Cijfers en feiten van het familiebedrijf 10 jaar onderzoek onder familiebedrijven
Voor eventuele fouten of onvolkomenheden in deze publicatie kunnen auteur en uitgever niet aansprakelijk worden gesteld. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. © 2002 BDO Accountants & Adviseurs ISBN 90 73412 56 0
Cijfers en feiten van het familiebedrijf 10 jaar onderzoek onder familiebedrijven Door Dr. Roberto H. Flören
Inhoudsopgave Voorwoord ......................................................................................................... 7 Inleiding ................................................................................................................ 8
Deel 1 Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7 Hoofdstuk 8
Deel 2 Hoofdstuk 9 Bivalentie 1 Bivalentie 2 Bivalentie 3 Bivalentie 4 Bivalentie 4 Bivalentie 5 Bivalentie 6 Bivalentie 7 Bivalentie 8 Bivalentie 9
....................................................................................................................
Wat is een familiebedrijf? ................................................................ De kracht van het familiebedrijf ........... ...................................... Aantal familiebedrijven en economisch belang ........... Kenmerken bedrijf ........................................... ...................................... Kenmerken familie ........................................... ...................................... Kenmerken eigendom ................................... ...................................... Sterkten van familiebedrijven ...................................................... Zwakten van familiebedrijven ......................................................
.................................................................................................................
De bivalentie van het familiebedrijf ...................................... De ondernemer ................................................... ...................................... Strategie en cultuur ......................................... ...................................... Personeelsbeleid ............................................... ...................................... Opvolging (1) ......................................................... ...................................... Opvolging (2) ......................................................... ...................................... Communicatie ....................................................... ...................................... Balans tussen bedrijf en familie ........... ...................................... Financiën ................................................................... ...................................... Eigendom ................................................................. ...................................... Corporate governance ................................... ......................................
Deel 3
9 10 12 14 16 18 20 22 24
27 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48
........................................... ......................................
51 52
Aanbevelingen ..................................................... ...................................... Literatuur ........................................................................................................ Dankwoord ............................................................... ...................................... Over BDO Accountants & Adviseurs . ......................................
54 56 58 59
.................................................................................................................
Hoofdstuk 10 Fiscale knelpunten
Inhoudsopgave figuren Deel 1 Figuur 1 Figuur 2 Figuur 3 Figuur 4 Figuur 5 Figuur 6 Figuur 7 Figuur 8 Figuur 9 Figuur 10 Figuur 11 Figuur 12 Figuur 13 Figuur 14 Figuur 15 Figuur 16 Figuur 17 Figuur 18
Deel 2 Figuur 19 Figuur 20 Figuur 21 Figuur 22 Figuur 23 Figuur 24 Figuur 25 Figuur 26 Figuur 27 Figuur 28 Figuur 29 Figuur 30 Figuur 31 Figuur 32
...............................................................................................................................................................................................................................
Oude en nieuwe definitie van het familiebedrijf ................................................................................................................... Concentrische cirkels van het familiebedrijf .............................................................................................................................. Driecirkelmodel van het familiebedrijf ........................................................................................................................................... Driedimensionaal ontwikkelingsmodel van het familiebedrijf .................................................................................. Aantal familiebedrijven in Nederland ............................................................................................................................................. Kenmerken die wijzen op een hoge graad van familiebedrijven binnen de bedrijfstak ................... Het belang van familiebedrijven voor de Nederlandse economie ....................................................................... Vergelijking van omzetgroei bij familiebedrijven en niet-familiebedrijven ten tijde van economische groei .................................................................................................................................................................... Vergelijking historie familiebedrijven en niet-familiebedrijven .............................................................................. Aantal jaren dat directeur de leiding in handen heeft ..................................................................................................... Voorkeur voor familiebedrijven bij samenwerkingsverbanden met buitenlandse partners ........... Generatie familie aan de leiding van het familiebedrijf ................................................................................................. Activiteiten van de meewerkende partner in het familiebedrijf .............................................................................. Rollen van de meewerkende partner in het familiebedrijf ........................................................................................... Betrokkenheid kinderen bij het familiebedrijf ........................................................................................................................ Aantal aandeelhouders bij familiebedrijven ............................................................................................................................. Beleid van familiebedrijven met betrekking tot verkoop van aandelen .......................................................... Ondernemingsvorm van het familiebedrijf .................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................
Bivalenties van het familiebedrijf ....................................................................................................................................................... Externe barrières voor familiebedrijven ........................................................................................................................................ Enkele karakteristieken van de directeur in het familiebedrijf ................................................................................ Werkgelegenheid voor familieleden in familiebedrijven ............................................................................................... Opvolgingsalternatieven bij familiebedrijven .......................................................................................................................... De OASE van het familiebedrijf ............................................................................................................................................................ Het regelen van de opvolging in familiebedrijven .............................................................................................................. Voorbereiding van het opvolgingsproces in familiebedrijven ................................................................................... Redenen voor directeuren voor uitstel opvolging volgens de opvolger ........................................................... Twijfels bij opvolgers in familiebedrijven .................................................................................................................................... Personen waarmee de directeur over vermogensplanning en erfgoed heeft gesproken ................... Meest voorkomende spanningen tussen bedrijfs- en familiebelangen in het familiebedrijf ........ Invloed van familiebelangen op bedrijfsbeslissingen ...................................................................................................... Financiën en het familiebedrijf ..............................................................................................................................................................
9 11 11 13 13 15 15 15 15 17 17 17 19 19 19 19 21 21 21
27 29 29 31 35 37 37 37 37 39 39 41 43 43 45 5
Figuur 33 Belang belastingbesparing en familieverhouding ................................................................................................................. Figuur 34 Overdracht vermogen door de directeur ....................................................................................................................................... Figuur 35 Overdrachtswaarde ten opzichte van de reële waarde van de aandelen bij agrarische en niet-agrarische familiebedrijven ................................................................................................................................................... Figuur 36 Opvolging in eigendom bij familiebedrijven ............................................................................................................................. Figuur 37 Vergelijking aanwezigheid commissaris bij familiebedrijven en niet-familiebedrijven naar aantal werknemers ................................................................................................................................................................................ Figuur 38 Rolvervulling van de commissaris bij het familiebedrijf .................................................................................................
6
45 45 47 47 49 49
Voorwoord
I
In Nederland wordt steeds duidelijker dat familiebedrijven een grote bijdrage leveren aan de economische ontwikkeling. Bedrijven die soms al vele eeuwen lang hun artikelen produceren en verkopen. Ze zijn uitgegroeid tot gerenommeerde bedrijven die zijn overgegaan van de ene naar de andere generatie. Veel families hebben kans gezien om internationaal opererende bedrijven op te bouwen. Met succes hebben zij gebruik weten te maken van de inherente krachten en de betrokkenheid van de families en te laveren tussen de eisen van goed ondernemerschap en de belangen en emoties van familieleden.
bedrijf, de hand in eigen boezem steken. Het niet of te laat oppakken van de opvolgingsproblematiek is een kwalijke zaak. Ook onvoldoende transparantie, waardoor een waas van geheimzinnigheid ontstaat, belet een positief imago. Zeker in de huidige arbeidsmarkt een belangrijk nadeel. Maar ook de overheid maakt het niet altijd gemakkelijk voor familiebedrijven. De onderneming in familieverband wordt soms onevenredig zwaar belast, waardoor families soms niet meer in staat zijn om het bedrijf voort te zetten. De aanbevelingen richting overheid aan het eind van deze uitgave onderstreep ik dan ook van harte.
Hoewel familiebedrijven, zo laat dit naslagwerk ook zien, van groot economisch belang zijn, is er toch relatief weinig gestructureerde informatie beschikbaar. En als familiebedrijven halen we bij lange na niet ons ‘fair share’. De meeste ruimte in de media wordt besteed aan de beursgenoteerde en grote internationale ondernemingen. Daarom is deze compacte uitgave met veel zinvolle informatie over familiebedrijven een nuttig naslagwerk. Iedereen die betrokken is bij het familiebedrijf en er meer over wil weten zou deze gegevens bij de hand moeten hebben.
Uit het bovenstaande moge duidelijk zijn, dat ik verheugd ben dat BDO Accountants & Adviseurs opdracht heeft gegeven aan Universiteit Nyenrode om dit naslagwerk op te stellen. Het bevat concrete gegevens en nuttige aanbevelingen. Als voorzitter van FBNed, de Vereniging Familiebedrijven Nederland, spreekt een dergelijk onderzoeksresultaat mij zeer aan. FBNed streeft er naar dat Nederlandse familiebedrijven hun kennis en ervaringen uitwisselen om zo hun ondernemingen te versterken. Maar ook het bijdragen aan een beter imago van het familiebedrijf als belangrijke en stabiele ondernemingsvorm is een doelstelling van onze vereniging. Dit naslagwerk is niet alleen voor onze leden interessant maar voor alle ondernemers, opvolgers en andere betrokkenen bij het familiebedrijf.
Het is van belang om de kracht en de sterke aspecten van het familiebedrijf overzichtelijk in kaart gebracht te zien en te onderkennen. Op deze wijze kunnen bedrijven, maar ook dienstverleners, de overheid en de media, deze kanten van het familiebedrijf beter belichten en waar nodig stimuleren. Daarnaast worden ook aanbevelingen gedaan om het familiebedrijf nog sterker te maken. Deels moeten families, betrokken bij hun
drs. P. J. J. M. Swinkels voorzitter Raad van Bestuur Bavaria N.V. voorzitter FBNed, Vereniging Familiebedrijven Nederland
7
Inleiding
H
Hoewel de aandacht in de media en in de politiek vaak uitgaat naar grote ondernemingen als trekkers van de nationale economie, is voor de groei van welvaart en werkgelegenheid een ander segment van groter belang: dat van de middelgrote bedrijven. Enerzijds weten deze bedrijven in tijden van economische voorspoed hun activiteiten snel uit te breiden, anderzijds leggen ze een grote mate van aanpassingsvermogen aan de dag in tijden dat de conjunctuur minder florissant is. Deze flexibiliteit doet zich bij uitstek voor bij een belangrijke categorie in dit segment, namelijk het familiebedrijf. Ondernemingen in handen van een familie, die met veel inzet, vakmanschap en een diepgewortelde verbondenheid worden gedreven. In het middensegment van het Nederlandse bedrijfsleven bestaat maar liefst 60 procent van de ondernemingen uit dergelijke familiebedrijven. Familiebedrijven zijn bijzonder. Veelal wordt van generatie op generatie met hart en ziel gebouwd aan het levenswerk van diezelfde generaties. Vaak met dezelfde problemen als die bij andere bedrijven. Maar even zo vaak met specifieke uitdagingen, bijvoorbeeld op het vlak van directie-opvolging, overdracht van eigendom of financiering. BDO Accountants & Adviseurs is in haar branche marktleider voor het Nederlandse middenbedrijf. Wij
8
beschouwen het daarom als een belangrijke taak om familiebedrijven zo te ondersteunen dat mede op basis daarvan de continuïteit van deze ondernemingen beter gewaarborgd kan worden. Om dat goed te kunnen doen is inzicht in het reilen en zeilen van deze groep bedrijven onmisbaar. Sinds 1993 brengen wij, in samenwerking met Universiteit Nyenrode, de specifieke kenmerken van Nederlandse familiebedrijven systematisch in kaart door een jaarlijks onderzoek. Naast algemene karakteristieken zijn daarbij in de loop van de afgelopen tien jaar diverse specifieke onderwerpen aan bod gekomen, bijvoorbeeld: de rol van de partner van de directeur, de overgang naar een nieuwe generatie, strategische planning, erfgoedstrategie, groei van het bedrijf, communicatie en internationalisatie van het familiebedrijf. Op basis van dit jarenlange onderzoek presenteren wij u in deze jubileumuitgave een uniek overzicht van alle nationaal en internationaal relevante cijfers en feiten over het familiebedrijf. Namens al onze accountants en adviseurs wens ik u veel nut en genoegen toe bij het raadplegen ervan. A. P. H. (Ton) Rutgrink RA voorzitter Raad van Bestuur BDO Accountants & Adviseurs
Deel 1
Hoofdstuk 1 ▪ Wat is een familiebedrijf?
Hoofdstuk 1
Wat is een familiebedrijf? Een derde generatie familie-ondernemer: ‘Nee meneer, wij zijn geen familiebedrijf. Wij opereren internationaal’.
E
Er zijn net zo veel definities van familiebedrijven als dat er onderzoekers zijn. Een zorgvuldige definitie van het familiebedrijf is dan ook van groot belang. In Nederland wordt voornamelijk een door Flören afgeleide definitie van de London Business School gebruikt ( Figuur 1). Volgens deze definitie is 83% van alle bedrijven een familiebedrijf. Voor juridisch en fiscaal gebruik is deze definitie juist, maar gezien de hoogte van het percentage kan men zich afvragen of de resultaten op basis van deze definitie daadwerkelijk weergeven hetgeen met familiebedrijf bedoeld wordt. Bijna alle bedrijven zijn dan een familiebedrijf. Een mogelijkheid is om aan de ondernemers zelf te vragen of hun bedrijf een familiebedrijf is. Slechts 59% van de ondernemers vindt zelf dat zij een familiebedrijf zijn, terwijl volgens Thomassen bij bedrijven waar een opvolging heeft plaatsgevonden 93% van de opvolgers hun bedrijf als een familiebedrijf beschouwt. Helaas is zelfevaluatie niet het beste criterium voor het formuleren van een definitie. Veel ondernemers karakteriseren zichzelf en hun bedrijf niet als familie-ondernemer en familiebedrijf, terwijl veel van de unieke sterkten en problemen van familiebedrijven ook voor deze ondernemers en hun bedrijven gelden. Toch mag het duidelijk zijn dat de oorspronkelijke definitie te ruim is. Een parallel met Amerikaans onderzoek is behulpzaam. Volgens Shanker en Astrachan is 21 tot 92% van alle bedrijven een familiebedrijf. Door de bandbreedte is dit een niet-werkzame statistiek. Toch is hun onderbouwing dege10
lijk. Zij menen dat er verschillende graden van familiebedrijven zijn en illustreren dit met drie concentrische schillen ( Figuur 2). Hierdoor ontstaan een ruime, een reële en een krappe definitie van het familiebedrijf. Voor Nederland betekent dit dat de buitenste schil de ruime Flören-definitie voorstelt: 83% van alle bedrijven is een familiebedrijf. Echter alle startende bedrijven en alle bedrijven met één directeur-grootaandeelhouder zonder enige betrokkenheid van andere familieleden vallen eveneens hieronder. Bij deze bedrijven zijn de typische familiebedrijfkenmerken nauwelijks aanwezig. De binnenste schil is een (te) krappe definitie van het familiebedrijf. In Nederland heeft Hulshoff een variant hiervan gedefinieerd. In de binnenste schil is een bedrijf alleen een familiebedrijf als ten minste de tweede generatie al is bereikt en een meerderheid van het management uit familieleden bestaat, terwijl de familie ook een meerderheid van de aandelen bezit. In Nederland is dit ongeveer 22% van alle bedrijven. De middelste schil vertegenwoordigt die familiebedrijven waar bedrijfsbelangen, familiebelangen en eigendomsbelangen elkaar daadwerkelijk beïnvloeden. De nieuwe, reële definitie die is geïntroduceerd in het proefschrift van Flören vertegenwoordigt familiebedrijven in de middelste schil ( Figuur 1). Deze bedrijven bestaan veelal langer of er werken meer familieleden of de familie heeft invloed op belangrijke strategische besluiten. In Nederland voldoet 55% van alle bedrijven aan de criteria van de middelste schil. De middelste schil benadert het beste wat een
Hoofdstuk 1 ▪ Wat is een familiebedrijf?
familiebedrijf zo kenmerkend maakt. Het is gewenst dat onderzoekers in vervolgonderzoek gebruik maken van deze nieuwe definitie. Een bijkomend voordeel is dat deze definitie redelijk gemakkelijk meetbaar is in een vragenlijst.
Figuur g 1
In deze uitgave is het helaas nog niet mogelijk om alle cijfers op de nieuwe definitie te baseren, daar een aantal gegevens afkomstig is uit onderzoeksbestanden waarbij essentiële informatie ontbreekt die noodzakelijk is voor de toepassing van de nieuwe definitie.
Oude en nieuwe definitie van het familiebedrijf j
Oude d
Nieuwe definitie (Flören, 2002) één van de volgende
di
twee van de volgende
i
di
it i
ld t
én familie;
familie;
éé familie.
een meerderheid of ten minste twee leden van de ondernemingsleiding zijn afkomstig uit één familie.
Echter indien het bedrijf minder dan tien jaar geleden is opgericht, dient in het bedrijf ten minste één familielid van de directeur werkzaam te zijn of eigendom te hebben.
che cirkels van het familiebedrijf
Enige betrokkenheid
• Oprichter/ Nazaat leidt het bedrijf
• Juridische controle over eigendom Meer dan 1 managementpositie 55%
11
Hoofdstuk 2 ▪ De kracht van het familiebedrijf
Hoofdstuk 2
De kracht van het familiebedrijf Mw. J. van den Boer: ‘Professionaliteit en kwaliteit staan voorop. Zes à zeven jaar geleden stond het familiebedrijf voor kneuterig, tuttig. Die tijd is gelukkig voorbij.’ (Forum, maart 1999)
A
Al vele generaties lang zijn families in staat geweest om zakelijk zeer succesvol te zijn. De bezieling van deze ondernemende families bepaalt in grote mate de concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven. Toch pleitten economen en bedrijfskundigen tot het midden van de jaren tachtig voor een snelle afschaffing van het familiebedrijf. De emotionaliteit behorend bij het ondernemerschap in familiebedrijven stond volgens hen goede, rationele besluitvorming in de weg. Zij vonden het zaak voor ieder familiebedrijf om zo snel mogelijk ‘professioneel management’ in te schakelen en de familie-invloeden te beperken. Tegenwoordig is echter wel gebleken dat deze zienswijze totaal voorbij gaat aan de kracht van het familiebedrijf, zijn unieke karakter, de motivatie van ondernemers en hun familie en belangrijker nog: de werkelijkheid. Deze werkelijkheid is dat er zeer veel florerende familiebedrijven in Nederland zijn, variërend van een klein familiebedrijf, waar vader en zoon gezamenlijk een bakkerij hebben, tot neven en nichten die een groot detailhandelconcern leiden. Niet alleen in Nederland is meer dan 55% van de bedrijven een familiebedrijf, maar over de gehele wereld nemen familiebedrijven een dominante positie in. Voorts behoort meer dan een vijfde van alle Nederlandse familiebedrijven met 50 werknemers of meer tot de tien grootste bedrijven in de wereld in hun specifieke bedrijfstak, terwijl meer dan een kwart tot de tien grootste binnen Europa behoort. De kracht van het familiebedrijf wordt bepaald door de wederzijdse beïnvloeding van bedrijfsbelangen, familiebe12
langen en eigendomsbelangen ( Figuur 3). In niet-familiebedrijven zijn deze in essentie onverenigbare systemen onafhankelijk van elkaar. In het familiebedrijf overlappen ze elkaar niet alleen, maar zijn ze ook nog eens onderling afhankelijk. De combinatie van rationaliteit, emoties, financiële onafhankelijkheid en ondernemersgeest bepalen de unieke positie van het familiebedrijf. De verstrengeling van de verschillende belangen kan echter ook leiden tot problemen. Zo kunnen de belangen van het bedrijf en de familie conflicteren of kan verwarring ontstaan doordat betrokkenen zich onvoldoende bewust zijn van hun verschillende rollen of onduidelijk zijn welke belangen zij vertegenwoordigen. In deze situaties kunnen conflicten ontstaan en kan de kracht van het familiebedrijf tevens zijn ondergang betekenen. Het driecirkelmodel geeft een goede indruk van de wederzijdse beïnvloeding van verschillende belangen. Het doet echter geen recht aan de verschillende fasen die bedrijven, families en aandeelhouders doorlopen. Families kunnen bijvoorbeeld worden onderscheiden in de fase van een jonge bedrijfsfamilie tot een familie waarin opvolging plaats gaat vinden. Gersick et.al. hebben daarom het driedimensionale ontwikkelingsmodel gepresenteerd ( Figuur 4). Zij onderscheiden drie verschillende soorten familiebedrijven: ▪ individuele directeur-grootaandeelhouder, ▪ samenwerking tussen broers en zussen, en ▪ een neven-en-nichten-consortium.
Hoofdstuk 2 ▪ De kracht van het familiebedrijf
Alle drie de soorten behoren tot het familiebedrijf, toch hebben ze ieder ook specifieke kenmerken en uitdagingen. Zo zal de verdeling van de eigendom en de communicatie lastiger zijn bij een neven-en-nichten-consortium, terwijl
het familiebedrijf met een individuele directeur-grootaandeelhouder kwetsbaar kan zijn door de afhankelijkheid van de ondernemer.
Eigendom
Familie
Bedrijf
Figuur 4
Driedimensionaal ontwikkelings
Samenwerkenn generaties
Start
Man/Vrouw M /V als l partners
Expansie/ p Professionalisering ring
Kinderen tredeen toe tot het beddrijf d
Gersick et al (1997)
Directeur-grootaandeelhouder Broers en zussen als partners
13
Hoofdstuk 3 ▪ Aantal familiebedrijven en economisch belang
Hoofdstuk 3
Aantal familiebedrijven en economisch belang Ondernemer: ‘Als er zo veel familiebedrijven zijn, waarom weten er dan zo weinig adviseurs wat er daadwerkelijk speelt in ons bedrijf?’
E
Een schatting van het aantal familiebedrijven in Nederland is uiteraard afhankelijk van de eerder geschetste discussie over de definitie van het familiebedrijf. Het aantal familiebedrijven met werknemers kan dan ook variëren van 76.000 tot 289.000. In dit hoofdstuk wordt uitgegaan van de middelste schil, waarbij de nieuwe definitie van het familiebedrijf gehanteerd wordt.
Uit Figuur 5 blijkt dan dat 55% van alle bedrijven in Nederland een familiebedrijf is, hetgeen neerkomt op ruim 194.000 familiebedrijven in Nederland. Opvallend hierbij is dat ook onder de grote bedrijven, met meer dan 100 werknemers nog circa 45% een familiebedrijf is. Het is van belang dit te onderkennen, omdat veel mensen familiebedrijven verwarren met bedrijven in het midden- en kleinbedrijf. Het percentage familiebedrijven in het kleinbedrijf is lager vergeleken met het middenbedrijf. In de berekeningen in deze uitgave is de agrarische sector niet inbegrepen, tenzij dit uitdrukkelijk vermeld staat. Uit onderzoek van Flören (2002) blijkt dat 96% van alle land- en tuinbouwbedrijven een familiebedrijf is. Hierbij is echter geen onderscheid gemaakt in grootte van het bedrijf gebaseerd op het aantal werknemers. Inclusief de agrarische sector betekent dit dat meer dan 55% van alle Nederlandse bedrijven een familiebedrijf is. Familiebedrijven kunnen in alle branches worden gevonden. Uit het voorbeeld van de land- en tuinbouw blijkt wel dat familiebedrijven dominanter zijn in bepaalde branches. 14
Belangrijke kenmerken die wijzen op een hoge graad van familiebedrijven binnen de bedrijfstak staan in Figuur 6 vermeld. Voorbeelden van zulke bedrijfstakken zijn onder meer de horeca, voedingsindustrie, metaal- en elektrobedrijven, installatiebedrijven, garagebedrijven, schilders- en transportbedrijven. Maar ook in een branche als de informatietechnologie en onder reclame- en communicatiebureaus zijn al veel familiebedrijven succesvol. Het is moeilijk om precies te berekenen welk gedeelte van de werkgelegenheid familiebedrijven voor hun rekening nemen. Flören heeft in 1998 op basis van de oude definitie berekend dat familiebedrijven ruim 40% van de private werkgelegenheid verzorgen ( Figuur 7). Dit is een voorzichtige schatting, daar MKB-Nederland stelt dat het middenen kleinbedrijf alleen al 60% van de werkgelegenheid levert. Indien deze berekeningswijze wordt gevolgd, neemt het familiebedrijf waarschijnlijk 50% van de private werkgelegenheid voor zijn rekening. Volgens de Europese Commissie herbergt het familiebedrijf het grootste potentieel voor banencreatie en banenbehoud. De bepaling van het aandeel dat familiebedrijven in het Bruto Nationaal Product hebben is nog lastiger. Flören heeft in 1998 berekend dat familiebedrijven verantwoordelijk zijn voor 54% van de Toegevoegde Waarde (bruto, basisprijzen). Dit lijkt aan de hoge kant gezien de voor de berekening noodzakelijke aannames. In Figuur 7 staat de meest waarschijnlijke bandbreedte waarin het aandeel van familiebedrijven zich begeeft.
Hoofdstuk 3 ▪ Aantal familiebedrijven en economisch belang
Belangrijker nog dan de daadwerkelijke percentages is de stabiliserende rol die familiebedrijven hebben voor de Nederlandse economie. Voor veel familiebedrijven blijkt het streven naar continuïteit en het vinden van een gezonde balans tussen bedrijfs- en familiebelangen belangrijker te zijn dan het streven naar groei of winstmaxi-
Figuur 35
malisatie. Uit onderzoek van Flören in 1994 blijkt dat familiebedrijven in Nederland dan ook minder hard groeien dan niet-familiebedrijven ( Figuur 8). Echter in perioden van recessie zijn familiebedrijven veel stabieler dan niet-familiebedrijven en zijn familiebedrijven minder snel geneigd om personeel te ontslaan.
Aantal familiebedrijven in Nederland
amiliebedrijven voor de Nederlandse economie
Bron aantal bedrijven: CBS (2000)
Percentage familiebedrijven
Aantal familiebedrijven
1
50
1
1
T
40 30 20
Familiebedrijven
Aantal bedrijven
Meest waarschijnlijke Me w j bandbreedte a d
Aantal werknemers
10 Figuur 6 Kenmerken die wijzen op een hoge graad van familiebedrijven binnen de bedrijfstak
0
Figuur 8 Vergelijking van omzetgroei bij familiebedrijven en niet-familiebedrijven ten tijde van economische groei
51%
49%
Familiebedrijven
61%
39%
Niet-familiebedrijven 15
