Boerenzwaluw Project Nederland Regioverslag Noord-Veluwe
Boerenzwaluw op slaapplaats in het riet bij Elburg. © B. v.d. Brink.
2013 Samenstelling: B. van den Brink.
BOERENZWALUW PROJECT. Regioverslag Noord-Veluwe 2013. Inleiding. In Nederland was het Euring Swallow Project een opvolging van het Boerenzwaluw Project Nederland, dat vanaf 1992 opgestart was. Vanaf 1998 werd de naam 'Boerenzwaluw Project Nederland' veranderd in "Euring Swallow Project". Het E.S.P.- project was als vervolg op het Nederlandse onderzoek voor vijf jaren gepland; het heeft in ons land gelopen van 1999 t/m 2004. Daarna is het bij verschillende ringers geleidelijk overgegaan in het RAS-project (Retrapping Adults for Survival). In 2012 is het ESP door de meeste landen afgesloten. Meestal is het overgegaan in afzonderlijke projecten in de betreffende landen en zijn het vaak RAS-projekten geworden hoewel de ringcentrale Hiddensee (voormalig Oost-Duitsland) een paar jaar geleden een nieuw boerenzwaluwproject heeft opgestart, geënt op het ESP-project. Het Vogeltrekstation wil echter het ringwerk aan boerenzwaluwen voortzetten en uitbreiden. Het uitroepen van 2011 tot “Jaar van de boerenzwaluw” is hierbij een flinke stimulans geweest. Er zijn verschillende nieuwe RAS-projecten door ringers opgestart en ook het ringen van nestjongen is uitgebreid. Dit laatste is ook een speerpunt van het VT omdat hierdoor cruciale gegevens kunnen worden verkregen over de eerste levensmaanden van de jonge boerenzwaluwen. De sterfte in deze periode is dan nl. het grootst. Hieraan gekoppeld wil VT ook het vangen van boerenzwaluwen op slaapplaatsen nieuw leven inblazen, omdat de jonge boerenzwaluwen na het uitvliegen hier teruggevangen kunnen worden en zo ook informatie opleveren. Het Vogeltrekstation heeft hiervoor de benodigde vergunningen verleend of uitgebreid zodat op langere termijn meer nestjongen en broedvogels geringd gaan worden. Op die manier krijgt men meer gegevens over dispersie en overleving. Een aantal „oude‟ ringers blijft doorgaan want hun reeks van gegevens wordt steeds waardevoller naarmate het onderzoek langer wordt voortgezet. Alle nestgegevens worden nu in het nestkaarten programma van SOVON opgenomen waardoor het jaarlijkse broedsucces, legselgrootte en overleving kunnen worden berekend. Alle eigenaren van gebouwen waarin boerenzwaluwen nestelen kunnen nog steeds de aantallen broedparen online doorgeven via www.jaarvandeboerenzwaluw.nl. Als men wil kan men ook de broedgegevens – aantal eieren, aantal geboren jongen en aantal uitgevlogen jongen – doorgeven zodat die opgenomen kunnen worden in het nestkaartensysteem van SOVON. Uiteraard heb ik dat voor al onze adressen gedaan. Een spectaculaire nieuwe ontwikkeling is in 2011 ingezet door het gebruik van geolocators. Op initiatief van Stichting Hirundo heeft Vogelbescherming Nederland in het “Jaar van de boerenzwaluw” geld beschikbaar gesteld voor de aanschaf van deze apparaatjes. Die zijn zo klein en licht dat ze ook bij boerenzwaluwen kunnen worden gebruikt. Het Vogeltrekstation heeft voor de aanvraag en speciale vergunningen gezorgd en de boerenzwaluwringers die al jaren net als ik hun boerenzwaluwen en adressen goed kennen hebben hieraan meegewerkt. Raymond Klaassen werd als bioloog voor de wetenschappelijke begeleiding en uitwerking benoemd. In 2012 zijn 10 van deze geloggerde boerenzwaluwen teruggevangen. Deze vogels hebben fantastische gegevens opgeleverd over hun reis en verblijf in Afrika. In onze regio werd 1 boerenzwaluw met geolocator teruggevangen bij Cor de Zwaan in Oldebroek. In de zomer van 2012 zijn daarna nog eens 50 boerenzwaluwen - waarvan weer 10 in deze regio - met een nieuw type logger uitgerust, nog kleiner, lichter en meer gestroomlijnd. Vogelbescherming Nederland heeft dit financieel ondersteund. Hiervan zijn er 14 teruggevangen. In ons ringgebied konden we in 2013 twee geloggerde vogels terugvangen: 1 in de schapenschuur van Gerton en Nettie Huisman te Noordeinde en opnieuw 1 bij Cor de Zwaan in Oldebroek.. Voor alle details zie het hoofdstuk over geolocators verderop in dit verslag.
Algemeen. In mijn regio Noord-Veluwe volg ik alle nesten in de dorpen Noordeinde en Kerkdorp, bij elkaar jaarlijks zo‟n 60 - 100 broedparen. Bijna alle nestjongen konden worden geringd. Buiten deze broedlocaties controleer ik op nog een aantal erven in Oldebroek en Oosterwolde eveneens alle nesten. In het najaar van 2012 is de heer Gerrit van de Streek overleden. Zijn boerderij werd verkocht en gesloopt zodat die broedlocatie is komen te vervallen. In het kader van het RAS-project (Retrapping Adults for Survival) vang ik op een aantal broedplaatsen de oudervogels om die te onderzoeken. De gegevens hiervan zijn waardevol bij het berekenen van de verspreiding van de nestjongen en de overleving van de oudervogels. Ook is er weer gevangen op de gemeenschappelijke slaapplaats in de rietvelden van de randmeren nabij Elburg. De volgende zaken worden gevolgd: het tellen van het aantal broedparen op de vaste locaties. doel: vaststellen van toe- of afname van de aantallen broedparen. het terugvangen van de broedvogels (het RAS-project), doel: overleving en plaatstrouw van oudervogels bepalen en dispersie (verspreiding) van de nestjongen in beeld krijgen, het vangen op de slaapplaatsen. doel: inzicht krijgen over de herkomst van de vogels en het opvetten (voorbereiding voor de trek). Het broedseizoen 2013. Het seizoen van 2013 kenmerkte zich door het koudste voorjaar sinds 1962. Tot begin april lag er ijs in de Nederlandse binnenwateren. Dit had echter niet veel invloed op de trekvogels uit Afrika. De boerenzwaluwen begonnen eind april met de eileg en in de loop van mei en juni hadden ze goed weer tijdens het opgroeien van de jongen. Tijdens de tweede broedsels was er hier en daar sprake van jongensterfte door de hoge temperaturen buiten. Voornamelijk broedsels die vlak onder een golfplatendak lagen hadden hier last van. In onderstaande tabel 1 zien we dat de gemiddelde legdatum van het eerste ei zelfs wat vroeger was dan in 2012. De meeste paren beginnen midden mei met de eileg. Voor de tweede broedsels is dat in de eerste helft van juli. Tabel 1. Overzicht van de gemiddelde legdatum van het eerste ei in de regio Noord-Veluwe. Gemiddelde legdatum 1e ei jaar 1e legsel 2e legsel 2005 17-mei 4-juli 2006 12-mei 4-juli 2007 12-mei 30-juni 2008 14-mei 4-juli 2009 10-mei 30-jun 2010 16-mei 2-juli 2011 12-mei 1-juli 2012 30 mei 3 juli 2013 16 mei 6 juli Op de broed-erven werd het eerste ei gelegd op 26 april bij weduwe Scholten aan de Winterdijk, waar op 27 april een tweede broedsel werd begonnen. Vervolgens werd op 28 april het eerste ei gelegd bij Driekus van de Wetering en bij fam. Van Dijk in Kerkdorp. Daarna kwamen: Rutger van de Wetering te Noordeinde op 1 mei en Cor de Zwaan te Oldebroek op 2 mei. Alle andere legsels werden daarna begonnen. In tabel 2 ziet u het gemiddelde broedsucces van de nesten in onze regio.
Tabel 2. Overzicht van het aantal uitgevlogen jongen per nest en het nestsucces in % in de regio Noord-Veluwe. Het gemiddeld aantal uitgevlogen jongen per nest wordt berekend door het programma Nestkaart van SOVON. Een succesvol nest is een legsel waar tenminste 1 jong is uitgevlogen. Het nestsucces is het percentage nesten dat tenminste 1 uitgevlogen jong produceert. Uitgevlogen nestjongen en nestsucces N.-Veluwe.
jaar 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
1e broedsels Uitgevlogen jongen per nest 4,4 4,4 4,7 4,6 4,2 4,2 4,2 4,4 4,5
2e broedsels nestsucces Uitgevlogen % jongen per nest 85,5 3,7 75,2 4 83,4 4,3 75,5 3,7 92,8 4,1 87,1 3,7 86,7 3,5 70,3 4,1 79,3 3,7
nestsucces % 79,3 69,8 81,2 79,6 91.9 77,5 76,7 69,1 82,7
Het gemiddeld aantal uitgevlogen jongen per nest is voldoende voor het op peil houden van de broedpopulatie. Het percentage succesvolle legsels is bij de eerste broedsels iets aan de lage kant maar vergeleken met 2012 goed te noemen. Het broedresultaat van de tweede legsels was prima. Dit kan sterk wisselen door de weersomstandigheden tijdens de jongenperiode zoals te zien is bij 2012. Elk jaar worden door mij alle nestgegevens ingevoerd in het nestkaartenprogramma van Sovon. Alle andere ringers doen dit ook en zo krijgt Sovon een groot bestand aan broedgegevens over de boerenzwaluw. Alle nestgegevens ingevuld op de Nestkaart van SOVON leveren een belangrijke bijdrage in het berekenen van het jaarlijkse broedsucces (zoals in tabel 2). Het aantal geringde nestjongen kan in combinatie met het RAS project een waardevolle bijdrage leveren in het bepalen van de overleving en dispersie ((verspreiding).
Tabel 3. Overzicht van het aantal broedparen op de diverse erven in Noordeinde en Kerkdorp. Aantal broedparen per erf: Noordeinde: Veldschuur Plette
Code NN
J. Plette
NR
93
A. Boeve
2 2 NA 7 NU 0 NB 0 NQ 0 NP 0 NC 1 ND 10 NS 0 NAB 0 NE 0 NF 6 NW 0 NM 3 NG 3 NH 5 NZ 0 NI 1 NV 0 NO 1 NX 0 NJ 2 NT 2 NK 0 NL 4 NAA 0
A. v. Olst
NAC
J. van Ommen J. Kroes R. v. d. Wetering J. van Oene A. Korenberg K. Stijf D. v. d. Wetering H. Flier Rietschuur Jan Veldschuur Toon Gelderse Sluis J. Dekker Sr. J. Dekker Jr. A. Bos H. Kragt H. van ‟t Goor J. v. Ommen Jr. H. Roersma H. v.d. Wetering H. van de Streek A. de Kok G. Huisman H. van Bruggen J.W. Schoonhoven
tota al
Kerkdorp Duiker Riethaere H. v. d. Werfhorst J. van Wijhe J. v.d. Meulen W. Bos J. Plender A. Bos H.J. Boeve A. van Dijk
49
94
95
96 97 98 99
2 5 1 1 0 1 0 2 6 1 0 0 5 0 5 3 1 0 1 0 1 0 0 5 0 4 0
1 6 0 1 0 1 0 2 7 0 0 0 3 1 12 2 1 0 0 1 0 1 1 6 2 4 0
2 6 0 1 0 1 0 2 4 0 0 1 3 1 17 5 0 0 0 1 0 1 1 8 3 2 0
44
52
59
0
3 1 1 1 6 4 4 2 0 0 1 1 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 7 8 10 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2 2 2 0 0 0 0 20 16 18 13 4 5 5 5 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 7 9 2 0 3 1 1 1 3 4 6 5 0 0 0 0
1 1 3 0 0 1 0 0 0 7 0 0 0 3 0 7 4 0 1 1 0 0 0 0 1 2 5 0
2 0 1 0 0 1 0 0 0 9 0 0 1 3 0 8 5 0 1 0 0 0 0 1 1 1 5 0
3
4
5
6
7
0 0 0 0 1 0 0 1 15 0 0 0 2 0 9 7 0 1 1 0 0 0 1 2 1 9 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 5 5 2 3 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 1 0 1 16 18 17 17 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 3 2 2 2 0 0 0 0 14 15 13 10 11 10 5 5 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 3 4 6 3 7 11 15 2 3 1 0 15 3 4 2 0 0 2 2 1 60 55 54 41 36 37 51 70 69 68 68
6 1 1 4 1 8 0 0 5 7
7 0 2 3 0 4 0 0 3 7
8
9 10 11 12 13
0 0 0 1 1 1 0 0 0 2 2 1 0 1 0 2 0 0 4 6 6 2 0 0 2 3 2 3 3 6 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 15 8 8 13 13 13 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 2 2 2 2 3 3 0 0 0 0 0 0 12 16 18 8 8 6 3 0 2 2 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 7 5 4 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1 0 0 1 0 19 25 34 29 18 10 1 3 4 6 3 2 3 3 2 4 5 6 0 0 1 1 1 0 2 1 2 4 2 2 69 76 88 85 64 54
code GR GA GB GI GG GC GD GE GF
93 94 95 96 97 98 99 0 1 2 3 4 5 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 2 2 6 7 5 2 2 1 0 1 1 2 2 1 1 0 0 3 4 4 3 1 1 1 3 4 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 6 5 6 8 10 10 16 19 13 10 18 24 7 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1 2 2 2 3 2 4 2 1 0 0 4 3 3 2 2 2 3 3 7 7 5 3 4 11
8 0 3 2 0 2 0 0 4 5
9 1 7 1 0 2 0 0 4 8
10 11 12 13 1 0 0 0 9 5 6 7 1 0 1 2 0 1 0 0 3 3 4 1 0 0 0 0 0 0 0 0 4 4 5 4 5 3 3 4
totaal
15 12 16 19 22 22 28 34 25 18 23 33 29 27 19 16 23 23 16 19 18
Losse adressen G. vd Streek C. de Zwaan H. Scholten L. v. Norel
code OD OZ WS
93 94 95 96 97 98 99 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 5 5 6 8 6 5 3 5 4 6 9 10 14 12 12 9 10 9 19 15 15 18 16 16 10 10 11 10 11 12
WN
11 12 3 3 14 11 13 10 6
13 0 10 8 8
Tabel 4. Het aantal broedparen van de regio Noord-Veluwe verdeeld over de dorpen:
Noordeinde Kerkdorp Totaal
Broedparen Noordeinde en Kerkdorp. 1992 93 94 95 96 97 98 99 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 52 49 44 52 58 60 56 54 41 36 37 51 70 68 68 68 69 76 98 85 15 20 16 20 27 28 22 28 34 24 17 23 33 29 27 19 16 23 23 16 67 69 60 72 85 88 78 82 75 60 54 74 103 97 95 87 85 99 121 101
12 64 19 83
13 54 18 72
Figuur 1. De onderstaande grafiek van het aantal broedparen in de regio Noord - Veluwe vertoont een scherpe daling gedurende de laatste jaren. De regressielijn toont nog wel een lichte stijging voor onze regio, maar het aantal nadert weer het begin van de telling.
aantal broedparen boerenzwaluw regio Noord-Veluwe totaal
noordeinde
kerkdorp
Lineair (totaal)
140 120 100 80 60 40 20
19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13
0
jaar
De afname die zich na 2010 heeft ingezet is helaas doorgegaan in 2013. De broedresultaten in 2012 waren niet zo goed en dat is nu terug te zien in het afgenomen aantallen boerenzwaluwen. Vergeleken met 2012 betekent dit een afname van 15,2%. Vanaf het topjaar 2010 zelfs met 40,5%! De achteruitgang in 2013 wordt voornamelijk veroorzaakt door de afname in Noordeinde. Daar zijn enkele broedplaatsen verdwenen, maar dat verklaart niet de totale afname. We hopen op een herstel in 2014.
De boerenzwaluw staat op de Rode Lijst als zijnde „gevoelig‟, m.a.w. de stand kan door veranderende omstandigheden opnieuw dalen. De toe- of afname van de zwaluwenstand is echter mede voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de overleving van de vogels. Met andere woorden: hoeveel keren er terug uit de overwinteringsgebieden? Droogte in Afrika of slecht weer onderweg (koude, langdurige regen, storm op zee, sterke tegenwind of zandstormen in de Sahara) kunnen een hoge tol eisen van vogels die dan onderweg zijn. Bijzonderheden. De oudste boerenzwaluw werd gevangen bij Driekus van de Wetering. Mannetje AJ21545 was hier als nestjong geringd op 7juni2006 en was dus 7 jaar oud. Het gekke is dat hij in die tussentijd nooit is teruggevangen. Het is best mogelijk dat hij steeds in een van de kleine stalletjes achterop het erf heeft gebroed. Daar vang ik echter niet de broedvogels en zodoende kan hij uit onze handen zijn gebleven. Er waren twee zwaluwen - ook mannetjes – die geboren waren in 2008 en nu 5 jaar oud waren. Man AJ97599 broedde in de werkplaats van A. van Dijk in Kerkdorp. Deze vogel was als nestjong geringd bij buurman HJ Boeve op 22juli2008 en heeft in 2010, 2011 en 2012 steeds in de werkplaats gebroed. De andere vijfjarige was man AR32892, die in 2013 broedde bij Cor de Zwaan in Oldebroek. Hij was als eerstejaars geringd op 16aug2008 op de slaapplaats bij Elburg. In 2012 broedde hij ook bij Cor. Op 3 juni liep ik bij Dries van Wijhe in Kerkdorp de tuin in om bij zijn zomerhuisje een nest te controleren. Een boerenzwaluw schrok van mij en vloog het tuinschuurtje binnen waar hij voor het raam bleef fladderen. Daar kon ik hem (het was een mannetje) pakken. Hij had een ring om en was als nestjong geringd op 17juni2012 bij Antje van Olst te Noordeinde.
Ringgegevens en RAS-project. Algemeen. RAS staat voor: Retrapping Adults for Survival, ofwel: Terugvangen van Volwassen dieren voor het bepalen van de Overleving, en is van oorsprong een Engels project dat op alle soorten vogels toegepast kan worden. Het RAS-project vraagt jaarlijks de gegevens van tenminste 30 broedparen, die elk jaar op dezelfde plek opnieuw gevangen moeten worden. Zo kan de jaarlijkse overleving berekend worden van deze vogels. In Nederland wordt dit ook voor andere vogelsoorten gedaan o.a. voor koolmees, pimpelmees, bonte vliegenvanger, tureluur en kievit. De onderzoekers zijn meestal mensen die zich gespecialiseerd hebben in onderzoek aan een bepaalde vogelsoort of vogelringers die daar alles van willen weten. Dat geldt natuurlijk ook voor de deelnemers van het boerenzwaluwproject. In 2013 waren er 19 boerenzwaluw RAS-projecten ingeschreven bij het Vogeltrekstation. Vanaf 2005 na de beëindiging van het ESP-project heb ik in mijn regio een RAS-project aangemeld. Hiervoor heb ik een aantal erven gekozen waar: A: genoeg paren boerenzwaluwen broeden B: ze goed te vangen zijn. Ik heb daarvoor naast vertrouwde adressen ook nieuwe erven genomen die voordien niet of vroeger in ons project waren opgenomen. Ze zijn gekozen op grond van de goede vangmogelijkheden en spreiding van de broedlocaties. Het zijn: Noordeinde: D. van de Wetering (alleen in de voorste 2 stallen worden de broedvogels gevangen), J. Dekker Jr., G. Huisman. Kerkdorp: W. Bos en A. van Dijk (hier alleen de paren die broeden in de melkstal en werkplaats). Zomerdijk: W. Fikse. Oldebroek: C. de Zwaan.
Op deze adressen broedden in 2013 tezamen 49 paren boerenzwaluwen (in 2011 nog 84), wat nog ruim voldoende is voor deelname aan het RAS-project (minimum aantal paren is 30). Tabel 5. Aantal boerenzwaluwen, geringd op de broedplaatsen. Aantal geringde boerenzwaluwen op broedplaatsen in 2013 per regio nestjong: adult: 1kj totaal: regio: N.-Veluwe 570 43 0 613 Vanwege het ontbreken van gegevens uit de andere regio‟s is alleen het resultaat uit mijn eigen gebied aangegeven. In onderstaande tabel 6 is weergegeven welk deel van de adulte (volwassen) broedvogels is gevangen en hoeveel hiervan al een ring droegen. 49 broedparen betekent 98 broedvogels. Ik heb 84 volwassen vogels gevangen, wat 85% is. Tabel 6. Aantal op de RAS-erven geringde boerenzwaluwen. Regio: aantal RAS Gevangen aantal ad. aantal ad. broedparen vogels ongeringd met ring N.-Veluwe 49 84=85% 43 41=48,8% Hieronder volgende de gegevens van alle reeds geringde boerenzwaluwen die gevangen zijn op de RAS-erven. NOORDEINDE. D. v.d. Wetering. Hier zijn alleen de vogels gevangen die in de oude grupstal en het 1e stierenhok broedden. Het betrof 6 broedparen. 8 broedvogels konden gevangen worden, waarvan er 5 waren geringd. Man, als nestjong hier geringd op 7juni2006. De oudste zwaluw van dit jaar. Is in die tussentijd nooit ergens anders gevangen. Man, in 2011 en 1012 broedvogel. Man, als nestjong geringd op 21juni2010 bij Jacky Kroes, Noordeinde. Man, als nestjong geringd op 15mei2011 bij HJ Boeve, Kerkdorp. Man, als nestjong geringd op 22juli2011 bij G. Huisman, noordeinde. J. Dekker Jr. Circa 6 broedparen. Er werden 9 broedvogels gevangen waarvan er 4 een ring droegen. Deze locatie betreft een open loopstal, waarin de zwaluwen lastiger te vangen zijn. Er worden geen nestjongen meer geringd waardoor het exacte aantal bewoonde nesten niet bepaald is. De gegevens van de geringde vogels: Man, op 18juni2011 als nestjong geringd bij J. Bos. Noordeinde. In 2012 broedvogel. Man, in 2012 broedvogel. Vrouw, 1e jaars geringd op 22aug2012 op de slaapplaats bij Elburg. G. Huisman. In 2013 was het aantal broedparen gedaald naar 10. We waren erg benieuwd of we nu geloggerde vogels zouden aantreffen. Op 5 juni vingen we de broedvogels, maar we vonden helaas geen geolocator. Op 27 juli vingen we opnieuw alle vogels in de stal en tot onze grote vreugde zat er nu een zwaluw met geolocator bij. Kennelijk was hij de eerste keer niet in de stal aanwezig.
Tijdens de tweede vangst kregen we maar liefst 6 nieuwe vogels in handen (waaronder die met de geolocator!) die we de eerste keer niet hadden aangetroffen. Wellicht zijn dit later gearriveerde vogels. Het loonde dus de moeite om een tweede keer te vangen! De bijzonderheden staan in het hoofdstuk over het geolocator onderzoek verderop in dit verslag.
Bij de fam. Huisman werden in 2013 81 nestjongen geringd, wat een gemiddelde van 8,1 jongen per paar is. Het landelijk gemiddelde ligt normaal tussen de 6 en 7 uitgevlogen jongen per broedpaar. Een uitvlieggemiddelde van ca. 7 uitgevlogen jongen per paar is ook nodig om de populatie in stand te houden. Na de minder goede jaren is dit weer een uitstekende jongenproductie. Tabel 8. Gemiddeld antal geringde jongen per jaar per broedpaar bij G. Huisman. 2013 2012 2011 2010 2009 2008 8,1 4,4 5,8 6,97 8,1 8,3 Van de 10 broedparen werden 22 broedvogels gevangen: 10 vrouwtjes en 12 mannetjes. Dat is meer dan het aantal broedparen dat aanwezig is. Dit verschil wordt veroorzaakt door een mannenoverschot waarbij rondzwervende ongepaarde mannetjes andere broedplaatsen bezoeken op zoek naar vrouwtjes. Van de gevangen vogels waren 16 zwaluwen al geringd. De gegevens ziet u hieronder. Man, in 2011 en 2012 broedvogel. Man, als nestjong geringd op 1juni2011 in deze stal. In 2012 broedvogel. Werd toen voorzien van een geolocator en op 27juli2013 teruggevangen. Man, als nestjong geringd op 6juni2011 bij D. vd Wetering, Noordeinde. Man, op 19aug2011 als e jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. In 2012 broedvogel. Man, als 1e jaars geringd op 24aug2012 op de slaapplaats bij Elburg. Man, als nestjong geringd op 5juni2012 bij buurman JW. Schoonhoven. Man, als nestjong geringd op 4juni2012 bij D.vd Wetering, Noordeinde. Op 13aug2012 gevangen en gecontroleerd op de slaapplaats bij Wilsum, Ov. Man, als nestjong in deze stal geringd op 9juni2012. Man, in 2012 broedvogel. Man, als nestjong geringd op 28juli2012 bij D. vd Wetering, Noordeinde. Vrouw, op 18aug2011 als 1e jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. In 2012 broedvogel. Vrouw, als nestjong geringd op 13juni2012 bij JW Schoonhoven, Noordeinde. Vrouw, als 1e jaars geringd op 20aug2012 op de slaapplaats bij Elburg. Vrouw, in 2012 broedvogel bij buurman JW Schoonhoven. Vrouw, in 2012 broedvogel. Vrouw, in 2012 broedvogel. KERKDORP. W. Bos. Er was nog slechts 1 broedpaar aanwezig. Beide oudervogels werden gevangen. Het wijfje was geringd: Vrouw, in 2012 hier broedvogel. A. v. Dijk. Alleen de broedvogels in de melkstal (2 paren) en de werkplaats (1 paar) zijn in het RAS-project opgenomen. 5 oudervogels werden gevangen, waarvan er 3 waren geringd. De gegevens van deze vogels zijn: Man, op 23juli08 als nestjong geringd bij HJ. Boeve, Kerkdorp. In 2010, 2011 en 2012 broedvogel. Vrouw, in 2011 en 2012 broedvogel. Vrouw, op 4sep2012 als 1e jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg.
ZOMERDIJK. W. Fikse. Op deze vroegere projectlocatie worden geen nestjongen meer geringd (tenzij toevallig op de RASvangdag). De grote open loopstal was goed geschikt voor het vangen van de broedvogels doordat de zwaluwen een beperkte doorgang moesten passeren om in de stal te komen. Tijdens een verbouwing in de stal is in 2006 de kleine doorgang verdwenen, zodat de vangkans flink is verminderd. Er broedden in 2013 in de stal circa 12 paren boerenzwaluwen. Er konden 17 broedvogels worden gevangen. Hiervan waren er 6 geringd. Man, als nestjong geringd op 19juni2012 bij G. Huisman, Noordeinde. Man, op 30juli2012 als 1e jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. Man, op 31aug2012 als 1e jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. Man, op 8aug2012 als 1e jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. Man, op 6aug2012 als 1e jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. Vrouw, op 3sep2012 als 1e jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. Man, in 2012 broedvogel. Opvallend is dat het allemaal jonge vogels zijn van het broedseizoen 2012. OLDEBROEK. G. van de Streek. De heer Van de Streek is in het najaar van 2012 overleden, waarna de boerderij is verkocht. De oude gebouwen zijn gesloopt en er wordt een nieuwe woning met schapenschuur gebouwd door de nieuwe eigenaren. Wellicht vestigen zich na 2014 hier weer nieuwe paren boerenzwaluwen. C. de Zwaan,. Deze boerderij heeft een deel en twee stallen met een lage zoldering. Dat is gunstig voor de vangkansen van de daar broedende boerenzwaluwen. In 2004 is hier voor het eerst gevangen, nadat de eigenaar had gezien dat er diverse geringde zwaluwen rondvlogen. Dit erf is daarna toegevoegd aan het RAS-project. Op deze locatie broedden in 2013 10 paren boerenzwaluwen en er vlogen 78 jongen uit. Dat is gemiddeld 7,8 per paar. Tabel 9. Gemiddeld aantal geringde nestjongen per jaar per broedpaar bij C. de Zwaan. 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 7,8 6,0 6,4 7,7 7,4 6,2 9,1 In 2012 zijn hier weer 3 mannetjes met een „rugzakje‟ op reis gestuurd. Op 5 juni werd man AR35422 met geolocator teruggevangen! In het hoofdstuk over geolocators verderop in dit verslag staan alle details. Er werden 20 broedvogels teruggevangen, waarvan er 7 geringd waren. De gegevens van de geringde boerenzwaluwen volgen hieronder. Man, in 2009, 2011 en 2012 broedvogel. Deze vogel was in 2012 voorzien van een geolocator en op 5juni2013 vingen we hem terug in de stal van Cor. De bijzonderheden staan in het hoofdstuk over de geolocators verderop in dit verslag. Vrouw, in 2012 broedvogel. Vrouw, in 2012 broedvogel. Man, op 14sep2012 als man overjarig geringd op de slaapplaats bij Elburg. e Vrouw, op 7aug2012 als 1 jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg en daar nog eens gevangen op 5sep2012.man, als 1e jaars geringd op 16aug2008 op de slaapplaats bij Elburg. In 2012 broedvogel. e Man, op 22aug2012 als 1 jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg.
Vrouw, in 2012 broedvogel.
Om te pogen meer zwaluwen met geolocators in handen te krijgen heb ik bij de buren van fam. Huisman te Noordeinde ook geprobeerd zoveel mogelijk broedvogels te vangen. Soms verkassen mannetjeszwaluwen naar een ander adres als daar een vrouwtje beschikbaar is. Bij JW Schoonhoven (5 broedparen) kon ik 8 boerenzwaluwen vangen. Helaas geen vogels met geolocators maar wel twee met ringen: Man, als nestjong geringd op 28juli2009 bij buurman H. van Bruggen. e Man op 24aug2012 als 1 jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. Bij buurman v. Bruggen / Smeenge (2 broedparen) ving ik 3 vogels. Een mannetje dat zich niet liet vangen maar wel goed liet bekijken met de kijker was ongeringd. De andere vogels waren wel geringd: Man, als nestjong geringd op 5juni2009 bij G. Huisman. In 2011 en 2012 was hij broedvogel bij Huisman. Deze vogel was dus verhuisd naar de buren, maar was helaas geen geloggerde vogel. e Vrouw, als 1 jaars geringd op 2aug2011 op de slaapplaats bij Elburg. Op 23aug2012 daar nog eens teruggevangen. e Vrouw, op 11aug2011 als 1 jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. Op alle andere broedlocaties zijn geen oudervogels gevangen. Wel zijn er nestjongen geringd op meerdere locaties buiten het project. Dat gebeurt soms op losse adressen, en systematisch bij L. van Norel (8 broedparen) en fam. Scholten. Beide locaties zijn gelegen aan de Winterdijk te Oosterwolde. Bij fam. Scholten broedden 8 paren en vlogen in 2013 58 jongen uit. Dat is een gemiddelde van 7,2 jongen per broedpaar. Bij buurman L. van Norel broedden ook 8 paren. In 2013 is daar voor het eerst alles systematisch gecontroleerd. Voorheen werden wel alle nestjongen geringd. Tabel 10. Aantal broedparen en broedsucces bij wed. Scholten en L. van Norel. 2013 2012 2011 2010 Scholten 8 = 7,2 p.p. 10 = 8,8 p.p. 13 = 7,5 p.p. 12 = 7,8 p.p. Van Norel 8 = 6,8 p.p. Terugmeldingen van als nestjong geringde boerenzwaluwen. Er werden geen als nestjong geringde boerenzwaluwen teruggemeld op meer dan 10 km. afstand van hun geboorteplaats. Wel werden nestjongen teruggevangen op de slaapplaatsen bij Elburg en Wilsum .
Vindt u op uw erf zwaluwen met ringen, vergeet u dan niet het nummer te noteren (als de vogel nog leeft) of het ringetje te bewaren? U kunt me altijd bellen: 06 49654954.
Slaapplaatsen. Algemeen. Boerenzwaluwen bezoeken na het broeden of uitvliegen diverse slaapplaatsen in de wijde omgeving. Bij voorkeur gebruiken ze daar rietvelden voor. Soms zijn dit plekken waar enkele honderden vogels slapen, soms komen er aan het eind van de zomer duizenden vogels overnachten. In de nazomer bezoeken zwervende vogels uit een groot deel van Nederland zo'n slaapplaats, getuige de diverse vangsten van elders geringde zwaluwen. In onze omgeving zijn er slaapplaatsen bij Elburg, en het Zwarte Meer (Kampereiland). Ook zijn er slaapplaatsen aan het Zwartewater bij Hasselt (Veldiger Buitenlanden) en langs de IJssel bij Wilsum (Scherenwelle). Dit zijn echter meestal wat kleinere slaapplaatsen. Ook bij Nijmegen in de Ooypolder langs de Waal bevindt zich een slaapplaats, de Ooyse Graaf, waar zwaluwen gevangen worden en aan het Gooimeer bij Naarden. In het oosten van ons land zijn soms tijdelijke slaapplaatsen in maïsakkers. In de uitgestrekte rietvelden van de Oostvaardersplassen overnachten ook grote aantallen boerenzwaluwen. Dit gebied is echter moeilijk toegankelijk en een overzicht ontbreekt. Wel worden aan de Oostvaardersdijk ‟s avonds boerenzwaluwen gevangen die daar in de buurt slapen. De slaapplaats langs de Randmeren rond Elburg en in de Oostvaardersplassen behoren waarschijnlijk tot de grootste van Nederland, hoewel de aantallen overnachtende vogels de laatste jaren afnemen. Aan de hand van de ringvangsten kan men vaststellen dat zwaluwen uit het gehele gebied ten noorden van de Maas in de nazomer wel eens gebruik maken van deze slaapplaatsen. Na beëindiging van het Euring Swallow Project waarvan het vangen en ringen van boerenzwaluwen op slaapplaatsen onderdeel was, is het Vogeltrekstation begonnen om dit in Nederland opnieuw vorm te geven. De gegevens kunnen van belang zijn voor het analyseren van de overleving van nestjongen tussen het uitvliegen en het terugvangen op slaapplaatsen. Hervangsten van adulten op slaapplaatsen kunnen helpen bij het bepalen van de overleving van RAS-vogels. Slaapplaats Elburg. De boerenzwaluwen kiezen elk jaar rond Elburg een slaapplaats in het riet langs het Veluwemeer of Drontermeer. Soms zitten ze jarenlang op dezelfde plaats, soms verhuizen ze zomaar naar een andere plek. Het beeld van de slaapplaats te Elburg is jaarlijks ongeveer hetzelfde. Eind juni - begin juli ontstaat een bescheiden slaapplaats die allengs groter wordt naarmate er meer jonge zwaluwen van eerste broedsels uitvliegen. Ook de oudervogels komen dan naar de slaapplaats. Omstreeks de tweede helft van augustus zijn de hoogste aantallen overnachtende zwaluwen aanwezig. Na half september verminderen de aantallen snel en begin oktober zijn de zwaluwen naar Afrika vertrokken. De vaste ringers te Elburg zijn Kees Terpstra, Benno v.d. Hoek, Jan Klein en Bennie v.d. Brink. In Elburg bestond de groep van overnachtende boerenzwaluwen in 2013 uit maximaal 10.000 vogels. Het slaapgedrag van de boerenzwaluwen was nogal wisselvallig. In juli zaten ze bij het eiland Eekt in het Drontermeer. Van daar verhuisden ze begin augustus naar het rietveld bij de waterzuivering waarna het grootste aantal verdween. Er bleven wat kleine groepjes over die hier en daar sliepen. Waarschijnlijk is een grote groep vertrokken naar een andere slaapplaats.
Eind augustus ontdekten we weer een vrij kleine slaapplaats van maximaal 1000 zwaluwen in de rietkraag van het Veluwemeer bij Oude Bijssel, Doornspijk. Na 12 september waren die ook vertrokken. Daardoor zijn de gevangen aantallen op de slaapplaats opnieuw aan de lage kant. Tabel 11. Overzicht van geringde boerenzwaluwen op de slaapplaats bij Elburg in 2013. slaapplaats: Elburg
>1kj 1kj totaal onger onger 177
2056
2233
hervang sten 72
Tabel 12. Geringde aantallen boerenzwaluwen op de slaapplaats bij Elburg vanaf 1998. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 3227 7147 5927 6474 10210 9665 7839 4590 5427 7701 5847 5047 5359 3211 2692 2233 De afstand van de broedplaatsen in Noordeinde of Kerkdorp naar de slaapplaats te Elburg bedraagt hemelsbreed maximaal 9 km. Bijna alle boerenzwaluwen uit de regio en ook daarbuiten gebruiken deze slaapplaats om te overnachten. Zodoende vangen we regelmatig door onszelf geringde nestjongen terug en een deel van de broedvogels. We vangen ook boerenzwaluwen terug die we in voorgaande jaren op de slaapplaats hebben geringd. Dat zijn de „eigen terugmeldingen‟. Deze blijven in ons eigen archief en worden niet in het verslag vermeld tenzij er iets bijzonders is. Elk jaar zijn er wel uitwisselingen van boerenzwaluwen die op hun zwerftochten andere slaapplaatsen aandoen. Door de lage aantallen in 2013 (ook van de slaapplaatsen Zwartemeer en Wilsum) zijn er niet veel hervangsten: 1 van het Zwartemeer (onderlinge afstand 20 km) en 2 van Wilsum (13 km). Hieronder volgen de terugmeldingen op en van de slaapplaats te Elburg. De meldingen zijn van Kees Terpstra en mezelf en zijn allemaal boerenzwaluwen, geringd of gevangen op de slaapplaats bij Elburg. Meldingen van zwaluwen geringd op de slaapplaats bij Elburg die elders in Nederland zijn teruggevonden. Deze terugmeldingen zeggen iets over de plaatsen waar de jonge zwaluwen in het volgend jaar zijn gaan broeden. Het zegt meteen iets over de mogelijke herkomst van de vogels, omdat we weten dat ze veelal hun geboortegebied weer opzoeken om te broeden. In 2013 slechts 2: Geringd op 2sep1989 als 1e jaars. Op 9mei1990 dood gevonden in schuur te Roodhuis, Friesland. Afstand 69 km. Deze verlate melding kwam binnen op 28mei2013 en het ringetje heeft waarschijnlijk jarenlang in een doosje gelegen voordat ringer Jan de Jong uit Joure het aan de vergetelheid ontrukte. Geringd op 26aug2011 als 1e jaars. Op 23aug2013 gecontroleerd te Hoogkerk, Gr. Afstand 94 km. Elk jaar vangen we ook boerenzwaluwen, die buiten de regio zijn geringd en in het riet bij Elburg werden gevangen. Ook deze meldingen zijn meestal afkomstig van de broedplaatsen. Geringd als nestjong op 15juni2013 te Teuge Gld. Op 6aug2013 gecontroleerd op de slaapplaats. Afstand 29 km. Geringd als nestjong op 5juli2013 te Zeewolde. Op 11sep2013 gecontroleerd op de slaapplaats. Afstand 33 km.
We ontvingen slechts een paar meldingen uit het buitenland van een zwaluw die op de slaapplaats was geringd. Geringd op 13aug2010 als 1e jaars. Op 28sep2012 gecontroleerd door ringers te Oosthoven, België. Afstand 137 km. Geringd op 22aug2012 als 1e jaars. Op 4sep2012 gecontroleerd te Oosthoven, België. Afstand 139 km. Geringd op 29aug2012 als 1e jaars. Op 6sep2012 gecontroleerd te Genk, België. Afstand 171 km.
Voor verdere informatie (ook uit Afrika) kan men terecht op www.boerenzwaluw.nl Benno van de Hoek is de webmaster en beheert de website. Samen proberen we er een prachtige website van te maken met veel informatie, foto‟s, kaartjes en gegevens. Alle eigenaren die weer hun toestemming gaven voor het betreden van erf, schuren en stallen wil ik zeer hartelijk bedanken voor hun medewerking. Bennie van den Brink.
Sperrende jonge boerenzwaluwen bij J. Bos, Noordeinde.
