bw Prima Filosofie 2005
09-08-2005
13:47
Pagina 1
Ton Vink
Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie
bw Prima Filosofie 2005
09-08-2005
13:47
Pagina 3
Inhoud HOOFDSTUK 1 Filosofie is: je over dingen verwonderen (inleiding in de filosofie)
5
HOOFDSTUK 2 Filosofie is: je afvragen of je iets zeker kunt weten (kennistheorie)
19
HOOFDSTUK 3 Filosofie is: oefenen in redeneren en argumenteren (logica en argumentatieleer)
33
HOOFDSTUK 4 Filosofie is: je kijk op de mens ontwikkelen (filosofische antropologie)
47
HOOFDSTUK 5 Filosofie is: je bezinnen op normen en waarden (ethiek)
61
HOOFDSTUK 6 Kort historisch overzicht
81
Namen, Woorden & Begrippen
92
3
bw Prima Filosofie 2005
09-08-2005
13:47
Pagina 4
4
bw Prima Filosofie 2005
09-08-2005
13:47
Pagina 5
HOOFDSTUK 1
Filosofie is:
je over dingen verwonderen
(inleiding in de filosofie)
1. Inleiding: gewone en niet-zo-gewone zaken Op uiteenlopende manieren is de wereld vol met vreemde, soms zéér vreemde zaken. Misschien is het wel vreemd dat de wereld er is. Maar er zijn ook gewone, soms héél gewone dingen. Hier volgen zomaar een paar voorbeelden van gewone én ongewone dingen: (1) In Finland stak een man de weg over en werd doodgereden door een vrachtwagen. Een uur later stak zijn eeneiige tweelingbroer een eindje verder dezelfde weg ook over en werd eveneens aangereden door een vrachtwagen, zonder dat hij wist van de aanrijding van zijn tweelingbroer. (2) In Iran zijn 1000 etalagepoppen gearresteerd, die ‘op bijzonder provocerende wijze waren gekleed’, de arrestatie vond plaats om ‘de identiteit van de islamitische vrouw in Iran veilig te stellen’. (3) Wij mensen met onze intelligentie zijn helemaal niet zo bijzonder. Er is een grote kans dat er ook elders in het heelal planeten zijn met intelligente bewoners. (4) ‘Waarom doet het heelal eigenlijk al die moeite om te bestaan’? (natuurkundige Stephen Hawking) (5) Door het lezen van het artikel ‘Netjes oud worden met een botox-abonnement’ kwam ik tot de conclusie dat ik als blinde vrouw bevoorrecht ben. Ik kan niet in de spiegel kijken en hoef me dus nooit af te vragen wat ik aan mijn gezicht zou kunnen (laten) veranderen.
5
bw Prima Filosofie 2005
09-08-2005
13:47
Pagina 6
(6) Voor de Nederlandse wet zijn man en vrouw gelijk en mag er niet naar geslacht gediscrimineerd worden. (7) December 2003 maakte een trotse prins Willem-Alexander bekend dat hij vader was geworden van een gezonde baby. Moeder Maxima en kind maakten het goed, zo liet hij weten. (8) De gemiddelde leeftijd van de Nederlander – in de negentiende eeuw net veertig jaar – schommelt nu rond de tachtig jaar. (9) We zijn allemaal reïncarnaties... Wanneer we sterven, vallen onze atomen uiteen om elders een nieuwe bestemming te vinden – als deel van een blad, van een ander mens of van een dauwdruppel. Iedere atoom waaruit je bestaat, heeft vrijwel zeker deel uitgemaakt… van miljoenen organismen totdat hij deeltje van jou werd. Een mens bestaat uit zo ongelooflijk veel atomen en wordt bij zijn dood zo grondig gerecycled dat een belangrijk deel van onze atomen – men schat een biljoen voor ieder van ons – waarschijnlijk ooit deel heeft uitgemaakt van historische figuren als Julius Caesar, Shakespeare, Boeddha, Jezus en Napoleon. (10) Bij deelname aan het verkeer gebruikt de weggebruiker in principe de rechter weghelft. Opdracht 1. Hierboven staan tien voorbeelden van gewone en niet-zo-gewone dingen. a) Over welke twee verwonder je je het meest? b) Over welke twee het minst? c) Wat is de reden dat je je juist zo verwondert (a) en minder verwondert (b)? Opdracht 2. Bekijk opnieuw de voorbeelden waarover je je het minst verwonderde. Maak duidelijk wat er tóch verwonderlijk aan is. Opdracht 3. Geef een voorbeeld uit je eigen ervaring van a) iets waarover je je verwondert omdat het zo óngewoon is en b) iets waarover je je verwondert terwijl het zo gewóón is.
6
bw Prima Filosofie 2005
09-08-2005
13:47
Pagina 7
2. Maar ‘filosofie’? Dat je zojuist stil hebt gestaan bij allerlei gewone en minder gewone zaken is eigenlijk al een vorm van filosoferen. En dus kun je zeggen: toen je dat deed, was je even filosoof. Het begin is er dus! Als je er een woordenboek bij pakt, dan lees je daarin: ‘filosofie’ is wijsbegeerte. En bij ‘filosoferen’: diep nadenken, peinzen. Zeker om wijs te worden! En een ‘filosoof ’? Dat is volgens het woordenboek een wijsgeer of beoefenaar der filosofie. (Trouwens: volgens dat woordenboek is ‘filosoof ’ ook een ‘gerecht van vlees en aardappelen in afwisselende laagjes in een schotel gebakken’.) RENÉ MAGRITTE: HET MENSELIJK TEKORT
Met het woordenboek in de hand kunnen we een voorlopige omschrijving geven: een filosoof is iemand die door diep nadenken probeert om wijs te worden. Om deze voorlopige definitie te begrijpen, is het goed te kijken naar de betekenis van de woorden en begrippen die je kent. Van daaruit kun je dan verder proberen te komen. In dit geval gaat het dan om de betekenis van ‘diep nadenken’ en ‘wijs’. Diep nadenken, betekent natuurlijk: héél erg hard nadenken. Maar ‘nadenken’? Het woordenboek zegt: ‘je gedachten over iets laten gaan’. Hoe zou je je dat in de praktijk moeten voorstellen? Maar, voor de afwisseling: wat vond je van dat doelpunt van Van der Vaart bij Ajax - Feijenoord? ‘Welk doelpunt? Dat is al weer zo lang geleden, laat me eens even nadenken.’ Diep nadenken. Kijk! Wat je dán doet: proberen te achterhalen wanneer die wedstrijd was, of Van der Vaart scoorde, en welk doelpunt dan wel zo mooi was, en of het wel écht mooi was. Dát is een voorbeeld van nadenken. Als je jezelf vervolgens afvraagt: ‘maar wat is dat eigenlijk, een doelpunt?’, dan begin je al weer wat dieper na te denken. Je bent helemaal over de streep als je daarna wilt weten: ‘wat is dat eigenlijk, mooi?’ Dan ben je behoorlijk diep aan het nadenken, sterker nog, je bent aan het filosoferen. En als je eenmaal filosofeert, ben je reddeloos verloren. Want dat doelpunt was mooi, maar het pasgebouwde stadion óók. En Van der Vaart óók. En dat meisje achter het doel óók. De nieuwe breedbeeld tv waar je alles op zag trouwens óók. Maar dat meisje, Van der Vaart, het stadion, dat doelpunt en die tv, zijn écht niet hetzelfde. Terwijl je ze wel alle vijf mooi kunt noemen. (Of lelijk, maar we houden het leuk!) Wonderlijk! Heel wonder-
7
