BROCHURE VOOR BEGELEIDERS VAN DE LEERLINGENRAAD

BROCHURE VOOR BEGELEIDERS VAN DE LEERLINGENRAAD 1

VOORWOORD De Vlaamse Scholierenkoepel (VSK) is de spreekbuis van leerlingen uit het secundair onderwijs in Vlaanderen. Dit wil zeggen dat VSK de stem van de scholieren laat horen bij het onderwijsbeleid. Om die scholieren te bereiken is VSK een ledenvereniging van zo’n 450 leerlingenraden uit de verschillende onderwijsnetten. Als ledenvereniging vinden we het niet alleen belangrijk om scholieren aan het woord te laten. We willen ook de leerlingenraden in hun eigen scholen ondersteunen met vorming, begeleiding, informatie en handige tools en tips. In onze contacten met scholieren en leerlingenraden merken we de belangrijke rol op die de begeleiders van deze leerlingenraden vervullen. In het secundair onderwijs in Vlaanderen zijn er elk jaar weer een groot aantal leerkrachten die zich met hart en ziel inzetten om werk te maken van leerlingenparticipatie. Als Vlaamse Scholierenkoepel zijn wij enorm blij met deze aandacht voor de inbreng van leerlingen. Zij scheppen de voorwaarden waarbinnen leerlingen op een goede manier aan het leven op school kunnen participeren. Op hun eigen manier rekenen deze leerkrachten af met de dagelijkse problemen in een leerlingenraad. Hun werk is dan ook een grote inspiratiebron voor ons. In de eerste plaats willen wij deze leerkrachten met deze brochure dan ook bedanken voor hun inzet en hun creatieve ideeën. We willen deze leerkrachten niet enkel een hart onder de riem te steken. Een tweede doelstelling van deze brochure is om hen ook wat hulpmiddelen en houvast te geven. In onze contacten met leerlingenraden ondervinden we dat veel leerkrachten met vragen zitten over hun eigen rol als begeleidende leerkracht. Leerkrachten zijn soms onzeker over de inbreng die ze zelf mogen hebben, de manier waarop ze leerlingen kunnen aanspreken en over de verwachtingen van hun leerlingen. Deze brochure komt er dus niet op vraag van de leerlingen (om hun leerkrachten eens te gaan zeggen hoe het moet). Deze brochure komt er naar aanleiding van de vele vragen bij leerkrachten zelf: wat verwachten de scholieren van ons als begeleidende leerkracht? Daarom hebben we deze vraag aan scholieren voorgelegd. In het eerste en belangrijkste deel van deze brochure laten we de leerlingen zelf aan het woord. Als spreekbuis van scholieren vertellen we wat scholieren van een begeleidende leerkracht verwachten. Op basis van hun antwoorden proberen we met deze brochure een houvast te bieden voor begeleidende leerkrachten van leerlingenraden! We richten ons hierbij zowel op beginnende begeleiders als ervaren rotten in het vak. Misschien kan je deze brochure ook gebruiken om bij je eigen leerlingenraad naar de verwachtingen te polsen. In het tweede deel van de brochure bekijken we de zaak ook vanuit het standpunt van de begeleiders. Hier spreken we niet meer als leerling maar doen we een beroep op onze ervaringen uit de vormingen en trajectbegeleidingen bij talrijke leerlingenraden in Vlaanderen. We hebben het over de doelstellingen die je als leerkracht zelf kan hebben. Daarom bespreken we de visie achter de leerlingenraden. We hebben het kort over leerlingenparticipatie en de rol die leerlingenraden hierin kunnen spelen. We staan vooral stil bij de rol die jij als begeleidende leerkracht kan spelen om via de leerlingenraad werk te maken van een participatieve school.

• Voorwoord ...................................................................... 2

• Een beetje visie ............................................................ 12

• Verwachtingen van leerlingen ........................................ 3

Het doel: leerlingenparticipatie ............................................12

Wat moet een begeleidende leerkracht DOEN? ..............4

De visie: Leerlingenparticipatie via de leerlingenraad ...........13

Wat moet een begeleidende leerkracht WETEN? ...............8

Mijn rol als begeleidende leerkracht .....................................14

Wat moet een begeleidende leerkracht ZEGGEN? ............10

Leerlingen ‘leren’ participeren? .........................................15

Hoe moet een begeleidende leerkracht ZIJN? 2

..........11

• En nu? Aan de slag! .................................................... 17 • Inspiratiebronnen en interessante websites ................ 18

VERWACHTINGEN VAN LEERLINGEN Leerlingen verwachten heel wat van hun begeleidende leerkracht. Wij peilden bij ervaren leerlingenraders naar deze verwachtingen aan de hand van de volgende vier vragen:

WAT MOET EEN BEGELEIDENDE LEERKRACHT WETEN? WAT MOET EEN BEGELEIDENDE LEERKRACHT DOEN?

HOE MOET EEN BEGELEIDENDE LEERKRACHT ZIJN? WAT MOET EEN BEGELEIDENDE LEERKRACHT ZEGGEN?

We vroegen ook wat leerlingen zelf zouden doen als begeleidende leerkracht. Op welke manier zouden zij zelf een leerlingenraad willen begeleiden. Geeft een begeleidende leerkracht enkel een duwtje in de rug, of verwachten leerlingen meer? Welke rol zou je bijvoorbeeld opnemen bij de vergadering van de leerlingenraad? En waarvan moet je als begeleidende leerkracht op de hoogte zijn? Al deze antwoorden zetten we op een rijtje. Af en toe citeren we de leerlingen zelf. Heel concrete tips verzamelen we in een kadertje met de do’s en dont’s voor begeleidende leerkrachten. Zo krijg je ‘het profiel van de ideale begeleidende leerkracht door de ogen van de leerlingen’. Uiteraard is dit maar een leidraad. De perfecte begeleidende leerkracht bestaat niet, want elke leerlingenraad vraagt een andere aanpak. Elke school heeft een eigen schoolcultuur en dus ook een eigen participatiecultuur. Bovendien kan je het werk ook verdelen over verschillende leerkrachten. In deze tekst geven we aan wat leerlingen bij een begeleidende leerkracht hopen te vinden. Het is een ideaalbeeld dat ter inspiratie dient. Bekijk het als een uitnodiging om na te denken over welke begeleidende leerkracht jij wil en kan zijn op jouw school. 3

�

“Ik zou als begeleidende leerkracht mijn leerlingen in de eerste plaats motiveren.”

�

“Een begeleidende leerkracht zou buitenschoolse activiteiten moeten bijwonen om elkaar beter te leren kennen.”

WAT MOET EEN BEGELEIDENDE LEERKRACHT DOEN? 1. Motiveren Enerzijds moet je de leerlingen motiveren die al een engagement in de leerlingenraad opnemen. Het belangrijkste hierbij is dat je waardering uitdrukt voor het werk dat zij verrichten. Ook een toffe sfeer creëren onder de leerlingenraders kan helpen! Een buitenschoolse activiteit samen met de leerlingen van de leerlingenraad is een aanrader. Leerlingen leren hun begeleider en elkaar graag in een andere context kennen. Misschien krijg jij op die manier ook een andere kijk op sommige leerlingen. Buiten de school is het misschien ook gemakkelijker om gelijkwaardig met elkaar om te gaan. Anderzijds kan een leerkracht ook andere leerlingen en collega’s motiveren. Dat betekent niet dat je zelf leerlingen moet rekruteren voor de leerlingenraad. Je kan de leerlingenraad stimuleren om andere leerlingen aan te spreken. Laat leerlingen en collega’s zich door jouw enthousiasme ook aangesproken voelen om deel te nemen. Het helpt als je uitstraalt dat je de leerlingenraad een plezante en interessante groep leerlingen vindt. Als begeleidende leerkracht bouw je op formele momenten (een gesprek met de directeur) en tijdens informele contacten (een babbeltje in de leraarskamer) mee aan de positie en het imago van de leerlingenraad op school.

2. Vertrouwen geven Leerlingenraders vragen vertrouwen. Dit betekent niet dat je als leerkracht geen kritische vragen mag stellen over de haalbaarheid van voorstellen. Het betekent wel dat je als begeleider niet louter je fiat geeft, maar ook echt helpt om een idee te realiseren. Vertrouwen geven, veronderstelt ook dat je ervan uitgaat dat de leerlingen volwassen genoeg zijn om zelf voorstellen te lanceren en keuzes te maken. Bijsturing is soms nodig. Maar een basisvertrouwen in de goodwill en de capaciteiten van de leerlingenraad is noodzakelijk. In die zin heeft vertrouwen ook met respect te maken: respect voor

DO’S & DONT’S: een toffe sfeer creëren in de leerlingenraad.  Verras af en toe je leerlingenraders met wat drank of een kleine versnapering. Een pak koeken op tafel maakt de vergadering meteen wat gezelliger! Wellicht is het geen goed idee om die hapjes uit je eigen zak te betalen. Maar misschien helpt een goed woordje bij de directeur je aan wat frisdrank op de vergadertafel of bak je op je verjaardag een extra taart.  Ga na een activiteit iets drinken met de leerlingenraad. Dit betekent niet dat je met je leerlingen op café moet blijven ‘plakken’. Ook de leerlingen zouden dit maar ‘vreemd’ vinden. Maar bij één of twee drankjes kan je al een leuke babbel slaan. Toon in de leraarskamer, tijdens je lessen, bij een gesprek met ouders, … je enthousiasme voor de leerlingenraad. Vertel waar je mee bezig bent en waarom iets wel of niet lukt. Zo doe je de leerlingenraad leven op school. Dat kan alleen de sfeer onder de leerlingenraders ten goede komen. 4

datgene wat de leerlingen aanbrengen, waar zij van wakker liggen, wat ze willen veranderd zien, …. Respect betekent echter ook dat leerlingen verantwoordelijk zijn voor hun ideeën en voorstellen. Je kan hen dus echt wel op die verantwoordelijkheid aanspreken als er bijvoorbeeld acties worden voorgesteld die racistisch zijn of bepaalde richtingen benadelen.

3. Ondersteunen i.p.v. (be)sturen Leerlingen appreciëren hulp, maar vinden het minder leuk als een begeleidende leerkracht ( inhoudelijk) de leerlingenraad (be)stuurt. Je neemt niet het voortouw, maar bent op de achtergrond aanwezig om de nodige steun te bieden. De steun die een begeleidende leerkracht biedt, kunnen we opsplitsen. Je hebt de ondersteuning tijdens de vergaderingen maar ook de hulp bij activiteiten van de leerlingenraad. 3.1. Ondersteuning tijdens de vergadering van de leerlingenraad Leerlingen vragen in de eerste plaats dat een leerkracht ‘beschikbaar’ is. Voor de meeste leerlingen betekent dit dat je aanwezig bent op de geplande bijeenkomsten van de leerlingenraad. Eenmaal aanwezig, kan een begeleidende leerkracht heel wat taken op zich nemen: • Het ondersteunen van de voorzitter Het ondersteunen van de voorzitter, vinden leerlingen cruciaal. Concreet betekent dit dat je helpt bij het leiden van de vergadering: - De agenda verduidelijken - Alle leerlingen aan het woord laten - De timing bewaken - Taakgericht werken - Realistisch denken - Concreet plannen - Taken verdelen - ... Dit zijn taken die de leerlingen op termijn kunnen overnemen. Geef ze de kans om dit te leren, maar bewaak in eerste instantie dat alles gebeurt. Zeker in het begin van het schooljaar en bij jongere leerlingen is dit belangrijk. Ook een babbeltje tussendoor kan de leerling in kwestie vooruit helpen bij zijn/haar taak als voorzitter.

�

“Vertrouwen geven is belangrijk.”

�

“Ik vind dat een begeleidende leerkracht altijd in de vergadering moet zijn.”

�

“Je moet de voorzitter/ ondervoorzitter helpen bij het leiden van de leerlingenraad.”

• Hulp bij het verslag Op de vraag of de leerkracht het verslag moet schrijven, geven leerlingen geen eenduidig antwoord. Leerlingen vinden het belangrijk dat je er niet a priori van uitgaat dat de leerlingen verslag maken, net zoals jij hen kan duidelijk maken dat je het geen evidentie vindt dat jij dit doet. Het pedagogische aspect (‘Leerlingen moeten leren een verslag schrijven, ze moeten dat later ook kunnen.’) mag 5

zeker geen doel op zich worden. Het verslag van de leerlingenraad is enkel een middel om te plannen, te informeren, op te volgen, …. Hou rekening met de draagkracht van de leerlingen (Hoeveel schoolwerk hebben ze al? Wat zijn hun andere engagementen voor de leerlingenraad? ...), met hun competenties (Kunnen ze een verslag schrijven? Welke vaardigheden hebben ze hiervoor nodig? ...) en met de bereidheid om dit te doen (Zien ze het zitten om het verslag te maken? Willen ze leren noteren tijdens een vergadering?...). Een uitgebreid verslag is geen must. Als je merkt dat leerlingen wel een verslag willen schrijven, maar de vaardigheid hen ontbreekt, kan je hen hierin te coachen. Wat moet er in een verslag? Op welke manier? Waar let je op? Het opmaken van een vast schema en lay-out, geeft hen ook al structuur en houvast.

�

“Een begeleidende leerkracht kan allerlei logistieke steun bieden.”

• Informatie geven Als leerkracht heb je meestal een bredere kijk op de school. Jij weet vaak achtergronden waarvan de leerlingen niet op de hoogte zijn. Leerlingen vinden het tof als je deze informatie inbrengt tijdens de vergaderingen. Let er wel op dat je informatie geeft die hen helpt om verder te werken en niet ontmoedigt. Naast objectieve informatie over de school kan je ook altijd je eigen mening geven. Op die manier ben je het eerste klankbord voor de leerlingen van de leerlingenraad. 3.2. Hulp bij activiteiten van de leerlingenraad Leerlingen verwachten dat hun begeleidende leerkracht helpt bij het organiseren van activiteiten en mee de handen uit de mouwen steekt. In het begin is het nodig om leerlingen te ondersteunen bij het op poten zetten van hun acties. Na een tijdje kan je meer loslaten, en vooral aanspreekpunt blijven bij vragen of problemen. Ook door je eigen ervaring en connecties, help je jouw leerlingenraad vaak een eind op weg. Jij kan andere partijen in de school aanspreken om mee te werken. Als de leerlingenraad niet alleen staat, zal een activiteit veel meer succes hebben. Met de ervaring uit vorige activiteiten kan je ook altijd nuttige tips geven. Voor leerlingen is het vaak de eerste keer dat ze echt zelf iets organiseren. Met jouw hulp kan je ervoor zorgen dat dit voor hen een positieve ervaring wordt.

DO’S AND DONT’S: ondersteuning tijdens de vergadering

6

 Bereid in het begin van het jaar enkele vergaderingen voor met de nieuwe voorzitter/gespreksleider.  Geef de leerlingenraad kort uitleg over de structuur van een goede vergadering.  Hierbij kan je best niet teveel nadruk leggen op formele vereisten maar vooral op de bedoeling: een toffe en nuttige vergadering.  Bewaak het resultaat van de vergaderingen. Zorg dat ze aan het eind van elke vergadering tot enkele concrete actiepunten komen. Op die manier gebeurt er ook iets tussen de vergaderingen en moet je niet telkens opnieuw over hetzelfde beginnen.  Maak voor de leerlingen een duidelijk onderscheid tussen de objectieve informatie die je meegeeft en je eigen mening. Geef beide, maar vertel waar de objectieve info stopt en je mening begint.  Gebruik je expertise over bepaalde onderwerpen: pedagogische achtergrond, kennis van de schoolstructuur, ervaring met leerlingenraden de voorbije jaren,…  Stel die vragen waar de leerlingen niet altijd aan denken!

4. Rol van tussenpersoon opnemen Als begeleidende leerkracht moet je leerlingen begeleiden in hun contacten met andere leerlingen, leerkrachten, directie en externen. Hierin heb je een ondersteunende rol: je leert hen hoe je je mening kracht bij kan zetten, wat sterke argumenten zijn, hoe je rekening houdt met het standpunt van de ander, …. Soms ben je letterlijk en figuurlijk tussenpersoon of aanspreekpunt. Dan verzorg je, meestal informeel, de communicatie tussen de leerlingenraad en directie, collega-leerkrachten en andere leerlingen. Dit is moeilijk als je het zelf niet eens bent met een standpunt van de leerlingenraad. Op die momenten kan je verdedigen dat de standpunten van de leerlingenraad op een goede manier, in overleg, tot stand komen. Geef mee dat je de mening van de leerlingenraad om die reden waardevol vindt, ook al zou je zelf misschien iets anders voorstellen.

5. Mee verantwoordelijkheid opnemen Je plant mee de ‘De dag van de leerling’ maar het loopt in het honderd? Je zet je schouders onder de 100-dagen en er wordt gevochten op de fuif? Je steekt bij de directie je hand in het vuur voor een nieuwe speelplaats en uiteindelijk blazen de leerlingen zelf het voorstel af? In zo’n situaties kijkt de school vaak afkeurend naar de begeleidende leerkracht: hij/zij had dit moeten voorkomen! Leerlingen vinden echter dat de leerlingenraad als groep verantwoordelijk is voor wat ze doet en laat. Alle leden van de leerlingenraad moeten die verantwoordelijkheid delen, en dus niet alleen de begeleidende leerkracht. Als begeleidende leerkracht kan je ook proberen om die eindverantwoordelijkheid ruimer te delen. Ga op zoek naar een draagvlak voor de activiteiten van de leerlingenraad. Als er meer steun is voor een activiteit zal ze niet alleen beter verlopen, maar ook meer mensen aantrekken. Als andere leerkrachten of de directie akkoord gaan met een plan, delen zij in de verantwoordelijkheid.

�

“Als begeleidende leerkracht zou ik achter de leerlingen staan. En hun standpunt verdedigen indien nodig.”

DO’S AND DONT’S: het ondersteunen van activiteiten.  Als leerlingen activiteiten organiseren, zoeken ze vaak de gekste dingen: verkleedkleren uit de middeleeuwen, sponsors voor het galabal, barbecuestellen, een moderator voor hun debat, … Stel hiervoor je netwerk ter beschikking. Ken je een excollega die kan modereren? Mag je de barbecuestellen van het buurtfeest gebruiken? Wil jouw kapper sponsoren?  Doe af en toe een goed woordje voor de leerlingen. Of beter nog: toon hen hoe je op een goede manier contacten legt.  Stel diensten ter beschikking waar leerlingen anders geen beroep op kunnen doen: een kortingskaart bij de Colruyt, vervoer voor de rozen van de Valentijnactie, ….  Zorg ervoor dat leerlingen weten aan wie ze snel en makkelijk een vergaderlokaal, extra stoelen en banken, materiaal voor affiches, … kunnen vragen op school.  Tappen op de fuif, met tafels sleuren voor de fruitverkoop, rozen verpakken met Valentijn: ook voor de begeleidende leerkracht hoort het erbij. Draag je steentje bij!  Anticipeer op problemen, en informeer op tijd de leerlingen zodat ze zelf moeilijke situaties kunnen vermijden.  Laat de belerende vinger achterwege, hamer niet op wat fout loopt maar moedig de leerlingen aan om er aan te werken.  Geef eerlijke feedback en begin met de positieve commentaar.  Bewaar het overzicht: timing inschatten, weet iedereen wat te doen, niets vergeten?, …

7

WAT MOET EEN BEGELEIDENDE LEERKRACHT WETEN?

“Een begeleidende leerkracht moet actuele punten aanhalen, bv. over de wijziging van het schoolreglement.”

1. Werking van de school kennen Een goede begeleidende leerkracht kent de school vanbinnen en vanbuiten. Dit houdt in dat je weet wat er in het schoolreglement staat. Maar ook dat je van de ongeschreven regels op de hoogte bent. Af en toe moet je als begeleidende leerkracht op de rem staan. Met jouw kennis van de school, kan je inschatten of de leerlingenraad realistische plannen smeedt. Leg uit waarom je sommige ideeën niet haalbaar vindt. Leerlingen dromen soms. Mooi zo, maar niemand botst graag na veel inspanningen tegen een muur. Het is jouw taak om te anticiperen en haalbare verwachtingen te schetsen. Zo geef je de leerlingen de kans op een succeservaring.

“Als begeleidende leerkracht moet je leerlingen meedelen wat kan en wat niet kan. Leerlingen zijn niet altijd realistisch!”

8

Maar als begeleidende leerkracht moet je ook bereid zijn om de grenzen van de regels af te tasten. Altijd ideeën afketsen omdat je vermoedt dat het niet zal lukken, werkt demotiverend. Daag leerlingen uit om verder te denken. Moedig hen aan om de grenzen af te tasten door gevoelige onderwerpen op een goede manier te bespreken. Wie de ongeschreven wetten kan wijzigen, verandert pas echt iets in de school.

2. Onderwijswetgeving kunnen raadplegen De leerlingenraad begeleiden blijft een vrijwillig engagement. De ondersteuning op zich vraagt al veel tijd. Het lijkt ons nogal veelgevraagd dat je alle relevante onderwijsdecreten kan opsommen. Leerlingenraders vinden het wel relevant dat je de wetgeving rond participatie (het participatiedecreet) en de rechten en plichten van leerlingen een beetje onder de knie hebt. Natuurlijk blijft het vooral belangrijk dat je weet waar je onderwijswetgeving kan opzoeken. Hiervoor vind je enkele interessante websites achteraan in deze brochure.

3. Weten hoe een leerlingenraad werkt Leerlingen willen dat hun begeleidende leerkracht de kneepjes van het vak kent. Hoe kan je een leerlingenraad goed doen draaien? Hoe moet je leuk en efficiënt vergaderen? Welke vormingen en activiteiten bestaan er voor leerlingenraden? Wanneer neemt de leerlingenraad een belangrijke plaats in op je school? Allemaal vragen waarop zowel leerlingen als leerkrachten naarstig een antwoord zoeken.

�

“Ervaring hebben met vroegere plannen/ realisaties van de leerlingenraad en waarom deze wel/ niet zijn gelukt.”

�

“De evolutie van de leerlingenraad opvolgen is een taak van de begeleidende leerkracht.”

Als begeleidende leerkracht kan je de continuïteit van leerlingenparticipatie op school mee verzekeren. Jij hebt de troeven in handen om ‘het hele plaatje’ te zien.

DO’S AND DONT’S: de werking van de leerlingenraad.  Volg agendapunten mee op. Zijn ze afgerond? Wie gaat er verder mee aan de slag?  Ga samen met de leerlingen op zoek naar antwoorden op hun vragen. Verzamel nuttige informatie en handige tips in een ‘map van de leerlingenraad’.  Leer uit het verleden van de leerlingenraad. Vermijd dat jij en/of de leerlingenraders dezelfde fouten maken. Bouw verder op acties van vroeger.  Zorg ervoor dat de leerlingenraad de zomer overleeft. Spoor leerlingen op tijd aan om na te denken over het volgende schooljaar. Werk mee een plan uit waarmee je in september terug kan starten..  Speel in op wat komen zal: geef op tijd veranderingen door, laat leerlingen niet nodeloos energie in iets steken, of leg een leerlingengericht agendapunt van op de personeelsvergadering al eens voor aan de leerlingenraad.  Kijk achterin deze brochure voor inspiratiebronnen en interessante websites. Blijf op de hoogte van (leerlingen)participatie via nieuwsbrieven, tijdschriften, … uit het brede onderwijsveld. Informeer wat je eigen onderwijskoepel rond leerlingenparticipatie doet. Leg je oor te luister bij collega’s (uit andere scholen). Laat je uitnodigen voor nascholing, vormingen, uitwisseling,… 9

�

“Het moeilijke is dat een begeleidende leerkracht het evenwicht moet vinden tussen visie en inhoud meegeven en toch het gesprek tussen de leerlingen niet (te veel) beïnvloeden.”

“Ik denk dat je als begeleidende leerkracht de leerlingen zo veel mogelijk hun eigen gang moet laten gaan.”

WAT MOET EEN BEGELEIDENDE LEERKRACHT ZEGGEN?

Spreken is zilver, zwijgen is goud. Of omgekeerd? De begeleidende leerkracht kan mee discussiëren op het niveau van de leerlingen. Je kan je mening geven vanuit je positie als leerkracht, maar wel op zo’n manier dat je ze niet opdringt aan je leerlingen. Leerlingen vinden het boeiend jouw idee te kennen. Als begeleider mag je dan gerust mee het gesprek voeren. Soms moet je tussenkomen om de discussie in goede banen te leiden. Op andere momenten neem je het woord om de leerlingen uit te dagen en verder te laten denken. Ook buiten de leerlingenraadkan je het opnemen voor de leerlingen bij collega’s. Verder is het een kwestie van horen, zien en af en toe zwijgen. Zwijgen omdat je anders te veel je stempel drukt op het gesprek. Zwijgen omdat je de leerlingen niet wil remmen in hun enthousiasme. Zwijgen omdat de leerlingenraad nog in een experimenteerfase zit, en het geen zin heeft om al iets te communiceren. Zwijgen ten overstaan van collega’s en directie omdat je leerlingen loyaliteit verwachten.

DO’S AND DONT’S: zeggen

10

 De individuele mening van leerlingenraders mag je niet naar buiten brengen.  Beloof de leerlingen niets dat je niet kan waarmaken.  Zeg niet op voorhand: “die activiteit zal nooit lukken”.  Je kan hen beter vertellen waarom deze (of een gelijkaardige) activiteit vroeger niet gelukt is. Met die informatie kunnen leerlingen dan zelf kiezen of ze er energie in willen steken. Zo kan je ook samen naar alternatieven zoeken die ook tegemoet komen aan de onderliggende vraag van je leerlingen.  Spreek meerdere personen in de leerlingenraad aan. Ga er niet vanuit dat enkele aanspreekpunten alles wel zullen doorzeggen aan alle leerlingen.  Geef feedback, maar let erop dat de leerlingen iets kunnen doen met de informatie die je geeft.

HOE MOET EEN BEGELEIDENDE LEERKRACHT ZIJN?

1. Sociaal, maar met de nodige afstand Leerlingen zien in hun ideale begeleidende leerkracht een open, vriendelijk en sociaal persoon. Ze hechten veel waarde aan een evenwichtige band tussen leerlingenraders en hun begeleider. Je bent geen vriend, maar misschien wel een beetje hun ‘partner in crime’. Leerlingen waarschuwen zelf dat je als begeleidende leerkracht ook je gezag niet mag verliezen. Eigenlijk draait het om respect, langs beide kanten. Respect dwing je niet af door een leerling te willen zijn, maar door jezelf te blijven. Authenticiteit wordt gewaardeerd en beloond.

�

“Een begeleidende leerkracht moet zo min mogelijke de leerkracht uithangen!”

2. Enthousiast Het begeleiden van de leerlingenraad is ook voor jou een uitdaging. Je hebt er zin in om samen met de leerlingen iets te betekenen in de school. Als jij al niet geïnteresseerd bent in de mening van de leerlingen, wie dan wel?

3. Jong van geest en kritisch Je kan je inleven in de leefwereld van leerlingen. Af en toe de jongere in jou naar boven laten komen, hoort daarbij. Bekijk waar je aansluiting vindt bij jouw leerlingenraders. Toch vragen leerlingen ook grenzen. ‘Jong van geest’ betekent niet (enkel) dat je altijd meegaat op het jongerenelan. Het gaat om een houding die veronderstelt dat je je op bepaalde momenten ook kritisch, kordaat of realistisch kan opstellen.

11

EEN BEETJE VISIE

In deze brochure lees je wat leerlingen van je verwachten. Leerlingenraders willen een toffe en enthousiaste leerkracht die deelneemt aan de vergaderingen, klaar staat voor praktische vragen, de verslagen naleest, af en toe bijkomende uitleg geeft aan collega’s of aan de directeur, een leerkracht die soms nog iets meer gedaan krijgt in de school, … Een vacature vol wensen van leerlingen waaraan jij kan proberen te voldoen. Toch zullen ervaren begeleiders je zeggen dat het niet altijd zo eenvoudig is. Wat als er geen enthousiaste leerlingen komen opdagen? Waarover kan je het hebben als de ideeën uitblijven? Hoe komt het dat de leerlingenraad vaak een gesloten clubje is dat andere leerlingen niet aanspreekt? Hoe komt het dat onze leerlingenraad niet zo goed werkt? En vooral: wat kan je hieraan doen? Deze vragen worden niet altijd door je leerlingen beantwoord. Je zal als leerkracht dus ook heel wat zelf moeten sturen (en terug loslaten als het kan). En om te kunnen sturen heb je een doel en een visie nodig!

Het doel: leerlingenparticipatie Leerlingenraden zijn er niet voor niets. Leerlingenraden hebben een doel. Ze moeten leiden tot meer leerlingenparticipatie in de school. We vinden het immers belangrijk “dat leerlingen betrokken worden bij, greep krijgen op hun dagelijkse omgeving: in dit geval de school, dat leerlingen kunnen meedenken, mee praten, meewerken en mee beslissen over datgene wat er met hen en rond hen gebeurt op school.” (VSK visietekst leerlingenparticipatie) Op die manier leidt leerlingenparticipatie ook tot meer welbevinden in de school. De Vlaamse Scholierenkoepel staat hier niet alleen. Ook de onderwijskoepels1 en de recente ministers van onderwijs2: Marleen Vanderpoorten en Frank Vandenbroucke hebben meermaals duidelijk gemaakt dat ze leerlingenparticipatie belangrijk vinden. Kortom, niet enkel leerlingen, maar ook volwassenen vinden leerlingenparticipatie belangrijk. VVKSO-brochure “Leerlingenparticipatie - visie en praktijkvoorbeelden”. Visie op participatie. Om van de schoolraad een levend overlegorgaan te maken. Via http://verkiezingschoolraad.rago.be 2 Vanderpoorten, Marleen (2000). Beleidsnota Onderwijs en Vorming 2000-2004. Beleidsnota van de Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming 2000-2004. Minsterie van de Vlaamse Gemeenschap. Vandenbroucke, Frank (2004). Vandaag kampioen in wiskunde, morgen ook in gelijke kansen. Beleidsnota van de Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming 2004-2009. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. 1

12

Dit betekent dat we het begeleiden van een leerlingenraad anders moeten bekijken. Je bent als leerkracht betrokken partij. Je vindt het zelf belangrijk om leerlingen naar hun mening te vragen en leerlingen te betrekken bij het leven op school. Ook al komen die leerlingen niet zelf met ideeën of lijken ze niet altijd geïnteresseerd in de leerlingenraad. Je wacht niet af maar werkt enthousiast en actief mee aan de leerlingenraad omdat je leerlingenparticipatie belangrijk vindt. Een goed werkende leerlingenraad is één van de plaatsen waar die participatie van leerlingen vorm kan krijgen.

De visie: Leerlingenparticipatie via de leerlingenraad Leerlingenraden zijn een manier om leerlingenparticipatie in de praktijk te brengen. Je zal misschien niet alle leerlingen bereiken. Maar je kan met de leerlingenraad stappen zetten naar meer leerlingenparticipatie op school. De participatiepiramide geeft de verschillende manieren weer waarop leerlingen in een school participeren. Door de vorm van de figuur is het meteen duidelijk dat niet alle leerlingen even ver gaan in hun engagement. Als je de piramide beklimt, merk je dat je steeds minder leerlingen vindt die zich willen inzetten. Dit fenomeen is niet zo vreemd. Ook in de leraarskamer is de groep leerkrachten die alles ook echt uitvoert kleiner dan de groep die meedenkt en zijn mening in de leraarskamer laat horen.

Doen Beslissen

Denken

Weten

13

Deze participatiepiramide verduidelijkt ook op een eenvoudige manier het verschil tussen leerlingenparticipatie en een leerlingenraad. We beschouwen de volledige piramide als een weergave van de participatie op school. Wanneer we aan leerlingenparticipatie willen werken, moeten we dus alle trappen in het oog houden. We gaan er vanuit dat alle leerlingen willen weten wat er in de school gebeurt. Een hele grote groep zou ook graag meedenken. Het is in het belang van de school dat zoveel mogelijk leerlingen kunnen participeren. Het is dus een must om deze stappen waar te maken voor een zo groot mogelijke groep: namelijk alle leerlingen! En dat is meteen het verschil met een leerlingenraad. Als leerlingenparticipatie de volledige piramide is, dan is de leerlingenraad vooral de top van deze piramide. Meer bepaald de niveaus ‘Beslissen’ en ‘Doen’. In de leerlingenraad komen leerlingen samen om beslissingen te nemen over de dingen die de leerlingen aanbelangen en om samen (met de school) dingen te doen ( activiteiten organiseren, standpunten verdedigen, …). Tot slot nog dit: ook leerlingen verschillen in hun interesses. En afhankelijk van het onderwerp gaan leerlingen zich meer of minder engageren. Dit merk je al binnen de leerlingenraad. Voor sommige thema’s is de inzet van een aantal leerlingen opvallend groter. Daarom kan het belangrijk zijn om in sommige scholen rond bepaalde thema’s met werkgroepen te werken. Op die manier kan je meer leerlingen mee laten beslissen en laten meedoen voor die thema’s waarin zij geïnteresseerd zijn.

Mijn rol als begeleidende leerkracht Dit heeft gevolgen voor je rol als begeleidende leerkracht. Enerzijds begeleid je de leerlingenraad zelf. Anderzijds zijn je doelstellingen ruimer: werken aan de betrokkenheid van alle leerlingen. Daarom moet je met de leerlingenraad zoveel mogelijk het gesprek aangaan met de rest van de school. Jij kan de leerlingen in de leerlingenraad erop wijzen dat ze de andere leerlingen moeten informeren (mee weten) en hun mening moeten vragen (mee denken). Meer zelfs, alle partijen moeten hun ideeën en verwachtingen kunnen inbrengen. Dat noemen we ‘samen school maken’ en de leerlingenraad kan hier een belangrijke rol in spelen. Hier zijn leerlingen zich soms niet van bewust. Leerlingenraden blijven vaak op hun eigen eilandje werken. Daarom vinden we het de taak van een begeleidende leerkracht om het perspectief van de leerlingenraad te verruimen. De begeleider van de leerlingenraad blijft een brugfiguur tussen de leerlingen(raad) en andere partijen in de school (de leerkrachten, de directie, …). Je moet niet altijd zelf de mening van de leerlingen verdedigen. Je kan de leerlingen beter helpen om dit zelf te doen. Wel is het belangrijk om aan je collega’s en directie te vragen dat ze het gesprek aangaan met de leerlingen. Je nodigt ze bijvoorbeeld uit om zelf naar de leerlingenraad te komen. Leerlingenparticipatie draait om het

14

afstemmen van verwachtingen, ideeën en belangen. Het is de rol van de begeleidende leerkracht om mee het afstemmingsproces tussen de leerlingen(raad) en de school te begeleiden. Het steunpunt leerlingenparticipatie heeft een aantal vragen opgesteld om leerlingenparticipatie op school vorm te geven. We vertalen deze vragen voor de begeleiders van de leerlingenraad:

1. Waarover willen de directie, leerkrachten, onderhoudspersoneel, … het hebben met de leerlingen? 2. Waarover willen de leerlingen het hebben met de directie, leerkrachten, onderhoudspersoneel, …? 3. Op welk moment in het beslissingsproces betrekken we onze leerlingen? 4. Welke thema’s moet de leerlingenraad volgens de school bespreken? 5. Welke thema’s moet de leerlingenraad volgens de leerlingen bespreken? 6. Welke thema’s kan je (via de leerlingenraad) op andere plaatsen aan bod laten komen (in de klas, op de schoolraad, in de leraarskamer, in de directieraad)? Deze vragen maken duidelijk dat participatie van twee kanten komt. Het gaat niet enkel om de ideeën en initiatieven van leerlingen. Je kan ook je collega’s of zelfs je directie uitnodigen en uitdagen om zelf de leerlingen naar hun mening te vragen. Dit kan gebeuren in de leerlingenraad, maar ook in de klas, in een werkgroep, in de schoolraad, … Als begeleidende leerkracht kan je deze vragen in de school aan bod brengen. Op die manier laat jij alle betrokkenen in de school mee-denken over de leerlingenparticipatie!

Leerlingen ‘leren’ participeren? Leerkrachten zijn vaak gewoon om te werken met pedagogische doelen. Je wil leerlingen en jongeren iets bijleren. Je wil ze een vak leren, interesse voor taal en cultuur bijbrengen, kortom leren functioneren in onze samenleving. Als begeleidende leerkracht is het verleidelijk om ook de werking van de leerlingenraad te vertalen in pedagogische termen. Leerlingen leren er burgerzin, verantwoordelijkheid opnemen, vergaderen en overleggen, deelnemen aan democratische besluitvorming, … In de leerlingenraad leren jongeren participeren. Leerlingen geven zelf ook aan dat ze in de leerlingenraad veel bijleren. Toch is dit volgens ons niet altijd de beste invalshoek.

15

De leerlingenraad gebeurt vaak in de vrije tijd van de leerlingen (vergaderen tijdens de middagpauze, voorbereiden na school, …). En juist die vrije tijd proberen volwassenen vaak educatief in te vullen: op de sportclub leer je weerbaarheid, op de jeugdbeweging leer je in groep werken, … Jongeren vinden dit niet altijd tof! Zij willen zich in hun vrije tijd ook gewoon amuseren en zich bezig houden met hun eigen interesses. Dit is ook belangrijk in het kader van gelijke kansen omdat je zal merken dat sommige jongeren minder snel zullen deelnemen aan georganiseerde activiteiten in hun vrije tijd. Zeker als je die educatief invult. De leerlingenraad als een middel om te ‘leren participeren’ wordt door jongeren ook al snel ervaren als een simulatiespel. Het is niet ‘echt’. De school is maar een oefencontext om later te kunnen deelnemen aan de dingen die echt belangrijk zijn. Leerlingen worden hierbij ook impliciet gezien als onvolwaardige deelnemers. Hun inbreng wordt niet echt serieus genomen. En waarom zouden de leerlingen die niet in de leerlingenraad zitten dit trouwens niet moeten leren? Het is waar dat jongeren in bepaalde situaties moeten leren participeren. Maar dat leren ze vooral door het echt te doen! Dat gebeurt pas als je hen echt serieus neemt en verantwoordelijkheid geeft voor wat ze zeggen en doen in de school. Ook voor de school blijft dit participeren altijd een beetje ‘leren’. Het is immers niet de bedoeling dat de leerlingen enkel ‘leren participeren’ op de manier waarop volwassenen dit doen. Als we eerlijk zijn moeten we vaststellen dat onze (volwassen) manieren om te participeren niet altijd zo goed werken. Denk maar aan sommige vergaderingen, de ‘kloof tussen de burger en de politiek’, … Leerlingenparticipatie is dus ook en vooral voor de school een leerproces om samen met jongeren te zoeken naar de manier waarop zij zinvol kunnen en willen participeren aan de school. Daarom zetten wij liever de participatie dan het leren participeren centraal.

16

EN NU? AAN DE SLAG!

We hopen dat deze brochure heel wat inspiratie biedt voor begeleidende leerkrachten. Misschien is ze ook bruikbaar bij het begeleiden van je leerlingenraad. Enerzijds vanwege enkele verschillende (nieuwe) invalshoeken om naar jezelf en naar de werking van je leerlingenraad te kijken. Aan welke verwachtingen van leerlingen wil ik voldoen? Weet ik wel wat mijn leerlingen van me verwachten? Bereik ik via de leerlingenraad zoveel mogelijk leerlingen in de school? Werk ik aan participatie of ben ik toch weer aan het ‘leren’? In die zin is het dus een brochure ‘om eens over na te denken’. Anderzijds geven we ook een paar ‘praktische tips’ mee die je zelf eens kan toepassen. Niet alleen de “Do’s and Dont’s” van onze leerlingen zijn bruikbaar. Je kan ook eens peilen naar de verwachtingen van je eigen leerlingenraad. Hiervoor kan je zeker de vier vragen en het leerkrachtfiguurtje gebruiken. Zo kunnen jouw leerlingen vertellen wat jij volgens hen zou moeten weten, zeggen, doen en zijn. Aan de hand van hun antwoorden kan je zelf aangeven wat je wel of niet ziet zitten. Stel hen zeker ook eens de vraag wat zij zelf zouden doen als begeleidende leerkracht. Laat ze dit gewoon individueel eens op een papiertje schrijven bij het begin van een vergadering. Op die manier maak je ook je eigen rol bespreekbaar! In het laatste deel van de brochure vind je nog een kadertje met vragen waarmee je de school kan aanspreken. Je kan deze vragen door alle partijen in de school laten beantwoorden. Op die manier wordt het duidelijk wat men in de school van de leerlingenraad verwacht. Waarover mag je het hebben en voor welke onderwerpen moet de school misschien eens tijd maken in de klassen? Op die manier zal het enthousiasme voor de leerlingenraad veel groter zijn. Tot slot willen we elke begeleidende leerkracht in Vlaanderen bedanken voor zijn of haar inzet voor de leerlingenraden. Dankzij jullie engagement kunnen leerlingen, leerkrachten, directies, secretariaat, onderhoudspersoneel, … samen werk maken van een betere school. De informatie in deze brochure kan je op maat snijden en uitproberen op je school. Als je even tijd vindt, mag je ons altijd op de hoogte houden van de resultaten. Veel participatieplezier! VSK 17

INSPIRATIEBRONNEN EN INTERESSANTE WEBSITES Wegwijs in onderwijs www.ond.vlaanderen.be/ gidsvoorleerlingen/ Onderwijsinformatie op maat van de leerlingen secundair onderwijs. Door vraag en antwoord krijgen leerlingen heel wat informatie met betrekking tot een allerlei thema’s. De gids voor leerlingen bevat trouwens ook een hoofdstukje over leerlingenparticipatie.

www.ond.vlaanderen.be/infolijn/ De Vlaamse infolijn voor al uw vragen over onderwijs. Je kan je vraag stellen via het on-line vragenformulier of door te bellen naar het gratis nummer 0800/3 02 01 (werkdagen tussen 9u en 19u). www.ond.vlaanderen.be/edulex Alles over onderwijswetgeving!

Het participatiedecreet www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/ document/document.asp?docid=13504

Het participatiedecreet: de volledige tekst met alle punten en komma’s. www.vsknet.be/hulpvoor-leerlingenraden/tips/ participatiedecreet.php Het participatiedecreet samengevat door VSK: we zetten alle elementen die belangrijk zijn voor de leerlingenraad en de leerlingen in de schoolraad duidelijk op een rijtje. Dit is interessant voor 18

leerlingenraders en een must voor hun begeleidende leerkrachten. Inspiratiebronnen Leerlingenparticipatie http://www.vsknet.be/hulp-voorleerlingenraden/tips/tips-en-tricks.php De VSK website geeft heel wat nuttige Tips en tricks voor leerlingenraden. Er staan ‘Dossiers’ over communicatie op school, projectplanning, … Er zijn vragenlijstjes en evaluatieformulieren, … Schrijf je ook in op onze nieuwsbrief (http://www. vsknet.be/nieuws/nieuwsbrief.php). Dan houden we je op de hoogte als er nieuwe informatie op de website komt of als er wijzigingen zijn in het VSK-aanbod. http://www.kinderrechten.be/subsites/ volwassenen/default.asp?pageAction=Detail &pagId=50583 Via deze weg kan je bij het kinderrechtencommiss ariaat twee fantastische publicaties bekomen:

- ‘Oprechte deelneming’ is een werkmap over leerlingenparticipatie voor de basisschool. Deze map bevat vooral veel praktijkgerichte informatie die heel toegankelijk is door het gebruik van aparte methodiekfiches. Deze map is opgesteld voor de basisschool maar zeker ook bruikbaar voor het secundair onderwijs. Bij VSK gebruiken we hem elke dag! - ‘Megafoon’ is een handig zakboekje met ‘Actietips voor leerlingen met ideeën’. Beide publicaties kan je gratis bestellen

bij het kinderrechtencommissariaat of gewoon downloaden op de site. http://www.grootgelijk.be/_inc/screening/ screeningsinstrument_participatie_2005. pdf Het steunpunt GOK heeft een screeningsinstrument ontwikkeld om met het leerkrachtenteam de ouder- en leerlingenparticipatie op je school te onderzoeken. Aan de hand van verschillende opdrachten leer je de participatiecultuur in je school kennen. VVKSO-brochure “Leerlingenparticipatie - visie en praktijkvoorbeelden” Scholen uit het Katholiek onderwijs kunnen de brochure via het VVKSO aanvragen (dls@vvkso. vsko.be). De inhoud bestaat uit een visie op leerlingenparticipatie, uitleg over de huidige wetgeving en enkele praktische tips voor het werken aan de leerlingenparticipatie op je school. http://verkiezingschoolraad.rago.be/ vorming Op deze site vind je powerpoints en teksten over participatie, de leerlingenraad en de schoolraden uit het Gemeenschapsonderwijs.

Vorming en uitwisseling over leerlingenparticipatie http://www.vsknet.be/hulp-voorleerlingenraden/hulp-voor-leerlingenraden. php VSK heeft een ruim aanbod voor leerlingenraden. Enerzijds zijn er onze bekende actiedagen voor leerlingenraden. Dit is een ontmoetingsdag voor leerlingenraders uit verschillende scholen. Enkele vertegenwoordigers van de leerlingenraad kunnen aan dit evenement deelnemen. Op het programma staan interessante workshops voor leerlingen en begeleidende leerkrachten en natuurlijk ook veel plezier. Schrijf je tijdig in want er zijn meestal meer kandidaten dan beschikbare plaatsen.

Anderzijds biedt VSK ook ondersteuning aan op je eigen school. Op de website vind je meer uitleg over ons aanbod van trajectbegeleidingen en thematische vormingen voor leerlingenraden. Op die manier kunnen we samen werken aan de leerlingenraad op jouw school. http://www.grootgelijk.be/_inc/nascholing/ steunpuntgok_vormingsaanbod_2006_2007. pdf Het Steunpunt GOK organiseert voor het secundair onderwijs de nascholing: “Mogen we ook even ?” Leerlingparticipatie in het secundair onderwijs. Hierin benaderen ze leerlingenparticipatie als één van de thema’s waaraan scholen kunnen werken in het kader van hun gelijke kansen beleid. www.doedeskaden.be Bij de vwz Doedeskaden kan je onder andere terecht voor vormingsprogramma’s rond participatie in scholen en andere organisaties. www.pov.be Het netoverschrijdend project ‘Forum leerlingenparticipatie’ wil samen participatief ‘school maken’ en organiseert forumbijeenkomsten met leerlingen, leerkrachten en directie van scholen uit alle netten over gans Vlaanderen. Deelnemen? Bel naar Yvette Anné (02 514 19 00) of mail naar [email protected] http://www.vsko.be/nascholing Het VVKSO organiseert vanaf het schooljaar 2006-2007 het nascholingsproject “Leerlingenpa rticipatie”. Samen met de deelnemers analyseert de nascholer tijdens vier sessies de huidige schoolsituatie en worden de mogelijkheden onderzocht. Op deze manier volgen de deelnemers samen een traject waarbij de leerlingenparticipatie in al haar aspecten aan bod komt. Door het uitwisselen van ervaringen leren de deelnemers niet enkel van de nascholer, maar ook van de andere deelnemers.

19

VLAAMSE SCHOLIERENKOEPEL VZW Paleizenstraat 90 - 1030 Brussel T 02/215 32 29 - F 02/215 41 78 [email protected] - www.vsknet.be

MET STEUN VAN DE VLA AMSE GEMEENSCHAP