 2009 vond plaats in Utrecht. Op

den dit jaar nog vele andere activiteiten

deze dag kwamen bijna duizend kinderen

in de buurten: in september startte de

van basisscholen in Utrecht bijeen voor

ouder-kind cursus Samen leren, samen

een Taalfeest in de Stadsschouwburg.

naar school in Enschede Velve Lindenhof,

Het Taalfeest bood een gevarieerd pro-

in Dordrecht vroeg de stadsomroeper

gramma waarin lezen en schrijven op

samen met schoolkinderen in de buurten

een speelse manier aan bod kwamen.

Personenvervoerder Connexxion greep de Week van de Alfabetisering aan om aandacht te vestigen op de campagne Leer lezen en schrijven. De hele maand september reden bijna tweehonderd taxibussen met een opvallende campagnesticker

Prinses Laurentien en de winnaars van de Nationale Alfabetiseringsprijzen

31 Zo gaf kinderboekenschrijver Paul van

Daar woonden zij in het conferentiecen-

Loon een show rondom zijn boeken over

trum van Eureko/Achmea de uitreiking van

de Griezelbus. Ook Rinda den Besten

de Nationale Alfabetiseringsprijzen bij.

(wethouder Onderwijs gemeente Utrecht), Paula Udondek (presentatrice) en EliZe

9 september

(zangeres) werkten mee aan het pro-

Het Leeslichtdictee

gramma.

Op woensdag 9 september, tijdens de

8 september

de Catherine Keyl het Leeslichtdictee.

Wereldalfabetiseringsdag

Aanleiding voor het dictee was het ver-

Op Wereldalfabetiseringsdag reed er een

schijnen van twee nieuwe Leeslichtboe-

Week van de Alfabetisering, presenteer-

speciale trein door Nederland. Op station

ken: Bij ons in het dorp van Jan Terlouw

Den Haag Hollands Spoor gaf Marja van

en Onderweg van Tommy Wieringa.

Bijsterveldt (staatssecretaris van Onder-

Deelnemers uit het onderwijs, het

wijs, Cultuur en Wetenschap) het start-

bedrijfsleven en de gemeenten deden

sein voor de AtotZ Trein. Onder andere

mee aan het dictee dat mogelijk werd

Prinses Laurentien, Sharon Dijksma

gemaakt door Rabobank Assen – Beilen

(staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur

en STAMM CMO Drenthe. Wietske Tip,

en Wetenschap), Yes-R (rapper), Hans

(docent Nederlands van het Drenthe Col-

Hagen (kinderboekenschrijver), Coot van

lege) won uiteindelijk de ‘Leeslichtaward’

Doesburgh (tekstdichter), Karin Giphart

aangezien zij als beste in staat bleek om

(schrijfster) en Tineke van der Steen

bestaande zinnen in eenvoudig Neder-

(Leraar van het jaar) reisden mee in deze

lands te hertalen.

bijzondere trein. In de treincoupés gingen jonge kinderen, tieners, leesen

10 september

schrijfcursisten en professionals aan de

Start campagne Belastingdienst

slag met diverse creatieve workshops. ‘Leuker kunnen we het niet maken, wel Hiermee symboliseerde de trein de

makkelijker’. Geheel in navolging van

ketenaanpak van laaggeletterdheid: ge-

deze slogan gaf Jan Kees de Jager

letterdheid raakt iedereen, van jong tot

(staatssecretaris van Financiën) het

oud. De AtotZ Trein stopte op enkele

startschot voor een bewustwordings-

stations waar speciale activiteiten plaats-

campagne bij de Belastingdienst gericht

vonden, voordat de reizigers hun eind-

op laaggeletterdheid. Uit handen van

bestemming Driebergen-Zeist bereikten.

Margreet de Vries kreeg hij een levensgrote

Ralf Beekveldt, directeur uitgeverij Eenvoudig Communiceren, overhandigt in bijzijn van Catherine Keyl de prijs aan de winnares van het Leeslichtdictee Wietske Tip, docente aan het Drenthe College

Karin Giphart en Yvonne Kroonenberg, schrijvers, tijdens het Leeslichtdictee in de Week van de Alfabetisering

32 blauwe envelop aangereikt met daarin

Graaf, opende in het Canisius-Wilhelmina

een grote herkenningswijzer. Deze her- Ziekenhuis (CWZ) in Nijmegen de verkenningswijzer voor Belastingdienstme-

nieuwde tentoonstelling Taal Centraal.

dewerkers geeft informatie over laagge-

De tentoonstelling bestaat uit foto’s die

letterdheid en het herkennen ervan. De

het plezier en belang van lezen weerge-

campagne van de Belastingdienst richt

ven. Stichting Lezen & Schrijven ontwierp

zich op twee doelgroepen: de medewer-

de expositie in 2005 om het probleem

kers van de Belastingdienst en de laag-

van laaggeletterdheid bespreekbaar te

geletterde klanten.

maken. Op verzoek van ROC Nijmegen

11 september

stelling opnieuw in te zetten, dit keer

‘Samen scholen, pure winst’

met nieuwe foto’s van fotografe Astrid

Tijdens de Week van de Alfabetisering

Koppers. De tentoonstelling werd mede

besloot de stichting in 2009 de tentoon-

vond het bedrijvencongres ‘Samen

mogelijk gemaakt door Image Building

scholen, pure winst’ plaats. Het doel van

en PCM Uitgevers, ook betrokken bij de

het congres was om zoveel mogelijk

eerste tentoonstelling in 2005.

bedrijven bewust te maken van de voordelen die scholing in de basisvaardig- 11 oktober 2009 heden met zich meebrengt. Tijdens het

Het Rad van Fortuin

congres werd namens Jetta Klijnsma

Sinds 2005 is Holland Casino Lid van de

(staatssecretaris van Sociale Zaken en

stichting en zet zij zich in voor de strijd

Werkgelegenheid) een inspirerende toe-

tegen laaggeletterdheid. Holland Casino

spraak uitgesproken door Rikie Seerden

was dit jaar sponsor van het tv-program-

(directeur projectdirectie Leren en Wer-

ma Rad van Fortuin en zocht hierbij

ken). Hierin werd het belang van ‘een

samenwerking met Stichting Lezen &

leven lang leren’ sterk benadrukt. Naast

Schrijven. De televisiehit uit de jaren

deze speech waren er ook inspirerende

negentig keerde in oktober vier maal

sprekers uit het bedrijfsleven waaronder

terug op televisie. Het programma,

Ed de Leeuw (regiodirecteur Van Ganse-

gepresenteerd door Carlo Boszhard,

winkel Groep).

waarbij prominente Nederlanders naar

30 september

den in het kader van het twintigjarig

Taal Centraal in CWZ ziekenhuis

bestaan van RTL. Het prijzengeld dat zij

Burgemeester van Nijmegen, Thom de

hiermee wonnen, doneerden de deelne-

Jan Kees de Jager, staatssecretaris van Financiën, krijgt een levensgrote herkenningswijzer overhandigd van Margreet de Vries, directeur Stichting Lezen & Schrijven. Hiermee geeft hij het startschot voor een interne bewustwordingscampagne laaggeletterdheid bij de Belastingdienst

Na een voordracht van de stadsomroeper van Dordrecht trokken basisschoolleerlingen door de Taal in de buurt-wijk Crabbehof om aandacht te vragen voor de lokale aanpak van laaggeletterdheid

woorden moeten raden, werd uitgezon-

33 mers aan Stichting Lezen & Schrijven. In

actiemaand die IKEA organiseerde: een

totaal keken bijna 800.000 mensen naar

deel van de opbrengst van de verkochte

de eerste aflevering op 11 oktober met

boekenkasten in oktober schonk IKEA

Lieke van Lexmond, Yes-R en Peter van

aan de stichting. Dit was in totaal

der Vorst. In de andere afleveringen

€ 47.298,-.

draaiden Susan Smit, Irene Moors, Joop Braakhekke, Daphne Deckers, Gijs Sta- 16 november 2009 verman, Edsilia Rombley, Esther Duller,

Kluun in de serie Leeslicht

Jan Keizer en Jeroen van der Boom aan

In de serie Leeslicht verscheen in

het rad voor de stichting. Tevens konden

november het boek ‘Komt een vrouw bij

bezoekers een maand lang in de Holland

de dokter‘ van Kluun. Aanleiding voor het

Casino’s draaien aan een Money Wheel

uitbrengen van het boek in eenvoudig

waarvan een deel naar de stichting ging.

Nederlands, is de verfilming van de best-

In totaal werd € 53.925,71 opgehaald.

seller. Door de bewerking van ‘Komt een vrouw bij de dokter’ tegelijk met de film

19 oktober

uit te brengen, bereikt het indrukwek-

Wendy van Dijk verrast ROC Midden

kende verhaal in één klap meer mensen

Nederland met BILLY boekenkast

dan ooit. Kluun vindt het, net als Stich-

van IKEA

ting Lezen & Schrijven, belangrijk dat het

Volkomen onverwacht viel Wendy van

boek voor iedereen toegankelijk is. “Ik

Dijk, lid van Het Forum AtotZ, een klas-

ben gaan schrijven om mijn verhaal aan

lokaal binnen van het ROC Midden-

zoveel mogelijk mensen te vertellen. Ik

Nederland in Amersfoort. Hier gaf zij de

schrijf niet voor de grachtengordel, maar

klas volwassenen die bezig was met een

juist voor een groot publiek”, aldus Kluun.

cursus lezen en schrijven een limited edition van de BILLY boekenkast cadeau.

19 november 2009

Deze beroemde boekenkast vierde zijn

Yes-R nieuwe gezicht Taalkr8!

30ste verjaardag en was volledig gevuld

Yes-R (rapper) gaf de aftrap van de

met boeken waaronder boeken in een-

nieuwe reeks Taalkr8!-dagen 2009/2010

voudig Nederlands. Dit ter inspiratie voor

op het Montaigne Lyceum in Den Haag.

de cursisten die - net als anderhalf mil- Tijdens Taalkr8!-dagen zal hij met zijn joen volwassen Nederlanders - moeite

workshop ‘Schrijf ’t van je af’ leerlingen

hebben met lezen en schrijven. De

enthousiast maken voor taal en is hij het

verrassing vormde een onderdeel van de

nieuwe gezicht van het project. Marja

Gerrit Krol, wethouder en locoburgemeester van gemeente Leeuwarden, leest kinderen voor tijdens de lancering van Taal in de buurt in de wijk Heechterp Schieringen

Ed de Leeuw, regiodirecteur Van Gansewinkel en Annette van Trigt, oud NOS verslaggever, tijdens de bedrijvenbijeenkomst ‘Samen scholen, pure winst’ in de Week van de Alfabetisering

34 van Bijsterveldt (staatssecretaris van

1 december 2009

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) was

Toespraak Prinses Laurentien bij

aanwezig bij de opening en ging in

CONFINTEA VI

gesprek met leerlingen over het belang

Op 1 december gaf Prinses Laurentien,

van lezen en schrijven. Na de opening

in haar rol als Speciaal Gezant Geletterd-

gingen leerlingen aan de slag met inspi-

heid voor UNESCO, een toespraak tij-

rerende workshops.

dens de openingsceremonie van de

25 november 2009

VI in Brazilië. De conferentie had als

internationale conferentie CONFINTEA Manifestatie Buurtalliantie

thema Volwasseneneducatie en wordt

Van 24 tot en met 27 november vond in

om de twaalf jaar georganiseerd. Prinses

Amsterdam de Manifestatie Buurtalliantie

Laurentien sprak de aanwezige verte-

plaats. Het meerjarig platform Buurt-

genwoordigers van regeringen en inter-

alliantie richt zich op buurtontwikkeling

nationale organisaties uit de hele wereld

en het bevorderen van samenwerking

toe over de problematiek van laaggelet-

tussen maatschappelijke ondernemers.

terdheid wereldwijd. Ze benadrukte het

Stichting Lezen & Schrijven verzorgde

belang van het wereldwijd opschalen van

diverse programmaonderdelen waaron-

de aanpak van laaggeletterdheid, het

der een excursie naar het ROC van

belang van het uitwisselen van kennis en

Amsterdam-KAN (Kenniscentrum Alfa-

ervaring en het belang van de betrokken-

betisering Nederlandssprekenden), waar

heid van iedereen bij de aanpak.

men ‘een kijkje in de klas’ kon nemen, en een presentatie over het project Taal in de buurt. De dag werd afgesloten door Prinses Laurentien. Zij sprak de betrokkenen toe over het belang van een goede beheersing van de basisvaardigheden lezen en schrijven voor participatie in de buurt. Ook deed zij een appèl op de aanwezigen om de aanpak van laaggeletterdheid te integreren in hun buurtaanpak.

De vernieuwde fototentoonstelling Taal Centraal in het CWZ ziekenhuis te Nijmegen

Leerlingen zijn bezig met verschillende workshops tijdens de Taalkr8!-dag op het Montaigne Lyceum in Den Haag

35

Activiteiten 2009 De activiteiten van Stichting Lezen &

In 2009 werkte Stichting Lezen & Schrij-

Schrijven staan geheel ten dienste van: het doel, het voorkomen en verminderen

ven met een aantal belangrijke maatschappelijke organisaties samen:

van laaggeletterdheid in Nederland; de missie, laaggeletterdheid structureel

Belastingdienst: lancering bewustwor-

oplossen;

dingscampagne op dertig belasting-

de benadering, vanuit het individu en

kantoren. Staatssecretaris van Finan-

de samenleving.

ciën, Jan Kees de Jager onthulde de campagne in de Week van de Alfabeti-

Vanuit de noodzaak van verregaande

sering.

acties als ook onze overtuiging, energie

Het Juridisch Loket: start van een

en ambitie, ligt het voor de hand ook een

interne campagne om baliemedewer-

grote hoeveelheid aan activiteiten uit te

kers bewust te maken van hun rol als

voeren. Echter, om concrete resultaten te

doorverwijzer.

blijven bereiken, toetst de stichting

Ministerie van VROM/WWI (Volks-

mogelijke initiatieven eerst aan vier kern-

huisvesting,

criteria voordat zij direct betrokken raakt:

en Milieubeheer/Wonen, Wijken en

Ruimtelijke

Ordening

Integratie): samenwerking tijdens het 1. breed maatschappelijke relevantie;

bedrijvencongres

2. pragmatisch en gericht op structurele

pure winst’ en de aanpassing van een

veranderingen; 3. bundeling van krachten en strategische samenwerking; 4. aandacht vasthouden en uitbreiden.

e-learningmodule

‘Samen voor

scholen,

baliemede-

werkers. Aedes (branchevereniging van woningcorporaties): ontwikkeling en verspreiding van herkenningswijzers om intern laaggeletterdheid onder de aandacht

Activeren maatschappelijke

te brengen.

organisaties

Centraal Orgaan Asielzoekers (COA):

Doelgroep:

ontwikkeling interne campagne voor


het volgen van een leesen schrijfcur-

Voor informatie: www.lezenenschrijven.nl

sus voor medewerkers. IVO (Interdepartementaal Vaardigheden Overleg): actieve deelname aan het overleg.

De aanpak van laaggeletterdheid kan alleen op lange termijn effect hebben als zoveel mogelijk partijen zich nu en straks

Het begint met lezen

actief hiervoor inzetten. Maatschappelij-

Doelgroepen:

ke organisaties op landelijk en regionaal

kinderopvangcentra, ouders

niveau vormen een belangrijke schakel.

en kinderen

Deze organisaties staan vaak midden

Voor informatie:

in de samenleving en komen veel in

www.hetbegintmetlezen.nl

aanraking met (de gevolgen van) laaggeletterdheid.

36 Het begint met lezen is een startpakket voor medewerkers in de kinderopvang.

Lees de Wedstrijd

Het is gericht op leesbevordering bij

Doelgroep:

kinderen. Daarnaast biedt het de mede-

jongeren, kinderen,

werkers handvatten om laaggeletterdheid

laaggeletterde volwassenen

bij ouders en collega’s bespreekbaar te

Voor informatie:

maken en hen te helpen het aan te pak-

www.lezenenschrijven.nl

ken. Het pakket werd privaat gefinancierd door Douwe Egberts. Wel zocht de stichting inhoudelijke samenwerking met

Het initiatief Lees de Wedstrijd brengt in

het ministerie van Onderwijs, Cultuur en

samenwerking met professionele voet-

Wetenschap.

balclubs laaggeletterdheid onder de aandacht. Het programma Reading the

Gedachte achter het initiatief: bijdragen

Game, opgezet door de National Literacy

aan de taalontwikkeling van kinderen

Trust in het Verenigd Koninkrijk, dient

door al op vroege leeftijd plezier in (voor)

hierbij als voorbeeld. Het initiatief gebruikt

lezen en boeken te bevorderen. De kin- voetbal als motivatiekracht om lezen voor deropvang is een uitstekende plek om

alle leeftijden leuker te maken en te sti-

aan leesbevordering te werken. Met dit

muleren. Voor elke leeftijdscategorie is

project willen de initiatiefnemers bereiken

een aansprekend programma ontwikkeld.

dat kinderopvangorganisaties op een

Niet alleen jongeren, ook ouders krijgen

leuke manier een structurele bijdrage

de mogelijkheid om op een laagdrempe-

(blijven) leveren aan leesbevordering en

lige manier hun taalvaardigheid op te

de aanpak van laaggeletterdheid.

frissen of te ontwikkelen.

2.500 gedrukte exemplaren van het startpakket Het begint met lezen werden

De stichting ontwikkelde Lees de Wed-

aangevraagd en verspreid. Bibliotheken

strijd in samenwerking met Stichting

en kinderopvangcentra hebben het pak- Meer dan Voetbal en Playing for Success. ket zelfs zo massaal aangevraagd, dat

Instituut Gak en Stichting Boschuysen

een aantal aanvragers teleurgesteld

steunden het project financieel. In het

moest worden. Zij zijn gewezen op de

najaar van 2009 startte een samenwer-

digitale variant.

king met Stichting ETV.nl. In de loop van 2010 zal een programma ontwikkeld zijn

In november 2009 gaf de stichting een

waar liefhebbers van voetbal en voetbal-

workshop tijdens KindVak, de vakbeurs

clubs zelf aan de slag kunnen met taal.

voor professionals in de kinderopvang. Daarnaast startte kinderopvangorganisatie Catalpa in samenwerking met Stichting Lezen & Schrijven eind 2009 een pilot met als doel aandacht voor taalontwikkeling bij jonge kinderen en kennis over laaggeletterdheid bij ouders te vergroten.

37 Ook heeft de stichting de ambitie om in Leeslicht

2010 weer samen te werken met Stich-

Doelgroep:

ting Collectieve Propaganda van het


Nederlandse Boek (CPNB) binnen de

Voor informatie:

actie Nederland Leest.

www.leeslicht.nl Mediacampagne Leer lezen en schrijven Met het project Leeslicht biedt Stichting

Doelgroepen:

Lezen & Schrijven gevarieerde boeken

bedrijven, gemeenten,

aan voor mensen die moeite hebben met

laaggeletterde volwassenen en

lezen en schrijven. Daartoe worden


bestaande boeken in eenvoudig Neder-

Voor informatie:

lands hertaald, zodat volwassenen kun-

www.leerlezenenschrijven.nl

nen lezen over onderwerpen die voor hen aansprekend zijn. Het project Leeslicht heeft als doel om te komen tot een struc- De mediacampagne Leer lezen en schrijtureel aanbod van boeken in eenvoudige

ven die de stichting in september 2006

taal.

lanceerde, richt zich op volwassen laaggeletterden. Belangrijkste doel is hen aan

In 2009 werden de volgende zeven Lees- te sporen een cursus lezen en schrijven lichtboeken uitgegeven:

te volgen. Een gunstig bij-effect van de

1. Diverse auteurs, Ik staar maar te

campagne is de vergroting van de

staren, lees- schrijfcursisten laten zich

bekendheid met laaggeletterdheid.

inspireren door Annie M.G. Schmidt; 2. Catherine Keyl, Mijn favoriete recept;

Net als voorgaande jaren hebben Alfabe-

3. Kluun, Komt een vrouw bij de dokter;

tiseringsambassadeurs in deze campagne

4. Bernhard Schlink, De Voorlezer;

de hoofdrol. In radio- en televisiespotjes

5. Jan Terlouw, Bij ons in het dorp;

vertellen zij hun verhaal. Bij evenementen

6. Simone van der Vlugt, Blauw Water;

zijn deze ambassadeurs eveneens aan-

7. Tommy Wieringa, Onderweg.

wezig. Zij zijn te herkennen aan een wit T-shirt met daarop één van de letters van

De presentatie van de nieuwe Leeslicht- het alfabet. boeken gebeurde op verschillende evenementen die zorgden voor zowel lande- De mediacampagne Leer lezen en schrijlijke als regionale media-aandacht. In

ven is ook in 2009 volop te zien en te

2009 bereikten de verkoopcijfers een

horen geweest op televisie en op de

nieuw record: in september werd het 25

radio. De campagne werd uitgevoerd in

duizendste boek verkocht. Een belang- twee delen: september en oktober (vanaf rijke stap naar een structureel aanbod is

de Week van de Alfabetisering) en eind

het stimuleren van zo veel mogelijk uitge-

november en december. Daarnaast wer-

verijen om in eenvoudig Nederlands uit

den verschillende spots ingekocht rond

te geven. De stichting stelt hiervoor de

televisie-uitzendingen waarin het thema

naam Leeslicht beschikbaar, mits aan

laaggeletterdheid aan de orde kwam.

bepaalde voorwaarden is voldaan. In 2009 is het nog niet gelukt andere uitge- Siemens (digitaal reclamebord langs de verijen te betrekken. In 2010 zal de

snelweg A12) en Van Gansewinkel (cam-

stichting zich hier verder voor inspannen.

pagnebeelden op vuilnisauto’s) deden

38 net als in 2006, 2007 en 2008 ook mee.

verantwoordelijkheid. Uitgeverij Eenvou-

Connexxion plaatste stickers op haar

dig Communiceren voorzag de website

taxibusjes met de tekst ‘Leer lezen en

van een nieuwe ‘look and feel’ en voegde

schrijven, bel 0800 - 023 44 44’.

nieuwe rubrieken toe. Hiermee werd

De mediacampagne zal voor de zomer

MijnABC.nl nog aantrekkelijker voor de

van 2010 worden vervangen door een

verschillende doelgroepen.

nieuwe campagne. De in 2006 ontwikkelde campagne heeft inmiddels minder effect dan bij de lancering in 2006. Ook

Taal in de buurt

zijn ROC’s in 2009 weer meer hun eigen

Doelgroepen:

campagnes gaan ontwikkelen. In de

bedrijven, gemeenten,

keuze van campagnemiddelen zal de

maatschappelijke organisaties,

stichting in 2010 dan ook inspelen op


de behoefte van ROC’s, gemeenten en

Voor informatie:

bedrijven om hen optimaal te ondersteu-


nen in hun communicatietrajecten. Dankzij een subsidie van het ministerie MijnABC.nl

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Doelgroepen:

startte Stichting Lezen & Schrijven in

bedrijven, maatschappelijke

februari 2009 met de uitvoering van

organisaties, laaggeletterde

Taal in de buurt, een buurtaanpak van

volwassenen, onderwijsorganisaties

laaggeletterdheid in vijftien buurten in

Voor informatie:

Nederland:

www.mijnabc.nl

10

8

Het toegankelijk maken van informatie is 3

al sinds haar oprichting een van de

1 7

speerpunten van Stichting Lezen &

15

5 4

2

12 13 6

Schrijven. Dit betreft niet alleen informatie ‘op papier’, het toegankelijker maken van digitale informatie wordt

11 14

steeds belangrijker. 1. Almere Stedenwijk

9

MijnABC.nl is een portal waar laaggelet- 2. Arnhemse Broek terden praktische informatie in eenvoudig

3. Amsterdam Noord

Nederlands kunnen vinden. Ook ROC’s

4. Delft Buitenhof

en bedrijven gebruiken de website.

5. Den Haag Zuid West

ROC’s integreren de website in hun les-

6. Dordrecht Wielwijk/Crabbehof

programma en bedrijven gebruiken de

7. Enschede Velve Lindenhof

website als voorbeeld voor het toeganke- 8. Hoogezand Gorecht lijker maken van hun eigen informatie.

9. Heerlen Meezenbroek 10. Leeuwarden Heechterp Schieringen

Eind 2009 droeg de stichting MijnABC.nl

11. Middelburg Dauwendaele

over aan uitgeverij Eenvoudig Communi- 12. Rotterdam Overschie ceren. Dit is een goed voorbeeld van

13. Rotterdam Vreewijk

de aanjagersrol van Stichting Lezen &

14. Tilburg Kruidenbuurt

Schrijven en het gevoel van gedeelde

15. Utrecht Overvecht

39 Thema kinderen & jongeren

Sharon Dijksma, staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, presenteert het nieuwe startpakket Het begint met lezen in bijzijn van Prinses Laurentien en Ina Brouwer, voorzitter MOgroep Kinderopvang

Kinderen zingen, samen met Elize, presentatrice, en Beertje Paddington voor de aanwezigen tijdens de landelijke lancering van Het begint met lezen

Een leerling van de Gravin Aleidaschool schrijft vragen op die hij kinderboekenschrijver Paul van Loon wil stellen tijdens de lancering van het project Taalkr8! Junior

Paul van Loon, lid van Het Forum AtotZ, signeert zijn boeken tijdens de lancering van Taalkr8! Junior

Marja van Bijsterveldt, staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, aanwezig bij de aftrap van Taalkr8! 2009/2010

Rapper Yes-R, het nieuwe gezicht van Taalkr8!, geeft zijn workshop ‘Schrijf ’t van je af’ op het Montaigne Lyceum

40 De doelstellingen van dit project op de

seerden elf scholen een Taalkr8!-dag.

lange termijn zijn structurele verankering

Het project brak door in 2008, toen

van de aanpak van laaggeletterdheid

organiseerden maar liefst 29 scholen

op buurtniveau en op korte termijn een

door heel Nederland een Taalkr8!-dag.

toename in deelnemers aan leesen schrijfcursussen met minimaal vijftien procent.

Het succes van Taalkr8! is mede te danken aan de stimuleringsbijdrage die de

De ervaringen in de vijftien buurten wor-

stichting in het schooljaar 2008/2009

den in 2010 beschreven en beschikbaar

aan twintig scholen kon bieden. In het

gesteld aan andere gemeenten om aan te

schooljaar 2009/2010 biedt de stichting

tonen hoe een succesvolle buurtaanpak

nog eens dertig scholen een stimule-

een middel is in de strijd tegen laaggelet-

ringsbijdrage aan met daarbij een rap-

terdheid. Een netwerk van actieve bestuur- workshop van Yes-R (rapper). Het Monders draagt de komende jaren bij aan het

taigne Lyceum in Den Haag beet de spits

stevig op de kaart zetten van laaggelet-

af en organiseerde half november de

terdheid binnen gemeenten. Taal in de

eerste Taalkr8!-dag met Yes-R.

buurt is het eerste concrete project dat uitgevoerd wordt vanuit de ambities van Taalkr8! Junior

het convenant Structurele aanpak laag-

Doelgroepen:

geletterdheid in de samenleving en het bedrijfsleven 2007 – 2015.

kinderen, onderwijsorganisaties, ouders Voor informatie:

Taalkr8!

www.taalkr8junior.nl

Doelgroepen: jongeren, onderwijsorganisaties Voor informatie: www.taalkr8.nl

Het project Taalkr8! Junior werd in april 2009 op de Gravin Aleidaschool in Schiedam gelanceerd. Met Taalkr8! Junior wil de stichting leerkrachten,

Taalkr8! laat vmbo-scholieren op een

ouders en leerlingen in het basisonder-

aansprekende en creatieve manier

wijs stimuleren om meer aandacht te

omgaan met taal. Door het volgen van

besteden aan de basisvaardigheden

speciaal voor deze dag ontworpen work-

lezen en schrijven. Stichting Lezen &

shops van eigen docenten, specialisten

Schrijven kon het project in 2008 door

van buiten de school of medewerkers

een financiële bijdrage van de Ameri-

van een lokale bibliotheek zien leerlingen

kaanse Kamer van Koophandel ontwik-

in dat taal niet alleen leuk, maar ook

kelen.

belangrijk is. Voorbeelden van workshops zijn: gedichten schrijven, reclame- Taalkr8! Junior bestaat uit een website teksten maken en soap schrijven. Taalkr8!

(www.taalkr8junior.nl) met aanbevelingen

stimuleert ook docenten het taalbeleid

voor activiteiten voor een zogenoemde

van de school onder de loep te nemen

Taalkr8!-week. Het biedt basisscholen

en actief te verbeteren.

kant-en-klare draaiboeken en lesactiviteiten die met weinig voorbereidingstijd

De sneeuwbal van Taalkr8! is langzaam

kunnen worden georganiseerd, zoals:

maar zeker gaan rollen. In 2005 organiseerde Stichting Lezen & Schrijven één

de theatervoorstelling ‘Sst…’ over een

Taalkr8!-dag. In 2006 en 2007 organi-

meisje met laaggeletterde ouders;

41 ‘een goed gesprek’ met een Alfabetise- antwoordelijkheid om daadwerkelijk mee ringsambassadeur (ex-laaggeletterde);

te werken. In deze gevallen is de stichting

taalspelletjes om te ervaren hoe het is

op zoek gegaan naar andere ingangen

als je niet kunt lezen en schrijven;

binnen de branche. Bijvoorbeeld door

voorleestips voor leerkrachten en

met grote individuele bedrijven te starten

oudere kinderen die de jongere kinde-

of door rechtstreeks contact te zoeken

ren kunnen voorlezen;

met het opleidings- en ontwikkelings-

gasten in de klas. Kinderen ontdekken

fonds (O&O-fonds) binnen een branche.

het belang van taal in diverse beroepen;

Dit leidde tot de volgende resultaten.

een themabijeenkomst voor ouders. De branchevereniging Transport- en In totaal hebben zes scholen een Taalkr8!

logistiek Nederland besloot, mede

Junior-week in 2009 georganiseerd.

vanwege de economische crisis, om niet

Taalkr8! Junior wordt uitgebreid naar

mee te werken. De stichting startte

meer scholen, mits de stichting over

daarom binnen de branche een samen-

voldoende middelen beschikt om dit

werking met het Rotterdamse Havenbe-

te realiseren.

drijf. Op Luchthaven Schiphol verzorgde Stichting Lezen & Schrijven voor KLM vier workshops herkennen en doorverwij-

Taalkracht voor bedrijven

zen voor leidinggevenden in de bagage-

Doelgroepen:

kelder en negen workshops voor leiding-

bedrijven, laaggeletterde volwassenen

gevenden op het bagageplatform. In

Voor informatie:

2010 wordt de aanpak voortgezet en

www.taalkrachtvoorbedrijven.nl

wordt de communicatie gericht op werknemers zodat zij zich gaan opgeven voor een cursus Taal op de werkvloer via het

Om daadwerkelijke verankering van de

Schiphol College. Ook gaf de stichting

aanpak van laaggeletterdheid te realise-

een workshop herkennen en doorverwij-

ren paste de stichting in 2009 de wijze

zen tijdens de landelijke mobility dag van

waarop zij bedrijven activeert aan. Naast

TNT.

grote bedrijven betrok de stichting ook brancheverenigingen in de aanpak van

De branchevereniging in de schoon-

laaggeletterdheid. Brancheverenigingen

maakbranche, OSB, startte in 2005 al

beschikken vaak over meer structurele

een bewustwordingscampagne. De stich-

financiële middelen voor onderzoek en

ting koos ervoor deze aanpak bij een

scholing dan individuele bedrijven. Hier- aantal grote bedrijven in de schoondoor wordt scholing minder conjunctuur-

maakbranche voort te zetten. Zo biedt

gevoelig. Bovendien kunnen via deze weg

CSU aan 160 medewerkers de mogelijk-

veel meer bedrijven geactiveerd worden.

heid om een leesen schrijfcursus te volgen. De verwachting is dat Asito en

De stichting ondersteunde brancheorga- Hago in 2010 dit voorbeeld zullen volgen. nisaties in het opzetten van een eigen aanpak zodat zij hun leden kunnen acti- Het O&O-fonds Stichting Opleiding & veren. De stichting richtte zich in 2009 op

Ontwikkeling Flexbranche (STOOF) startte

zeven branches waar laaggeletterdheid

een aanpak in de uitzendbranche. Inter-

relatief veel voorkomt. De gekozen aan-

cedenten verwijzen flexwerkers die beter

pak is nog niet op alle fronten succesvol.

willen lezen en schrijven door naar een

Sommige brancheorganisaties voelen

ROC in de buurt. Laaggeletterdheid staat

nog onvoldoende urgentie en medever-

expliciet opgenomen in de branche

42 CAO van de ABU (Algemene Bond Uit- Binnen de sociale werkvoorziening zendondernemingen).

zette SBCM (Stichting Beheer Collectieve Middelen) zich in om laaggeletterdheid

Binnen de thuis(zorg)branche zocht de

onder de aandacht te brengen bij

stichting contact met brancheorganisatie

de verschillende sociale werkplaatsen.

ActiZ. In 2009 stond de aanpak van laag- In samenwerking met Stichting Lezen & geletterdheid nog onvoldoende op de

Schrijven organiseerde zij open dagen

agenda. De stichting zal in 2010 de leden

om kennisoverdracht in de branche te

van ActiZ stimuleren om meer prioriteit te

stimuleren.

geven aan de aanpak van laaggeletterdheid. De stichting zette in 2009 al wel

De stichting gaf eveneens een aantal

een goede samenwerking op met Woon- workshops om grote bedrijven zoals Zorgcentra Haaglanden Prinsenhof tijdens

Albron, Alliander en FloraHolland, te

de Week van de Alfabetisering. Zij orga-

activeren met laaggeletterdheid aan de

niseerden een bijeenkomst voor mede-

slag te gaan. Deze workshops leidden er

werkers over mogelijkheden om laag- toe dat deze bedrijven zich meer bewust geletterdheid aan te pakken. Dit leidde in

zijn van het bestaan van dit probleem

2009 tot 25 cursisten. De aanpak wordt

en hier rekening mee houden tijdens

in januari 2010 geëvalueerd en vervol-

sollicitatie- en functioneringsgesprekken.

gens binnen andere zorginstellingen

Daarnaast organiseerde de stichting in

geïmplementeerd.

de Week van de Alfabetisering een bedrijvencongres onder de noemer ‘Samen

De metaalbranche gaf de economische

scholen, pure winst’. Bedrijven zoals

crisis als reden op om het thema laag- Philips en Van Gansewinkel deelden hun geletterdheid weinig tot geen aandacht

kennis over de aanpak van laaggeletterd-

te geven, met als gevolg dat de stichting

heid met andere bedrijven en betrokken

geen activiteiten kon opzetten binnen

organisaties.

deze branche. De stichting heeft de ambitie om in 2010 ook deze branche

In 2010 zal de stichting de branchege-

ervan te overtuigen dat het verbeteren

richte benadering voortzetten, uitbreiden

van de leesen schrijfvaardigheden

(nieuwe branches) en verder verdiepen

van werknemers juist in tijden van crisis

(huidige branches). Daarnaast zal het

essentieel is. Een juiste beheersing van

startpakket Taalkracht voor bedrijven en

de basisvaardigheden maakt personeel

de daarbij behorende website worden

breder inzetbaar.

vernieuwd.

Opleidingsinstituut Fundeon, actief in de bouwbranche, startte dit jaar met

Taalkracht voor bibliotheken

het bestrijden van laaggeletterdheid. Zij

Doelgroepen:

schonken op hun diversiteitdag (een


congres waarin de omgang met een

Voor informatie:

divers personeelsbestand centraal stond)

www.taalkrachtvoorbibliotheken.nl

op 19 juni 2009 aandacht aan het onderwerp. Daarnaast ontwikkelde Fundeon een herkenningswijzer voor leermeesters

In samenwerking met de Vereniging

en opleidingsadviseurs met als doel

Openbare Bibliotheken (VOB) ontwikkel-

aandacht voor laaggeletterdheid in het

de Stichting Lezen & Schrijven in 2008

opleidingsprogramma voor nieuwe werk-

een nieuw digitaal informatiepakket:

nemers.

Taalkracht voor bibliotheken.

43 De website heeft de volgende drie doel- voorlezen en de aanpak van laaggeletstellingen:

terdheid. Deze aanvulling werd ontwik-

1. het voorkomen van laaggeletterdheid;

keld in samenwerking met kinderboeken-

2. het verspreiden van kennis en infor-

schrijfster Betty Sluyzer. Daarnaast is in

matie over de problematiek van laag-

samenwerking met het RIVM/Centrum

geletterdheid;

Jeugdgezondheid,

3. het bereiken en doorverwijzen van laaggeletterden.

het

programma-

ministerie voor Jeugd en Gezin en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en

De website werd in 2009 verder aan- Wetenschap een zogenoemde omgegevuld met actualiteiten. Tot en met half

vingsanalyse ontwikkeld.

december bezochten 6.459 mensen de website.

In 2010 wil Stichting Lezen & Schrijven in kaart brengen wat het resultaat is van de regiotour, in termen van aantallen door-


verwezen cursisten. Daarnaast is de

Doelgroepen:

ambitie om het voorkomen en terugdring-


en van laaggeletterdheid bij consultatie-

en ouders

bureaus op te nemen in de procedure

Voor informatie:

die medewerkers met ouders doorlopen.

www.taalkrachtvoorconsultatiebureaus.nl Taalkracht voor gemeenten Bijna alle ouders komen in de eerste

Doelgroepen:

jaren van hun kinderen regelmatig in

gemeenten, maatschappelijke

contact met de verpleegkundigen en

organisaties en provincies

artsen van het consultatiebureau. Daar-

Voor informatie:

mee hebben consultatiebureaus een

www.taalkrachtvoorgemeenten.nl

belangrijke rol in zowel het voorkomen als het terugdringen van laaggeletterd- Een van de pijlers binnen het Aanvalsheid.

plan van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is de aanpak

In 2009 zijn alle consultatiebureaus uit- van laaggeletterdheid in gemeenten. De genodigd voor een bijeenkomst bij hen in

invoering van het Participatiebudget

de buurt. De bijeenkomsten van deze

(waarin de geldstromen voor inburgering,

regiotour hebben als doel medewerkers

re-integratie en volwasseneneducatie

uit de Jeugdgezondheidszorg voor te

zijn samengevoegd) biedt gemeenten de

lichten over laaggeletterdheid, taalstimu- kans bewust te kiezen voor duurzame lering en gezondheid. In totaal bezochten

participatie en hulp te bieden bij het

201 medewerkers van 161 verschillende

verwerven van basisvaardigheden door

consultatiebureaus de bijeenkomsten.

haar burgers.

Uit de evaluatie bleek dat gemiddeld 86

Om de gemeenten en provincies te sti-

procent van de medewerkers de infor-

muleren aan de slag te gaan, lanceerde

matie zal gaan gebruiken bij hun werk-

de stichting in 2007 het startpakket

zaamheden.

Taalkracht voor gemeenten. In 2009 lag

In mei kregen de consultatiebureaus een

project bij het ondersteunen van 26 van

aanvulling voor het pakket Taalkracht

de G50-gemeenten en een Zeeuwse

voor consultatiebureaus met tips voor

gemeente.

het accent van de activiteiten binnen dit

44 De website taalkrachtvoorgemeenten.nl

van laaggeletterdheid, het invullen van

werd in 2009 vaker bezocht dan in 2008.

hun leesen schrijflessen en het werven

In 2008 had de website 332.967 hits en

van cursisten. Ook houdt de stichting

10.507 bezoekers, in 2009 446.476 hits

hen via Taalkracht voor ROC’s op de

en 14.010 unieke bezoekers. In 2009 zijn

hoogte

de mogelijkheden van de website op

binnen de aanpak van laaggeletterdheid

van

de

ontwikkelingen

verzoek van de gemeenten verder uitge- in Nederland. breid, waardoor de website nog actiever

In het jaar 2009 ontwikkelde de stichting

werd gebruikt. Op 4 december 2009 was

vier aanvullingen:

het volgende resultaat bereikt:

Handboek NT1

94 gemeenten en vijf provincies

Leeslicht

maken actief werk van de aanpak van

Geld en rekenen

laaggeletterdheid met zichtbare resul-

MijnABC.nl

taten; 163 gemeenten en zes provincies

De eerste twee aanvullingen zijn in 2009

hebben een start gemaakt, maar nog

verstuurd.

geen zichtbare resultaten geboekt; 186 gemeenten en één provincie zijn

In 2010 wil Stichting Lezen & Schrijven

niet of nauwelijks bezig met de aanpak

het informatiepakket evalueren en de


ROC-medewerkers opnieuw van vier aanvullingen voorzien, waaronder een over het Participatiebudget.

Taalkracht voor ROC’s Doelgroep: onderwijsorganisaties Voor informatie: www.lezenenschrijven.nl

Taalkracht voor ROC’s is een communicatiemiddel dat speciaal is ontwikkeld voor docenten Nederlands als eerste taal (NT1) en andere medewerkers van de afdeling Educatie van ROC’s. Zij kunnen de informatiemap gebruiken als naslagwerk en inspiratiebron voor hun aanpak

Paul van Loon, kinderboekenschrijver, lid van Het Forum AtotZ

Het maakt niet uit hoe oud je bent, iedereen kan leren lezen en schrijven. Als je maar ontdekt hoe leuk het is.

45

Projecten en startpakketten van Stichting Lezen & Schrijven Sinds de oprichting in mei 2004.

2010

apr

Taalkr8! Junior

mrt

feb

Het begint met lezen sep

2009

Start pilots Taal in de buurt

Het Forum AtotZ TaalKracht

sep voor bibliotheken

Taalkracht voor bibliotheken sep

Lees de Wedstrijd

mrt

Taalkracht voor ROC’s sep

2008

jan

Taalkracht voor gemeenten

E-learningmodule CWI sep

Leeslicht

sep

2007

BruTAAL sep

Mediacampagne Leer lezen en schrijven sep


2006

jan

MijnABC.nl sep

Taalkracht voor bedrijven apr

Taalkr8! (voor vmbo-scholen)

2005 Aanloopfase

mei

Start Stichting Lezen & Schrijven

2004

TaalKracht

voor ROC

46 Actieve betrokkenheid Prinses Laurentien, voorzitter van Stichting Lezen & Schrijven, blijft belangrijk in het genereren van aandacht voor het thema laaggeletterdheid. Ook in het jaar 2009 was zij aanwezig bij verschillende nationale en internationale conferenties en congressen om verschillende doelgroepen te informeren, stimuleren en activeren.

Prinses Laurentien en Gerdi Verbeet, voorzitter Tweede Kamer der Staten Generaal, tijdens de presentatie van het Boek van Belang

Prinses Laurentien en Prins Constantijn op de rode loper bij de première van The Reader tijdens het Internationaal Filmfestival Breda

Prinses Laurentien en Koïchiro Matsuura, toenmalig Directeur-Generaal van UNESCO, tijdens de aanvaarding van de functie Speciaal Gezant Geletterdheid in Parijs

Symposium Kansrijk Werken en Leren georganiseerd door Arbeids& Ontwikkelingsfonds SBCM

Prinses Laurentien bij het congres Lezen in beeld

Prinses Laurentien spreekt als Speciaal Gezant Geletterdheid voor UNESCO op CONFINTEA VI conferentie in Belém, Brazilië

47

Brede bekendheid In de aanpak van laaggeletterdheid is

andere initiatieven waar ook met regel-

communicatie naar een breed publiek

maat over werd geschreven: schakel-

van groot belang. Dit wil zeggen dat

klassen, topklassen en kopklassen

verschillende doelgroepen moeten wor-

waarbij leerlingen een extra jaar les

den bereikt: niet alleen de mensen met

krijgen in lezen en schrijven.

leesen schrijfproblemen zelf, maar ook hun omgeving, zoals de werkgever, de

De initiatieven van de stichting rondom

medewerker achter het gemeenteloket

taal, lezen en schrijven kregen ook regel-

en de arts van het consultatiebureau.

matig media-aandacht. Een aantal voor-

Maar ook, als het gaat om het voorbeelden van dit jaar: komen van laaggeletterdheid, ouders,

maart: lancering van Het begint met

leerkrachten en beleidsmakers. Aandacht

lezen (kinderopvang);

voor het onder werp laaggeletterdheid is

maart: première van de film The Reader,

essentieel voor de taboedoorbreking

waarin (voor)lezen en analfabetisme de

en bewustwording. Dit zijn essentiële

rode draad vormen;

stappen in de aanpak van laaggeletterd-

april, september en november 2009:

heid om tot een duurzame oplossing te

lancering nieuwe Leeslichtboeken;

komen. Communicatie is dan ook een

april: lancering van Taalkr8! Junior

van de kernactiviteiten van de stichting.

(basisonderwijs); november: nieuwe reeks Taalkr8!-dagen.

Media-aandacht Ook gemeenten, provincies en bibliotheVeel verschillende media besteedden

ken wisten met lokale en regionale activi-

aandacht aan het thema laaggeletterd- teiten vaak de media te halen. heid of gerelateerde onderwerpen. Ook dit jaar was de Week van de Alfabetise- Publicaties van de persoonlijke verhalen ring het hoogtepunt.

van Alfabetiseringsambassadeurs zijn van

Taalachterstanden bij kinderen blijft een

bewustwording van laaggeletterdheid.

groot belang in de taboedoorbreking en actueel onderwerp waar regelmatig over

Enkele voorbeelden van tv-optredens

wordt geschreven in zowel landelijke als

zijn De Leescoupé (Hendrik de Kubber),

regionale en lokale media. Een aantal

Voor Elkaar (Jolanda Kamerman) en Het

voorbeelden van dit jaar waar media

Gesprek (Gerrit Kwakkel).

aandacht aan schonken:

Bijzonder in 2009 was de speciale afle-

januari: initiatief van Lodewijk Asscher,

vering van Pauw & Witteman die geheel

(wethouder Onderwijs van Amsterdam)

in het teken stond van de aanpak van

om woordenschat van kleuters te ver- laaggeletterdheid. Aan de uitzending groten. De wethouder voorzag hiervoor

werkten mee: Daphne Deckers, Wendy

alle basisscholen van een placemat

van Dijk, Tania Kross, André Rieu, Hum-

waarop 1000 basiswoorden en 500

berto Tan (allen lid van Het Forum AtotZ),

extra woorden worden gepresenteerd;

Koos Vervoort en Hendrik de Kubber

juni: lancering van plannen om te voor-

(Alfabetiseringsambassadeurs), Marja van

komen dat peuters met onvoldoende

Bijsterveldt (staatssecretaris van Onder-

taalvaardigheid beginnen aan groep

wijs, Cultuur en Wetenschap) en tot slot

1 van de basisschool door Sharon

Marja van der Helm (vmbo-docent) en

Dijksma, (staatssecretaris van Onder- Ton Duif (voorzitter van de Algemene wijs, Cultuur en Wetenschap);

Vereniging van Schoolleiders). 1,2 miljoen mensen hebben deze uitzending gezien.

48 Woensdag 9 september

Media-aandacht Week van de Alfabetisering

Tafel van Vijf - interview met Prinses

Van maandag 7 september tot en met

Laurentien bij de Nationale Alfabetise-

zondag 13 september 2009 organiseer-

ringsprijzen;

den 137 organisaties meer dan 180

ANP bericht - interne bewustwordings-

activiteiten. Er verschenen veel nieuws-

campagne over laaggeletterdheid bij

berichten hierover in de geschreven

de Belastingdienst.

media (380, ten opzichte van 240 in 2008). Ook was er gedurende de Week iedere dag aandacht op televisie.

Donderdag 10 september LINGO - speciale aflevering van LINGO, geheel in het teken van de Week

Een overzicht van de belangrijkste

van de Alfabetisering met o.a. Forum-

nieuwsitems:

leden Frans Bauer en Tania Kross.

Maandag 7 september

Vrijdag 11 september

Journaal op 3 - interview met Alfabeti-

RTL Boulevard en De Wereld Draait

seringsambassadeur

Door - aandacht voor speciale uitzen-

Hendrik

de

Kubber.

ding van LINGO en uitzending van Lieve Paul.

Dinsdag 8 september het Jeugdjournaal - verslag vanuit de

Zaterdag 12 en zondag 13 september

kindercoupé van de AtotZ Trein. Leer-

Lieve Paul - gesprek tussen Prinses

lingen van basisschool Het Baken uit

Laurentien en Paul de Leeuw in de

Werkendam schreven gedichten onder

AtotZ Trein en leesen schrijfcursisten

begeleiding van kinderboekenschrijver

die samen met Paul de Leeuw hun

Hans Hagen;

zelfgemaakte lied ten gehore brachten.

RTL

Boulevard

en

Shownieuws

- verslag vanuit de jongerencoupé

Daarnaast verstuurde de stichting een

waar leerlingen van de Hofstad Mavo

aantal weken voor de Week van de

een workshop rappen van rapper

Alfabetisering een standaardartikel, met

Yes-R kregen;

informatie over de Week en een interview

dagblad Metro - interview met Prinses

met een werkgever/werknemer en taal-

Laurentien;

docent/leerling over laaggeletterdheid

NRC Handelsblad - artikel over laag-

aan lokale en regionale media. Verschil-

geletterdheid op de werkvloer.

lende lokale kranten en huis-aan-huisbladen namen dit artikel over.

49 AtotZ Trein op weg naar een geletterd Nederland Op Wereldalfabetiseringsdag reed de AtotZ Trein door Nederland. In verschillende treincoupés gingen jonge kinderen, tieners, leesen schrijfcursisten en professionals aan de slag met een creatieve workshop.

De AtotZ Trein staat klaar om te vertrekken vanaf station Den Haag Hollands Spoor

Marja van Bijsterveldt, staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, in gesprek met Margreet de Vries, directeur Stichting Lezen & Schrijven, tijdens de opening van de AtotZ Trein

Leerlingen van basisschool Het Baken uit Werkendam schrijven gedichten onder leiding van Hans Hagen, kinderboekenschrijver, in de kindercoupé

Yes-R, rapper, rapt samen met leerlingen van de Hofstad Mavo in de jongerencoupé

Coot van Doesburgh, tekstdichter, schrijft samen met volwassen leesen schrijfcursisten een lied over lezen en schrijven in de cursistencoupé

Mensen van verschillende organisaties brainstormen in de campagnecoupé over het vraagstuk hoe laaggeletterden kunnen worden bereikt

50 Websites Stichting Lezen & Schrijven

ken besteld. Het aantal verzoeken voor

De website lezenenschrijven.nl informeert

bedroeg in deze periode in totaal 1.550.

een cursus lezen en schrijven via de bellijn een breed publiek over het thema laaggeletterdheid en actuele ontwikkelingen.

NIPO – enquête

De website bevat informatie over laaggeletterdheid, Stichting Lezen & Schrijven,

Om te weten hoe bekend het Nederlandse

nieuws en activiteiten van de stichting en

publiek is met het thema laaggeletterdheid,

haar partners. De onderzoeken en ver- wordt ieder jaar een onderzoek uitgevoerd schillende startpakketten van de stichting

door TNS NIPO. In dit onderzoek worden

zijn te downloaden of te bestellen via de

verschillende aspecten gemeten die

site. De meeste projecten hebben een

betrekking hebben op de bekendheid met

eigen projectensite. In 2009 zijn hieraan

het onderwerp. In het jaar 2006 en 2008

toegevoegd: taalkr8junior.nl en hetbegint- werd het onderzoek uitgevoerd door midmetlezen.nl. De websites hadden een

del van telefonische enquêtes, in 2007 en

totaal van ruim zes miljoen hits.

2009 werd het onderzoek uitgevoerd middels een digitale enquête via het internet.

De Week van de Alfabetisering kreeg in 2008 voor het eerst een eigen website.

De bekendheid met het thema laaggelet-

Deze is in 2009 aangepast en verbeterd.

terdheid is gestegen ten opzichte van het

Organisaties en individuen konden zelf

jaar 2008, van vijftien naar 27 procent. Het

hun activiteiten op de website aanmelden.

grote verschil is mede te verklaren door de

De website werd goed bezocht. Het totaal

verschillende door NIPO gehanteerde

aantal hits steeg in 2009 aanzienlijk: van

onderzoeksmethodes. Het is daarom

142.000 hits in 2008 naar ruim 218.000

betrouwbaarder om de resultaten uit 2009

hits in 2009.

af te zetten tegen die uit 2007. Het verschil is dan kleiner: 25 procent in 2007 was

Nationale bellijn 0800 - 023 44 44

bekend met het thema, een stijging dit jaar dus van twee procent. Op de vraag ‘in

Bij het landelijk telefoonnummer 0800 - welke groep komt laaggeletterdheid het 023 44 44 kunnen mensen terecht voor

meeste voor’ antwoordde 34 procent dat

een cursus lezen en schrijven of voor

dit mensen zijn met een niet-Nederlandse

het aanvragen van werkboeken van de

achtergrond. In 2007 was dit nog dertig

productie Lees en Schrijf! van Stichting

procent. Een ander opvallend resultaat is

ETV.nl. Via de mediacampagne Leer lezen

het aantal geschatte laaggeletterden (bij

en schrijven brengt Stichting Lezen &

de categorie ‘een miljoen en meer’ is een

Schrijven regelmatig het telefoonnummer

daling te zien van gemiddeld vijf procent).

onder de aandacht.

Er was een stijging te zien bij het aantal respondenten dat niet wist hoeveel laag-

Er is in 2009 ruim 20.000 keer gebeld met

geletterden Nederland telt. Vulde in 2007

de nationale bellijn. Vanaf week 37 is een

nog één procent in dit niet te weten, in

verdubbeling te zien van het gemiddelde

2009 was dit tien procent. Uit het onder-

aantal telefoontjes per maand. Mogelijke

zoek blijkt wel dat steeds meer mensen

verklaringen hiervoor zijn de Week van de

over laaggeletterdheid horen. Voor de

Alfabetisering (week 37) en de mediacam- Week van de Alfabetisering was dit 62 pagne die de laatste vier maanden bijna

procent, na de Week was dit 78 procent

permanent heeft gedraaid. In totaal zijn in

(versus 57 procent en 71 procent in 2007).

2009 via het belnummer 31.647 werkboe-

51 WEBSITES STICHTING LEZEN & SCHRIJVEN Overzicht van het aantal hits website lezenenschrijven.nl aantal hits x 1000

2004

2005

2006

2007

2008

2009

3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

Overzicht van het aantal hits websites Stichting Lezen & Schrijven aantal hits x 1000 Websites

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Lancering

160

615

1926

2051

3355

2.793

mei 2004

7

143

274

264

215

1840

2285

2267

1.752

lees-en-schrijf.nu - leerlezenenschrijven.nl 2)

70

400

67

89

september 2006

taalkr8.nl 3)

2

7

34

21

september 2006

taalkrachtvoorgemeenten.nl

85

338

446

juni 2007

taalkrachtvoorconsultatiebureaus.nl

11

140

135

december 2007

weekvandealfabetisering.nl

287

548

juni 2008

taalkrachtvoorbibliotheken.nl

37

210

september 2008

hetbegintmetlezen.nl

51

maart 2009

taalkr8junior.nl

5

april 2009

lezenenschrijven.nl taalkrachtvoorbedrijven.nl mijnabc.nl 1)

december 2005 januari 2006

1) De website mijnABC.nl is eind oktober overgedragen aan uitgeverij Eenvoudig Communiceren. De statistieken van de maanden november en december zijn onbekend. 2) De website lees-en-schrijf.nu is per 1 juli 2008 overgegaan naar leerlezenenschrijven.nl. Door de overdracht zijn gegevens in de periode januari - juni 2008 verloren gegaan. De statistieken van 2008 zijn daarom niet volledig en kunnen niet met voorgaande jaren worden vergeleken. 3) Het aantal hits van de website taalkr8.nl in 2009 kan niet worden weergegeven door een nieuw systeem van Kennisnet. In 2009 is daarom het aantal views weergegeven.

Piet Hein Merckens, algemeen directeur Douwe Egberts Nederland

Laaggeletterdheid is nog steeds een groot probleem in Nederland. Douwe Egberts zet zich in voor dit maatschappelijke probleem. Op deze manier dragen wij bij aan de doelstellingen van het convenant dat in 2007 is gesloten tussen overheid, werkgevers- en werknemersorganisaties.

52 Digitale nieuwsbrief

Actieve betrokkenheid

Zes maal per jaar informeert Stichting

Prinses Laurentien, voorzitter van Stich-

Lezen & Schrijven haar netwerk met een

ting Lezen & Schrijven, blijft belangrijk in

digitale nieuwsbrief. De nieuwsbrief bevat

het genereren van aandacht voor het

informatie over ontwikkelingen, initiatieven

thema laaggeletterdheid. Ook in het jaar

en evenementen op het gebied van laag- 2009 was zij aanwezig bij verschillende geletterdheid. In de nieuwsbrief worden

conferenties en congressen om verschil-

verschillende mensen aan het woord

lende doelgroepen te informeren, stimu-

gelaten over onderwerpen die gerelateerd

leren en activeren. Stichting Lezen &

zijn aan laaggeletterdheid. Hiermee

Schrijven begeleidt de prinses bij haar

spreekt de stichting een brede doelgroep

externe optredens. Enkele voorbeelden:

aan. De nieuwsbrief is in 2009 geëvalu-

januari: presentatie van het Boek van

eerd en herzien.

Belang in de Tweede Kamer; januari: Nieuwjaarsbijeenkomst van

Informatie aanvragen

Stichting Lezen & Schrijven; maart: première van de film

Stichting Lezen & Schrijven voorziet de

The Reader;

samenleving van informatie door deze op

maart: slotmanifestatie van Amster-

aanvraag te verspreiden. De aanvragen

dam Wereldboekenstad;

kwamen van ROC’s, sociale partners,

april: conferentie ‘Kansrijk werken en

studenten, bibliotheken, bedrijven, CWI-

leren’ van Stichting Beheer Collectie-

kantoren, gemeenten, zorginstellingen,

ve Middelen (SBCM), jubileum Maat-

cursisten en particulieren.

schappij tot Nut van ’t Algemeen; april: conferentie ‘Lezen in beeld’;

In totaal werden er 201 pakketten

juni: International Health Youth

van de verschillende projecten aan-

Conference in Brussel;

gevraagd.

september: Wereldalfabetiseringsdag; november: Manifestatie Buurtalliantie,

De vraag naar herkenningswijzers

Genootschap onze Taal;

blijft onverminderd groot. In totaal

december: UNESCO conferentie in

werden 35.075 herkenningswijzers

Brazilië.

besteld voor uiteenlopende doelgroepen.

Naast de voorzitter leverden de directeur en themamanagers van de stichting ook

Er zijn 7.096 campagnekaartjes met

bijdragen aan verschillende evenementen

het nummer van de nationale bellijn

en congressen.

aangevraagd, duizend campagneposters Leer lezen en schrijven, 62 displays met herkenningswijzers en kaartjes met het 0800-nummer en 293 onderzoeken.

Jan Kees de Jager, staatssecretaris van Financiën

Duidelijke taal. Daar gaat het om. Ook in formulieren van de Belastingdienst is het heel erg belangrijk dat wat we willen vertellen, ook duidelijk is. Dat is in ieders belang.

53 NIPO-ENQUÊTE: BEKENDHEID MET LAAGGELETTERDHEID Voormeting: Nameting: Nameting: Nameting:

Augustus 2007, 2008 en 2009 September 2007 (een week na de Week van de Alfabetisering) September 2008 (een week na de Week van de Alfabetisering) September 2009 (een week na de Week van de Alfabetisering)

Spontane bekendheid met laaggeletterdheid 1 (in %)

‘07

19 25

‘08

13 15

‘09

18 27

Lezen

In welke groep komt laaggeletterdheid het meeste voor? (in %) 36 39

Mensen met een lage opleiding

48

36

46

34

Mensen met een nietNederlandse achtergrond

15 18

37 39 32 30

20

12 14

12

19 9 8

8 6

2 2 1 1 4 3

Mensen met een lager IQ dan gemiddeld

8 8

3 4

5 4

Dyslectici

11

Mensen boven de 55

4 5

2

2

1

1

3

1

2

1

2 2

1 1

Jongeren Overig Weet niet

Geschat aantal laaggeletterden (in %) 9 10

17 19

14 17

< 10.000 - 100.000

15

19

17

13

17

14 16

15 16

17 18

500.000 - 1 miljoen

17 20

15 15

1 miljoen - 1,5 miljoen

16

20 20 32 27

40 37

24 23

4 4

1 1

100.000 - 500.000

> 1,5 miljoen

11 10

Weet niet

Heeft u de afgelopen zes maanden iets gehoord over laaggeletterdheid? (in %) 57

55 71

39

78

44

35

24

27 4 2

62 76

1 0

21 3 1

Ja mogelijk Nee Weet niet

Sinds 2006 onderzoekt TNS NIPO de verschillende aspecten die informatie geven over de mate van bekendheid met het thema laaggeletterdheid bij een breed publiek. Bovenstaande tabel laat zich het beste lezen door de jaren 2007 en 2009 met elkaar te vergelijken. Dit heeft te maken met de onderzoeksmethode. In de jaren 2007 en 2009 betrof dit een enquête via het internet. In 2008 betrof het een telefonische enquête.

Esther van Veen, leerling groep 8 basisschool Het Baken Werkendam

Ik hou van schrijven en de juf geeft altijd leuk les in schrijven. Daarom vind ik schrijven leuk.

54

Jean-Marc van Tol, stripmaker Fokke & Sukke en lid van Het Forum AtotZ, tekende in de Week van de Alfabetisering deze Fokke & Sukke strip

Frank Heemskerk, staatssecretaris van Economische Zaken

Onze samenleving wordt steeds ingewikkelder. Toch kunnen we niet zomaar voorbij gaan aan het feit dat veel mensen niet mee kunnen komen omdat zij bijvoorbeeld laaggeletterd of digibeet zijn. Ik vind het belangrijk dat we deze problemen gezamenlijk en integraal oplossen.

55

Financieel overzicht Stichting Lezen & Schrijven financiert

conform de begroting is. Een aantal

haar activiteiten door bijdragen vanuit

Grondleggers van de stichting heeft dit

de private en publieke sector. De

jaar, als gevolg van de economische

inkomsten uit de publieke sector vorm-

crisis, besloten in 2009 geen financiële

den dit jaar 79.8 procent van de baten.

bijdrage te leveren aan de stichting. De

Dit is een stijging ten opzichte van 2008.

stichting hoopt in 2010 alsnog concrete

Dit komt omdat de bijdrage van het

afspraken te kunnen maken met nieuwe

ministerie van Onderwijs, Cultuur en

Leden. De rente-inkomsten zullen iets

Wetenschap gestegen is en het minis-

hoger uitvallen dan begroot.

terie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid opnieuw een financiële bijdrage

De tegenvallende inkomsten hebben

leverde.

een directe invloed op de lasten ten

Bijdragen uit de private sector omvat-

behoeve van de doelstellingen. Ook

ten vooral giften van bedrijven (Grond-

deze zijn namelijk lager uitgevallen dan

leggers, Leden en Donateurs). Deze

begroot. De stichting heeft een flexi-

middelen zijn in een aantal gevallen

bele

gedeeltelijk geoormerkt voor specifieke

gekoppeld aan de baten.

projectkostenstructuur

die

is

projecten. Daarnaast doneren particulieren aan de stichting (Vrienden).

De organisatiekosten die niet aan pro-

Het overzicht op pagina 56 en 57 biedt

jecten zijn toe te rekenen, zoals perso-

inzicht in de financiële situatie van de

neelskosten, huisvestingskosten en

stichting per 1 december 2009. Dit

automatiseringskosten, zijn lager dan

betekent dat de definitieve cijfers ultimo

begroot en 8.1 procent hoger dan in

2009 enigszins kunnen verschillen met

2008. Dit is te verklaren door de sterke

de in dit jaarverslag gepresenteerde

groei in inhuur van interim medewerkers,

cijfers. De grootste verschillen verwacht

mede in verband met langdurige ziekte

de stichting rond de toevoeging of ont-

van twee medewerkers.

trekking van budget aan het eigen vermogen. De verwachting is dat de

Zoals in voorgaande jaren in het jaar-

stichting dit jaar voor een deel haar

verslag aangekondigd, hield de stich-

reserves zal moeten aanspreken voor

ting, met het oog op haar mogelijke

het financieren van haar activiteiten. In

opheffing in 2009, in 2008 rekening met

het voorjaar van 2010 zal de stichting

een vermindering van inkomsten in de

haar jaarrekening, inclusief verklaring

komende jaren van haar Grondleggers

van de externe accountant, publiceren

en Leden. Dit is dan ook de reden dat

op de website lezenenschrijven.nl.

de stichting een gezonde reserve heeft op kunnen bouwen, die in tijden van

Toelichting op staat van baten

tegenvallende baten als buffer kunnen

en lasten

dienen.

De inkomsten zijn in 2009 lager uitgevallen dan begroot. Dit is te verklaren doordat het aantal nieuwe Leden niet

Sigrid van Montfort-Springer, cursist lezen en schrijven

Via mijn werkgever CSU kon ik een cursus lezen en schrijven volgen. Eerst schaamde ik mij en was ik een beetje bang, maar ik ben blij dat ik doorgezet heb. Want nu kan ik mij verder ontwikkelen als mens.

56 Balans per 1 december 2009 Activa

01-12-09 31-12-08

Vaste activa

Passiva

01-12-09

31-12-08

863.537

1.159.002

Crediteuren

40.317

94.280

Belastingen en premies

11.813

28.915

763.453

437.924

1.679.120

1.720.121

Eigen vermogen

Vaste activa

8.758

af: cumulatieve afschrijving

7.420

2.338

742

6.420

6.678

Vlottende activa

Eigen vermogen

Vlottende passiva Kortlopende schulden

Debiteuren

177.216

86.500

Overige vorderingen nog te ontvangen bedragen 44.620

80.184 Nog te betalen bedragen

Liquide middelen Rabobank en kas

1.450.864 1.546.759

Totaal activa

1.679.120 1.720.121

Specificatie opbouw eigen vermogen

Vrij besteedbaar vermogen Bestemmingsreserve

Totaal passiva

1 jan 2009 t/m 1 dec 2009 732.485

Begroting 2009 732.485

–

Realisatie 31 dec 2008 615.431 404.712

Bestemmingsfonds

21.805

Toevoeging besteedbaar vermogen

131.052

48.935

117.054

Balans

863.537

781.420

1.159.002

57 Begroting 2009

Realisatie 31 dec 2008

1.832.212

1.948.483

1.278.226

435.970

604.805

524.270

26.356

35.000

38.645

2.294.538

2.588.288

1.841.141

160.239

16.989

32.650

2.134.299

2.571.299

1.808.491

Uitvoeringskosten

2.003.247

2.522.364

1.691.437

Totaal besteed aan doelstellingen

2.003.247

2.522.364

1.691.437

131.052

48.935

117.054

131.052

48.935

117.054

Staat van baten en lasten

1 jan 2009 t/m 1 dec 2009

Baten uit eigen fondsenwerving Subsidie overheden en anderen Toegekende subsidie overheid

Baten Collecten Mailing acties Contributies Nalatenschappen Loterijen Overige activiteiten Rente baten Totaal baten

Kosten Verwervingskosten Organisatiekosten Totaal beschikbaar voor doelstelling

Bestedingen Kosten ten behoeve van doelstelling

Saldo stichtingsbaten en - lasten Toevoeging besteedbaar vermogen

André Knottnerus, voorzitter Gezondheidsraad, lid van Het Forum AtotZ

Laaggeletterdheid is een breed maatschappelijk thema en raakt dus ook de volksgezondheid. Door laaggeletterdheid terug te dringen kunnen we een aanzienlijke bijdrage leveren aan de gezondheid van inwoners van Nederland.

58

Bestuur, Raad van Toezicht en team Vanwege de geplande doorstart en de

van de bestuursleden Han Heemskerk,

verdere professionalisering van de stich-

Erik Hoving, Alexandra Jankovich en Eric

ting is eind 2008 besloten om bestuur en

Merkel-Sobotta. Zij hebben de stichting

toezicht binnen de stichting apart te

met hun grote betrokkenheid en des-

organiseren. Conform de Code Goed

kundigheid in de eerste cruciale jaren

Bestuur voor Goede Doelen is daarom in

van haar bestaan op strategisch niveau

juni 2009 een nieuw bestuursmodel

aangestuurd en daarmee een essentiële

ingevoerd en is er naast een Raad van

bijdrage geleverd aan de tot nu toe

Toezicht ook een nieuw bestuur aange-

behaalde resultaten. De stichting is hen

treden.

zeer dankbaar voor hun jarenlange inzet en toewijding.

Het bestuur is belast met het besturen van de stichting. Het bepaalt het beleid,

Raad van Toezicht

stelt de financiële richtlijnen (waaronder de begroting) en de jaarrekening

De samenstelling van de Raad van Toe-

vast en heeft de eindverantwoordelijk-

zicht is gebaseerd op een verdere ver-

heid voor de dagelijkse leiding. Het

duurzaming van de stichting en de

bestuur is verantwoordelijk voor de

verankering van haar initiatieven. De toe-

bedrijfsvoering.

getreden leden van de Raad van Toezicht

De Raad van Toezicht houdt integraal

spelen allen in hun eigen vakgebied een

toezicht op het beleid en de algemene

toonaangevende rol, zijn begaan met

gang van zaken binnen de organisatie.

maatschappelijke thema’s en erkennen het belang van geletterdheid. Met hun

Gezamenlijk dragen het bestuur en de

toetreding heeft de stichting haar reik-

Raad van Toezicht verantwoordelijkheid

wijdte weten te vergroten en de impact

voor het beleid en de kaderstelling.

van haar aanpak nog verder kunnen uit-

Openheid, transparantie en gezamenlijke

bouwen. De samenstelling van de Raad

verantwoordelijkheid zijn kenmerken van

van Toezicht wordt iedere drie jaar

de samenwerking binnen het bestuur en

geëvalueerd en indien nodig aangepast.

tussen het bestuur en het team van Stichting Lezen & Schrijven.

Team

Bestuur

De stichting heeft alles in huis om concrete successen te boeken. Het team

De nieuwe samenstelling van het bestuur

kan voortbouwen op de resultaten uit de

komt voort uit de behoefte van verster-

eerste fase van de stichting. De organi-

king op het gebied van strategie en

satie bestaat uit professionals die met

human resources binnen de organisatie.

grote toewijding en betrokkenheid func-

De huidige directeur van de stichting trad

tioneren. Bij de samenstelling van het

toe tot het bestuur en heeft als bestuurs-

team zoekt het bestuur naar een goede

lid de specifieke taak om leiding te geven

balans tussen inzicht, ervaring, daad-

aan het team. De samenstelling van het

kracht en enthousiasme.

bestuur wordt iedere twee jaar geëvalueerd en indien nodig aangepast.

Het team is relatief klein, flexibel en dynamisch. Dit zal altijd zo blijven. Dat is

Met de installatie van het nieuwe bestuur

ook een van de krachten van de stichting.

nam de stichting in 2009 afscheid

Maar dat kan alleen een kracht blijven

59 als het kan beantwoorden aan wat de

Stichting Lezen & Schrijven heeft grote

organisatie in deze nieuwe fase nodig

waardering voor de persoonlijke en

heeft om haar ambities waar te maken.

professionele wijze waarop de leden van de Raad van Toezicht, bestuursleden,

Om de overgang van pionier naar

teamleden en freelancers zich inzetten

gestructureerde organisatie te kunnen

voor haar doelstelling: een geletterde

invullen is een meer gestroomlijnde,

samenleving.

duurzame en krachtige organisatie nodig. Dit vraagt om een versteviging van de basis van de organisatie en dus van een

Code Goed Bestuur voor Goede Doelen

versterking op senior niveau door het opzetten van een solide management-

De stichting onderschrijft de maatschap-

team (dat altijd ook zelf op projecten blijft

pelijke normen voor ‘goed bestuur’. De

werken en dus multi-inzetbaar is).

Commissie Code Goed Bestuur voor Goede Doelen (Commissie Wijffels)

Deze uitbreiding van het huidige team

presenteerde die normen in juni 2005 in

met twee senior personen is voorzien in

haar advies. Dit bevat belangrijke punten

2010 en zal ertoe leiden dat:

voor onderhoud en versteviging van

de stichting beter in staat is de suc-

maatschappelijk vertrouwen in goede

cesvolle initiatieven daadwerkelijk uit

doelenorganisaties. Met de opsplitsing

te bouwen;

tussen bestuur en toezicht in 2009

de organisatie gemakkelijk op ver-

voldoet Stichting Lezen & Schrijven aan

schillende speelvelden kan opereren;

alle gestelde eisen.

daadwerkelijke verankering en toeeigening van de verantwoordelijkheid

Concreet betekent dit:

door organisaties wordt gerealiseerd;

een formele scheiding tussen het

de stichting efficiënter en dus effectie-

toezicht op en het besturen van de

ver zal kunnen functioneren;

stichting door het instellen van een

de stichting als werkgever een beter

Raad van Toezicht en een bestuur;

professioneel perspectief kan bieden

een vastgesteld bestuursreglement;

waardoor zij werknemers langer aan

een door alle bestuursleden en mede-

zich kan binden.

werkers ondertekende gedragscode; publicatie van de jaarrekeningen en

In 2009 breidde de stichting het team

jaarverslagen van de stichting op de

uit met twee themamedewerkers, een

website lezenenschrijven.nl (inclusief

themamanager, een managementassi-

accountantsverklaringen);

stent en een communicatiemedewerker.

openbaarheid van de subsidieaanvra-

Daarnaast versterkte een aantal freelan-

gen voor het ministerie van Onderwijs,

cers het team tijdens piekperiodes zoals

Cultuur en Wetenschap;

de Week van de Alfabetisering. Pauw

publicatie van de verantwoordingsdo-

Sanders Zeilstra Van Spaendonck, Dona-

cumenten voor het ministerie van

teur van het eerste uur, stelde regelmatig

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

dit jaar een junior adviseur beschikbaar

(inclusief accountantsverklaringen).

tegen een sterk gereduceerd tarief.

Marja van der Helm, taalcoördinator Stanislascollege Delft

Na tien jaar onderwijs zou ieder kind in een welvarend land als Nederland toch moeten kunnen lezen en schrijven? Daarom is nú actie nodig!

60 Bestuur Voorzitter – H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden Prinses Laurentien zet zich al jaren in voor geletterdheid vanuit de opvatting dat geletterdheid een voorwaarde is voor een gezonde, sterke en duurzame samenleving. Prinses Laurentien maakte tijdens haar studie journalistiek in de VS voor het eerst kennis met mensen die op latere leeftijd hadden leren lezen en schrijven. Na haar studie werkte zij voor CNN Headline News in Atlanta. Jaren later gaf ze als vrijwilligster naast haar professionele werkzaamheden in Brussel les aan Vlaamse laaggeletterden (in Brussel was zij achtereenvolgens Executive Director van Belmont European Policy Centre, Manager Government Relations bij Philip Morris, plaatsvervangend Directeur van het internationale PR bureau Edelman Worldwide en directielid Adamson BSMG Worldwide). In 2003 ontving Prinses Laurentien de ABC-trofee voor haar inzet voor alfabetisering. In december 2003 werd op haar initiatief Stichting Lezen & Schrijven opgericht. Naast haar voorzitterschap van deze stichting is Prinses Laurentien zelfstandig communicatieadviseur. Verder is zij Beschermvrouwe van Amsterdam Wereldboekenstad, het Genootschap Onze Taal, Stichting Handicap en Studie, de Nederlandse Luister- en Braille Bibliotheek (NLBB), en is zij Erevoorzitter van de Vereniging van Openbare Bibliotheken en Voorzitter van de Europese Culturele Stichting. In 2005 was zij Beschermvrouwe van het Hans Christian Andersen-jaar in Nederland. In 2006 was zij Juryvoorzitter van de AKO-Literatuurprijs 2006. Sinds 24 maart 2009 is Prinses Laurentien Speciaal Gezant Geletterdheid voor UNESCO wereldwijd. De officiële titel van de functie is Special Envoy on Literacy for Development. Zij zet zich in voor de problematiek van laaggeletterdheid wereldwijd. In oktober 2009 verscheen haar eerste boek in de nieuwe reeks (voor)leesboeken voor kinderen: Mr Finney en de wereld op zijn kop.

Secretaris - Désirée van Gorp Désirée van Gorp studeerde Rechten aan de Universiteit Leiden en was werkzaam bij de Commissie Mensenrechten van de Verenigde Naties in Genève. In 1991 werd zij hoofd Internationale Zaken van MKB-Nederland. Vanaf 1995 adviseert zij de private en publieke sector over het vertalen van maatschappelijke en politieke vraagstukken in (corporate) strategieën. Van Gorp is sinds 1999 verbonden aan Universiteit Nyenrode als associate professor International Business en directeur van het Nyenrode Institute for Competition. In 2008 promoveerde zij aan Nyenrode tot doctor in de Bedrijfskunde.

Raymond Spanjar, ceo Hyves, lid van Het Forum AtotZ

Communicatie vindt steeds meer digitaal en publiek plaats op blogs en sociale netwerken. Daardoor wordt laaggeletterdheid steeds zichtbaarder en de gevolgen groter.

61 Bestuur Penningmeester – Herbert Seevinck Herbert Seevinck studeerde Bedrijfseconomie aan de Rijksuniversiteit Groningen en rondde in 2000 de postdoctorale controllersopleiding af aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Seevinck begon in 1995 bij Schiphol Group, waar hij tot 2004 diverse functies bekleedde: hij was onder meer directeur van Schiphol Utility Services. Als zelfstandig consultant en later bij APM Terminals International werkte hij tussen 2004 en 2007 aan projecten in onder meer Griekenland en het Midden-Oosten. Hij is sinds 2007 directeur van Mijksenaar, een ontwerpbureau voor bewegwijzering met vestigingen in Amsterdam en New York. Seevinck is als zakelijk adviseur betrokken bij War Trauma Foundation en was tot 2008 lid van de Supervisory Board van African Parks Sudan. In Sudan heeft hij voor African Parks Foundation de operationele opstart gedaan van het marine park Dungonab aan de kust van de Rode Zee.

Human Resources – Floris Recourt Floris Recourt raakte tijdens zijn studie Rechten zeer geïnteresseerd in vennootschapsrecht. Toen hij studeerde aan het Institut d’Etudes Européennes in Genève besteedde hij met name aandacht aan de door professor Sanders indertijd gecreëerde, maar nooit tot stand gekomen Europese NV. Als assistent van Prof. Mr. P.A. Blaisse verrichtte Floris van 1969 tot 1974 veel werk voor zijn commissariaten. In dezelfde tijd was hij tevens assistent aan de Technische Hogeschool Delft ten behoeve van het vak Juridische en Economische Aspecten van Internationale Organisaties. In 1971 startte Floris als advocaat bij Stibbe & Blaisse. Vanaf 1974 tot heden is hij werkzaam in de Executive Search en coaching (achtereenvolgens bij Eurosurvey BV, Egon Zehnder International en vanuit zijn eigen bedrijf Mr Floris Recourt Consulting). In dit kader werkte hij als search consultant op bestuurlijk niveau met en ten behoeve van Raad van Commissarissen en Raad van Bestuur of Directie, Ministers of Secretarissen-Generaal, Raad van Toezicht of Raad van Bestuur bij zorgverzekeraars, zorginstellingen, ziekenhuizen en universiteiten.

Directeur – Margreet de Vries Margreet de Vries studeerde, nadat zij de PABO had afgerond, Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden. In Leiden was zij actief in de studentenpolitiek. Tijdens haar studie was zij tevens parttime leerkracht op een basisschool. Zij werkte ruim vijf jaar in diverse functies bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Margreet was onder meer projectleider Jeugdwerkloosheid bij de directie Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en werkte daarvoor bij Primair Onderwijs en Informatiebeleid. Sinds oktober 2004 werkt zij bij Stichting Lezen & Schrijven. Sinds januari 2005 bekleedt zij de functie van directeur. De Vries is lid van de Raad van Advies van het Domein Educatie van ROC Mondriaan in Den Haag en lid van de Raad van Toezicht van Scholengemeenschap Zuidwest in Den Haag. Daarnaast is zij sinds 2009 lid van de Programmaraad Digivaardig & Digibewust van het ministerie van Economische Zaken.

62 Raad van Toezicht Voorzitter - Alexander Rinnooy Kan Alexander Rinnooy Kan studeerde Wiskunde in Leiden en Econometrie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). In 1976 promoveerde hij aan de UvA tot doctor in de Wiskunde. In de periode hierna was hij van 1986 tot 1989 onder meer rector magnificus van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Van 1991 tot 1996 was hij voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW. In 1996 stapte hij over naar het bedrijfsleven als lid van de Raad van Bestuur van ING Groep, een functie die hij tot juni 2006 bekleedde. Per 1 augustus 2006 is Rinnooy Kan benoemd tot kroonlid en voorzitter van de Sociaal-Economische Raad.

Lid - Wim Deetman Wim Deetman studeerde politicologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Deetman begon zijn loopbaan als medewerker bij de Vereniging Besturenraad Protestantschristelijk Onderwijs in Nederland (VBPCO). In 1974 werd hij lid van de gemeenteraad in Gouda en in 1978 werd hij voor het eerst gekozen als lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Deze functie heeft hij met tussenpozen vervuld tot eind 1996. Deetman was minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van mei 1982 tot september 1989 in het derde kabinet Van Agt en het eerste en tweede kabinet Lubbers. Deetman is sinds 1 januari 2008 lid van de Raad van State. Hiervoor was hij van 1996 tot 2008 burgemeester van ’s-Gravenhage. Naast zijn lidmaatschap van de Raad van Toezicht van Stichting Lezen & Schrijven is Deetman onder andere actief als voorzitter AKOliteratuurprijs 2008 en lid van het Nederlands Helsinki Comité.

Lid - Linda Hovius Linda Hovius studeerde Kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam en Rechten aan de Universiteit van Amsterdam. Ook behaalde zij haar MBA aan The Wharton School van de University of Pennsylvania in de Verenigde Staten. Hovius begon haar carrière in 1987 bij Mckinsey & Company in Amsterdam. Na enkele jaren als consultant en senior manager te hebben gewerkt werd zij in 1995 directeur van de consultancyafdeling. In 2005 werd Hovius verantwoordelijk voor de personeelsontwikkeling en coaching binnen Mckinsey. Tegenwoordig is ze directeur van Hovius Consultancy. Naast haar lidmaatschap van de Raad van Toezicht van Stichting Lezen & Schrijven is Hovius onder andere actief als lid van de adviesraad Nationale Stichting De Nieuwe Kerk en lid van het Bestuur van het Frans Hals Museum in Haarlem.

63 Raad van Toezicht Lid - Marianne van Leeuwen Marianne van Leeuwen studeerde Nederlands Recht aan de Universiteit van Leiden. Marianne van Leeuwen begon haar carrière bij Reed Business Nederland in 1988 als congresontwikkelaar waarna zij achtereenvolgens de functies bekleedde van Group Manager en General Manager. In 1997 werd Van Leeuwen de eerste vrouwelijke CEO van Reed Business Information in Parijs. Haar internationale loopbaan kreeg in 2002 vervolg als President Boston Division van Reed Business in de Verenigde Staten. Marianne van Leeuwen is sinds 2005 werkzaam als CEO van Reed Business Nederland, een onderdeel van Reed Elsevier.

Lid - Lodewijk de Waal Lodewijk de Waal is sinds 2006 Algemeen Directeur van de Vereniging Humanitas. Daarvoor was De Waal voorzitter van de vakcentrale FNV. In die hoedanigheid bekleedde hij diverse functies, waaronder vicevoorzitter van de Sociaal Economische Raad, werknemersvoorzitter van de Stichting van de Arbeid en lid van het dagelijks Bestuur van het Europees Vakverbond. Naast zijn lidmaatschap van de Raad van Toezicht van Stichting Lezen & Schrijven is De Waal onder andere actief als Regeringscommissaris ING. Ook is hij lid van de Raad van Advies Stichting Nationaal Kunstbezit.

Team Management Team

Themamedewerkers

Marian Janssen

Margreet de Vries

Claire Bonnel

Hans Laven

(directeur bestuurder)

Joëlle Bosscher

Maaike Linssen

Door Verbunt (MT-lid a.i.)

Karin Monnink Financiën

Clarine van Ommeren

Joep Witteveen

Martine van der Pluijm

Communicatie

Marc Ruis

Renate Engelen

Freelancers

Henriëtte van Swinderen

Minke Visser

Joyce Bommer

Annemieke Teune

Anne Bos

Marijke Tiemersma

Themamanagers

Willemien Free

Stephanie Vigh

Soler Berk

Merijn van Grieken

Mirjam Locadia

Hans Hoeffnagel

Ilse Zandbergen-Pronk

Annelies Jacobs

De stichting wil tevens Jeroen van Breugel (themamedewerker), Rachida Fethi (secretaresse), Tamara Kuijt (secretaresse), Sven Lanser (themamanager) Lodewijk van Noort (themamanager) en José Schipper (management assistent) bedanken voor hun inzet voor Stichting Lezen & Schrijven in 2009.

64

Meest gestelde vragen Laaggeletterdheid

in het Verenigd Koninkrijk gaat het om

Hoeveel mensen in Nederland

in landen als Canada, de Verenigde

zijn analfabeet?

Staten en het Verenigd Koninkrijk kan

Analfabeten (ongeletterden) zijn mensen

tussen de twintig en dertig procent

23 procent van de bevolking;

die helemaal niet kunnen lezen en schrij-

van de bevolking niet rekenen;

ven. In Nederland zijn dit naar schatting

in de Verenigde Staten is circa 25

250.000 mensen. Hiervan is tweederde

procent van de 16 tot 25-jarigen laag-

van Nederlandse afkomst en een derde

geletterd;

van buitenlandse afkomst.

Zweden kent het hoogste aantal geletterde mensen, die dus wel goed kunnen

Hoeveel mensen in Nederland

lezen en schrijven. Duitsland heeft iets

zijn laaggeletterd?

minder laaggeletterden dan Nederland;

Anderhalf miljoen Nederlanders van 16

in Aziatische, Arabische en Afrikaanse

jaar en ouder zijn laaggeletterd. Zij

regio’s komt laaggeletterdheid het

hebben grote moeite met lezen en schrij-

meest voor. De gemiddelde percenta-

ven en zijn niet in staat gedrukte of

ges schommelen er tussen de veertig

geschreven informatie te gebruiken.

en vijftig procent;

Hierdoor functioneren zij minder goed in

in Zuid-Amerikaanse landen komt laag-

de samenleving, thuis of op het werk.

geletterdheid minder vaak voor (tussen

Bron: W. Houtkoop, Basisvaardigheden in Nederland. De ‘geletterdheid’ van de Nederlander: economische, sociale en educatieve aspecten van de taal- en rekenvaardigheden van de Nederlandse beroepsbevolking. Max Goote Kenniscentrum voor Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie, Amsterdam, 2000.

de tien en vijftien procent). Bronnen: Pisa, peilingonderzoek naar de kennis en de vaardigheden van vijftien-jarigen in de belangrijkste geïndustrialiseerde landen; CITO; UNESCO Institute for Statistics.

Wie zijn laaggeletterd? Komt laaggeletterdheid overal

Laaggeletterdheid treft alle geledingen

in Nederland even vaak voor?

van de bevolking, of het nu gaat om

Ja. Er zijn variaties in aantallen, maar

mannen of vrouwen, ouderen of jongeren,

overal in Nederland is laaggeletterdheid

werkenden of niet-werkenden.

een probleem met vergelijkbare omvang en gevolgen. Uit onderzoek van CINOP

Op het laagste niveau van geletterdheid

naar de problematiek blijkt dat in de

(IALS niveau 1) functioneert:

provincie Utrecht naar schatting twaalf

36 procent van de mensen die de

procent van de bevolking tussen 15 en 75

basisschool niet hebben voltooid;

jaar laaggeletterd is. In Noord-Brabant

18 procent van de werklozen;

behoort dertien procent van de volwas-

25 procent van de mensen in de WAO;

senen tot 65 jaar tot deze groep. Dit geldt

zes procent van de beroepsbevolking

ook voor de provincie Zeeland. Ongeveer

(ruim 350.000 mensen van de 6,8

tien procent van de bevolking in de pro-

miljoen werkenden);

vincie Groningen is laaggeletterd.

zeven procent van de jongeren tussen

Bron: CINOP, Laaggeletterdheid in de regio

16 en 24 jaar;

Hoe zit het met laaggeletterdheid

56 en 65 jaar;

buiten Nederland?

32 procent van de mensen in de laagste

Laaggeletterdheid is in de meeste Westerse landen een groot probleem. De meeste Europese landen tellen meer laaggeletterden dan Nederland.

23 procent van de mensen tussen

inkomenscategorie. Bronnen: W. Houtkoop, Basisvaardigheden in Nederland. De ‘geletterdheid’ van de Nederlander: economische, sociale en educatieve aspecten van

65 de taal- en rekenvaardigheden van de Nederlandse beroepsbevolking. Max Goote Kenniscentrum voor Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie, Amsterdam, 2000. Aukje Smit, Ella Bohnenn, Astrid Hazelzet, Laaggeletterd in het werk, een kwalitatief onderzoek naar lees-, schrijf- en rekentaken in de kenniseconomie, Stichting Lezen & Schrijven, Den Haag, 2006.

opleiding (bijvoorbeeld vanwege ziekte, lichamelijke handicap, spijbelen, voortijdig schoolverlaten of een reizend bestaan); die op school onvoldoende aandacht en begeleiding kregen; bij wie de vaardigheden zijn weggezakt

Waar lopen laaggeletterden

omdat ze deze onvoldoende (kunnen)

tegenaan?

gebruiken;

Op het werk hebben laaggeletterden

die moeite hebben om zich aan te pas-

moeite met het:

sen aan nieuwe ontwikkelingen, zoals

invullen van formulieren;

het gebruik van internet, e-mail, geld-

e-mailen;

automaten en kaartjesautomaten.

schriftelijk rapporteren; lezen van veiligheidsinstructies;

Als er zoveel laaggeletterden zijn

lezen van een memo.

en als het probleem zo groot is, waarom horen we er pas de laatste

In het dagelijkse leven hebben deze

jaren over?

mensen bijvoorbeeld moeite met het:

Laaggeletterden:

invullen van formulieren zoals bijvoor-

schamen zich omdat het onderwerp

beeld voor zorgtoeslag, kinderopvang

taboe is. De samenleving schaamt zich;

of huurtoeslag;

zijn onzeker door negatieve school-

lezen van straatnaamborden;

ervaringen;

voorlezen aan (klein)kinderen;

hebben weinig vertrouwen in het eigen

schrijven van een (verjaardags)kaart;

leervermogen;

geld opnemen bij een pinautomaat;

hebben vermijdings- en compensatie-

opzoeken van vertrektijden van

strategieën ontwikkeld, zoals een goed

de trein;

geheugen;

schrijven van een klachtenbrief;

hebben ermee leren leven. Lees- en

lezen van bijsluiters van medicijnen;

schrijftaken hebben ze uitbesteed aan

lezen van recepten uit een kookboek.

partner, kinderen, familie of vrienden; zijn zich soms niet bewust dat ze een

Hoe ontstaat laaggeletterdheid?

leesen schrijfprobleem hebben. Een

Wie lopen een verhoogd risico

veelgehoorde uitspraak is: ‘Ik kan wel

om laaggeletterd te worden?

lezen, maar ik begrijp het alleen niet’;

Risico is er voor mensen:

weten niet dat ze er iets aan kunnen

met algemene leer- en gedragsproble-

doen. Ze weten niet dat er speciale

men zoals concentratiestoornissen en

cursussen zijn.

een tekort aan discipline, en met specifieke leesen schrijfproblemen zoals

Wat kost laaggeletterdheid

taalzwakte en dyslexie;

de maatschappij?

met een taalachterstand omdat thuis

De gezondheidszorg is jaarlijks 61 mil-

een buitenlandse taal (bijvoorbeeld

joen euro kwijt aan laaggeletterdheid.

tweede en derde generatie immigran-

Laaggeletterden maken vaker gebruik

ten) wordt gesproken;

van de gezondheidszorg dan hooggelet-

die opgroeien in een omgeving zonder

terden. Op het terrein van de sociale

boeken, kranten en tijdschriften;

zekerheid gaat het om 456 miljoen euro,

met een problematische thuissituatie;

en justitie betaalt jaarlijks 19,5 miljoen

met groot schoolverzuim en weinig

euro als gevolg van laaggeletterdheid.

66 Bron: Wim Groot en Henriëtte Maassen van den Brink, Stil vermogen, een onderzoek naar de maatschappelijke kosten van laaggeletterdheid, Stichting Lezen & Schrijven, Den Haag, 2006.

Zeventien procent denkt tussen de

Wat levert het uitbannen van

Zeventien procent schat dat Nederland

laaggeletterdheid op?

tussen de 10.000 en 100.000 laagge-

denkt zelfs meer dan 1,5 miljoen. 500.000 en 1 miljoen en negentien procent tussen 100.000 en 500.000.

Het uitbannen van laaggeletterdheid levert de maatschappij een besparing op van 537 miljoen euro per jaar. Daarnaast

letterden telt. Bron: Bekendheid met laaggeletterdheid, Nipo, Amsterdam 2007 en 2009.

zal volledige uitbanning van laaggeletterdheid leiden tot een groei van het

Leesvaardigheid

bruto binnenlands product (BBP) van tien tot 22 procent.

Hoe presteren kinderen in Nederland

Bron: Wim Groot en Henriëtte Maassen van den Brink, Stil vermogen, een onderzoek naar de maatschappelijke kosten van laaggeletterdheid, Stichting Lezen & Schrijven, Den Haag, 2006.

op het gebied van lezen en schrijven? Uit onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs uit 2007/2008 blijkt dat het aantal kinderen dat de basisvaardigheden

Neemt het probleem toe of

lezen en schrijven niet beheerst, stijgt.

neemt het af?

Vijftien procent van de vijftienjarigen

Beide. Ons leven draait steeds meer om

kan onvoldoende lezen en schrijven

geschreven taal. Mensen worden steeds

om volwaardig deel te nemen in de

vaker geacht zelfstandig keuzes te maken

samenleving. Op de basisschool begin-

op basis van geschreven of digitale in-

nen de problemen en die zetten zich voort

formatie. De mate waarin iemand toe-

in het voortgezet- en beroepsonderwijs.

gang heeft tot informatie bepaalt steeds meer zijn of haar positie in de samenle-

Ongeveer een kwart van de kinderen in

ving. Aan de andere kant groeit het

Nederland begint aan het basisonderwijs

bewustzijn over de problematiek en zijn

met een taalachterstand die nadelig is

er steeds meer organisaties die aan de

voor hun latere leesvaardigheid. Van de

slag gaan met een aanpak. Dit moet op

leerlingen in groep drie van het basis-

den duur leiden tot afname van het aantal

onderwijs kan aan het einde van dat jaar

laaggeletterden.

tien procent nog niet goed lezen.

Hoe bekend zijn wij met laaggelet-

Zo’n tien procent van de leerlingen uit

terdheid in Nederland?

groep acht komt met technisch lezen niet

In september 2007 noemde 25 procent

verder dan het gemiddelde niveau van

van de ondervraagden leesen schrijf-

groep zes en nog eens vijftien procent

problemen als een oorzaak om niet

blijft steken op het niveau van eind groep

mee te kunnen doen in de samenleving.

zes. Als ze van de basisschool komen,

In september 2009 was dit gestegen

kunnen deze leerlingen een kinderboek

naar 27 procent.

als Pluk van de Petteflet niet lezen.

34 procent van de ondervraagden geeft in 2009 aan dat laaggeletterdheid het

De groep kinderen die thuis nooit leest,

meest voorkomt in de groep ‘mensen

is in vergelijking met andere landen

met een niet-Nederlandse achtergrond’.

zeer groot: 42 procent versus een inter-

In 2007 was dit nog 31 procent.

nationaal gemiddelde van 32 procent.

Vijftien procent van de ondervraagden

Bronnen: Onderwijsverslag 2006/2007, Inspectie van het Onderwijs.

schat in dat er tussen de 1 en 1,5 miljoen laaggeletterden zijn. 24 procent

67 Dr. Michael Martin en Dr. Ina Mullis, Progress in International Reading Literacy Study, PIRLS 2006 Opportunities for early literacy development: Evidence for home and school support, Dr. J.M.G.M. Stoep, Nijmegen 2008.

Ik wil Lid, Partner of Donateur worden, is dit mogelijk? Organisaties en instanties kunnen zich op verschillende manieren aan de

Stichting Lezen & Schrijven Wanneer en door wie is de stichting

stichting verbinden, als Lid, Partner of Donateur. Voor informatie kunt u contact opnemen via 070 - 302 26 60 of mailen naar [email protected].

opgericht? Stichting Lezen & Schrijven startte op

Ik wil als organisatie een project

27 mei 2004. De stichting is een initiatief

beginnen, kan dit?

van H.K.H. Prinses Laurentien der Neder-

Als u een project wilt beginnen, kunt

landen; zij is tevens voorzitter. Op 10

u contact opnemen met Soler Berk, the-

september 2008 heeft Stichting Lezen &

mamanager, 070 - 302 26 67 of mailen

Schrijven bekendgemaakt dat zij met

naar [email protected]. Hij kan u een

haar activiteiten tot in ieder geval 2015

advies geven. Op lezenenschrijven.nl treft

zal doorgaan.

u een overzicht van de projecten aan.

Wat is Het Forum AtotZ?

Dyslexie

Het Forum AtotZ is een onafhankelijk en informeel platform dat bestaat uit 28

Mijn kind is dyslectisch, kan de

prominente Nederlanders, die een toon-

stichting mij helpen?

aangevende rol spelen in hun vakgebied.

Er zijn instanties die gespecialiseerd

Zij zijn begaan met maatschappelijke

zijn in het geven van voorlichting over

ontwikkelingen zonder partijdig te zijn en erkennen het belang van geletterdheid.

dyslexie. U kunt zich richten tot de helpdesk Dyslexie via 0900 - 202 00 65.

Het Forum AtotZ brengt jaarlijks de AtotZ

U kunt ook kijken op de website

Agenda uit. Hiermee zullen zij een con-

steunpuntdyslexie.nl.

structieve en verfrissende bijdrage leveren aan de aanpak van laaggeletterdheid

Overige vragen

in Nederland. Voorzitter van het Forum is Frits van Oostrom (vooraanstaand schrij-

Ik wil een werkstuk maken voor

ver, wetenschapper).

school over laaggeletterdheid,

Leden van het Forum zijn:

heeft u hier informatie over?

Nurten Albayrak-Temur, Peter Bakker,

Op de website lezenenschrijven.nl vindt

Frans Bauer, Hans de Boer, Daphne

u onder het kopje ‘Contact’ het sub-

Deckers, Wendy van Dijk, Adriaan van

kopje ‘Informatie scholieren’. Hier vindt

Dis, Huub van Doorne, Rabbijn Raphael

u meer informatie voor een spreekbeurt,

Evers, Louise Fresco, Inez de Graaff,

(profiel)werkstuk, onderzoek of scriptie.

Pieter van den Hoogenband, Yvon Jas-

Ook kunt u kijken op de website

pers, Tania Kross, André Knottnerus,

basisvaardigheden.nl. Voor specifieke

Hendrik de Kubber, Paul de Leeuw, Paul

vragen kunt u bellen met de stichting

van Loon, Ed Nijpels, André Rieu, Paul

via 070 - 302 26 60 of uw vraag mailen

Rosenmöller, Paul Scheffer, Raymond

aan [email protected].

Spanjar, Naema Tahir, Humberto Tan, Jean-Marc van Tol en Paul Witteman.

68

Afkortingen en definities Alfabetiseringsambassadeurs

Lees- en schrijfcursisten en oud-cursisten die een communicatietraining hebben gevolgd, om als ervaringsdeskundigen aan anderen te kunnen vertellen hoe belangrijk het is om een cursus lezen, schrijven en/of rekenen te gaan volgen. Het zijn vaak ex-laaggeletterden.

CED-groep

Centrum Educatieve Dienstverlening, schoolbegeleidingsdienst

CINOP

Centrum voor Innovatie van Opleidingen

CPNB

Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek

EZ

Ministerie van Economische Zaken

Geletterdheid

Het beheersen van leesen schrijfvaardigheden op een dusdanig niveau dat iemand zelfstandig kan functioneren in de maatschappij, thuis of op het werk.

Geletterdheidsketen

Laaggeletterdheid kan alleen worden voorkomen en verminderd door een brede aanpak. Dit betekent dat iedereen in deze zogenoemde ‘geletterdheidsketen’ zijn verantwoordelijkheid moet nemen: overheden, politieke organisaties, bedrijven, maatschappelijke organisaties en onderwijsinstanties.

Gezondheidsvaardigheden

Gezondheidsvaardigheden zijn de individuele competenties die nodig zijn om goed met gezondheid en ziekte om te kunnen gaan.

IALS

International Adult Literacy Survey

JGZ

Jeugdgezondheidszorg

Ketenaanpak

Laaggeletterdheid kan alleen opgelost worden als wij ons richten op zowel het voorkomen als het verminderen van laaggeletterdheid. Dit betekent dat wij met de bestrijding van laaggeletterdheid moeten beginnen bij jonge kinderen (en hun ouders), dat taal en geletterdheid de hoogste prioriteit moet hebben in het onderwijs, dat werkgevers hun laaggeletterde werknemers scholen en dat volwassen laaggeletterden de mogelijkheid kennen om op latere leeftijd nog te leren lezen en schrijven.

Laaggeletterdheid

Het beheersen van leesen schrijfvaardigheden op een dusdanig niveau dat iemand niet in staat is zich te ontwikkelen of om te functioneren in de maatschappij, thuis en op het werk.

69 Manuscripta

Een boekenevenement waarmee de opening van het boekenseizoen wordt ingeluid. Het evenement wordt georganiseerd door CPNB.

MBO

Middelbaar Beroepsonderwijs

NT1

Nederlands als eerste taal - dit wordt vaak gebruikt als benaming van een leesen schrijfcursus voor Nederlandssprekende laaggeletterden.

NT2

Nederlands als tweede taal - dit wordt vaak gebruikt als benaming voor een leesen schrijfcursus voor nietNederlandssprekenden of voor mensen die een inburgeringscursus volgen.

OCW

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

PISA

Programme for International Student Assessment

ROC

Regionaal Opleidingscentrum

SVB

Sociale Verzekeringsbank

SW

Sociale Werkvoorziening

SZW

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

UNESCO

De United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) is één van de organisaties van de Verenigde Naties. Deze organisatie voor onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie is in 1945 opgericht.

Verankering van de aanpak

Om geletterdheid op de lange termijn uit te kunnen bannen is permanente aandacht nodig. Dit kan alleen gerealiseerd worden als bedrijven, maatschappelijke organisaties, onderwijsorganisaties en individuen blijven samenwerken en hun verantwoordelijkheid oppakken, ook over de grenzen van hun organisatie.

Vmbo-school

School voor Voorbereidend Middelbaar Beroepsonderwijs

VNO-NCW

VNO – Verbond van Nederlandse Ondernemingen NCW – Nederlands Christelijk Werkgeversverbond Samen vormen zij de Vereniging VNO-NCW.

VOB

Vereniging Openbare Bibliotheken

VROM

Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Wmo

Wet maatschappelijke ondersteuning

70

Colofon © Stichting Lezen & Schrijven Den Haag, januari 2010 Uitgave: Stichting Lezen & Schrijven Foto´s: ANP Photo, Martijn Beekman, Peter Boer, Capital Photo’s, Soenar Chamid, Hein de Graaf, Sicco van Grieken, Leendert Jansen, Edwin Janssen, Astrid Koppers, Jeroen Mantel, MEC, Nick van Ormondt, Sjaak Ramakers, Roland Y. Reynders, Ed van Rijswijk, Ter Burg Fotografie, UNESCO/Michel Ravassard Redactie: Stichting Lezen & Schrijven Vormgeving: laMarque, Amsterdam Druk: Koninklijke De Swart, Den Haag Stichting Lezen & Schrijven Lange Voorhout 19 2514 EB Den Haag Telefoon: 070 - 302 26 60 Fax: 070 - 302 26 61 E-mail: [email protected] Website: www.lezenenschrijven.nl KvK: 27263438 Rabobank: 16.21.52.256 Directeur: Margreet de Vries Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de directeur van Stichting Lezen & Schrijven.


Cijfers en Letters 2009 Stichting Lezen & Schrijven

Recommend Documents