Cijfers en Letters 2008 Stichting Lezen & Schrijven

Cijfers en Letters 2008 Stichting Lezen & Schrijven

02

03

Voorwoord Voor velen is laaggeletterdheid nog steeds

jaagfunctie van de stichting blijft nodig.

een ongemakkelijke waarheid. Het grote

Pas als het belang van geletterdheid per-

aantal laaggeletterden in Nederland en

manent op de sociaal-maatschappelijke

elders in de wereld is onacceptabel en

en economische agenda staat en het

onnodig. Vanuit deze overtuiging zet

aantal volwassen laaggeletterden substan­

Stichting Lezen & Schrijven zich er nu bijna

tieel is teruggedrongen, is de aanpak

vijf jaar voor in om laaggeletterdheid

daadwerkelijk succesvol.

bespreekbaar te maken en structureel aan te pakken. Hierin werkt zij samen met vele

Voorkomen en verminderen van laaggelet-

publieke en private organisaties.

terdheid moet nog breder en dieper in de

De afgelopen jaren heeft de stichting zich

om een frisse en open blik. Tegen deze

met name gericht op het agenderen, het

achtergrond werd in 2008 Het Forum

samenleving worden verankerd. Dat vraagt

aanjagen van niet traditionele maar rele- AtotZ opgericht, een onafhankelijk en vante spelers en het opzetten van voor-

informeel platform onder deskundig en

beeldprojecten. Deze aanpak wil een

inspirerend voorzitterschap van Frits van

sneeuwbaleffect teweegbrengen, wat

Oostrom. Het Forum bestaat uit 28 voor-

tijdens 2008 ook zichtbaar begon te wor-

aanstaande Nederlanders, die buiten

den. Tijdens de jaarlijkse Week van de

hokjes denken. Zij staan middenin de

Alfabetisering vonden bijvoorbeeld 120

samenleving, ieder op hun vakgebied.

activiteiten plaats, waarmee 95 organisa-

Vanuit hun onbevangen perspectief zal

ties hun actieve betrokkenheid toonden.

Het Forum AtotZ ongetwijfeld een constructieve bijdrage leveren aan de aanpak

Laaggeletterdheid kan alleen structureel

van laaggeletterdheid.

worden aangepakt als iedereen doelgericht werkt vanuit de overtuiging van een

Juist nu moeten wij vasthouden aan de

gedeelde verantwoordelijkheid. Wij moe-

ambities en de aanpak doorzetten. Bekend­

ten dan ook vasthouden aan het Conve-

heid met het thema laaggeletterdheid lijkt

nant Structurele aanpak laaggeletterdheid

iets te stagneren. Door de economische

in samenleving en bedrijfsleven 2007- 2015

realiteit is een stevige positie op de

dat in 2007 werd gesloten. Het geeft het

arbeidsmarkt belangrijker dan ooit. En

zo nodige kader en meetbare doelstellin-

de komst van het Participatiebudget,

gen: als het ‘wat’ helder is, kunnen alle

waarmee gemeenten meer vrijheid krijgen

betrokkenen hun energie steken in het

om te kiezen voor duurzame participatie,

‘hoe’. Dit vraagt ook om een gezamenlijke

vraagt om een hernieuwde kijk op het

visie waarbij de mens en zijn ‘contactmo-

belang van lezen, schrijven en rekenen.

menten’ met taal, lezen en schrijven centraal staat, en niet wordt geredeneerd

Ik zie er naar uit de aanpak van laaggelet-

beleidsterreinen.

terdheid samen met u verder vorm te

Constructieve samenwerking tussen alle

geven. Een nieuw momentum en een

vanuit

afgebakende

publieke en private partijen is hierbij

nieuw elan, maar dezelfde horizon: een

onontbeerlijk.

geletterde samenleving waarbij lezen, schrijven en rekenen basisrechten zijn

Mede op aandringen van de convenants-

van iedereen.

partijen en andere organisaties, maar ook vanuit een gevoel van eigen verantwoordelijkheid, besloot de stichting in 2008 om in ieder geval tot de einddatum van het

H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden

convenant (2015) door te gaan. De aan-

Voorzitter Stichting Lezen & Schrijven

04

Inhoudsopgave Visie, missie en doelstellingen

5

Netwerk

6

Het Forum AtotZ

10

Strategie en Aanpak

15

Voortgang, geleerde lessen en vooruitblik

20

Hoogtepunten 2008

28

Activiteiten 2008

37

Brede bekendheid

49

Financieel overzicht

59

Bestuur en team

62

Meest gestelde vragen

68

Afkortingen en definities

72

Colofon

74

05

Visie, missie en doelstellingen Visie

Doelstellingen

Geletterdheid is een randvoorwaarde

Stichting Lezen & Schrijven is opgericht

voor een gezonde, sterke en duurzame

om één doel te dienen: het voor­komen

samenleving. Kunnen lezen en schrijven

en verminderen van laaggeletterd­heid

is een basisrecht voor elk individu.

op zowel korte als lange termijn. De activiteiten van de stichting zijn erop

Missie

gericht om: de samenleving te laten inzien dat laag-

De missie van Stichting Lezen & Schrij-

geletterdheid een belangrijk individueel

ven is om laaggeletterdheid uiteindelijk

en sociaal-economisch vraagstuk is,

structureel op te lossen. Om deze reden wil de stichting de aanpak van laag­

zowel nationaal als internationaal. vraagstukken structureel, pragmatisch

geletterdheid blijvend verankeren in de

en gezamenlijk aan te pakken door

samenleving. Dit betekent dat individuen, bedrijven, overheden en maatschappe-

concrete projecten te starten. krachten te bundelen door samen­

lijke organisaties zich bewust moeten

werking tussen organisaties te stimule-

zijn van hun blijvende rol in de aanpak

ren en/of zelf samenwerking tussen

van laaggeletterdheid en hier naar moe-

relevante spelers tot stand te brengen;

ten handelen.

van alfabetiseringsorganisaties tot over­heidsinstellingen en van maat­schappe­

Deze aanpak richt zich zowel op het voorkomen als op het verminderen van laaggeletterdheid.

lijke organisaties tot bedrijven. brede maatschappelijke aandacht voor geletterdheid te creëren, vast te houden en uit te breiden.

Stichting Lezen & Schrijven voert de missie langs twee wegen uit: 1. Als aanjager informeert, stimuleert en activeert Stichting Lezen & Schrijven deze organisaties en individuen in de publieke en private sector. 2. Als uitvoerder voor organisaties die een beroep doen op Stichting Lezen & Schrijven met de vraag hen te helpen om hun verantwoordelijkheid in de praktijk te brengen. Stichting Lezen & Schrijven fungeert daarbij als inspiratiebron en kenniscentrum.

Bert Heemskerk, voorzitter Raad van Bestuur Rabobank Nederland

Een ontwikkelde samenleving als de onze kan het zich niet veroorloven dat een substantieel deel van haar bevolking grote moeite heeft met lezen en schrijven. Dat is een kwestie van beschaving, maar ook van eigenbelang.

06

Netwerk Een belangrijke voorwaarde voor een

1. Grondleggers hebben zich sinds de

structurele aanpak van laaggeletterdheid

oprichting aan de stichting verbonden.

is dat alle ‘spelers’ in de samenleving

Zij zijn het fundament. Mede dankzij

bereid zijn samen te werken. Om deze

hun vertrouwen en steun heeft de

reden heeft Stichting Lezen & Schrijven

stichting een vliegende start kunnen

vanaf haar oprichting in 2004 gewerkt

maken en is er een bijdrage geleverd

aan het opbouwen van een netwerk van

aan het duurzaam verankeren van het

private en publieke partijen. Dit netwerk

werk van de stichting in de samen­

functioneert als marktplaats; vraag en

leving. Naast hun financiële bijdragen,

aanbod vinden elkaar.

initiëren zij samen met de stichting projecten. Hun betrokkenheid en doel­

Bedrijven, maatschappelijke organisaties,

stellingen worden iedere twee tot drie

overheden, (onderwijs) deskundigen en

jaar herzien.

belangenbehartigers delen kennis en ervaring en starten gezamenlijk projec-

2. Leden verbinden zich aan de stich­-

ten. Daarnaast leveren deze organisaties

ting voor een periode van drie jaar.

ieder op hun eigen wijze een bijdrage

Zij bieden financiële ondersteuning

aan het bespreekbaar maken van laag-

en initiëren samen met de stichting

geletterdheid. Ook genereren zij door de

projecten.

projecten die zij uitvoeren meer bekendheid over het thema.

3. P  artners vormen vanaf de oprichting in 2004 het zo essentiële brede en

In 2008 heeft de stichting gewerkt aan

inhoudelijke draagvlak van de stich-

verdieping van deze samenwerking. Zo

ting. Hun ruime expertise op het

wordt de aanpak van laaggeletterdheid

gebied van opvoeding, onderwijs, taal,

steeds verder verankerd binnen bedrij-

literatuur, leesbevordering en onder-

ven als Schiphol en de Rabobank:

zoek zorgen voor nieuwe inzichten.

Schiphol heeft lees- en schrijfcursussen

Daarnaast leveren zij een belangrijke

standaard opgenomen in het onder­

bijdrage aan de inhoudelijke en prakti-

wijsaanbod van Schiphol College;  abobank Nederland stimuleert lokale R

sche aanpak van laaggeletterdheid.

Rabobanken om een eigen aanpak

4. Donateurs steunen het werk van de

vorm te geven.

stichting in de vorm van geld, diensten of goederen.

Ook is het netwerk verder uitgebreid met vier nieuwe Partners, een nieuw Lid en

5. Het Forum AtotZ is in september

zeven nieuwe Donateurs. Uiteraard gaat

2008 opgericht. 28 prominente Neder-

de stichting door met groeien, verdiepen

landers, onder voorzitterschap van

en verbreden. Dat doet zij door buiten de

Frits van Oostrom (vooraanstaand

geëffende paden te denken en door haar

schrijver en wetenschapper) beogen

aandacht te richten op nieuwe (maat-

de strijd tegen laaggeletterdheid een

schappelijke) samenwerkingspartners.

nog duidelijker maatschappelijk profiel

Daarmee wil de stichting een breed en

te geven.

blijvend draagvlak creëren voor de aanpak van laaggeletterdheid.

6. Vrienden van de stichting zijn individuen die de stichting een warm hart

Het netwerk van Stichting Lezen &

toedragen en de doelstellingen onder-

Schrijven onderscheidt zes categorieën

steunen. Zij doneren bedragen naar

van betrokkenen:

keuze.

07 Betrokkenheid op persoonlijke titel

Internationale samenwerking en verkenning

Naast de vele bedrijven en (maatschap-

In 2008 heeft de stichting haar interna-

pelijke) organisaties zetten ook veel

tionale netwerk verder uitgebreid. Door

mensen zich op persoonlijke titel in voor

de internationale contacten ontstaan

een geletterd Nederland. Hun bijdrage,

telkens weer nieuwe inzichten om laag-

betrokkenheid en creativiteit is waarde-

geletterdheid in Nederland aan te

vol en onmisbaar. De stichting waardeert

pakken. De stichting dankt de volgende

hun inzet bijzonder en is hen daarvoor

organisaties voor hun inhoudelijke en

oprecht dankbaar:

deskundige betrokkenheid: Agence Nationale de Lutte contre

Ria van Adrichem, Jacques Baartmans, Elize de Bar, Marjan Berk, Riëtte Blacquière, Dieuwertje Blok, Herman de Boorder, Sipke Jan Bousema, Sander Dekker, Floortje Dessing, Fred Duijn, Emile Eshuis, Dicky Gingnagel, Karin Giphart, Ronald Giphart, Hank Gronheid, Ton Grooteman, Femke Halsema, Gerda Havertong,

Angélique

Heijl,

Hans

Hoefnagel, Marian Hoefnagel, Lien van der Hoeven, Eva Jacobson, Liesbeth de Jong, Agnes Jongerius, Annemieke Kalbfleisch,

Catherine

Keyl,

Alina

Kiers, Aart Kleijer, Auke Kok, Yvonne Kroonenberg, Hendrik de Kubber, Gerrie van Kuilenburg, Pieter Kuijt, Thomas van

l’Illettrisme (ANLCI, Frankrijk) American Chamber of Commerce (AmCham, Nederland) Avallain (Zwitserland) ISOP In Bewegung (Oostenrijk) Lire et Ecrire (België) Ms Bush’s projects office (Verenigde Staten) Mother & Child Education Foundation (ACEV, Turkije) LitCAM van de Frankfurter Buchmesse (Duitsland) National Institute of Adult Continuing Education (NIACE, Verenigd Koninkrijk) National Research Development Centre

Erik van Os, Justine Pardoen, Leroy

(NRDC, Verenigd Koninkrijk) National Literacy Agency (NLA, Ierland) UNESCO (Parijs)

Resodihardjo, Marc Ruis, Mike Sharrock,

UNESCO Institute for Lifelong Learning

Leeuwen, Imke Martens, Harry Mulisch,

Olaf Sleijpen, Betty Sluyzer, Frans Spekreijse,

Roelie

van

(UIL, Duitsland)

Stempvoort,

Judith Stoep, Ewald Theunisse, Claudia

Daarnaast deelde de stichting haar

van Tunen, Yvonne van der Vegt, Wesley

ervaringen met projecten zoals Lees

Verhoek, Fred Versveld, Hijltje Vink,

de Wedstrijd en Leeslicht en Taalkracht

Mischa Vos, Anna Weemhoff, Renate

voor bedrijven, met organisaties in het

Wennemars,

Verenigd Koninkrijk, België en Oostenrijk.

Lucille

Werner,

Hans

Westra, Bernard Wientjes.

Marja van Bijsterveldt, staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Dweilen is belangrijk, maar de kraan dichtdraaien is minstens zo belangrijk. Nog steeds stromen er teveel jongeren uit ons onderwijs die het Nederlands onvoldoende beheersen terwijl ze beter zouden kunnen.

08 Grondleggers

Partners

Financiële steun en engagement

Inhoudelijk deskundig en

vanaf het eerste uur

gedeelde verantwoordelijkheid

2004

2005

2006

2007

2008

2004

expertisecentrum n e d e r l a nd s

Leden Overtuigde betrokkenheid en financiële steun 2004

2005

2006

2007

2008

2005

2006

2007

2008

09 Donateurs Praktische steun bij de uitvoering

2004

2005

2006

2007

2008

2004

Stichting Intermin

2005

2006

2007

2008

10

Het Forum AtotZ Het Forum AtotZ is een onafhankelijk

erkennen het belang van geletterdheid.

en informeel platform dat bestaat uit

Het Forum AtotZ brengt jaarlijks de AtotZ

28 personen met verschillende achter- Agenda uit. Hiermee zullen zij een congronden, die een toonaangevende rol

structieve en verfrissende bijdrage leve-

spelen op hun respectievelijke vakgebie-

ren aan de aanpak van laaggeletterd­heid

den. Zij zijn begaan met maatschappelijke

in Nederland. Het Forum is op 10 sep-

ontwikkelingen zonder partijdig te zijn en

tember 2008 opgericht.

11

12 Het Forum AtotZ Voorzitter Frits van Oostrom

Schrijver, wetenschapper

Leden Nurten Albayrak-Temur

Directeur Centraal Orgaan Asielopvang

Peter Bakker

Voorzitter Raad van Bestuur, TNT

Frans Bauer

Zanger

Hans de Boer

Ondernemer, voormalig voorzitter Taskforce



Jeugdwerkloosheid

Daphne Deckers

Schrijfster, columniste

Wendy van Dijk

Presentatrice, actrice

Adriaan van Dis

Schrijver

Huub van Doorne

Voorzitter Raad van Bestuur, Lucas Bols

Rabbijn Raphael Evers

Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap

Louise Fresco

Hoogleraar UvA, schrijfster, kroonlid SER

Inez de Graaff

Docent Nt1, ROC Midden Nederland

Pieter van den Hoogenband

Zwemmer

Yvon Jaspers

Presentatrice

André Knottnerus

Voorzitter Gezondheidsraad

Tania Kross

Operazangeres

Hendrik de Kubber

Alfabetiseringsambassadeur

Paul de Leeuw

Televisiemaker, cabaretier, zanger

Paul van Loon

Kinderboekenschrijver

Ed Nijpels

Bestuurder, voormalig politicus

André Rieu

Violist

Paul Rosenmöller

Televisiemaker, voormalig politicus

Paul Scheffer

Schrijver

Raymond Spanjar

Mede-oprichter en CEO Hyves

Naema Tahir

Schrijfster

Humberto Tan

Voorzitter Straatvoetbalbond, sportjournalist

Jean-Marc van Tol

Stripmaker Fokke & Sukke, uitgever

Paul Witteman

Journalist

13

Joanne Hoekstra (14), leerling Gomares College, Zuidhorn

14

Loek Hermans, voorzitter MKB-Nederland, Noud van Rooij, directeur MKB-Nederland, Prinses Laurentien en minister-president Balkenende bij het jaarcongres van MKB-Nederland

Naema Tahir, schrijfster

Taal is een ticket voor deelname aan onze maatschappij. Laaggeletterdheid is meer aanwezig dan wij beseffen. Ik zet mij er graag voor in om dit te veranderen.

15

Strategie en Aanpak Strategie

schoolcarrière beginnen of daar een

Geletterdheid raakt ons allemaal: jonge

achterstand oplopen. Ook het onderwijs

kinderen, ouders, de laaggeletterde zelf,

heeft hierin een sleutelrol. Nu verlaat

zijn omgeving, werkgevers, iedereen in

25 procent van de leerlingen het basis-

de samenleving. Alleen als iedereen zijn

onderwijs met een leesachterstand van

verantwoordelijkheid neemt, wordt het

twee jaar. Deskundigen geven aan dat dit

thema laaggeletterdheid een prioriteit en

onnodig veel is: iedereen kan leren lezen.

blijft het hoog staan op de maatschappe­

Deze wetenschap geeft de samenleving

lijke, politieke en sociaal-economische

de mogelijkheid en de verantwoordelijk-

agenda.

heid hier naar te handelen.

Deze overtuiging is terug te zien in de

Verminderen

strategie van de stichting: zoveel moge­

Om mee te kunnen doen in de huidige en

lijk traditionele en nieuwe partijen betrek-

snel veranderende samenleving, is het

ken bij de brede en structurele aanpak

beheersen van de basisvaardigheden

van laaggeletterdheid. De stichting stimu­-

lezen, schrijven en rekenen essentieel.

leert en ondersteunt hen hierin.

Deze vaardigheden zijn onmisbaar voor zelfontplooiing, zelfstandigheid en het

De verschillende spelers zijn onder te

maken van keuzes. Een democratie kan

brengen in de volgende categorieën: bedrijven

pas volledig functioneren als iedereen beschikt over alle basisvaardigheden

gemeenten jongeren

om volwaardig mee te kunnen doen in

kinderen laaggeletterde volwassenen

samenleving medeverantwoordelijk voor

maatschappelijke organisaties

onder volwassenen.

de maatschappij. Dit maakt de gehele het verminderen van laaggeletterdheid

(vaak doorverwijzers naar opleidingen voor laaggeletterden) onderwijsorganisaties ouders

Verankeren

provincies rijksoverheid

van lezen, schrijven en rekenen als basis

Een structurele oplossing van laaggeletterdheid is alleen mogelijk als het belang voor iedere verdere ontwikkeling onbetwist is en als ouders, leraren en beleids-

De rode draad van alles wat de stichting

makers dit actief uitdragen. Daarnaast is

doet, is het vergroten van de bekendheid

het van groot belang dat organisaties de

met en het doorbreken van het taboe

aanpak van laaggeletterdheid opnemen

over laaggeletterdheid door aanhou-

in hun structuren. Zij moeten inzien dat

dende, duidelijke en gerichte communi-

een organisatie niet kan functioneren

catie in tal van vormen. Hiermee zet de

zonder medewerkers of cliënten die de

stichting zich in om laaggeletterdheid te

lees- en schrijfvaardigheden voldoende

voorkomen, te verminderen en de aanpak

beheersen. Deze verankering en dit inzicht

ervan te verankeren.

moeten er uiteindelijk toe leiden dat er geen aanjager, zoals de stichting, meer

Voorkomen

nodig is om de aanpak van laaggeletterd­

Het voorkomen van laaggeletterdheid

heid op de agenda te houden.

begint op jonge leeftijd. Door ouders vroeg te wijzen op het belang van lezen en schrijven, kan worden voorkomen dat kinderen met een achterstand aan hun

16 Aanpak

en verrassende initiatieven kunnen ont-

In de eerste vier jaren van haar bestaan

staan. De Marktplaats is gestoeld op een

richtte de aanpak van de stichting zich

sterk gevoel van gezamenlijke verant-

op het betrekken van nieuwe en soms

woordelijkheid. De stichting stimuleert

onverwachte spelers, het vergroten van

organisaties om ervaringen op lokaal

de bekendheid met laaggeletterdheid

niveau een structurele plek te geven.

en het starten van concrete projecten.

In 2008 kwamen op dit gebied de vol-

De aanpak kent drie hoofdtaken:

gende initiatieven tot stand:

1. De Marktplaats

Consultatiebureaus: bijscholen van

Het activeren en bijeenbrengen van

medewerkers in hun eigen regio om

traditionele en nieuwe partijen die,

laaggeletterdheid te leren herkennen

ongeacht hun achtergrond en organisa-

en te kunnen verwijzen naar een cursus

tievorm, hetzelfde doel nastreven: een

lezen en schrijven. Contacten opzetten

geletterde samenleving. Deze partijen

met belangrijke partijen zoals de lokale

erkennen de kracht van samenwerking

bibliotheek. Het Forum AtotZ: gelanceerd door

en versterken hiermee de aanpak van laaggeletterdheid. 2. De Communicatie

de stichting tijdens de Week van de Alfabetisering 2008. GGD Nederland: deelname aan de

Door aanhoudende, duidelijke en ge­richte

mediacampagne Leer lezen en schrijven

communicatie over laaggeletterdheid wordt het taboe rondom dit thema uit­

en werd Partner van de stichting. Kunstfactor: riep schrijvers op om

eindelijk doorbroken. Zolang dit niet of

workshops te geven binnen het pro­-

onvoldoende gebeurt, houdt het taboe

ject Taalkr8! en werd Partner van de

zichzelf in stand.

stichting. Leeslicht en campagne Nederland

3. Projectenoffensief

Leest: Twee vrouwen van Harry Mulisch

Door het opzetten, uitvoeren en aan-

werd in eenvoudig Nederlands her-

scherpen van projecten draagt de stich-

schreven. Stichting Collectieve Pro­

ting middelen aan om laaggeletterdheid

paganda van het Nederlandse Boek

te voorkomen en te verminderen. De pro­

(CPNB) verspreidde dit speciale boek

jecten worden zo opgezet dat zij een

gratis via lokale bibliotheken onder

sneeuwbaleffect kunnen veroorzaken in de samenleving en grote communi­

mensen die moeite hebben met lezen. De Rabobank: naast landelijke be­-

catiekracht naar een brede doelgroep

trokkenheid deden nu ook lokale

hebben.

vestigingen mee in de strijd tegen laag­ geletterdheid. Zij deden dit bijvoorbeeld

1. De Marktplaats: van nationaal naar lokaal en wijkniveau

door samen met lokale basisscholen te

In 2008 is een eerste stap gezet om na­tionale projecten te vertalen naar

vaardigheden van leerlingen. Schiphol Group: start van grootscha-

lokaal en wijkniveau. De stichting draagt

lige campagne op de luchthaven om

hierbij haar visie en actiegerichte aanpak

laaggeletterde medewerkers te stimu-

uit en ondersteunt bedrijven, maatschap-

leren beter te leren lezen en schrijven.

pelijke organisaties en overheden om

Het Schiphol College, een samenwer-

dit om te zetten naar een aanpak die bij

king tussen Schiphol en het ROC van

hen aansluit.

Amsterdam, biedt ondersteuning bij de

De Marktplaats staat voor de uitwisseling

scholing van medewerkers.

van kennis en ervaring, waardoor nieuwe

werken aan het verbeteren van lees-

17 Taalkr8! en openbare bibliotheken:

steuning bij het opzetten door de stich­

organiseerden zelf negen Taalkr8!-

ting bij CWI, UWV en het Juridisch

dagen op vmbo-scholen. De Directie Leren en Werken van het

Loket (belangrijke doorverwijzers naar

ministerie van Sociale Zaken en

lees- en schrijfcursussen). Communicatieplannen laaggelet­terd­-

Werkgelegenheid en het ministerie

­h eid van bedrijven: ondersteuning

van Onderwijs, Cultuur en Weten-

door de stichting van bedrijven zoals

schap (tijdelijk samenwerkingsverband tussen de twee ministeries): laaggelet-

CSU, KLM, MKB-Nederland, Sodexo. Herkenningswijzers en ander pro-

terdheid kreeg een prominente plaats

motiemateriaal laaggeletterdheid:

in de Week van het Leren.

brede ver­spreiding tijdens beurzen, bij

2. De Communicatie: voorbij de ongemakkelijke waarheid

lezingen en andere bijeenkomsten. Informatie verspreiding internet: actuele informatie verspreiden over

De stijging van bekendheid rond het

het thema laaggeletterdheid: lezen-

thema laaggeletterdheid heeft zich

enschrijven.nl en projectenweb­sites

in 2008 niet doorgezet. Dit bleek uit het

van mijnabc.nl, Taalkr8!, Taalkracht

jaarlijks onderzoek van TNS NIPO. Het

voor consultatiebureaus, gemeen­ten,

probleem laaggeletterdheid in Neder-

bedrijven en de nieuwe websites

land en de gebrekkige leesvaardigheid

taalkrachtvoorbibliotheken.nl en week-

van kinderen en jongeren blijft nog steeds

vandealfabetise­ring.nl waren goed

een ongemakkelijke waarheid. Alleen door aanhoudende, duidelijke en gerichte com­

voor een totaal van 6,7 miljoen hits. Lokale, regionale en landelijke media:

muni­catie hierover kan de stichting wer-

actieve en constante benadering door

ken aan bewustwording en erkenning

de stichting over verschillende aspecten

van het probleem. Zeker nu de groei in

van laaggeletterdheid. Dit resulteerde

de bekendheid lijkt te stagneren, of zelfs

in ruim 2.800 artikelen. M ediacampagne Leer lezen en

terug te lopen, is dit belangrijker dan ooit.

schrijven: drie keer ingezet via radio en Communicatie staat centraal in alles wat

televisie. Daarnaast ook op auto’s en

de stichting doet. De kracht van com-

billboards en via zogenoemde stop-

municatie zit vaak in de herhaling van de boodschap. De stichting richt zich

pers zichtbaar. Week van de Alfabetisering 2008:

hierbij op zowel de laaggeletterde als

actieve betrokkenheid van 95 organisa-

zijn omgeving. Ook stimuleert de stich-

ties. De stichting ontwikkelde en onder-

ting andere partijen om zelf te communi-

hield hiervoor:

ceren over het thema. Hiermee wordt de

weekvandealfabetisering.nl

omvang van de problematiek zichtbaar en krijgt de gedeelde verantwoordelijkheid een gezicht. In 2008 kwamen op dit gebied de volgende activiteiten tot stand: A  lfabetiseringsambassadeurs en prominente Nederlanders:

3. Het Projectenoffensief: het aanreiken van handvatten voor belangrijke partijen in de aanpak van laaggeletterdheid Met het uitvoeren van projecten samen met relevante traditionele als ook verrassende partners wil de stichting prakti-

34 ambassadeurs en 28 promi­nente

sche handvatten bieden voor de aanpak

Nederlanders actief betrokken bij

van laaggeletterdheid. De projecten heb-

evenementen en in de media. Bewustwordingscampagnes: onder-

ben een innovatief karakter en bieden door hun opzet de mogelijkheid om laag-

18 geletterdheid iedere keer vanuit een

2015 door te gaan. Om ook de komende

andere invalshoek onder de aandacht

jaren effectief te kunnen zijn heeft de

te brengen. Doel is om de partners dus-

stichting in 2008 haar aanpak: verdiept;

danig te ondersteunen en te overtuigen van hun eigen rol in de aanpak van laaggeletterdheid dat de inzet van de stichting

op een hoger plan gebracht; aangescherpt.

uiteindelijk niet meer nodig zal zijn. 1. Verdieping van de aanpak: In 2008 kwamen op dit gebied de vol-

De mens staat centraal

gende initiatieven tot stand: Het project Lees de Wedstrijd: samen

Systemen, organisaties en de samen­

met Stichting Meer dan Voetbal gestart

Door in de aanpak van laaggeletterd-

met ontwikkeling startpakket. Het project Taal in de buurt: ontwik-

heid de mens centraal te stellen, lukt

keling van een aanpak van laaggelet-

oplossingen aan te dragen. Daarbij

terdheid op buurtniveau. I nformatiepakket Taalkracht voor

zoekt de stichting naar antwoord op

consultatiebureaus: verspreiding van

nu echt nodig om te functioneren in

drie aanvullingen en organisatie van

de samenleving? Welke partijen in de

acht bijeenkomsten in de regiotour

samenleving spelen daarin een rol?

Taalkracht voor consultatiebureaus voor

En hoe kan de stichting de partijen

artsen en verpleegkundigen in de jeugd­-

stimuleren die rol op zich te nemen?

gezondheidszorg. Informatiepakket Taalkracht voor

2. De aanpak op een hoger plan bren-

ROC’s: ontwikkeling en verspreiding

gen door topbestuurders en promi-

leving worden gemaakt door mensen.

het de stichting om meer effectieve

vragen zoals: wat hebben mensen

van drie aanvullingen die aan 218 docen­

nente Nederlanders te betrekken

ten en directeuren Educatie van ROC’s

Om de aanpak van laaggeletterdheid

werden verzonden. Lancering Taalkracht voor biblio­

daadwerkelijk door te laten dringen

theken.nl: een website met informatie

kenheid van topbestuurders uit het

voor medewerkers van bibliotheken

bedrijfs­leven, de overheid en de poli-

over hun rol in de aanpak van laag­

tiek onontbeerlijk. Het Forum AtotZ

geletterdheid. Leeslichtserie: zeven nieuwe titels

van prominente aansprekende Neder-

verschenen verspreid over het jaar. Het

op­gericht, beoogt de strijd tegen

tiende exemplaar in de boekenreeks

laaggeletterdheid een nog duidelijker

in eenvoudig Nederlands betrof een

maatschappelijk profiel te geven.

in de samenleving is actieve betrok-

landers, dat in september werd

hertaling van Twee vrouwen van Harry Mulisch. T  aalkr8!-dagen: ruim dertig vmbo-

3. Aanscherping van bestaande activiteiten

scholen organiseerden, vaak dankzij

Door zich constant af te vragen welk

een stimuleringsbijdrage van de stich-

doel zij wil bereiken met eigen projec-

ting, een Taalkr8!-dag. Taalkr8! junior: ontwikkeling van een

ten en door andere partijen scherp te houden kan de stichting met een

nieuw project gericht op leerkrachten

relatief klein team toch concrete

en leerlingen van basisscholen.

resultaten bereiken. Hierdoor kan de aanpak van laaggeletterdheid op alle

In 2008 kondigde de stichting aan om zich niet op te heffen in 2009, maar tot

fronten worden verstevigd.

19

Sharon Dijksma, staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, spreekt tijdens de Nieuwjaarsbijeenkomst van Stichting Lezen & Schrijven

20

Voortgang, geleerde lessen en vooruitblik Het jaar 2008 stond in het teken van

Dit heeft de stichting tijdens een pers-

verdieping en aanscherping van de activi­

conferentie in de Week van de Alfabeti-

teiten van Stichting Lezen & Schrijven.

sering 2008 bekend gemaakt.

Ook wilde de stichting de aanpak van laaggeletterdheid bij bedrijven, maat-

Voortgang

schappelijke organisaties en overheden hoger op de agenda krijgen en waar

Hoger plan

mogelijk verankeren.

Om de aanpak van laaggeletterdheid op een hoger plan te tillen is het van

Met een klein team van zeer gedreven

groot belang dat geletterdheid binnen

professionals en het zeer betrokken

bedrijven, de overheid, maatschappelijke

netwerk, heeft de stichting in de eerste

organisaties en de politiek tot op het

vier jaar veel bereikt. De belangrijkste

hoogste niveau als relevant en essentieel

resultaten zijn: Toename van cursisten die leren

wordt gezien.

lezen en schrijven (van 5.000 naar 9.000 cursisten); Toename van aantal organisaties dat

Het Convenant Structurele aanpak laaggeletterdheid in de samenleving en het bedrijfsleven 2007 - 2015 tussen werk­ gevers, werknemers en overheid gaf

zich heeft verbonden aan de stichting

de aanpak het noodzakelijk actiekader

en het belang inziet van een geletterd

waarmee de convenantspartners hun

Nederland: van 36 naar 82 organisaties.

betrokkenheid kunnen uiten. In dit kader

Echter, het is ook gebleken dat laag­

VNO-NCW) en Agnes Jongerius (voorzit-

speelden Bernard Wientjes (voorzitter geletterdheid een hardnekkig probleem

ter FNV) bijvoorbeeld een actieve rol bij

is, dat om een aanpak van lange adem

de lancering van de multimediaproductie

vraagt. Om laaggeletterdheid bij bedrijven,

Lees en Schrijf! Taal op je werk en in

maatschappelijke organisaties en over-

de Week van de Alfabetisering.

heden een echte en structurele prioriteit in het dagelijks beleid en handelen

Ook bewindslieden onderstreepten met

te laten zijn, blijft een aanjager nodig.

het uitbrengen van nieuwe beleids­

De aanjaagfunctie van de stichting blijft

initiatieven het belang van de basis­

dus nog nodig om alle partijen continu

vaardig­heden lezen en schrijven. Zo

scherp te houden, te informeren en te

maakte Sharon Dijksma (staatssecretaris

ondersteunen in de aanpak van laag­

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap)

geletterdheid.

taal en rekenen een van de speerpunten van haar beleid en kregen consultatie­

De ondertekenaars van het Convenant

bureaus een belangrijke rol in het vroeg-

Structurele aanpak laaggeletterdheid in

tijdig herkennen van taalproblemen. Marja

de samenleving en het bedrijfsleven 2007

van Bijsterveldt (eveneens staats­secre­

- 2015 (werkgevers, werknemers en over-

taris van Onderwijs, Cultuur en Weten-

heid) hebben een dringend beroep op de

schap) presenteerde onder andere het

stichting gedaan voor ondersteuning

voornemen om streng­ere eisen te stellen

bij de uitvoering van het convenant. Dit

aan eindexamen­cijfers voor Nederlands,

verzoek speelde een belangrijke rol in

Engels en Wiskunde. Daarnaast heeft de

het besluit van de stichting om haar

stichting het maatschappelijke gezicht

activiteiten in ieder geval tot het einde

van laaggeletterdheid meer profiel gege-

van het convenant (2015) voort te zetten.

ven. Op 10 september lanceerde de stich­-

21 ting Het Forum AtotZ. Dit is een platform

De stichting fungeerde in veel gevallen

met in totaal 28 prominente Nederlan-

als aanjager en kenniscentrum. Steeds

ders met verschillende achtergronden,

meer minis­teries onderschrijven het

die een toonaangevende rol spelen op

belang van het beheersen van meerdere

hun respectievelijke vak­gebieden. Frits

vaardigheden om te kunnen functioneren

van Oostrom (vooraanstaand schrijver

in de samenleving. Ook erkennen zij dat

en wetenschapper) is voorzitter. De leden

veel mensen in Nederland deze vaardig-

van Het Forum AtotZ zijn begaan met

heden nog onvoldoende beheersen.

maatschappelijke ontwikkelingen zonder

De stichting zal ook in 2009 actief betrok-

partijdig te zijn en erkennen het belang

ken blijven bij deze initia­tieven. Zij wil

van geletterdheid. Zij hebben laten zien

hiermee verkokering en onnodige frag-

buiten hokjes te denken. Het Forum komt

mentatie van activiteiten voorkomen.

in het voorjaar van 2009 voor het eerst bijeen en presenteert in mei 2009 de

Verder zocht de stichting onder het

eerste AtotZ Agenda: een actiegerichte

motto ‘Geletterdheid raakt ons allemaal’

agenda met concrete aanbevelingen

in 2008 naar nieuwe invalshoeken voor

voor de aanpak van laaggeletterdheid op

de aanpak van laaggeletterdheid. De

korte en lange termijn. Hiermee zullen

stichting haalde de samenwerking met

zij een constructieve en verfrissende

Stichting Meer dan Voetbal verder aan.

bijdrage leveren aan de aanpak van

Het Nationale Toneel in Den Haag zocht

laaggeletterdheid in Nederland.

contact met de stichting om ook binnen

Verbreding

aan het belang van geletterdheid.

hun activiteiten aandacht te besteden Opvallende ontwikkeling in 2008 was een verbreding van de aanpak van de basisvaardigheden lezen, schrijven en rekenen. Beleidsinitiatieven: verbreding basisvaardigheden

Ministerie van Economische Zaken: beleidsnotitie over ICT-vaardigheden. Ministerie van Financiën: startte een project gericht op het verbeteren van financiële vaardigheden van jongeren en volwassenen. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap: project Mediawijsheid, dat de vaardigheden moet verbeteren van volwassenen en kinderen om zich bewust, kritisch en actief te kunnen bewegen in een complexe door de media gedomineerde wereld. Ministerie van VROM/ Wonen, Werken en Integratie: lancering van inburgeringscampagne ‘Het begint met taal’. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport: ontwikkeling van beleid op het gebied van gezondheidvaardigheden in relatie tot lager opgeleiden.

22 Verdieping

Aanscherping

Er zijn nu meer organisaties betrokken

Vanuit de unieke zuiver resultaatgerichte

bij laaggeletterdheid dan ooit tevoren,

aanpak van de stichting evalueert zij

de bekendheid met het thema laag-

jaarlijks haar projecten. Vragen die de

geletterdheid is aanzienlijk groot en het

stichting zichzelf stelt zijn: levert dit

aantal cursisten lezen en schrijven is

project voldoende bijdrage aan het voor-

bijna verdubbeld (van 5.000 in 2004 naar

komen of verminderen van laaggeletterd-

9.000 in 2008). Wel is er een verdiepings-

heid? Is de stichting de aangewezen

slag nodig om de bestrijding van laag-

speler om dit project uit te voeren? Is er

geletterdheid in beleid vast te leggen

voldoende vraag naar dit project?

en om meer mensen voor een lees- en schrijfcursus te enthousiasmeren. Pas

Deze evaluatie heeft er in 2008 voor

dan kan de aanpak van laaggeletterd-

gezorgd dat de volgende projecten en

heid haar einddoel bereiken.

activiteiten samengevoegd zijn of over-

De stichting doet dit door uit te gaan van

gedragen worden aan andere partijen: A  lle ouders doen mee: uit 2004 is

het individu. Wat heeft de laaggeletterde

overgedragen aan ROC Zadkine en het

nodig en wat vraagt de samenleving van

Centrum Educatieve Dienstverlening,

hem? Uit het succes van Lees en Schrijf!

schoolbegeleidingsdienst (CED-groep)

van Stichting Expertisecentrum ETV.nl

Rotterdam; BruTAAL: wordt in het eerste kwartaal

blijkt dat deze mensgerichte aanpak werkt. Sinds de introductie in maart 2007

van 2009 overgedragen aan jongeren-

werden meer dan 59.000 werkboeken aan­gevraagd en meer dan 39.500 men-

platform Young & Connected; de gemeentetour Hoe bereikt u ieder­

sen maakten de bijbehorende oefenin-

een?: overgedragen aan Stichting

gen op de website.

Effectief Communiceren; mijnabc.nl: wordt het eerste kwartaal

Ook in het nieuwe project Taal in de buurt

van 2009 overgedragen aan een

dat in 2009 wordt gelanceerd, staat de

andere partij. De stichting heeft in het

mens centraal. In wijken met mogelijk

laatste kwartaal van 2008 verschillende

veel laaggeletterden gaan spelers als

geïnteresseerden hiervoor benaderd.

CWI, UWV, het Juridisch Loket en de

Begin 2009 zal hierover een besluit

Rabobank ervoor zorgen dat laaggelet-

worden genomen.

terden zo veel mogelijk ‘prikkels’ krijgen om de stap naar een cursus lezen en

Marktplaats: een dynamisch platform

schrijven te zetten. Taal in de buurt is een

Het netwerk van de stichting is in 2008

uitvloeisel van het Convenant Structurele

uitgegroeid tot een dynamische groep

aanpak laaggeletterdheid in de samen­

van organisaties die zich gezamenlijk en

leving en het bedrijfsleven 2007 - 2015.

op individuele basis verantwoordelijk

De stichting heeft het project als uitvoer-

voelt voor de bestrijding van laaggelet-

der van het convenant en in opdracht van

terdheid. Dat bleek onder meer uit de

de convenantspartners ontwikkeld.

veelheid en veelzijdigheid van de activiteiten in de Week van de Alfabetisering: 95 organisaties waren actief betrokken

Hendrik de Kubber, Alfabetiseringsambassadeur

Ik heb zelf meegemaakt hoe het is om moeite te hebben met lezen en schrijven. De overheid moet meer letten op de jeugd, want dat is de toekomst.

23 Zeven nieuwe boeken in de serie Leeslicht

Catherine Keyl, presentatrice, en Femke Halsema, fractievoorzitter GroenLinks, tijdens de presentatie van het Leeslichtboek Anne Frank, haar leven in het Anne Frankhuis

Ronald Plasterk, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap overhandigt het eerste exemplaar van het Leeslichtboek Twee vrouwen aan Harry Mulisch

Marian Hoefnagel, schrijfster van het Leeslichtboek Anne Frank, haar leven

Hans Westra, directeur Anne Frank Stichting, Catherine Keyl, presentatrice, Herman de Boorder, Alfabetiseringsambassadeur, Femke Halsema, fractievoorzitter GroenLinks, W.P., Alfabetiseringsambassadeur, tijdens presentatie van het Leeslichtboek Anne Frank, haar leven

24 bij 120 activiteiten. Het centrale thema

de zogenoemde spontane bekendheid

‘Geletterdheid raakt ons allemaal’ kwam

in 2007 gestegen met acht procent naar

hiermee letterlijk tot uitdrukking.

25 procent, de bekendheid daalde in 2008 naar vijftien procent. Deze opmer-

Uitbreiding van het directe netwerk van

kelijke daling is waarschijnlijk te wijten

de stichting: P  artners: GGD Nederland, koepel­

aan de verschillende door NIPO gehan-

organisatie voor amateurkunst Kunst­

2008 waren dit telefonische enquêtes,

factor,

in 2007 een digitale enquête via internet.

Curaçaose

Alfa­­betiserings­-

­orga­ni­satie Pro Alfa en Stichting

teerde onderzoeksmethodes. In 2006 en

Betrouwbaarder is dan ook de vergelij-

Belangenbehartiging Alfabetisering L  id: Douwe Egberts

de resultaten enigszins teleurstellend

D  onateurs: AmCham, De Brauw Black-

omdat er geen sprake is van een

stone Westbroek, La Force, Malmberg,

substantiële groei. Met de oprichting

Narrathon, Stichting Intermin en Van

van Het Forum AtotZ wil de stichting de

Dale

king tussen 2006 en 2008. Ook dan zijn

brede maatschappelijke bekendheid in 2009 weer vergroten. De multimediapro-

Daarnaast werkte de stichting in de cam­

ductie Lees en Schrijf! Taal op je werk

pagne ‘Het begint met Taal’ samen met

van ETV.nl en de mediacampagne Leer

het ministerie van VROM/Wonen, Wer-

lezen en schrijven, zorgden voor een

ken en Integratie. Deze samenwerking

toename van het aantal telefoontjes

zal in 2009 worden vervolgd. Het Partici-

naar de nationale bellijn 0800 - 023 4444.

patiebudget (vanaf 1 januari 2009

Via dit landelijke telefoonnummer kunnen

worden de geldstromen voor inburgering,

mensen zich opgeven voor een cursus

edu­catie en re-integratie van gemeen-

lezen en schrijven. Belden in 2007 nog

ten gebundeld), biedt hiervoor vol-

gemiddeld 118 mensen per maand, in

doende aanknopingspunten.

2008 steeg het aantal naar 240 per

Door de marktplaatsactiviteiten blijft de

effect te hebben.

maand. Ook lokaal bleek de campagne stichting werken aan een daadwerkelijke verankering van de aanpak binnen iedere

De stichting zal ook het komend jaar

organisatie die actief betrokken raakt bij

nieuwe partijen benaderen en oproepen

de aanpak van laaggeletterdheid. Vanuit

om de mediacampagne Leer lezen en

de grondgedachte van medeverantwoor-

schrijven te ondersteunen en in te zetten.

delijkheid is het essentieel dat organisa-

Ook zal de proactieve mediabenadering

ties op de langere termijn niet afhankelijk

hoog op de agenda blijven staan. Hier-

zijn van ondersteuning van de stichting.

voor is constante communicatie vereist,

Organisaties moeten vooral hun eigen

want zodra het uitdragen van de bood-

verantwoordelijkheid zien en nemen in

schap wegvalt, bestaat het gevaar dat

de aanpak van laaggeletterdheid.

de bestrijding van laaggeletterdheid uit het zicht verdwijnt.

Communicatie: aandacht blijft cruciaal

Het Projectenoffensief:

De groei in de bekendheid met het thema

trainingen en workshops

laaggeletterdheid lijkt zich niet door te

Het principe van medeverantwoordelijk-

zetten in 2008 en zelfs te dalen. Was

heid blijft centraal staan in alles wat de

25 Persconferentie Stichting Lezen & Schrijven op 10 september 2008

Op woensdag 10 september organiseerde Stichting Lezen & Schrijven een persconferentie waarin zij aankondigde door te gaan met haar activiteiten tot in ieder geval 2015. Tevens werd een nieuw initiatief gepresenteerd: Het Forum AtotZ. De persconferentie werd druk bezocht door verschillende media.

Laurent de Vries, directeur GGD Nederland

Mensen met onvoldoende lees- en schrijfvaardigheden maken vaker gebruik van de zorg, verblijven langer in ziekenhuizen en gebruiken medicijnen vaak slechter omdat de bijsluiters te moeilijk zijn. GGD Nederland wil zich daarom inzetten om geletterdheid te bevorderen voor een gezond Nederland.

26 stichting doet. Daarom blijft ook in 2009 het streven dat meer organisaties pro­

Taalkracht voor bibliotheken Het pakket voor medewerkers van

jecten structureel aanpakken zonder

biblio­theken is ontwikkeld in samen­

begeleiding of ondersteuning van de

werking met de Vereniging Openbare

stichting. De stichting zal ook in 2009 projecten overdragen aan derden én wil

Bibliotheken (VOB); Taalkr8! junior

organisaties die met projecten bezig zijn,

Het pakket voor leerlingen en leer-

trainingen en workshops aanbieden.

krachten van de basisschool is een

In deze workshops leren leiding­geven­-

samenwerking met de stadsregio

den, personeelsadviseurs of baliemede-

Rotterdam. Het project kwam tot stand

werkers laaggeletterdheid te herkennen.

dankzij een donatie van de Ameri-

Ook leren zij hoe de aanpak van laag­ geletterdheid binnen hun organisatie

kaanse Kamer van Koophandel; Het begint met lezen

opgestart kan worden en nog belangrij-

Dit pakket voor kinderopvangorgani-

ker: hoe deze verankerd kan worden in

saties wordt in een samen­werking met

hun structuren.

Douwe Egberts ontwikkeld; Lees de Wedstrijd

Sinds 2005 brengt de stichting start­

Het pakket is gericht op jongeren en

pakketten uit onder de verzamelnaam

ondersteunt voetbalclubs en -vereni-

Taalkracht. De pakketten ondersteunen

gingen bij de aanpak van laaggeletterd-

organisaties bij de aanpak van laaggelet-

heid.

terdheid. In voorafgaande jaren heeft de stichting al startpakketten ontwik­keld

Ook andere organisaties en partnerorga-

voor bedrijven, gemeenten, consultatie-

nisaties als Cinop en ETV.nl maken veel­-

bureaus, ROC’s en vmbo-scholen. In 2008

vuldig gebruik van de projecten van de

werden de volgende vier nieuwe pakket-

stichting en/of de bijbehorende websites

ten uitgebracht of werd gestart met de

in hun contacten met maatschappe­-

ontwikkeling ervan.

lijke organisaties, overheden, onder­wijs­ instellingen en bedrijven.

Frie van Hulten, directievoorzitter CSU

Mensen moeten zich prettig voelen, zich kunnen ontwikkelen en kunnen functioneren in de maatschappij. Zowel in hun privéleven als op hun werk. Het kunnen lezen en schrijven biedt het fundament hiervoor.

Tineke Wagner (57) oud cursist lezen en schrijven, ROC Mondriaan, Den Haag

28

Hoogtepunten 2008 17 januari 2008

Ook Bert Heemskerk (voorzitter Raad

AmCham Nieuwjaarsdiner

van Bestuur de Rabobank), Sharon

Op 17 januari 2008 organiseerde The

Dijksma (staatssecretaris van Onderwijs,

American Chamber of Commerce in

Cultuur en Wetenschap) en Steven van

the Netherlands (AmCham) een speciaal

Eijck (voormalig commissaris Jeugd- en

Nieuwjaarsdiner in het Rotterdamse

Jongeren­beleid) gaven een toespraak.

stad­huis ter gelegenheid van de lance- Daarna was er een netwerkactiviteit om ring van het Rotterdamse Comité van

nieuwe mensen en organisaties te leren

AmCham. Een van de belangrijkste initi- kennen die kunnen helpen bij de aanpak atieven van dit nieuwe comité is social

van laaggeletterdheid.

investment. De aanpak van laaggeletterd­ heid speelt daarin een belangrijke rol.

6 en 7 maart

Prinses Laurentien gaf tijdens het diner

Zesde internationale conferentie

een toespraak waarin het belang van

National Research and Development

deze aanpak centraal stond.

Centre The National Research and Development

29 januari

Centre in het Verenigd Koninkrijk hield

Nieuwjaarsbijeenkomst

voor de zesde keer een internationale

Op de Nieuwjaarsbijeenkomst van de

conferentie over laag­geletterdheid. Onder-

stichting in het hoofdkantoor van Rabo- ­zoekers, beleids­makers en docenten bank Nederland sprak Prinses Laurentien

komen jaarlijks in Nottingham bijeen om

over de activiteiten van Stichting Lezen &

ervaringen en praktische informatie uit te

Schrijven in 2008:

wisselen. Margreet de Vries, directeur

1. Om laaggeletterdheid structureel aan

Stichting Lezen & Schrijven, verzorgde

te pakken gaat het allereerst om ver­-

een workshop over de manier waarop

dieping: stel de mens centraal.

bedrijven omgaan met laaggeletterdheid

2. Om de aanpak van laaggeletterdheid op een hoger plan te tillen door top-

en over de mediacampagne Leer lezen en schrijven.

bestuurders actief betrokken te maken en hen aan te spreken op hun verant- 13 maart woordelijkheid.

Congres gezondheidsmanagement

3. Aanscherping: durf kritisch te kijken

Prinses Laurentien opende het derde

naar de activiteiten van uw eigen

themacongres Gezondheidsmanagement

organisatie.

Bedrijf in Beweging in Amersfoort. Het

Bernard Wientjes, voorzitter VNO-NCW in gesprek met Mike Sharrock, voormalig directeur BP Nederland, tijdens de Nieuwjaarsbijeenkomst van Stichting Lezen & Schrijven

Prinses Laurentien met Cathy Spierenburg, Z@ppelin, Aagje van Heekeren, Biblionef, en Karin van Zwieten, Mercis, op de Nieuwjaarsbijeenkomst van Stichting Lezen & Schrijven

29 centrale thema van het congres was

de gemeentetour Hoe bereikt u iedereen?,

Mentale gezondheid en werk. In haar

georganiseerd door Axendo, Stich­ting

toespraak stond Prinses Laurentien stil

Accessibility en Stichting Lezen & Schrij-

bij het belang van duurzaam investeren

ven. Ambtenaren leerden hoe ze online

in de gezondheid van medewerkers. Ook

informatie toegankelijk kunnen maken en

vroeg de Prinses aandacht voor het

hoe ze brochures in eenvoudig Neder-

belang van het beheersen van gezond- lands kunnen herschrijven. Ook de moge­ heidsvaardigheden.

lijkheden van taal/spraaktechnologie

2 april

komsten in de gemeenten Middelburg,

Lancering Lees en Schrijf!

Den Bosch en Groningen droeg de

Taal op je werk

stichting

kwamen aan bod. Na drie bijeen­

het

organisatiestokje

over

Stichting Expertisecentrum ETV.nl bracht

aan haar partner Communicatie­bureau

begin april de nieuwe productie Lees en

Effectief Communiceren.

Schrijf! Taal op je werk uit. Via uitzen­ dingen op regionale zenders worden

april - juni

werkende laaggeletterden gemotiveerd

Regiotour Taalkracht

om hun lees- en schrijfvaardigheden te

voor consultatiebureaus

verbeteren. Bernard Wientjes (voor­zitter

Artsen en verpleegkundigen in de jeugd-

VNO-NCW) en Agnes Jongerius (voorzit-

gezondheidszorg kregen een vervolg op

ter FNV) gaven de aftrap voor de multi- de geaccrediteerde nascholing over laagmediaproductie. Vanuit het kantoor van

geletterdheid. In december 2007 vonden

werkgeversorganisatie VNO-NCW vertrok

de eerste bijeenkomsten van de Regio­

een delegatie van betrokkenen in een

tour Taalkracht voor consultatie­bureaus

originele schoolbus naar het stadhuis in

plaats. Jeugdartsen en -verpleegkundi-

Haarlem en de School voor de Toekomst

gen leerden hoe ze laag­­geletterde ouders

in Den Bosch.

kunnen herkennen, hoe ze laaggeletterdheid bespreekbaar kunnen maken en hoe

april - november

ze gezondheidsvoorlichting goed kunnen

Gemeentetour

laten aansluiten bij deze groep. Ook was

Hoe bereikt u iedereen?

er veel aandacht voor (voor)leesbevorde-

Hoe kun je als overheid zoveel moge­-

ring en taalstimulering bij jonge kinderen.

lijk mensen bereiken met overheidsinfor- Stichting Lezen & Schrijven organiseerde matie? Die vraag stond centraal tijdens

de bijeenkomsten met Cinop, NIGZ,

Dieuwertje Blok, presentatrice, Bernard Wientjes, voorzitter VNO-NCW, Agnes Jongerius, voorzitter FNV, Jos Leenhouts, voorzitter college van bestuur van ROC Mondriaan in Den Haag tijdens de lancering van Lees en Schrijf! Taal op je werk

Artsen en verpleegkundigen tijdens de regiotour voor consultatiebureaus in Groningen

30 Stich­ting Lezen, de Vereniging van Open- Support of Global Literacy in Baku, Azerbare Bibliotheken (VOB), ROC’s en ver- beidzjan. Prinses Laurentien sneed in schillende bibliotheken.

haar toespraak de wereldwijde omvang en problematiek aan van laaggeletterd-

25 april

heid. Zij onderstreepte daarbij ook het

Lancering tweede reeks

belang van het voorkomen van laaggelet-

Leeslichtboeken

terdheid bij kinderen en riep op tot

Elk halfjaar geeft Uitgeverij Eenvoudig

samenwerking.

Communiceren samen met de stichting Lezen & Schrijven drie nieuwe Lees­ 17 juni lichtboeken uit. Op 25 april nam Femke

Schoonmaakbedrijf CSU

Halsema (fractieleider GroenLinks) in het

ondertekent convenant

Anne Frank Huis uit handen van Hans

De directie, ondernemingsraad en Raad

Westra (directeur Anne Frank Stichting)

van Commissarissen van schoonmaak-

het eerste exemplaar in ontvangst van

bedrijf CSU ondertekenden samen met

het Leeslichtboek Anne Frank, haar leven.

de vakbond CNV Schoonmaak een con-

In deze serie verschenen ook: Moeder

venant over de aanpak van laaggeletterd-

worden, moeder zijn van Daphne Deckers

heid onder medewerkers. CSU erkent dat

en Het beste Nederlandse elftal van alle

laaggeletterdheid veel voorkomt binnen

tijden van Auke Kok (sportjournalist).

het bedrijf. Het aantal laaggeletterden

14 mei

Zij willen met hun actie ongeveer 400

binnen CSU moet met 60 procent omlaag. UNESCO Regional Conference

cursisten bereiken. Paul Rosenmöller

in Support of Global Literacy

(Raad van Commissarissen van CSU),

“Zien we de schokkende aantallen laag- Frie van Hulten (directie­voor­zitter CSU), geletterden als statistieken of realiseren

Robert-Jan Schaars (vice-voorzitter

we ons dat achter elk getal een mens zit?

van de Centrale Onder­­­neming­s­­raad) en

Zien we geletterdheid alleen als een

Willem Kruithof (CNV Schoonmaak)

techniek om letters, woorden en zinnen

bekrachtigden het convenant. Namens

te gebruiken en te onthouden of is het

Stichting Lezen & Schrijven was Margreet

een weg naar menselijke vooruitgang?” de Vries (directeur) aanwezig. Deze vragen stelde Prinses Laurentien de toehoorders in de openingsspeech van de UNESCO Regional Conference in

Lodewijk van Noort, projectmanager Stichting Lezen & Schrijven, Hank Gronheid, Kenniscentrum Alfabetisering Nederlandssprekenden en Philip Freriks, nieuwslezer, op Manuscripta

Namens CSU waren Frie van Hulten, Paul Rosenmöller en Robert-Jan Schaars samen met Willem Kruithof, CNV Schoonmaak en Margreet de Vries, aanwezig bij ondertekening convenant

31 19 juni

hartige manier over haar ervaringen

Studiedag Landelijk Platform

als laaggeletterde en gaf zij aan hoe

Bibliotheek en Educatie

belangrijk aan­dacht voor laaggeletterd-

De studiedag De bibliotheek van AtotZ

heid is binnen de gezondheidszorg.

partner tegen laaggeletterdheid in Driebergen stond in het teken van de

8 tot en met 13 september

rol van bibliotheken in de strijd tegen

Week van de Alfabetisering

laag­geletterdheid. Tachtig bibliotheek­ De Week van de Alfabetisering kende medewerkers kregen informatie over de

voor de stichting een andere opzet dan

achter­gronden, oorzaken en gevolgen

de jaren daarvoor; de stichting riep

van laaggeletterdheid. Ook het landelijk

vooral andere organisaties op om zelf

beleid op het gebied van laaggeletterd-

activiteiten te organiseren. Dit resul-

heid en de rol van de bibliotheek kwamen

teerde in 120 verschillende activi­teiten

aan bod. Het Platform Bibliotheek en

van 95 organisaties. De stichting was

Educatie, de Vereniging Openbare Biblio­ zelf bij een aantal landelijke activ­i­teiten theken (VOB) en Stichting Lezen & Schrij-

betrokken.

ven organiseerden deze dag. 8 september 20 juni

Wereldalfabetiseringsdag

Eerste Lustrum Vereniging Artsen

De Rabobank deed de aftrap van de

Jeugd­gezondheidszorg Nederland

Week van de Alfabetisering met een

(AJN)

landelijke voorleesactie op basisscho-

Prinses Laurentien riep tijdens de opening

len. Startsein gaf Gerda Havertong op

van het congres de jeugdartsen op om

basisschool Merlijn in Nieuw-Vennep.

ouders te wijzen op hun rol in de taal- Medewerkers van lokale Rabobankontwikkeling en om vroegtijdig taal­ filialen in het hele land lazen op basisachterstanden te ont­dekken. Ook ging

scholen voor uit het boek Geheim van

de Prinses in op het investeren in de

schrijfster Hijltje Vink. Het boek gaat

ouders van de kinderen. Gerrie van

over een jongen wiens moeder laag­

Kuilenburg (Alfabetiseringsambassadeur)

geletterd is.

en Inez de Graaff (docent ROC Midden Nederland) waren tevens aan­wezig op

Marja van Bijsterveldt (staatssecretaris

het congres. In een vraag­gesprek ver- van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) telde Gerrie van Kuilenburg op een open­

reikte die dag de Nationale Alfa­beti­

Gerda Havertong leest voor op de basisschool Merlijn op Wereld­a lfabetiseringsdag

Kinderen laten ballonnen op tijdens de start van de campagne De wereld leest in de Week van de Alfabetisering

32 serings­prijzen uit. De hoofdprijs ging

Buitenlandse Zaken in Den Haag gaven

naar het Kenniscentrum Alfabetisering

Bernard

Wientjes

(voorzitter

VNO-

Nederlandssprekenden (KAN) in Amster- NCW) en Paul Rosenmöller (Raad van dam. Het KAN werft in samenwerking

Commissarissen van CSU) met een

met banken, bibliotheken en scholen

schoonmaakactie het startschot voor

cursisten uit Amsterdam en omstreken.

de interne bewustwordingscampagne

De prijzen maken onderdeel uit van

van het bedrijf. Een uitvloeisel van het

het Aanvalsplan Laaggeletterdheid ‘Van

op 17 juni ondertekende convenant. Een

AtotZ betrokken’ van het ministerie

speciaal telefoonnummer van CSU moet

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

helpen bij het opsporen en stimu­-

Prinses Laurentien zei in haar jaarlijkse

leren van taal­problemen onder schoon­

toespraak dat samenwerking van belang

makers. In de eerste twee maanden

blijft om laaggeletterdheid daadwerkelijk

van de actie leverde CSU’s interne

terug te dringen en te voorkomen. Zij riep

actie al ruim 130 aanmeldingen op voor

de toehoorders op om de mens meer

taaltrajecten.

centraal te stellen in hun aanpak. 10 september 8 september

Persconferentie Stichting Lezen

Leeslicht op Manuscripta

& Schrijven

Tijdens de tweedaagse feestelijke ope- Stichting Lezen & Schrijven gaat door tot ning van het boekenseizoen in Amster- in ieder geval 2015. Dat maakte Prinses dam, Manuscripta, verzorgde Stichting

Laurentien bekend op een persconfe-

Lezen & Schrijven de workshop Laag­

rentie in perscentrum Nieuwspoort in

geletterdheid & de Openbare Bibliotheek.

Den Haag. De komende jaren richt de

Deze sessie, geleid door nieuwslezer

stichting zich onder andere op het onder-

Philip Freriks, stond geheel in het teken

steunen van de uitvoering van het Con-

van de Leeslichtversie van Twee vrouwen

venant Structurele aanpaklaaggeletterd-

van Harry Mulisch.

heid in de samenleving en het bedrijfs-

9 september

(werkgevers, werknemers en overheid)

leven 2007 - 2015. De ondertekenaars Bedrijven binden de strijd aan tegen

hebben een dringend beroep gedaan op

laaggeletterdheid

de stichting hen tot 2015 te helpen met

Tijdens een meewerkdag van schoon- het bereiken van de ambities. maakbedrijf CSU op het ministerie van

Om laaggeletterdheid en de diversiteit

Bernard Wientjes, voorzitter van vereniging VNONCW, samen met Paul Rosenmöller, lid van Raad van Commissarissen van CSU, bij start promotiecampagne van CSU

Sander Dekker, wethouder van Onderwijs, Jeugdzaken en Sport, in Den Haag bij uitreiking van het Groeiboek Groei Op tijdens de Week van de Alfabetisering

33 van laaggeletterdheid een gezicht te

project van de Vereniging Openbare

geven, lanceerde de stichting een nieuw

Biblio­theken (VOB) en Stichting Lezen

initiatief: Het Forum AtotZ. Het platform

& Schrijven, kunnen bibliotheken infor-

bestaat uit 28 prominente Nederlanders

matie vinden over het bestrijden van

die zich inzetten voor een geletterd

laaggeletterdheid en de rol van bibliothe-

Nederland. “Het Forum AtotZ onder- ken daarin. Na een welkomstwoord van streept dat laaggeletterdheid niet in een

Charles Noordam (directeur Openbare

hokje valt te plaatsen”, aldus Prinses

Bibliotheek Den Haag) gaf Betty Sluyzer

Laurentien.

(kinder­boeken­schrijfster) aan de hand van haar eigen versjes een bijzondere

10 september

invulling aan de middag.

Presentatie het vernieuwde Groeiboek Groei Op

11 september

GGD Den Haag presenteerde het eerste

Lees de Wedstrijd

exemplaar van Groei Op, hét vernieuwde

Twee voetballers van ADO Den Haag,

Groeiboek. Op een bijeenkomst in Madu- Leroy Resodihardjo en Wesley Verhoek, rodam onthulde Sander Dekker (wethou-

lazen voor aan leerlingen van groep

der van Onderwijs, Jeugdzaken en Sport

5/6 van de Dr. Willem Dreesschool uit

in Den Haag) het boek dat in eenvoudige

het Haagse Laakkwartier. De voetballers

taal is herschreven. Groei Op kreeg

lazen voor uit het boek Weerwolfgehei-

daarvoor het keurmerk Gewone Taal

men van Paul van Loon. De leerlingen

van Stichting Makkelijk Lezen. Alle con- kregen een exemplaar mee naar huis, sultatiebureaus van Nederland kunnen

gesigneerd door de voetballers. “Dit is

van deze uitgave gebruik maken.

de mooiste dag van mijn leven”, zei een van de leerlingen. Die middag presen-

11 september

teerde Stichting Lezen & Schrijven het

Lancering Taalkracht

project Lees de Wedstrijd. Het project

voor bibliotheken

brengt voet­bal en de strijd tegen laag-

Minister van Onderwijs, Cultuur en Weten­-

geletterdheid samen: voor elke leeftijd-

schap, Ronald Plasterk, lanceerde samen

categorie tot 16 jaar een aansprekend

met Alfabetiseringsambassadeur Dick

taalprogramma.

Verhagen in de Openbare Bibliotheek van Den Haag de website taalkracht­ voor­­­bibliotheken.nl. Op de website, een

Frank Heemskerk, staatssecretaris van Economi­ sche Zaken, geeft les aan laaggeletterden tijdens de Week van de Alfabetisering

Minister Ronald Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Weten­schap, en Alfabetiseringsambassadeur Dick Verhagen bij de lancering taalkrachtvoorbibliotheken.nl in de Week van de Alfabetisering

34 11 september

maakten kans op de nieuwe boeken uit

Taalkr8!-dag in Delft

de serie Leeslicht.

Het Stanislas College in Delft hield voor de vmbo-leerlingen een Taalkr8!-dag. 13 september Tijdens deze dag deden de scholieren

Festival van het Leren

actief mee aan creatieve taalworkshops.

Van de Week van de Alfabetisering naar

Marja van Bijsterveldt (staats­secretaris

het Festival van het Leren. Margreet de

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap)

Vries gaf het stokje over aan Ahmed

opende de dag in het bijzijn van Saskia

Aboutaleb (toenmalig staatssecretaris

Bolten (wethouder van Financiën van

van Sociale Zaken en Werkgelegenheid).

Delft). De opening van de Taalkr8!-dag

Dit deed zij door een grote boekrol te

werd afgesloten met een swingende

overhandigen met daarop uitspraken van

act onder leiding van rapper Vincent van

mensen die in de Week een actieve rol

der Steen.

speelden. “Het verschil tussen lezen en niet lezen is het verschil tussen zien en

12 september

blind zijn”, aldus Aboutaleb.

Woordspel Lingo voor het eerst live Tijdens de ochtendspits presenteerde

6 oktober

Lucille Werner een speciale editie van

Werkbezoek Zeeland

Lingo op het Centraal Station van Amers- Prinses Laurentien bracht samen met de foort. Het spel werd voor het eerst in de

bewindslieden van Onderwijs, Cultuur en

geschiedenis van Lingo live gespeeld.

Wetenschap Ronald Plasterk en Marja

De show stond geheel in het teken van

van Bijsterveldt een werkbezoek aan

de lancering van drie nieuwe Leeslicht-

de provincie Zeeland. Om het aantal van

boeken: een boek van Floortje Dessing,

36.000 laaggeletterden in Zeeland te

een boek van Ronald Giphart en een

verminderen, is een aanvalsplan opge-

boek van cursisten lezen en schrijven

steld met concrete doelen. Het drietal

die zich hebben laten inspireren door

bezocht de Zeeuwse bibliotheek en de

Spinoza. De Lingo-kandidaten waren

Rabobank in Middelburg en het ROC in

volwassenen die kort geleden hebben

Vlissingen. Met dit bezoek wilden de

leren lezen en schrijven, treinreizigers en

bewindspersonen de provincie Zeeland

Gerda Eerdmans (wethouder van Onder-

stimuleren in haar aanpak van laaggelet-

wijs van Amersfoort). Alle deelnemers

terdheid.

Leerlingen van de Willem Dreesschool tijdens een kaligrafieworkshop in het Meermanno Museum in de Week van de Alfabetisering

Prinses Laurentien tijdens het werkbezoek aan de provincie Zeeland

35 10 oktober - 14 november

De aanpak van laaggeletterdheid is

Nederland Leest

dus in ieders belang. Bij ondernemen

Ronald Plasterk (minister van Onder-

gaat het om doen. Dat is uw kracht. Wij

wijs, Cultuur en Wetenschap) overhan-

moeten gaan van een ongemakkelijke

digde op 10 oktober, voorafgaand aan

waarheid naar een werkelijkheid waarin

de Ministerraad, het eerste exemplaar

nie­mand onnodig aan de zijlijn staat.

van het Leeslichtboek Twee vrouwen aan

Afspraak is afspraak”, aldus Prinses

Harry Mulisch. Het boek is in eenvoudig

Laurentien.

Nederlands herschreven. Het is de tiende uitgave in de Leeslichtserie. Het boek

24 november

Twee vrouwen stond centraal in de

De smaak te pakken

campagne Nederland Leest. In totaal zijn

Op 24 november was Margreet de Vries

ruim 30.000 exemplaren van de Lees- dagvoorzitter tijdens de presentatie van lichtversie gratis verspreid via de biblio-

De smaak te pakken in de centrale biblio-

theken.

theek van Den Haag. De verhalen­bundel De smaak te pakken door en voor laag-

10 november

geletterde cursisten uit de regio Haag-

MKB congres:

landen werd uitgegeven om het eerste

Ondernemen doe je met elkaar

lustrum van de regionale cam­pagne

Het thema van het MKB congres was

Doe weer mee! te vieren. Tijdens de

dit jaar: Ondernemen doe je met elkaar.

druk­bezochte bijeenkomst werd bekend

Prinses Laurentien was, naast minister-

gemaakt dat de campagne, na vijf jaar

president Balkenende en staatssecreta-

steun van provincie Zuid Holland, de

ris Frank Heemskerk van Economische

komende jaren voortgezet zal worden

Zaken, een van de sprekers tijdens

met steun van de negen gemeenten uit

het congres. Zij sprak de ondernemers

Haaglanden.

toe over het belang van het gezamen­lijk aanpakken van laaggeletterdheid. Het ging daarbij voornamelijk om het bespreekbaar maken van het onder­­werp en het herkennen en doorverwijzen van laaggeletterden. “Laaggeletterdheid kost ons land jaarlijks 537 miljoen euro.

Margreet de Vries, directeur Stichting Lezen & Schrijven, tijdens de persbijeenkomst van Nederland Leest

Driek van Wissen, dichter des vaderlands, reikt gedichtenbundel Heel de wereld zit vol letters uit aan Joanne Hoekstra, leerling aan het Gomarus College in Zuidhorn

36 30 Taalkr8!-dagen in 2008

Marja van Bijsterveldt, staatssecretaris van Onderwijs Cultuur en Wetenschap, opende de Taalkr8!-dag op het Stanislas College in Delft tijdens de Week van de Alfabetisering

Leerlingen van het Gomares College in Zuidhorn bij verschillende workshops tijdens de Taalkr8!-dag op 25 november 2008

Leerlingen ervaren het plezier in taal tijdens een taalworkshop op het Gomares College in Zuidhorn

Margreet de Vries, directeur Stichting Lezen & Schrijven, interviewt twee Alfabetiseringsambassadeurs tijdens de opening van de Taalkr8!-dag in Zuidhorn

Nurten Albayrak-Temur, directeur Centraal Orgaan Asielopvang

Laaggeletterdheid is absoluut een belangrijk maatschappelijk thema, omdat het hier om de ontplooiing van mensen gaat. Kunnen lezen en schrijven zijn voorwaarden om je te kunnen ontwikkelen en daarmee mens te zijn.

37

Activiteiten 2008 Om ervoor te zorgen dat zoveel moge­- Ook in 2008 boden vrijwilligers van BP lijk mensen leren lezen en schrijven, is

ondersteuning bij het project op verschil-

betrokkenheid vanuit alle hoeken van

lende basisscholen in (de regio) Rotter-

de samenleving nodig.

dam. In 2008 benaderde de CED-groep andere organisaties om actief aan de slag

Een gezamenlijke visie, overtuiging en

te gaan met Alle ouders doen mee. CED-

verantwoordelijkheid zijn randvoorwaar-

groep begeleidde deze organisaties ver-

den voor een effectieve aanpak die ook

volgens bij het gebruik van het les­materiaal.

op langere termijn effect heeft. Dit zijn

Inmiddels gebruiken nagenoeg alle taal-

ook uitgangspunten van de activiteiten

aanbieders in Rotterdam het project. De

en projecten die Stichting Lezen & Schrij-

stichting heeft het project in 2008 volledig

ven samen met anderen ontwikkelt en

overgedragen aan de CED-groep. Zij zijn

uitvoert. Bij alle activiteiten en projecten: blijft de stichting altijd denken vanuit

inmiddels ook in België gestart met Alle ouders doen mee.

het einddoel; ligt de nadruk meer op coherente en structurele oplossingen dan op activi-

Activeren maatschappelijke

teiten van individuele spelers; is het belang van individuele organisa-

organisaties

ties ondergeschikt aan het bereiken

maatschappelijke organisaties

van daadwerkelijk resultaten.

Doelgroep: Voor informatie: www.lezenenschrijven.nl

Alle ouders doen mee Doelgroepen:

Maatschappelijke organisaties zijn van

kinderen, laaggeletterde volwassenen,

groot belang bij de aanpak van laag­

onderwijsorganisaties, ouders.

geletterdheid. Door hun directe contact

Voor informatie:

met mensen zijn zij vaak de aangewezen

www.alleoudersdoenmee.nl

instanties om laaggeletterden aan te spreken en te stimuleren om hun achterstand aan te pakken. De stichting onder-

Het Rotterdamse onderwijsproject Alle

steunt maatschappelijke organisaties en

ouders doen mee kwam tot stand door

streeft naar verankering van de aanpak

intensieve samenwerking tussen de

binnen deze instanties.

gemeente Rotterdam, de CED-Groep, het ROC Zadkine, BP, Unilever en Stich­- Stichting Lezen & Schrijven ondersteunde ting Lezen & Schrijven. Het project

in 2008 de start, voortzetting en uitbrei-

richtte zich op laaggeletterde ouders van

ding van de aanpak van laaggeletterd-

basisschoolkinderen. Het idee achter dit

heid bij de volgende organisaties:

pro­ject is dat ouders gemakkelijker te motiveren zijn om te leren lezen en schrij-

Het Arbeidsmarkt- en Ontwikkelings-

ven als dat gebeurt via onderwerpen

fonds sociale werkvoorziening (SBCM)

waar hun kinderen mee bezig zijn. Dat

bij de aanpak van laaggeletterdheid

bleek ook het geval, vooral bij migranten.

binnen sociale werkplaatsen (SW); Het Centraal Orgaan opvang asielzoe-

De autoch­tone laaggeletterde ouder bleek moeilijk te bereiken.

kers (COA) bij de aanpak van laaggelet-

Ahmed Aboutaleb, voormalig staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Het verschil tussen lezen en niet-lezen is het verschil tussen zien en blind zijn.

38 terdheid onder het eigen personeel; Centiq: Laaggeletterdheid als onderdeel van de campagne over financiële vaardigheden; GGD Nederland:

Lees de Wedstrijd Doelgroepen: jongeren, kinderen, laaggeletterde volwassenen

Campagne voor gemeen­telijke gezond-

Voor informatie:

heidsdiensten; Het Juridisch Loket: Interne campagne;

www.lezenenschrijven.nl

Het Leger des Heils: Aanpak laaggeletterdheid onder dak- en thuislozen; Ministerie van VROM/Wonen, Wijken

Het project Lees de Wedstrijd brengt in

Integratie: Campagne inburgering ‘Het

balclubs laaggeletterdheid onder de

samenwerking met professionele voet-

begint met taal’; aandacht. Het project gebruikt de moti Nederlands Instituut voor Gezond- vatiekracht van voetbal om lezen voor heidszorg en Ziektepreventie (NIGZ)

alle leeftijden leuker te maken en te

bij laaggeletterdheid en gezondheid.

stimuleren. Voor elke leeftijdscategorie is een aansprekend programma ontwik-

De stichting is er nog niet in geslaagd de

keld. Niet alleen jongeren, ook ouders

in 2007 gelegde contacten met justitiële

krijgen de mogelijkheid om op een laag-

inrichtingen uit te werken in concrete

drempelige manier hun taalvaardigheid

acties.

te verbeteren.

In 2009 ondersteunt de stichting niet

Lees de Wedstrijd is ontwikkeld in

alleen bovenstaande organisaties, maar

samenwerking met Stichting Meer dan

zal zij ook zoeken naar nieuwe organisa- Voetbal. De website en het startpakket ties die een rol kunnen spelen bij de

worden bij de landelijke aftrap van het

aanpak van laaggeletterdheid.

project Lees de Wedstrijd in het voor­jaar 2009 gepresenteerd. Voetbalclubs en -verenigingen kunnen met dit pakket

BruTAAL

zelf aan de slag met taal, lezen en schrij-

Doelgroep:

ven. Lees de Wedstrijd is een kopie van

jongeren

een programma Reading the Game,

Voor informatie:

opgezet door National Literacy Trust in

www.lezenenschrijven.nl

het Verenigd Koninkrijk.

De stichting wil jongeren bewust maken

Leeslicht

van de mogelijkheden en leuke kanten

Doelgroep:

van taal. In 2006 kwam daarom het

laaggeletterde volwassenen

project BruTAAL van de grond. In

Voor informatie:

2008 is besloten om de activiteiten voor

www.leeslicht.nl

jongeren onder te brengen in het goedlopende project Taalkr8! De website hoebrutaalbenjij.nl wordt in het eerste

De boekenreeks Leeslicht bestaat sinds

kwartaal van 2009 overgedragen aan

2007 en is een samenwerking tussen

jongerenplatform Young & Connected.

Uitgeverij Eenvoudig Communiceren en Stichting Lezen & Schrijven. Alle boeken in de serie zijn in eenvoudig Nederlands geschreven. De boeken zijn bedoeld voor

39 laaggeletterde volwassenen, migranten

Op 10 december 2008 waren er 13.132

en vmbo-scholieren. Het doel van dit

boeken verkocht.

project is om te komen tot een structu- In oktober 2008 hield het ministerie van reel aanbod van gemakkelijk leesbare

Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening

boeken voor volwassenen.

en Milieubeheer (VROM) een speciale actie: elke inburgeraar kreeg een Lees-

In april 2008 en september 2008 ver-

lichtboek cadeau. Hierdoor werden in

schenen zes nieuwe Leeslichtboeken: A nne Frank, haar leven door Marian

een maand 6.000 boeken weggegeven.

Hoefnagel (i.s.m. Amsterdam Wereld- Op 16 oktober 2008 verscheen in samenboekenstad); Het beste Nederlandse elftal van alle tijden door Auke Kok; Moeder worden, moeder zijn door Daphne Deckers; D e favoriete plekken van Floortje Dessing door Floortje Dessing; Ik omhels je met duizend armen door

werking met Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) een speciale editie van Leeslicht. Het boek Twee vrouwen van schrijver Harry Mulisch werd speciaal voor de actie Nederland Leest in eenvoudig Nederlands herschreven. Volwassenen die een inburgeringscursus of een lees- en schrijf­

Ronald Giphart; cursus volgden, konden bij de bibliotheek Geluk, Lees- en schrijfcursisten reage- een gratis exemplaar ophalen. De actie ren op Spinoza door lees- en schrijf- werd mogelijk gemaakt door een sub­ cursisten en met een voorwoord van

sidie van het ministerie van Onderwijs,

Dieuwertje Blok (i.s.m. Amsterdam

Cultuur en Wetenschap en door inten-

Wereldboekenstad).

sieve samenwerking met CPNB en de

ADO Den Haag voetballers Leroy Resodihardjo en Wesley Verhoek lezen voor aan leerlingen van de Dr. Willem Dreesschool in museum Meermanno tijdens de Week van de Alfabetisering

40 Vereniging Openbare Bibliotheken. In

terdheid aan de orde kwam.

totaal werden er ruim 30.000 exemplaren

Bedrijven als Siemens (digitaal reclame-

van dit tiende Leeslichtboek verspreid.

bord langs de snelweg A12) en BP (displays bij de kassa), haakten aan bij

In 2009 wil Stichting Lezen & Schrijven

deze mediacampagne. Van Gansewinkel

onderzoeken of bedrijven, uitgeverijen en

(campagnebeelden op vuilnisauto’s) en

maatschappelijke organisaties zich willen

Schiphol (billboards en digitaal reclame-

verbinden aan Leeslicht. Ook wil de

bord op de luchthaven) deden net als in

stichting de samenwerking met CPNB

2006 en 2007 mee. Werkgeversorganisa-

binnen de actie Nederland Leest voort- tie VNO-NCW plaatste een maand lang een bord met de tekst Leer lezen en

zetten.

schrijven, bel 0800 - 023 4444 op haar gebouw tijdens de Week van de AlfabetiMediacampagne

sering boven de A12 richting Den Haag.

Leer lezen en schrijven

Om werkgevers te stimuleren zelf aan de

Doelgroepen:

slag te gaan met laaggeletterdheid was

bedrijven, gemeenten, laaggeletterde

op Business News Radio in de maand

volwassenen en maatschappelijke

september een radiospot te horen

organisaties

waarin Bernard Wientjes (voorzitter VNO-

Voor informatie:

NCW) werk­gevers oproept werk te

www.leerlezenenschrijven.nl

De mediacampagne Leer lezen en schrij-

maken van laaggeletterdheid.

Mijnabc.nl

ven was in 2008 volop te zien en te horen

Doelgroepen:

op televisie, radio en internet. Alfabetise-

bedrijven, maatschappelijke

ringsambassadeurs spelen de hoofd­rol

organisaties, laaggeletterde

in de campagne. Zij vertellen hun per-

volwassenen, onderwijsorganisaties

soonlijke verhaal of zijn te zien in witte

Voor informatie:

t-shirts met zwarte letters. De campagne

www.mijnabc.nl

richt zich op volwassen laaggeletterden. Belangrijkste doel is om hen aan te sporen een cursus lezen en schrijven

Laaggeletterden geven aan dat zij graag

te volgen. Zo vragen ROC’s bij de stich- internet gebruiken om informatie op te ting regelmatig t-shirts aan voor hun

zoeken en om kennis te vergaren. Het is

lokale activiteiten. In 2008 stelde de stich-

daarom van belang dat websites gemak-

ting posters beschikbaar aan bedrijven en

kelijk leesbare informatie aanbieden

maatschappelijke organisaties. Hiervan

en dat ze rekening houden met de

werden ruim 600 exemplaren besteld.

beperking­en op het gebied van lezen en schrijven van veel mensen.

Het publiek kon de mediacampagne in 2008 in drie etappes zien en horen:

Het doel van de website mijnabc.nl

in maart/april rond de lancering van Lees

is tweeledig: behalve het aanbieden van

en Schrijf! Taal op je werk; in september/

praktische, toegankelijke informatie voor

oktober vanaf de Week van de Alfabetise- laaggeletterden, gebruiken bedrijven en ring en ten slotte een radiocampagne in

organisaties de site als voorbeeld. Zo

december. Daarnaast kocht de stichting

worden zij gestimuleerd om kritisch te

verschillende spots in rond televisie- kijken naar de toegankelijkheid van hun uitzendingen waarin het thema laaggelet-

eigen website. Steeds meer organisaties

41 zien het nut daarvan in. Zij plaatsen bij- CWI, het Juridisch Loket, de Rabobank, voorbeeld voorleesfuncties of teksten op

re-integratiebureaus en ROC’s inschakelen.

een eenvoudiger taalniveau. Daarnaast

Verder wil de stichting nieuwe spelers op

verschijnt het landelijke telefoonnummer 0800 - 023 4444 en de slogan Leer lezen

van laaggeletterdheid. Gezamenlijk gaan

buurtniveau betrekken bij de aanpak

en schrijven op steeds meer websites

zij ervoor zorgen dat laaggeletterden zo

van verschillende organisaties.

veel mogelijk ‘prikkels’ krijgen waar­door zij sneller de stap zetten om een cursus

Stichting Lezen & Schrijven ging eind

te volgen. Een netwerk van actieve bestuur­­-

2008 op zoek naar een geschikte part­-

ders in de gemeenten moet laaggelet-

ner om mijnabc.nl over te dragen. Ge- terdheid stevig op de kaart zetten. sprekken met deze potentiële partijen

Tegelijkertijd zullen de bestuurders hun

moeten leiden tot een overdracht in het

collega’s in andere gemeenten aansporen

eerste kwartaal van 2009.

hetzelfde te doen.

Taal in de buurt

Taalkr8!

Doelgroepen:

Doelgroepen:

bedrijven, gemeenten,

jongeren, onderwijsorganisaties

maatschappe­lijke organisaties,

Voor informatie:

laaggeletterde volwassenen

www.taalkr8.nl

Voor informatie: www.lezenenschrijven.nl Taalkr8! is een bijzonder taalevenement dat vmbo-scholen zelf kunnen organiseOp verzoek van het ministerie van Onder-

ren voor hun leerlingen. Taalkr8! brengt

wijs, Cultuur en Wetenschap ontwikkelde

het belang van taal bij leerlingen en

de stichting in 2008 het project Taal in de

docenten onder de aandacht. Daarbij kan

buurt; een aanpak van laaggeletterdheid

de taaldag ervoor zorgen dat taal­beleid

op wijk­niveau. Door gegevens te combi-

blijvend op de agenda van de school komt

neren over krachtwijken en de postcodes

en inspireert het docenten om het taal-

van bestellers van de werkboeken van

beleid van hun school te versterken.

Lees en Schrijf! van Stichting Expertisecentrum ETV.nl, krijgt de stichting een

Taalkr8! bestaat uit een dag vol inspi-

beeld in welke wijken laag­geletterdheid

rerende, toegankelijke taalworkshops.

waarschijnlijk voorkomt. De bestelde

Leerlingen worden gestimuleerd om taal

boeken in die gebieden geven aan dat

te gebruiken en na te denken over de

mensen graag iets aan hun lees- en

veelzijdigheid en het belang hiervan.

schrijfproblemen willen doen.

In de workshops gaan leerlingen bijvoorbeeld aan de slag met het verzinnen van

In de geselecteerde vijftien buurten zal de

slagzinnen en reclameteksten. Ook zijn

stichting landelijke organisaties als het

er vaak rapworkshops, leren leerlingen Frans Bauer, zanger

Het allerbelangrijkste is dat we mensen de kans geven hun schaamtegevoel aan de kant te zetten. Mijn ouders schaamden zich voor het feit dat ze niet konden lezen. Dit vond ik heel erg want ik heb de liefste ouders ter wereld. Als het even kan mag dit niemand overkomen.

42 gedichten schrijven of schrijven zij een

Taalkr8! junior is ontwik­keld in samenwer-

kort script voor een soapserie. Na een

king met Kennisnet. De website richt zich

Taalkr8!-dag komen de docenten bijeen

op docenten in het basisonderwijs en

tijdens een docentenmiddag. Op basis

biedt hen onder andere informatie over: De organisatie en uitvoering van een

van de Taalkr8!-dag maken ze nieuwe afspraken over het taalbeleid op de school.

themaweek voor leerlingen. De aanpak van een workshop over

Het jaar 2008 was een doorbraak voor het

lezen en schrijven voor kinderen. De aanpak van een themabijeenkomst

project Taalkr8! werden in 2007 nog drie dagen georganiseerd, in 2008 waren dit

voor ouders.

er dertig. Maar liefst 22 daarvan werden georganiseerd met een stimuleringsbij- De stichting brengt het project in 2009 drage van Stichting Lezen & Schrijven, die

via verschillende acties bij basisscholen

deze dankzij subsidie van het ministerie

en PABO’s onder de aandacht.

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap kon verstrekken. Acht dagen werden door bibliotheken in Den Haag, Rotterdam,

Taalkracht voor bedrijven

Terschelling, Tilburg en Katwijk georgani-

Doelgroepen:

seerd.

bedrijven, laaggeletterde volwassenen Voor informatie:

Tijdens de Week van de Alfabetisering

www.taalkrachtvoorbedrijven.nl

2008 gaf Marja van Bijsterveldt (staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) het startsein voor een

In 2005 ontwikkelde Stichting Lezen &

van de Taalkr8!-dagen. Dit leverde veel

Schrijven, dankzij een donatie van werk-

media-aandacht op, waardoor de web-

geversorganisatie VNO-NCW, het start-

site taalkr8.nl op een plaats in de top

pakket Taalkracht voor bedrijven. Aan de

vijf van meest bezochte websites van

hand van dit pakket kunnen werkgevers

Kennisnet terecht kwam.

zelf aan de slag met de aanpak van laaggeletterdheid. De stichting stimuleert en ondersteunt werkgevers hierbij.

Taalkr8! junior Doelgroepen:

De stichting verzorgde in 2008 21 work-

kinderen, onderwijsorganisaties, ouders

shops voor bedrijven en brancheorgani-

Voor informatie:

saties. Dertig bedrijven en branche-

www.taalkr8junior.nl

organisaties grepen de Week van de

(vanaf maart 2009)

Alfabetisering aan om extra aandacht te geven aan laaggeletterdheid.

Het project Taalkr8! junior is in 2008

Een concreet resultaat binnen dit project

ontwikkeld en wordt in januari 2009

was het convenant dat de directie,

gelanceerd. Met Taalkr8! junior wil de

onder­nemings­raad en Raad van Com-

stichting leerkrachten, ouders en leerlin-

missarissen van schoonmaakbedrijf CSU

gen in het basisonderwijs stimuleren om

onder­­­tekenden. In 2015 willen zij laag-

meer aandacht te besteden aan de

geletterdheid met 60 procent hebben

basisvaardigheden lezen en schrijven.

terug­­gedrongen. De interne campagne

De stichting kon het project ontwikkelen

begon in de Week van de Alfabetisering.

door een financiële bijdrage van de

Half december hadden zich 138 nieuwe

Amerikaanse Kamer van Koophandel.

cursisten aangemeld.

43

2009

sep

2009: - Lancering Taal in de buurt - Lancering Taalkr8! junior - Lancering Het begint met lezen

Het Forum AtotZ sep

Taalkracht voor bibliotheken sep

Lees de Wedstrijd

mrt

Taalkracht voor ROC’s

2008

sep

E-learningmodule CWI

jan

Taalkracht voor gemeenten

sep

Leeslicht, boeken in gewone taal

2007

sep

BruTAAL sep

Mediacampagne Leer lezen en schrijven sep

Taalkracht voor consultatiebureaus

2006

jan

mijnabc.nl de makkelijkste site

sep

Taalkracht voor bedrijven

apr

Taalkr8! (voor vmbo-scholen)

2005 Aanloopfase

mei

Start Stichting Lezen & Schrijven

Projecten en startpakketten die de stichting heeft ontwikkeld en uitgevoerd sinds de oprichting in mei 2004.

2004

200

44 De Rabobank verdiepte haar aanpak

letterdheid bij bibliotheek­medewerkers.

door lokale banken te betrekken in de aan­pak van laaggeletterdheid. In Zee- De website werd door Ronald Plasterk land resulteerde dat in samenwerking

(minister van Onderwijs, Cultuur en

met gemeenten, bibliotheken en de

Wetenschap) samen met een Alfabetise-

provincie in het Zeeuws Aanvalsplan

ringsambassadeur op feestelijke wijze in

Laaggeletterdheid. Binnen dit plan heb-

gebruik genomen in de Week van de

ben de lokale Zeeuwse Rabobank vesti- Alfabetisering 2008. gingen gekozen voor een specifieke inzet op het voorkomen van laaggeletterd­heid

Tot en met half december bezochten

met als thema Leesbevordering in het

ruim 1.200 mensen de website. In 2009

basisonderwijs.

wil de stichting dit project overdragen

Ondanks de positieve beweging in het

zal zij wel aanspreek­baar blijven en

aan de VOB. Op het gebied van advies bedrijfsleven, blijkt het lastig om de aan-

daarbij, indien nodig, een actieve rol

pak van laaggeletterdheid een structurele

vervullen.

plek te geven. Dit heeft enerzijds te maken met schaalgrootte. Anderzijds blijkt dat het door individuele bedrijven vaak moei-

Taalkracht voor consultatiebureaus

lijk wordt gevonden een eigen aanpak te

Doelgroepen:

vinden. Daarom zal de stichting op ver-

maatschappelijke organisaties

zoek van de Stichting van de Arbeid (het

en ouders.

landelijk overlegorgaan van werkgevers

Voor informatie:

en werknemers) zich in 2009 met name

www.taalkracht­voorconsultatiebureaus.nl

richten op een aanpak per branche. De huidige middelen binnen Taalkracht voor bedrijven worden met het oog hierop

Stichting Lezen & Schrijven streeft ernaar

benut, aangescherpt en waar nodig geac-

dat consultatiebureaus een permanente

tualiseerd.

rol krijgen in de benadering van ouders over de ontwikkeling van taalvaardigheid.

Taalkracht voor bibliotheken

Met het startpakket Taalkracht voor con-

Doelgroepen:

sultatiebureaus wil de stichting samen

maatschappelijke organisaties.

met andere relevante partijen: Ouders bewust maken van het belang

Voor informatie: www.taalkrachtvoorbibliotheken.nl

van (voor)lezen. Medewerkers in de jeugdgezondheidszorg (JGZ) bewust maken van het

In samenwerking met de Vereniging

effect en de omvang van laaggelet-

Openbare Bibliotheken (VOB) ontwikkel-

terdheid en hen aanspreken op hun rol

de de stichting in 2008 een nieuw

als doorverwijzer naar opleidingen voor

digitaal informatiepakket: Taalkracht voor bibliotheken. Het doel van de website

laaggeletterden. Via de regiotour Taalkracht voor consul­

taalkrachtvoorbiblio­theken.nl is het creë- tatie­bureaus kregen JGZ-medewerkers ren van structurele aandacht voor laagge-

informatie van deskundigen op het

Sander Dekker, wethouder van Onderwijs, Jeugdzaken en Sport gemeente Den Haag

Succes op school en werk begint met drie zaken: taal, taal, taal.

45 gebied van laaggeletterdheid, taalstiTaalkracht voor gemeenten

mulering en gezondheidsvoorlichting. In 2008 zijn alle consultatiebureaus in

Doelgroepen:

Nederland uit­genodigd voor een van de

gemeenten, maatschappelijke

acht bijeenkomsten bij hen in de buurt.

organisaties en provincies. Voor informatie:

Uit een evaluatie onder bezoekers van

www.taalkrachtvoorgemeenten.nl

de regiotour blijkt dat 44 procent van de ondervraagden laaggeletterde ouders eerder herkent. Uit de enquête bleek

De strijd tegen laaggeletterdheid moet

verder dat de bijeenkomsten ertoe

op lokaal en regionaal niveau worden

heb­ben bijgedragen dat de (medische)

gevoerd. Daarom is in het Aanvalsplan

voor­lichting bij de bezoekers van de bij- van het ministerie van Onderwijs, Cultuur eenkomsten nu meer wordt afgestemd

en Wetenschap een belangrijke rol weg-

op het niveau van de ouders (98 procent

gelegd voor de gemeenten. Als lokale

van de ondervraagden). Verder geeft 75

overheid, publieke werkgever, uitvoerder

procent van de ondervraagden aan het

sociale zekerheid en opdrachtgever van

belang van voorlezen altijd te benadrukken.

volwasseneneducatie voeren gemeenten samen met de provincies de regie over

Met deze actie heeft de stichting

lokale en regionale samenwerking op het

slechts 7,5 procent van de consultatie­ gebied van scholing, onderwijs en leesbureaus bereikt. In 2009 wil de stichting

bevordering.

inzetten op een groter bereik. Ook streeft zij ernaar om laaggeletterdheid struc­tureel

De stichting stimuleert gemeenten en

op de agenda te krijgen binnen de jeugd­

provincies om zelf aan de slag te gaan

gezondheidszorg. Naast de consultatie-

met een aanpak. Daartoe werd in 2007

bureaus zelf kunnen brancheorganisaties,

het pakket Taal­kracht voor gemeenten

GGD Nederland, thuis­zorg­organisaties

met bijbehoren­de website taalkracht-

en het ministerie van Volksgezondheid,

voorgemeenten.nl gelanceerd.

Welzijn en Sport daarbij een belangrijke rol spelen. Een eerste stap is gezet: GGD

Gekoppeld hieraan ondersteunde de

Nederland werd in september 2008

stichting 22 gemeenten, drie provincies

Partner van Stichting Lezen & Schrijven.

en zeven regio’s 2 bij het opzetten van een aanpak van laaggeletterdheid. Zo

In 2008 verstuurde de stichting drie

hielp de stichting bij de organisatie van

aanvullingen voor het pakket Taalkracht

startbijeenkomsten voor lokale spelers,

voor consultatiebureaus (De Nationale

maar gaf zelf ook twaalf workshops

Voorleesdagen, gezondheidsvoorlichting

(bewustwording en activering/herkennen

aan laaggeletterde ouders en het voor-

en doorverwijzen). Verder ondersteunde

lezen door laaggeletterde ouders). Het

de stichting bij het gebruik van de media-

meegestuurde presentje van Dick Bruna

campagne Leer lezen en schrijven.

werd beschikbaar gesteld door Uitgeverij Mercis Publishing. Willem Kooijman, Chief Financial Officer Holland Casino

Ruim 1,5 miljoen mensen in Nederland hebben in meer of mindere mate moeite met lezen en schrijven. Je kunt het je haast niet voorstellen in deze tijd. Dit is voor ons voldoende aanleiding om het thema binnen Holland Casino te blijven agenderen.

Dichter van de Zeedijk (57), oud cursist lezen en schrijven, Kenniscentrum Alfabetisering Nederlandssprekenden, Amsterdam

47 De website taalkrachtvoorgemeenten.nl werd in 2008 vaker bezocht dan in 2007.

Taalkracht voor ROC’s

In 2008 had de website 332.967 hits en

Doelgroepen:

10.507 unieke bezoekers. In 2007 waren

onderwijsorganisaties

dit nog 84.836 hits en 3.039 unieke bezoekers.

Voor informatie: www.lezenenschrijven.nl

De website werd gedurende het jaar aangevuld met goede voorbeelden uit

Taalkracht voor ROC’s is ontwikkeld voor

de praktijk. De stichting wil informatie-

docenten en directeuren volwassenen-

uitwisseling tussen gemeenten hiermee

educatie die werkzaam zijn bij de ROC’s.

stimuleren om zo te voorkomen dat zij

Taalkracht voor ROC’s bestaat uit een

het wiel opnieuw uitvinden. Op de web-

map met tips over de aanpak van laag­-

site is in één oogopslag te zien welke

geletterdheid en het werven van cursisten.

gemeenten en provincies laaggeletterd- Zo ontvangen de docenten informatie over heid actief aanpakken. Op 1 december

de mediacampagne Leer lezen en schrij-

2008 gaf dit het volgende beeld: 29 gemeenten en drie provincies maken

ven en de series Lees en Schrijf! en Lees en Schrijf! Taal op je werk.

actief werk van de aanpak van laag­ geletterdheid met zichtbare resultaten. 138 gemeenten en zeven provincies

Met het startpakket Taalkracht voor

hebben een start gemaakt, maar nog

de volwasseneneducatie op de hoogte

geen zichtbare resultaten geboekt. 285 gemeenten en twee provincies zijn

projecten binnen de aanpak van laag­

ROC’s wil de stichting professionals in houden van ontwikkelingen en nieuwe

niet of nauwelijks bezig met de aanpak

geletterdheid op landelijk niveau. Hier-

van laaggeletterdheid.

door kunnen landelijke initiatieven sneller lokale opvolging krijgen.

In 2009 biedt de invoering van de wet Participatiebudget (waarin de geldstro- In het jaar 2008 zijn drie aanvullingen men voor inburgering, re-integratie en

van het pakket verstuurd. In het laatste

samengevoegd

kwartaal van 2008 ontvingen alle bezit-

worden) een uitgelezen kans om de

ters van het startpakket Taalkracht voor

volwasseneneducatie

communicatie richting gemeenten extra

ROC’s een evaluatieformulier. Hieruit

kracht bij te zetten. Alleen dan zullen

bleek dat de informatie nog uitgebreider

gemeenten bewust kiezen voor duur­

en gedetailleerder mag. Tevens wordt

zame participatie en inzetten op het

aandacht ggevraagd voor meer praktijk

verbeteren van de basisvaardigheden

voorbeelden. Op basis van deze infor-

van hun inwoners.

matie ontwikkelt de stichting in 2009 nieuwe aanvullingen.

gemeenten: Alkmaar, Amersfoort, Capelle aan den IJssel, Dalfsen, Dirksland, Eindhoven, Goedereede, Gouda, Hardenberg, Heiloo, Hoekse Waard gemeenten, Hoorn, Leeuwarden, Middelharnis, Nieuwegein, Noord-Beveland, Oostflakkee, Veenendaal, IJsselstein, Zaanstad, Zeist en Zwolle Drie provincies: Drenthe, Friesland en Utrecht Zeven regio’s: De Liemers, Friesland (Noord-west), Hoekse Waard, Midden Holland (ISMH: dertien gemeenten), Noordoost Twente, Stadsregio Rotterdam en Twenterand

2 22

48 Het thema laaggeletterdheid belicht vanuit verschillende invalshoeken De optredens van Prinses Laurentien in verschillende media en bij congressen en symposia blijven onmisbaar. De stichting kijgt hiermee de kans om het thema laaggeletterdheid vaak vanuit een nieuwe invalshoek te belichten en hiermee verschillende doelgroepen te bereiken.

Bedrijven: American Chamber of Commerce (AmCham), 17 januari 2008

Gezondheid: Congres gezondheidsmanagement, 13 maart 2008

Provincie: Werkbezoek Zeeland, 6 oktober 2008

Literatuur: Amsterdam Wereldboekenstad, 23 april 2008

Internationaal: White House Symposium New York, 22 september 2008

49

Brede bekendheid Nederland telt anderhalf miljoen volwas- wijken te verlagen naar tweeëneenhalf sen laaggeletterden. Dit is jarenlang een

jaar en om kinderen die de Nederlandse

onbekende en ook een ongemakkelijke

taal niet goed beheersen bij te spijkeren

waarheid gebleven. Het taboe dat rust

voordat zij naar de basisschool gaan,

op laaggeletterdheid blijft zich, zonder

kwamen vaak terug in de media.

juiste aandacht, voeden. Zolang het probleem onbekend blijft, denken veel

Naast landelijke media-aandacht was er

laaggeletterden dat zij de enige zijn

veel regionale media-aandacht voor

met lees- en schrijfproblemen. Zij zullen

lokale en regionale acties met betrekking

er niet over praten waardoor ook hun

tot laaggeletterdheid.

directe omgeving, maar ook beleids­ makers, niet weten dat laaggeletterdheid

In 2008 werd een aantal onderzoeken

nog zo vaak voor komt. Dit maakt het

over de onderwerpen taal, lezen en schrij-

taboe alleen maar sterker. De enige wijze

ven uitgebracht. Deze publicaties konden

om dit te doorbreken is gerichte en con-

op veel media-aandacht rekenen. Zo was

sistente communicatie naar een breed

er aandacht voor het promotieonderzoek

publiek: maatschappelijke organisaties,

van Judith Stoep naar taalachterstanden

bedrijven, overheid, politiek en onder- bij kinderen, voor het Onderwijsverslag wijsorganisaties. Communicatie is dan

2006/2007 van de Inspectie van het

ook een van de kernactiviteiten van

Onderwijs en voor het rapport van de

Stichting Lezen & Schrijven.

Commissie Bakker. Deze commissie, die

Media-aandacht

participatie, bracht het kunnen lezen en

Om een breed publiek te bereiken is

voren als essentiële vaardigheden om te

het kabinet adviseerde over arbeids­ schrijven in verschillende media naar het belangrijk dat de mediabelangstelling

kunnen (en durven) participeren op de

tonen voor de onderwerpen taal, lezen

arbeidsmarkt en om zichzelf te kunnen

en schrijven. Ook in 2008 gaven de media

ontwikkelen.

aandacht aan het thema laaggeletterdheid in het algemeen en specifieke acti- Opvallend was dat er steeds meer interviteiten van de stichting. De Week

views met Alfabetiseringsambassadeurs

van de Alfabetisering was, net als in voor- in zowel landelijke als regionale media gaande jaren, weer een van de belang- verschenen. Bij het doorbreken van het rijkste instrumenten om media-aandacht

taboe dat rust op laaggeletterdheid

te genereren.

spelen Alfabetiseringsambassadeurs een belangrijke rol. Met hun persoonlijke en

Gedurende het hele jaar was er veel

aangrijpende verhaal stimuleren zij andere

aandacht voor het voorkomen en weg- laaggeletterden een cursus lezen en schrijwerken van taalachterstanden bij jonge

ven te gaan volgen.

kinderen. Zo verschenen artikelen over het convenant dat Sharon Dijksma

Als nieuwsfeiten daartoe aanleiding gaven

(staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur

(zoals de lancering van de campagne

en Wetenschap) in de laatste week van

‘Het begint met taal’ van het ministerie

maart sloot met wethouders van de

van VROM/Wonen, Werken en Integratie,

vier grote steden. Zij spraken af om het

en de lancering van de campagne Neder-

aantal plekken op voorscholen uit te

land Leest) werd de stichting regelmatig

breiden en te verbeteren. Ook het voor-

door media gevraagd om een reactie.

stel om de leerplicht in achterstands­ Dit bood de stichting de mogelijkheid

50 Bijzondere samenwerking spelprogramma Lingo

Lucille Werner, presentatrice, en Gerda Eerdmans, wethouder van Amersfoort, tijdens de live Lingo show op Amersfoort Centraal in de Week van de Alfabetisering

Sipke Jan Bousema, presentator en Hendrik de Kubber, Alfabetiseringsambassadeur, vormden samen een andere team

Dieuwertje Blok, presentatrice en Ton Grooteman, Alfabetiserings­ ambassadeur, tijdens de opname van de speciale Lingo aflevering die werd uitgezonden op Wereldalfabetiseringsdag

Margreet de Vries, directeur Stichting Lezen & Schrijven, wordt tijdens de live Lingo show geïnterviewd door RTV Utrecht

51 om aandacht te vestigen op het belang

in 2007 waren dat er nog 266. Vooral het

van een brede aanpak van laaggeletterd-

grote aantal publicaties in de regionale

heid, waarbij het buiten hokjes denken

media droeg bij aan de score: 244

essentieel is.

in 2008 tegen 171 publicaties in 2007. Landelijk en regionaal besteedden meer

Prinses Laurentien genereerde in 2008

dan dertig radio- en televisieprogramma’s

wederom veel aandacht voor geletterd- aandacht aan laaggeletterdheid. Verder heid. Haar optredens in verschillende

verschenen er die week meer dan 30

media en bij congressen en symposia

artikelen in landelijke dagbladen, zeven

blijven onmisbaar. De stichting krijgt

in publieksbladen en dertien in vakbladen.

hiermee de kans om het thema laagge- Ook op het internet kon het thema laagletterdheid vanuit een nieuwe invalshoek

geletterdheid rekenen op de nodige

te belichten en hiermee vele verschillende

publicaties.

doelgroepen te bereiken. Zo gaf de Prinses in 2008 onder andere interviews aan de

Meer lokale en regionale aandacht was

glossy Catherine, de regionale dagbla-

een van de doelen van de stichting toen

den (GPD), EénVandaag, RTL Boulevard,

zij de opzet van de Week van de Alfabeti-

Libelle, Strijdkreet (van het Leger des

sering wijzigde van een klein aantal grote

Heils) en werkte zij mee aan het pro- landelijke activiteiten naar het stimuleren gramma Max Maakt Mogelijk door te

van lokale organisaties. Maar liefst 95

assisteren bij een lees- en schrijfcursus.

partijen organiseerden ruim 120 activi­

De Prinses hield onder andere toespra- teiten door heel Nederland. Van platteland ken bij een congres over Gezondheids- tot stad. Daarnaast stuurde de stichting management, bij Artsen Jeugdgezond-

een eigen artikel over de aanpak van

heidszorg en MKB-Nederland.

laaggeletterdheid en de Week van de Alfabetisering aan alle huis-aan-huis­

Door een nieuwe samenwerking met

bladen. In het artikel vertelde Hendrik

Uitgeverij Kluwer kreeg de stichting

de Kubber, Alfabetiseringsambassadeur

de kans om in verschillende vakbladen

en Lid van Het Forum AtotZ, over zijn

werkgevers aan te spreken op hun

ervaring­en als voormalig laaggeletterde.

verantwoordelijkheid op het gebied

Het stuk werd in diverse huis-aan-huis-

van laaggeletterdheid. Zo verschenen

bladen gepubliceerd.

er interviews met Margreet de Vries, directeur van de stichting in Manage- Voorafgaand aan de Week publiceerde ment Support, vak­blad Arbo, het tijd- de Geassocieerde Pers Diensten (GPD) schrift Professioneel Schoonmaken, de

een uitgebreid interview met Prinses

Ledenkrant van de Cateringbranche

Laurentien over de aanpak van laag­

(VENECA) en SW Journaal. Holland Casino

geletterdheid. Dit artikel verscheen in

besteedde net als vorig jaar uitgebreid

alle zeventien, bij de GPD aangesloten,

aandacht aan de aanpak van laaggelet-

regionale dagbladen. Hiermee werden

terdheid in hun personeelsblad.

1,7 miljoen krantlezers bereikt.

Media-aandacht

De Week van de Alfabetisering kent een

Week van de Alfabetisering

aantal hoogtepunten die breed in de media

De vierde Week van de Alfabetisering

werden uitgemeten, zoals de aftrap van de

met het motto ‘Geletterdheid raakt ons

Week op maandag 8 september, Wereld­

allemaal’ kon rekenen op veel media-

alfabetiseringsdag. Verschillende media

aandacht. In deze week verschenen er

publiceerden foto’s met onderschriften van

331 nieuwsberichten (print, radio en tv);

de toespraak die Prinses Laurentien hield.

52

Alfabetiseringsambassadeurs Gerrit van Ommering en Yvonne van der Vegt worden geïnterviewd op station Amersfoort Centraal tijdens de Week van de Alfabetisering

Ook de persconferentie van de stichting

verscheen Margreet de Vries op TV Amers-

op woensdag 10 september in pers­ foort. De publiciteitsweek werd afgesloten centrum Nieuwspoort genereerde veel

met een verslag van de Week opgete-

publiciteit. De stichting kondigde aan door

kend door Margreet de Vries in Hollands

te gaan met haar activiteiten tot in ieder

Dagboek van NRC Handelsblad.

geval 2015. Daarnaast presenteerde zij

Websites Stichting Lezen Televisieprogramma’s, radio en geschreven & Schrijven een nieuw initiatief: Het Forum AtotZ.

pers waren aanwezig om hierover te berichten. Prinses Laurentien gaf inter- De website lezenenschrijven.nl is een views aan de televisieprogramma’s RTL

belangrijk communicatiemiddel om het

Boulevard, Eén Vandaag en Blauw Bloed.

publiek te informeren over het thema

Aan het einde van de Week zorgde de

laaggeletterdheid en actuele ontwikke­

Lingo-show ter promotie van de nieuwe

lingen. Naast informatie over laagge­

reeks Leeslichtboeken voor een ander

letterd, Stichting Lezen & Schrijven,

hoogtepunt. Op Centraal Station Amers-

nieuws en activiteiten van de Stichting

foort werd het woordspel live gespeeld

en haar partners, zijn ook verschillende

in het originele decor met presenta­- producten van de stichting te bestellen. trice Lucille Werner. Zowel regionale als landelijke televisie waren aanwezig

In 2008 is het aantal projectensites met

om verslag te doen van dit evenement.

twee uitgebreid: taalkrachtvoorbiblio-

Die avond was Lucille Werner te zien op

theken.nl en weekvandealfabetisering.nl.

SBS6 in het programma Shownieuws en

De in september 2008 gelanceerde web-

53 Websites Stichting Lezen & Schrijven Overzicht van het aantal hits website lezenenschrijven.nl aantal hits x 1000

2004

2005

2006

2007

2008

3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

Overzicht van het aantal hits websites Stichting Lezen & Schrijven

Aantal hits x 1000

2004

2005

2006

2007

2008

Lancering

160

615

1926

2051

3355

mei 2004

7

143

274

264

december 2005

1840

2285

2267

januari 2006

lees-en-schrijf.nu - leerlezenenschrijven.nl*

70

400

67

september 2006

taalkr8.nl

2

7

34

september 2006

taalkrachtvoorgemeenten.nl

85

338

juni 2007

taalkrachtvoorconsulatiebureaus.nl

11

140

december 2007

weekvandealfabetisering.nl

287

juni 2008

taalkrachtvoorbibliotheken.nl

37

september 2008

Websites lezenenschrijven.nl taalkrachtvoorbedrijven.nl mijnabc.nl

* Per 1 juli 2008 is de website lees-en-schrijf.nu overgegaan naar leerlezenenschrijven.nl. Door de overdracht zijn de gegevens van de periode januari - juni 2008 niet langer beschikbaar. De statistieken van 2008 zijn daarom niet volledig en kunnen niet met voorgaande jaren worden vergeleken.

54 site taalkrachtvoorbibliotheken.nl werd

lijk te wijten aan de verschillende door

veel bekeken: gemiddeld 10.000 hits per

NIPO gehanteerde onderzoeksmetho-

maand. De Week van de Alfabetisering

des. In 2006 en 2008 waren dit telefoni-

kreeg in 2008 voor het eerst een eigen

sche enquêtes en in 2007 was dit een

web­­site met alle informatie over de Week,

digitale enquête via internet. Het is

de deelnemers en de activiteiten. Het

daarom betrouwbaarder om de resulta-

gemiddelde aantal maandelijkse hits was

ten uit 2008 af te zetten tegen die uit

in de maanden juli tot en met oktober

2006. Ook dan is de uitkomst overigens

66.000, met als uitschieter 142.000 hits in

enigszins teleurstellend: er is nagenoeg

september tijdens de Week. Ook het aan-

geen groei te zien in de verschillende

tal hits op lezenenschrijven.nl was in sep-

aspecten van bekendheid. Zo denkt nog

tember 2008 bovengemiddeld. Het aan­tal

steeds 46 procent van de ondervraag-

hits was met 36.000 iets hoger dan in

den dat laaggeletterdheid voornamelijk

september 2007 (35.000) toen er nog geen

voorkomt bij mensen met een niet-

website weekvandealfabetisering.nl was.

Nederlandse achtergrond. Een lichte

Daarnaast hebben veel projecten een

stijging (van 35 naar 37 procent) is te

eigen projectensite.

zien in de schatting van het aantal laaggeletterden in Nederland. Opvallend is

Nationale bellijn 0800 - 023 4444

het resultaat van de vraag of men in de afgelopen zes maanden iets gehoord

Mensen die zich willen aanmelden voor

heeft over laaggeletterdheid. Voor de

een cursus lezen en schrijven kunnen terecht bij de nationale bellijn 0800 - 023

Week van de Alfabetisering antwoordde

4444. Daarnaast kunnen mensen het

noeg gelijk aan 2006 toen 54 procent

nummer bellen om werkboeken van de

deze vraag met “ja” beantwoordde). Na

productie Lees en Schrijf! Taal op je werk,

de Week van de Alfabetisering was dit

55 procent hierop bevestigend (nage-

van Stichting ETV.nl te bestellen. De

percentage geste­gen naar 76 procent

mediacampagne Leer lezen en schrijven

(ten opzichte van 69 procent in 2006).

brengt het landelijke nummer onder de

Dit resultaat is opvallend omdat men zou

aandacht. Er is gemiddeld 240 keer per

verwachten dat deze stijging zich ook

maand gebeld met de nationale bellijn. Dit

doorzet in de spontane bekendheid met

is een lichte stijging ten opzichte van vorig

het thema, dit is echter niet het geval.

jaar toen het gemiddelde nog op 118 telefoontjes lag. Ook het aantal werkboe- Dit jaar werd een nieuwe vraag toegeken dat werd besteld, steeg met bijna 60

voegd aan het onderzoek. Op de open

procent. Tussen januari en december wer- vraag naar de redenen waarom mensen den in totaal 36.532 werkboeken besteld.

niet goed mee kunnen komen in de samenleving antwoordde acht procent

NIPO - enquête

als oorzaak ‘spreken geen Nederlands’, drie procent ‘kunnen niet lezen’ en nul

Hoe bekend is het Nederlandse publiek

procent ‘kunnen niet schrijven’. Opval-

met het thema laaggeletterdheid? Om hier

lend is dat men niet spontaan op de

een antwoord op te krijgen onderzoekt

redenen komt die met taalvaardigheid te

TNS NIPO ieder jaar de verschillende

maken hebben. Men zoekt de oorzaken

aspecten die te maken hebben met de

in eerste instantie in de fysieke gesteld-

bekendheid van laaggeletterdheid. De

heid (gezondheid) van mensen en

groei in de bekendheid met het thema

andere randvoorwaarden (handicap,

laaggeletterdheid heeft zich in 2008 niet

financiële situatie).

verder doorgezet. Dit is zeer waarschijn-

55 NIPO-ENQUÊTE: BEKENDHEID MET LAAGGELETTERDHEID Voormeting: Nameting: Nameting: Nameting:

Augustus 2006, 2007 en 2008 September 2006 (een week na de Week van de Alfabetisering) September 2007 (een week na de Week van de Alfabetisering) September 2008 (een week na de Week van de Alfabetisering)

Spontane bekendheid met laaggeletterdheid 1 (in %)

‘06

9

‘07

19 25

17

‘08

13 15

Lezen

In welke groep komt laaggeletterdheid het meeste voor? (in %) 13 14 58

48

32 30

46 16 21

20

Mensen met een lager IQ dan gemiddeld

9 8

Mensen boven de 55

3 4

5 4

2

2 1

2 2

1

1 3

1 1

2

2 3

Dyslectici

19

8 6

4 5

Mensen met een nietNederlandse achtergrond

46

12 14

5 7

Mensen met een lage opleiding

15 18

37 39

Jongeren

3

Overig

2 2

4 3

Weet niet

Geschat aantal laaggeletterden (in %) 9 10

11 11

17 19

16 13

17

13

14 13

14 16

15 16

500.000 - 1 miljoen

17 20

1 miljoen - 1,5 miljoen

15

16

17 21

< 10.000 - 100.000

23 23 35 35

100.000 - 500.000

40 37

29 24

6 7

> 1,5 miljoen

4 4

1 1

Weet niet

Heeft u de afgelopen zes maanden iets gehoord over laaggeletterdheid? (in %) 54

57 69

44

76

39

44 24

27

30 2 1

55 71

4 2

1 0

Ja mogelijk Nee Weet niet

Sinds 2006 onderzoekt NIPO de verschillende aspecten die informatie geven over de mate van bekendheid met het thema laaggeletterdheid bij het brede publiek. Bovenstaande tabel laat zich het beste lezen door de jaren 2006 en 2008 met elkaar te vergelijken. Dit heeft te maken met de onderzoeksmethode. In deze jaren betrof dit een telefonische enquête. In 2007 werd het onderzoek via internet uitgevoerd.

Henk Kesler, directeur betaald voetbal KNVB

Voetbal is een universele taal die iedereen in de wereld begrijpt. De 1.152.00 leden van de KNVB weerspiegelen de samenleving: ook in het voetbal komt laaggeletterdheid en analfabetisme voor. 1

Aan de deelnemers van het onderzoek is gevraagd waar mensen die niet of nauwelijks mee kunnen komen in de samenleving moeite mee hebben. 25 procent van de respondenten noemt spontaan de vaardigheden lezen en schrijven. In augustus 2006 was dit slechts negen procent.

56 Digitale nieuwsbrief

Verder werden 2.241 campagnekaartjes met het nummer van de nationale bellijn

De stichting verspreidt een digitale nieuws-

aangevraagd, 605 campagne posters

brief onder haar Partners, Grondleggers,

Leer lezen en schrijven, 28 displays met

Leden, Donateurs, Vrienden en andere

herkenningswijzers en kaartjes met het

geïnteresseerden. In 2008 verscheen de

0800-nummer, 32 onderzoeken.

digitale nieuwsbrief zes keer en bevatte informatie over activi­teiten, nieuws over

Externe optredens

projecten, een interview met een relatie van de stichting en een overzicht van

De stichting wordt regelmatig uitgeno-

activiteiten over taal, lezen en schrijven.

digd bij organisaties om te spreken over het thema laaggeletterdheid. Door toe-

Informatie aanvragen

spraken, presentaties en workshops wordt de bekendheid met het onderwerp

Stichting Lezen & Schrijven ontvangt

nog meer vergroot. Prinses Laurentien

via de website, telefonisch of per e-mail

sprak onder meer in maart op het con-

regelmatig verzoeken om informatie.

gres

De aanvragen kwamen vanuit ROC’s,

health literacy, in april bij de aftrap van

sociale partners, studenten, bibliotheken,

Amsterdam Wereldboekenstad in Parijs

bedrijven, CWI-kantoren, gemeenten,

over het wereldwijde belang van gelet-

Gezondheidsmanagement

over

zorg­­instellingen, cursisten en particulie- terdheid en in juni tijdens het 100-jarig ren. Deze laatste groep is het laatste jaar

jubileum van de Vereniging Openbare

sterk gestegen. Het betreft dan voor­ Bibliotheken (VOB). Ook sprak ze op de namelijk mensen die zich als vrijwilli- ledenvergadering over het belang van de ger willen inzetten voor laaggeletterden

aanpak van laaggeletterdheid. Ook in het

(in 2008 betrof het ongeveer 40 mensen).

buitenland sprak de Prinses over dit

Het startpakket Taalkracht voor bedrijven

thema. In mei was zij hoofdspreker op

werd 63 keer aangevraagd. Taalkracht

de UNESCO conferentie in Baku, Azer-

voor gemeenten 77 keer, Taalkracht voor

beidzjan en in september was zij uitge-

ROC’s 123 keer en Taalkracht voor con- nodigd door Laura Bush om te spreken sultatiebureaus zeven keer.

op het White House Symposium. Ook spraken de directeur en medewerkers

De vraag naar herkenningswijzers blijft

van de stichting onder meer op de

onverminderd groot. De stichting ontwik-

conferentie Beroepsonderwijs Werkt!,

kelt herkenningswijzers op maat voor

Achmea, CSU, consultatiebureaus en

specifieke doelgroepen: 4.787 algemeen;

Port of Rotterdam.

1.038 artsen; 304 consultatiebureaus; 1.621 bedrijven; 3.292 leerkrachten; 7.000 secretaresses; 106 sociale werkplaatsen; 500 cateringbedrijven; 1.745 baliemedewerkers.

57

Jean-Marc van Tol, stripmaker Fokke & Sukke, lid van Het Forum AtotZ, tekende aan de vooravond van de lancering van Het Forum AtotZ deze strip voor het televisieprogramma De Wereld Draait Door

Inez de Graaff, docent NT1 ROC Midden Nederland

Over laaggeletterdheid moet net zo gemakkelijk gesproken worden als over het weer.

Anouk Kersten (14), leerling Christiaan Huygens College, Eindhoven

59

Financieel overzicht Stichting Lezen & Schrijven financiert

Tevens heeft een belangrijke Donateur,

haar activiteiten door bijdragen vanuit de

die aanvankelijk een groot bedrag leek

private en publieke sector. De inkomsten

toe te zeggen, zich in de loop van 2008

uit de publieke sector vormden dit jaar

teruggetrokken. De stichting hoopt in

71,7 procent van de baten. Dit is een stijging

2009 alsnog concrete afspraken te

ten opzichte van 2007. Dit komt omdat de

kunnen maken met deze Donateur. De

bijdrage van het ministerie van Onderwijs,

rente-inkomsten zijn vijftien procent hoger

Cultuur en Wetenschap gestegen is. Naast

uitgevallen dan begroot.

de bijdrage voor de activiteiten uit het Aanvalsplan van AtotZ betrokken 2006-

De tegenvallende inkomsten hebben een

2010 ontving de stichting dit jaar een

directe invloed op de lasten ten behoeve

aparte bijdrage voor de aanpak Taal in de

van de doelstellingen. Ook deze zijn lager

buurt. De bijdrage werd pas eind novem-

uitgevallen dan begroot. De stichting heeft

ber ontvangen van het ministerie van

een flexibele project kostenstructuur die

OCW waardoor de lasten met name in

is gekoppeld aan de baten.

2009 zichtbaar zullen zijn. De organisatiekosten, die niet aan Bijdragen uit de private sector omvatten

projecten zijn toe te rekenen, zoals per-

vooral giften van bedrijven (Grond­leggers,

soneelskosten, huisvestingskosten en

Leden en Donateurs). Deze middelen

auto­­matiseringskosten, zijn € 66.000 lager

zijn in een aantal gevallen gedeeltelijk

dan begroot. Dit is te verklaren door een

geoormerkt voor specifieke projecten.

wijziging in de interne organisatie, minder

Daarnaast doneren particulieren aan de

interim-medewerkers en minder ziekte-

stichting (Vrienden).

verzuim.

Het overzicht op pagina 58 en 59 biedt

Zoals vorig jaar in het jaarverslag aan­

inzicht in de financiële situatie van de

gekondigd hield de stichting, met het

stichting per 1 december 2008. In het

oog op haar mogelijke opheffing in 2009,

voorjaar van 2009 zal de stichting haar

in 2008 rekening met een vermindering

jaarrekening en de verantwoordings­docu-

van inkomsten in de komende jaren van

menten van het ministerie van Onderwijs,

haar Grondleggers en Leden. Dit is dan

Cultuur en Wetenschap, inclusief verklaring

ook de reden dat de stichting de afgelo-

van de externe accountant, publiceren op

pen jaren heeft toegewerkt naar een

de website lezenenschrijven.nl.

gezonde bestemmingsreserve. In het eerste kwartaal van 2009 zal de stichting

Toelichting op Staat van baten

actief gaan werven voor nieuwe Leden

en lasten

en Donateurs. Mocht dit onverhoopt tot

De inkomsten zijn in 2008 voor het tweede

tegenvallende resultaten leiden dan hoeft

jaar lager uitgevallen dan begroot. Dit is

het dankzij deze reserve niet direct

te verklaren doordat het aantal nieuwe

invloed te hebben op het al dan niet

Leden niet conform de begroting is.

ontplooien van nieuwe activiteiten.

Hans Rijnierse, directievoorzitter Sodexo

In al onze uitingen besteden wij ruim aandacht aan laaggeletterdheid met als doel het onderwerp ‘uit de schaduw’ te halen. Zeker omdat wij zo’n decentraal bedrijf zijn, is het ‘ambassadeurschap’ van medewerkers die een cursus gevolgd hebben absoluut noodzakelijk. Ook hiervoor geldt ‘hoort en zegt het voort’.

60 Balans per 1 december 2008 Activa

01-12-08 31-12-07

Passiva

01-12-08

Vaste activa

Eigen vermogen

Vaste activa

Vrij besteedbaar vermogen 926.635

11.245

af: cumulatieve afschrijving

6.372

375

615.431

6.372

10.870



31-12-07

-

Vlottende activa

Vlottende passiva



Kortlopende schulden

Debiteuren

65.000

101.907

Overige vorderingen nog te ontvangen bedragen 34.544

Crediteuren Egalisatiereserve

9.894

35.981

410.374

25.479

Liquide middelen

Overige schulden en overlopende passiva

Rabobank en kas

Nog te betalen

1.684.845

904.098



bedragen

448.356

380.072

Totaal activa



1.795.259 1.031.484

Specificatie opbouw eigen vermogen



Totaal passiva

1 jan 2008 t/m 1 dec 2008

1.795.259 1.031.484

Begroting 2008

1 jan t/m 31 dec 2007

Vrij besteedbaar vermogen

615.431

615.431

515.185

Toevoeging/onttrekking besteedbaar vermogen

311.204

74.824

100.246

Balans

926.635

690.255

615.431

61 Staat van baten en lasten



1 jan 2008 t/m 1 dec 2008

Begroting 2008

1 jan t/m 31 dec 2007

Baten uit eigen fondsenwerving Subsidie overheden en anderen Toegekende subsidie overheid Af: egalisatiereserve

1.663.147

1.750.984

1.150.00

1.750.984

1.150.00

410.374 1.252.773

Baten Collecten Mailing acties Contributies

458.749

845.000

480.042

Nalatenschappen Loterijen Overige activiteiten Rente baten Totaal baten

34.544

30.000

25.498

1.746.065

2.625.984

1.655.540

Kosten Verwervingskosten Organisatiekosten

4.619

70.539

110.528

Totaal beschikbaar voor doelstelling

1.741.447

2.555.445

1.545.012

Bestedingen Kosten ten behoeve van doelstelling Uitvoeringskosten

1.430.243

2.480.621

1.444.766

2.480.621

1.444.766

Totaal besteed aan doelstellingen

1.430.243

Saldo stichtingsbaten en - lasten

311.204

74.824

100.246

Toevoeging/onttrekking besteedbaar vermogen

311.204

74.824

100.246

62

Bestuur en team Stichting Lezen & Schrijven is een relatief

een bestuursvorm met een Raad van

kleine organisatie. In het verleden is

Toezicht. Binnen dit model wordt het wet-

daarom gekozen om het bestuur en het

telijke bestuur ingevuld door een alge-

toezicht niet op te delen in afzonderlijke

meen bestuur. De huidige directeur zal

organen. In 2008 heeft het bestuur geko-

toetreden tot het bestuur en als bestuurs-

zen om dit met ingang van het jaar 2009

lid de specifieke in de statuten vastge-

alsnog te doen. Reden was de doorstart

legde taak krijgen om leiding te geven

van de stichting en de hiermee parallel

aan het bureau. De Raad van Toezicht

lopende professionalisering van de orga-

houdt integraal toezicht op het beleid en

nisatie. Op deze manier kan de stichting

de algemene gang van zaken in de orga-

nog steeds resultaatgericht en daad-

nisatie.

krachtig haar doelstellingen nastreven. Samenstelling Raad van Toezicht: Om het onderscheid in taken te kunnen waarborgen, had de stichting in 2008 een

Voorzitter

dagelijks bestuur en een algemeen

Alexander Rinnooy Kan

bestuur.

Voorzitter Sociaal-Economische Raad

Het dagelijks bestuur had een twee­

Leden

ledige verantwoordelijkheid. Ten eerste

Wim Deetman

stuurde het aan op het behalen van

voormalig burgemeester van Den Haag,

de doelen die zijn vastgesteld in het

voormalig minister van Onderwijs en

strategisch jaarplan. Daarnaast droeg

Wetenschappen, voormalig Tweede

het de eindverantwoordelijkheid voor

Kamervoorzitter

de dagelijkse leiding. Het algemeen bestuur bepaalde de

Linda Hovius

strategie op lange termijn, de visie en

onafhankelijk adviseur strategie,

het beleid van de stichting. Het stelde

voormalig directie McKinsey

de financiële richtlijnen vast en hield toezicht op de uitvoering van het stra-

Marianne van Leeuwen

tegisch jaarplan.

CEO Reed Business

De directeur had de dagelijkse leiding

Lodewijk de Waal

over het team. Daarnaast was zij verant-

directeur Humanitas,

woordelijk voor het uitvoeren van taken

voormalig voorzitter FNV

die door het bestuur worden gedelegeerd. Dit zijn taken als het opstellen van het

De samenstelling van het nieuwe Bestuur

jaarplan en jaarverslag en het financieel

zal in het eerste kwartaal van 2009 be-

beheer van de stichting. De directeur had

kend worden gemaakt en op de website

formeel geen bestuurlijke verantwoorde-

van de stichting gepubliceerd worden.

lijkheden, die lagen bij het bestuur.

Bestuur en team Toekomst

De samenwerking binnen het bestuur en

In 2009 zal er, conform de Code Goed

samen met het team van de stichting

Bestuur voor Goede Doelen, een nieuw

wordt gekenmerkt door openheid, trans-

model worden ingevoerd om het bestuur

parantie en gezamenlijke verantwoorde-

en toezicht binnen de stichting te regule-

lijkheid. Het huidige bestuur heeft met

ren. De stichting zal overstappen naar

grote betrokkenheid en deskundigheid

63 de stichting in de eerste cruciale jaren van haar bestaan op strategisch niveau

Code Goed Bestuur voor Goede Doelen

aangestuurd. Het bestuur heeft daarmee een essentiële bijdrage geleverd aan de

De stichting onderschrijft de maatschap-

tot nu toe behaalde resultaten van de

pelijk normen voor ‘goed bestuur’. De

stichting. De stichting heeft grote waar-

Commissie Code Goed Bestuur voor

dering voor de persoonlijke en professio-

Goede Doelen (Commissie Wijffels) pre-

nele inzet van alle bestuursleden.

senteerde die normen in juni 2005 in haar advies. Dit bevat belangrijke punten voor

In de zomer van 2008 verliet penning-

onderhoud en versteviging van maat-

meester Olaf Sleijpen het bestuur. Mede

schappelijk vertrouwen in goede doelen-

dankzij zijn financiële expertise werd een

organisaties. Met de opsplitsing tussen

financieel gezonde organisatie overdra-

bestuur en toezicht in 2009 voldoet

gen aan zijn opvolger, Herbert Seevinck.

de stichting aan alle gestelde eisen.

Met een gedreven en professioneel team

Concreet betekent dit: Een formele scheiding tussen het toe-

van medewerkers worden de werkzaamheden en projecten uitgevoerd. Bij de

zicht op en het besturen van de stich-

samenstelling hiervan wordt naar een

ting door het instellen van een Raad

goede balans gezocht tussen inzicht, ervaring, daadkracht en enthousiasme. In

van Toezicht en een algemeen bestuur. Een vastgesteld bestuursreglement.

2008 breidde de stichting het team uit

Een door alle bestuursleden en mede-

met twee nieuwe projectmanagers en

werkers ondertekende gedragscode. Door het bestuur vastgestelde basis-

een nieuwe communicatiemanager.

principes van goed toezicht, bestuur Daarnaast versterkte een aantal freelancers het team tijdens piekperiodes,

en uitvoering. Publicatie van de jaarrekeningen en

zoals de Week van de Alfabetisering.

jaarverslagen van de stichting op de

Als Donateur van het eerste uur leende

website lezenenschrijven.nl (inclusief

het communicatiebureau Pauw, Sanders, Zeilstra van Spaendonck gedurende het

accountantsverklaringen). Openbaarheid van de subsidieaan­

gehele jaar een junior adviseur uit tegen

vragen voor het ministerie van Onder-

een sterk gereduceerd tarief. Het team

wijs, Cultuur en Wetenschap. Publicatie van de verantwoordings­

zet zich samen met de freelancers op zeer betrokken en professionele wijze in

documenten voor het ministerie van

voor de doelstelling van de stichting: een

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

geletterde samenleving.

(inclusief accountantsverklaringen).

64 Dagelijks bestuur 2008 Voorzitter - H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden Prinses Laurentien zet zich al jaren in voor geletterdheid. Dat doet zij vanuit de op­vatting dat geletterdheid een basisvoorwaarde is voor een gezonde, sterke en duurzame samenleving. Prinses Laurentien maakte tijdens haar studie Journalistiek in de Verenigde Staten voor het eerst kennis met mensen die pas op latere leeftijd leerden lezen en schrijven. Na haar studie werkte zij voor CNN Headline News in Atlanta. Jaren later gaf zij in Brussel als vrijwilligster les aan Vlaamse laaggeletterden, en bekleedde zij naast haar professionele werkzaamheden diverse functies op het gebied van Public Affairs en strategische communicatie. In 2003 ontving Prinses Laurentien de ABC-trofee voor haar inzet voor alfabetisering. Op 27 mei 2004 ging op haar initiatief Stichting Lezen & Schrijven van start. Naast haar voorzitterschap van deze stichting is Prinses Laurentien zelfstandig communicatieadviseur. Verder is zij beschermvrouwe van Amsterdam Wereldboekenstad, het Genootschap Onze Taal, Stichting Handicap en Studie en de Nederlandse Luister- en Braille Bibliotheek (NLBB), erevoorzitter van de Vereniging van Openbare Bibliotheken en voorzitter van de Europese Culturele Stichting. In 2006 was zij juryvoorzitter van de AKO-Literatuurprijs 2006. In 2005 was zij beschermvrouwe van het Hans Christian Andersen Jaar in Nederland.

Secretaris - Désirée van Gorp Désirée van Gorp studeerde Rechten aan de Universiteit Leiden en was werkzaam bij de Commissie Mensenrechten van de Verenigde Naties in Genève. In 1991 werd zij hoofd Internationale Zaken van MKB-Nederland. Vanaf 1995 adviseert zij de private en publieke sector over het vertalen van maatschappelijke en politieke vraagstukken in (corporate) strategieën. Van Gorp is sinds 1999 verbonden aan Universiteit Nyenrode als associate professor International Business en directeur van het Nyen­rode Institute for Competition. In 2008 promoveerde zij aan Nyenrode tot doctor in de bedrijfskunde.

Penningmeester – Herbert Seevinck Herbert Seevinck studeerde Bedrijfseconomie aan de Rijksuniversiteit Groningen en rondde in 2000 de postdoctorale controllersopleiding af aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Seevinck begon in 1995 bij Schiphol Group, waar hij tot 2004 diverse functies bekleedde; hij was onder meer directeur van Schiphol Utility Services. Als zelfstandig consultant en later bij APM Terminals International werkte hij tussen 2004 en 2007 aan projecten in onder meer Griekenland en het Midden-Oosten. Hij is sinds 2007 directeur van Mijksenaar, een ontwerpbureau voor bewegwijzering met vestigingen in Amsterdam en New York. Seevinck is als zakelijk adviseur betrokken bij War Trauma Foundation en was tot voor kort lid van de Supervisory Board van African Parks Sudan. In Sudan heeft hij voor African Parks Foundation de operationele opstart gedaan van het marine park Dungonab aan de kust van de Rode Zee. Op 1 juli 2008 trad hij toe tot het bestuur van de stichting.

65 Algemeen bestuur 2008 Vice voorzitter - Alexander Rinnooy Kan Alexander Rinnooy Kan studeerde Wiskunde in Leiden en Econometrie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). In 1976 promoveerde hij aan de UvA tot doctor in de Wiskunde. In de periode hierna was hij van 1986 tot 1989 onder meer rector magnificus van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Van 1991 tot 1996 was hij voor­zitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW. In 1996 stapte hij over naar het bedrijfsleven als lid van de Raad van Bestuur van ING Groep, een functie die hij tot juni 2006 bekleedde. Per 1 augustus 2006 is Alexander Rinnooy Kan benoemd tot kroonlid en voorzitter van de Sociaal-Economische Raad.

Lid bestuur - Eric Merkel-Sobotta Eric Merkel-Sobotta is geboren in de Verenigde Staten en opgegroeid in Duitsland. Hij is sinds 2002 neergestreken in Berlijn, nadat hij vijftien jaar in Brussel en vier jaar in Amsterdam woonde. Hij studeerde Politicologie en Germaanse Taal- en Letterkunde aan de George Washington Universiteit in Washington DC. Daarna werkte hij voor een Duitse stichting in Washington en studeerde vervolgens aan de Katholieke Universiteit Leuven in België (1989: MA in Europese Studies). In Brussel werkte hij voor de Amerikaanse Kamer van Koophandel. In 1993 werd hij directeur European Affairs voor UPS; in 1998 directeur van het communicatieadviesbureau APCO Europe. Van 2002 tot 2005 was hij directeur corporate relations bij Reed Elsevier. Hij is nu werkzaam als executive vice-president corporate communications bij Springer Science+Business Media.

Lid bestuur - Han Heemskerk Han Heemskerk begon zijn loopbaan als redacteur bij Het Financieele Dagblad. Hierna was hij achtereenvolgens hoofd persdienst bij VMF Stork-Werkspoor en hoofd public relations Rabobank Nederland. Na zes jaar hoofd public affairs communicatie Shell Nederland was hij ruim vijftien jaar directeur van het communicatieadviesbureau Publicis Van Sluis Consultants. In de avonduren gaf hij vijf jaar les in communicatiekunde aan de Hogeschool Utrecht. Voorts was hij lid van het hoofdbestuur van D66, gemeenteraadslid in Haarlemmermeer en bestuurslid van de Nederlandse Vereniging voor Public Relations en Voorlichting.

Louise Fresco, hoogleraar UvA, schrijfster, kroonlid SER

Geletterdheid is niet alleen een kwestie van onmiddellijk economisch nut, van banen en scholing. Wie niet kan lezen en schrijven mist zo verschrikkelijk veel van de geweldige, adembenemende ontwikkelingen in onze wereld. Geletterdheid is een venster op cultuur en gedachten, op debat en ontwikkeling.

66 Lid bestuur - Erik Hoving Erik Hoving studeerde Elektrotechniek aan de Technische Universiteit Delft en haalde zijn MBA aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij werkte gedurende enige jaren als management consultant bij Arthur D. Little en Monitor. In die laatste functie kwam Hoving via het Platform Internet voor Alledag in aanraking met laaggeletterdheid in Nederland. Hij is lid van het managementteam van KPN International.

Lid bestuur - Alexandra Jankovich Alexandra Jankovich studeerde Bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarna werkte zij als consultant bij McKinsey & Company. Bij Elsevier Science bekleedde zij verschillende functies met een focus op elektronische uitgaven en marketing. Zij werkte voor Elsevier in New York; in Amsterdam was zij directeur corporate marketing en projectleider van de strategische alliantie tussen Elsevier Science en Microsoft. Tussen 2000 en 2002 was zij managing director Benelux van het internetbedrijf www.lastminute.com. Vanaf 2002 adviseert zij mediabedrijven in binnen- en buitenland op het gebied van strategie, business development en marketing. In 2006 werd zij managing partner van Spark & Co, een strategisch adviesbureau gespecialiseerd in media, telecom en de entertainmentsector.

Directeur – Margreet de Vries Margreet de Vries studeerde, nadat zij de PABO had afgerond, Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden. In Leiden was zij actief in de studentenpolitiek. Tijdens haar studie was zij tevens parttime leerkracht op een basisschool. Zij werkte ruim vijf jaar in diverse functies bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Margreet was onder meer projectleider Jeugdwerkloosheid bij de directie Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en werkte verder bij Primair Onderwijs en Informatiebeleid. Sinds oktober 2004 werkt zij bij Stichting Lezen & Schrijven. Sinds januari 2005 bekleedt zij de functie van directeur. Margreet is lid van de Raad van Advies van het Domein Educatie van ROC Mondriaan in Den Haag en lid van de Raad van Toezicht van Scholengemeenschap Zuidwest in Den Haag.

67 Team Communicatie Renate Engelen Nina Reimert (via Pauw, Sanders, Zeilstra van Spaendonck) Projecten Soler Berk Claire Bonnel Anne Bos Lodewijk van Noort Ilse Pronk Secretariaat Rachida Fethi Tamara Kuijt Freelancers Merijn van Grieken Maaike Linssen Martine van der Pluijm Marijke Tiemersma Door Verbunt Philip Verzellenberg Joep Witteveen

Ed Nijpels, bestuurder, voormalig politicus VVD

Laaggeletterdheid is een grootmaats probleem. We moeten er met elkaar voor zorgen dat laaggeletterden maximaal toegerust de maatschappij in kunnen. Ik zet mij hier graag voor in.

68

Meest gestelde vragen Laaggeletterdheid

In het Verenigd Koninkrijk gaat het om

Hoeveel mensen in Nederland

23 procent van de bevolking. In landen als Canada, de Verenigde

zijn analfabeet?

Staten en het Verenigd Koninkrijk kan

Analfabeten (ongeletterden) zijn mensen

tussen de 20 en 30 procent van de

die helemaal niet kunnen lezen en schrij-

bevolking niet rekenen. In de Verenigde Staten is circa 25

ven. In Nederland zijn dit naar schatting 250.000 mensen. Hiervan is tweederde

procent van de 16 tot 25-jarigen laag-

van Nederlandse afkomst en eenderde

geletterd. Zweden kent het hoogste aantal gelet-

van buitenlandse afkomst.

terde mensen, die dus wel goed kunnen Hoeveel mensen in Nederland zijn laaggeletterd?

lezen en schrijven. Duitsland heeft iets

Anderhalf miljoen Nederlanders van

minder laaggeletterden dan Nederland. In Aziatische, Arabische en Afrikaanse

16 jaar en ouder zijn laaggeletterd. Zij

regio’s komt laaggeletterdheid het

hebben grote moeite met lezen en schrij-

meest voor. De gemiddelde percenta-

ven en zijn niet in staat gedrukte of

ges schommelen er tussen de 40 en

geschreven informatie te gebruiken. Hier-

50 procent. In Zuid-Amerikaanse landen komt laag-

door functioneren zij minder goed in de samenleving, thuis of op het werk. Bron: W. Houtkoop, Basisvaardigheden in Nederland. De ‘geletterdheid’ van de Nederlander: economische, sociale en educatieve aspecten van de taal- en rekenvaardigheden van de Nederlandse beroepsbevolking. Max Goote Kenniscentrum voor Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie, Amsterdam, 2000.

geletterdheid minder vaak voor (tussen de tien en vijftien procent). Bronnen: Pisa, peilingonderzoek naar de kennis en de vaardigheden van vijftien-jarigen in de belangrijkste geïndustrialiseerde landen; CITO; UNESCO Institute for Statistics.

Wie zijn laaggeletterd? Komt laaggeletterdheid overal

Laaggeletterdheid treft alle geledingen

in Nederland even vaak voor?

van de bevolking, of het nu gaat om

Ja. Er zijn variaties in aantallen, maar

mannen of vrouwen, ouderen of jongeren,

overal in Nederland is laaggeletterdheid

werkenden of niet-werkenden.

een probleem met vergelijkbare omvang en gevolgen. Uit onderzoek van Cinop

Op het laagste niveau van geletterdheid

naar de problematiek blijkt dat in de

(IALS niveau 1) functioneert: 36 procent van de mensen die de basis­-

provincie Utrecht naar schatting twaalf procent van de bevolking tussen 15 en 75 jaar laaggeletterd is. In Noord-Brabant

school niet hebben voltooid. 18 procent van de werklozen.

senen tot 65 jaar tot deze groep. Dit geldt

25 procent van de mensen in de WAO. 6 procent van de beroeps­bevolking

ook voor de provincie Zeeland. Ongeveer

(ruim 350.000 mensen van de 6,8

tien procent van de bevolking in de

miljoen werkenden). 7 procent van de jongeren tussen 16 en

behoort dertien procent van de volwas-

provincie Groningen is laaggeletterd. Bron: CINOP, Laaggeletterdheid in de regio

Hoe zit het met laaggeletterdheid buiten Nederland? Laaggeletterdheid is in de meeste Westerse landen een groot probleem. De meeste Europese landen tellen meer laaggeletterden dan Nederland.

24 jaar. 23 procent van de mensen tussen 56 en 65 jaar. 32 procent van de mensen in de laagste inkomenscategorie. Bronnen: W. Houtkoop, Basisvaardigheden in Nederland. De ‘geletterdheid’ van de Nederlander: economische, sociale en educatieve aspecten van

69 de taal- en rekenvaardigheden van de Nederlandse beroepsbevolking. Max Goote Kenniscentrum voor Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie, Amsterdam, 2000. Aukje Smit, Ella Bohnenn, Astrid Hazelzet, Laaggeletterd in het werk, een kwalitatief onderzoek naar lees-, schrijf- en rekentaken in de kenniseconomie, Stichting Lezen & Schrijven, Den Haag, 2006.

Waar lopen laaggeletterden tegenaan? Op het werk hebben laaggeletterden moeite met het: invullen van formulieren; e-mailen; schriftelijk rapporteren; lezen van veiligheidsinstructies; lezen van een memo.

opleiding (bijvoorbeeld vanwege ziekte, lichamelijke handicap, spijbelen, voortijdig schoolverlaten of een reizend bestaan). die op school onvoldoende aandacht en begeleiding kregen. bij wie de vaardigheden zijn weggezakt omdat ze deze onvoldoende (kunnen) gebruiken. die moeite hebben om zich aan te passen aan nieuwe ontwikkelingen, zoals het gebruik van internet, e-mail, geldautomaten en kaartjesautomaten. Als er zoveel laaggeletterden zijn en als het probleem zo groot is, waarom horen we er pas de laatste

In het dagelijkse leven hebben deze

jaren over?

mensen bijvoorbeeld moeite met het: invullen van formulieren zoals bijvoor-

Laaggeletterden: schamen zich omdat het onderwerp

beeld voor zorgtoeslag, kinderopvang of huurtoeslag; lezen van straatnaamborden; voorlezen aan (klein)kinderen; schrijven van een (verjaardags)kaart; geld opnemen bij een pinautomaat;

taboe is. De samenleving schaamt zich. zijn onzeker door negatieve schoolervaringen. hebben weinig vertrouwen in het eigen leervermogen. hebben vermijdings- en compensatie-

opzoeken van vertrektijden van

strategieën ontwikkeld, zoals een goed

de trein; schrijven van een klachtenbrief;

geheugen. hebben ermee leren leven. Lees- en

lezen van recepten uit een kookboek.

schrijftaken hebben ze uitbesteed aan partner, kinderen, familie of vrienden. zijn zich soms niet bewust dat ze een

Hoe ontstaat laaggeletterdheid?

lees- en schrijfprobleem hebben. Een

Wie lopen een verhoogd risico

veelgehoorde uitspraak is: ‘Ik kan wel

om laaggeletterd te worden? Risico is er voor mensen: met algemene leer- en gedragspro­ blemen zoals concentratiestoornissen

lezen, maar ik begrijp het alleen niet.’ weten niet dat ze er iets aan kunnen doen. Ze weten niet dat er speciale cursussen zijn.

en een tekort aan discipline, en met specifieke lees- en schrijfproblemen zoals taalzwakte en dyslexie. een taalachterstand omdat thuis een

Wat kost laaggeletterdheid de maatschappij? De gezondheidszorg is jaarlijks 61 mil-

buitenlandse taal (bijvoorbeeld bij

joen euro kwijt aan laaggeletterdheid.

tweede en derde generatie immigran-

Laaggeletterden maken vaker gebruik

ten) wordt gesproken. die opgroeien in een omgeving zonder

van de gezondheidszorg dan hooggelet-

boeken, kranten en tijdschriften met een problematische thuissituatie.

zekerheid gaat het om 456 miljoen euro,

met groot schoolverzuim en weinig

euro als gevolg van laaggeletterdheid.

terden. Op het terrein van de sociale en justitie betaalt jaarlijks 19,5 miljoen

70 Bron: Wim Groot en Henriëtte Maassen van den Brink, Stil vermogen, een onderzoek naar de maatschappelijke kosten van laaggeletterdheid, Stichting Lezen & Schrijven, Den Haag, 2006.

denkt zelfs meer dan 1,5 miljoen. Zes-

Wat levert het uitbannen van

100.000 en 500.000. Tien procent schat

joen laaggeletterden zijn. 37 procent tien procent denkt tussen de 500.000 en 1 miljoen en dertien procent tussen

laag­geletterdheid op?

dat Nederland tussen de 10.000 en

Het uitbannen van laaggeletterdheid

100.000 laaggeletterden telt.

levert de maatschappij een besparing op van 537 miljoen euro per jaar. Daarnaast zal volledige uitbanning van laaggeletterdheid leiden tot een groei van het

Bron: Bekendheid met laaggeletterdheid, Nipo, Amsterdam 2006 en 2008.

Leesvaardigheid

bruto binnenlands product (BBP) met 10 tot 22 procent.

Hoe presteren kinderen in Nederland

Bron: Wim Groot en Henriëtte Maassen van den Brink, Stil vermogen, een onderzoek naar de maatschappelijke kosten van laaggeletterdheid, Stichting Lezen & Schrijven, Den Haag, 2006.

op het gebied van lezen en schrijven? Uit onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs uit 2006/2007 blijkt dat het aantal kinderen dat de basisvaardig­heden

Neemt het probleem toe of

lezen en schrijven niet beheerst, stijgt.

neemt het af?

Vijftien procent van de vijftienjarigen kan

Beide. Ons leven draait steeds meer om

onvoldoende lezen en schrijven om vol­-

geschreven taal. Mensen worden steeds

waardig deel te nemen in de samen­

vaker geacht zelfstandig keuzes te maken

leving. Op de basisschool beginnen

op basis van geschreven of digitale infor-

de taal­achter­standen en die zetten zich

matie (zoals bij de invoering van het

voort in het voortgezet- en beroeps­

nieuwe zorgstelsel eind 2005). De mate

onderwijs.

waarin iemand toegang heeft tot informatie bepaalt steeds meer zijn of haar

Ongeveer een kwart van de kinderen in

positie in de samenleving. Aan de andere

Nederland begint aan het basisonderwijs

kant groeit het bewustzijn over de pro-

met een taalachterstand die nadelig is

blematiek en zijn er steeds meer organi-

voor hun latere leesvaardigheid. Van de

saties die aan de slag gaan met een

leerlingen in groep drie van het basis­

aanpak. Dit moet op den duur leiden tot

onderwijs kan aan het einde van dat jaar

afname van het aantal laaggeletterden.

tien procent nog niet goed lezen.

Hoe bekend zijn wij met laaggelet-

Zo’n tien procent van de leerlingen uit

terdheid in Nederland? In september 2006 noemde zeventien

groep acht komt met technisch lezen niet verder dan het gemiddelde niveau van

procent van de ondervraagden lees-

groep zes en nog eens vijftien procent

en schrijfproblemen als een oorzaak

blijft steken op het niveau van eind groep

om niet mee te kunnen doen in de

zes. Als ze van de basisschool komen,

samenleving. In september 2008 was dit gedaald naar vijftien procent. 46 procent van de ondervraagden geeft

kunnen deze leerlingen een kinderboek als Pluk van de Petteflet niet lezen.

in 2008 aan dat laaggeletterdheid het

De groep kinderen die thuis nooit leest,

meest voorkomt in de groep ‘mensen

is in vergelijking met andere landen zeer

met een niet-Nederlandse achtergrond’.

groot: 42 procent versus een internatio-

In 2006 was dit ook 46 procent.

naal gemiddelde van 32 procent.

Twintig procent van de ondervraagden schat in dat er tussen de 1 en 1,5 mil-

Bronnen: Onderwijsverslag 2006/2007, Inspectie van het Onderwijs.

71 Dr. Michael Martin en Dr. Ina Mullis, Progress in International Reading Literacy Study, PIRLS 2006 Opportunities for early literacy development: Evidence for home and school support, Dr. J.M.G.M. Stoep, Nijmegen 2008.

Stichting Lezen & Schrijven

Ik wil Lid, Partner of Donateur worden, is dit mogelijk? Organisaties en instanties kunnen zich op verschillende manieren aan de stichting verbinden, als Lid, Partner of Donateur. Voor informatie kunt u contact opnemen via 070 - 302 26 60 of mailen

Wanneer en door wie is de stichting

naar [email protected].

opgericht? Stichting Lezen & Schrijven begon op

Ik wil als organisatie een project

27 mei 2004. De stichting is een initiatief

beginnen, kan dit?

van H.K.H. Prinses Laurentien der Neder-

Als u een project wilt beginnen, kunt u

landen; zij is tevens voorzitter. Op 10 september 2008 heeft Stichting Lezen &

contact opnemen met Lodewijk van Noort, projectmanager, 070 - 302 26 60

Schrijven bekendgemaakt dat zij met haar

of mailen naar [email protected].

activiteiten tot in ieder geval 2015 zal

Hij kan u een advies geven. Op lezenen-

doorgaan.

schrijven.nl treft u een overzicht van de projecten aan.

Wat is Het Forum AtotZ? Het Forum AtotZ is een onafhankelijk

Dyslexie

en informeel platform dat bestaat uit 28 prominente Nederlanders, die een

Mijn kind is dyslectisch kan de stich-

toonaangevende rol spelen op hun vak-

ting mij helpen?

gebied. Zij zijn begaan met maatschap-

Er zijn instanties die gespecialiseerd

pelijke ontwikkelingen zonder partijdig te

zijn in het geven van voorlichting over

zijn en erkennen het belang van geletterdheid. Het Forum AtotZ brengt jaar-

dyslexie. U kunt zich richten tot de help­desk Dyslexie via 0900 - 202 00 65.

lijks de AtotZ Agenda uit. Hiermee zullen

U kunt ook kijken op de website steun-

zij een constructieve en verfrissende

puntdyslexie.nl.

bijdrage leveren aan de aanpak van laaggeletterdheid in Nederland. Voorzitter

Overige vragen

van Het forum is Frits van Oostrom (vooraanstaand schrijver, wetenschap-

Ik wil een werkstuk maken voor

per). Leden van Het Forum zijn:

school over laaggeletterdheid,

Nurten Albayrak-Temur, Peter Bakker,

heeft u hier informatie over?

Frans Bauer, Hans de Boer, Daphne

Op onze website lezenenschrijven.nl

Deckers, Wendy van Dijk, Adriaan van

staat bij ‘laaggeletterdheid’ meer over de

Dis, Huub van Doorne, Rabbijn Raphael

omvang van het probleem. Ook kunt u

Evers, Louise Fresco, Inez de Graaff,

kijken op de website alfabetisering.nl of

Pieter van den Hoogenband, Yvon

basisvaardigheden.nl. Voor specifieke

Jaspers, Tania Kross, André Knottnerus, Hendrik de Kubber, Paul de Leeuw, Paul

vragen kunt u bellen met de stichting via 070 - 302 26 60 of uw vraag mailen aan

van Loon, Ed Nijpels, André Rieu, Paul

[email protected].

Rosenmöller, Paul Scheffer, Raymond Spanjar, Naema Tahir, Humberto Tan, Jean-Marc van Tol en Paul Witteman.

72

Afkortingen en definities Alfabetiseringsambassadeurs

Lees- en schrijfcursisten en oud-cursisten die een communicatietraining hebben gevolgd, om als ervaringsdeskundigen aan anderen te kunnen vertellen hoe belangrijk het is om een cursus lezen, schrijven en/of rekenen te gaan volgen. Het zijn vaak ex-laaggeletterden.

CED-groep

Centrum Educatieve Dienstverlening,



schoolbegeleidingsdienst

CINOP

Centrum voor Innovatie van Opleidingen

CPNB

Stichting Collectieve Propaganda van



het Nederlandse Boek

CWI

Centrum voor Werk en Inkomen

EZ

Ministerie van Economische Zaken

Geletterdheid

Het beheersen van lees- en schrijfvaardigheden op een dusdanig niveau dat iemand zelfstandig kan functioneren in de maatschappij, thuis of op het werk.

Geletterdheidsketen

Laaggeletterdheid kan alleen worden voorkomen en verminderd door een brede aanpak. Dit betekent dat iedereen in deze zogenoemde ‘geletterdheidsketen’ zijn verantwoordelijkheid moet nemen: overheden, politieke organisaties, bedrijven, maatschappelijke organisaties en onderwijs­ instanties.

IALS Gezondheidsvaardigheden

International Adult Literacy Survey Gezondheidsvaardigheden zijn de individuele competenties die nodig zijn om goed met gezondheid en ziekte om te kunnen gaan.

JGZ

Jeugdgezondheidszorg

Ketenaanpak

Laaggeletterdheid kan alleen opgelost worden als wij ons richten op zowel het voorkomen als het verminderen van laaggeletterdheid. Dit betekent dat wij met de bestrijding van laaggeletterdheid moeten beginnen bij jonge kinderen (en hun ouders), dat taal en geletterdheid de hoogste prioriteit moet hebben in het onderwijs, dat werkgevers hun laag­ geletterde werknemers scholen en dat volwassenen laaggeletterden de mogelijkheid kennen om op latere leeftijd nog te leren lezen en schrijven.

73 Laaggeletterdheid

Het beheersen van lees- en schrijfvaardigheden op een dusdanig niveau dat iemand niet in staat is zich te ontwikkelen of om te functioneren in de maatschappij thuis en op het werk.

Manuscripta

Een boekenevenement waarmee de opening van het boeken­ seizoen wordt ingeluid. Het evenement wordt georganiseerd door de CPNB

MBO

Middelbaar Beroepsonderwijs

NT1

Nederlands als eerste taal - dit wordt vaak gebruikt als benaming van een lees- en schrijfcursus voor Nederlands­ sprekende laaggeletterden.

NT2

Nederlands als tweede taal - dit wordt vaak gebruikt als benaming voor een lees- en schrijfcursus voor niet-Nederlandssprekenden of voor mensen die een inburgeringscursus volgen.

OCW

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

PISA

Programme for International Student Assessment

ROC

Regionaal Opleidings Centrum

Verankering van de aanpak

Om geletterdheid op de lange termijn uit te kunnen bannen is permanente aandacht nodig. Dit kan alleen gerealiseerd worden als bedrijven, maatschappelijke organisaties, onderwijsorganisaties en individuen blijven samenwerken en hun verantwoordelijkheid oppakken, ook over de grenzen van hun organisatie.

Vmbo-school

School voor Voorbereidend Middelbaar Beroepsonderwijs

VNO-NCW

VNO – Verbond van Nederlandse Ondernemingen NCW – Nederlands Christelijk Werkgeversverbond



Samen vormen zij de Vereniging VNO-NCW

SVB

Sociale Verzekeringsbank

SZW

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

VOB

Vereniging Openbare Bibliotheken

VNG

Vereniging Nederlandse Gemeenten

Wmo

Wet maatschappelijke ondersteuning

74

Colofon © Stichting Lezen & Schrijven Den Haag, januari 2009 Uitgave: Stichting Lezen & Schrijven Foto´s: Nanning Barendsz, Peter Boer, Sebastiaan ter Burg, Capital Photo’s, Peter Fransz, Dirk Jan Gjeltema, Sicco van Grieken, Chris van Houts, Leendert Jansen, Hans Koorman, Jan Paul Kuit, Jan Luursema Fotografie, Jeroen Mantel, Neofoto 2008, Nick van Ormondt, Rens Plaschek Fotografie, Sjaak Ramakers, Roland J. Reijnders Redactie: Van Grieken Tekst Vormgeving: LaMarque, Amsterdam Druk: Koninklijke De Swart, Den Haag Stichting Lezen & Schrijven Lange Voorhout 19 2514 EB Den Haag Telefoon: 070 - 302 26 60 Fax: 070 - 302 26 61 E-mail: [email protected] Website: www.lezenenschrijven.nl KvK: 27263438 Rabobank: 16.21.52.256 Directeur: Margreet de Vries Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de directeur van Stichting Lezen & Schrijven.

Gerda Havertong, actrice en kunstenares

Leren lezen is een levenslange beloning!