BRAL naar ROTTERDAM Inspiratie voor BXL?
Je kunt Rotterdam niet met Brussel vergelijken. Met 617.000 inwoners en een bevolkingsdichtheid van 2,850/km² tegenover de ruim 1 mio Brusselaars en een bevolkingsdichtheid dat bijna 3 keer zo groot is 7.050/km². Te weten: de oppervlakte van Rotterdam is 319 km², tegenover Brussel 161 km². De binnenstad van deze wereldhavenstad werd tijdens WO II nagenoeg volledig plat gebombardeerd en daarna opnieuw opgebouwd volgens de in de jaren 50 en 60 gangbare stedenbouwkundige regels. Bral ging op het terrein toch op zoek naar mogelijk interessante vergelijkingen met Brussel, en kwam ondanks de vele tegenstellingen met heel wat inspiratie terug, vooral over de manier waarop Rotterdam met open ruimte omspringt. Ook hoe in de armere wijken (‘transitwijken’) van Rotterdam mensen kansen gegeven worden om te stijgen op de sociale ladder, kan inspireren.*
In de Afrikaanderwijk, een echte immigrantenwijk ten zuiden van de Nieuwe Maas, bijvoorbeeld. Daar ontmoetten we mensen van planB, van Freehouse en van Kus
Rotterdam: inspiratie voor Brussel? en Sloop. Freehouse begeleidt er onder meer mensen uit de wijk om hun marktkraam een beter uitzicht te geven of om hun handwerk en artisanale productie kwalitatiever te maken en te verkopen. De plaatselijke markt werd er een stuk aantrekkelijker door en de handelaars uit de buurt gebruiken een soort visuele rode draad om zich als buurt te onderscheiden. Freehouse verkoopt veel van die lokaal geproduceerde artikelen in een Wijkwinkel.
bralvzw.be | 2013 ze zijn op hun wijk”. Op die foto’s zien we zowel jonge ondernemende 30-gers en een 70jarige cafébazin, als een Turkse restauranthouder of student . Het deed een beetje denken aan het foto-parcours dat het ATO en Platform Kanal in 2012 in Brussel opzetten, om “de energie, de creativiteit, de diversiteit en de jeugdigheid van het gebied te promoten”. Stadsmarketing dus.
Dit zou ons Brusselaars kunnen inspireren. “De overheid kan de uitbaters van onze nachtwinkels en 1-euroshops evengoed helpen bij een zelfde kwaliteitssprong naar reguliere handel in plaats van ze te laten oprotten. ”, analyseerde Piet van Meerbeek (BRAL) eerder al in een BRAL-artikel over sociale stijging. In de campagne die de woningcorporatie Vestia in de wijk de laatste jaren aan het voeren is zit dan weer een duidelijke sociale mix/gentrification-filosofie vervat. Onder de noemer ‘de nieuwste wijk in town’ probeert Vestia met nieuwe woonprojecten en jonge gezinnen en ondernemende stedeling naar deze wijk te lokken. De campagne gebruikt de huidige, culturele gemengdheid, als een sterkte van de wijk. Een goed voorbeeld daarvan is een hippe fotocampagne, waarbij 15 inwoners van de Afrikaanderwijk poseerden voor de lens van een beroepsfotograaf “om te tonen hoe trots
Nog in de Afrikaanderwijk maakten we kennis met het Kus en Sloop-project. Enkele geëngageerde architecten knappen leegstaande panden tijdelijk op tot hotelkamers en exploiteren ze tot dat ze definitief worden gerenoveerd. Voor de aankleding en het beheer van de ruimtes wordt beroep gedaan op lokale artiesten en de ‘full colour ondernemende bewoners van de Afrikaanderwijk’ (haak en breiwerk voor op bedden en zetels, lokale kunst als decoratie, ontbijtmand van de lokale bakker, …). Kansen creëren dus, en het versterken van de lokale economie. En toeristen leren kanten kennen
Rotterdam: inspiratie voor Brussel?
bralvzw.be | 2013
van Rotterdam die niet op de reguliere toeristische City Map te vinden zijn. Wie begint binnenkort met een Brusselse poot van Kus en Sloop? Leegstaande panden genoeg. En de hotels zitten eivol.
Uitdaging: wonen Rotterdam is momenteel bezig met de verderzetting van een het Ruimtelijke Ontwikkelingsplan 2030 (Stadsvisie Rotterdam in ’t kort). Een belangrijke uitdaging voor de stad is om van deze internationale en economisch belangrijke havenstad ook een aantrekkelijk woonstad te maken. Want wat het helemaal onmogelijk maakt om Rotterdam vandaag met Brussel te vergelijken is het feit dat de stad te lijden heeft onder een aanhoudende stadsvlucht, van àlle lagen van de bevolking, niet alleen van de rijke middenklasse. Rotterdam krimpt, en vergrijst.
Slechts 5 % van de Rotterdammers (30.000 in totaal) woont in de binnenstad en dat cijfer moet omhoog, de binnenstad moet verdichten. Overal in Rotterdam zie je woonontwikkelingen die wel uitdrukkelijk gericht zijn op het aantrekken van middenklasse en hoge inkomens. Binnen het stedelijk gebied moeten 56.000 woningen komen en “in dorpse en landelijke woonmilieus buiten Rotterdam”
Rotterdam: inspiratie voor Brussel? moeten nog eens 2.400 woningen komen. Daarvoor zijn er per gebied specifieke verdichtingsstrategieën uitgedacht. Een typisch Nederlandse fenomeen is deze van de zogeheten ‘kluswoningen’, een bijna schattig klinkende naam voor woningen die vooral een grondige renovatie nodig hebben. Iets waar Rotterdammers niet vaak mee geconfronteerd worden, omdat er voor de rest meestal over verdichting via nieuwbouw wordt nagedacht. Die kluspanden-politiek is ook expliciet een manier van het beleid om jonge creatievelingen en kunstenaars naar Rotterdam te lokken en ze ook hier te houden. Want vooralsnog liggen pakweg Amsterdam en Utrecht nog altijd beter in de markt bij de jonge hipsters. In Rotterdam is men dan ook niét vies van het woord ‘gentrification’. Via die ambitieuze stadsprojecten en stadsdebatten probeert Rotterdam de stadsvlucht onder meer tegen te gaan. Geen discussies in Rotterdam dus over bevolkingsexplosie of ellenlange wachtlijsten voor (sociale) huisvesting of over het tekort aan scholen. Publieke woningen genoeg, er moeten vooral mensen komen wonen. “De uitdaging is niet om zo veel mogelijk extra huizen in de binnenstad te krijgen, maar om het aantal aantrekkelijke huizen zo te laten toenemen dat kwaliteit, leefbaarheid en microklimaat van de binnenstad verbeteren”, (Rotterdammers maken de stad, Doepel Strijkers, 2012) In Rotterdam draaien de discussies dus vooral over hoe de openbare ruimte kan verbeteren en hoe de aanwezigheid van al dat water (1/3 van de oppervlakte van Rotterdam) meer moet gevaloriseerd worden. De vrij jonge wijk het Kop van Zuid (eerste nieuwe kantoortoren dateert van 1999, de eerste woontoren van 2005) is misschien wel het bekendste voorbeeld van de manier waarop Rotterdam
bralvzw.be | 2013 investeert in het aantrekkelijk maken van de binnenstad. In de Stadsvisie Rotterdam werden 13 zogenaamde VIP-gebieden aangeduid, die altijd prioriteit krijgen bij de uitwerking van de Stadsvisie en waar extra aandacht gaat naar samenwerking met andere (privé-) spelers en overheden. Een langetermijnInvesteringsstrategie en de RuimtelijkEconomische Gebiedsmonitor moeten helpen om die ontwikkelingen te sturen en vooruit te laten gaan. In Brussel zou zo’n uitgestippelde investeringsstrategie op lange termijn samen met een monitoring zeker nuttig kunnen zijn, zodat niet alle strategische gebieden tegelijk ontwikkeld worden, waardoor iedereen voor mekaars voeten loopt. Woontorens met luxe-appartementen die over de binnenstad en over de Nieuwe Maas en de Rotterdamse vlaktes turen. Ze zijn de vlaggenschepen van de herstructurering en ontwikkeling van verschillende binnen- en buitenwijken, zowel in het zuiden als hoger in het Noorden van Rotterdam. Meer westelijk langs de Maas bezochten we (naast de fantastische herbestemde Van Nelle-
fabriek) ook nieuwe ontwikkelingen in het havengebied. Het Scheepvaart en Transport College in het bekende E.T.-achtige gebouw van Neutelings ligt bijvoorbeeld in een gebied
Rotterdam: inspiratie voor Brussel?
bralvzw.be | 2013
waar ook verschillende nieuwe metershoge woontorens als paddenstoelen uit de grond schieten.
stationsbuurt, die met de inzet van crowdfunding tot stand kwam. Burgers of organisaties konden een stuk brug kopen met hun eigen naam erop. Dat creëert betrokkenheid.
Opvallend was vooral het feit dat de vele nieuwe appartementen in woontorens niet zo snel kopers vinden als eerst werd gedacht. Misschien is het nog wachten op de kwaliteitsvolle publieke en groene ruimte rondom voor mensen heel overtuigd de keuze voor de stad zullen maken. Niettemin blijven Rotterdammers trots op hun torens. Ze hebben er liever wel dan niet één in hun buurt.
Wanneer zetten we in Brussel eens een crowdfunding-actie op poten? Want storen we ons niet aan de traagheid van sommige politieke beslissingen over stedelijke projecten? Moeten burgers niet vaker de handen uit de mouwen steken? Crowdfunding kan perspectieven bieden. Voor een fietspad op de Poincarélaan bijvoorbeeld, of voor een brug tussen het Rijksadministratief Centrum (RAC) en de Kruidtuin bijvoorbeeld, ...
Openbare ruimte Dat er in Rotterdam wel wat aandacht gaat naar openbare ruimte bewees het programma
van het 5de Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam (IABR) die het jaar voor onze komst in de stad had plaatsgevonden. Op de Test Site Rotterdam was die Biënnale nog op het terrein zichtbaar. Wij hielden halt bij de Luchtsingel, een (gele!) voetgangersbrug in de
Nog zo’n project dat onderzoekt hoe open ruimte in de stad – in dit geval dan voormalig havengebied – beter kan ingezet worden in stedelijke ontwikkeling is het stadslandbouwbedrijf Uit Je Eigen Stad. Het bedrijf kweekt groenten en fruit voor groentepakketten voor de Rotterdammers en voor gebruik in het eigen restaurant. Zeker niet
alleen vanuit idealisme, want het bedrijf is succesvol en wil tonen dat grootschalige korteketen-initiatieven niet alleen in de literatuur bestaan. Én dat ze economisch leefbaar zijn. Maar daar moet je open ruimte voor hebben natuurlijk. En daar schiet er zeker in Brussel niet veel meer van over. Of we moeten een stuk ambitieuzer worden met onze groendaken.
Rotterdam: inspiratie voor Brussel? Ook in Rotterdam is DAKAKKER alvast een inspirerend voorbeeld. Op het dak van een oud kantoorgebouw ligt één van de meest grootschalige toepassingen van stadslandbouw op daken die we ooit zagen. Samen met de Hogeschool Rotterdam wordt hier met verschillende teelmethodes geëxperimenteerd. Het deed denken aan de tuin op de Albertinabibliotheek in Brussel, maar het was groter. Zo anders dat Rotterdam is dan Brussel, zo hard kan deze stad en haar bewoners ons inspireren in onze strijd voor een leefbare stad. Joost Vandenbroele - stafmedewerker BRAL contact:
[email protected] **************************************
bralvzw.be | 2013
www.imakerotterdam.nl www.uitjeeigenstad.nl 2012.iabr.nl/ www.vestiarotterdamstadswonen.nl/ Nieuwzuid.nl “Rotterdammers maken stad – Verdichten + Vergroenen = Duurzame stad”, Mediacenter Rotterdam, 2012) “Stadsvisie Rotterdam – Ruimtelijke ontwikkelingsstrategie 2030”, Gemeente Rotterdam, 2007 * BRAL bracht in februari 2013 een 2-daags bezoek aan Rotterdam met een delegatie van een 15-tal Brusselaars. Deze tekst is daar een kort verslag van.
