b:ton juni 2007
P lP a t ft o rr mm v v oo oo r r hh et nn tt ww er p ep n , , f af a bb rr i ci c er en , ,bb oo uu ww en eb rr uu i ki k en aa nn P P REFAB et nn pr oo dd uu CC t et n la fo e t oo er en er en e ne n e n gg eb e n vv REFAB b b eo to pr en
Ashok AshokBhalotra: Bhalotra:
Je Jekan kaner erwonderen wonderen mee meeverrichten verrichten Doorbraak Doorbraakprefab prefab torens torensin inBelgië België
#6 #6
j uj n i i 2 02 00 70 7 un
b:ton juni 2007
“Beton is een kameleon”
Beton is blauw. Beton is groen. Beton is oranje. Beton is zo vanzelfsprekend dat je bijna zou vergeten dat beton als
De bouwopgave van nu stelt meer eisen aan beton dan het vanzelf-
bouwmateriaal volop in ontwikkeling is. Beton is zoveel meer dan
sprekende grijs, robuust, sterk en zwaar. Om aan de nieuwe eisen
grijs, robuust, bruikbaar, duurzaam, sterk, zwaar en onverwoestbaar…
te voldoen zijn durf, creativiteit, vakbekwaamheid en kennis nodig. Er moeten grenzen worden verlegd.
Specialisten als architecten, constructeurs, technologen en bouwers werken samen om gebouwen te realiseren die functioneel onder-
Het nieuwe Cement&BetonCentrum wil daaraan meewerken door
scheidend en duurzaam zijn, de omgeving verrijken en de gebruiker
initiatieven voor verdere ontwikkeling en toepassing van cement en
het plezier geven van een kwaliteitsproduct. In zulke gebouwen en
beton te nemen of te ondersteunen. Wij bieden faciliteiten voor ieder-
bouwwerken is beton onmisbaar.
een die met beton wil werken en wil meewerken aan de toekomst van een uitermate inspirerend materiaal.
www.cementenbeton.nl
Cement&BetonCentrum
b:ton juni 2007
voorwoord:
Zelfs gewoon wordt vaak bijzonder. Dat geldt zeker voor prefab betonelementen en prefab betonproducten. Niet alleen omdat het om hoogwaardige producten gaat, maar juist omdat ze in hun toepassing toegevoegde waarde leveren. Soms zelfs heel verrassend. Op die manier wordt een gewone betonnen traptrede opeens zowel belangrijk als bijzonder als hij onderdeel uitmaakt van een monumentale trap op een monumentale steenkolenmijnberg. Dan wordt een gewone betonbuis van importantie omdat er energie uit gewonnen kan worden. Of gewone betontegels die een schoolplein verheffen tot gebied vol speelaanleiding voor kinderen. Dat bijzondere krijgt nog een extra dimensie door de inbreng van architecten, opdrachtgevers, constructeurs, bouwers, vernieuwers, onderwijs en noem verder maar op. Ook zij maken van gewoon veelal iets bijzonders. Een geluidsscherm als opvallende wand met vogelfiguren. Een woontoren met tulpgevels. Een stadion waar ontwerp en constructie een twee-eenheid vormen. In alle gevallen wordt de kracht van prefab benut. Wordt een op zichzelf simpel materiaal als beton geleid naar een oogstrelende toepassing. U moet het mij maar niet kwalijk nemen, maar ik glim nog elke keer van trots als je zo’n project voorbij ziet komen. Ondanks de nodige jaren in de prefab betonindustrie word je toch elke keer weer verrast hoe prefab beton zich kan en mag manifesteren. Maar het is zeker geen reden om achterover te leunen en alleen te genieten. Prefab beton kan en moet veel verder. Dat maken verschillende artikelen in deze uitgave van B:ton wel duidelijk. Architect en stedenbouwer Ashok Bhalotra die hooggespannen verwachtingen van prefab beton heeft. CUR-directeur en gastcolumnist Jan Stuip die aangeeft dat wij nog veel meer intelligentie in onze producten moeten stoppen. En technische ontwikkelingen die prefab beton en de bouw verbeteren. Er ligt meer nieuws in de toekomt dan in het verleden. Onder dit motto zal de prefab betonindustrie u blijven verrassen en u nog menige bijzondere toepassing voorschotelen. Met geavanceerde betonelementen én met dat dagelijkse, gewone product. Veel leesplezier bij weer een handvol verrassende prefab beton artikelen!
Bart van Melick Voorzitter BFBN
03: Voorwoord
inhoud:
b:ton juni 2007
10: Warm hart voor Heerde 15: Column 22: Duurzaam beton voor ecologische verbindingszone 28:
Schone energie uit huishoudelijk afvalwater
32: Milieu- en diervriendelijk koeienhotel
6 Prefab van binnen en van buiten
12 Beeldende balans tussen dolle pret en subtiele zintuigprikkeling
16 Ashok Bhalotra Je kan er wonderen mee verrichten
b:ton juni 2007
53:
38: Duizenden vogels langs de A2
54: Colofon
34:
Prefab beton aan TU/e
Publicaties
40: Casestudies Prefab beton: Het onmogelijke wordt mogelijk 44:
Stairway to heaven
46: Doorbraak prefab torens in België 52: Kort nieuws
24 “Gaten maken kost nog maar weinig extra”
30 Stadion ADO Den Haag: eredivisie waardig
46 Doorbraak prefab torens in België
b:ton juni 2007
Prefab van binnen en van buiten De bouw van de woontoren Oosterbaken op de hoek van de Groene Kruisweg en de Aveling in Rotterdam-Hoogvliet nadert z’n voltooiing. De maximale hoogte van 99 meter en 33 verdiepingen is bereikt. Het opmerkelijke pand is geheel, zowel binnen als buiten, in prefab betonelementen opgebouwd. DOOR fransbos
Oosterbaken maakt deel uit van de nieuwbouw aan de westzijde van
bouwproces en het uitzicht,” aldus architect Wouter Bolsius van het bureau
Meeuwenplaat in de stadswijk Maasranden. Dat plan, het Oedevlietsepark, is
KuiperCompagnos.
een stedenbouwkundig ontwerp van architectenbureau KuiperCompagnons.
“De plattegrond gaat uit van wat op een kwart van een bloem lijkt. Of op drie
Het is het grootste nieuwbouwproject van het zich vernieuwende Hoogvliet. In
vingers. Deze wijzen naar het zuiden. Lift en trappenhuis zijn op het noorden
dit plan verrijst een nieuwe woonwijk van circa elfhonderd eengezinswoningen
gesitueerd. De kunst was natuurlijk om het geheel zo te boetseren, dat het
en appartementen, omringd door hoven, vijvers en sloten. Ook komt er een
geen lomp gebouw zou worden, maar dat het juist ranke vormen zou krijgen.
groot centraal gelegen park met sportvelden en speelweiden.
De buitenste gebouwen staan in een rechte hoek op elkaar, de derde ligt daar
“In de herontwikkeling van dit deel van Hoogvliet zijn drie bakens voorzien,
binnen. Tussen de vingers, iets achteruit, liggen ook gestapelde appartemen-
op drie van de vier hoeken van het park. BAM bouwt één van de torens, het
ten, zogenoemde zonnekamers met grote serres.”
Oosterbaken, en een deel van de grondgebonden woningen op het Hofeiland. En omdat Oosthoek-Kemper een van de comakers is, ligt prefab beton voor de
Uitzicht: Alle appartementen moesten een goede lichtinval en een maximaal
hand. Uitgangspunten waren, behalve de prijs en prefab, ook de efficiëncy, het
uitzicht krijgen. De panoramische glasgevels bieden dat. Door de grote raam-
b:ton juni 2007
uw:
obo Gelezen in C
g i d o n o r u e d r a j l i d n a Drie m l r e d e N g o o r d n e e r o o v
Maar goed dat De Hamer alles van infiltratie én rioolsystemen weet! Bergbezinkbassins Bergbezinkleidingen Columbuizen Permeobuizen
AQUA Mensura bestrating Permeo Stones ZOAB-banden Voegstones
Nijmeegse Betonindustrie De Hamer B.V., Postbus 6553, 6503 GB Nijmegen Telefoon: 024 3441244, E-mail:
[email protected], Website: www.dehamer.nl
b:ton juni 2007
partijen stroomt ook in de hal en in de trappenhuizen het licht binnen. De mooi
vorm van de tulp met de strakke vorm van het gebouw. De grote tulpen
afgewerkte entreehal op de begane grond heeft een publiektoegankelijk en
bestaan uit drie vlakken. De totale tulp loopt over twee bouwlagen van elk drie
een beschermd deel. Andere voorwaarde was, dat er steigerloos zou worden
meter hoog. Bij de zijgevels lopen de tulpen door om de hoek.
gebouwd. En dat is vrijwel geheel gelukt.
De oranje tulpmotieven in de donkere gevels zijn een stuk kleiner en liggen vlak
De kleurstellingen zijn bijzonder. Met zijn oranje tulpenreliëf krijgt het Ooster-
in de gevel. De prefab betonnen tulpjes zijn volgens een vast patroon onder
baken een opvallend Hollands gevelmotief. En het trappenhuis, dat een zeer
in de bekisting bevestigd. Voor de antraciete vlakken in de gevel is basalt
open karakter heeft met zelfs raamopeningen in de tussenwand, wordt verlicht
gebruikt, omdat dit als toeslagstof niet wit uitslaat door het stofstralen.
door spots die de wanden fel groen aanstralen.
“Door vorm en kleur van het gebouw,” aldus Bolsius, “straalt het optimisme
“Het bepalen van de uiteindelijke kleur is een proces van uitwisselen van ideeën
uit. Wie over de brug Hoogvliet komt binnenrijden, ziet een prachtig gebouw
en van lef geweest,” zegt Bolsius. “Er is veel studie aan voorafgegaan. Omdat
in een fraaie landschappelijke omgeving. En dat is alleen tot stand kunnen
het pand zou worden bekleed met sandwichpanelen met een betonnen buiten-
komen door het afstemmen van de agenda’s van alle betrokkenen en door
blad, zocht ik naar iets opvallends. Iets dat minder het strenge van beton zou
onderling vertrouwen.”
uitstralen, maar juist de zachtheid ervan zou benadrukken. Ik heb met witte
“Het gebruik van prefab beton op deze schaal is mij goed bevallen en het
betonnen gevels van alles mis zien gaan. Ze worden vuil, verkleuren en zo meer.
smaakt naar meer. Er is natuurlijk nog veel meer mogelijk, met name het feit
Ook aan donkere kleven nadelen als kalkafzet en zo. En met coating sluit je een
dat je organische vormen kan maken en allerlei texturen kan krijgen, zoals
gevel op en zo kunnen andere vochtproblemen ontstaan.”
bijvoorbeeld polijsten. Dat trekt me en dat wil ik zeker onderzoeken.”
“Samen met Gerard Brood, de betontechnoloog van de betrokken prefab betonfabrikant hebben we veel geëxperimenteerd,” aldus Bolsius. “Gekozen is
Project: Appartementencomplex Oosterbaken te Hoogvliet
voor gekleurde toeslagstof van gebroken natuursteen. Dat behoudt de kleur.
Opdrachtgever: BAM Woningbouw te Breda/Woonbron Maasoevers
De cementmatrix is met stofstralen gedeeltelijk verwijderd. Het pigment in de
cement verbleekt namelijk in de loop der tijd. Bovendien is er meer gevaar van
Aannemer: BAM Woningbouw te Breda
vlekken door olie in de kist en door temperatuurverschillen bij het storten en
Architect: Wouter Bolsius van KuiperCompagnons te Rotterdam
uitharden.”
Projectteam KC: Wouter Bolsius/Ashok Bhalotra/Frank Fijen/Marianne
te Hoogvliet
Miquel/Maurice van Drongelen
Reliëf: De gevel met zijn oranje kleur vroeg om een reliëf en uiteindelijk werd
Constructeur: Hurks Delphi Engineering te Veldhoven
dit een figuratieve, Hollandse vorm: de tulp. Bovendien contrasteert de ‘zachte’
b:ton juni 2007
Karakteristieke details in prefab beton
Warm hart voor Heerde Waar zie je in majestueuze panden van weleer, die in de jaren ‘70 en ‘80 her-
Daar zou ik zelf beslist niet voor hebben getekend. Dus creëerde ik een ontwerp
bouwd of gerenoveerd werden, nog fraaie elementen van zand- of natuur-
dat weliswaar qua voorzieningen heel eigentijds genoemd kan worden, maar
steen? Tot voor kort werden deze kunstwerkjes meestal vervangen door veel
dat tegelijkertijd alle ruimte bood om zoveel mogelijk ‘oude’ details terug te
efficiënter te produceren elementen. Toepassingen van kunststof of aluminium
halen. Budgettair was dat mogelijk door op inventieve wijze gebruik te maken
verdreven het ambachtelijk karakter. Juist de meer vooruitstrevende architec-
van het steeds groter wordende scala van mogelijkheden van prefab beton. In
ten weten die oorspronkelijke uitstraling nu weer helemaal terug te halen,
de nieuwbouw varieerde ik veel met verschillende steenkleuren en schouder-
veelal met prefab beton. De hiervan vervaardigde delen worden tegenwoordig
stukken, hoekstenen, geboorte- en sluitstenen van prefab beton. Zo ontstond
op een zeer innovatieve en ecologisch verantwoorde wijze vervaardigd. Talloze
een fraai resultaat dat zich perfect in de oude kern heeft gevoegd. Alsof het al-
projecten vormen het ‘levende’ bewijs.
tijd al zo was. Ik behield dus het goede en voegde er moderne functionaliteiten en duurzaamheid aan toe.”
Behoud het goede: Een zeer creatieve en inventieve toepassing van modern prefab beton voor de oorspronkelijk uitstraling is te vinden in het Gelderse
Mooi alternatief: Feit is dat elementen van prefab beton maar een fractie
Heerde. De gemeente schakelde bouwkundig ontwerper Kees van Nieukerken
kosten van de prijs van natuurstenen elementen. Dit terwijl ze na verloop van
in om het oude centrum meer cachet te geven. Het plan was verpauperde pan-
tijd wel hetzelfde uiterlijk krijgen. Enige verwering komt de uitstraling dikwijls
den te vervangen door hoogwaardige herbouw, maar dat veroorzaakte al snel
juist ten goede. Afdekbanden en leklijsten van prefab beton ogen duurder en
veel deining en discussies. Van Nieukerken: “Degenen die Heerde een warm
meer solide dan dergelijke elementen van lichtgewicht materialen. En: dat zijn
hart toedragen, waren bang dat er veel van het oude karakter ging verdwijnen.
ze ook. Extra interessant is de toepassing wanneer fijn gedetailleerde elemen-
10
b:ton juni 2007
Ambachtelijke details worden weer betaalbaar
Project: Velderhoff winkel- en appartementencomplex Heerde Opdrachtgever: De Haag projectontwikkeling/Van Norel Epe i.s.m. fam. van Velde, Heerde Architect: Bouwkundig ontwerper Kees van Nieukerken, Zwolle Aannemer: Bouwbedrijf van Norel, Epe
In oude panden zijn dikwijls veel details terug te vinden die tegenwoordig op de oorspronkelijke manier niet meer betaalbaar zijn te reproduceren. Daardoor ging in de afgelopen decennia bij renovaties veel van de originele sfeer verloren. Steeds meer architecten slagen erin om binnen het budget toch een stuk authenticiteit terug te halen. Door toepassing van prefab beton. door maartje de boer.
ten - zoals geboorte- en sluitstenen - moeten worden nagemaakt. De produ-
bouwprojecten meer en meer wordt toegepast. De elementen worden in een
centen weten precies hoe ze snel en exact ingewikkelde mallen moeten maken
zeer exacte maatvoering geleverd, zijn snel te monteren en vergen daarvoor
(vaak met behulp van CAD/CAM-technologie). Zodra deze mallen gereed zijn,
geen speciale bouwkundige vaardigheden.
kunnen in hoog tempo perfecte ‘look-a-likes’ van de originele stukken gefabriceerd worden.
Just-in-time: Nog een belangrijke pré van prefab betonelementen is, dat de meeste leveranciers kunnen zorgen voor just-in-time aanvoer op de bouw-
Niet alleen prijstechnisch: Kostenreductie is een belangrijk aspect om met
plaats. De materialen behoeven dus niet wekenlang in de weg te liggen, met
prefab beton te werken. Minstens zo belangrijk is dat producenten vaak on-
de bijbehorende kans op beschadiging. Vooral op locaties waar maar weinig
gekend snel op veranderingen in de markt (bijvoorbeeld nieuwe regelgeving)
ruimte is en bij omvangrijke elementen zoals galerijplaten, trappen, balkons,
kunnen reageren. Ze blijken doorgaans zeer innovatief en echte meedenkers.
bordessen en consoles, is dat een groot pluspunt. Een ander veelgenoemd
André Nijenhuis was als werkvoorbereider bij Bouwbedrijf Van Norel betrokken
voordeel van prefab beton is de mogelijkheid om in de prefab elementen in-
bij de kernvernieuwing van Heerde. Hij zegt hierover: “Neem Vebo, onze leve-
stallatietechnische voorbereidingen te treffen, zodat de installateur op de
rancier van prefab betonelementen. Het is toch opmerkelijk dat dit bedrijf in
bouwplaats zijn werk sneller gereed heeft. Weer een andere beweegreden is de
staat is om naast een uitgebreid standaard programma ook speciale producties
mogelijkheid om panden sneller wind- en waterdicht te maken. Even ‘google’n’
concurrerend te leveren. Zelfs wanneer sprake is van relatief geringe aantal-
met als zoekopdracht ‘prefab beton’ brengt u inmiddels al bij 43.300 websites,
len.”
waaruit de verspreiding en brede toepassing wel blijken.
Begrijpelijk dus dat prefab beton juist ook in kleinschalige woning- en utiliteits-
11
b:ton juni 2007
Beeldende balans tussen dolle pret
en subtiele zintuigprikkeling
De buitenruimte van het scholencomplex ‘De Oranjeschelp’ in Veenendaal is opgedeeld in drie pleinen. Pleinen met een eigen doelgroep van kinderen en voorzien van diverse voorzieningen die de nodige speelaanleiding bieden. Toch is er sprake van een samenhangend ontwerp, waardoor de pleinen tegelijkertijd een beeldende kwaliteit bezitten. Met als onderligger een speelse bestrating van betontegels en betonstraatstenen. door paul engels
12
b:ton juni 2007
Met regelmaat worden schoolpleinen ingericht; daarbij lukt het ontwerpers
gecreëerd. “De basisbestrating bestaat uit een mix van zwarte en grijze beton-
om voldoende speelaanleidingen te creëren. Buiten spelen, bewegen of juist
tegels, die het beeld van een grof gemaaide akker weergeven. Een grove print
een stil plekje opzoeken zijn belangrijke activiteiten voor de ontwikkeling van
doorbroken met roodwitte markeringslijnen.”
kinderen. BUITENOM, ontwerp openbare ruimte, kreeg bij de inrichting van het terrein van het nieuwe schoolgebouw van De Oranjeschool en kinderdag-
Snoezelplekken: De verschillende kavels worden gebruikt voor een kas
verblijf De Schelp een extra uitdaging voorgeschoteld. Het samenwerkings-
waar de kinderen spelenderwijs groen verzorgen en eigen aardbeien en to-
verband tussen deze scholen betreft immers een bijzonder centrum voor on-
maten kweken, voor snoezelplekken tussen de bomen en voor een arena om
derwijs en zorg op maat voor kinderen met een ontwikkelingsachterstand of
te voetballen, een verjaardag te vieren of een voorstelling te houden. Op de
verstandelijke beperking.
bosbouwkavel kunnen de versgeplukte aardbeitjes onder de bomen worden genuttigd. Tussen de bomen in de schaduw hangen schommelzitjes en hang-
Ontwerpster Minka Haverkorn legt uit: “Dan moet je enerzijds vrij extreem op
matten. De één kijkt gefascineerd naar de ritselende bladeren die spelen met
de beleving van deze kinderen ingaan. Met dien verstande dat het om zeer uit-
het zonlicht, de ander volgt de wedstrijd in de arena of observeert de voorbij-
eenlopende kinderen gaat wat belevingsniveau en leeftijd betreft. Anderzijds
komende trein.
moet je soms heel voorzichtig te werk gaan om kinderen niet af te schrikken. Daarom loopt de inrichting uiteen van plekken voor dolle pret tot oases van
De ‘3 wielerronden’ is een parcours rondom vier verhoogde eilanden voor skel-
rust. Loopt het ook uiteen van volop bewegen tot subtiel voelen, ruiken en luis-
ters en driewielers. Het parcours wordt gemarkeerd door zwarte en witte ba-
teren. Bovendien is het extra belangrijk dat het niet alleen spelen en beleven
nen, echter alleen de zwarte banen vormen consequent een parcours. “Je kunt
wordt, maar dat de ambiance zodanig is, dat iedereen er zich prettig voelt.”
zowel kiezen voor de binnenbocht als voor de buitenbocht. Het parcours ligt als een tatoeage op het plein en is door middel van kleurvaste betonstraatste-
Speelse vloer: BUITENOM is benaderd om een integraal plein te ontwerpen.
nen opgebouwd. Het is niet alleen voor de kinderen en hun skelter, maar tevens
Stap voor stap, op het moment dat er budget is, worden de pleinen uitgerust
een opvallend beeld als onderdeel van de buitenruimtebeleving.” Naast het
met extra voorzieningen. “We hebben die geleidelijke inrichting van A tot Z
parcours ligt ‘de oase van rust’, die in de toekomst door middel van een schei-
ontworpen om een goed, evenwichtig eindresultaat te krijgen. Te beginnen
dingswand zal worden afgesloten van de drie wielerronden. De oase van rust
met basisvoorzieningen zoals een goede bestrating als vloer van de pleinen.
is bestraat met een sfeervolle getrommelde betonstraatsteen. Vanaf de oase
Allerlei elementen zoals een scheidingswand, de invulling van restkavels en
van rust en kan men de wielerronde gadeslaan. De geplande scheidingswand is
het deel voor de peuters krijgen geleidelijk hun beslag.” De compositie van het
een speelwand die uitdaagt, de zintuigen prikkelt en vele speelmogelijkheden
muziekstuk klopt, de uitvoering vindt plaats, maar het orkest wordt nog uitge-
biedt. Een wand met kijkgaten, voelelementen, geurzakjes, speelelementen,
breid zodat het steeds krachtiger gaat klinken.
geluidseffecten et cetera. Deze belevingswand wordt nog nader uitgewerkt, mede als onderdeel van de kunstopdracht. Wat natuurlijk niet mag ontbreken,
Voor de kinderen zijn drie speeleilanden ontworpen: de ‘drie wielerronden’
is de grote zandbak, opgebouwd met betonnen zandbakelementen
voor de basisschoolleerlingen, ‘landje pik’ voor de pubers en ’visjes vangen’ voor de peuters. Laatstgenoemd plein kent vooralsnog een bescheiden invul-
In ontwikkeling: Minka Haverkorn: “Ik merk dat kinderen, ouders en docen-
ling en krijgt later speciale speel- en voelwanden. ‘Landje pik’ is verdeeld in ver-
ten tevreden zijn met de inrichting. Maar het is een schoolplein in ontwikkeling.
schillende kavels met elk een eigen functie. De kavels zijn onderverdeeld door
Afhankelijk van sponsorgelden wordt het plein beetje bij beetje compleet. De
rood met wit gestreepte markeringslijnen. Deze attenderen de gebruiker op
school is bijzonder actief op dit gebied, dus die voltooiing komt er hopelijk wel.
het betreden van een andere kavel. Door te werken met kleurvaste betontegels
Sponsoren kunnen investeren in een specifieke kavel En zo hopen we beetje bij
in het formaat 30 x 30 cm is een relatief goedkope, maar heldere bestrating
beetje het totale ontwerp te realiseren. De basis is gelegd.”
Opdrachtgever: De Oranjeschelp, Veenendaal Ontwerp: BUITENOM ontwerp
openbare ruimte, Amsterdam/Rotterdam
(www.BUITENOM.com)
Uitvoering: Grondverzetbedrijf Gijs Hardeman, De Klomp Betonnen bestratingsmaterialen: Van den Bosch Beton, Holcim/Marlux, Velopa
13
(AKRON 4ERWA TOTAALOPLOSSING VOOR DE PREFAB BETONINDUSTRIE $E COMBINATIE (AKRON 4ERWA STAAT VOOR EEN JARENLANGE ERVARING IN DE PRODUCTIE ADVISERING EN VERKOOP VAN INSTORTVOORZIENINGEN $E KWALITEIT VAN ONZE PRODUCTEN WORDT ONDER MEER BEWEZEN VIA DIVERSE CERTIFICATEN EN BEPROEVINGSRAPPORTEN
#OMPLEET LEVERINGSPROGRAMMA OA s "OUWBOX KOUDEBRUGONDERBREKING s 'EVELPLAATANKERS s (ULPMATERIALEN EN BEVESTIGINGSMIDDELEN s +ONNEKTIEANKERS s 3ANDWICHPLAATANKERS s 4 SLOTANKERS s 433 BORDESOPLEGGING
-EER WETEN
(AKRON 4ERWA
6OOR EEN TOELICHTING OP ONS PROGRAMMA OF HET AANVRAGEN VAN DOCUMENTATIE BELT U % MAIL VERKOOP HAKRONTERWANL /F KIJK OP INTERNET WWWHAKRONTERWANL
6OLTWEG 0OSTBUS
#: .UNSPEET !! .UNSPEET
Marktleider in Europa. Nieuw in Nederland. www.evenementenhalgorinchem.nl
VAKBEURS
Ankerplaten
Ankerbouten
Kolomschoenen
Consolesystemen
Balkschoenen
Dubbel T-liggers
Ponswapening
Deltabeam
Hijssystemen
De Beton Vakdagen zijn drie dagen lang hét professionele platform waar ondernemers en relaties uit de betonbranche elkaar ontmoeten. In een sfeervolle, verkoopbevorderende ambiance kunt u zaken doen, producten en/of diensten tonen, vakinformatie uitwisselen, contacten leggen en vervolgafspraken maken.
ORGANISATIE
Wenst u meer informatie over deze vakbeurs, neemt u dan contact op met de organisatie.
OPENINGSTIJDEN Dinsdag 11 december 2007 13.00 - 21.00 uur Woensdag 12 december 2007 13.00 - 21.00 uur Donderdag 13 december 2007 13.00 - 21.00 uur
EVENEMENTENHAL GORINCHEM Franklinweg 2, 4207 HZ Gorinchem T (0523) 289 898 F (0523) 289 800 E
[email protected]
Benelux B.V.
Griftsemolenweg 22 - VAASSEN Tel.: +31 578 676 345 Fax: +31 578 560 961
[email protected] - www.peikko.nl
b:ton juni 2007
column: “Hallo, ik ben die en die betonbalk” Er kan meer intelligentie in producten. Ook in prefab betonproducten.
is sprake van geüniformeerde en soepele informatiestromen tussen alle
Bijvoorbeeld een heipaal die zichzelf berekent en controleert. En misschien een
betrokken disciplines in alle levensfasen van een bouwproject. Nooit meer
gevelelement dat zichzelf (wellicht nog met behulp van plaatsingsapparatuur,
iets verkeerd overtekenen of overschrijven. Programma’s als VISI en COINS,
waarvoor dat element een ‘goede bekende’ is) monteert. Waarschijnlijk doet
samenwerkingsverbanden ondersteund door CUR Bouw & Infra en CROW,
dit nu nog fantasierijk aan, maar ik ben ervan overtuigd dat het ooit het beeld
bereiken concrete resultaten in moderne bouwprocessen. Bezoek onze
van de bouwplaats wordt. Dan komen de bouwelementen als een stroom
websites en zie welke kant u en ik opgaan in de bouw.
mieren geheel geautomatiseerd en gecoördineerd ‘in slagorde’ samen, waarbij ze gecodeerd hun weg in de montage vinden. Er is sprake van een
En het gaat alsmaar verder. De nieuwe Bouw Informatie Raad, daarin
nieuw systeem van bouwen en er is geen Babylonische spraakverwarring,
gesteund door ons programma PSIBouw, speelt een aanjagende en
want het bouwwerk was al een keer virtueel voorgebouwd, inclusief goede
coördinerende rol. Informatie- en communicatietechnologie in de hele
afspraken over het bouwproces. Systeeminnovatie is absoluut iets anders
keten. En er doet zich al weer een nieuwe ontwikkeling voor: ‘nano-
dan het automatiseren van menselijke (bouw)handelingen.
technologie’. In militaire kringen kent men al een toepassing: ‘smart dust’. Kleine ‘nano-computertjes’ die boven het slagveld worden uitgestrooid, aan
Een goed voorbeeld van automatisering van een bouwproces en meer
de vijand kleven en zo het doen en laten verklikken. Deze vorm van ‘radio
intelligentie in producten zag ik in Japan. Daar werden de bewegingen van
frequency identification’ (RFID) kan ook in betonelementen. Niet alleen als
de plafondspuiters door een computer meebeleefd en in zijn geheugen
ingebouwde informatiebron voor de staat van het element over 20 jaar, maar
opgenomen. Zo werd een robot geïnstrueerd die de eentonige, repeterende
ook als een moderne streepjescode in dat geautomatiseerde bouwproces.
bewegingen van de plafondspuiter foutloos kon namaken. Maar dan had
‘Hallo, ik ben die en die betonbalk en ik kom morgen op de bouwplaats aan
je toch nog diezelfde handeling. Totdat het idee kwam om de intelligente
en wil dan graag naar die en die plek en zo en zo worden verzorgd...’ Maar wel
inspanningen voor geautomatiseerde plafondwerk aan het product vloer
zo veel mogelijk complete, geïndustrialiseerde elementen en niet nog een
toe te dichten. Geprefabriceerde vloeren inclusief spuitplafond. Een hande-
berg losse onderdelen, die nog moeten worden verwerkt. Zo veel mogelijk
ling werd overbodig, de benodigde functie (brandwerende plafondafwer-
voorbouwen onder passende condities; het kenmerk van prefabricage. Maar
king) werd opgenomen in een nieuw systeem. Het systeemdenken betekent
dan niet alleen fysiek prefabriceren, maar ook het totale proces voorbouwen,
wel een andere manier van ontwerpen, produceren, monteren en commu-
met alle interactie. Dan hoeft de bouw niet te roepen ‘help, help, we hebben
niceren. De technische innovaties komen pas tot leven, gaan pas renderen
mensen nodig voor productie en uitvoering’. ICT is één van de antwoorden
bij institutionele innovaties, waarbij bekende rolpatronen kunnen worden
op het verwachte en nu al hier en daar zichtbare personeelstekort. ICT, maar
doorbroken. De eerste stappen zijn gezet. Ontwerpen in 3D, in 4D waarbij
niet door de normale bouwhandelingen van mensen te automatiseren, maar
de factor tijd wordt ingebracht en in 5D met de prijs er óók nog bij. Geen
door het bouwproces en het bouwsysteem te moderniseren. En dan natuur-
lijntjes van knooppunt naar knooppunt meer in AutoCAD-tekening, maar
lijk wel mét capabele en talentvolle mensen voor de noodzakelijke dialoog
gebruikmaken van echte objecten met hun eigenschappen (entiteiten en
inzake proces- en systeeminnovatie. Ons programma PSIBouw kan u daarbij
attributen). Daarmee wordt een gebouw eerst virtueel gerealiseerd. En
helpen.
omdat iedereen met dezelfde objecten en de omschrijving daarvan werkt,
Prof. Jan Stuip, CURNET-directeur, www.curnet.nl
15
b:ton juni 2007
16
b:ton juni 2007
Prefab beton zou de uitkomst zijn voor particuliere opdrachtgevers, zegt architect/stedenbouwkundige Ashok Bhalotra. “Je kunt het vergelijken met houtsketeletbouw maar zonder de nadelen daarvan, want bij houtskeletbouw heb je toch altijd last van contactgeluiden. Je zou met een constructie van prefab beton een revolutie kunnen ontketenen. Er zijn twee redenen waarom de particuliere opdrachtgevers, die een vrije kavel hebben gekocht, prefab beton vooralsnog mijden: dat zijn de relatieve onbekendheid met het materiaal en de kosten.”DOOR JAAP HUISMAN
Ashok Bhalotra al lang vertrouwd met prefab beton:
Je kan er wonderen mee verrichten
Bhalotra is vermoedelijk bekend om zijn verbeeldingsvolle stedenbouw-
kijken, viel hem op dat de panelen weliswaar donker waren uitgeslagen, maar
kundige ontwerpen, zoals Kattenbroek en Vathorst, beide in Amersfoort, en
dat het er verder nog goed bijstond. “De verkleuring, de veroudering is altijd
Zonnestad in Heerhugowaard. Maar hij is opgeleid als architect en was altijd
het grootste probleem. Het verduurzaamt niet altijd mooi, vind ik. Dan is de
zeer gecharmeerd van het modernisme, waarin prefab beton al werd toegepast.
enige oplossing schilderen.”
Dit modernisme bracht hem vanuit India naar Europa, en heel specifiek naar Nederland. Sinds hij in 1965 als architect begon, is prefab beton een terug-
In de jaren zeventig brak hij al een lans voor het materiaal en sprak hij de
kerend element in zijn werk. Hij herinnert zich een internaat voor schippers-
directeur van Elementen Bouw erop aan. ‘Waarom ga je niet over op een prefab
kinderen en mariniers in Bretagne dat hij in 1969 ontwierp, waarvoor hij
systeem met kleine elementen? Dan kun je elke vorm en ruimte scheppen. Kijk
panelen met een leeuwenpatroon in prefab beton bedacht. “Je kunt daar
naar houtskeletbouw, daar kan dat ook mee, waarom zou dat dan niet met
wonderen mee verrichten.” Toen hij laatst weer eens naar dat jeugdwerk ging
beton lukken?”
17
Partner in prefab Gevel-elementen
Vloerplaatbanen
Mallen voor geluidschermen
Carrouseltafels
Tribune-elementen
Liggers, recht en gebogen
www.hendriks-groep.nl Postbus 52 3900 AB Veenendaal T 0318 566 555 Hendriks precon bv maakt deel uit van de Hendriks groep bv
NOE-Bekistingtechniek b.v. Postbus 25, 4240 CA Arkel Tel. (0183) 56 98 88, Fax (0183) 56 33 17 E-Mail
[email protected], www.noe.nl
geeft beton een individueel karakter Door gebruik te maken van NOEplast structuurmatten krijgt elk betonoppervlak een individueel karakter. Of er nu gekozen wordt voor een van de meer dan 100 standaard structuren of dat de keuze valt op een zelf ontwikkelde structuur, het beton komt in ieder geval tot leven. Meer weten? Neem contact op met onze productspecialist.
b:ton juni 2007
Verliefd: De technieken zijn sinds die tijd zeer verbeterd, constateert hij. Het
Roer omgooien: Maar het meest bijzonder is het groot woningblok Ooster-
beton is beter te pigmenteren en het is mooier afgewerkt, waardoor het zich in
baken in Hoogvliet van zijn kantoorgenoot Wouter Bolsius. Daar liet hij in de
de tijd beter houdt. “Ik was altijd verliefd op de Japanse en Franse architectuur
wanden een oranje tulpenmotief stansen dat de gevel een bijzondere expres-
van prefab beton, omdat de betonboeren in staat waren een fluweelzachte wand
siviteit verschaft en de hardheid van het beton lijkt te compenseren.
te maken, die je zou willen strelen.” Betonboeren, zo noemt hij de producenten
“Aanvankelijk hadden we het hele blok in Hoogvliet ontworpen in baksteen,
met ironie, want hij heeft beslist respect voor ze. Lange tijd legden deze
totdat we ons afvroegen wat het nut was om tot de nok toe de gevels te met-
Nederlandse ‘boeren’ het af tegen hun Franse collega’s, maar dat is zeker
selen. Wat voor effect heb je dan vanaf de straat gezien? Met de opdrachtgever
vijftien jaar niet meer het geval. Toch staan de goede voorbeelden van prefab
hebben we besloten het roer om te gooien, wat nog een heel karwei is want je
beton wel in Frankrijk, vindt hij. “Je kunt twisten over zijn architectuur, maar
moet je ontwerp aanpassen, de aannemer overtuigen en de betonboer inscha-
Ricardo Bofill heeft geweldige complexen van prefab gemaakt.”
kelen. Tenslotte hebben we ook nog kleuren gebruikt.” Dat is het grote ver-
In Nederland paste Bhalotra - of zijn bureau KuiperCompagnons - het toe in
al in een vroeg stadium in het ontwerp betrekken, en vervolgens lever je alleen
enkele nieuwe projecten. Een ervan moet zelfs nog gebouwd worden, een op
nog de tekening in bij de producent. Er valt een belangrijke schakel tussenuit,
Jugendstil geïnspireerde villa in Noordwijk, waar het prefab materiaal uitstekend
zoals de metselaars.
schil, vindt hij, tussen baksteen en prefab beton. Het laatste materiaal moet je
geschikt voor zou zijn en misschien ook het beste de invloed van de zee weerstaat. In Tiel is laatst een complex opgeleverd waarin een supermarkt, een
Vreemd daarom, dat prefab beton niet vaker wordt toegepast, denkt Bhalotra
gezondheidscentrum, parkeergarage en appartementen zijn verwerkt. Het
hardop, omdat het nogal wat rompslomp vermijdt en omdat je er mooie
staat op het terrein van de voormalige Betuwejam-fabriek. ‘Flipje Tiel’ dus. Het
plastische vormen mee kunt maken. Maar hij weet wel waarom. Het is relatief
terrein in het centrum moest eerst worden gesaneerd. “Hier hebben we de
nog duurder dan baksteen en het kent geen traditie in Nederland. Dat is de
balkons uitgevoerd in prefab beton, omdat je daarmee een vorm kon bereiken
reden waarom het prefab beton ook vaak verdwijnt onder of achter een laag
die je met andere materialen niet kunt afdwingen. Het is op een bepaalde ma-
metselwerk. Misschien heeft het in de jaren zestig en zeventig een slechte naam
nier vrijer dan glas of baksteen. De balkons zijn rond en lopen uit in een punt.”
verworven, wat volgens Bhalotra ten onrechte is. “Ja, het kan vies worden op den
Maar er zijn nog twee redenen om voor prefab te kiezen, de prijs en de tijds-
duur, maar als je het goed bijhoudt, hoeft dat niet. En de techniek is sindsdien
druk. Als een project snel klaar moet zijn, is prefab beton een optie. In Tiel ging
erg verbeterd.” Het gaat dus, met andere woorden, om een mentaliteits-
het in feite om een halffabrikaat, beton bekleed met metselwerk uit de fabriek
verandering. Als die doorzet, is er wat Bhalotra betreft een toekomst voor
dat verder op de bouwplaats werd ‘afgemonteerd’.
prefab beton. “Maar dan moeten de aannemers hun tunnelvisie kwijtraken.”
19
Slimme oplossingen komen van VBI
VBI FlexCasco Geeft alle vrijheid ®
• Koperswensen tot in de afbouw mogelijk • Korte voorbereiding + korte bouwtijd • Eenvoudig en razendsnel bouwen
Voor uitgebreide informatie kijkt u op
www.vbi.nl Postbus 31, 6850 AA Huissen Telefoon: (026) 379 79 79 Info:
[email protected] | www.vbi.nl
b:ton juni 2007
Twentse beek De Doorbraak geeft water en natuur de ruimte
Duurzaam beton voor ecologische verbindingszone
Het Twentse waterschap Regge & Dinkel laat een ecologische verbindingszone aanleggen tussen het oosten en westen van Twente. De Doorbraak geeft het water de ruimte en voorkomt daarmee verdroging en wateroverlast. Ook koos het waterschap voor een duurzame constructie uit prefab beton, die bovendien naadloos opgaat in het omringende landschap. door mathilde van hulzen.
De Doorbraak heet de nieuwe beek die met een lengte van liefst 13 kilometer
creëren’ wil het waterschap overal en altijd zorgen voor de juiste hoeveelheid
een ecologische verbinding tot stand brengt tussen Noordoost Twente en de
water van een goede kwaliteit. Maar het waterschap vindt het ook belangrijk
Sallandse Heuvelrug. Opdrachtgevers zijn het waterschap Regge & Dinkel en
dat het water in Twente de ruimte krijgt. Dat vereist een nauwe samenwerking
de provincie Overijssel. De uitvoering van De Doorbraak ging in 2004 van start
met de provincie Overijssel. De nieuwe beek zorgt ervoor dat de veiligheid van
en de verbindingszone moet in 2014 volledig zijn gerealiseerd. Het hele project
een groot gebied daar omheen wordt vergroot. De laatste jaren neemt het
kost ruim veertig miljoen euro. Naast de opdrachtgevers betaalt ook het
aantal korte periodes met extreme regenval toe en dat veroorzaakt waterover-
ministerie van LVN mee en bij de Europese Unie lopen subsidieaanvragen.
last. Die trend zet naar verwachting de komende jaren door. Daarom is het ook
De naam van de beek verwijst naar een doorbraak voor waterbeheer, landbouw
voor de toekomst van groot belang dat het overtollige water wordt opgevangen
en natuur. De nieuwe beek moet de stuwende kracht vormen achter de
en gefaseerd wordt afgevoerd. Dit water stroomt nu nog door het Lateraalkanaal
natuurlijke ontwikkelingen in dit gebied. Kwalitatief hoogwaardig water uit
en het Banisgemaal in Almelo. De nieuwe beek neemt een deel van deze wateraf-
het landelijke gebied komt door De Doorbraak ten goede aan het natuurlijke
voer in de toekomst voor haar rekening. Water speelt daarnaast een belangrijke
milieu en problemen met wateroverlast en overstromingen zullen hiermee ver-
rol voor het landschap en met name voor de planten en dieren die daarin leven.
minderen. Gemiddeld wordt de beek zo’n 12 tot 15 meter breed, bij zeer veel
Langs de waterkant vinden planten een geschikt leefmilieu en voor dieren vor-
neerslag bereikt de waterloop een breedte van maximaal 65 meter. Dat komt naar
men de rivieren en beken een natuurlijk weg tussen leefgebieden. De Doorbraak
verwachting enkele keren per jaar voor. Het water mag binnen de zone zelf zijn
loopt dwars door de Twentse stedenband en geeft straks ruim baan aan flora en
weg zoeken. Water en natuur kunnen zich daardoor in harmonie ontwikkelen.
fauna. Landschap en ecologie krijgen daardoor een sterke impuls.
Ecologische impuls: De Doorbraak past in het waterbeheerplan 2002-2005
Voorts draagt De Doorbraak bij aan de beoogde kwaliteitsverbetering van
van het waterschap Regge & Dinkel. Onder het motto ‘water beheren, ruimte
het watersysteem in de regio. Stedelijk water van mindere kwaliteit stroomt
22
b:ton juni 2007
straks apart via het Lateraalkanaal en de Vecht naar het IJsselmeer, terwijl
aangelegd. De ecopassage heeft een totale overspanning van 27.5 meter. Het
schoon landelijk water uit de stroomgebieden van de Loolee en de Azelerbeek
deel voor de fauna en het deel voor De Doorbraak zijn van elkaar gescheiden
via De Doorbraak naar de Regge stroomt. Dit schone water moet voor herstel
door een muur die uit damwandelementen bestaat.
en behoud van natuur en landschap gaan zorgen en bovendien de landbouw van schoon water voorzien. Met De Doorbraak wordt ook de oorspronkelijke
Prijs: Al met al gaat het om een bijzonder project in een unieke stijl en met
verbinding tussen de verschillende beken in Twente weer hersteld.
minimaal zichtbare constructies. Die constructies zelf mogen technisch gezien niet echt opzienbarend zijn. Dat geldt wel voor de samenwerking tussen
Groene vleugels: Het waterschap Regge & Dinkel koos ook voor duurzaam-
opdrachtgever en prefab leverancier. Het waterschap heeft vanwege het engi-
heid bij de constructies rondom de nieuwe beek, zoals bruggen en ecopassa-
neeringonderzoek dat aan de bouw vooraf ging en de benodigde realisatiesnel-
ges. Daarvoor worden prefab betonelementen gebruikt. De benodigde con-
heid, de opdracht rechtstreeks gegund.
structies zijn daardoor snel te realiseren, gaan lang mee en vergen nauwelijks
Het project staat ook landelijk in de schijnwerpers. Zo is De Doorbraak
onderhoud. Bovendien gaan ze door het bijzondere ontwerp vrijwel volledig
genomineerd voor de Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap met als
op in het landschap, waardoor de natuurlijke uitstraling van De Doorbraak be-
thema gebiedsontwikkeling. Dat heeft de jury van de Gouden Piramide 2007
houden blijft. Inmiddels zijn voor de vijf kleine bruggen over De Doorbraak al
onder leiding van Rijksbouwmeester Mels Crouwel onlangs besloten. Eind
de benodigde voorgespannen betonnen damwanden en brugliggers voor de
november 2007 wordt bekend of De Doorbraak de prijs in de wacht sleept.
brugdekken geleverd. Aan de zijkant van deze bruggen sluit het talud met gras en bloemen naadloos op de constructie aan, waardoor de betonconstructie grotendeels wordt gecamoufleerd. Deze groene ‘vleugels’ naast het brugdek
Project: De Doorbraak, Twente
zorgen voor een verbinding met flora en fauna. De fundering is gebaseerd op
Opdrachtgevers: Waterschap Regge & Dinkel,
prefab betonnen damwandplanken van elementen uit voorgespannen beton;
de kerende functie wordt daarbij slim gecombineerd met de dragende functie.
Engineering en levering
Sterk voordeel daarbij is dat door meandering van de beek geen ondermijning
prefab betonelementen:
provincie Overijssel Spanbeton, Koudekerk aan den Rijn
van de fundatie kan optreden. Dankzij de prefabricage kan er snel worden gebouwd en ondervindt het verkeer zo min mogelijk hinder. Die korte
Bouw ecopassage: Reef infra, Oldenzaal
bouwtijd speelt onder andere een belangrijke rol bij de aanleg van de ecopas-
Bruggen: Van den Hul & Peters,
sage onder de rijksweg A35 door. Dit deel van het project wordt momenteel
Kampen en Gerwers, Tilligte
23
b:ton juni 2007
24
b:ton juni 2007
Een besparing van meer dan 50 procent. Omdat eenvoud zegeviert. Neem stekeinden en stekankers: een geprofileerde sparing in het prefab betonelement, op de bouwplaats gietmortel erin, staaf erbij met centreerringetje en klaar. Eenvoud, aangevuld met een besparing op arbeid. Dankzij InnoGain. Door Frans Bos.
“ Gaten maken kost nog maar weinig extra” Rob van Rijn claimt besparingen tot liefst 50 procent op materiaal- en arbeids-
vestigd, kan beton worden gestort. Wanneer de bekisting is verwijderd, kan
kosten met een innovatieve werkmethode. Zijn bedrijf R.C.M. Ankertec te
het product dat door de samenstelling van het rubber niet aan beton hecht,
Vinkeveen, producent en leverancier van betonbevestigingsmaterialen, heeft
met een speciale sleutel (eigenlijk een stukje schroefdraad met een handvat)
namelijk een nieuw concept voor het maken van sparingen en aangrijpmidde-
met weinig moeite en één hand uit het beton worden getrokken. Maximaal is
len in beton geïntroduceerd. Het concept, een scala producten van rubber met
20 kilo trekkracht nodig om ze te verwijderen. Van Rijn heeft reeds een Neder-
een harde (stalen) kern, heet InnoGain. Het is een systeem van uitsparingen, al
lands patent op het product en voor Europa en de US is patent aangevraagd.
dan niet geprofileerd in beton voor bijvoorbeeld stekken, sparingsbuizen, stekkenbakken en hijssystemen.
Toepassingen: De eerste producten van InnoGain worden - zij het mondjesmaat - in diverse prefab betonfabrieken in Nederland en België en zelfs in de
“Alleen de schone sparing blijft achter,” aldus Van Rijn. “De toepassingen zijn
Verenigde Staten toegepast. En vrijwel wekelijks ziet Van Rijn nieuwe toepas-
legio. Juist voor prefab betonelementen. Het basisproduct bestaat uit een flexi-
singen. “Tot nu toe was niets bekend over het toepassen van flexibele, verwij-
bele, vormvaste rubberen buitenmantel, versterkt met een wapening en een
derbare kunststoffen in beton. Dankzij een forse subsidie van SenterNovem van
inwendige harde stalen kern. De voorkant die tegen de bekisting komt, loopt
het ministerie van Economische Zaken hebben we de gelegenheid gehad om
iets uit. Als de producten met een bout of magneet aan de bekisting zijn be-
onderzoek te doen naar de nieuwe mogelijkheden,” aldus Van Rijn. “Hier valt
25
Postbus 3477, 4800 DL Breda Rudonk 11, 4824 AJ Breda tel.: (076) 541 06 00 e-mail:
[email protected] www.cugla.nl
De productontwikkelaars van Cugla zijn slim. Dat blijkt met de ontwikkeling van Slim Beton! Een robuuste en zelfverdichtende beton die tegen een stootje kan. Gebruiksvriendelijk te produceren en eenvoudig te storten, ook bij complexe vormen. Gewoon slim beton dus. Zien hoe het werkt? Bekijk onze site www.slimbeton.nl of bel (076) 541 06 00.
CUGLA ad-185x259.indd 1
22-09-2006 15:05:34
b:ton juni 2007
te denken aan koudebruggen voor verankering van balkons en galerijplaten, aan verankeringen in natuursteen en verdiept aangebrachte bevestigingspunten voor hijs- en bevestigingssystemen.” “Ook is het mogelijk om schroefdraad in prefab beton te maken, waarmee steigers, schoren en valbeveiliging zijn te verankeren, zonder iets in het beton achter te laten. De mogelijkheden om sparingen van rond 150 mm met een lengte van 3000 mm in wandelementen te maken, liggen ook binnen bereik. Standaard zijn er al lengten tot 900 mm. Er zijn nog zo veel mogelijkheden in de prefab en de betonbouw voor het verbinden, handelen en de gewichtsbesparing van betondelen, dat ik voorlopig nog niet klaar ben”.
Praktijk: Veel testen en praktijkervaring hebben uitgewezen, dat de InnoGain producten tot wel 200 keer mee kunnen gaan. Inmiddels zijn er een twintigtal standaardmaten voor diverse toepassingen. Als voorbeeld neemt Van Rijn de gatenmaker ter vervanging van de traditionele stekeinden en stekankers. Dit levert de opdrachtgever al een besparing op van meer dan 50 procent, meent hij. “Eenvoudiger kan het gewoon niet. Een geprofileerde sparing maken in het beton, op de bouwplaats gietmortel erin, staaf erbij met centreerringetje en klaar. Stekeinden hoeven niet te worden geschroefd. Restmateriaal met voldoende lengte voldoet en is op elke bouwplaats aanwezig. En dan heb ik het nog niet over het besparen van hoofdzakelijk arbeid in vergelijking met de traditionele stalen sparingsbuizen in horizontaal of verticaal gebruik. Op maat maken, het afdichten tegen betonwater en het vastzetten met draad om te voorkomen dat de buis opdrijft of verplaatst, zijn nu overbodig. Tevens is roestvorming in de buitenopslag, door het ontbreken van staal, ook verleden tijd”.
Reactie: “Wij hebben tot nu toe goede ervaringen met het product InnoGain,” zegt Rino Bodt van Riboton te Woerdense Verlaat. “We hebben het verscheidene malen toegepast en we zijn tevreden. Ik weet zeker dat de kosten van de veel duurdere gains zeer snel zijn terugverdiend. Omdat ze kunnen worden hergebruikt. Besparing op het materiaal is een voordeel, maar vooral dat de verwerking zoveel eenvoudiger is en je dus veel op arbeidskosten bespaart. De sparingsbuizen zijn simpel in de bekisting aan te brengen en zitten nooit verkeerd,” zegt hij. “Je hoeft de boel nooit meer met ijzerdraad op z’n plaats te houden, want het zit altijd goed.”
“ Je hoeft de boel nooit meer met ijzerdraad op z’n plaats te houden, want het zit altijd goed.”
27
b:ton juni 2007
Schone energie uit huishoudelijk afvalwater
28
b:ton juni 2007
Een innovatieve Zwitserse techniek om warmte terug te winnen uit afvalwater werkt ook op kleine schaal. Dan moeten er wel minstens twintig vrijstaande woningen aan meedoen of acht rijtjeswoningen. Dat blijkt uit een onderzoek van de TU Delft. Door dennis Spronk.
In Nederlandse woningen gaat nog steeds energie verloren door warmte via
menten tegen elkaar af.
transmissie en ventilatie. Het verlies kan worden verminderd door de terug-
De warmtewisselaar moet gevoed worden door voldoende afvalwater, minimaal
winning van warmte uit ventilatielucht en een nog betere isolatie van muren,
15 l/s. Woningen met een kleine hoeveelheid afvalwater komen daarom niet
vloeren, ramen en daken. Dat gebeurt al op grote schaal. Maar over de
in aanmerking voor deze techniek. Ook de temperatuur van het afvalwater
terugwinning van warmte uit afvalwater was tot nu toe nog weinig bekend.
moet hoog genoeg zijn om er het hele jaar warmte aan te kunnen onttrekken.
Afvalwater stroomt bijvoorbeeld door het doucheputje en uit de vaatwasser en
De drempelwaarde ligt op 9ºC. Tijdens het stookseizoen kan dan zoveel
wasmachine. De warmte verdwijnt samen met het water in het riool.
warmte worden onttrokken dat het afvalwater twee graden afkoelt. Per l/s
Een studie van Dennis Spronk kan daar verandering in brengen. Spronk
afvalwater levert dat 8,4 kW op. Volgens Spronk is het niet interessant om in
studeerde vorig jaar af aan de TU Delft op een onderzoek naar het terugwinnen
één enkele woning een dure warmtewisselaar voor afvalwater te installeren.
van warmte uit huishoudelijk afvalwater. Hij maakte kennis met een techniek
De terugverdientijd is in dat geval hoger dan de technische levensduur.
die in Zwitserland al jaren wordt gebruikt voor dit doel. Daarbij wordt een speciaal
Maar een gezamenlijke installatie drukt de kosten per woning aanzienlijk. Bij
ontwikkelde warmtewisselaar in het riool gebouwd. Door deze warmtewisselaar
vrijstaande woningen zijn er minstens twintig deelnemers nodig, bij rijtjes-
stroomt een vloeistof die de warmte uit het afvalwater opneemt en naar de
woningen moeten minimaal acht huizenbezitters meedoen. De installatie
verwarmingscentrale transporteert. Hier zorgt een warmtepomp ervoor dat de
bereikt daarnaast een kleine reductie van CO2: 12 procent.
warmte wordt afgegeven aan het water voor ruimteverwarming en tapwater. In Zwitserland gebruiken meerdere gemeenten op deze manier hun afvalwater
Gelet op de positieve ervaringen in Zwitserland en de bemoedigende onder-
om daarmee enkele gebouwen van verwarming en warm tapwater te voorzien.
zoeksresultaten zal energiewinning uit rioolwater zeker nog een vervolg krijgen,
Drempelwaarde: Spronk onderzocht of deze Zwitserse methode ook geschikt
betonnen rioleringsbuizen kan worden opgenomen. Juist deze combinatie kan
is voor huishoudens en woog daarbij economische en milieutechnische argu-
wel eens een gouden greep blijken te zijn.
zo is de verwachting. Er wordt al gekeken of de warmtewisselaar in prefab
29
b:ton juni 2007
Stadion ADO Den Haag:
eredivisie waardig Het nieuwe stadion voor ADO Den Haag is goeddeels gereed. Een fraai stadion naar een ontwerp door Zwarts & Jansma Architecten. In een ring eromheen 30.000 m2 commerciële vloeroppervlakte aan winkels, hotel, leisure en horecavoorzieningen, met op het dak een deel van de 720 parkeerplaatsen. Gebouwd door Ballast Nedam Zuid en West. Behalve de funderingspalen en druklagen voor de vloeren is het stadion geheel in prefab beton gerealiseerd. Razendsnel, om voor het komende voetbalseizoen klaar te zijn. Een seizoen waarin ADO Den Haag weer een (tribune)treedje hoger wil geraken.
1
2 4 1: Het stadion valt op door de voorover hellende gevel, gesteund door grote
2: In het stadiongebouw zijn tevens 151 prefab betonwanden en een kleine
prefab kolommen die - topzwaar als ze zijn - naar voren neigen te vallen. Dat
10.000 m2 kanaalplaatvloeren en breedplaatvloeren verwerkt, geleverd door
is constructief opgevangen in extra staal- en betonwerk. De kolommen op de
respectievelijk Hoco Beton en Dycore.
hoeken van het stadion zijn extra complex, omdat de vier lichtmasten hieraan zijn gekoppeld. 30
b:ton juni 2007
3
3: Voor de tribunes zijn 64 tribuneliggers, 898 tribune-elementen, 125 bordes-
4: Rond het voetbalveld ligt een verdiepte binnenring langs de tribunes. Deze
elementen en 901 bloktreden gebruikt. Voorts zijn voor stadion en
is ommuurd met 400 meter prefab betonnen keerwanden van Romein Beton.
gebouwenring in totaal 206 kolommen, 49 ronde kolommen en 219 prefab betonbalken ingezet. Geleverd door Haitsma Beton, in samenwerking met Waco Lingen Beton. 31
b:ton juni 2007
Milieu- en diervriendelijk
koeienhotel De koeien van melkveehouder Henk van der Steege staan op een unieke prefab betonnen sleufvloer: comfortabel en vriendelijk voor het milieu. Door Mathilde van Hulzen. In Marknesse (Noordoostpolder) staat een bijzondere koeienstal voor 500
Grip: De ligboxenstal voor de melkkoeien meet 200 bij 45 meter. De vloer
melkkoeien en 200 stuks jongvee. Of liever een koeienhotel. De dieren zijn van
bestaat uit een 160 mm dikke dichte, vlakke vloerplaat met sleuven en een
alle mogelijke gemakken voorzien, tot massageborstels aan toe. Maar vooral
aangepaste mestschuif. De vloerdelen van 3 meter lengte zijn dwars op de stal
de vloer valt op: een speciaal voor dit boerenbedrijf aangepaste sleufvloer.
gelegd en voorzien van sleuven die evenwijdig aan de voergang lopen. Het
Eigenaar Henk van der Steege kocht de grond in 2003 en kon recent zijn bedrijf
prefab vloersysteem heeft een betonsterkteklasse C45/55 en milieuklasse
realiseren. Met een totale investering van 20 miljoen euro behoort deze firma
XC4, XF2 en XA3. Het vloeroppervlak vertoont voor het eerst een speciale nop-
tot de top tien van de grootste melkveehouders in Nederland.
penprofilering en is daardoor beter beloopbaar voor de koeien. Bij traditionele
32
b:ton juni 2007
Opdrachtgever: Melkbedrijf Van der Steege, Zwolle Bouwadvies en -begeleiding: DLV Bouw, Milieu en Techniek Aannemer: Kroes enCo, Genemuiden Mestschuiven: JOZ, Hoogkarpsel Sleufvloer: Den Boer Beton, Nieuw-Lekkerland Leverancier prefab beton: Holcim Betonproducten B.V.
sleufvloeren kan er door een snelle droging in de open stal een gladde film op
gen. De verse mest wordt naar een vergister gepompt om energie te kunnen
de vloer ontstaan. Door het verbeterde profiel hebben de koeien nu meer grip.
opwekken. Daarna gaat de mest terug naar één van de andere afgesloten
Voor het profiel waren aangepaste mallen nodig, met de profilering onderin.
compartimenten voor de opslag van mest onder de stal. De totale inhoud van
De sleuven in de vloer zijn 35 mm breed en 30 mm diep. De gier loopt in de
de mestkelder bedraagt ongeveer 14.000 m3. De mestkelder heeft betonsterk-
sleuf, zodat de vloer schoon blijft en de koeien droge poten houden. De sleuf-
teklasse C28/35 en de milieuklasse is XC4, XF2 en XA3. De keldervloer heeft
vloer wordt automatisch schoongeveegd door twee mestschuiven per kanaal.
betonsterkteklasse C20/25 en milieuklasse XC4 en XA2. De kelder is groot
Er is speciaal op gelet dat de koeien zich niet kunnen bezeren aan de installatie.
genoeg om een jaar lang vergiste drijfmest te kunnen opslaan.
De schuif gaat zo langzaam, dat ze er gewoon overheen kunnen stappen.
De mestkelder had als voordeel dat het bovenste kleipakket van 2,5 meter dik
Stalen fundering: Onder de vloer ligt een betonnen mestkelder met een
fundering op staal en was het niet nodig om de stal te onderheien. Bovendien
inhoud van 475 m3. Hierin kan ongeveer tien dagen mest worden opgesla-
spaarde deze oplossing ruimte.
onder de stal kon worden afgegraven tot op het zand. Daardoor voldeed een
33
b:ton juni 2007
Studenten geven antwoord op bestaande en innovatieve vragen
Prefab beton aan TU/e
34
b:ton juni 2007
Een goede relatie tussen onderwijs/onderzoek en de praktijk is van groot belang voor beide werelden. Op het gebied van betonconstructies in het algemeen en prefab betonconstructies in het bijzonder, ondervindt deze relatie bij de TU Eindhoven een belangrijke impuls door de ondersteuning vanuit zowel de BFBN als het ENCI-studiefonds. Nadat vele jaren prof. Bennenk aan de TU/e deze brug tussen universiteit en praktijk vorm gaf, wordt dat sinds eind 2001 door ons ingevuld. Hoewel wij in CEMENT al eerder hebben gepubliceerd, zijn onze activiteiten in Eindhoven mogelijk toch niet zo bekend. We willen daar verandering in brengen door voortaan ook in B:ton met enige regelmaat verslag te doen van onze werkzaamheden en in het bijzonder de onderzoekprojecten. In dit eerste artikel geven we een globaal overzicht en een korte terugblik. De intentie is om in volgende artikelen telkens een afstudeeronderwerp wat uitgebreider te bespreken. Door prof.dr.ir. Dick A. Hordijk en Ing. Siebe J. de Boer.
Achtergrond: De financiële ondersteuning vanuit de praktijk maakt het
in geprefabriceerd beton eigenlijk heel vanzelfsprekend voor ze is. Tijdens de
mogelijk dat wij beiden één dag per week gedetacheerd zijn aan de universiteit.
opleiding ontwerpen ze tijdens oefeningen allerlei constructies waarbij al snel
In de praktijk komt het er op neer dat u ons meestal op donderdag in Eindhoven
wordt gedacht aan het toepassen van grote componenten. Componenten die
kunt bereiken. Daarnaast zijn wij werkzaam bij respectievelijk Adviesbureau
niet op de bouwplaats worden gemaakt en als een soort stapelconstructie in
Hageman te Rijswijk en Infra Consult + Engineering te Nieuwegein.
elkaar kunnen worden gezet, zonder dat hierbij direct in een specifiek materiaal
Bij Adviesbureau Hageman en voorheen TNO Bouw heeft Dick al meer dan 15
wordt gedacht. Als we ze dan ook nog eens de voordelen van prefab beton
jaar contact met de bouwpraktijk. Dat vindt plaats via directe contacten in
laten zien, blijkt de belangstelling hiervoor groot. Tijdens excursies naar prefab
het kader van bijvoorbeeld productontwikkeling, second opinions en schade-
betonbedrijven komen er regelmatig vragen naar boven waarbij je soms toch
gevallen, maar ook via onderzoek- en regelgevingcommissies. Siebe heeft een
even na moet denken, “waarom doen we dat eigenlijk zo?” Ongemerkt neem je
jarenlange ervaring als constructeur op het gebied van (geprefabriceerde)
zelf de actuele zaken van de huidige bouwpraktijk mee naar de colleges. Denk
betonconstructies en was lange tijd werkzaam bij Haitsma Beton.
hierbij aan de ontwikkelingen met ZVB en het onderwerp Progressive Collapse die beide ook internationaal sterk in de aandacht staan.
Betononderwijs: De universiteiten kennen tegenwoordig het bachelormaster systeem. Het algemene betononderwijs in de bachelor- en masterfase
Betononderzoek: Hoewel dat onderscheid er strikt genomen niet hoeft
wordt verzorgd door de collega’s prof. Kleinman en Luijten. Wij verzorgen
te zijn, kan, kijkend naar de afstudeerwerken, globaal onderscheid worden
in de masters de keuzevakken Voorgespannen Beton en Geprefabriceerd
gemaakt tussen een ontwerp- en een onderzoekopdracht. Op het gebied van
Beton. Het Voorgespannen Beton wordt vrijwel alleen gevolgd door studenten
geprefabriceerd beton zijn de afgelopen jaren vele onderzoekprojecten door
die afstuderen in de constructieve richting (Constructief Ontwerpen). Bij de
de studenten uitgevoerd. Over een aantal daarvan is in het blad CEMENT eerder
colleges Geprefabriceerd Beton zien we vaak ook studenten van andere
al gepubliceerd [1,2,3,4]. Als het enigszins kan proberen we ook altijd een
afstudeerrichtingen, zoals uitvoeringstechniek en architectuur. Meestal volgen
bedrijf er bij te betrekken, hetgeen resulteert in een nog directere afstem-
per studiejaar ongeveer 20 tot 30 studenten de colleges. In het kader van het
ming tussen onderzoek en praktijk. Voor experimenteel onderzoek op beton-
college Geprefabriceerd Beton organiseren we ook altijd een excursie, waarbij
gebied kan aan de TU Eindhoven gebruik gemaakt worden van het Pieter van
we tot op heden altijd Betonson en Hurks Beton, beide in de omgeving van
Musschenbroek-laboratorium. Sinds de verhuizing van de afdeling Bouwkunde
Eindhoven, hebben bezocht. Recent is door de studievereniging KOERS in sa-
vijf jaar terug, beschikt dit laboratorium met ervaren personeel over een nieu-
menwerking met de BFBN ook een excursie naar enkele bouwwerken in Rotter-
we ruime hal met geavanceerde beproevings- en meettechnieken.
dam verzorgd. Begeleiding van studenten bij hun afstudeerwerk is ook één van de onderwijstaken die we verrichten. Omdat er sprake is van onderzoekprojec-
Verbindingen: Ontegenzeggelijk spelen bij geprefabriceerd beton de verbin-
ten op het gebied van geprefabriceerd beton behandelen we die onderstaand.
dingen een cruciale rol en daarom is dat ook een van de centrale thema’s in ons onderzoek. Verbindingen van verschillende aard zijn onderzocht. Zo zijn
Je merkt aan de studenten dat een keuze voor het uitvoeren van bouwwerken
rubberopleggingen met een aangegoten stekverbinding beproefd [2]. Hoewel
35
Revolutionair in verankering MantaRay®
• Professioneel grondankersysteem • Eenvoudig aan te brengen • Hoge ankerkrachten mogelijk • Volledig getest én direct te belasten • Uitgebreide toepassingen in binnen- en buitenland • Groot toepassingsgebied en geschikt voor vele grondsoorten • Geringe productiekosten - hoge productiesnelheid • Hoge kwaliteit, berekenbaar volgens de Cur-166.4 • Eenvoudig verwijderbaar
Middelie 38 1472 GP Middelie Nederland
Tel. +31 (0)299 622 396 Mail.
[email protected] Web. www.klapanker.nl
UNIEKE VERBINTENIS NormTEQ heeft met het Heli systeem een zeer unieke techniek ontwikkeld die is toegepast voor een innovatieve verankering van prefab betonelementen, zoals balkons, galerijplaten, gevelbeplating, luifels etc. Het grootste voordeel van het Heli systeem is dat architecten hierdoor meer ingestort anker: ankerplaat 120x80x20 + persmof Ø30x60
ontwerpvrijheid hebben en allerhande prefab elementen aan hun gebouw kunnen toevoegen. Ze kunnen zelfs exoten in vormgeving bedenken, die nog steeds eenvoudig gemonteerd kunnen worden. In een stadium dat de bouwer uitkomt. Dat is hét grote voordeel voor de bouwer. Met dit systeem worden ruwbouw en montage losgekoppeld.
Normteq - Spinelstraat 45 - 7554 TW Hengelo T. 074-2505737 -
[email protected] - www.normteq.nl 6005458 NORMTEQ adv BTON 3.indd 1
9/27/06 12:39:08 PM
b:ton juni 2007
een dergelijke uitvoering met een stijf onderdeel (de aangegoten stek) in een
en is het mogelijk en verantwoord om daaraan wel een waarde toe te kennen?
minder stijve oplegging (rubber) eigenlijk niet logisch is, is deze in de prak-
In komende edities van B:ton willen we hieraan en aan nog andere afstudeer-
tijk wel regelmatig zo toegepast. Met het onderzoek is inzicht in het gedrag
onderwerpen aandacht besteden.
tot aan bezwijken verkregen. Maar ook de verbinding tussen aansluitvlakken bij zelfverdichtend beton zijn experimenteel onderzocht met verschillende
Tot besluit: We hopen met dit artikel enig inzicht gegeven te hebben in de
opruwmethoden als parameter [3]. De te bereiken afschuifsterkte bleek in be-
zaken waarmee wij ons, met financiering vanuit de praktijk, bezighouden. We
langrijke mate afhankelijk te zijn van de toegepaste opruwmethode. Inmiddels
hebben met name een schets gegeven van onze activiteiten op het gebied
heeft dit onderzoek binnen de BFBN een vervolg gekregen. Daarnaast hebben
van onderwijs en onderzoek aan verbindingen in prefab beton. Met onze col-
we verkennend ook een keer gekeken naar de mogelijkheid van droog stapelen
lega’s in Eindhoven bestrijken we overigens een breder onderzoeksgebied op
[4]. Zou het mogelijk zijn, om deze in de oudheid gebruikelijke wijze van bou-
beton constructief terrein dan hetgeen hiervoor is geschetst. Bijvoorbeeld
wen (piramides, hunebedden) ook bij constructies van deze tijd toe te passen?
ook genoemd kan worden het onderzoek naar wapeningssystemen op basis
Natuurlijk zijn de afmetingen van constructieonderdelen en de eisen aan con-
van vezelversterkte kunststoffen, zoals uitwendig opgelijmde koolstofvezel-
structies in de huidige tijd zodanig anders, dat het niet direct voor de hand ligt,
wapening en glasvezelwapening. Daarnaast proberen we ook via prijsvragen
maar bij linings van gesegmenteerde tunnels komt het feitelijk weer wel voor.
beton en prefab beton bij studenten, niet alleen van de TU/e, maar ook van
Met het onderzoek is inzicht verkregen in de krachtswerking van twee, via een
andere universiteiten en hogescholen, onder de aandacht te brengen. We kun-
bolvormig oppervlak, direct op elkaar geplaatste betonnen elementen. Verder
nen terugkijken op de zeer geslaagde internationale prijsvraag PreC2OMP, die
kan genoemd worden een onderzoek naar het zogenoemde LEVO-blokje [1].
we samen met de BFBN in het kader van het BIBM congres in 2005 hebben ge-
In twee opeenvolgende afstudeeronderzoeken is gekeken naar de mogelijkhe-
organiseerd [6].
den om met hogesterktebeton geprefabriceerde schaaldaken te maken. In het recent afgeronde tweede onderzoek is de verbinding tussen de prefab elemen-
In de komende serie artikelen zullen we enkele van de genoemde onderzoeken
ten ontworpen en experimenteel onderzocht.
nader belichten. 1 Hordijk, D.A. en C.S. Kleinman, TU/e onderzoekt verbindingen in
De voorgaande onderzoeken betreffen allemaal verbindingen tussen betonele-
menten onderling. In de afgelopen periode zijn twee afstudeerders bezig ge-
2 Hordijk, D.A., S.J. de Boer, S.J.H. Vroomen en J.L. Gijsman, Rubberopleggingen tussen
prefab-betonconstructies. Cement 2005-3, blz. 69-71.
weest met ankerverbindingen tussen staal- en betonconstructies. In het ene
onderzoek is met name gekeken naar het effect van de wapening (niet alleen
3 Hordijk, D.A., H.W. Bennenk en S.J. de Boer, Invloed opruwmethode op schuifsterkte
speciale ophangwapening maar ook een aanwezig wapeningsnet) in het beton
in aansluitvlakken bij ZVB. Cement 2005-3, blz. 72-76.
op de afschuifcapaciteit van verbindingen nabij een rand van het betonele-
4
Savelkous, W.L., H.J.M. Janssen, D.A. Hordijk en S.J. de Boer, Droog stapelen
ment. Ook een veel voorkomende situatie van de bevestiging van een balustra-
bij geprefabriceerde betonconstructies. Cement 2005-3, blz. 77-81.
de op de rand van een balkonplaat is experimenteel onderzocht. In het tweede
5 CUR-Aanbeveling 25, Korte ankers in beton; berekening en uitvoering.
onderzoek op dit gebied is gekeken naar de bijdrage van een uitvullaag op de
Tweede herziene uitgave, CUR en Bouwen met Staal, juni 2000.
afschuifcapaciteit van een kolomvoetplaatverbinding. In de rekenregels van
6 Hordijk, D.A., H.J.M. Janssen en E.L. Klamer, Hoop voor de toekomst;
CUR-Aanbeveling 25 [5] wordt hieraan geen bijdrage toegekend. Is dit terecht
Internationale studentenprijsvraag PreC2OMP. Cement 2005-3, blz. 94-97.
prefab-betonelementen experimenteel onderzocht. Cement 2004-6, blz. 91-95.
37
b:ton juni 2007
Duizenden vogels langs de A2
Is een geluidsscherm langs een snelweg van beton gemaakt, dan Snelle start:
hebben we in nagenoeg alle gevallen te maken met prefab beton.
Romein Beton is ingeschakeld om de 2.500
Dat maakt Hans Rijnen van Rijkswaterstaat duidelijk. De rijksdienst
platen met vogelreliëf te produceren. Na de zomer wordt met de productie gestart en eind 2009 moeten de vogels van prefab beton omwonenden van de A2 Rondweg ’s-Hertogenbosch beschermen tegen geluidsoverlast.
38
is opdrachtgever van het nog te realiseren geluidsscherm langs de A2 Rondweg ’s-Hertogenbosch. Hans Rijnen begeleidt de vormgeving van deze geluidsbarrière die bestaat uit duizenden vogelreliëfs en maar liefst 2.500 prefab betonelementen. Door Wouter Vastenhout
b:ton juni 2007
Hans Rijnen licht toe: “Dat bijna alle geluidsschermen langs snelwegen in ons land uit prefab beton bestaan, is natuurlijk niet voor niets. In vergelijking met het storten van beton op de bouwlocatie zelf, beheers je met prefab beton het productieproces meer. Anders gezegd: fabriekscondities zijn beïnvloedbaar zodat je er zeker van kunt zijn dat ze geen nadelig effect hebben op de productie. Neem bijvoorbeeld de luchtvochtigheidsgraad: die kun je in een fabriek optimaal afstemmen op het fabricageproces. Op locatie ben je altijd afhankelijk van invloeden van buitenaf, zoals die van het weer. Of je moet daar een geheel nieuwe fabriek neerzetten, maar in dat geval rijzen de kosten de pan uit.”
Logistiek vraagstuk: “Uiteraard krijg je in het geval van prefab beton wel te maken met een logistiek vraagstuk: hoe krijg ik zo efficiënt mogelijk de betonelementen op de plaats van bestemming?” Hans Rijnen vindt dat niet opwegen tegen de obstakels van het minder beheersbaar produceren wanneer beton ter plaatse gestort wordt. “Doordat je het fabricageproces van prefab beton meer in de hand hebt, behaal je een hogere kwaliteit van het eindresultaat. Naden sluiten beter op elkaar aan en het geheel ziet er gewoon strakker uit. Logisch dus dat we het geluidsscherm langs de A2 rond ’s-Hertogenbosch van prefab beton laten maken,” stelt Hans Rijnen.
Eis: kenmerkend: Het Amsterdamse architectenbureau UNStudio is verantwoordelijk voor het ontwerp van het nog te realiseren geluidsscherm. Gerard Loozekoot van UNStudio heeft zich vol enthousiasme in het project gestort:
in een fabriekshal én onder optimale omstandigheden.” Doordat prefab beton
“Rijkswaterstaat benaderde ons met het verzoek een geluidsscherm te ont-
geschikt is voor het gebruik van figuraties, kon UNStudio voldoen aan de eis van
werpen waarvan de maten al vastlagen. De beoogde omvang van het scherm is
Rijkswaterstaat dat het scherm kenmerkend moest worden. Gerard Loozekoot
op zijn zachtst gezegd nogal fors. Ga er maar aan staan: voor het geluidsscherm
beaamt dat: “Klopt, als patroon kozen we voor vogels die als een reliëf op het
zijn uiteindelijk 2.500 prefab betonelementen nodig van elk 2,5 meter hoog en
geluidsscherm worden aangebracht. Vanwege de omvang van het scherm
8 meter lang!”
hebben we het over maar liefst duizenden exemplaren die de automobilist als het ware vergezellen op hun reis. Waarom vogels? De A2 maakt deel uit van de inter-
UNStudio nam de uitdaging aan en stelde als eerste een programma van ei-
nationale snelweg E25/E35 die zich van Amsterdam richting de Italiaanse stad
sen op. Het geluidsscherm moest onderhoudsarm en kenmerkend zijn, in de
Genua uitstrekt: een prachtige route. Onze vogels moeten bij automobilisten
omgeving passen en aansluiten bij de overige plannen met betrekking tot het
een gevoel van reizen en vrijheid oproepen.”
definitieve ontwerp van de A2 Rondweg ’s-Hertogenbosch. UNStudio moest vanzelfsprekend rekening houden met het beschikbare budget. De tweede
Supernetjes: Een gevolg van het gebruik van patronen is dat vervuiling
stap was het doornemen van alle mogelijkheden om tot een fraai ogend en
van een geluidsscherm minder opvalt. “Een prettige bijkomstigheid voor
doeltreffend geluidsscherm te komen. Gerard Loozekoot licht toe: “We stapten
Rijkswaterstaat”, aldus een zichtbaar tevreden Hans Rijnen. “Met een scherm
in de auto en bekeken als automobilist diverse geluidsschermen. Omdat we
van gestort beton bereik je dat effect niet.” Gerard Loozekoot voegt toe: “In
niets wilden uitsluiten, hebben we ook de mogelijkheden van beton storten
het geval van het geluidscherm langs de A2 accentueert vuil juist de vogelre-
onderzocht. Prefab beton heeft echter dusdanig veel voordelen dat Rijkswater-
liëfs waardoor het geheel alleen maar interessanter wordt om naar te kijken.”
staat al snel daarvoor koos.”
Inmiddels is een fragment van het scherm op ware grootte nagebouwd. Gerard Loozekoot en Hans Rijnen zijn het erover eens: “Dat ziet er gewoon supernetjes
Vogels van prefab beton: “Een voorbeeld is dat prefab beton uitermate
uit.” Gerard Loozekoot spreekt uit ervaring: “Als architectenbureau werken we
geschikt is voor de toepassing van patronen en reliëfs. Voor het creatieve brein
veel met eigentijdse materialen waaronder prefab beton. En vooralsnog zie ik
van een architect is dat natuurlijk een prettige materiaaleigenschap,” stelt
geen enkele reden hiervan af te wijken. Prefab beton biedt voor architecten
Gerard Loozekoot. “Prefab beton wordt met gebruik van mallen geproduceerd,
ontzettend veel ontwerpvrijheid.”
39
b:ton juni 2007
Casestudies prefab beton:
Het onmogelijke wordt mogelijk
40
b:ton juni 2007
Hoe kun je beton iets laten doen wat het van nature ogenschijnlijk niet kan? Het antwoord is even simpel als doeltreffend: door ontwerpers en fabrikanten gezamenlijk te laten brainstormen over ideeën en te experimenteren met de daadwerkelijke productie. Dan graaf je diep in de potentie van beton. Dan zet je het materiaal maximaal naar je hand. Met spannende oplossingen als resultaat, die zelfs hun weg vinden in de praktijk. Ambitieus en gefascineerd innoveren, zonder luchtfietserij. Door Paul Engels.
De prefab beton casestudies blijken een eyeopener. Enerzijds voor de ontwerpers
Het initiatief voor de casestudies komt voort uit de promotionele acties voor
die per definitie enthousiast zijn over nieuwe, vindingrijke mogelijkheden qua
‘schoon beton’, opgezet door productenten van architectonisch beton, het
materiaaltoepassing, maar toch ook in een soort dwangbuis zitten als het
Cement&BetonCentrum en de BFBN. Architecten stelden steeds meer vragen
om concrete projecten en eisen van opdrachtgever gaat. Anderzijds voor de
over betonnen gevels. Voor traditionele cursussen en excursies bleek echter
fabrikanten zelf, die betrokken zijn bij het materiaal prefab beton, daarin tevens
weinig belangstelling te bestaan. Siebe Bakker heeft vervolgens het format
een zekere ontwerpdrang bezitten, maar toch ook research en development
voor de casestudies bedacht. Niet vanuit één kant, de kant van de fabrikanten
een te bescheiden plek geven. De prefab beton casestudies brengen die twee
aan de ontwerpers wel even vertellen hoe mooi prefab beton is, maar elkaar in
werelden bij elkaar. Op initiatief van de BFBN en het Cement&BetonCentrum
dialoog ontmoeten. Zodat vormgevers de potentie van beton zélf ondervinden.
worden sinds enkele jaren casestudies gehouden. In sessies van één dag buigen
Van huis uit is Bakker architect, maar sinds een aantal jaren richt hij zich op het
enkele ontwerpers en vormgevers zich samen met enkele prefab beton-
organiseren van onder andere workshops en bijzondere onderwijsinitiatieven
fabrikanten - al dan niet thematisch - over wilde ideeën. Ideeën die ‘s ochtends
en de coördinatie, begeleiding en postproducties bij die initiatieven. Ook
bij het wakker worden opborrelen en ideeën als verlengstuk van iets dat ont-
probeert hij als intermediair ervoor te zorgen dat partijen die elkaar normaal
werpers ergens hebben gezien en hen inspireert. Dergelijke ideeën worden
gesproken moeilijk vinden, de dialoog met elkaar aangaan. “In dit geval de
gekoppeld aan professionele expertise voor de uitwerking tot en met de
twee culturen van ontwerpers en fabrikanten tot elkaar brengen. De case-
productie van prototypes, die door en door geanalyseerd worden. De proto-
studies fungeren als een soort breekijzer om redelijk informeel maar uiterst
types gaan ook op reis langs tentoonstellingen om collega ontwerpers de ogen
intensief, uitdagend en vruchtbaar met elkaar te communiceren. Ideeën samen
te openen. “Om zoveel mogelijk ontwerpers iets van die bevlogenheid van
laten rijpen en er concrete producten van maken. Mensen worden geprikkeld
experimenteren met prefab beton mee te geven. Want je hoopt dat vele archi-
en gepakt door die aanpak.” De casestudies stimuleren enorm en er komen
tecten de dialoog aangaan met fabrikanten en hen zullen uitdagen om te laten
verrassende betonnoviteiten uit. Het is op die manier niet meer voor te stellen
zien wat er allemaal kan,” aldus Siebe Bakker van bureaubakker uit Delft.
dat ontwerpers nog denken dat beton alleen maar grijs, saai en zwaar is.
41
OOG VOOR KLEURPIGMENTEN nst u am we e ie t z akant hol Het Sc ige zomerv ett een pr
Bayferrox®-poederpigmenten, Bayferrox®-microgranulaat, C-compact pigmenten. Vloeibare pigmenten en cementzwart, door een onafhankelijk instituut getest voor zowel gewapend als ongewapend beton. Chroomoxidgroen, Heucodur®-pigmenten,Titaandioxide. Gekwalificeerde adviezen voor pigmenttoepassingen, doseertechniek. Kleurpigmenten voor elk project. Scholz Benelux BV P Postbus 356, 6700 AJ Wageningen A Nude 54d, NL-6702 DN Wageningen T NL Tel: +31 (0)317 617 044 BE Tel: +32 (0)9 329 93 57 I www.scholz-benelux.com
beyond colours
b:ton juni 2007
Experimentele verschijningvormen: Inmiddels hebben er vijf casestudie-
Nu de casestudies meer bekendheid krijgen, worden ook prominente bureaus
sessies plaatsgevonden. Siebe Bakker: “Het is een initiatief van de Nederlandse
met succes benaderd. Siebe Bakker: “Als het maar telkens een goede mix van
prefab betonfabrikanten, maar er is veel belangstelling vanuit België en nu ook
mensen is, enthousiast, ideeënrijk en deskundig. We willen structureel naar
vanuit Engeland. Fabrikanten vinden het leuk om hun ontwerpende vrienden
één keer per jaar toe voor de prefab beton casestudies, omdat het initiatief
te laten zien wat prefab beton zoal kan.” De nadruk ligt daarbij niet zozeer op
goed is ontvangen, daadwerkelijk uitdaagt en concrete toepassingen oplevert.
economisch of constructief terrein, maar juist op het oppervlak van het
In één van de eerste sessies hebben wij gekeken naar een open structuur van
materiaal en de flexibiliteit. Zo speelde een experimentele verschijningsvorm
het betonoppervlak. Nu zie je dat in een gebouw op het universiteitsterrein
de hoofdrol bij de eerste vier casestudies. Bijvoorbeeld unieke patronen in
in Wageningen prefab vloeren zijn gebruikt met die open structuur aan de
prefab betonwanden, gevormd in gestabiliseerd zand. Of zelfverdichtend
onderzijde, omdat ze daarmee geluidabsorberend zijn.” De toepassing heeft
beton met glas of met wilgentenen. Open of juist gesloten oppervlaktestruc-
mede met de casestudies te maken. Het is dan ook zeker geen luchtfietserij wat
turen, geplooid beton door middel van folie, patronen op basis van structuur-
prefab betonfabrikanten, ontwerpers en anderen aan het doen zijn.
behang, je kunt het zo gek niet bedenken of er is over gebrainstormd en het is uitgeprobeerd. Voor de vijfde editie (gestart in december 2006) is voor het
Geprikkeld en gepakt: De prefab betonindustrie laat met de casestudies
eerst samenwerking gezocht met de Belgische zusterorganisatie van de BFBN,
zien hoe serieus innovatieve ideeën kunnen worden opgepakt. Tot op heden
FebelArch. Ook is gekozen voor een specifiek thema: Licht op/door/in beton.
zijn diverse prefab betonfabrikanten erbij betrokken, zoals Geelen Beton,
“Ook dan zie je spectaculaire resultaten, zoals het gebruik van fluorescerend
Hurks Beton, Oosthoek/Kemper en Betonindustrie De Veluwe. Vanuit België
materiaal en glas. Of licht- en schaduwwerking door variatie in betonopper-
hebben Decomo, Prefadim, Verheyen en Loveld meegedaan. De BFBN ver-
vlakken. Voorts led’s en transparante kunststoffen in beton. Iets heel anders:
wacht dat steeds meer lidfabrikanten zullen aansluiten omdat er tal van ideeën
open 3D structuren die beton een verrassende lichtheid geven. Wederom een
in de markt leven. Die ideeën kunnen in de casestudies worden getoetst en
reeks van prototypes die zowel de ontwerper als de fabrikant verbazen. Het
getest. Het echte antwoord komt van de bouw die - eenmaal gefascineerd door
schijnbaar onmogelijke wordt toch mogelijk gemaakt.”
de bijzondere verschijningen van prefab beton - deze innovaties een plek in een project kan geven. Hopelijk wordt de bouw net als de ontwerpers en fabrikanten
De prototypes gaan op reis langs verschillende tentoonstellingen en
geprikkeld en gepakt door beton. Men zal er geen spijt van krijgen.
universiteiten om ook anderen te overtuigen van de potentie van het materiaal beton. Daarnaast wordt binnen het initiatief gekeken hoe men behalve de prefab betonfabrikanten ook andere technische toeleveranciers er nog meer bij kan
Meer informatie over de prefab beton casestudies is te verkrijgen via
krijgen, zoals Philips Lighting in de casestudy over licht en beton. Aanvankelijk
www.cementenbeton.nl, via Hans Köhne van het Cement&BetonCentrum
werden de ontwerpers vooral van kleine en middelgrote bureaus uitgenodigd.
(
[email protected]) of Siebe Bakker (
[email protected]).
43
b:ton juni 2007
Stairway
to heaven
Landschapsarchitecten ir. Jeroen Verbeek en ir. Barry Kerckhoffs van Heukelom
weinige mijnmonumenten die in Limburg zijn behouden.
Verbeek landschapsarchitectuur uit Gulpen hebben in opdracht van de
“De hoogte van 230 meter boven NAP voor de betonnen trap is van wezen-
gemeente Landgraaf de trap ontworpen. De trap is onderdeel van een
lijk historisch belang,” legt Barry Kerckhoffs uit. “Het cultuurkarakter van
soort drieluik, waarbij eerst een dertig meter lange voetgangersbrug
de berg is namelijk verstoord als gevolg van afgravingen en veranderingen.
over de hemelwaterbuffer naar de voet van de trap leidt. In de sta-
De oorspronkelijke hoogte van de berg was die 230 meter. Reden voor de
len liggers van de brug is een tekst gesneden die verwijst naar de ge-
gemeente om de ‘echte’ situatie te benadrukken. Bovendien bestond de
schiedenis van de Staatsmijn Wilhelmina. Dan volgt de monumentale
wens om de berg te kunnen beklimmen om te genieten van het fraaie en
prefab betonnen trap. Aan de top verrijst een nieuwe kegel, waarvan het
weidse uitzicht. Daarboven heb je een drielanden-uitzicht over Nederland
onderste deel zal worden ingezaaid. Daarop komt een nieuwe, zwarte ke-
met aan je voeten Park Gravenrode als buitengebied tussen de gemeenten
gel als top, met een zwevende trap naar het licht toe. Deze trap vormt qua
Landgraaf en Kerkrade, de Duitse Eifel en de Belgische Ardennen. Ook de
constructie en symboliek een verwijzing naar de ‘zwevende’ stalen trap-
diverse gigantische elektriciteitscentrales en de steenbergen van omringende
pen die de mijnwerkers moesten beklimmen om de meerdere verdiepin-
steenkoolmijnen in België en Duitsland zijn aan de horizon goed zichtbaar. Al
gen van de schachtlift te kunnen bereiken om vervolgens af te dalen. De
deze steenkoolmijnen zijn gesitueerd in één en hetzelfde steenkoolbekken. De
zwevende trap bovenop het plateau markeert straks de top van één van de
horizon is als het ware verbonden via de steenkolenlagen tot onder je voeten.”
44
b:ton juni 2007
Op de voormalige steenberg van de staatsmijn Wilhelmina in Landgraaf is een kolossale trappartij aangelegd. Ruim 750 meter lengte naar de top van 230 meter boven NAP. Daar sluit het bovenplateau aan op de indoor skihal Snowworld, die eveneens gebruik maakt van deze kunstmatige ‘berg’. Maar liefst 455 treden, opgebouwd uit prefab betonelementen, wacht de wandelaar om bovenop of tussentijds van een grandioos uitzicht te genieten. Door Paul Engels
Perspectieftruc: Voorheen moest de wandelaar via een netwerk van
nog in het najaar aangebracht. Maar ook zonder de finishing touch is nu al sprake
kronkelige paden naar boven klauteren. Nu ligt er een kaarsrechte lijn naar de
van een imposante trappartij, die het beeld van de Steenberg Wilhelmina
top. De trap ligt bovendien in een brede zichtlijn, die van beneden naar boven
een extra, eigentijds cultuurkarakter geeft. Het is een herkenbaar landmark
convergeert. Aan de voet is hij 9 meter breed, aan de top 3 meter. “Je krijg door
geworden. Het prefab beton waaruit de trap is opgebouwd, heeft een prachtige
dat convergeren een extra perspectivische vertekening. Daardoor wordt de
kleur waarbij de grondstoffelijke aard van het materiaal beton sterk ervaarbaar
diepte- en hoogtewerking van de trap en de berg versterkt. Je krijgt het idee
is. Het beton is puur functioneel, net zoals de materialen die in de tijd van de
dat de top nog verder en hoger ligt. Ter troost voor de wandelaar: in de trap
mijnen werden toegepast.”
zijn enkele tussenbordessen als rustpunt gecreëerd. Ook vanaf deze bordessen heeft men al een fraai uitzicht.”
Bespiegelingen: Een monumentale ‘Stairway to heaven’. Misschien ter ere van de kompels die ooit het leven lieten in de mijn of daarna aan gezondheids-
Romein Beton uit Dodewaard heeft de trapelementen vervaardigd in de
klachten in relatie tot de zware steenkolenbouw. Degene die nu de trap
verschillende lengtes. De trap is constructief uitgewerkt door Castermans
betreedt, krijgt ook iets mee van de inspanningen van de mijnwerkers. Niet
Engineers uit Valkenbrug en is gerealiseerd door de Walraven Groep uit
alleen op tientallen meters onder de grond, maar ook om deze steenberg
Roermond. “Voetgangersbrug en trap zijn gereed, maar de nieuwe top met de
op te werpen. Eenmaal boven doet het magnifieke uitzicht tot 60 km ver die
zwevende trap moeten er nog komen. Ook de beplanting langs de trap wordt
bespiegelingen gauw vergeten...
45
BASF-VULCANO
08-06-2007
15:36
Pagina 1
Veelzijdige toepassingen voor betonspecialisten Hulpstoffen voor beton en mortel Hulpstoffen voor spuitbeton Hulpstoffen voor aardvochtig beton Oppervlakte- en nabehandelingssystemen Productsystemen en equipment voor tunnelbouw
BASF Construction Chemicals Nederland bv Karolusstraat 2 Postbus 132 4900 AC Oosterhout (N.Br.) T +31-162-47 66 60 F +31-162-42 96 94 www.basf-cc.nl
[email protected]
Bollegraaf geniet van logistieke uitdagingen
Wie vraagtekens zet bij logistieke handling op zijn overslagterrein, tastveld of werf, vindt bij Bollegraaf Logistic Systems de antwoorden. Een nieuwe naam voor een vertrouwde (hijs-)partner.
Want wie kent niet de kranen van Bollegraaf?
Bollegraaf Logistic Systems - Breevaartstraat 11-19 3044 AG Rotterdam - T. 010 - 415 52 77 - F. 010 - 415 45 02
E-mail.
[email protected] - www.bollegraafbv.com
b:ton juni 2007
Doorbraak prefab torens in België De afgelopen vier jaar heeft er in België een ware doorbraak plaatsgevonden in de prefab beton hoogbouw, nu al tot 130 meter hoog, met 37 verdiepingen. Vóór 1990 werd prefab beton niet veel gebruikt in deze marktsector. Tijdens het daaropvolgend decennium werden prefab toepassingen in veel gevallen beperkt tot voorgespannen kanaalplaatvloeren geïntegreerd in een hoogbouwstaalconstructie. De stalen profielen werden tegen brand beschermd met beton of andere materialen. Recente ontwikkelingen in de Belgische prefab betonindustrie hebben deze situatie drastisch gewijzigd. Prefab betonelementen worden nu op grote schaal gebruikt, ook voor de constructie van hoogbouw kantoorcomplexen. Door: Arnold Van Acker en Cretien De Cauwer.
De ontwikkeling begon geleidelijk eind vorige eeuw, toen prefab betonfabrikant
Vormvrijheid: Alle torengebouwen worden gekenmerkt door een nogal uit-
Ergon drie middelhoge kantoorprojecten van 15, 18 en 19 verdiepingen hoog
gebreide ter plaatse gebetonneerde kern, omgeven door een complete prefab
realiseerde. De ronde betonkolommen hadden een doorsnede van 500 mm en
constructie met kolommen, voorgespannen vloerbalken en voorgespannen
waren van hogesterktebeton C80/95 (80 N/mm² cilinder sterkte, 95 N/mm²
vloeren. De centrale kern omvat alle gebruiksfuncties, terwijl de kantoorruim-
kubusdruksterkte). De vloeren waren uitgevoerd in voorgespannen TT-liggers
tes zich aan de buitenkant van het prefab deel van het gebouw bevinden. Een
of kanaalplaatvloeren met een spanwijdte van 6.80 tot 11.50 m en de totale
ander kenmerk van de recente projecten is de schikking van de vloerplannen,
constructiehoogte van de vloer, inclusief de balken en de 60 mm druklaag, was
die allerlei soorten niet-orthogonale vormen aannemen: elliptisch, rond, met
maar 405 mm. De recente successen zijn voor een groot deel te danken aan
scherpe hoeken et cetera, maar zelden rechthoekig. Dit is een duidelijke ten-
de toepassing van zelfverdichtend hogesterktebeton en de ontwikkeling van
dens binnen de markt en de prefab betonindustrie is er nu klaar voor, dankzij
nieuwe prefab betonproducten en productietechnieken. Maar ook innovatief
een hogere flexibiliteit in de productietechniek.
ontwerp en creativiteit liggen aan de basis van deze doorbraak. Architecten zijn ook erg enthousiast over de mogelijkheden om ronde kolommen met
Nog een typisch kenmerk in bijna alle projecten is de realisatie van ronde ko-
gladde oppervlakken te kunnen realiseren.
lommen, met in de meeste projecten dezelfde constante slanke doorsnede over de gehele hoogte van de torengebouwen. De kolommen blijven in feite
De grootste voordelen van prefab skeletconstructies vergeleken ten opzichte
zichtbaar, ook van buitenaf door de glazen façade. De maximale kolommaat
van stalen frames zijn:
wordt vaak opgelegd door de architect, in veel gevallen is dit maar 600 mm.
- Twee uur brandveiligheid zonder aanvullende bescherming.
Er kwam heel wat verbeeldingskracht en ontwerptechniek van de betoncon-
- Montagesnelheid. Eén van de eerste projecten in prefab beton, namelijk
structeur aan te pas om de zware belasting op grondniveau te dragen. Ook de
de Galaxy tweelingtorens in Brussel, werd oorspronkelijk ontworpen in
maximale bouwhoogte van de vloeren, inclusief de vloerbalken, wordt vaak
staalskelet en geribde stalen vloeren. De door genoemde fabrikant geboden
door de architect opgelegd. Vergeleken met de klassieke ter plaatse gestorte
alternatieve oplossing in prefab beton was niet alleen goedkoper, maar ook
constructie, is het mogelijk geweest om nog een verdieping toe te voegen bin-
veel sneller qua ruwbouw.
nen de maximale bouwhoogte volgens de richtlijnen van de gemeentelijke af-
- Minder vervorming van de voorgespannen vloeren dan de stalen vloeren.
deling Ruimtelijke Ordening van Brussel.
- Goede akoestische isolatie. - Mogelijkheid om de technische leidingen, in geval van TT-elementen,
Eén van de sterke kanten van moderne prefabricatie is de combinatie van grote
gedeeltelijk in de vloerdikte aan te brengen.
vrije vloeroverspanningen met slanke constructiedikten. Het is tegenwoordig
Tot nu toe zijn acht torenprojecten in Brussel gebouwd en drie in ontwerp.
vrij gewoon voor middelhoge kantoorblokken om voor vloeren overspanningen
Hierna worden meer details beschreven over concept en uitvoering van enkele
te hebben van 16 m van gevel tot gevel, met een vloerdikte van maar 400 mm,
projecten.
zonder tussenkolommen. Dit concept past perfect bij de moderne markteisen 47
b:ton juni 2007
Twin Tower ‘Galaxy’ in Brussel Noord telt 36 verdiepingen.
voor flexibiliteit en aanpassingsvermogen, zelfs na een lange gebruiksperiode.
aanleiding, maar het behoort niet disproportioneel beschadigd te worden in
In hoogbouw zijn de overspanningen van de vloeren meer beperkt, vanwege
verhouding tot de oorspronkelijke oorzaak. De normale ontwerpprocedure ten
de beperkte draagcapaciteit van de kolommen, maar de overspanning van de
aanzien van accidentele belastingen bestaat erin een locale bezwijking van de
vloer blijft toch 6.00 tot 7.20 m en zelfs meer. De gevels van de meeste recente
draagconstructie te aanvaarden. Daarbij moet men ervoor zorgen dat de delen
projecten zijn van glas.
die aan het schadegebied grenzen voor een alternatieve draagweg van de belastingen kunnen zorgen, mogelijk in een vervormde toestand, maar zonder
Structurele stabiliteit: De totale horizontale stabiliteit van de torens wordt
dat het het volledige gebouw of een groot deel ervan instort.
geheel gewaarborgd door de ter plaatse gestorte kern. Dit is een typisch en zelfs fundamenteel ontwerpaspect binnen de prefab betonbouw. De stabili-
De volgende mechanismen kunnen worden gebruikt voor het bekomen van
teit wordt gerealiseerd met aangepaste, eenvoudig te realiseren systemen:
een alternatieve draagweg:
centrale kernen, stabiliteitswanden, diagonale windverbanden, vloer- en dak-
a) Cantileverwerking door de omringende constructie. De horizontale ketting-
diafragma’s en combinaties van deze systemen. Horizontale belastingen door
wapening bovenaan de balken of wanden maakt deze cantileverwerking
wind of andere acties worden overgedragen naar de stabiliteitselementen door
mogelijk. De kettingwapening moet echter goed verbonden zijn met de
de diafragmawerking van de vloeren en daken. Per definitie zijn diafragma’s
balken of wanden, bijvoorbeeld door ze te plaatsen binnen de uitstekende
platte, horizontale structuren, waarvan één van de hoofdfuncties bestaat uit
haarspelden aan de bovenkant van de balken of wanden.
het overdragen van de horizontale krachten die op verschillende plaatsen in de
b) Ophangen van de elementen aan de bovengelegen constructie boven het
structuur inwerken naar de verticale stabiliteitscomponenten. Door de diafrag-
beschadigde gebied. Dit wordt gerealiseerd door verticale kettingen te
mawerking zal de horizontale belasting overgedragen worden naar de stabili-
voorzien in alle kolommen en muren vanaf het grondniveau tot aan het dak.
serende onderdelen waaraan het diafragma is verbonden. De geprefabriceerde
c) Overbrugging van het beschadigde deel door kabelwerking van de
betonnen vloeren of daken zijn ontworpen om als diepe horizontale balken
kettingbalken. Om deze functie mogelijk te maken, behoren de inwendige en
te fungeren. De kernen, dwarswanden en andere stabiliserende onderdelen
omtrekskettingen voldoende kracht, vervormbaarheid en verankering te
werken als ondersteuning voor deze analoge plaat, voor het opvangen van de
bezitten.
laterale belasting.
d) Voorkomen van het naar beneden vallen van beschadigde vloeren op de onderliggende constructie. Voortschrijdende instorting is vaak het resultaat
Na de catastrofale instorting van de Twin Towers in New York, vragen de
bouwverzekeringsmaatschappijen de constructeurs tegenwoordig om de no-
de onderliggende vloeren. De langse kettingen, die de vloerelementen
van puinaccumulatie door de achtereenvolgende instorting van vloeren op
dige technische veiligheid in te bouwen, teneinde voortschrijdende instorting
verbinden aan de ondersteunende constructie, moeten hiervoor zorgen.
na plaatselijke schade op welke plaats dan ook in het gebouw als gevolg van misbruik of terrorisme, te vermijden. Een constructie wordt gewoonlijk ont-
Misschien zijn er om aan deze eisen te voldoen, bijkomende wapeningen
worpen om belastingen te dragen, die bij het normaal functioneren horen. Er
nodig op bepaalde plaatsen, maar wanneer er vroeg genoeg aan wordt
behoort echter een redelijke waarschijnlijkheid te bestaan dat het niet cata-
gedacht, kan dit meestal worden gedaan zonder grote extra kosten. Men dient
strofaal zal instorten onder invloed van overmatige of accidentele belasting.
ervoor te zorgen dat de kettingwapeningen voldoende verankerd zijn en dat er
Van geen enkele constructie kan worden verwacht dat deze bestand is tegen
voldoende overlappingslengte wordt voorzien om de kettingen effectief con-
excessieve belastingen of krachten die kunnen voortkomen uit een extreme
tinu te maken. Een andere bijzonderheid in het ontwerp van de torens is het
48
b:ton juni 2007
verschil in krimp en E-moduli tussen de ter plaatse gestorte centrale kern in
de 80/90 klasse. De bovenste verdiepingen zijn gemaakt van de klassieke 50/60
beton van normale sterkte en de geprefabriceerde kolommen in hogesterkte-
sterkteklasse.
beton. Het komt erop aan de kolomlengte dusdanig te ontwerpen, dat de horizontaliteit van de vloeren tot op de hoogste verdieping wordt verzekerd.
De twee-verdiepingshoge ronde kolommen werden gegoten in gesloten hori-
Prefab elementen: Zoals eerder opgemerkt, worden alle prefab elementen
zelfverdichtend beton is niet eenvoudig en de mallen betekenen een belang-
gekenmerkt door een slanke dwarsdoorsnede, een hoge betonsterkte en een
rijke investering. Dit concept heeft echter bewezen dat het de moeite waard
hoge uitvoeringskwaliteit.
is, aangezien het mogelijk werd om tijdens de montage 3 dagen per 2 niveaus
Kolommen: De toepassing van zelfverdichtend hogesterktebeton was cruci-
weken vroeger worden opgeleverd, met directe consequenties voor het inves-
aal in het ontwerp en de realisatie van de ronde prefab kolommen. In de jaren
teringsrendement en vermindering van de vaste kosten op het bouwterrein
‘70 en ‘80 was een betonsterkte van C50/60 ongeveer het hoogst haalbare.
voor de aannemer.
zontale mallen, via de openingen ter plaatse van de consoles. De productie van
te winnen. Voor de investeerder betekent dit dat de gebouwen verscheidene
Hogesterktebeton werd bij Ergon alleen bij grote uitzondering toegepast op kleine proefprojecten, tot in 1992 voor de bouw van een funderingsconstruc-
Voor de brandwerendheid van de kolommen in zelfverdichtend hogesterktebe-
tie van een gebouw voor de Europese Administratie in Brussel; ongeveer 300
ton, werd voor één van de projecten een toevoeging van 2 kg polypropyleenve-
prefab kolommen met een betonsterkte van C80/95 werden gebruikt. Deze
zels per m³ beton vereist. Normaal gesproken zijn er tot C80/95 zonder silica-
toepassing werd het begin van het intensievere gebruik van hogesterktebeton,
stof geen bijzondere maatregelen nodig voor een brandwerendheid van twee
vooral in de fundering van middelhoge gebouwen. Eén van de belangrijkste
uur, maar in dit geval veronderstelde de constructeur dat de werkelijke beton-
argumenten was in feite een aanzienlijke reductie van de kolomdoorsnede bij
sterkte boven de C80/95 zou liggen en vroeg daarom polypropyleen vezels bij
de ondergrondse parkeergarages.
het beton te mengen. De consequentie was echter een terugloop in weerstand en de productie had enkele problemen om de C80/95 sterkte te halen.
Hoewel de prefab betonindustrie over de technologie beschikt die de betonsterkte verder kunnen verhogen tot 90/105 N/mm², wordt dit om verschil-
Vloerbalken: Een aanvullende constructie-eis voor torengebouwen is het
lende redenen nog niet gedaan. Ten eerste de beperking van de cilindersterkte
realiseren van een maximum aantal verdiepingen binnen de gegeven bouw-
tot maximaal 80 N/mm² door de huidige Belgische normalisatie. Ten tweede,
hoogte. Wanneer men bijvoorbeeld in een gebouw met 35 verdiepingen de
de hogere kosten voor het beton, wat momenteel de toepassing economisch
totale vloerconstructie met 100 mm kan verminderen, kan men daardoor een
minder interessant maakt. Deze situatie kan veranderen door de recente ver-
bijkomende verdieping inlassen. Prefab beton heeft verscheidene troeven om
hoging van de staalprijzen, zodat de hogere betonsterktes op langere termijn
dit doel te bereiken, bijvoorbeeld voorgespannen beton, hogesterktebeton,
een economisch alternatief kunnen vormen.
composietwerking tussen vloeren en balken en composiete staalbetonnen vloerbalken. Al deze oplossingen worden gebruikt in de recente torengebou-
Als gevolg van de door de architect opgelegde beperking van de kolomdoor-
wen.
snede, tezamen met de hoge belasting op grondniveau, was de enige oplossing voor de benedenkolommen van het hoogste torengebouw een composiet
De vloerbalken hebben een L- of omgekeerde T-vormige doorsnede met een
staal/betondoorsnede. Voor de volgende niveaus en de minder hoge projec-
slanke hielhoogte, die voor de meeste projecten varieert van 80 tot 120 mm.
ten, worden de kolommen gemaakt in zelfverdichtend hogesterktebeton van
De hiel van 80 mm wordt gerealiseerd met een stalen hoekijzer dat in de voor-
49
b:ton juni 2007
gespannen balk verankerd zit. De betondekking onderaan dient voor de brand-
funderingskolommen van 41.7 ton en 14,57 m lengte verzonken in de plaat-
werendheid. In één van de projecten met voorgespannen kanaalplaatvloeren
selijke uitgravingen, opgevuld met bentoniet. De kolommen zijn in feite deel
werd een omgekeerde U-balk gebruikt op de tussenoverspanning om de dwar-
van de centrale kern in de benedenverdiepingen. In een tweede fase worden
se leidingen te plaatsen binnen de holte van de balk.
ze continu gemaakt met het ter plaatse gegoten deel van de kern, na uitgraving van de vier verdiepingen tellende parkeergarage. De kolommen hebben
Vloeren: Twee soorten voorgespannen prefab vloeren worden in de toren-
een centrale overlangse buis Ø 168 mm die wordt gebruikt voor de verticale
gebouwen gebruikt: kanaalplaatvloeren en ribbenvloeren. Beide systemen
positionering. De zijvlakken van de kolommen worden voorzien van Stabox lijs-
hebben bepaalde voordelen en de keuze is vaak afhankelijk van de specifieke
ten met uitstekende wapeningen en ingegoten schroefhulzen. Vóór transport
kenmerken binnen de projecten. Kanaalplaatvloeren zijn zeer slank en hun
wordt iedere kolom in drie lagen plastic gewikkeld om direct contact met het
grootste voordeel bestaat uit de lage kosten, dankzij de bijna volautomatische
bentoniet te vermijden.
productie en het beperkte gewicht. Vertande opleggingen zijn niet mogelijk en technische leidingen worden gewoonlijk aan de onderkant aangebracht. In
Voor de montage wordt de wapening van de funderingvoet vastgezet aan de
sommige landen worden de kanalen gebruikt voor telefoon- en elektriciteits-
onderkant van de kolom, die vervolgens in de juiste positie wordt verzonken in
leidingen, bijvoorbeeld in Zweden, maar voor grotere aanvoer- en afvoerleidin-
de voorgegraven holte. De kolom wordt tijdelijk opgehangen aan twee dwarse
gen zit de toepassing nog in een experimentele fase.
stalen hoeken die aan de bovenkant van de kolom zijn bevestigd en worden ondersteund door twee stalen profielen die de holte overbruggen. Nu wordt
De genoemde prefab betonfabrikant heeft speciaal voor de torengebouwen
de exacte positie en nivellering van de kolom aangepast met behulp van de
een nieuw type slanke ribbenvloeren ontwikkeld. Er zijn twee diktes: 190 mm
centrale buis en nivelleringsmarkeringen. De kolomvoet wordt gegoten en na
voor spanwijdtes tot 8/9 m en 260 mm voor spanwijdtes tot 11/12 m. De maxi-
uitharden wordt het bentoniet weggepompt en het overgebleven gat opge-
mum breedte van de elementen is 2500 mm, maar kan eenvoudig worden aan-
vuld met kiezel. De onderlinge afstand tussen de kolommen is erop berekend
gepast tot 2400 mm of zelfs kleiner. Hoewel de oplossing duurder is dan de
dat zij 70% van het gewicht van de bovenbouw kunnen dragen. Tenslotte wordt
kanaalplaatvloeren, heeft zij het grote voordeel dat langse buizen en leidingen
een versterkte betonplaat over de funderingskolommen gegoten en kan de
tussen de ribben kunnen worden geplaatst en dat de vloeroplegging vertand
top-down constructie beginnen. Tegelijk met de montage van de bovenbouw
kan worden uitgevoerd. Beide kenmerken maken het mogelijk een zeer slanke
wordt de onderbouw niveau na niveau uitgegraven en worden de overblijven-
vloerconstructie te realiseren, inclusief vloerbalken, hetgeen beslist een be-
de delen van de centrale kern in de onderbouw gegoten. Deze constructiewijze
langrijk voordeel betekent voor de hoogbouw. Ook is de montage veel sneller
maakt het mogelijk het gehele gebouw ongeveer 6 tot 12 maanden vlugger te
dan met met kanaalplaatvloeren vanwege de dubbele breedte.
bouwen in vergelijking met de traditionele constructiemethodes.
Detaillering: De afgeronde zijkanten van het ellipsvormige gebouw worden
De montagesnelheid van de prefab constructies in de torengebouwen bereikt
gerealiseerd met speciale asymmetrische vloerbalken in voorgespannen be-
vaak een snelheid van een verdieping per week, waarbij het weekend wordt
ton. Het lagere deel van de balken is gevormd in een standaard L-profiel, terwijl
gebruikt voor de uitharding van de ter plaatse gegoten verbindingen. De
de bovenflens gebogen is om de ellipsvorm te verwezenlijken. Aangezien de
dubbele-verdieping kolommen dragen bij aan de montagesnelheid. Voor het
kromming van de ellips over de omtrek constant verandert, waren er 10 ver-
Noord Galaxy project werd een gemiddelde snelheid gerealiseerd van twee
schillende mallen nodig voor het gieten van de balken. De ronde schikking van
verdiepingen per 8 werkdagen. De uitvoering van de centrale kern liep drie tot
de vloer zelf wordt gerealiseerd met standaard kanaalplaatvloeren, waarbij ie-
vier verdiepingen voor op de montage van de prefab constructie. Tijdens de
dere vierde langsvoeg wigvormig wordt uitgevoerd. De bovenkant van de ko-
montage van de toren moest de hoogte van de torenkranen geregeld worden
lommen wordt voorzien van een gleuf voor de doorvoering van de omtreksket-
opgetrokken. Omdat deze aan de rand van de torens waren vastgezet, moest
ting, omwille van de continuïteit in verband met mogelijke voortschrijdende
de montage van de prefab constructie hierop volgen, want de diafragmawer-
instorting. Op het middenniveau van de dubbele verdiepingskolommen, wordt
king van de vloeren was nodig voor de overdracht van de horizontale kraan-
de continuïteit van de kettingwapening boven de balken gerealiseerd door
krachten.
deze te lassen aan staalstrippen die door de kolommen zijn gevoerd. In verscheidene gebouwen bevinden er zich patio’s tot vijf verdiepingen hoog
Conclusie: Het gebruik van prefab betonelementen in torengebouwen heeft
op verschillende locaties, wat grote uitkragende vloerconstructies vereist. In
zich met rasse schreden ontwikkeld ten opzichte van andere bouwtechnieken.
één van de gebouwen werd een speciale balk van het zwanenhalstype ontwor-
De prefab betonindustrie in België heeft ongetwijfeld bijgedragen aan dit suc-
pen om de uitkraging te realiseren. In een ander gebouw werden ter plaatse
ces door de innovatieve en klantgerichte, op maat gemaakte oplossingen. De
kolommen van 17.5 m gegoten in stalen buizen.
spectaculaire referenties van de afgelopen jaren, tezamen met de huidige realisaties, waarborgen de toekomst van prefab beton.
Montage: De constructie van de centrale kern bij één van de hoogste torengebouwen werd volgens de top-down methode uitgevoerd. Dit betekent dat de uitgraving en constructie van de ondergrondse verdiepingen tegelijk met de
Arnold Van Acker, oud-voorzitter fib Commissie over Prefabricatie
constructie van de bovenbouw werd gedaan. Als eerste stap werden 28 prefab
Cretien De Cauwer, managing director CRH engineered products 51
b:ton juni 2007
kort nieuws:
Spiegelglad beton Hakron-Terwa introduceert het Ruitblokje met duoklem en Ruitblokje met draad; speciaal bedoeld voor zelfverdichtende beton. Het unieke ruitvormige afstandsblokje blijft perfect zitten aan de wapening en heeft een ronde top aan de bekistingszijde. Door de speciale vorm wordt het blokje tijdens het storten van de zelfverdichtende beton opgetild. Daardoor komt er een klein laagje beton onder het blokje terecht. Het resultaat is een spiegelglad oppervlak van het prefab betonelement. Deze blokjes zijn, net als alle overige betonnen afstandhouders van Hakron-Terwa KOMO gecertificeerd, standaard voorzien van duoklem en standaard leverbaar met een dekking van 30, 35, 40 en 50 mm. Meer informatie: www.hakronterwa.nl
Slim en milieuvriendelijk verlichten Voor de verlichting van rotondes en het buitengebied hebben Nijmeegse Betonindustrie De Hamer en het Nederlandse True Solar Autonomy (TSA) de Solar Verkeersgeleiding Studs ontwikkeld. Dankzij de lichtpunten wordt de verkeersveiligheid op genoemde plekken vergroot. TSA brengt sinds 2003 een converter (stroom-omzetter) op de markt om de werking van kleine zonnecellen aanzienlijk te verbeteren. Onder normale West-Europese daglichtomstandigheden kan die verbetering oplopen tot wel 300 procent (zonlicht is niet noodzakelijk). De interne Lithium-ion batterij brandt daardoor probleemloos de hele nacht, ook ‘s winters. De nieuwe verkeersgeleiding studs zijn uitgerust met deze converter en zijn daardoor zeer betrouwbaar. Bovendien werken de studs op zonne-energie en zijn dus vriendelijk voor zowel milieu als portemonnee. De studs worden aangebracht in geboorde gaten in de betonbanden en andere betonelementen en vastgezet door ze te verlijmen. Dit kan tot onder een hoek van 45°. Meer informatie: www.dehamer.nl. 52
b:ton juni 2007
Informatie van PIM De Stichting STABU heeft het nationale Project Informatie Management systeem (PIM) geïntroduceerd. PIM is een onmisbaar instrument voor het beheren van alle informatie die bij bouwprojecten hoort. Met het systeem beschikken alle partijen in een bouwproces gelijktijdig via internet over alle relevante projectinformatie. Alle data van het ontwerpproces - van SO tot en met DO - worden opgeslagen. Niets gaat verloren. PIM is het eerste professionele project informatie management systeem via internet, dat elk jaar onbeperkt kan worden ingezet voor een vaste prijs. Het systeem kan als krachtig en eenduidig platform worden gebruikt, zowel binnen de organisatie als extern, voor alle projecten. Deze werkwijze moet het bouwproces transparant maken. Meer informatie: www.werkenmetpim.nl
Architecten Vakdagen Op 7 en 8 november 2007 vinden in de Evenementenhal in Gorinchem de Architecten Vakdagen 2007 plaats. Men is voortdurend op zoek naar vernieuwende concepten, innovatieve materialen, nieuwe producten en diensten op het gebied van ontwerpen, bouwen en fabriceren. Maar bijvoorbeeld ook andere toepassingen van reeds bestaande materialen hebben de aandacht. Architecten Vakdagen is een nieuw, onafhankelijk vakevenement dat inspeelt op deze ontwikkeling. Gedurende twee dagen worden professionals uit de architectenbranche in een sfeervolle en gastvrije ambiance met elkaar in contact gebracht. Met als doel de samenwerking en innovatie binnen de branche te bevorderen. Meer informatie: www.architectenvakdagen.nl
publicatieserie:
Oeuvre van architecten Stichting BONAS geeft een monografische boekenreeks over Nederlandse
- Theo Bosch (1940-1994). Knokken voor de stad.
architecten en stedenbouwkundigen uit. Inmiddels een kleine veertig stuks in
- M.F. Duintjer (1908-1983). Strak, helder, open - architectuur
totaal. Elk deel omvat een rijk geïllustreerde oeuvrebeschrijving en een biblio-
grafie, voorafgegaan door een essay waarin de architect geïntroduceerd wordt.
- A. Eibink (1893-1975). J.A. Snellebrand (1891-1963). De lange weg
De boeken zijn verkrijgbaar onder meer bij de NAi-boekwinkel en bij verschil-
lende gespecialiseerde boekhandels in het gehele land. U kunt de boeken ook
- J.C. van Epen (1880-1960). Van villabouw tot volkshuisvesting.
rechtstreeks bij BONAS bestellen. Met een abonnement op de reeks krijgt men
- Henri Evers (1855-1929). Architect, geschiedschrijver, hoogleraar.
de boeken portvrij thuisgestuurd. Enkele titels uit de serie:
- K. van der Gaast (1923-1993). Transparantie en onverhulde constructies.
- A.F. Aalbers (1897-1961). Ondogmatisch modernist in een koloniale
- George Willem van Heukelom (1870-1952). Innovatieve constructies en
samenleving.
als drager van een nieuwe samenleving. van de Amsterdamse School tot Forum.
sobere monumentaliteit.
- A. Bodon (1906-1993). Lichtheid en transparantie - architectuur als
- E.H. Kraaijvanger (1898-1978). H.M. Kraaijvanger (1903-1981).
Tussen traditionalisme en modernisme - op zoek naar schoonheid
dienend ambacht.
- A.J.N. Boosten (1893-1951). Expressief vernieuwer van het katholieke
Bekijk de complete reeks op www.bonas.nl.
bouwen.
voor een moderne wereld.
53
colofon: BFBN Postbus 194 3440 AD Woerden tel: 0348 484484 fax: 0348 484450 e-mail:
[email protected] internet: www.bfbn.nl
Secretariaat: BFBN, drs. J.M. van der Wurf
Hoofdredactie: Paul Engels
Redactie: Volcano en BFBN Redactiecommissie: mevr. H. de Kruijf ing. W. G. van der Garde ir. N. J. P. Fassaert drs. ing. B. J. W. M. van Melick J. Hoeben J. C. Kroon ir. A. P. Pielkenrood
Aan B:ton werkten mee: Auteurs: Paul Engels, Mathilde van Hulzen, Frans Bos, Jaap Huisman, Maartje de Boer, Wouter Vastenhout
Uitgever: Volcano, Postbus 4768 4803 ET Breda tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40 Bladmanager: Kostas Sfirtsis Traffic: Marloes van Hulten
Concept/vormgeving & productie: Volcano, Victor de Zeeuw, Joost van Es, Paul Hendriks, Sandy Schrover
Advertentie exploitatie: Volcano, Postbus 4768 4803 ET Breda tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40
Fotografie/illustraties: Henk Snaterse John van Heijningen van KuiperCompagnons Christian Richters en UNStudio Marcel van Kerckhoven, Tilburg
BAS b.v. Instituut voor Betontechnologie, Advies en Schade-expertise
Concrete Solutions
x x x
Verificatieonderzoek Materiaalkundig en chemisch onderzoek Partijkeuring
Procescontrole x x x
Onderzoek Schade-analyse Hersteladvies
Betonschade x x x
Civiele projecten Betonfabrieken en –centrales Detachering
Onderzoek in situ x x x
Kwaliteitsbegeleiding Metingen en proefnemingen Kalibraties Mobiele laboratoria
x x x
Zelfverdichtend beton Staalvezelbeton Hoge Sterkte Beton
Onderzoek en Ontwikkeling
Correspondentie BAS b.v. Postbus 5054, 5800 GB Venray Laboratorium Keizersveld 38, 5803 AN Venray tel: +31 (0)478-587926 Fax: +31 (0)478-511141 E-mail:
[email protected] www.basbv.com
Alles onder controle. Met de HALFEN gripkoppeling HGC.
V
ooruitgang heet bij HALFEN-DEHA doorontwikkeling: voor extra veiligheid en efficiency. De betonstaalverbindingen met de HALFEN gripkoppeling HGC zijn een voorbeeld van geslaagde productinnovatie, wanneer het om nieuwbouw of renovatie gaat van bijvoorbeeld bruggen of paalfunderingen.
Bijzonder eenvoudig Alle bewerkingen als zagen, draad snijden en lassen zijn passé: speciale leverbare ratelsleutels of elektrisch gereedschap maken eenvoudige en efficiënte montage van de HALFEN gripkoppeling HGC mogelijk. Bij het bereiken van het juiste aandraaimoment breken de bouten direct aan de oppervlakte van de koppeling af. De veilige inbouw kan visueel gecontroleerd worden. Bijzonder veelzijdig De nieuwe HALFEN gripkoppeling HGC is dé geëigende betonstaalkoppeling voor statische en dynamische trek- en drukbelasting, bijvoorbeeld overal daar waar grote overlappingslengten vermeden moeten worden of aansluiting op afgezaagde staven moeten worden gerealiseerd: in vloerplaten, kolommen, balken, consoles en heipalen.
Bijzonder veilig De zelfregulerende klemwerking aan de binnenkant van de koppeling zorgt voor 100 % overdracht van trek- en drukkrachten. Parallel lopende ribbels op de binnenzijde van de koppeling klemmen het wapeningsstaal volledig. De HALFEN gripkoppeling HGC is als betrouwbare mechanische koppeling leverbaar voor betonstaal diameter 8 tot 40 mm.
De TORX-gaffel aan de kop van het speciale gereedschap dient verdraaiing te voorkomen wanneer de bouten van de HGC koppeling gemonteerd en afgedraaid worden.
Constructief verankerd DEMU rekenprogramma voor boutankers volgens CUR 25 nú GRATIS te downloaden van onze website!
CUR25
1988
De constructieve systemen van DEMU zijn zonder meer een begrip. Neem nu de bekende
1980-P
en erkende bout- of staafankers. Die zijn er in tal van uitvoeringen en afmetingen. Steevast uit voorraad leverbaar. Bovendien zijn ze door onafhankelijke instanties door en door getest.
Bijzondere bescherming Bij hoge eisen t.a.v. bescherming tegen corrosie kan de HALFEN gripkoppeling HGC met een speciaal corrosie beschermingsmiddel geïnjecteerd worden.
En meer dan akkoord bevonden. Als het om
1985
Veel argumenten met één resultaat: HALFEN-DEHA biedt veiligheid, betrouwbaarheid en efficiency voor u en uw collega’s.
3010 Montage van de HALFEN gripkoppeling HGC
constructieve verankeringen gaat, is het dus niet zo gek dat in de bouw steeds te horen is:
‘t is VAST ... van DEMU DEMU Metaalindustrie B.V. Atoomweg 1, Postbus 8486, 3503 RL Utrecht
Halfen b.v. · Postbus 3 · NL-7468 ZG Enter Tel.: (0547) 38 30 30 · Fax: (0547) 38 30 35 · www.halfen.nl
Tel.: (030) 241 24 21 E-mail:
[email protected]
• •
Fax: (030) 241 44 69 Internet: www.demu.nl
