CeBIT Beurs in rustiger vaarwater. Technologie. Praktijk. Actueel. Meer zicht op onduidelijkheden frequentiediscussie

Vakblad voor mobiele communicatie in de openbare orde & veiligheidssector en het bedrijfsleven

Jaargang 31, april 2010

Technologie Meer zicht op onduidelijkheden frequentiediscussie

Praktijk Kennemerland boekt primeur met moderne communicatiecontainer

Actueel C2000 kan pacemaker storen

CeBIT 2010 Beurs in rustiger vaarwater

Abonneer nu op

en mis geen nummer van hét vakblad voor mobiele communicatie in de openbare orde & veiligheidssector en het bedrijfsleven

Verbinding voor slechts € 54,95 per jaar? Wilt u een abonnement op

(incl. 6% BTW)

Mail uw persoonsgegevens naar

[email protected]

Verbinding april 2010

Terugkeer

Inhoud

redactioneel | inhoud

Trend Cirkels zijn perfect rond, dat is algemeen bekend. De mooiste dingen in het leven zijn daarom ook rond, uit een soort van eerbetoon aan de cirkel. Twee jaar geleden nam ik afscheid van Verbinding, omdat het blad werd verkocht aan een andere uitgeverij. Zo gaan die dingen. Ik wenste de nieuwe hoofdredacteur succes en ging verder met mijn andere taken. Maar de tijd staat niet stil en de hoofdredacteur werd uitgever en de nieuwe hoofdredacteur ging hoofdredacteur zijn bij een ander tijdschrift. En zo kwam de voormalige hoofdredacteur, die inmiddels uitgever was geworden, bij mij langs om te zien of er niet iets te regelen was met mij en Verbinding. En zo keerde ik terug op het oude nest en was de cirkel rond. Maar genoeg over mij. Hoe is het met u? Uit betrouwbare bron heb ik vernomen dat u nog min of meer de oude bent. De professional die zich bezig houdt met communicatietechniek, hetzij voor de publieke zaak, dan wel in bedrijven waar het de moeite loont zich bezig te houden met grootschalige communicatiesystemen. Ook heb ik, tevreden bladerend in twee jaargangen van uw lijfblad, geconstateerd dat Verbinding nog steeds de diepte in gaat, als het gaat om de trends, technieken en achtergronden van uw vak. Dat is mooi. En dat zal ook met de nieuwe, oude hoofdredacteur niet veranderen. Tetra blijft een van onze speerpunten, al zal gepaste ruimte worden gemaakt voor nieuwe technieken als LTE, hspa en meer van dat fraais. U zult de bekende namen bij de artikelen blijven zien, en misschien ook een paar nieuwe. Maar u zult, hoe dan ook, uzelf en uw werk blijven herkennen in Verbinding. Marcel Debets Hoofdredacteur

3

CeBIT 2010: rustiger vaarwater Technologie

C2000 stoort mogelijk patient-elektronica Praktijk

Gestolen auto’s opgespoord met gps Technologie

Frequentiediscussie volop losgebarsten Praktijk

Nieuwe CoPI-container Kennemerland

9 14 17 20 24

En verder Kort Nieuws

4

Productnieuws

28

Column

34

René Frederick: Worldmexit?

Wilt u uw bedrijfsgegevens plaatsen in Verbinding én uw logo op de homepage van verbinding.nl? Voor tarieven en reserveringen kunt u contact opnemen met: Kyra Veenhuijsen Tel: 023-5714745 E-mail: [email protected]

Meld je nu aan voor de nieuwsbrief van Verbinding Kijk op www.verbinding.nl!

4


kort nieuws

Onderzoek:

MKB laat kansen liggen op het gebied van VoIP De economie kruipt langzaam maar zeker uit het dal, maar toch blijft het verminderen van de uitgaven ook de komende jaren een prioriteit voor het midden- en kleinbedrijf. Door gebruik te maken van Voice over IP kunnen ondernemers de kosten voor telefonie fors terugdringen. Bovendien stelt VoIP hen in staat om de performance van de organisatie te verbeteren. Toch heeft het MKB VoIP tot op heden nog niet echt omarmd. Onderzoek, in opdracht van softwaredistributeur Portland Europe, constateert dat de vraag naar op software gebaseerde telefoonsystemen binnen het MKB sterk toeneemt. Het MKB associeert VoIP vaak met grote ondernemingen, complexe producten en forse investeringen. Hierdoor verdiepen ondernemers zich onvoldoende in de mogelijkheden die deze technologie hen te bieden heeft. De komst van op software gebaseerde telefooncentrales kan hier verandering in brengen, doordat het niet langer noodzakelijk is om te investe-

ren in traditionele hardware en VoIP ook voor kleinere ondernemingen een aantrekkelijk alternatief wordt. Kostenbesparing is echter niet de enige reden om de overstap te maken naar VoIP. Het onderzoek beschrijft de vier belangrijkste redenen waarom MKB’ers kiezen voor VoIP: • Mobiliteit voor werknemers: mobiliteit wordt voor medewerkers steeds belangrijker. VoIP maakt telewerken mogelijk, waardoor medewerkers vanaf iedere locatie kunnen werken. • Betere klantenservice: door een koppeling te maken tussen het CRM-systeem en de VoIPtelefooncentrale wordt het eenvoudiger om contact te onderhouden met klanten en prospects, waardoor de dienstverlening aanzienlijk kan worden verbeterd. • Flexibiliteit: personeelsleden kunnen van werkplek veranderen zonder dat wijzigingen in de bedrading of de configuratie nodig zijn. Voor ondernemingen die snel groeien blijkt dit een belangrijke reden om de keuze te maken voor VoIP. • Hogere productiviteit: de productiviteit van medewerkers neemt toe doordat zij meer mogelijkheden tot hun beschikking hebben op het gebied van Unified Communications en andere mogelijkheden die hun dagelijkse werkzaamheden eenvoudiger maken. “Wij merken dat veel MKB’ers nog een drempel over moeten voordat ze zich realiseren dat het implementeren van VoIP eigenlijk een hele snelle manier is om een kostenbesparing te realiseren”, stelt Kim van Brugge, directeur bij Portland. “Traditionele aanbieders van VoIP-diensten hebben jarenlang het MKB links laten liggen en hierdoor is ten onrechte het beeld ontstaan dat deze technologie niet geschikt is voor het MKB.”

KPN stapt naar rechter over 2,6 GHz veiling in Nederland KPN stapt naar de rechter over de opzet van de veiling van 2,6 GHz spectrum in Nederland. Hoewel KPN in zijn frequentieplanning rekening houdt met de voorwaarden van de veiling is het bedrijf van mening dat deze onnodig inefficiënt is opgezet. KPN vindt dat “bij een eerlijke verdeling van de frequenties alle spelers gelijke kansen moeten hebben om voldoende spectrum te verwerven om de voordelen van technologische vernieuwing optimaal aan hun klanten te bieden”. In de huidige veilingopzet is dit niet het geval, betoogt het

bedrijf; mogelijke nieuwe toetreders mogen veel meer ruimte verkrijgen in vergelijking met bestaande mobiele operators, waaronder KPN. “Het is niet aangetoond dat deze mate van overheidsinterventie nodig is in een markt met nu al vele mobiele dienstenaanbieders, hoogwaardige diensten en internationaal bezien lage prijzen.” KPN is voorstander van nieuwe spelers die de markt duurzaam stimuleren, maar vindt dat de huidige veilingregels dit onvoldoende waarborgen.


5

IPBrick nu ook in Nederland Vanaf begin dit jaar is IPBrick in Nederland verkrijgbaar. Dit is een volledig geïntegreerd serversysteem waarmee organisaties een Unified Communications-oplossing in huis halen. Het bestaat uit een internetserver, een communicatieserver en een geavanceerde telefoonserver. Het systeem heeft een eenmalige aanschafprijs en werkt dus niet op basis van licenties. VoIP- en ICTspecialist SIPTIQUE is exclusief dealer van IPBrick, een van oorsprong Portugees product. Volgens de dealer maken verschillende organisaties in Nederland inmiddels gebruik van het serversysteem.

Meteo Hardenberg toont P2000 meldingen in Google Maps De weer- en nieuwssite www.meteohardenberg.nl heeft P2000, het landelijke alarmeringssysteem voor brandweer en politie, geïntegreerd met Google Maps. Hiermee zijn op straatniveau voor heel Nederland P2000-meldingen te bekijken. Nog gedetailleerder zijn beelden te bekijken met Google Street View, waarmee 360 graden-panoramafoto’s te bekijken zijn. Street View is sinds begin maart voor bijna heel Nederland beschikbaar. De dienst van Google wordt inmiddels voor verschillende toepassingen gebruikt. Ook Meteo Hardenberg zegt de dienst te gaan gebruiken en met P2000 te gaan integreren. Ook nieuw op de site is de mogelijkheid voertuigen die in actie zijn op foto te zien. Op die manier kan iedereen bij elke melding zien met welk voertuig de brandweer uitrukt en op welke locatie het incident zich afspeelt.

ITU roept Iran op storingen op EUTELSAT te staken De ITU Radio Regulations Board heeft Iran eind maart opgeroepen te stoppen met de interferentie van radiosignalen van satellietnetwerken van de Europese satellietprovider EUTELSAT. EUTELSAT maakte de storingen op de satellieten op de posities 9E, 13E, 21.5E and 25.5E bij de ITU aanhangig. De Radio Regulations Board concludeerde daarop dat inderdaad sprake was van ernstige hinder en storingen, in strijd met de Radio Regulations Nr 15.1. Onderzoek toonde tevens aan dat deze interferentie afkomstig is van de Islamitische Republiek Iran. Volgens rapporten van de Franse radioautoriteiten, die optreden namens EUTELSAT, zijn de storingen al geruime tijd aan de gang, waardoor de werking van diverse satelliettransponders en kanalen ernstig wordt gehinderd. Iran zegt niet te weten waardoor de storingen worden veroorzaakt.

West Midlands Police kiest voor H3C enterprise netwerk-oplossing 3Com kondigt aan dat West Midlands Police, een politiekorps in GrootBrittannië, een H3C enterprise-netwerkoplossing heeft geselecteerd voor het verbeteren van diensten voor het publiek en interne gebruikers. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de nieuwe H3C S5800 flex chassis-switches. De West Midlands Police verwerkt gemiddeld 2000 telefoontjes per dag. Omdat het politiekorps gebruik wil maken van nieuwe mogelijkheden als live video streaming voor het briefen van medewerkers, is een grotere capaciteit en meer flexibiliteit nodig. Het netwerk van de West Midlands Police, dat bestaat uit H3C- en 3Com-switches en oplossingen van andere leveranciers, wordt beheerd met behulp van H3C’s Intelligent Management Center.

Verschillende leveranciers werken aan LTE-picocell AirWalk Communications, leverancier van op IP gebaseerde CDMA cellulaire radionetwerkapparatuur, is een samenwerkingovereenkomst aangegaan met Mindspeed Technologies en Aricent voor het ontwikkelen van een LTE-picocell. De LTE-picocell die momenteel in ontwikkeling is maakt gebruik van Mindspeed’s Transcede draadloze basisbandprocessor en daarbij behorende componenten. Daarnaast wordt een softwareoplossing van Aricent gebruikt voor het leveren van een robuust platform.

6


Metro in Glasgow kiest Sepura De metro-onderneming in Glasgow, (SPT), heeft Sepura geselecteerd voor de levering van TETRA-portofoons voor het digitale communicatiesysteem in de ondergrondse. De nieuwe radio’s vormen een integraal onderdeel van het nieuwe TETRA-systeem, dat de verouderde analoge infrastructuur moet vervangen. Sepura werkte samen met diverse partners voor de realisatie van de het complexe project. Arqiva was verantwoordelijk voor de treinradio en de communicatiebeheersystemen. Het Duitse Schnoor leverde een speciale interface die het mogelijk maakt te schakelen tussen oproepen en aankondigingen in de trein. Een derde partner, Zetron, leverde de technologie voor de aanraakschermen in de controlekamer. De afdeling Operations (treinen en depotopzichters) maken gebruik van Sepura SRH terminals, evenals stations- en onderhoudspersoneel. SRG-terminals zijn geïnstalleerd in de treinen zelf. Ze zijn

gemonteerd in een nis in elke cabine en zijn verbonden met elk ander onderdeel in de cabine. Alle machinisten zijn bovendien uitgerust met handheld TETRA-radio’s, zodat ze in direct contact staan met het Control Centre, voor de ondersteuning van normale operationele taken, maar ook bij incidenten waarvoor ze zich op het spoor moeten begeven of buiten de cabine. SPT koos voor Sepura omdat deze eenvoudig in gebruik zijn, ontworpen voor bediening met een enkele knop, een zeer toegankelijke noodknop hebben, en in diverse posities op het lichaam gedragen kunnen worden, zegt Paul Smith van SPT. Jonathan Hamill, Business Development Manager van Sepura, is blij met de applicatie van TETRA in het metrosysteem van Glasgow: “De komst van Tetra in de transportsector is een grote stap voorwaarts voor de digitale communicatietechnologie. Met SPT als voorbeeld, wordt het

a d v e r t e n t i e

gemakkelijker om de voordelen van TETRA in bedrijfskritische systemen te tonen.” SPT Glasgow Subway vervoert jaarlijks meer dan 13 miljoen passagiers en is een essentieel onderdeel van de transportinfrastructuur van Glasgow. De eerste lijn werd geopend in 1896; de laatste modernisering dateert van 1979.


Medisch alarmeringssysteem van Philips Philips heeft Lifeline met AutoAlert geïntroduceerd. Dit is een geavanceerd medisch alarmeringssysteem dat automatisch een val kan detecteren. De oplossing beschikt over een hulpknop in de vorm van een hanger, die automatisch een hulproep kan verzenden wanneer een val is gedetecteerd en een oudere niet in staat is zelf op de hulpknop te drukken.

Ouderen leven langer en blijven steeds langer zelfstandig wonen. Het zelfstandig wonen kan echter problematisch worden wanneer ze ten val komen. Onder ouderen is een val de hoofdoorzaak van niet-fatale verwondingen en ziekenhuisopnames evenals van aan letsel gerelateerd overlijden. Bijna 50 procent van de ouderen die zijn gevallen, kunnen zonder hulp niet meer overeind komen. De zorg en behandeling van complicaties ten gevolge van een val kosten de gezondheidszorg veel geld en hebben een negatief effect op de kwaliteit van leven van ouderen. Volgens de fabrikant is uit laboratoriumonderzoek gebleken dat het apparaat een val detecteerde met een nauwkeurigheid van 95 procent. Bovendien is het aantal valse meldingen volgens Philips zeer laag. Het systeem wordt vooralsnog alleen in Noord-Amerika op de markt gebracht.

30 jaar IEEE 802 LAN/MAN Standards Committee Het Institute of Electrical and Electronic Engineers (IEEE) 802 LAN/MAN Standards Committee viert zijn 30ste verjaardag. De organisatie werd in maart 1980 opgericht om uitwisselbare netwerkstandaarden voor computers en kantoorapparatuur te realiseren. Sindsdien was het comité steeds betrokken bij belangrijke innovaties op het gebied van koper- en glasvezelnetwerken en draadloze technieken voor lokale, regionale en kleinschalige netwerktoepassingen. Zonder ‘IEEE 802’ zouden belangrijke technieken die we dagelijks gebruiken, zoals e-mail, vermoedelijk nooit zo snel en zo breed zijn toegepast. IEEE 802 begon met een destijds vernieuwende standaard voor een local area network (LAN) voor gedeelde lokale communicatie tussen apparaten van verschillende fabrikanten. Het portfolio is in de afgelopen drie decennia uitgebreid naar meer dan 100 innovatieve standaarden voor bestaande en opkomende technieken en toepassingen, zoals LAN’s, WiFi,

Bluetooth en WiMAX. De organisatie heeft er mede aan bijgedragen dat deze technieken breed beschikbaar, betaalbaar, betrouwbaar en veilig zijn. Om de verjaardag van de organisatie te vieren, heeft het IEEE een aantal evenementen op de planning staan, waaronder de introductie van een retrospectief van 802-standaarden. Daarnaast brengt de organisatie een overzicht uit van de impact die de standaarden hebben gehad op de markt.

7

Trafficmaster introduceert International Rescue Trafficmaster introduceert International Rescue, een smartphoneapplicatie binnen de Trafficmaster Companionsuite met reisdiensten, op de iPhone. De dienst levert reisexperts die 24 uur per dag kunnen helpen bij noodgevallen. De teams zijn in meer dan veertig landen gestationeerd. De applicatie is beschikbaar in de iTunes-winkel. Met International Rescue wordt de reiziger met persoonlijke assistenten van Trafficmaster verbonden. De assistenten hebben toegang tot lokale teams in verschillende landen en kunnen een verbinding verzorgen tussen de reiziger, een ambassade, de politie, grenspolitie en OOV-diensten als een ambulance of brandweer. De dienst is eerder al beschikbaar gemaakt voor smartphones op basis van BlackBerry, Symbian en Windows.

Nieuwbouw ROC Leiden live te volgen via mobiele camera’s Naast het station Lammerschans in Leiden wordt het nieuwe onderwijscomplex voor het ROC Leiden en het Da Vinci College gebouwd. Omdat de betrokkenen het bouwproces voor verschillende doelgroepen zichtbaar wilden maken, ontstond het idee om hoge resolutie-IP-camera’s te installeren. Mobotix-partner AnyWi heeft drie camera’s geïnstalleerd om de nieuwbouw live te volgen. Het nieuwe onderwijscomplex heeft een oppervlakte van 40.000 vierkante meter en bestaat uit vijf torens die met stalen bruggen worden verbonden. Behalve twee eenvoudig te installeren camera’s op aangrenzende daken is een camera in een bewegende bouwkraan aangebracht. Omdat daarin geen bekabeling was aan te leggen, moest dit met behulp van een draadloze netwerkverbinding gebeuren. De beelden zijn dag en nacht te bekijken op www.nieuwbouwrocleiden.nl/webcams.

8


Mobile Call Recording nieuw in Nederland

Het opnemen van telefoongesprekken is al jaren gebruikelijk bij onder andere financiële instellingen, call- en contactcenters en overheidsinstanties. Omdat steeds vaker met mobiele toestellen wordt gebeld, ontstaat nu ook steeds meer vraag naar de mogelijkheid mobiele telefoongesprekken op te nemen. Technisch is dit nu eenvoudig mogelijk. Mobile Call Recording biedt de mogelijkheid om alle inen uitgaande telefoongesprekken van een mobiele telefoon op te nemen. Vandaag de dag wordt er meer gebeld met de mobiele telefoon dan met de vaste lijn. Onderzoeken wijzen uit dat dit percentage op dit moment boven de 70% ligt en dat het de

Nieuwe technologie voor gezondheidszorg op afstand

komende tijd flink zal toenemen. Accountmanagers, vertegenwoordigers, directeuren, notarissen, advocaten, ZZP-ers, accountants, de zorgsector, de bouw, autohandelaren en nog veel meer groepen communiceren al voornamelijk via de mobiele telefoon. Dankzij de call recording-oplossingen van OrcaGroup zijn de opnamen gemakkelijk als e-mail terug te vinden of via het web op te zoeken. Er zijn oplossingen voor hosted en on-premises mobile call recording. OrcaGroup biedt geïnteresseerden de mogelijkheid de oplossing voor Nokia-toestellen een week gratis uit te proberen. De mobile recording-oplossing is onder andere ook geschikt voor de Blackberry en de iPhone.

Nieuwe technologie voor optische migratie naar 40G Tijdens de Optical Fiber Communication Conference in San Diego heeft Nokia Siemens Networks een nieuw platform gedemonstreerd: de hiT 7300 40G-transponder. Met deze nieuwe optische netwerktechnologie kunnen serviceaanbieders snel overschakelen op optische 40G-netwerken om het

toenemende aantal toepassingen dat vel bandbreedte verbruikt aan te kunnen. Er komt steeds meer vraag naar mobiele bandbreedte door slimme apparaten en nieuwe internettoepassingen. Om meer capaciteit te kunnen benutten, willen veel aanbieders overschakelen op 40G. De nieuwe 40G-trans-

ponder maakt dit gemakkelijker omdat deze kosten voor operators beperkt. Volgens de fabrikanten is hun nieuwe platform eenvoudiger te installeren dan bestaande systemen. Het platform kan bovendien gebruikmaken van de bestaande netwerkstructuur, zodat de investering beperkt kan blijven.

Tijdens de conferentie Healthcare Information and Management Systems Society (HIMSS) 2010 in Atlanta, kondigt Cisco de beschikbaarheid van Cisco HealthPresence aan. Deze nieuwe, geavanceerde telemedicine-technologie is gebaseerd op Cisco’s TelePresencetechnologie en verbindt patiënten op afstand met artsen voor medische zorg. HealthPresence moet HD-video, audio en medische gegevens op zo’n wijze combineren dat de patiënt, ongeacht de locatie of afstand, het consult ervaart als een persoonlijk artsenbezoek. Met HealthPresence belooft de fabrikant verder te gaan dan de traditionele telemedicine-technologie, die zich vooral richt op de beperkingen rondom de fysieke toegang tot medische zorg. De technologie houdt ook rekening met de schaarste en werkdruk onder medisch personeel, samenwerking tussen zorgverleners, uitwisseling van medische gegevens en het actief betrekken van patiënten bij medische consulten. HealthPresence combineert twee technologieën van Cisco: TelePresence en Unified Communications. Doordat het gebruikmaakt van HD-camera’s en elektronische medische hulpmiddelen, speelt afstand niet langer een rol. Door de combinatie van elektronische hulpmiddelen kunnen patiënten bovendien nog eenvoudiger een interactieve rol innemen. Zo is het mogelijk de eigen hartslag te horen en mee te kijken bij onderzoeken als KNOcontroles. Daarnaast kunnen meerdere partijen deelnemen aan consulten, van huisartsen en specialisten tot familieleden en verzorgers, zodat de complete behandeling gestructureerd kan worden besproken en op elkaar wordt afgestemd. De units zijn beschikbaar voor vaste locaties of als mobiele cabines voor op locatie bij patiënten met beperkte mobiliteit.


9

trend

CeBIT 2010 uitgehypet

Wedloop tussen standaarden en bedrijven in rustiger vaarwater

De afgelopen jaren was de CeBIT nogal eens het toneel van overdreven promotieacties van en stammenstrijd tussen grote telecomsuppliers en standaarden. Dit jaar leek een van de grootste ict-beurzen uitgehypet. Er werd minder luid geroepen wie of wat de beste was, bijvoorbeeld Wimax of LTE. Wimax was sowieso nauwelijks aanwezig. Ook de telecom- en navigatiesector lijkt in rustiger vaarwater te zijn gekomen na een fusie- en overnameronde. Evert Schut en Peter Duin, vts Politie Nederland afdeling Research en Innovatie, namen een dag polshoogte en delen hun ervaringen. Door Peter Duin en Evert Schut

Een bezoek van een dag naar een van de grootste beurzen in Europa levert niet meer dan een impressie op. Het is een soort steekproef, want een uur per hal betekent soms even stilstaan, soms een praatje, en vooral veel kijken. Een hal is op zich al meer informatie dan een mens kan verwerken en opslaan. Van een bezoek aan de dertig hallen van de CeBIT neemt ieder het zijne mee naar huis. Evert Schut en Peter Duin, vts Politie Nederland afdeling Research en Innovatie, gingen voor de veiligheidssector en beperkten zich daarom tot de hallen die relevant zijn voor veiligheidswerkers in Nederland. Een voorstudie leverde zeven hallen op met relevante informatie, wat voor een bezoek van een dag ook nog keuzen per hal betekende.

Twee gekleurde brillen Evert Schut had als aandachtsgebieden wireless, alternatieve bediening en automotive (ict in auto’s) gekozen en heeft ook de hal met onderzoek naar de toekomst bezocht. ‘In mijn

10


achterhoofd speelde verder de vraag: hoe kunnen deze technieken bijdragen aan het verminderen, stoppen, liefst heterdaad, van berovingen?’ De focus van Peter Duin lag vooral op en rond de Futurehal, waarin de Duitse overheden, kennisinstituten, Europese onderzoeksprojecten en nieuwe innovatieve bedrijven zich presenteren. ‘Hiervoor moest ik mij wel eerst door drie hallen heen worstelen, waarvan twee op het gebied van telecommunicatie en een op het gebied van gegevensbeveiliging.’ Op de beurs waren drie tentoonstellingen waar extra aandacht werd geschonken aan design: het International Forum Design IF. Hier ligt de nadruk op nieuwe materialen en/ of het gebruik ervan en op de vormgeving van ideeën en producten. Er worden producten gepresenteerd die genomineerd zijn voor de diverse industriële of designprijzen, zoals de ‘rote Punkt’. Ook krijgen elk jaar studenten de ruimte hun ideeën over vormgeving en nieuwe producten te presenteren. In de kolkende zee die de CeBIT is, is dit een oase van rust en een inspiratie om weer verder te jagen op relevante ontwikkelingen.

Aandacht trekken De aandacht werd al snel getrokken door een gadget, de ‘1-click dictionary’ van Dixau, die met een cameraatje woorden scant, weergeeft, vertaalt en/of de betekenis aangeeft. Het apparaatje spreekt een woord ook keurig uit, zoals dat hoort in de gevraagde taal, Engels, Duits, Frans en Spaans. Er is ook een Aziatische versie.

gegevens verzameld, vergeleken, verzonden en/of opgeslagen. Het device bestaat uit een computer en modules voor vingerafdrukken, gezichtherkenning, RFID-scanner en dergelijke. Ten opzichte van vergelijkbare, bestaande producten van bijvoorbeeld Sagem of L1 is het mogelijk op dit device je eigen keuze biometrische software te draaien. Je bent dus niet gebonden aan de proprietary software van de fabrikant. Je kunt kiezen voor de beste software op de markt. Het is ook mogelijk Bluetooth, Wifi, GPS, en .... Tetra (!) toe te voegen, zodat het als randapparaat aan C2000 kan worden gehangen. Het andere was de stand waarin TurkSat zich presenteerde. Dit bedrijf heeft drie satellieten, die voor een groot deel ook Nederland dekken. Het levert telecommunicatiediensten aan bijvoorbeeld het ministerie van Justitie in Turkije. Ook speelde het bedrijf een rol in de noodhulpcommunicatie bij de aardbeving in Marmara in 1999. ‘Het gebruik van satcom door Turkije en andere landen helpt ons om het ‘exclusieve’ karakter van Satellietverbindingen voor Nederland eraf te halen en het als verbindingsoptie structureel en ad hoc mee te nemen in onze verbindingsinfrastructuur.’ Ook werd de beveiligingshal even kort bezocht. In deze hal lag het accent vooral op ‘web security’ en traditioneel stonden er ook veel nieuwe ‘flappentappers’, geldtelmachines en apparaten om geld te controleren op echtheid. Op de beurs dook dit jaar ook Twitter op (toch nog een hype?). Evert Schut en Peter Duin kregen het idee in het innovatiecentrum M-doit een Twitterwallr te installeren, waardoor je relevante tweeds live kunt volgen.

Multimodal biometric device, waarmee biometrische gegevens worden verzameld, vergeleken, verzonden en opgeslagen (voor- en achterkant).

Met de Twitterwallr zijn relevante tweeds live te volgen.

LTE

De Dixau scant een woord, vertaalt het en spreekt het correct uit in de gevraagde taal.

Hoe ziet de toekomst van umts (3G) eruit? Nokia Siemens Networks (NSN) toonde een demonstratie van LTE (4G), waarmee vooral hoge-kwaliteitvideobeelden werden gedemonstreerd. Ondanks dat een videoconference-demonstratie aan een Spaanse staatssecretaris prompt mislukte, is het mooi om te zien dat LTE doorzet.

De intrigerende sales byte ‘Nieuwe generatie Voice over IP’ triggerde Peter Duin. Hij vroeg zich af of hij soms iets had gemist? ‘Ik lees veel vakbladen en informatie op internet. Wat is er nieuw aan VoiP 2.0? Ik ben er nog niet achter gekomen.’ Op het vlak van telecommunicatie kwam hij twee interessante dingen tegen. Het eerste was een ‘Multimodal biometric device’. Met dit alles-in-een (heel modulair!) draagbare instrument worden biometrische

LTE belooft spectaculaire snelheden. Bij de LTE-demo werd aangegeven dat er een verbinding was van ruim 80 Mbps, wat natuurlijk tot de verbeelding spreekt. Voor de praktijk moet dit wel met een korrel zout worden genomen: de LTE-verbinding was slechts over 0,5 m en in een ‘koelkast’ (kooi van Fahraday). De snelheid was verdubbeld door twee kanalen tegelijk te gebruiken (MiMo) en werd ten slotte gepresenteerd op OSI laag 1, zonder foutcorrectie en herstel, wat vaak ook 50 %

‘Koelkast’ met een LTE zender-ontvanger.


van de snelheid afsnoept. Als de demonstratie ook buiten de koelkast werkt, dan verwachten we in de praktijk snelheden op 20 Mbps, dat nog altijd tien keer sneller is dan wat we nu in de praktijk met hspa bereiken. Bij navraag bij NSN bleek dat er in de Scandinavische ‘operationele’ LTE-netwerken enkel usb-dongles, dus nog geen handsets, worden gebruikt. Het mooiste van de demo was de wijze van presenteren. Enkele flinke touchscreens toonden ‘live’ data, zoals bewegende grafieken met instantane bandbreedte. De afbeeldingen bleken, op het moment dat je over het scherm veegde, onderdeel te zijn van een soort kubus die door het vegen kon worden gedraaid waarna op de verschillende zijden andere afbeeldingen werden getoond. Een probleem dat je steeds vaker hoort, is dat de capaciteit van 3G tekort begint te schieten. Wellicht biedt LTE naast meer snelheid ook een betere spectrale efficiëntie of biedt ze anderzijds meer capaciteit dan 3G. Hierop is in deze korte tijd op de CeBIT geen positief antwoord gevonden. De nieuwe technieken in LTE lijken ons incrementeel en ze zitten of komen deels al in 3G. Dus we vragen ons af wat dan de inhoudelijke waarde is van 4G. Wat is het baanbrekende van LTE ten opzichte van umts? Zou een operator van een 3G-netwerk wellicht beter kunnen investeren in extra 3G-radiospectrum dan in een nieuw 4G-netwerk? We willen het antwoord niet geven: de ontwikkelingsfase van 4G is tenslotte nog jong. Toen umts net opkwam, waren de mogelijkheden ervan ook aanzienlijk minder dan nu. Een volwassen techniek vergelijken met een die net uit het lab komt, is wellicht niet reëel. Voor de OOV-sector hebben we het even gecheckt: volgens de vertegenwoordiger van NSN heeft LTE net als 3G de mogelijkheid groepen met prioriteit en gereserveerde bandbreedte te definiëren. Operators gaan dit waarschijnlijk weer niet standaard aanbieden. Prioriteit en bandbreedtegaranties zullen dus, net als bij 3G, via sponsoring of door de politiek moeten worden bewerkstelligd. Techniek is hier niet alleen de oplossing.

Ict in auto’s Een trend in politieland is mobiele ict. Na de proeven met pda’s, zoals die met de attenderingsservice in Groningen, is de auto momenteel regelmatig doel van onderzoek. Dit beeld blijkt ook buiten de politiesector te bestaan. Een beurs in Duitsland en een zoektocht naar ict in auto’s … dit leidde niet geheel onverwachts naar de grote merken BMW en Mercedes. Mercedes was vertegenwoordigd bij het Fraunhofer Instituut en BMW had een eigen stand met als thema Connected Drive. De

11

RFID in een BMW telt en toont de inventaris (mandje): handig voor noodhulp voertuigen!

Eenvoudige authenticatie in een Mercedes S ‘demo-auto’ bij het Fraunhofer Instituut.

Testopstelling in een Mercedes van een systeem dat de bestuurder erop attendeert even te rusten.

autofabrikanten hebben blijkbaar nagedacht over zinvolle dingen: eenvoudig en veilig inloggen en paspoorten lezen met contactloze kaartlezers, inventaris checken met RFID-techniek en een ingebouwde computer met umts, Wifi en passende bediening. Deze ontwikkelingen waren ingebouwd in een BMW 7-serie en een Mercedes S-klasse. De onderzoekers van BMW en van Mercedes en het Fraunhofer Instituut bleken veel interesse te hebben voor de gebruikerskant van ict in de auto. Er was veel belangstelling voor het draaien van applicaties op de door BMW ingebouwde computer met display, modem en dergelijke. Ook onze Duitse collega’s bleken navraag te hebben gedaan over de mogelijkheden van bevragingen op de standaardboordcomputer.

Conditie bestuurder In een testopstelling, een hele dure Mercedes in de Futurehal, werd de conditie, zoals fitheid en oplettendheid, van de bestuurder gemeten. De manier van het besturen van de auto werd gemeten en na zo’n tien minuten kende het systeem het rijgedrag van de

Bij Volkswagen was een echte cockpit op een nepdashboard te zien.

bestuurder. Bij een afwijking van dit gedrag gaf het systeem (de ‘assist’) een alarm op het dashboard in de vorm van een dampend kopje koffie. Oftewel tijd om even uit te rusten. De onderzoeker van de R&D-afdeling van Daimler bleek een bekende te zijn uit het Cassandra-project van de Universiteit van Amsterdam. We hebben een bijeenkomst afgesproken waarin autofabrikant DaimlerMercedes zijn R&D-roadmap zal toelichten. Ook interessant voor de veiligheidssector: Daimler doet onderzoek naar het dynamisch aanpassen van de vering van hun auto’s, waardoor heel gelijkmatig met een redelijke snelheid over verkeersdrempels kan worden gereden. Handig voor voertuigen van de noodhulp, ambulances en brandweer. Daarnaast was bij Volkswagen een echte cockpit op een nepdashboard te zien, waarop alleen een interface voor muziek werd gepresenteerd door de Leibniz Universität Hannover en TU Braunschweig. TU Braunschweig en Volkswagen toonden vorig jaar nog een prototype auto die zelf kon sturen.

12


die foto’s en video’s analyseren op basis van concepten. Bijvoorbeeld een commercial over een van-de-plank-product dat alle mensen met een snor of bril zoekt.

Wearable

Handige inbouwhulpjes, zoals clips en beugeltjes, op een Volvo-dashboard.

Wij hadden echter liever ict-onderzoek gezien bij dit merk dat bij de politie heel populair is. Er was ook nog een Volvo-dashboard te zien, waarop de firma Brodit handige inbouwhulpjes, zoals clips en beugeltjes, demonstreerde voor de montage van mobieltjes, navigatiesystemen en dergelijke.

Gezichts- en emotieherkenning In hal 9 was op verschillende stands, zoals bij het Fraunhofer Instituut, aandacht voor gezichtsherkenning. Het instituut houdt zich hier al heel lang mee bezig en elke CeBIT toont het gezichtsherkenning in een andere toepassing. Deze aflevering van de CeBIT zagen wij iets dat we zelf ‘groepsherkenning’ hebben gedoopt. Door een zuil werden gezichten gescand en als je niet dicht genoeg bij de zuil stond, werd je gevraagd dichterbij te komen staan. De zuil categoriseerde geslacht, leeftijd en gemoedstoestand. Daarna werd een op de doelgroep gerichte video gestart. De toepassing was goed bedacht, bijvoorbeeld voor reclame die zich richt op specifieke doelgroepen. Minority report is weer een stap dichterbij. Een van de andere aandachtpunten was het zoeken op gezichten binnen televisieprogramma’s. Dit gebeurt onder andere binnen het project Theseus dat door het Bundesministerium fur Wirtschaft und Technologie wordt ondersteund. In dit programma hebben meer interessante projecten plaats, zoals een videorestauratie, kwaliteitsanalyse van beeldmateriaal en hashing, het semantisch zoeken op beelden, geautomatiseerde toevoeging van metagegevens en logoherkenning in video’s. In de Futurehal werd op verschillende stands meer gesproken over semantisch video’s doorzoeken dan over VCA (video-contentanalyse). Dit betekent dat naast de bekende technieken om video’s te analyseren, nu ook de mogelijkheid doorbreekt producten aan te schaffen

Een andere, en voor ons relevante toepassing was een ‘FitnessShirt’ dat de conditie van een brandweerman (of voetbalspeler) in de gaten houdt. Er waren diverse zendertjes te zien die ook echt door het Duitse voetbalteam waren gebruikt. Er was een demonstratie met een brandweerman, waarbij werd gemeten of hij het niet te heet kreeg. Binnen de OOV zijn we geïnteresseerd in alternatieve bediening van computers om tijdens het rijden handsfree en zonder stoorgeluiden informatie te ontvangen en te versturen. In de Futurehal waren veel toepassingen met de ‘badmuts’ te zien. Een ontwikkeling die al jaren aanwezig is op de beurs en duidelijk geen eendagsvlieg is geweest. De badmuts met sensoren heeft echter in zijn oorspronkelijke vorm zijn langste tijd gehad. Er is nu een

nieuw soort helm, die niet geheel gesloten is. Het is een soort koptelefoon waarin een aantal elektroden zit, die niet groter zijn dan een 2-euromuntstuk. Deze vervangen de ruim tien elektroden van de badmuts. Dit zou ook bij spraakherkenning een verbetering kunnen zijn in plaats van de gebruikte plaksensoren.

Bundelen van netwerken De vtsPN en Politie Groningen hebben eind vorig jaar een aantal mobiele routers getest. Mobiele routers kiezen al rijdende, telkens het beste netwerk. In de voorbereiding bleek al dat de mobiele routers van WMC, AnyLinx en Cisco niet op de beurs te zien zouden zijn. Wel zagen we uit de ‘vaste’ netwerkwereld een product dat tot zes netwerken parallel schakelt en bundelt, zodat er altijd wel verbinding is en in het beste geval worden de snelheden opgeteld. Deze bundelrouter wordt inmiddels ook mobiel ingezet! De bundelrouter van Viprinet zet alles met een ethernet-stekker parallel. Bijvoorbeeld adsl en kabel, maar een umts-modem is evenmin een probleem (mits ethernet). Zo worden

Nieuw op de CeBIT: groepsherkenning. Een systeem dat geslacht, leeftijd en gemoedstoestand van een groep mensen categoriseert.

De ‘badmuts’ met sensoren is duidelijk geen eendagsvlieg geweest.

FitnessShirt dat de conditie van een persoon in de gaten houdt.

De mogelijke opvolger van de ‘badmuts’ is een soort koptelefoon waarin een aantal elektroden zit.


Hoe verkopen we onze bundelrouter moet de vraag zijn geweest bij de firma Viprinet. Het antwoord daarop is duidelijk. ‘Redundanz Schaft Sicherheit’, oftewel redundantie levert zekerheid.

in een bus van Bayern Leverkussen meerdere (6 x umts) kaartjes, van verschillende providers, gebruikt voor Wifi in de bus. Maar ook de Veiligheidsregio Kennemerland zou dit systeem in een mobiele post gebruiken. Het idee: meer zekerheid dat je een verbinding hebt en capaciteitsvergroting. We zien hier toch een soort convergentie van de ontwikkelingen in vast en mobiel. Beide werelden zijn bezig met het combineren van netwerken wat de bestaande visie van hybridenetwerken weer bevestigt.

Spreken zonder geluid Een lichte hype is wellicht spreken zonder spraak. Na de berichten over liplezende telefoons, publicaties over Nasa-onderzoek en mutsen die hersens scannen, was er nu een demo met geplakte sensoren op een helft van het hoofd. De demo was tijdelijk buiten werking, omdat de plakkertjes van de sensoren het na vier uur begeven. Ondanks deze teleurstelling is het toch een interessante ontwikkeling, omdat bij spraakcommunicatie met geluid

13

Voorbereiding

(hardop) uiteraard mee kan worden geluisterd (bijvoorbeeld door aangehouden personen of omstanders). Spraakherkenning in de auto en op de motor heeft last van omgevingsgeluid dus ook daar zou ‘stille spraak’ voordelen bieden. Deze (prille) techniek zoekt naar een oplossing en zo te zien zal dit onderzoek doorgaan tot er een oplossing is gevonden.

Van 2 tot 6 maart had op het terrein van de Hannover Messe de CeBIT plaats. Met dertig hallen is het een van de grootste ict-beurzen van Europa. Een goede voorbereiding en selectie zijn dus nodig. Een tip voor diegenen die volgend jaar willen gaan en zoveel mogelijk in zo min mogelijk tijd willen zien: parkeer bij de hal die je interesse heeft, of kies een hotel dat zowat op het terrein van de Messe staat.

Verder nog geluid zonder luidspreker gezien: een ‘ding’ dat het voorwerp, waarop dit ding wordt bevestigd, als membraam gebruikt. Bijvoorbeeld een motorhelm. Het echte probleem op de motor is de kabel naar de luidspreker, waarvoor (weer bij Fraunhofer) een Dect-interface werd bedacht. Niet nieuw, maar wellicht schuilt hier toch een goed idee achter.

zitten, elkaar kunnen zien en horen en gelijktijdig kunnen samenwerken via deze aanraaktafels. De techniek kan niet alleen helpen bij de vorming van een gedeeld beeld (bewustwording), maar ook de verdere samenwerking ondersteunen bij de daarop volgende oordeelen besluitvorming. Bijvoorbeeld bij incidenten waar de diverse veiligheidsgroepen worden ingezet.

Samenwerking via mobiele netwerken

Peter Duin, Evert Schut en Hans Borgonjen werken bij vts Politie Nederland afdeling Research & Innovatie.

De trend van on-linesamenwerking zet weer lekker door. Dit jaar werd een combinatie van videoconferencing met onderling verbonden touchtables getoond: naast elkaar kunnen

CeBIT had een < Opdemode plaats voor ‘spreken zonder spraak’ waarbij sensoren op de ene helft van het hoofd worden geplakt.

Videoconferencing met onderling verbonden touchtables (aanraaktafels).

<

14


technologie

Bursts van portofoons kunnen tot storingen leiden

Essentiële elektronica kan gevoelig zijn voor Elektronica en de door zenders uitgestraalde signalen verdragen elkaar soms niet. Bij een verstoord radio- of tv-programma beperken de gevolgen zich tot ergernis. Bij apparaten waarop mensen vertrouwen voor hun gezondheid, is dat een heel ander verhaal. Zeker als zij voor hun voortbestaan geheel afhankelijk zijn van die apparaten. Hoe gevoelig zijn bijvoorbeeld pacemakers en hun grotere broertje, de ICD, voor de signalen van een C2000-portofoon? Door John Piek

Het is al heel lang bekend dat zenders soms storing veroorzaken. Dit geldt uiteraard ook voor portofoons en mobiele telefoons. Steeds meer zaken zijn tegenwoordig van zenders voorzien, en in een aantal gevallen staan we daar gewoon niet meer bij stil. Zo worden op afstand bestuurbare verlichting of autosloten wel degelijk door een zender aangestuurd. Weliswaar is het zendvermogen van dat soort zendertjes heel laag, toch ze kunnen voor storingen zorgen. En de autosloten op hun beurt kunnen in hun werking bijvoorbeeld weer worden verstoord door portofoons. Al in 1933 werd in Parijs een vergadering van de International Electrotechnical Commission gehouden over hoe de opkomende storing door elektromagnetische velden kon worden beteugeld. Naar aanleiding van die vergadering werd de CISPR opgericht. In 1979 werden in de Verenigde Staten voor het eerst regels gesteld aan de uitstraling van digitale apparatuur. Eerder was daarvoor nauwelijks aandacht geweest. Halverwege de jaren tachtig werden in heel Europa normen ingesteld die grenzen stellen aan de uitstraling van alle binnen de Europese Unie verhandelde producten.

27 MHz-bakje Storingen die in het verleden heel bekend waren, zijn bijvoorbeeld de storingen op radio en televisie door toepassing van toen niet legale apparatuur voor 27 MHz die gebruikmaakte van AM. AM heeft de eigenschap dat het geluid dat die apparaten uitzenden, zich op geheel verstaanbare wijze op de audioapparatuur manifesteert. Op televisie was dergelijke storing meestal als strepen zichtbaar. Latere 27 MHz-apparatuur ging in FM moduleren, waardoor storingen in de meeste gevallen tot het verleden behoorden. Tegenwoordig is AM in een bepaalde vorm teruggekeerd doordat apparatuur, zoals mobiele telefoons en C2000portofoons, in korte ‘bursts’ uitzenden. Al die bursts samen hebben na elkaar het karakter van een uitzending in AM. Deze bursts leiden in een aantal gevallen zelfs nog sneller tot storingen dan de aloude AM-modulatie, zij het dat door de hoge zendfrequentie en de relatief


15

van patiënten C2000

lagere zendvermogens de kans op storing minder is. Niet zo bekend is dat behalve zendapparatuur ook machines en motoren behoorlijke storingen kunnen veroorzaken door het grote elektrische veld dat ze in het spectrum onder 150 kHz kunnen geven, maar tevens in de vorm van vonkstoring in motoren. De meeste mensen zullen die wel kennen van slecht afgestelde bromfietsen die op de autoradio storen.

Essentiële levensfuncties Nu is storing op een autoradio, of misschien iets minder tijdens een belangrijke voetbalwedstrijd op televisie nog wel te accepteren als het niet te vaak gebeurt. Heel anders wordt het als gezondheidsondersteunende apparatuur of apparatuur die essentiële levensfuncties moet vervangen of in stand moet houden, door dergelijke storingen wordt beïnvloed. Hierbij kun je denken aan beademingsapparatuur en defibrillatoren in ambulances en op de eerste hulpafdelingen. Het kan echter ook gaan om zaken die mensen op- of in hun lichaam dragen. Vroeger was het gehoorapparaat dat opa in zijn vestzakje had, het meest geavanceerde dat mensen aan dit soort elektronica met zich meedroegen. Tegenwoordig neemt het aantal elektronische implantaten dat mensen in hun lichaam kunnen hebben, met rasse schreden toe. Dat gaat dan niet alleen meer om de simpele pacemaker, maar ook om zogenoemde ICD’s. Deze hulpmiddelen

zijn aan iemands buitenkant absoluut niet te herkennen, maar niettemin kunnen de gevolgen heel groot zijn als er iets mee misgaat.

Bewusteloze radioamateur Een bekend voorbeeld uit de jaren zestig is van een radioamateur in de Verenigde Staten die destijds als één van de eersten een pacemaker kreeg geïmplanteerd (de eerste geïmplanteerde pacemaker stamt uit 1958). De radioamateur wilde nadat hij thuis was gekomen uit het ziekenhuis, zijn hobby weer oppakken. Toen hij echter voor het eerst de morseseinsleutel indrukte, merkte hij dat hij korte tijd bewusteloos was geweest. Omdat hij vermoedde dat dit het gevolg van de pacemaker kon zijn, probeerde hij het een paar minuten later nogmaals, met hetzelfde effect. Gelukkig begreep hij wat er aan de hand was en kon hij de situatie aan zijn artsen voorleggen. Sindsdien is er veel aan de ontwikkeling van de pacemaker gebeurd en is met name de ontstoring van deze apparaatjes enorm verbeterd. Tegenwoordig is het volgens verschillende deskundigen geen probleem meer als je met een pacemaker door de detectiepoortjes op het vliegveld loopt (“als je maar gewoon in een normaal tempo doorloopt”) en er zijn al pacemakers waarmee je met een gerust hart (letterlijk) in een MRI-scanner kunt plaatsnemen. Dat het ook nu nog wel eens fout gaat, blijkt uit recent voorbeeld. Een fervent fietser die

probleemloos een pacemaker droeg, kreeg tijdens het fietsen op een terreinfiets ineens meerdere keren last van hartritmestoornissen. Bij navraag bleek dat hij zijn mobiele telefoon altijd in zijn borstzak droeg, ook bij het sporten, precies op de plek van zijn pacemaker. Dat hij in de stad bij dezelfde inspanning geen problemen kreeg, laat zich makkelijk verklaren: door de grotere aanwezigheid van gsm-masten en de kleinere celgrootte regelen moderne mobieltjes in stedelijke omgevingen hun zendvermogen sterk terug.

Inwendige defibrillator Pacemakers en de ICD’s kunnen om verschillende redenen worden geïmplanteerd. Veel pacemakers ondersteunen het natuurlijke vermogen van het hart om de hartslag aan te passen aan bijvoorbeeld een hogere inspanning. Maar er zijn ook mensen die niet zonder pacemaker kunnen leven, omdat bij hen het vermogen van het zenuwcentrum dat het hart aanstuurt om te kloppen, niet of onvoldoende functioneert. Wanneer bij die mensen de pacemaker helemaal uitvalt, zullen ze net als de radioamateur hierboven binnen enkele seconden bewusteloos raken en zonder hulp hoogstwaarschijnlijk binnen enkele minuten komen te overlijden. Een ICD is geen pacemaker, hoewel er uitvoeringen zijn die ook als pacemaker functioneren. Sommige mensen hebben een hartaandoening waardoor ze spontaan een

16


hartstilstand kunnen krijgen of hun hart kan zodanig ontregeld raken dat de hartkleppen niet meer goed synchroon werken, waardoor ze het risico lopen om zonder bijvoorbeeld hartmassage te overlijden (dit verschijnsel heet ventrikelfibrilleren). Deze situatie kan worden opgelost door met een defibrillator het hart via een stroomstoot weer op gang te helpen. De ICD verzorgt de functie om als een defibrillator geheel automatisch en van binnenuit stroomstoten te geven. Het ongewenst en ongecontroleerd geven van stroomstoten in het geval van een storing kan

betreffende apparaat van de markt wordt gehaald.”, vertelt Joyce Dekker van AT.

Hackers Overigens is beïnvloeding via zendsignalen in de toekomst misschien niet de enige vorm van invloed van buitenaf op deze geavanceerde apparatuur. Een tijdje geleden doken op internet verhalen op dat het hackers was gelukt onder gecontroleerde omstandigheden met beperkt zendvermogen op een afstand van 1,5 m de instellingen van een pacemaker te veranderen. Het verhaal klopt vermoedelijk

In 1979 werden in de Verenigde Staten voor het eerst regels gesteld aan de uitstraling van digitale apparatuur. de hartritmestoornissen ook juist opwekken. Het spreekt voor zich dat hier elke beïnvloeding van buitenaf moet worden vermeden.

Controle en toezicht Over het algemeen zullen fabrikanten van medische apparatuur geneigd zijn ervoor te zorgen dat de apparatuur op dit gebied voor elkaar is en dat aan alle regelgeving is voldaan. In de Verenigde Staten speelt dat nog sterker dan hier, want geen fabrikant zit erop te wachten om na misschien tien of twintig jaar te worden geconfronteerd met een ‘class action’ rechtszaak, een gemeenschappelijke schadeclaim van verschillende gedupeerden of hun nabestaanden. Agentschap Telecom dat in Nederland verantwoordelijk is voor de controle op naleving van de Europese regels op dit gebied, test medische apparatuur, zoals pacemakers, ICD’s of beademingsapparatuur, niet zelf. “Wij houden toezicht of bedrijven zich aan de EMCrichtlijnen houden. Die controle bestaat uit administratief toezicht en steekproefcontrole. Naar aanleiding van een risico-analyse worden apparaten uit de markt gehaald en aan een pre-compliance-meting (rood/groen-meting) onderworpen. Ook een klacht kan aanleiding zijn voor nader onderzoek naar een apparaat. Dit kan bijvoorbeeld om een etherverstoring gaan. Als het vermoeden bestaat van niet voldoen aan de geharmoniseerde (EMC) normen, wordt het apparaat naar een geaccrediteerd testlab doorgestuurd voor nader onderzoek. Als het apparaat daar niet aan de normen blijkt te voldoen neemt Agentschap Telecom verder actie. Dit kan zelfs inhouden dat het

maar half. Experts zetten vraagtekens bij de mogelijkheid de relatief grote coderingssleutel te doorbreken. Die versleuteling zit er overigens alleen al op om te voorkomen dat bij afregeling van de ene pacemaker de pacemakers in de wachtkamer ook ontregeld raken. Wel is het voor onbevoegden mogelijk op een afstand van 1,5 m de gegevens in de pacemaker uit te lezen. Daarbij komt natuurlijk wel de privacy in het geding. Uit dit soort gegevens is bijvoorbeeld op te maken hoe vaak en wanneer iemand heeft gesport. Voor bijvoorbeeld verzekeraars is dat alleszins potentieel interessante informatie.

Unipolair en bipolair Medtronic, fabrikant van onder andere ICD’s en pacemakers, heeft veel aandacht voor het

onderwerp van EMC. Medtronic was de eerste met een pacemaker waarmee je in een MRIscanner kan plaatsnemen. “Boven 150 kHz hanteren wij een regel voor de grenswaarde van 100 V/m. In de praktijk baseren we ons echter als extra veiligheidsmaatregel op 350 V/m. De gevoeligste frequentie voor dit soort dingen ligt volgens onze ervaring bij ongeveer 100 MHz”, legt Guido Reijntjes van Medtronic uit. “Er zijn twee soorten pacemakers”, gaat Reijntjes verder, “unipolaire en bipolaire pacemakers en de storingsgevoeligste, de unipolaire, zijn bij de genoemde veldsterkte nog veilig. Unipolair betekent met één aansluitdraad. Bij bipolair worden twee draden gebruikt, zoals bij twisted pair, maar dan vanwege de flexibiliteit gewoon parallel naast elkaar. Unipolair wordt overigens al sinds 15 jaar niet meer voor pacemakers gebruikt, en ICD’s zijn altijd bipolair. Veel pacemakers kunnen, wanneer één van de draden mocht breken, als veiligheidsvoorziening overigens wel automatisch op unipolair omschakelen.”

Voldoende afstand Hoewel de gevoeligheid van deze belangrijke apparatuur voor hoogfrequente straling in de meeste gevallen dus heel klein zal zijn, is het wel goed je bij de omgang met portofoons, zoals voor C2000, bewust te zijn van dit soort gevaren bij pacemakers en andere essentiële apparatuur. Voor C2000-portofoons bestaat een aanbeveling van 60 cm minimale afstand tussen patiënt met apparatuur en portofoon. Een onderzoek van de Universiteit Twente uit 2000 gaat uit van minimaal 1,5 m afstand. Overigens wordt in dit onderzoek gesproken van Tetra-portofoons van 3 W, terwijl de huidige C2000-portofoons 1 W-zendvermogen hebben. Bovendien is de apparatuur in de afgelopen tien jaar vaak nog minder gevoelig geworden voor dit soort signalen. Belangrijk daarbij om te weten is dat portofoons en mobiele telefoons ook zonder gesprek af en toe zenden (pollen) om te kijken of er nog dekking is en om te laten weten waar ze zich bevinden in het netwerk. De genoemde afstanden zijn niet gemakkelijk wanneer je onder moeilijke omstandigheden een patiënt met grote spoed moet behandelen. Reijntjes meldde overigens na een korte berekening dat bij 100 V/m een afstand van 6 cm tussen een C2000-portofoon (1 W op 400 MHz) en de patiënt voldoende is om ervoor te zorgen dat er geen beïnvloeding plaatsheeft.

Meer informatie over het onderzoek van de TU Twente: http://www.el.utwente.nl/~leferinkfbj/publications/Report_Dennis_Paus_TETRA.pdf


17

praktijk

Dieven struikelen over Decos Cartracker

Gestolen koeriersauto’s opgespoord met gps

Een dievengilde slaagde er in de nacht van 31 januari op 1 februari in om negen bedrijfsbusjes te stelen bij het hoofdkantoor van het Amsterdamse koeriersbedrijf Valid Express. Niet zo’n handige zet van de dieven, zo bleek achteraf. De gestolen voertuigen waren voorzien van een tracking- en tracing-systeem, waardoor de medewerkers van het bedrijf precies konden zien waar de auto’s stonden geparkeerd. Door Hans Vandam

Maandagmorgen 1 februari ontdekte het Amsterdamse koeriersbedrijf Valid Express dat negen van zijn bedrijfsbusjes waren gestolen. Doordat alle auto’s zijn uitgerust met het gps tracking- en tracing-systeem van Decos, kon Valid Express direct traceren waar de voertuigen zich op dat moment bevonden. Het koeriersbedrijf schakelde meteen de politie in, die de auto’s terughaalde. De voertuigen werden gevonden op drie verschillende locaties in Amsterdam-West, die uit de software van Decos Cartracker waren af te lezen. Met de opgeslagen gegevens in dit systeem, kon de diefstal tot in detail worden gereconstrueerd. De politie weet exact hoe laat de voertuigen zijn gestolen, dat de

voertuigen na elkaar zijn vertrokken en zij kan op basis daarvan een inschatting maken hoe groot de groep dieven is geweest.

Lastig hoofd Valid Express is het enige koeriersbedrijf waar koeriers werken die een fysieke beperking hebben of chronisch ziek zijn. “Mensen met een lastig lichaam”, zoals oprichtster Nicolette Mak hen noemt. “Maar deze boeven hebben vooral een lastig hoofd. Hoe dom kun je zijn om onze auto’s te stelen. In al onze auto’s zit een tracking- en tracing-systeem, dus we weten precies waar de auto’s heen gaan. Bovendien staat op elke auto een groot rood hart, dus de auto’s zijn nogal opvallend.” Ook

de enige op biogasrijdende koeriersauto in Nederland behoorde tot de buit: “Waar hadden ze willen tanken met die auto?”, vraagt Mak zich af. Algemeen directeur Martine Kooi van Valid Express is in elk geval opgelucht dat de voertuigen zo snel konden worden opgespoord. “Dankzij het tracking- en tracing-systeem van Decos konden wij direct zien waar de voertuigen zich op dat moment bevonden. Meteen nadat we de diefstal hadden geconstateerd, hebben we in de software gekeken waar onze voertuigen waren. We konden de politie direct deze informatie doorspelen. Die heeft de auto’s gevonden en meegenomen voor onderzoek.”

Tracking en tracing Cartracker is een product van de Decos Technology Group, een internationale organisatie waarvan het hoofdkantoor is gevestigd in Noordwijk. De Decos-groep biedt diverse IT-oplossingen, zoals enterprisecontentmanagementsystemen en klinische audiometers die bedienbaar zijn vanaf een pc. Decos Cartracker is het bedrijfsonderdeel dat oplossingen biedt op het gebied van fleetmanagement. Tot de gebruikers van Cartracker behoren taxi- en beveiligingsbedrijven en diverse gemeenten. Volgens de leverancier gaat het om een tracking- en tracing-systeem dat veel meer kan dan alleen maar voertuigen volgen. Het kan ook worden gebruikt voor zaken als urenen kilometerregistratie en wagenparkbeheer en kan inzicht verschaffen in het rijgedrag van de chauffeur. Met de sms-service van Cartracker is het mogelijk direct vanuit het programma berichten te versturen naar de mobiele telefoon van de chauffeur. De software om de voertuigen op een kaart te volgen is gebaseerd op Windows. De ‘live-kaart’ van Cartracker toont niet alleen de positie van het voertuig, maar ook de rijrichting en de snelheid. De posities van de gevolgde voertuigen worden elke vijf seconden naar de server van Decos gestuurd.

18


a d v e r t o r i a l

Geïntegreerd communicatie-systeem voor Tetra, paging en C2000 in ‘één meldkamer

“Geen compromis als het gaat Maar liefst 80.000 m² laboratoria en kantoorruimte! Een ‘bereikbaarheidsuitdaging’ van de eerste orde. Half september 2009 nam Shell in Amsterdam haar nieuwe Technology Centre in gebruik. Flash tekende voor het meldkamer-, het paging- en het Tetra-systeem. Wim Stam van Flash blikt samen met Fred Wijker van Shell terug op een spannende implementatie.

In het Shell Technology Centre Amsterdam (STCA) wordt naast consultancy en ondersteuning aan internationale klanten binnen en buiten Shell, onderzoek gedaan naar het verbeteren en vernieuwen van olie-, gas- en chemische producten en hun productieprocessen. Gezien de eindigheid van fossiele grondstoffen, wordt ook onderzoek gedaan naar schone en betaalbare alternatieven.

Geïntegreerd systeem Flash is blij met een klant als Shell. Shell Raffinaderij in Rotterdam is één van de eerste klanten van Flash en is nog steeds een tevreden partner. Al vóór het betrekken van het nieuwe pand in Amsterdam was het Technology Centre klant bij Flash. En toch nam de start van het project een onverwachte wending. Wim Stam: “We hadden helemaal uitgetekend met welke uitbreidingen we het reeds aanwezige analoge systeem in het nieuwe pand konden passen. Alleen het werkte niet. Veel te veel staal en ijzer. Zo konden we geen sluitend bereik garanderen.” Fred Wijker begint te lachen: “Stam zei doodleuk tegen mij: ‘we gaan digitaal. Het kost meer, maar dit moet je willen!’ En hij had gelijk.”

Optimale veiligheid De bemensing van veiligheid wordt bij STCA optimaal afgedekt. Via een eigen alarmnummer en het in-house en landelijke pagingsysteem komt elke melding binnen op de centrale meldkamer. Van daaruit wordt de melding gecategoriseerd en onmiddellijk opgevolgd. Fred Wijker: “Automatisch alarm handelen we zelf af. Voor andere meldingen staan we in directe verbinding met de Amsterdamse brandweer. Alle communicatie rond een calamiteit gaat over ons eigen dedicated netwerk.”

Links Fred Wijker, als Fire Brigade Officer/Hoofd BHV verantwoordelijk bij Shell en rechts Wim Stam, Accountmanager bij Flash.

“Een klant is een klant, ongeacht ordergrootte of hoeveelheid apparatuur. Het gaat erom wat je voor elkaar kan betekenen.”

a d v e r t o r i a l


S E R V I C E S

19

N E D E R L A N D

om veiligheid” Fred Wijker: “Als klant moet je kunnen zeggen: ‘dat heb ik nodig’. Daarna zegt Flash: ‘dit zijn de mogelijkheden’. Hun kracht moet zijn dat je erop kunt vertrouwen, dat wat ze voorstellen ook het beste is voor jouw situatie. En, dat ze het waarmaken!”

De combinatie van paging, porto’s en gegarandeerde dekking voor de eigen systemen en C2000 heeft inmiddels zijn nut al bewezen tijdens een eerste melding. Fred Wijker: “Via de pieper lees je al meteen wat er aan de hand is. Het systeem maakt dat meteen zichtbaar en daar kun je dus ook je acties op af stemmen. Je kan hier niet zomaar blind alles stopzetten!“

Flash als totaalleverancier in radiocommunicatie maakt het mogelijk om advies, bereikmetingen, maatwerk en apparatuurkeuze in één hand te houden. Flash kan een geïntegreerd systeem leveren en brengt koppelingen tot stand met bijv. paging, meldkamersystemen, telefooncentrales en slagboominstallaties. TetraFlex® is een volledig op IP technologie gebaseerd TETRA digitaal trunking systeem. Voor organisaties met een groot werkgebied kunnen tot 12 single site systemen aan elkaar gekoppeld worden tot één groot radiocommunicatienetwerk. Met het I-SEARCH paging systeem kan de klant onbeperkt pagers aansluiten en muteren, zonder daarbij afhankelijk te zijn van een netwerk-operator.

Scala van mogelijkheden Wijker is enthousiast over alle componenten van het Flash-systeem, vooral vanwege de veiligheid door 100% gegarandeerd bereik. “Met deze installatie hebben we precies wat we nodig hebben. Maar bovendien biedt ditzelfde systeem nog een scala aan mogelijkheden, waar we op dit moment nog niet direct, maar wellicht in de toekomst wél behoefte aan hebben. We kunnen nog alle kanten op.”

In samenwerking met CallMax worden ook de gebruikers buiten het directe bereik van het lokale systeem gealarmeerd. CallMax biedt landelijke dekking voor pagers die zowel via telefoon, internet als via e-mail zijn aan te sturen. Via het TCS990 bediensysteem kan er vanuit de meldkamer direct contact worden gezocht met gebruikers van het TetraFlex® Tetra systeem en het I-SEARCH paging systeem. Snel en foutloos, ook in stress-situaties. Indoorcoverage op het C2000/ASTRID netwerk heeft Flash inmiddels op diverse SCL-locaties gerealiseerd in complexe gebouwen zoals districtskantoren van politie, parkeergarages, evenementen- en winkelcentra.

www.flash-services.com

20


technologie

Meer zicht op onduidelijkheden

Frequentiediscussie is volop losgebarsten De PPDR Frequency workshop, die 11 en 12 maart plaatshad in Mainz, had over belangstelling niet te klagen. Aan de workshop namen uit nagenoeg alle landen honderd vertegenwoordigers van PublicSafety, frequentieadministraties en industrie deel en andere belanghebbenden, zoals Nato en Inmarsat. De workshop in Mainz was bedoeld meer zicht te krijgen op alle onduidelijkheden die er spelen. Door Hans Borgonjen

Al twee jaar is er een discussie gaande over extra frequenties voor PublicSafety, met name voor mobiele datatoepassingen. In de wereld van PublicSafety is een paar afkortingen erg belangrijk: PPDR: PSS: PP: PP1: PP2:

Public Protection & Disaster Relief Public Safety & Security (een onderdeel van PPDR) Public Protection normal daily PSS routine PSS dealing with disasters + big events

De PPDR Frequency workshop, die op 11 en 12 maart plaatshad in Mainz, was verdeeld in verschillende blokken (drie per dag) waar de verschillende onderwerpen aan de orde kwamen. Het eerste blok op de eerste dag was een introductie, waarin de uitgangspunten van de workshop uiteen werden gezet en een overzicht werd gegeven van wat er tot nu toe is gedaan. De originele claim van 2 x 16 MHz in de 470-862 MHzband is lastig in the vullen, vooral omdat de eis is dat ‘the frequency band is requested to be designed for PSS on protected and harmonised basis across Europe’. In het Etsi SRDoc staat nu: 300 – 862 MHz (in plaats van 470 – 862 MHz) met 2 x 3 MHz narrowband (NB), 2 x 3 MHz wideband (WB) en 2 x 10 MHz broadband (BB). Verder heeft CEPT een uitgebreide questionnaire rondgestuurd met vragen over toepassingen, benodigde frequentieruimte, bestaande frequentieruimte en dergelijke. Uit de


geretourneerde antwoorden bleek dat er geen eensluidende mening is tussen administraties, industrie en PublicSafety over de benodigde frequenties.

Resultaten questionnaire De eerste voordracht was van Fatih M. Yurdal, European Communications Office (ECO), waarin hij de resultaten van de questionnaire toelichtte. De vragenlijst is door FM-38 opgesteld en is vervolgens naar alle administraties, PublicSafety organisaties en industrie gestuurd. Er is een groot aantal reacties ontvangen. Video- en imageservices zijn groeiende en worden op dit moment meestal via commerciële netwerken verstuurd. De eigen narrowband-netwerken (Tetra, Tetrapol en analoog) worden vooral gebruikt voor spraak en beperkt smalbandige datatoepassingen. Het gebruik van Tetra voor spraak zal nog lange tijd zo blijven. Veel datatoepassingen zijn mogelijk met wideband, maar voor videotoepassingen is broadband nodig. ‘Improved mobile office’ wordt vaak genoemd als toekomstige (wideband) toepassing. Het tijdschema voor de introductie van nieuwe datatoepassingen varieerde sterk, zodat daar geen conclusies zijn uit te destilleren. De verwachting is dat een deel van de breedbandtoepassingen over de commerciële netwerken zal gaan, maar dat dit voor ‘mission critical’-toepassingen en vertrouwelijke informatie te riskant is en dat daarom hiervoor een eigen voorziening nodig is. Op de vraag over sharing werd gereageerd dat sharing met militairen een reële optie is, maar dat sharing met commerciële toepassingen als erg lastig en riskant wordt gezien. Qua dekking was de mening redelijk unaniem dat dit een landelijke dekking moet zijn. Het percentage dekking varieerde nog wel redelijk (van 95 % voor mobiles, tot 98 % mobiles en 95 % portables). Op de vraag waar de frequenties moeten worden gevonden, gaf de meerderheid aan in de resterende 380 – 400 MHz, en in de 410 – 430 MHZ en 450 – 470 MHz-band.

Duitsland In de tweede presentatie, gehouden door een vertegenwoordiger van het Duitse ministerie van Economie en Technologie, werd het lopende onderzoek naar de behoefte van PPDR in Duitsland toegelicht. De rolverdeling is zodanig dat de PPDR-gebruikers, vertegenwoordigd door het ministerie van Binnenlandse Zaken, hun lange-termijnwensen moeten formuleren, terwijl het ministerie van Economie en Technologie de vertaalslag maakt naar de benodigde frequentieruimte en in welke band die moet worden gezocht. Het spectrum dat defensie gebruikt, is geen onderdeel van de studie. De

High impact

Impact on network capacity

Low impact

AVL (7)

Netcentric data (1)

Remote cameras (2)

Real-time video streaming (2)

Facial recognition (9)

21

3D video forensics (9) Tele-health (7)

Thermal Robotics Uploading imaging (11) case (6) Perimeter Mobile reports (11) Detailed intranet (1) zone images Remote control (5) (2) database Facial Ad-hoc checks (2) images Personal video (2) (7) sensors Secure e.g. RFID remote bio handcuffs metric (7) Asset Telemetry checks (1) Voice talk tracking (5) apps (4) groups (6)

Direct mode (6)

Enhanced messaging (13) Used today

Envisaged for future

Time to develop Note: numbers in brackets refer to the documents listed in the report annex

In de nabije toekomst zullen steeds meer applicaties op de markt komen.

militairen zijn echter wel uitgenodigd om bij te dragen aan de discussie. De Duitse politie geeft aan dat in verband met grenscontroletaken en internationale samenwerking, zij in de grensstreken meer nodig hebben. Het tijdspad is als volgt: • in juni 2010 moet de studie zijn afgerond; • 2014 is de uitrol van het Tetra-netwerk voor spraak afgerond; • 2015 is de start van de concretisering van de frequentie-allocatie voor WB/BB; • 2025 is de mobiele datavoorziening operationeel. Ook is een capaciteitonderzoek voor de Duitse PublicSafety uitgevoerd. Geconstateerd is dat Tetra dé standaard voor spraak is in Europa.

technieken staan vermeld, is nuttig: 34 % kan met LTE-techniek worden gedaan, maar de overallconclusie is dat het een mix aan technieken zal zijn. De onderzoekers hebben ook een aantal operationele scenario’s geanalyseerd. Meer dan 65 % van de scenario’s vereist een datacapaciteit van minstens 1 MBs. Ruim 55 % van de scenario’s spelen zich af op een gebied met een straal groter dan 10 km. Volgens de helft van de scenario’s is het niet zo mission critical dat het met commerciële netwerken niet mogelijk is. De andere 50 % vereist dus wel een dedicated voorziening. De onderzoekers voorzien een 20 MHz-downlink en 40 MHz-uplink voor LTE-achtige mission critical-oplossingen. Dit is dus tegengesteld

Maar liefst achttien landen ondersteunen de ‘frequency statement’, opgesteld door de Police Cooperation Radio Expertgroup. Het onderzoek concentreert zich op additionele communicatiebehoeften en dus als extra en niet ter vervanging van Tetra. Het onderzoek is gedaan via interviews met twintig vertegenwoordigers van de Duitse PPDR-wereld, dus naast politie, brandweer en ambulance ook vertegenwoordigers van diverse rescueservices, andere hulpverleningsdiensten en tolwegen. Een interessante uitkomst is de grafiek waarin wordt aangeven in welke categorie een applicatie valt: 56 % mission critical, 25 % belangrijk en maar 15 % minder relevant. Ook het diagram waarin de mogelijk toepasbare

aan de commerciële netwerken, waar de uplink beperkt is en juist de downlink de meeste capaciteit heeft. Daarnaast is in de 5 GHz-band extra frequenties nodig voor hotspot-achtige oplossingen.

PublicSafety Het tweede blok was gewijd aan de PublicSafety organisaties zelf. De eerste bijdrage was van Egil Bovim van de Noorse Health organisatie (en voorzitter PSC-Europe). Hij gaf een presentatie over epidemieën en soortgelijke grootschalige problemen en wat voor mobiele communicatie daarbij nodig is. Zijn boodschap

22


is: ‘geen extra frequenties, dan geen extra service voor het publiek’. Vervolgens heeft ondergetekende, Hans Borgonjen, een presentatie gegeven over de specifieke situatie bij PublicSafety in Europa. In deze voordracht was een groot aantal voorbeelden opgenomen van rampen en andere grote events in Europa in de afgelopen jaren. Aangegeven is dat betrouwbare (groep)communicatie daarbij essentieel is, dat een groot deel van de communicatie mission critical is (of zal worden) en dat gezien de onverwachte en plotselinge aard van rampen de communicatienetwerken continu operationeel moeten zijn. Het werkt niet om bij een ramp zeer snel extra capaciteit aan te brengen, want dat is altijd te laat. Een goed voorbeeld is de crash bij Schiphol: binnen een half uur ging de gesprekscapaciteit van de site Halfweg van 5 – 10 % pijlsnel omhoog naar bijna 100 %. Ook werd een uitleg gegeven over de structuur van de Police Cooperation Working Group (PCWG) met de Radio Expertgroup en de subgroep Forerunner Group, die zich richt op de lange-termijnitems en dan met name op de oplossing voor breedbanddata. Uiteraard werd de beroemde ‘EU Council recommendation’ van 2009 uit de doeken gedaan. Hierin concluderen alle landen dat mobiele datacommunicatie zal toenemen, dat commerciële netwerken niet geschikt zijn voor ‘mission critical communication’ en dat er daarom eigen voorzieningen moeten komen, met als gevolg de vraag naar een geharmoniseerde technische oplossing en een geharmoniseerde frequentieband. De Forerunner Group had op 4 maart in Odijk een meeting, waarin een ‘frequency statement’ is afgesproken die wordt ondersteund door maar liefst achttien landen! Namens deze landen mocht ondergetekende deze verklaring overhandigen en toelichten. De derde lezing werd gehouden door Janne Koivukoski, directeur van de Rescue Service Unit Finland. Hij lichtte Virve toe en de ontwikkelingen om breedbanddata te introduceren via Teds. De laatste voordracht in dit blok was van Janette Dobson van Mason die uitleg gaf over de studie, die Mason heeft gedaan naar PublicSafety mobiele datafunctionaliteiten. Voor deze studie heeft Mason alle bestaande documenten (ruim twintig) geanalyseerd en daaruit de rode draad gedistilleerd. De conclusies waren: mobiele data functionaliteiten zullen, zoals bij publieke ontwikkelingen, binnen PublicSafety steeds normaler worden, commerciële netwerken zijn maar zeer beperkt geschikt, daarom zijn eigen voorzieningen nodig wat frequenties vereist. Voor geïnteresseerden staat op de Tetra Association site een link naar dit uiterst nuttige

onderzoek: http://www.tetramou.com/tetramou.aspx?id=10269.

Etsi en industrie Tijdens het derde blok werd aandacht besteed aan Etsi en industrie. Reinhard Wählen, de nieuwe voorzitter van Etsi TC-Tetra, gaf een uitleg over het SRDoc. Dit ‘Etsi System Reference’-document beschrijft applicaties, technische (on)mogelijkheden en benodigde frequentieruimte. Het document is de basis voor de vraag om 2 x 3 MHz voor narrowband, zoals uitbreiding van bestaande Tetra-voicenetwerken en DMO, 2 x 3 MHz voor wideband, zoals Teds voor vele data-applicaties, en 2 x 10 Mhz voor broadbanddata, bijvoorbeeld voor videotoepassingen. Gianmarco Baldini, EC Research Centre, ging in op de standaardisatie-activiteiten van Etsi TCRRS over cognitieve en software defined radio, waarover eerder in dit blad is gepubliceerd.

Significant increase

Data enhances voice

Full multimedia reliance

Usage Broadband

Steady growth Wideband

Little change

Information driven

Narrowband

Voice dominated

Broadband dominated

Broadband data reliance

Vier alternatieve routes voor een mogelijke toekomst.

Eads ging in op Teds en wat de mogelijkheden daarvan zijn. Aangenomen mag worden dat dit bekend is. Nuttig waren de berekeningen over implementatie en operationele gebruikskosten, waarbij duidelijk bleek dat bij lagere frequenties de kosten veel lager zijn dan bij frequenties boven 1 GHz. Guillaume Lebrun, UMTS Forum, propageerde uiteraard het gebruik van UMTS. Echter… een zeer opvallende uitspraak was: “UMTSnetwerken zijn niet geschikt voor PublicSafety critical communicatie, maar wel voor minder kritische toepassingen”. Als het forum dit zelf zegt, mag je aannemen dat dit dus echt zo is. Dit zou dan een einde moeten maken aan de discussie waarom niet alles met commerciële netwerken kan.

Normale wereld en PublicSafety Dag twee begon met een blok gewijd aan de industrie met bijdragen van vertegenwoordi-

gers van Motorola, Eads, Thales en Ericsson. Jeppe Jepsen van Motorola had een presentatie over het verschil tussen de ‘normale civiele wereld’ en PublicSafety. Een mooi voorbeeld was zijn reactie op de presentatie van het UMTS Forum, waarin werd gesteld dat de terminals veel fraaier en goedkoper zijn en er een i-pod werd geshowd om dat te laten zien. Jepsen vroeg zich af of er één brandweerman is die een brandend gebouw binnen gaat en dan op zijn i-pod vertrouwt. Een ander essentieel verschil is de architectuur van de netwerken: de PublicSafety-netwerken zijn gebaseerd op grote redundantie met dubbele lijnen, back-upswitches, battery back-up en dergelijke. Hij vergeleek het met internet versus intranet. Op zijn vraag welke organisatie voor zijn interne informatievoorziening internet gebruikt, was de reactie nihil: iedereen heeft zijn eigen intranet vanwege beschikbaarheid, beveiliging, controle en dergelijke. Met de radiocommunicatie voor PublicSafety is het niet anders. In Amerika hebben de twee grootste operators aangegeven dat er voor PublicSafety dedicated mobiele (data)netwerken moeten zijn, omdat zij lang niet alles kunnen leveren wat nodig is. De tweede bijdrage was van Risto Toikkanen van Eads. Hij ging in op mobiele datatoepassingen, zoals netcentric werken. Hij vertelde dat in tegenstelling tot cellulaire netwerken de uplink minstens zo belangrijk is (en bandbreedte vereist) dan de downlink. Derde spreker in de rij was Nicolas Motte van Thales. Trends zijn volgens hem real-timevideo (video on the move), remote databases access, foto’s, GEO-informatie, ‘E-fine & E-payment’, bijvoorbeeld elektronische parkeerbon, enzovoort. Ook hij gaf aan dat er een zware uplink nodig is en dat commerciële netwerken niet die eisen kunnen invullen. Hij lichtte zijn model toe: Tetra (voor de spraak) ‘boven op’ een Wimax-carrier, zodat er een geïntegreerde oplossing is voor breedbanddata en smalbandige spraak. Hij claimt dat hiervoor 30 – 40 MHz nodig is. De laatste lezing in dit blok werd gehouden door Ingvar Oderland van Ericsson. Hij had een iets afwijkend verhaal. Ericsson levert namelijk geen PMR-systemen, maar alleen cellulaire oplossingen. Hij gaf dus ook diverse voorbeelden van het gebruik van publieke netwerken in de PPDR-wereld. De grote bandbreedte, de snelle groei van de techniek, de enorme schaalgrootte (50 miljard gebruikers in 2020), de grote keuze aan terminals en lage prijzen zijn uiteraard duidelijke voordelen. Ericsson ontwikkelt LTE in twintig verschillende frequentiebanden, onder andere in de 700 MHz voor de Amerikaanse PublicSafety-markt. Een goede oplossing is volgens hem een mix van een eigen PSS LTE-netwerk in de 700 MHz-


23

band in bijvoorbeeld grote steden en andere ‘communicatie-intensieve gebieden’ (Schiphol, haven Rotterdam en dergelijke) tezamen met een public-privatepartnership om in de andere gebieden het commerciële LTE-netwerk te gebruiken.

Rampenbestrijding in de wereld Het tweede blok van de tweede dag begon met een presentatie van een vertegenwoordiger van de ITU over rampenbestrijding in de wereld en de relatie met PPDR. Zijn zorg, en die van ITU, is dat de nadruk te veel ligt op het ‘gewone PSS-werk’ en te weinig op het tweede deel van PPDR, namelijk ‘disaster relief’. Hij gaf aan dat in tegenstelling tot ‘gewone rampen’, zoals Halle en Schiphol, bij natuurrampen veelal de gehele communicatie-infrastructuur defect raakt, inclusief de PublicSafety-netwerken. Alternatieve systemen, zoals satellietcommunicatie biedt dan wel soelaas. Dit was uiteraard koren op de molen van de vertegenwoordiger van Inmarsat. De volgende spreker was van de EC en hij ging in op de diverse officiële, internationale verdragen en ‘radio spectrum decisions’. Dit leverde nu niet direct de meest levendige presentatie op. Wel van belang waren zijn conclusies: frequenties moeten onder de 1 GHz worden gezocht en Digital Dividend geeft nauwelijks mogelijkheden, maar samenwerking met de Nato met betrekking tot de 300 – 400 MHzband is een goede optie. Ook meldde hij de Spectrum Summit van het Europese parlement die op 22-23 maart in Brussel is gehouden. Voor deze summit heeft de Tetra Association de nodige informatie aangeleverd, zoals de eerder genoemde Council recommendation en het PublicSafety frequency statement van de achttien ondersteunende landen. Omdat het uiteraard beter is dit zo officieel mogelijk in de dienen, heeft het Spaanse voorzitterschap de diverse relevante EC-leden en parlementsleden geïnformeerd en daarbij gemeld dat er PublicSafety vertegenwoordigers, waaronder ondergetekende, in Brussel aanwezig zijn om een en ander toe te lichten. Omdat frequenties in de nieuwe portefeuille van Neelie Kroes zitten (ICT en Telecom), is zij een van de key-notesprekers. De daarop volgende sprekers waren vertegenwoordigers van de Franse administratie en de Nato. Zij kwamen beiden met een overzicht van het huidige frequentiegebruik en zij kwamen beiden tot de conclusie dat er geen vrije ruimte is. Als PublicSafety dus frequenties moet krijgen, gaat dat per definitie ten koste van andere gebruiker(s). De Nato-vertegenwoordiger voelde zich nogal onder druk gezet, vanwege de vele presentaties waarin militaire frequenties als mogelijke oplossing waren aangedragen. Hij gaf aan dat

Nato: “Sharing is onverantwoord: als PublicSafety militaire frequenties gebruikt en militairen bij een ramp moeten assisteren, is onderlinge storing onvermijdelijk.” veel presentaties over PublicSafety-toepassingen net zo goed in een Nato-meeting hadden kunnen worden gegeven, omdat het voor de militairen niet anders ligt. De toewijzing, tien jaar geleden, van de 2 x 5 MHz in de 380 – 400 MHz aan PublicSafety heeft hen, om die vrij te maken, in het verleden al voor grote problemen gesteld. Vanuit hun standpunt gezien is het logisch dat ze claimen dat er geen verdere ruimte is. Zijn presentatie was dus meer een toelichting over wat ze nu gebruiken en waarom dit niet anders kan. Wel kwam hij met een ferme ‘uitsmijter’ door te stellen dat sharing niet verantwoord is. Hij vroeg zich hardop af wat er gebeurt als PublicSafety militaire frequenties gebruikt en militairen bij een ramp moeten assisteren terwijl zij met hun eigen verbindingen komen in dezelfde frequenties. Het antwoord was: onderlinge storing is dan onvermijdelijk. Verrassend was het wel dat de Nato ondergetekende uitnodigde voor de ‘FM Civil Military’meeting, eind maart in Istanbul, om daar een presentatie te houden over de frequentie vraag van PublicSafety Europa.

Paneldiscussie Het laatste onderdeel van deze tweedaagse bijeenkomst was een paneldiscussie met een

aantal van de sprekers. De vraag aan de panelleden was wat PublicSafety en CEPT-ECC nu verder moeten doen. Een conclusie was dat we het in elk geval samen moet doen. PublicSafety zou nog beter kunnen toelichten hoe ze werkt, welke functionaliteiten nodig zijn, zoals tijdspaden. Sowieso was de conclusie dat de kloof tussen ‘de twee werelden’ moet worden overbrugd, want in veel landen is er een enorme kloof tussen PublicSafety en hun nationale frequentieadministratie. Een andere conclusie was dat het overduidelijk is dat er een oplossing moet komen. De grote vraag is alleen wie daarvan de dupe wordt. FM-PT38 gaat in haar vergadering in april aan de slag om de verschillende geopperde mogelijkheden te analyseren en moet dan met een advies komen. Het spannende ‘frequentiemaand’ derhalve met de Brussel Summit van het Europese parlement, de ‘FM Civil Military’-meeting en de FM-38-vergadering om oplossingen aan te dragen.

Hans Borgonjen is ‘kennismanager’ bij de vts Politie Nederland, voorzitter Public Safety Radiocommunication Group (PSRG) en vicevoorzitter van de Tetra Association.


praktijk

24

Nieuwe CoPI-container voor Kennemerland

Landelijke primeur met betere communicatievoorzieningen De Veiligheidsregio Kennemerland beschikt over een nieuwe CoPI-container; de modernste van Nederland. De officiële onthulling was ongeveer een jaar na de Poldercrash van 2009. Met de vernieuwingen en de laatste moderne techniek is tegemoet gekomen aan de wensen van de hulpdiensten, zoals die werden geuit bij de evaluatie van de hulpverleningsoperatie tijdens de Poldercrash. Door Ko van Leeuwen


De nieuwe CoPI-container

25

De satellietmast.

Bij grote multidisciplinaire incidenten wordt in de regel een CoPI-container geplaatst. Deze container voor de Commando Plaats Incident biedt plaats aan de leidinggevenden van de verschillende hulpdiensten, die op dat moment ter plaatse zijn en overleg voeren. In de container is alle apparatuur, nodig voor overleg tussen de leidinggevenden van de verschillende hulpdiensten, ingebouwd. Veiligheidsregio Kennemerland heeft nu de primeur van de container die geleidelijk in heel Nederland zal worden ingevoerd. Bij het ontwerp van de container is uitgebreid rekening gehouden met de wensen en kritieken van de diverse gebruikers van de oude container, tijdens de hulpverlening bij de Poldercrash van februari 2009. De container is nu zes meter, één meter langer, en 2,5 meter breed. Met één vrachtauto kan de container worden vervoerd. De nieuwe container biedt nu plaats aan tien personen in plaats van zeven, er kunnen meerdere beelden van de situatie geprojecteerd worden op twee beeldschermen en de inzet van de container is sneller. Ook zijn er twee vaste – ergonomische – werkplekken met pc’s en een satelliettelefoon.

Jur van Lieshout, programmamanager netcentrisch werken bij de Veiligheidsregio Kennemerland, legt aan de aanwezigen bij de officiële ingebruikname uit waarom er gekozen is voor een nieuwe container: “Bij grote incidenten liepen we tegen een aantal problemen aan. Ten eerste was er te weinig ruimte om alle disciplines een zitplaats te bieden. Alhoewel het belangrijk is om het CoPI-overleg klein te houden, zien we toch een toename van het noodzakelijke aantal mensen. Ten tweede was de bestaande container niet geschikt voor netcentrisch werken. En de Wet op de Veiligheidsregio’s schrijft voor dat het CoPI binnen 30 minuten na alarmering in gebruik moet zijn. Dat zegt iets over de snelheid waarmee de container ter plaatse moet zijn, maar ook hoe snel hij ter plaatse gereed moet zijn voor gebruik.” Ook refereert hij aan recente berichten op internet dat het mobiele dataverkeer begint toe te nemen. Dit is iets waar ook een CoPI mee te maken heeft. De enkelvoudige umtsverbinding in de oude container is te weinig om dataverkeer te kunnen garanderen. Wel heeft deze een satellietverbinding, maar die moest altijd handmatig worden gericht op het moment dat umts geen bereik bood. Een laatste argument is dat vooral bij langdurige inzetten de ergonomie een rol gaat spelen. “Kort na de Schipholcrash werd mij gevraagd om met een oplossing te komen. Samen met buurtregio Amsterdam-Amstelland hebben we vanuit het samenwerkingsproject De Arend het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de Landelijke Faciliteit Rampenbestrijding benaderd, omdat de genoemde problemen ook elders in het land spelen. Kenmerkend voor dit soort besluitvorming is dat het lang duurt. Daarom hebben we als Veiligheidsregio Kennemerland besloten om een voortrekkersrol te gaan spelen en niet te wachten op landelijke beslissingen.”

Logo’s Frans Schippers, directeur van de Veiligheidsregio Kennemerland en commandant van brandweer Kennemerland bedankt iedereen voor de inzet en benadrukt de samenwerking van de verschillende disciplines aangaande de realisatie van de container: “Op dit moment zitten er van drie disciplines logo’s op de container, die van de Koninklijke Marechaussee en de gemeenten ontbreken nog. Dat zal later worden aangevuld. Verder zal deze container ons helpen om de informatieachterstand bij een incident tot een minimum te beperken.” Daarnaast hoopt hij dat, door voor de landelijke ontwikkelingen uit te lopen, er een discussie wordt aangejaagd. Hierna was het aan Schippers en zijn collega’s binnen het veiligheidsteam om een kuip met water te vullen waarna de mast met de satellietantenne omhoog kwam. Vervolgens kon iedereen de container van binnen bekijken.

Voor maximale redundantie is de tweevoudig uitgevoerde umts-verbinding verdeeld over twee concurrerende providers.

De aggregaat kan op een slede naar buiten worden geschoven.

26


Ten opzichte van de oude container is hij één meter langer. De totale lengte wordt hierdoor 6,05 m. Binnen het CoPI is plaats voor twee keer vijf personen langs de wanden. Aan de kopse kant hangen twee grote 52 inch flatscreens. Aan de andere kant, links en rechts van de deur, zijn de werkplekken voor de informatiecoördinator en de (geografische) plotter. De plotter draagt zorg voor het grafisch tonen van de juiste informatie op het scherm terwijl de informatiecoördinator alle informatie-uitwisseling verzorgt met de andere teams, de basis voor het ‘netcentrisch’ werken van de Veiligheidsregio. De leider van het CoPI staat tussen deze beiden in met zijn rug naar de deur en kan zo overzicht houden en communiceren met beide assistenten. De vergadertafel is teruggebracht tot een smalle strook waar men net genoeg ruimte heeft om wat spullen neer te leggen. Volgens Van Lieshout is dat bewust gedaan omdat men af wil van papieren kaarten en in plaats daarvan alles op de schermen wil hebben. Op deze wijze wordt gegarandeerd dat iedereen hetzelfde beeld heeft en er geen onderonsjes ontstaan. Blijkt in de praktijk dat er toch meer tafelruimte nodig is, dan is het tafelblad makkelijk te vervangen door een groter blad. Omwille van het transport is gekozen voor aan de vloer gemonteerde stoelen, maar dan wel zo ergonomisch mogelijk. Van Lieshout verwacht dat men aan tien stoelen genoeg heeft, omdat het volgens hem ook belangrijk is om het CoPI-overleg niet groter te maken dan noodzakelijk: “Afhankelijk van de situatie moet je keuzes maken met betrekking tot de functionarissen binnen het CoPI. Alleen de noodzakelijke mensen moet je in het CoPI laten plaats nemen.”

Interieur: Twee schermen met CEDRIC, links met tekstberichten, rechts met een plattegrond

Stroomlijnen Netcentrisch werken heeft tot doel de informatievoorziening te stroomlijnen. In het Beeld-, Oordeels- en Besluitvormingsproces (BOB) wordt met name de beeldvorming ver-

bijeen op basis van een vergaderklok. Op het moment dat de vragen bij deze teams binnenkwamen, moest er in sommige situaties gewacht worden tot het team weer om de tafel zat. Dit geldt eveneens voor het antwoord

Beeldschermen vervangen de oude papieren kaarten. sneld, waardoor meer ruimte ontstaat voor een effectievere oordeels- en besluitvorming. Van Lieshout: “In de oude situatie was het gebruikelijk dat in het CoPI bepaalde vragen werden geformuleerd voor het operationeel team en via dit team al dan niet naar het beleidsteam. Deze teams komen in de regel

naar het CoPI. In het verleden heeft dit onder andere bij de grote landelijke rampenoefening Bonfire in de Amsterdam Arena geleid tot een vertraging van twee uur aangaande een vraag en antwoord of de hulpverleners het stadion konden betreden. Dit in verband met de dreiging van een terroristische aanslag die mogelijk in het oefenscenario verwerkt was na de aanslag op de trein in Madrid. Door netcentrisch te werken willen we voorkomen dat het ene team op informatie wacht, terwijl die informatie al lang en breed bekend is in een ander team.”

Ingebruikname Door water in een kuip te gieten werd het signaal gegeven om de satellietantenne uit te schuiven. Van links naar rechts: Michiel Marchand (districtchef Politie Kennemerland namens de korpsleiding) Frans Schippers (regionaal commandant brandweer Kennemerland en directeur Veiligheidsregio Kennemerland), Rob Veltman (brigadegeneraal Koninklijke Marechaussee district Schiphol), Ineke van der Zande (regionaal geneeskundig functionaris en directeur Veiligheidsregio Kennemerland) en Piet Buijtels (coördinerend gemeentesecretaris).


27

Netcentrisch werken moet voorkomen dat een team op informatie wacht die al bekend is in een ander team.

Programmamanager Jur van Lieshout.

Het 19-inch rek met communicatieapparatuur

Voor de praktische invulling van netcentrisch werken wordt gebruik gemaakt van de op online-applicatie CEDRIC die door BZK beschikbaar wordt gesteld. Binnen het CoPI wordt alle informatie, knelpunten en vragen ingevoerd, waarna ze voor de andere teams direct zichtbaar zijn. De omloopsnelheid van berichtenverkeer wordt op deze manier versneld. Van Lieshout durft niet te zeggen of incidenten in de toekomst minder ernstig zullen uitpakken door deze manier van werken: “Wel is het zo dat in het verleden soms problemen optraden door het uitblijven van informatie. Dat kunnen we met netcentrisch werken voorkomen. De netcentrische werkwijze staat nog in de kinderschoenen: de mensen op de werkvloer zijn hier in eerste instantie niet direct bij betrokken maar naarmate het netcentrisch werken verder wordt ingebed in de organisatie zullen ook zij merken dat informatie eerder beschikbaar is, waardoor hun inzet effectiever en sneller wordt.”

Techniek Voor de communicatie is gekozen voor Viprinet geleverd door Digital Deal. Op het dak van de container zitten twee umts-antennes en een vaste satellietschotel. Zonder handmatig ingrijpen wordt altijd gekozen voor de beste verbinding. Van Lieshout: “Juist op een incidentlocatie loopt men het risico dat een umts-netwerk overbelast raakt. Viprinet kiest

automatisch uit de verschillende aanbieders waaronder een satellietverbinding. Er wordt altijd een vooraf ingestelde bandbreedte gegarandeerd. Indien nodig wordt er van meerdere verbindingen tegelijk gebruik gemaakt. Op deze manier heb je altijd voldoende capaciteit terwijl je niet meer betaalt dan hetgeen je daadwerkelijk gebruikt.” Voor maximale redundantie is de tweevoudig uitgevoerde umts-verbinding verdeeld over twee concurrerende providers, KPN en Vodafone. Grote bestanden worden altijd automatisch verdeeld over beide umts-verbindingen. Het enige wat niet automatisch gaat, is het omhoogpompen van de satellietmast. Dit gebeurt met een handpomp. Een Digitennesyteem zorgt er voor dat ook de media gevolgd kunnen worden. Dit kan van belang zijn als de provinciale rampenzender RTV-NH mee gaat draaien. Ook is er rekening mee gehouden dat men vanaf medio tweede helft 2010 rechtstreeks signalen kan ontvangen van de nieuwe politiehelikopters zodat het niet nodig is dat deze in de omgeving moeten landen om een ontvangststation af te geven.

In de door de firma Karhof uit Nieuw-Vennep geleverde container heeft Whisper Power een dieselgenerator in superstille ombouw geplaatst. De generator levert bij 1500 toeren 5 kilowatt / 230 volt en is ingebouwd op een slede, zodat deze voor onderhoud makkelijk bereikbaar is. Behalve de aggregaat heeft Karhof de container geleverd, inclusief 19-inch rek voor alle apparatuur, verlichting, stoelen en satellietmast. De audiovisuele apparatuur en videoswitch komen bij Avex vandaan. Computers en beeldschermen zijn door de veiligheidsregio samen met de marktpartijen in eigen beheer ingebouwd door de afdelingen Techniek en Materieel en ICT. De nieuwe container heeft als roepnummer 54-199 gekregen. De oude container 54-590 blijft beschikbaar als reservecontainer voor oefeningen en evenementen. In de wandelgangen wordt de nieuwe container ook wel de JUR-CoPI genoemd naar Joint Urgent Response CoPI. Volgens Van Lieshout heeft dit niets te maken met zijn voornaam. Vanuit andere regio’s is inmiddels belangstelling getoond voor dit concept.

De oude CoPIcontainer tijdens de grote woningbrand op de Koning Willem 1 Laan in Hoofddorp op 16 augustus 2008. Met een losse trap moest men de satellietschotel op het dak richten. De losse aggregaat stond verderop aan de bosrand.

productnieuws

28


D-Link komt met MKB-oplossingen voor videobewaking De vraag naar gebruiksvriendelijke en betaalbare oplossingen voor videobewerking groeit snel. D-Link speelt hierop in met een reeks nieuwe producten. Deze zijn vooral bedoeld voor winkels en winkelketens of kleine bedrijven die bijvoorbeeld actief zijn in opslag, distributie of transport, maar ook voor de publieke sector en scholen. Volgens de fabrikant biedt IP-gebaseerde bewaking een concurrerend alternatief voor analoge systemen, dankzij de hoge snelheden van de netwerken in combinatie met de aantrekkelijke prijs. Daarnaast is netwerkopslag de laatste tijd aanmerkelijk goedkoper geworden. De IPsurveillance-oplossingen zijn gemakkelijk te integreren in het netwerk van een bedrijf en worden een vanzelfsprekend onderdeel

van de IT-infrastructuur van de onderneming. IP-surveillance heeft nog enkele voordelen. Zo kan een IP-video-opname worden gestart bij bepaalde activiteiten na de kantooruren, of wanneer een deur wordt geopend en hoeft deze dus niet voortdurend in werking te zijn. Wanneer zich iets voordoet, kan de eigenaar worden gewaarschuwd en heeft deze direct toegang tot de video vanaf een computer of vanaf een mobiele telefoon met internetaansluiting. De fabrikant bundelt zijn IPsurveillance-producten in het D-Link Secure Center. Dit bevat 2 tot 4 IP-camera’s, een apparaat voor video-opslag (Network Video Recorder, NVR) en software voor monitoring. Meer informatie: www.dlink.nl

xG Technology gebruikt netwerk voor cognitieve radio xG Technology heeft in maart tijdens de International Wireless Communications Expo and Conference in Las Vegas nieuwe ontwikkelingen getoond voor het verbeteren van de communicatie voor de OOV-sector. Hierbij maakt het bedrijf gebruik van cognitieve radio. Momenteel heeft de fabrikant een netwerk voor cognitieve radio in Fort Launderdale, Florida in de Verenigde Staten. Dit netwerk pakt een aantal belangrijke problemen in de OOVsector aan. Zo maakt het netwerk ruimte vrij in het spectrum en combineert het spraak- en datacommunicatie in een enkel IP-netwerk. Daarnaast is het netwerk volledig mobiel en maakt het gebruik van een ongelicenseerd spectrum. Daarmee valt veel geld te besparen. Meer informatie: www.xgtechnology.com

Heerema Zwijndrecht kiest voor TETRA Heerema Zwijndrecht BV, bouwer van grootschalige maritieme installaties, heeft gekozen voor en TETRAinfrastructuur voor zijn communicatieomgeving. Het gaat om het DAMM TetraFlex-systeem. Het project werd opgeleverd door Flash Services. Communicatie is van levensbelang op de werf van Heerema Zwijndrecht BV. Op de drukste momenten van de afbouw van bijvoorbeeld een boorplatform kunnen er 1200 vaklui rondlopen op het 15 hectare grote terrein aan de Oude Maas. Voor een efficiënt en veilig proces is snelle

en betrouwbare communicatie onmisbaar. Heerema gebruikt portofoons voor onder meer het transport tussen materiaalpark en fabricagehallen, voor de kraanmachinisten en voor de beveiliging. Dankzij de flexibiliteit van het systeem kunnen nieuwe werknemers die tijdelijk het team versterken gemakkelijk worden toegevoegd aan het communicatiesysteem. Ook bijvoorbeeld het bij elkaar voegen van groepen gebruikers in noodsituaties is dankzij het TETRA-systeem sterk vereenvoudigd. Meer informatie: www.flash-services.com


Mobiele router FIGO

voor ad-hoc-netwerken

Koning & Hartman introduceert de mobiele router FIGO, waarmee datacommunicatie altijd mogelijk blijft, zowel lokaal als over lange afstand. Een lokaal ad-hoc-netwerk is altijd en overal op te zetten, aangezien FIGO-routers onderling een netwerk opbouwen. De router creëert een VPN-verbinding met de dedicated server (in bijvoorbeeld de meldkamer). Daarbij selecteert FIGO automatisch het best beschikbare netwerk (WiFi, GSM, SatCom en/of 3G).


TomTom Truck Navigation Hét navigatiesysteem met focus op actualiteit en veiligheid Omleidingen, wegomleggingen, breedte- en hoogtebeperkingen, uw brandweerauto’s worden er dagelijks mee geconfronteerd. TomTom WORK Truck Navigation houdt rekening met uw voertuigkenmerken en biedt uw chauffeurs de beste en veiligste route wanneer haast geboden is.

Voor de chauffeurs: • Slimmere routes • Actuele verkeersinformatie • Map updates • Track & Trace • Uw eigen ‘nuttige plaatsen’

Meer informatie? Bel (010) 457 27 27 of kijk op www.kpn.com/tomtom

Voor de meldkamer: • Push navigatie (doorgeven adres aan het voertuig) • 24/7 inzicht in locatie van voertuigen • Aankomsttijden voertuigen altijd bekend

Hulpdiensten kunnen zo onder alle omstandigheden informatie met elkaar en met de centrale uitwisselen, waardoor alle partijen hetzelfde beeld hebben van de situatie. De oplossing is ook zeer geschikt voor toepassing in openbaar vervoer, transport, evenementen en scheepvaart, bijvoorbeeld voor live videobeelden of voor beveiligde betaal- of toegangssystemen. Meer informatie: www.koningenhartman.com

Koning & Hartman introduceert nieuwe Kenwood-portofoon Kenwood heeft zijn nieuwe basisportofoon binnen de NEXEDGE-lijn op de markt gebracht. Deze vereenvoudigde portofoon zonder toetsenbord en display is het basismodel binnen de NEXEDGE-reeks. De NX-200SE is de VHF-versie, de NX-300SE de UHF-versie. De bediening is eenvoudig gehouden door gebruik van twee programmeerbare toetsen. Verder heeft de portofoon een groepskeuzeschakelaar met 16 posities en een accessoireconnector aan de zijkant. De nieuwe portofoon ondersteunt alle belangrijke NEXEDGE-functies, zoals het dynamisch schakelen tussen analoge en digitale communicatie. Met de nieuwe software-release is het concept uitgebreid met nieuwe functies, zoals 5 TVO-ondersteuning, conventionele IP-roaming, multisite-roaming en verhoogde systeem- en datacapaciteit. Meer informatie: www.koningenhartman.com

29

30


3.5G PDA van Motorola Motorola introduceert de MC75A, een robuuste mobiele Enterprise Digital Assistant die speciaal is ontworpen voor gebruik in de transport- en logistieke sector, de detailhandel, productiebedrijven en de gezondheidszorg en voor de publieke sector. Hij kan bijna overal worden ingezet: binnenshuis en buitenshuis, in het magazijn, op de winkelvloer, in het ziekenhuis, in een voertuig en in de open lucht – in vrijwel elk land. MC75A combineert diverse apparaten. De Digital Assistant werkt als een multimodus 3G mobiele telefoon, GPS-apparaat, walkietalkie, 1D- en 2D-barcodescanner, digitale camera en mobiele computer. De MC75A kan worden gebruikt op GSM- en CDMAnetwerken, en is getest op de meeste belangrijke carriers overal ter wereld. Bovendien kan de krachtige processor vrijwel elke bedrijfstoepassing aan – zodat

medewerkers overal en altijd razendsnel toegang hebben tot gegevens, claimt de fabrikant. “De MC75A is ontworpen om hitte, koude, vocht en stof te weerstaan – de krachtige scanner kan in de moeilijkste omgevingen worden ingezet. Daarnaast is hij bestand tegen herhaald vallen van een hoogte van 1,2 meter en functioneert hij tussen temperaturen variërend van -10ºC tot +50ºC,” zegt Motorola. Omdat de MC75A over veel functies beschikt, is het niet nodig om verschillende apparaten naast elkaar te gebruiken. De MC75A is ook achterwaarts compatibel met de meeste accessoires van de MC75 en MC70. De MC75A serie is verkrijgbaar in drie uitvoeringen: de MC75A0 met alleen LAN, de MC75A6 met LAN en HSDPA, en de MC75A8 met LAN en CDMA. Meer informatie: www.motorola.com.


Basis Station Antennes Filters, Combiners en Versterkers

Antennas Quality leads the way

Tel.: 030 69 99 100 Fax: 030 22 13 330 www.hutronic.nl

GSM UMTS WLL WIFI LTE WIMAX


Flash implementeert tweewegradiosysteem van Motorola

31

Eerste operator op tot nu toe ongebruikte frequentie voor

picocell

Flash helpt bedrijven bij de implementatie van het digitale tweeweg-radiosysteem Mototrbo van Motorola. Omdat deze nieuwe digitale Motorola-lijn in fasen kan worden aangeschaft, hoeven bedrijven hun radiocommunicatie-apparatuur niet meer in één keer te vervangen. Mototrbo maakt gebruik van de voordelen van digitale radiocommunicatie, zoals verdubbeling van het aantal kanalen op dezelfde frequentie, koppeling tussen gps- en data-applicaties en het feit dat gesprekken niet zijn af te luisteren. De technologie is stap voor stap aan bestaande portofoons toe te voegen.

De Mototrbo-portofoons worden dan in eerste instantie analoog gebruikt en kunnen na de complete vervanging naar digitaal worden omgezet. Een digitaal Mototrbo-netwerk is geschikt voor maximaal dertig gebruikers. Bij een groter aantal gebruikers is een TETRAoplossing een betere keuze. Voor de Mototrbo-producten is een speciale lijn accessoires ontwikkeld. Volgens Flash hebben inmiddels al verschillende industriële bedrijven, ziekenhuizen, winkelcentra, gemeenten, hotels en musea voor deze oplossing gekozen. Meer informatie: www.flash-services.com

Zenitel integreert beveiligingsoplossingen Gallagher Security Zenitel, leverancier van geïntegreerde communicatieoplossingen voor de zakelijke markt, integreert de producten van Gallagher Security in zijn portfolio. Volgens Zenitel bestaat naast de bedrijfskritische communicatieoplossingen die het bedrijf levert in de markt ook een duidelijke behoefte is aan het integreren van bedrijfskritische processen. Met de producten van Gallagher Security kan het bedrijf de fysieke securithy-oplossingen, zoals toegangscontrole en inbraakalarmering, integreren met de communicatieoplossingen die het zelf levert. Zo kunnen vanuit bedrijfsprocessen adequate acties worden ondernomen bij bijvoorbeeld een inbraak, een brand of een andere calamiteit. Zenitel laat weten de komende tijd het portfolio nog meer te willen verbreden om bedrijfskritische processen te integreren. Meer informatie: www.zenitel.nl

Mobiele bellers met VastMobiel gaan als een van de eerste in Nederland gebruik maken van de onlangs vrijgegeven DECT Guard Band, een frequentie tussen GSM en DECT. Door gebruik te maken van een picocell van Teleena, ontstaat voor kleine en middelgrote bedrijven, ziekenhuizen of kantoren een eigen mobiel netwerk, dat 20 tot 30 procent goedkoper is dan de bestaande netwerken en dat vaak een betere dekking en ontvangst oplevert. De picocellen zijn eigen kleine GSM-cellen, vergelijkbaar met WiFi, die het mogelijk maken om inpandig mobiel te bellen, sms’en of internetten. Zodra iemand het kantoor of pand verlaat, schakelt de mobiele telefoon met Teleena SIM automatisch over naar het nationale mobiele netwerk en vice versa. Met de picocell is het mogelijk te bellen via de tot nu toe nauwelijks gebruikte DECT Guard Band frequentie. Deze frequentieband, die ligt tussen 1877 MHz en 1880 MHz (en op de bijbehorende duplexband tussen 1782 MHz en 1785 MHz) is tot nu toe ongebruikt gebleven. Hij diende als bufferband, om verstoring van DECT en GSM1800-toepassingen te voorkomen. De frequenties zijn vorig jaar door de overheid vrijgegeven voor publiek gebruik en kunnen ingezet worden voor kleine private GSM-netwerken. De nieuwe klant van Teleena, VastMobiel, biedt vanaf nu bedrijven de kans om te profiteren van deze nieuwe ontwikkeling. Binnen kantoor is daardoor een besparing mogelijk op de kosten voor telecommunicatie, zegt de provider, en kan de dekking geoptimaliseerd worden. Buiten kantoor wordt er gebruik gemaakt van de zendmasten van een van de mobiele operators waarmee het Teleena netwerk is verbonden. Teleena mikt vooral op bedrijven die branded simkaarten op de markt brengen, waarvan er op dit moment al meer dan vijftig verkrijgbaar zijn. Ze kunnen voor eigen gebruik worden ingezet of worden verkocht aan hun eigen klanten. “De verwachting is dat dit aantal de komende jaren sterk zal groeien. Ook verwachten wij de oplossing in meerdere landen in Europa te kunnen introduceren als ook andere landen deze frequenties openstellen,” zegt Teleena. Teleena is een mobiele virtuele netwerk operator (MVNO), aangesloten op het Vodafonenetwerk. Meer informatie: teleena.nl

32


Distributeur voor de Benelux van ICOM radiocommunicatie Gannexion bv

AMCOM Luzernestraat 24 Postbus 215 2150 AE Nieuw Vennep

T F E I

+31 (0) 252-629370 +31 (0) 252-629371 [email protected] www.amcom.nl

T F E I

Transistorstraat 71A Postbus 60187 1320 AE Almere

(036) 5498814 (036) 5498815 [email protected] www.gannexion.com

Aggregaten & Noodstroom voorzieningen Parkweg 9, 4153 XK Beesd T 0345 684000 - F 0345 680907 info @ voetverhuur.nl - www.voetverhuur.nl

Importeur van o.a.

IN-CAR LAAD EN MONTAGE OPLOSSINGEN WWW.GLOBAL.NL

Safety-Lux Nederland BV

T F E I

Nijverheidswerf 37 1402 BV Bussum

(035) 6914476 (035) 6915474 [email protected] www.safety-lux.nl

Televisieweg 26, 1322 AL Almere Telefoon: 036 538 70 70

GPS, C2000 EN GSM ANTENNE OPLOSSINGEN

Selecsys

T (0529) 488888 Mobiele Communicatie Nederland B.V. F (0529) 488889 Rollecate 65-11 E [email protected] I www.selecsys.nl 7711 GG Nieuwleusen

WWW.GLOBAL.NL


www.ceotronics.com

CeoTronics AG Communication Headset & Systems Tel. +49 60 74 87 51-0 Mobile +31 6 53 56 92 41 E-Mail [email protected]

Hutronic Telecommunicatie bv T Johan van Oldenbarneveltlaan 44 F E 3705 HH Zeist I

(030) 6999100 (030) 2213330 [email protected] www.hutronic.nl

Voorhout Data Connection

T F E I

Productieweg 7 3481 MH Harmelen

(0348) 443557 (0348) 444951 [email protected] www.vdcinfo.nl

KPN BMS Postbus 16118 2500 BC Den Haag DTM-Products BV Postbus 2148 6020 AC Budel

T F E I

(0495) 492335 (0495) 493710 [email protected] www.dtm.nl

MULTIMEDIA EN COMMUNICATIE OPLOSSINGEN WWW.GLOBAL.NL

VER

T F E I

(010) 457 27 27 (084) 222 01 36 [email protected] www.kpn.com/portofoons


Raca Batteries Nederland B.V. Satellietbaan 10A 2181 MH HILLEGOM Postbus 75 2180 AB HILLEGOM

HUUR

-VERKOOP-ONDERHOUD ING (Ex)PORTOFOONS & TRUNK

www.flash-services.com

Tel: +31 (0)252-227070 Fax: +31 (0)252-533922 Internet: www.racabatteries.nl

ADVERTEERDERS INDEX Flash Services Nederland

18

Hutronic Telecommunicatie

30

KPN Rohde & Schwarz Nederland

29 36

Optimale communicatie met de betrouwbare en voordelige batterijen en laders van E-Battery

E Battery Europe BV Varenkade 7 2661 PG Bergschenhoek The Netherlands Tel. +31 (0) 634 129 359 Fax +31 (0) 10 226 3371 [email protected] www.e-battery.eu

Koning & Hartman

T F E I

Postbus 5080 2600 GB Delft

+31(0)15 260 98 07 +31(0)15 260 91 62 [email protected] www.koningenhartman.com

Accessoires

Meetapparatuur

Producent

Advisering

Meldkamer apparatuur

Provider

Amateurapparatuur

Meldkamer inrichting

Randapparatuur

Antennes

Netwerkaanleg

Software

Batterijen

Netwerken

System integrator

Beveiliging

Operator

Telecomdealers

Groothandel

P(A)RM

Verhuur

GSM

Paging

Verlichting

Importeur

Plaatsbepaling


33

Nieuw navigatiesysteem van Pioneer

Pioneer brengt een nieuw navigatiesysteem op de markt, dat ook geschikt is om van muziek en entertainment te genieten. De AVIC-F920BT biedt nieuwe eigenschappen, zoals de verfijnde 3D touch slide-interface, Pioneer MusicSphere en ECO Graph. Het apparaat heet een ingebouwd navigatiesysteem op een 4 GB flashgeheugen, een 6,1 inch aanraakscherm en een 3D grafische versneller. Voor entertainment heeft het apparaat afspeelmogelijkheden voor dvd en cd en ingebouwde Bluetooth-functies voor handsfree telefoneren en draadloos beluisteren van muziekbestanden op de gsm. Verder is er een usb-aansluiting, een aansluitmogelijkheid voor iPod/iPhone, een slot voor micro-SD-kaarten en een

Ascom introduceert 802.11nhandset Ascom Wireless Solutions, leverancier van on-site draadloze communicatie, introduceert een nieuwe WiFi-handset, de i62. Deze IP-DECT-handset is de eerste die gebruikmaakt van de nieuwste 802.11n-standaard. De telefoon is robuust gemaakt en bedoeld voor communicatie in veeleisende omgevingen zoals ziekenhuizen. De handset is voorzien van een verbeterde interface die volgens Ascom eenvoudig te gebruiken is. Daarnaast gaat de batterij langer mee dan bij eerdere modellen door verbeterde energiemanagement. Klanten krijgen met de i62 toegang tot diensten van de fabrikant, zoals Ascom Centralized Management, een platform dat helpt bij het managen van apparatuur. Meer informatie: www.ascom.com

ingang voor een achteruitrijcamera. Het nieuwe model is uitgerust met wegenkaarten van Tele Atlas voor 44 Europese landen en biedt meer dan zes miljoen Points of Interest. De gebruiker wordt via de TMC-ontvanger op de hoogte gehouden van verkeersopstoppingen en andere relevante wegeninformatie. Met de AVIC-F220 introduceert Pioneer een nieuwe optionele navigatiemodule. Deze add-on is een oplossing die het assortiment AV-ontvangers voor de auto aanvult. Zo kan de gebruiker zijn investering eventueel spreiden: eerst een AV-ontvanger, en op een later tijdstip aangevuld met de navigatiemodule. Meer informatie: www.pioneer.nl

Nokia Siemens Networks all-ip backhaul oplossing Nokia Siemens Networks introduceert een microgolfradio die gebruik maakt van de zogeheten E-band frequenties, die een oplossing kunnen bieden voor een backhaul met hoge capaciteit in dichte stedelijke gebieden. De E-band is onderdeel van het microgolfspectrum van 71-76 GHz en van 81-86 GHz. Uit onderzoek is gebleken dat deze frequenties uitermate geschikt zijn voor zeer hoge capaciteit point-to-point verbinding in gebieden met een grote radiodichtheid. De nieuwe radio kan worden ingebed in het FlexiePacket platform van Nokia Siemens Networks, waarmee het bedrijf het eerste is dat een all-IP oplossing biedt voor microgolfnetwerken van 6 tot 80 GHz. We hebben allemaal hoge verwachtingen van 4G-netwerken, waaronder een piekcapaciteit van tenminste 100 Mbps voor mobiele applicaties,” zegt Vesa Tykkyläinen, hoofd Microwave Radio Transport van Nokia Siemens Networks. “Deze eisen gaan ver boven die van 3G, en zullen deels kunnen worden ondervangen

door LTE en WiMAX. Maar de toename van de over-the-air bandbreedte vergt straks het uiterste van mobile backhaul netwerken en wij denken dat dit gepaard zal gaan met een noodzaak voor een end-to-end all-IP microgolfsysteem. Dit wordt mogelijk met onze nieuwe E-band radio.” De aaneenschakeling van meerdere LTE basisstations in dichte stedelijke gebieden, zorgt ervoor dat de vereisten voor de capaciteit per cel de 500 Mbps zal overstijgen en zelfs de 1 Gbps zal bereiken. De nieuwe 70/80 GHz radio, die is geïntegreerd in het FlexiPacket Microgolf systeem, biedt snelheden tot 2,5 Gbps per Ghz radiofrequentie tot een afstand van 3 kilometer. De licentiekosten voor de E-band zijn daarnaast aanzienlijk lager dan vergelijkbare licenties voor het 6-38 GHz spectrum. Meer informatie: nokiasiemensnetworks.com

34

Verbinding | april 2010

Colofon Verbinding is een vakblad over mobiele communicatie in de openbare orde & veiligheidssector.

column

Jaargang 31, april 2010, nr 4

Worldmexit? Het rommelt aardig in frequentieland. KPN, Vodafone en T-Mobile zijn boos op het ministerie van EZ over de spelregels van de veiling van 2,6 GHz frequenties die eind van de maand wordt gehouden. Zal wel. Een andere kwestie is meer bij me blijven hangen. De media schrijven in maart honderduit over een geschil tussen Worldmax, dat mobiele datadiensten aanbiedt op basis van Wimax, en het ministerie van EZ. In de ogen van Worldmax hindert de staat diens mogelijkheden tot groei. Poeh, dat is me nogal een claim. Achtergrond van deze kwestie is dat EZ de uitrol van Worldmax in NoordNederland tegenhoudt om redenen van staatsveiligheid. EZ voert daarbij aan dat signalen van Worldmax en het satellietgrondstation in Burum, Friesland elkaar in de weg zitten. Wat doe je dan? Hoppa, je claimt voor 100 miljoen bij de overheid wegens derving van toekomstige inkomsten. Gekker moet het niet worden. Tsja, Worldmax is een apart verhaal. Het bedrijf was in mijn ogen bij lancering in 2007/2008 al een doodgeboren kindje. Helaas waren analisten en de media blijkbaar zo verkikkerd met de term Wimax dat ze het bedrijf Worldmax vooral bejubelden als alternatief voor het met een slecht imago kampende UMTS/3G. Blijkbaar hadden diezelfde analisten en media geen accuraat beeld van andere toekomstige mobiele datadiensten. Ook hadden ze geen enkel zicht op wat er operationeel, organisatorisch, technisch, financieel en marketingtechnisch voor nodig is om een nieuwe operator in de markt te zetten. Worldmax was kansloos, zou nooit wat worden en was al lang dood en begraven geweest, als het niet kon beschikken over een zeer kapitaalkrachtige investeerder (Intel) met (financiële) belangen in Wimax als techniek. “LTE is op dit moment duidelijk de winnaar”, zegt Eildert van Dijken van Comsys tegen Computable en zo simpel is het. “De snelheid van Wimax ligt nog niet op het niveau van hspa (3,5g), de ondersteuning voor LTE van operators en R&D-partijen is veel groter en operators hebben al een werkende business waaraan ze LTE nu toevoegen. Startende Wimax-operators hebben per definitie een achterstand.” En dit is nog eufemistisch uitgedrukt. Zelfs voormalig Worldmax-directeur Jeanine van der Vlist is van haar geloof gevallen en heeft twijfels bij Wimax in Nederland. Al is dat weinig geloofwaardig, aangezien ze nu hoog in de boom zit bij Alcatel-Lucent. Toevallig een van de LTE-ambassadeurs. Toch zijn er wereldwijd volop Wimax-netwerken. Het WiMAX Forum becijfert dat er momenteel 559 Wimax-netwerken operationeel zijn in 147 landen. Dat is verder helemaal prima, maar dan moeten we wel eerlijk zijn en constateren dat het merendeel nog oude technologie is die wordt gebruikt voor stationaire draadloze verbindingen. Immers, hiervoor is Wimax prima geschikt, want de technologie kan uitstekend grote cellen ondersteunen. In dunbevolkte landen zonder (veel) aanbieders van mobiele datadiensten biedt het prima uitkomst. Dus niet in Nederland. Waarom steigert Worldmax dan zo heftig? Ik sluit niet uit dat Worldmax de blokkering van de ministeries van Defensie en EZ gebruikt om toch nog een paar centen te verdienen aan het beëindigen van hun operaties en bovendien een ander de schuld te geven van de gedwongen exit uit de markt. Het ministerie van Defensie reageert niet op de uitlatingen van Worldmax, anders dan dat beide in gesprek zijn over de situatie. Lijkt me wijs. René Frederick Uitgever Verbinding

Verbinding verschijnt tienmaal per jaar. Toezending geschiedt op abonnementsbasis en middels controlled circulation. Uitgever René Frederick Hoofdredactie Marcel Debets Eindredacteur M. Rubel Redactie Postadres Postbus 82, 2460 AB Ter Aar Telefoon: 0172-782120 Administratie: [email protected] Abonnementen: [email protected] Redactie: [email protected] Website: www.verbinding.nl Advertentie-exploitatie Bureau van Vliet B.V. Postbus 20, 2040 AA Zandvoort Telefoon: 023-5714745 [email protected] In dit nummer bijdragen van Hans Borgonjen, Peter Duin, René Frederick, Ko van Leeuwen, John Piek, Evert Schut, Hans Vandam, Ferry Waterkamp Ontwerp en opmaak ONTWERPERS DIE MEEDENKEN.NL Druk 3L Drukkerij BV, Rotterdam Een jaarabonnement op VERBINDING kost € 54,95 inclusief 6% BTW, over te maken op bankrekening 1062.74.619 t.n.v. FenceWorks B.V. in Alphen aan den Rijn, onder vermelding van ‘jaarabonnement Verbinding’. Een jaarabonnement loopt gelijk met het kalenderjaar. Een jaarabonnement wordt aangegaan tot schriftelijke wederopzegging en automatisch gecontinueerd indien niet voor één november van het lopende jaar schriftelijk is opgezegd. Kopij kan worden ingezonden in overleg met de redactie. Geplaatste artikelen hoeven niet noodzakelijkerwijs de mening van de redactie te vertegenwoordigen. De redactie noch de uitgever aanvaarden enige aansprakelijkheid voor de inhoud van artikelen van derden, ingezonden mededelingen, advertenties en de juistheid van genoemde data en prijzen. Fotokopie en overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk op welke wijze dan ook, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie en onder vermelding van: ‘Overgenomen uit Verbinding, vakblad voor professionele telecommunicatie’. Met de vermelding van het jaar en het nummer. ISSN-nummer 1386-4300 VERBINDING is een uitgave van FenceWorks BV.

Verbinding ook online

Kijk voor alle artikelen uit Verbinding en het laatste nieuws op

www.verbinding.nl

Uw mobiele netwerk al onder controle? De ROMES Drive Test software en TSMx Serie Network Scanner geven u een compleet beeld van de kwaliteit van uw mobiele netwerk J J J J J J

GSM/EDGE, WCDMA/HSPA, WLAN, WiMAX, DAB, DVB-T/H, TETRA Gelijktijdig meten met max. 16 testmobielen TSMx Serie scanners voor veldsterkte metingen tot 6 GHz Handover/Neighborhood/Interference Neighborhood/Interference analyzer y/PESQ Speech Quality/Network Problem Analyzer Data Quality/PESQ Nu ook ROMES2GO MES2GO Walk Test System

andheld Signal Analyzer is hét instrument voor metingen De FSH4/8 Handheld i ll i en van dde veldsterkte ld k rondd uw bbasisstations i i aan uw antenne-installaties J J J J J

3,6 of 8 GHz frequentiebereik TDMA en WCDMA Tx metingen VSWR en Distance to Fault metingen Vector Network Analyzer LAN en USB interface met krachtige FSH-View software

Bel of mail ons voor meer informatie: Tel: 030-6001721 E-mail: [email protected] Web: www.rohde-schwarz.com Kijk voor prijsgunstige test en meetapparatuur van ROHDE & SCHWARZ, HAMEG, e.a. ook op

CeBIT Beurs in rustiger vaarwater. Technologie. Praktijk. Actueel. Meer zicht op onduidelijkheden frequentiediscussie

Recommend Documents