Jaarverslag 2011
VOORWOORD INHOUDSOPGAVE Voorwoord
Directeur/bestuurder
3
Voorwoord
Raad van Toezicht
4
I
Bezoekers
5
II
Collectie
6
III
Tentoonstellingen
10
IV
Evenementen
18
V
Educatie
23
VI
Marketing en PR
25
VII
Onderhoud gebouw
28
VIII
Samenwerking
29
IX
Faciliteiten
32
X
Organisatie
34
Bijlage 1 Wijzigingen in de collectie 2011
2
VOORWOORD
9 januari 2012
Voorwoord van de directeur Museum Gouda heeft in 2011 ongelooflijk veel media aandacht getrokken. De veiling van The schoolboys was publicitair een voltreffer. Het museum dreigde zelfs uit de museumverenging gezet te worden, omdat de collega´s gepasseerd waren. Uiteindelijk werd de soep niet zo heet gegeten. Op de beslissende vergadering van de Nederlandse Museumvereniging was 87% van de uitgebrachte stemmen tegen uitzetting. Museum Gouda staat nu op de kaart als een ondernemend, eigenwijs stadsmuseum. Citaat museum Scryption: ”Hadden wij maar op tijd een deel van de collectie verkocht, dan hadden we een faillissement kunnen voorkomen”. (Museum Scryption is nu gesloten en verkoopt de 200 typemachines van W.F. Hermans). De opening door Hare Majesteit Koningin Beatrix van de tentoonstelling Schetsen van Schoonheid was een ander hoogtepunt in 2012. Schetsen van Schoonheid is alom in de pers en door bezoekers positief ontvangen. ”Goddelijk krijt” kopte de Volkskrant. Uit dit jaarverslag blijkt dat er in Museum Gouda voor en achter de schermen in 2011 veel meer is gebeurd dan een opzienbarende veiling en een ontvangst van de Koningin. Staf en vrijwilligers van Museum Gouda hebben de storm in 2011 voorbeeldig doorstaan. Mijn grote dank. Gerard de Kleijn Directeur/bestuurder p.s. Later dit jaar verschijnt het financiële jaarverslag over 2011.
3
Voorwoord van de Raad van Toezicht De Raad van Toezicht kwam in 2011 viermaal bijeen. Daarnaast was er regelmatig bilateraal contact tussen de voorzitter en de bestuurder en acteerde de voorzitter in het overleg met de Nederlandse Museumvereniging. De Raad van Toezicht nam afscheid van het lid Charlotte van Rappard en verwelkomde in 2011 als leden: Ton Planken en Geeta Bruin. Op 6 december 2011 heeft de Raad van Toezicht het eigen functioneren geëvalueerd. Conform de statuten is een rooster van aftreden vastgesteld. De belangrijkste onderwerpen voor bespreking in 2011 waren voor de Raad van Toezicht: • De start van het nieuwe beleid, neergelegd in het Meerjarenplan 20112015. • De sanering van de bestaande schulden. • De aangekondigde extra bezuinigingen. • Het herstel van de voorheen verstoorde relatie met het gemeentebestuur. Daarbij had de Raad van Toezicht in het bijzonder aandacht voor drie heikele punten: • Het voorgenomen ontslag voor vier werknemers. Dit ontslag werd voorzien in het in december 2010 vastgestelde Meerjarenplan. De Raad achtte het ontslag onvermijdelijk gezien de gemeentelijke bezuinigingen. Het ontslag zal worden geëffectueerd in 2012. • De afstoting van de Moriaan. Ook de afstoting van de Moriaan werd al voorzien in het Meerjarenplan. Op 13 december 2011 is de Moriaan volgens afspraak opgeleverd aan de gemeente. • Het besluit tot veiling van ‘The Schoolboys’. Hoewel met de nodige aarzelingen, kon de meerderheid van de Raad zich verenigen met het gentleman agreement met het gemeentebestuur, waarvan de verkoop van The Schoolboys onderdeel uitmaakte. De Raad van Toezicht achtte het voortbestaan van Museum Gouda zo belangrijk, dat een eenmalige afwijking van de LAMO te rechtvaardigen was; te meer daar The Schoolboys niet past in de uitgezette koers van Museum Gouda. De Raad van Toezicht constateert dat Museum Gouda in 2011 de stresstest met glans heeft doorstaan. Het is een klein wonder dat in deze situatie de alom geprezen tentoonstelling Schetsen van Schoonheid is geproduceerd, waarvoor hulde aan het gehele team van Museum Gouda. De Raad van Toezicht heeft grote waardering uitgesproken voor de doortastendheid waarmee de directeur in 2011 gehandeld heeft en het museum uit de gevarenzone heeft geloodst. Ook dankt de Raad van Toezicht alle medewerkers, vrijwilligers, vrienden, gildeleden en het gemeentebestuur inclusief ambtelijke ondersteuning voor de gezamenlijke inzet ten gunste van Museum Gouda. Jan Laan Voorzitter Raad van Toezicht
4
I
BEZOEKERS
In 2011 heeft Museum Gouda 29.620 bezoekers ontvangen. Vergeleken met 2010 is het een vermeerdering van bijna 3.600 bezoekers. De vermeerdering van het aantal bezoekers is opmerkelijk als men in ogenschouw neemt, dat het Nationaal Farmaceutisch Museum per 1 september 2011 is gesloten en in de periode daarvoor alleen in het weekend open is geweest. Dankzij de tentoonstelling Schetsen van Schoonheid hebben we in de maand december een recordaantal van 5.637 bezoekers mogen ontvangen. Ook de actie “vrij toegang voor Gouwenaars” tot 22 november was een succes: meer dan 2.150 Gouwenaars maakten er gebruik van. De opmerkelijkste verschillen in 2011 ten opzichte van 2010 zijn: • Het aantal betalende bezoekers is met 20% gestegen tot ruim 4.200 bezoekers • Het aantal bezoekers met een Museumkaart is met 73% gestegen tot ruim 10.000 bezoekers. Dit betekent dat ruim 34% van onze bezoekers in het bezit is van een museumkaart. • Het aantal jongeren tot 18 jaar is gelijk gebleven, alleen het schoolbezoek laat een daling zien van 700 scholieren.
Vrij toegang Tien maanden lang was Museum Gouda in 2011 vrij toegankelijk voor Gouwenaars. Op vertoon van een in Gouda afgegeven paspoort of ID document, konden inwoners van Gouda gratis naar binnen. We verwelkomden op deze wijze 2.150 bezoekers. De gedachte achter deze campagne was om Gouwenaars hun eigen stadsmuseum te laten ontdekken, de drempel te verlagen, goodwill te kweken. Onbekend maakt onbemind. De analyse was immers dat het museum vervreemd was geraakt van de eigen omgeving. Tientallen inwoners kwamen voor het eerst van hun leven in hun eigen museum. Onze stellige indruk is dat de goodwill voor Museum Gouda in de stad is toegenomen het afgelopen jaar, overigens niet alleen vanwege de campagne “vrij toegang”. Museum Gouda overweegt de komende jaren deze campagne te herhalen, maar dan voor inwoners uit de regio. Ook voor inwoners uit Waddinxveen is Museum Gouda immers het “eigen” museum.
5
II
COLLECTIE
Aanwinsten Op 24 mei heeft Museum Gouda het schilderij ‘Polderlandschap met molen nabij Noorden’ van J.H. Weissenbruch aangekocht op een veiling van Christie's Amsterdam. Het schilderij gaat deel uitmaken van de collectie Haagse school en school van Barbizon van het museum, dat voor het grootste deel wordt gevormd door de collectie Arntzenius. Deze aankoop is mogelijk gemaakt dankzij een legaat van mevrouw Van der Bilt-Ptasnik. In september heeft Museum Gouda een collectie plateel van Kunstaardewerkfabriek Regina aangekocht van de heer en mevrouw Jongebreur uit Moordrecht. De voorwerpen vormen een mooie aanvulling op de stukken van Regina die het museum al in haar collectie heeft. Een deel van de stukken zal te zien zijn op de tentoonstelling over deze fabriek, die gepland is in 2012. In oktober heeft Museum Gouda een collectie grafiek geschonken gekregen van de Goudse kunstenaar Henc van Maarseveen. De kunstenaar schonk de 35 werken naar aanleiding van de tentoonstelling ‘HENC’, een retrospectief van grafiek van Van Maarseveen uit de periode 1957-2010. In november heeft het museum een grote hoeveelheid voorwerpen geschonken gekregen afkomstig uit de voormalige Kunstaardewerkfabriek Unicum van Leo Sibbes aan de Vest te Gouda. De schenking omvat vaasjes (geglazuurd en halffabrikaten), gipsen mallen en moedermallen, glazuurproeven, tekeningen en gereedschap. Bij elkaar illustreren de voorwerpen hoe aardewerk geproduceerd wordt. De voorwerpen moeten nog worden geïnventariseerd. Registratie Door de grote hoeveelheid werkzaamheden rondom de tentoonstellingen (verpakken, transport, bruiklenen etc) is er in 2011 weinig tijd geweest voor de reguliere werkzaamheden (registratie van aanwinsten en bruiklenen) of het weg werken van achterstanden in de registratie. In het kader van het ontzamelen is er wel gewerkt aan de achterstanden in de herkomstregistratie van de deelcollecties hedendaagse kunst en speelgoed. Behoud Als gevolg van de door de Gemeente Gouda opgelegde bezuinigingen gaat de deelname van Museum Gouda aan het gezamenlijke depot met het Streekarchief Midden-Holland en Streekarchief Rijnlands Midden niet door. De depotproblematiek van het museum is echter nog niet opgelost. Adviesbureau LAgroup heeft voor Museum Gouda onderzoek gedaan naar alternatieve oplossingen binnen het bestaande gebouw. Twee ruimtes op de eerste verdieping zullen in 2012 opgebouwd worden tot een open depot voor de collectie plateel. In 2013 is de verbouwing van de Gasthuiszaal op de begane grond gepland. In deze zaal wordt een schatkamer ingericht waarin een permanente expositie zal worden gecombineerd met een open depot.
6
Museum Gouda is in 2011 doorgegaan met de passieve conservering van de collectie ‘werk op papier’: prenten van zeehelden zijn in een passe-partout van zuurvrij museumkarton gezet. Prenten van D.J. van Vreumingen, Groenewegen en Rins Heidema werden ingelijst. Ook het werk dat de Goudse kunstenaar Henc van Maarseveen in 2011 aan Museum Gouda heeft geschonken is in passepartout gezet en ingelijst voor expositie. Ontzamelen Ook in 2011 is Museum Gouda doorgegaan met het aanscherpen van de collectie. In de zomer was de collectie speelgoed en de kermis voor het laatst te zien voor de bezoekers, waarna de collectie speelgoed in zijn geheel is overgedragen aan het Speelgoedmuseum in Deventer. Als blijk van waardering kreeg Museum Gouda een schilderij van Daubigny in langdurig bruikleen voor de collectie Haagse school en school van Barbizon. De miniatuurkermis is overgedragen aan Museum het Markiezenhof in Bergen op Zoom. Het afgelopen jaar is het museum ook begonnen met de voorbereidingen van het ontzamelen van de collectie hedendaagse kunst. Er is gewerkt aan een deelcollectieplan en de herkomstgegevens van deze collectie zijn zo veel mogelijk aangevuld. De al eerder ontzamelde kunstwerken die het museum in het verleden via de Beeldende Kunst Regeling heeft verworven, zijn verwijderd uit de collectiedatabase. Twee series foto’s van Martin Droog en Yoke Matze zijn in eigendom overgedragen aan het Streekarchief Midden-Holland. Het archief kan de foto’s onder betere condities bewaren en de foto’s zijn nu toegankelijk voor een breder publiek. Als gevolg van de gemeentelijke bezuinigingen heeft Museum Gouda de samenwerking opgezegd met de Stichting Nationaal Farmaceutisch Museum. Het pand de Moriaan is leeggehaald en het gebouw is overgedragen aan de Gemeente Gouda. Het merendeel van de collectie van het Nationaal Farmaceutisch Museum bestond uit bruiklenen, deze zijn terug gegeven aan de verschillende bruikleengevers. Een aantal schenkingen zijn overgedragen aan de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter Bevordering van de Pharmacie (KNMP). Veilen van ‘The Schoolboys’ Het besluit van Museum Gouda om ‘The Schoolboys’ van Marlene Dumas te veilen heeft in 2011 enorm veel publiciteit meegebracht. Van heel positief (NRC 7 juli “ Wij zijn een dapper, klein museum”), tot heel negatief (Volkskrant 2 september “Dumas is ontzet over stiekeme veiling door Gouds museum“). Publicisten hebben zich met verve in de strijd gemengd (Volkskrant 22 oktober: “Zo erg is dat ontzamelen niet“, door Gerard Marlet). De naamsbekendheid van Museum Gouda is door deze lawine aan publiciteit fors toegenomen. Het museum wordt plots in een adem genoemd met: • •
Het voornemen van de gemeente Hilversum in 1987 om een Mondriaan te verkopen (Compositie met Twee Lijnen). Het voornemen van Rudi Fuchs om enkele Picasso’s te verkopen,1990. 7
• • •
Het voornemen van Chris Dercon (Boijmans van Beuningen) om een Rothko te verkopen (1999). De verkoop door het Haags Gemeentemuseum van een Masjkov in 2005 (3.3 miljoen). Het voornemen van het Wereldmuseum in Rotterdam om de Afrika collectie af te stoten.
Ondanks de heftige kritiek op het besluit tot veiling, vooral van de zijde van de grote kunstmusea, besloot de Algemene Ledenvergadering van de NMV toch op 28 november 2011, om Museum Gouda niet te royeren (87% van de uitgebrachte stemmen). Het bestuur van de NMV heeft op zich genomen met een voorstel te komen de LAMO te verduidelijken en waar nodig aan te scherpen. Gemeentebestuur van Gouda en Museum Gouda zijn overeengekomen de LAMO te blijven volgen en in het vervolg de opbrengst van een eventuele verkoop voor 100% te bestemmen voor restauratie en uitbreiding van de collectie. Eind 2011 staat Museum Gouda er beter voor dan eind 2010: • • • • •
Museum Gouda blijft op de locatie Catharina Gasthuis gevestigd. Goodwill in de stad voor het museum is toegenomen. De schulden zijn afgeboekt. Het legaat Ptasnik is geactiveerd en omgezet in de aankoop van J.H.Weissenbruch: Landarbeiders bij een molen in een Hollandse polder. Het altaarstuk van M.Claesz kan worden gerestaureerd door SRAL.
Veiligheid Door tijdgebrek is het ontruimingsplan voor de collectie nog niet bijgewerkt. Wel is het calamiteitenplan bijgewerkt waar dat nodig was. In mei 2011 heeft AON Risk Solutions een inspectie voor de verzekeraars van de collectie uitgevoerd. Naast de rapportage voor de verzekeraars heeft dit ook geresulteerd in een aanbevelingenrapport met verbeterpunten voor Museum Gouda. Vrijwilligers Vrijwilligster Hélène Frederiks werkte in 2011 aan de beschrijvingen van prenten in het collectieregistratiesysteem Adlib. Vrijwilligster Barbara Walraven heeft in 2011 verder gewerkt aan het invoeren van gegevens over de collectie Gouds Plateel in Adlib. Ook heeft zij diverse andere werkzaamheden verricht met betrekking tot het Gouds Plateel, waaronder het hernoemen van digitale afbeeldingen van decorkaarten, werkzaamheden voor het digitale dossier over Gouds Plateel op Goudanet. Vrijwilliger Dick Bode is afgelopen jaar verder gegaan met het archiefonderzoek naar de mobiliteit van plateelschilders. Vrijwilliger Gail Tetteroo is net als in voorgaande jaren werkzaam in de bibliotheek van het museum. In het najaar van 2011 is besloten dat de bibliotheek niet meer toegankelijk is voor publiek. De ruimte waarin de bibliotheek zich bevindt, zal in 2012 worden omgebouwd tot een open depot voor de collectie Gouds Plateel. Gail is in november samen met vrijwilliger Frits Muller begonnen met het uitzoeken van de boeken.
8
Naast zijn werkzaamheden rond de ontmanteling van de bibliotheek, heeft Frits Muller ook gefotografeerd voor het museum. Als huisfotograaf legde hij verschillende tentoonstellingen en activiteiten vast. De inventarisboeken, waarin sinds de oprichting van het museum in 1874 de aanwinsten zijn bijgehouden, vormen een belangrijke bron van informatie over de herkomst van de collectie. Leo Wartenbergh en Louis Niks hebben naast hun vrijwilligerswerk voor de museumwinkel, in 2011 de digitalisering van inventarisboek 4 afgerond. Vrijwilliger Arie Thijs de Rek heeft in 2011 de digitalisering van inventarisboek 5 afgerond. Hiermee zijn de inventarisboeken van de periode 1976 tot heden digitaal te raadplegen. Arie Thijs is inmiddels ook een flink eind gevorderd met het overtypen van inventarisboek 3 (periode 19571976), waarin de handschriften steeds lastiger leesbaar worden. Cees de Jong heeft naast zijn werkzaamheden voor de Technische Dienst ook de depotruimtes van het museum schoongehouden, daarbij geholpen door vrijwilligers Alex van Kwawegen en Adrie Terlouw. Paul Daelmans heeft, naast zijn werkzaamheden voor de Technische Dienst, het afgelopen jaar ook bijgedragen aan de conservering van diverse collectieonderdelen, waaronder het onderhoud van de straf- en martelwerktuigen en het behandelen van stoelen met ledervet. Voor de herinrichting van de Regentenkamer met religieuze kunst en kunstnijverheid heeft Paul alle zilveren en koperen voorwerpen gepoetst. Goudanet Al sinds 2004 werken de Openbare Bibliotheek Gouda, het Streekarchief MiddenHolland en Museum Gouda (BAM) samen aan Goudanet. Dit is de digitale toegangspoort tot cultuurhistorisch Gouda. Door middel van een zoekmachine kan in de catalogi van deze drie instellingen worden gezocht. Ook wordt in zogenaamde ‘digitale dossiers’ contextuele informatie gegeven over verschillende lokale thema’s. Kennis wordt verzameld en gedeeld, niet alleen door de deelnemende instellingen, maar ook door vele vrijwilligers en bezoekers van www.goudanet.nl. Museum Gouda beheert het digitale dossier over Gouds Plateel, waarin onder andere verhalen van oud-medewerkers van de plateelindustrie te vinden zijn. Hebbes! Museum Gouda wil zoveel mogelijk mensen laten kennismaken en genieten van zijn collectie en de beschikbare kennis hierover delen met het publiek. In de vaste presentatie en de wisselende tentoonstellingen is immers maar een deel van de collectie zichtbaar. Daarom is het museum in 2008 gestart met het digitaliseringproject Hebbes! Doelstelling van dit project is naast een grotere toegankelijkheid van de collectie, ook een eerste verkenning van digitalisering in 3D. Vanwege de hoge kosten zal de digitalisering in 3D niet verder worden doorgevoerd. De publiekspresentatie van het digitaliseringproject Hebbes! is sinds het voorjaar van 2010 geopend voor bezoekers. Het koppelen van de digitale afbeeldingen aan het collectieregistratiesysteem van het museum is nog niet gebeurd. Ook de publieksversie van de database van Museum Gouda is nog niet gereed. Wanneer de foto’s zijn gekoppeld aan deze database zal deze ook beschikbaar komen voor het publiek via de website van het museum en via Goudanet.
9
III
TENTOONSTELLINGEN
Collectie Spijker 12 december 2010 t/m 3 april 2011 In een periode dat er nog maar weinig belangstelling bestond voor de Jugendstil, begonnen Toos en Willem Spijker zo’n 35 jaar geleden met het verzamelen van Nederlands sieraardewerk, geproduceerd door de vele plateelbakkerijen die Nederland eens rijk was. Samen met meer recente aanwinsten van vooral hedendaagse keramiek beslaat de verzameling Spijker op dat moment meer dan 1.000 stuks. Van 12 december 2010 t/m 3 april 2011 was in Museum Gouda een selectie van zo’n 500 stuks uit deze ‘Collectie Spijker’ te zien. De tentoonstelling werd mede mogelijk gemaakt door Veilinghuis Van Spengen, Hilversum, die belangeloos vitrines ter beschikking stelde voor de expositie van de hedendaagse keramisten in de Grachtenzaal. Tentoongesteld (Kunst geïnspireerd op gedichten van Leo Vroman) 7 februari t/m 10 april 2011 Voor de tentoonstelling ‘Tentoongesteld’ hadden zich zeven kunstenaars genesteld in de collectie van Museum Gouda. Hierbij hebben ze zich laten inspireren door het werk van Leo Vroman (Gouda 1915). Vroman had speciaal voor deze expositie het gedicht ‘Tentoongesteld’ geschreven. Daarnaast wees curator Pier Pennings alle deelnemende kunstenaars een gedicht toe ‘op hun lijf geschreven’. De tentoonstelling was te zien op de begane grond van Museum Gouda tot en met 10 april 2011, Vromans 96-ste verjaardag. ´Tentoongesteld´ Grond voor de goden, Mond voor de doden, Zo wil ik wezen, Nergens te zoeken, Overal te vinden, licht voor de blinde Zonder te lezen Onder mijn boeken Als onder vrienden Verdeeld Niet meer te herstellen Uit sloffen, natte badhanddoeken, Kladschrift en losse vellen Vervlekkend en vergelend Kaft en taal antiek gekromd Of zeg maar zo zuur als verslikte wijn En op den duur verdomd vervelend, zo zal ik zijn.
10
Het oeuvre van Vroman, dit gedicht was inspiratiebron, geen leiband. Er ontstond géén literaire parafrase, maar beeldende kunst die gegroeid was op de bodem van het museum met de poëzie van Vroman als mest. De deelnemers kozen in het museum hun eigen plek(ken), waarvoor ze specifiek werk maken. Pennings selecteerde de kunstenaars vanwege hun artistieke verwantschap met Vromans poëzie. Hij geeft ook zijn jeugdherinneringen en het familiearchief een plaats, waarin Vroman als verre vriend van de familie een rol speelt. Een bijzondere combinatie, waarin herinnering verschuift naar affiniteit. Eindexamenwerk CKV van Coornhert Gymnasium Gouda 21 maart t/m/ 10 april 2011 27 leerlingen van het eindexamenjaar 2011 CKV (Culturele en Kunstzinnige Vorming) van het Goudse Coornhert Gymnasium, toonden op verschillende plekken in het museum hun werk. De kunstwerken waren heel verschillend van aard en techniek, maar hadden allemaal als thema ‘cultuur versus natuur’. Bij het ene werk was dat thema duidelijker dan bij andere werken. Voor het vierde achtereenvolgende jaar vond deze tentoonstelling plaats, een mooie samenwerking tussen Museum Gouda en het Coornhert Gymnasium. Gouds water: ‘Dwalen over Goudse grachten. Een serie etsen van Rins Heidema’ 16 april t/m 28 augustus 2011 Serie van tien handgedrukte etsen met de titel ‘De Goudse grachten’. Als toelichting bij deze etsen verscheen in 1985 het boekje 'Dwalen over de Goudse grachten’. Gouds water: ‘Schepen in soorten en maten. 18de-eeuwse scheepsprenten van Gerrit Groenewegen’ 16 april t/m 28 augustus 2011 Selectie van circa 30 prenten uit de serie ‘Verscheidene soorten van Hollandse vaartuigen’, met kopergravures van zeeschepen, binnenschepen en vissersvaartuigen. Gebakken beesten enzo 17 april t/m 26 juni 2011 Aanleiding voor deze expositie vormde de publicatie ‘Goudse Plastieken’ van Johan Karelse. Een representatieve selectie uit de ruim 2.200 verschillende plastieken en uitvoeringen die in dit langverwachte boek zijn afgebeeld, liet op deze tentoonstelling niet alleen de enorme diversiteit zien maar tevens de kwaliteit die de Goudse aardewerkindustrie in de 20ste eeuw ook op dit terrein heeft voortgebracht.
11
De tentoonstelling werd geopend door Frans Leidelmeijer, expert op het gebied van de toegepaste kunst en vormgeving uit de periode 1890 tot heden, en bekend van het tvprogramma ‘Tussen Kunst & Kitsch’. Plastieken, dat wil zeggen in gietklei gegoten beeldjes, meestal geglazuurd, soms ook polychroom gedecoreerd, vormen een apart onderdeel binnen de Goudse aardewerkindustrie. Succesvol, met name in de jaren 20 en 30, werden de plastieken vaak eerst in het (mat)wit uitgevoerd, maar al gauw kwamen er kleuren bij, en niet zelden werden ze gedecoreerd als het overige sieraardewerk, het bekende Gouds plateel. Van sommige beeldjes zijn dan ook meer dan 20 verschillende uitvoeringen bekend. SBB-eindexamenwerk 14 juni t/m/ 28 augustus 2011 Aan het eind van elk cursusjaar is het gebruikelijk dat er bij de Stichting Bevordering Beroepsopleidingen (SBB), afdeling Keramiek - Gouda, presentaties zijn van werk dat de cursisten hebben gemaakt die in dat jaar zijn afgestudeerd. Er is bij de SBB de mogelijkheid voor deze driejarige basis-opleiding, maar daarnaast zijn er ook extra leerjaren mogelijk zoals handdraaien en glazuren. Ook de cursisten die deze extra jaren hebben afgemaakt, krijgen bij de SBB een presentatie van hun eigen werk. Hoewel beide presentaties steeds voor geïnteresseerd publiek toegankelijk zijn, leek het de SBB en Museum Gouda een goed idee om het werk van de extra leergangen ook in het museum te laten zien. Het museumpubliek kan dan gedurende langere tijd komen bekijken welke kwaliteit er aan de Goudse keramiekopleiding wordt gerealiseerd als zijnde de enige professionele opleiding tot keramist in Nederland. Vanaf dinsdag 14 juni presenteerde de afdeling keramiek van de SBB zich tot het einde van de zomervakantie in de Catharinazaal van Museum Gouda met werk van de zestien cursisten die de extra leergangen ‘handvormen, glazuren, draaien en meesterklas draaien’ met goed gevolg hebben voltooid. Nog eenmaal speelgoed 15 juli t/m 9 oktober 2011 Museum Gouda heeft te kampen met overvolle depots. Daarom worden bepaalde collectie-onderdelen aan andere (Nederlandse) musea aangeboden, waar ze beter tot hun recht, beter passen bij het collectiebeleid komen en daarom ook vaker aan het publiek kunnen worden getoond. Slechts speelgoed dat gemaakt werd in Gouda en directe omgeving, zal onderdeel van de bestaande collectie blijven.
12
Deze tentoonstelling die bestond uit een groot deel van de collectie ‘speelgoed’ van het museum, gaf bezoekers de gelegenheid deze verzameling nog eenmaal in haar omvang en diversiteit te komen bekijken. Vanaf begin augustus werd ook de miniatuur kermisvoor een laatste keer worden opgebouwd. De kermis werd na afloop van de tentoonstelling overgebracht naar Museum de Markiezenhof, Bergen op Zoom waar ‘onze’ onderdeel werd van de grote verzameling aldaar. Van Vreumingen/Elisabeth Stoffels 3 september t/m 30 oktober 2011 Op woensdag 5 oktober 2011 werd Tabakszaak Van Vreumingen uit Gouda ter ere van het 175-jarig bestaan bij Koninklijke beschikking benoemd tot Hofleverancier. Om 12.30 uur onthulde de Commissaris van de Koningin Jan Franssen met de burgemeester een schild met het Koninklijke wapen en de titel Hofleverancier op de gevel van de tabakszaak Van Vreumingen op de Markt in Gouda. Tabakszaak Van Vreumingen is een familiebedrijf dat sinds de oprichting op 6 oktober 1836 op de Markt in Gouda is gevestigd. Museum Gouda heeft ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan een expositie gemaakt met prachtig werk van voorouders van de heer van Vreumingen. Op de tentoonstelling waren veertien werken op papier en schilderijen te zien van beeldend kunstenaar D.J. van Vreumingen en zestien werken van beeldend kunstenaar Betsy Stoffers. Tegelijkertijd verscheen de publicatie over de familiegeschiedenis: Van puntzak tot banderol. Van Vreumingen 1836-2011. Gerrit van der Want (man op de achtergrond bij Zenith) 3 september t/m/ 4 december 2011 De vondst, zo’n tien jaar geleden, van een wapenschildje van gedecoreerd aardewerk (plateel) in een oude schoenendoos maakten herinneringen los bij leden van de familie Van der Want, sinds ruim een eeuw in Gouda bekend als producenten van pijpen en sieraardewerk (plateel). Onderzoek leidde tot een publicatie, samengesteld door Hannie van Es-Wagner en getiteld ‘De vondst van het wapenschildje’ die augustus 2010 in Museum Gouda gepresenteerd werd. Bij die gelegenheid ontstond ook de gedachte aan een tentoonstelling van plateel, geproduceerd gedurende de periode 1921 tot 1942 van de Plateelbakkerij Zenith. Dat waren de jaren waarin Gerrit Fredrik van der Want in dit bedrijf werkzaam was, de man die in 1922 het bewuste wapenschildje maakte en daarmee de productie van matplateel bij de Zenith introduceerde. Na dit experiment raakte de productie van het matplateel in een stroomversnelling, maar na de staking bij de Goudse plateelfabrieken (1928/1929) kwam er een voorlopig einde aan handgeschilderde decors en kregen veel plateelschilders ontslag. Eenvoudiger decors kwamen op de markt, waarbij voortaan (spuit)glazuur de decoratie vormde. Zenith kwam in die periode in contact met keramist Willem Stuurman (1908-1995). Hij koos voor een gespoten glazuur (meestal duotone), die de vormen optimaal tot hun recht lieten komen. Gerrit en Willem hadden goed contact en zaten op één lijn.
13
Er werd geëxperimenteerd met glazuren maar ook met het maken van nieuwe modellen. Op deze manier kwam Zenith op een vrij gunstige wijze door de crisisjaren kwam. De ontwerpen van Willem Stuurman vonden gretig aftrek bij de consument. In 1934 verliet hij Zenith en concentreerde men zich verder op delftsblauwe decors. De vraag naar een mooie, heldere kleur blauw was toen volop aan de orde. Ook Gerrrit was daarmee druk in de weer. In 1936 ging Gerrit Piket (1922) op 14-jarige leeftijd bij Zenith werken. Hij werd een van de betere schilders van de firma en bleef er werken tot aan de sluiting in 1984. Samen met Jan van Ham als leermeester werkte Piket aan nieuwe decors Delfts-Blauw alsmede polychroom. Ook met t Piket kon Gerrit van der Want het goed vinden, samen kwamen zij tot opzienbarende resultaten. Na deze gunstige periode brak in 1940 de Tweede Wereldoorlog uit. Er mochten alleen nog maar gebruiksartikelen geproduceerd worden. In 1942 bereikten spanningen ook intern een hoogtepunt. De familieleden kregen ruzie met elkaar en Gerrit kreeg als werknemer van de Plateelbakkerij Zenith zijn ontslag. HENC (grafiek van Henc van Maarseveen) 5 november 2011 t/m 15 januari 2012 Onder grote belangstelling opende op 5 november de tentoonstelling HENC, grafisch werk van de 85-jarige Henc van Maarseveen. De tentoonstelling bood een overzicht van zijn grafisch werk vanaf 1957 en loopt door tot de dag van vandaag. Ter gelegenheid van de tentoonstelling is een fraai boek verschenen met dezelfde titel: HENC, geschreven en onder redactie van Ad Stijnman, eveneens graficus maar als ook historicus op het gebied van de grafische technieken. Henc van Maarseveen werkte als professor staats- en bestuursrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, daarnaast was hij ook beeldend kunstenaar (graficus). Toen hij in 1991, onder protest, met pensioen ging, kwam hij als kunstenaar pas echt los. Hij begon als het ware een tweede leven. In de tentoonstelling was zowel zijn werk voor 1991, het vroegste dateert van 1957, als zijn werk na 1991 te zien. Hij werkt tot op de dag van vandaag. Het specialisme van Henc van Maarseveen is de schuifdruk. Patronen worden telkens opnieuw op korte afstand naast elkaar afgedrukt, steeds iets minder zwart dan de voorafgaande druk. Zo ontstaat de suggestie van beweging, het verschuiven van eenzelfde motief, eerst in diep zwart, eindigend bij bijna niets. Bij uitstek grafiek als een techniek die gebaseerd is op alle grijstinten tussen zwart en wit in. De directeur van Museum Gouda was zeer verguld met de schenking die Henc van Maarseveen met deze tentoonstelling aan het museum heeft gedaan. Dankzij de schenking is het museum in het bezit van tientallen prenten van Henc. Gerard de Kleijn:´Daar moet Museum Gouda het ook van hebben: verzamelaars en kunstenaars die hun werk aan ons schenken of in bruikleen geven. Het werk van Henc getuigt van gedrevenheid en vakmanschap; het is stil en veelzeggend tegelijkertijd.´
14
Schetsen van Schoonheid (de wereldberoemde Goudse glazen en de originele ontwerptekeningen) 22 november 2011 – 9 april 2012 Eind 2011 is de tentoonstelling Schetsen van Schoonheid gelanceerd. Het is een voor Museum Gouda uitzonderlijk pretentieuze en kostbare tentoonstelling. Het museum leverde hiermee het bewijs van museaal recht op voortbestaan. De grootste kunstschat van Gouda zijn ongetwijfeld de Goudse glazen. De ontwerptekeningen voor deze glazen) zogenaamde cartons zijn de afgelopen jaren geconserveerd in een voor het publiek zichtbare ruimte in het museum. Begin 2011 is dit jarenlange conserveringswerk afgerond. In januari 2011 werd het project voltooid met het fotograferen van alle geconserveerde cartons door Chris Boons, voormalig fotograaf van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Van deze opnamen is gebruik gemaakt voor de publicatie De cartons van de Sint Janskerk in Gouda / The Cartoons of the Sint Janskerk in Gouda die op 22 november verscheen. De Sint-Janskerk en Museum Gouda hebben eind 2010 besloten ter gelegenheid van deze afronding niet alleen een kloek boek uit te brengen, maar ook een tentoonstelling te organiseren. De kerk heeft het boek geproduceerd. Museum Gouda heeft zich met de tentoonstelling belast. Bijna 10 jaar geleden werden de cartons getoond in de tentoonstelling “Het geheim van Gouda”; op het moment dat 25% van de cartons geconserveerd was. Deze succesvolle tentoonstelling gaf de stoot tot een versnelde conservering van de overige 75% van de tekeningen. Het feit dat de glazen en cartons zo compleet en gaaf bewaard zijn gebleven, is uniek in de wereld en te danken aan de grote zorg door de eeuwen heen van kerkvoogden, kosters en vrijwilligers. Aangezien de totale voorraad stroken cartons meer dan een kilometer lang is, moest museum Gouda een selectie maken. Museum Gouda heeft gekozen voor de volgende invalshoeken voor de tentoonstelling: 1. Dirck Crabeth, de Goudse glazenier, staat in het middelpunt. Het gaat om zijn meesterwerk. 2. Eye catcher zijn de tekeningen van Johannes de Doper en Jezus in het landschap van de Jordaan. 3. Het verschil in tekenstijl van Dirck en zijn broer Wouter wordt aanschouwelijk toegelicht. 4. Er is aandacht voor de werkwijze in volgorde; vidimus-carton-glas. 5. Er is aandacht voor de toenmalige sponsors, de machtigen in het Europa van de 16e eeuw. 6. Er is aandacht voor het ambacht van glas brandschilderen. 7. Er is aandacht voor de techniek van conservering. 8. Hedendaagse kunstenaars in glas, tekenkunst en strip worden betrokken.
15
Om het uitzonderlijke van de tentoonstelling te beleven, is de Gasthuiszaal van het museum compleet heringericht, zodat er een ingetogen, geconcentreerde sfeer ontstaat. Deze inrichting, naar een ontwerp van ‘Plot’, draagt zeer bij tot de lovende kritieken. Films van ‘Blikopener’ over de parallellie van cartons en glazen en over het ambacht van glas schilderen blijken voor het publiek heel aantrekkelijk en ondersteunend voor het verhaal. De tentoonstelling vindt zowel in het museum plaats als in de kerk. Met een gezamenlijke flyer kan de bezoeker na een rondgang door de tentoonstelling in het museum de parallelle glazen in de kerk bezoeken. Financieel is deze tentoonstelling voor Museum Gouda een krachttoer. De afgelopen jaren was er amper budget voor tentoonstellingen en 0 budget voor promotie en een negatief vermogen, zodat geen enkel bedrijfsrisico genomen kon worden. De financieel benarde situatie van Museum Gouda heeft er mede toe geleid dat nationale cultuurfondsen het projectplan royaal hebben gesteund. Ook het Gouds bedrijfsleven is bijgesprongen. Helaas is het niet gelukt een Goudse hoofdsponsor voor dit project te vinden. Organisatorisch moest Museum Gouda voor deze krachttoer tijdelijk opgeschaald worden. De functies van projectleiding, fondsenwerving en promotie zijn extern vervuld. Annemieke Schors, Norma de Goederen en Birre Yazar-Walvis gingen voor Museum Gouda door het vuur. In de strijd om het voortbestaan van Museum Gouda in 2011 is de samenwerking met de Sint-Janskerk, de steun van de cultuurfondsen en de komst van Hare Majesteit de Koningin bij de opening van 22 november, zeer belangrijk geweest.
16
Pas na afloop van de tentoonstelling, op 9 april 2012, zullen we definitief de balans opmaken. De intensieve samenwerking met de Sint-Janskerk en de relatie met hogeschool Driestar, die studenten als rondleiders levert, zal hopelijk van blijvende aard blijken te zijn. Goudse serviezen (De ontwikkeling van gebruiksaardewerk bij de Plateelbakkerij Zuid/Holland, Gouda) 10 december 2011 t/m 15 april 2012 De tien vitrines in de Catharinazaal van Museum Gouda zijn gevuld met serviezen gemaakt door de Goudse Plateelbakkerij Zuid-Holland. Van het allereerste theeserviesje met sierlijk Art Nouveau-decor uit 1902 tot strak porseleinen eetservies van eind jaren ‘50. In 1984 werd in het Museum het Catharina Gasthuis een tentoonstelling georganiseerd over Gouds Gebruiksaardewerk. Er was toen al enkele jaren een discussie gaande over de vraag of musea, naast het verzamelen van ‘mooie en zeldzame dingen’, ook voorwerpen uit de meer alledaagse cultuur in hun collecties moesten opnemen. Het museum verzamelde naast sieraardewerk al langere tijd gebruiksaardewerk maar heeft zich vanaf dat moment ook nadrukkelijker met serviesgoed van de Goudse aardewerkfabrieken bezig gehouden. De jongste aanwinst op dit gebied is een theeservies uit de oorlogsjaren dat in de zomer van 2011 aan Museum Gouda is geschonken en dit vormde de aanleiding om een deel van de collectie ´serviesgoed´weer eens aan het museumpubliek te laten zien. Vanaf het begin zijn kunstenaars betrokken geweest bij zowel de vorm als de decoratie van het Goudse serviesgoed. De vormen van sommige serviezen gingen soms heel lang mee, ze werden vaak ´up-to-date´ gemaakt door de decoratie aan te passen dan wel radicaal te veranderen. Zo zijn er van sommige serviezen wel zes, zeven verschillende uitvoeringen te zien.
17
IV
EVENEMENTEN / ACTIVITEITEN (op alfabetische volgorde)
Boekenweek rondleidingen Speciaal voor de boekenweek werden er instaprondleidingen georganiseerd, te weten op 20 en 26 maart 2011. Het thema van de boekenweek was: ‘Geschreven portretten’. Museum Gouda haakte daarop in met rondleidingen over het verhaal achter een (schilderij)portret. Boekpresentatie Op zaterdag 14 mei vond een bijzondere boekpresentatie plaats in het museum. Annet Roskam maakte een hommage aan het werk van de Goudse kunstenaar Ad Roskam. In de Regentessenkamer werd een kleine expositie ingericht met werk van Ad Roskam. Het boek van Annet Roskam werd in de museumwinkel verkocht. Buitenplaats Gouda Ook dit jaar vond er weer een aantal lezingen plaats in het museum, in samenwerking met Het Verzetsmuseum. Henk-Jan Sprokholt vertelde op 11 maart over de buitenplaatsen in Gouda, op 26 april werd de lezing gehouden door dr. Abma: ‘Gouda, Joodse Buitenplaats?’ Conservatoren Spreekuur Net als in 2010 hebben de twee conservatoren van het museum, Hans Vogels voor de negentiende- en twintigste-eeuwse kunst en Ewoud Mijnlieff voor de oude kunst, iedere eerste dinsdag van de maand spreekuur gehouden. Tijdens dit spreekuur kunnen bezoekers hun meegebrachte voorwerpen laten bekijken en beoordelen. Gezien het regelmatige bezoek blijkt het maandelijkse spreekuur in een duidelijke behoefte te voorzien. Daarnaast werden vele verzoeken om informatie afgehandeld buiten dit spreekuur, zowel door de conservatoren als door de collectiebeheerders. Crabethstraat vriendenwerving Op 9 december 2011 ontvingen de voorzitter van de Goudse museumvrienden en de directeur van het museum de bewoners van de Crabethstraat en het Crabethpark om de tentoonstelling Schetsen van Schoonheid te bezoeken. In de tentoonstelling staan de meesterwerken van de naamgever van hun straat immers centraal: Dirck Crabeth. De uitnodiging werd zeer op prijs gesteld en verliep geanimeerd. De bewoners konden gelijk de nieuwe plek voor het beeld van Jo Uiterwaal in de museumtuin inspecteren: ”de gebroeders Crabeth”. Ter gelegenheid van de tentoonstelling is dit beeld verplaatst van het Stationsplein naar de museumtuin. Het is de wens van het museum dit beeld, formeel in eigendom bij de Nederlandse Spoorwegen, ook na de tentoonstelling te blijven behouden voor de museumtuin.
18
Dolle dagen in de oude museumwinkel Half oktober is de museumwinkel verplaatst naar de nieuwe entree aan de Oosthaven. Na de verhuizing hebben museumwinkelmedewerkers met veel enthousiasme een groot deel van de oude voorraad verkocht. Het was drie dagen lang een drukte van jewelste! Gasthuiskeuken (georganiseerd door Firma Van Drie in het museumcafé) Regelmatig is er op vrijdagavond in het museumcafé de ‘Gasthuiskeuken’, georganiseerd door de Firma Van Drie. Voor een lage prijs wordt een vegetarische driegangenmaaltijd bereid. Goldapoortje Een nieuwe tentoonstelling in het Goldapoortje werd op 11 maart geopend. De expositie in het Goldapoortje toont de resultaten van de recente opgraving op het Bolwerk. Er wordt een relatie gelegd tussen 700 jaar stadsgeschiedenis en de bouw van het Bolwerk, een complex met woningen, hotel en parkeergarage, gebouwd door Bontenbal Bouw BV en waarvoor Gemeente Gouda en Platform Binnenstad het startsein gaven. Gratis rondleiding Elke eerste woensdag van de maand verzorgde Museum Gouda weer gratis thematische rondleidingen over diverse deelcollecties, zoals ‘Goudse pijpen en tabak’, ‘Bestuurders, baljuws en rakkers in Gouda’ en ‘Geloven in Gouda’. De rondleidingen werden gegeven door een ervaren rondleider. Gouda bij kaarslicht (kaarsjesdag 2011) Op 13 december was de jaarlijkse kaarsjesdag. Overdag was het museum – in tegenstelling tot voorgaande jaren – tegen betaling te bezoeken. Dit in verband met de kwetsbare tentoonstelling ‘Schetsen van Schoonheid’. Vanaf 17.00 uur kon men het museum gratis bezoeken. In de museumtuin stonden kraampjes met eten/drinken, vakschool Schoonhoven met verkoop glas-inlood en verkoop van museumwinkel (uitverkoop) boeken. Om 20.00 uur was er een optreden van Flexible Sound in de Gasthuiskapel. Er kwamen ruim 1800 bezoekers.
19
Goudkistjes Vanaf 19 april 2011 was er in Museum Gouda de ‘Galerie van de gevonden passies’ te zien. In 35 Goudkistjes werden passies van Gouwenaren getoond, in de Gasthuiskapel. Deze Goudkistjestentoonstelling was onderdeel van de actie ‘Wat is jouw Passie?’ van de Goudse Hartstocht. De Goudse Hartstocht doorkruist de stad op zoek naar passies van Gouwenaren. Ditmaal ten tijde van ‘The Passion’ in Gouda. Goudse Keramiekdagen / Plateelkeurdag Op 2 en 3 juni waren de Goudse Keramiekdagen. Op hemelvaartsdag 2 juni, was er in de museumtuin weer de traditionele Plateelkeurdag. Vanwege de expositie ‘Gebakken beesten enzo’ was er tijdens deze dag speciale aandacht voor ‘Goudse plastieken’. Verzamelaar en samensteller van het boek ‘Goudse Plastieken’, Johan Karelse en de andere deskundigen: Nico van Eijk, Barbara Walraven, Dick Bode en Hans Vogels, voorzagen de bezoekers van relevante informatie over hun meegebracht Gouds Plateel. Tijdens de keramiekdagen mochten kinderen in het museum dieren kleien voor de Ark van Noach die in Gouda was aangemeerd. Goudse haringparty Op 21 juni, de eerste dag van de zomer, heeft de eerste Goudse Haringparty plaatsgevonden. De opening vond om 16.30 uur plaats in de Sint-Janskerk, waarna in de Vroesentuin de veiling van het eerste Haringvaatje plaatsvond. Vanaf 17.00 uur tot 21.00 uur genoten ongeveer 350 gasten in de sfeervolle museumtuin van een geweldige party. Ook maakten diverse gasten enthousiast gebruik van de mogelijkheid om door een ervaren gids in het museum rondgeleid te worden. Deze party, opgezet door zestien Goudse bedrijven en georganiseerd door Grand Canyon, is zeker voor herhaling vatbaar. Jazzoptredens in museumtuin Firma Van Drie organiseerde in de museumtuin weer een aantal concerten. Onder andere op 8 mei vonden er twee muzikale optredens plaats, geïnspireerd op de jazzmuziek uit de jaren ’60. Jeugdtheaterhuis werkplaatsvoorstellingen: Aapje Olifantje In maart 2011 traden de jongeren van het Jeugdtheaterhuis weer op in Museum Gouda. Een zestal voorstellingen werd vrijdagsavonds en in het weekend gegeven. Alle voorstellingen waren nagenoeg uitverkocht. Kerkennacht Op vrijdag 24 juni openden de Kerken aan de Gouwe ’s avonds hun deuren tijdens Kerkennacht Gouda. De Gasthuiskapel van Museum Gouda was ook open voor bezoek. Om 20.30 uur was er een gratis rondleiding langs de religieuze schilderijen.
20
Kunstmoment Gouda Ieder jaar wordt er in Gouda een zogenaamde atelierroute georganiseerd: Kunstmoment. In 2011 vond deze plaats op 9 en 10 april. De Van Streek Verzameldag vond ook plaats in dit weekend. Een speciale route met 25 verzamelingen in de regio. Het museum deed hier ook aan mee. 10 april was ook de laatste dag waarop de tentoonstelling ’Tentoongesteld’ (kunstenaars geïnspireerd door de gedichten van Leo Vroman) te zien was. Leo Vroman is op 10 april jarig en Museum Gouda had via de webcam live contact met hem. Klara Smeets, stadsdichter van Gouda las een speciaal geschreven gedicht aan Vroman voor. Lezing voor museumvrienden Marcel van den Tooren verzorgde voor Museum Gouda drie lezingen voor de Goudse Museumvrienden. Op 20 mei vond de eerste lezing plaats, door Benedict Goes over de Goudse pijpen. Maurice Wery nam op 17 juni de tweede lezing voor zijn rekening, over de altaarstukken. Op 7 oktober was de lezing van Jan Lenders, over het schilderij ‘Het dode kindje’. Lezing en tentoonstelling in samenwerking met Firma Van Drie In het kader van het 60jarig verblijf van de Molukkers in Nederland organiseerde de Firma Van Drie de expositie “The Mind Is Wider Than The Sky”. Drs. Huib Akihary, directeur van het Moluks Historisch Museum te Utrecht gaf naar aanleiding van deze tentoonstelling op 27 maart een lezing in Museum Gouda. Ook was er in het museum van 22 tot en met 27 maart een installatie te zien van opgestapelde hutkoffers en scheepskisten. Met deze koffers kwamen de Molukse KNIL-soldaten en hun gezinnen zestig jaar geleden naar Nederland. Museumweekend Het museumweekend, ieder jaar georganiseerd door de Nederlandse Museumvereniging, vond dit jaar plaats op 2 en 3 april 2011. Museum Gouda was tijdens dit weekend gratis geopend voor bezoekers. Op 2 april was de boekpresentatie ‘Het zijn net mensen’ van de Goudse kunstenaar Henrique van Putten. Een kleine expositie van haar werk vond van 2 april tot 1 mei plaats in de Regentessenkamer. Leerlingen van het Coornhert Gymnasium waren aanwezig om hun werk, dat geëxposeerd was in diverse zalen, toe te lichten. Open Monumenten Dag Op Open Monumenten Dag 10 september 2011 (met als thema ‘Nieuw Gebruik – Oud Gebouw’) was het museum de gehele dag gratis geopend. Het museum is in de route door Gouda opgenomen. Pianoconcerten Ook in 2011 vonden er weer pianoconcerten plaats op de vleugel, geschonken door het Gouds Catharina Gilde. Studenten van het Rotterdams Conservatorium gaven acte de presence op 10 april (Takafumi Mori), 19 juni (Alessio Mastrodonato) en 2 oktober (Sara Gutiérrez Redondo). De concerten werden georganiseerd in samenwerking met Cox Pianoservice.
21
Refo 500 Gouda is een echte reformatiestad. In samenwerking met diverse organisaties organiseert Gouda een zogenaamde Refo500dag. Museum Gouda doet hieraan mee. Bij het VVV-arrangement door Gouda hoorde ook een bezoek aan Museum Gouda. De Refo500dag was op 30 oktober. Schetsen van Schoonheid – cultureel programma Tijdens Schetsen van Schoonheid is er een veelheid aan extra activiteiten georganiseerd, o.a. speciale lezingen, concerten oude muziek, demonstraties glas-in-lood, (familie)rondleidingen en diverse kinderactiviteiten zoals speurtochten en workshops. Sketch Crawl Gouda Op 22 januari vond de eerste Sketch Crawl in Gouda plaats. Tijdens Sketch Crawl geven diverse organisaties amateur-tekenaars de gelegenheid om gebouwen te tekenen, niet alleen van buiten maar ook van binnen. Museum Gouda en ook het Nationaal Farmaceutisch Museum gaven gelegenheid hiertoe. Tango d’oro De tango in de tuin werd in 2011 weer georganiseerd door Tango d’oro. Op 26 juni, 24 juli en 25 september vonden deze sfeervolle tango’s plaats in de museumtuin. Verhalenmarathon Op 17 maart werd er een gratis verhalenmarathon georganiseerd voor het basisonderwijs. Schoolklassen werden uitgenodigd om de verhalen van het museum aan te horen. Het was een groot succes, er zijn zo’n 350 kinderen geweest. Vrijwilligersbuffet Voor de vele vrijwilligers in Gouda organiseert de gemeente Gouda al jaren een vrijwilligersbuffet. Ongeveer 20 vrijwilligers van Museum Gouda namen op 28 oktober deel aan de high tea in de Sint-Janskerk. Ze werden daarbij opnieuw bediend door directeuren van (culturele) instellingen en raadsleden.
22
V
EDUCATIE
De educator van Museum Gouda was in 2011 langdurig ziek. Dit heeft noodgedwongen geleid tot het schrappen van museumlessen. Hierdoor hebben minder leerlingen in 2011 het museum bezocht dan geprogrammeerd. Vanwege de geringe bezetting en het ontbreken van een verzekering, is Museum Gouda kwetsbaar gebleken voor uitval. Om de tentoonstelling Schetsen van Schoonheid toch te voorzien van een educatief pakket, is Sandra Overweg tijdelijk en parttime aangetrokken. Van de bestaande educatieve projecten zijn er in 2011 twee beëindigd: • •
Het Experiment Kunstdouche
De samenwerking met het Coornhert Gymnasium is in 2011 voortgezet en heeft weer geresulteerd in een fraaie tentoonstelling, gemaakt door 6e klassers. Museum Gouda wil deze jaarlijkse traditie voortzetten. Samen met de Goudse Waarden is in 2011 onderzocht hoe het museale aanbod attractief aan VMBO leerlingen kan worden aangeboden. Speciaal voor Schetsen van Schoonheid is samenwerking aangegaan met Hogeschool Driestar. Leerlingen van deze school treden op als rondleiders voor basisschoolleerlingen. Dierensafari De Dierensafari is een project waarin de kinderen op zoek gaan naar dieren in het museum. Hierbij leren ze dat dieren er in de kunst vaak anders uitzien dan in het echt. Dat kan zijn omdat de kunstenaar het dier nog nooit in het echt heeft gezien, maar ook omdat kunst niet altijd realistisch hoeft te zijn. Daarnaast leren de kinderen het begrip ‘symboliek’ en wanneer een dier een symbolische betekenis heeft. De kinderen krijgen een verrekijker mee om nog beter te kunnen speuren en een boekje met opdrachtjes en achtergrondinformatie. Een rondleider van Museum Gouda gaat met de kinderen mee op dierensafari. Dit programma is gemaakt voor kinderen uit de groepen 3 tot en met 6 van het basisonderwijs, in de leeftijd 6 tot 9 jaar. Goudazoekers voor de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs Goudazoekers is een cultuurhistorisch project dat gaat over de rijke geschiedenis van de stad Gouda. In een openingsbijeenkomst krijgen leerlingen het verhaal te horen over de stad Gouda. Om poorter te mogen worden van deze stad met een zeer rijke geschiedenis moeten de leerlingen vier avonturen volgen. Deze avonturen hebben de thema’s: rechtspraak en verdediging; handel en vervoer; religie en kunst; en zieken- en sociale zorg. In elk avontuur maken de leerlingen een tocht door de stad, waarbij ze kennis maken met de gebouwen en gebeurtenissen van vroeger.
23
Historische figuren maken de geschiedenis van de stad nog inzichtelijker. Bij de feestelijke slotbijeenkomst ontvangen de leerlingen het poortersdiploma. Goudazoekers is een samenwerkingsproject met de Openbare Bibliotheek Gouda, Streekarchief Midden Holland, Museum Gouda, het Historisch Platform en de Brede School Gouda. Moordspel Leerlingen gaan als rechercheurs op zoek naar gegevens omtrent een moord (echt gebeurd in Gouda in de 17de en 18de eeuw). Daarbij maken ze gebruik van alle zoekmogelijkheden die de bibliotheek, archief en museum aan bezoekers te bieden hebben. Er zijn vijf verschillende moorden en vijf verschillende groepen. Het spel start met een filmpje over een waargebeurde moord in Gouda. Daarna werken de leerlingen zelfstandig en maken opdrachten bij de drie instellingen. Na afloop komen de leerlingen weer bij elkaar in de bibliotheek en bekijken ze de afloop van ‘hun’ moorden. Rood Samen met kunstenaar José Krijnen is in 2011 het project ‘Rood’ uitgevoerd in de zomervakantie. In 2012 krijgt dit een vervolg met ‘Groen’. In totaal namen in 2011 3.185 leerlingen in georganiseerd verband deel aan educatieve projecten.
24
VI
MARKETING EN PR
Advertenties en gratis vermeldingen Museum Gouda heeft onder andere aan acties meegedaan in de Trouw (Kunst uit de Kelder), Goudse wafeltjesactie, de Rotterdampas, kaartjes ‘leuk dat u in Gouda was’ tijdens de ‘Passion’, het Museumkaartmagazine winter 2011 en Goudse Havendagen. Maar ook geadverteerd in o.a. Tsjakka van ‘Boodschappen’, Gouda in het Groene Hart, de museumladder, Kidz Museum Gidz/Zapp van de Museumkaart. Veel gratis publiciteit in o.a. de vakbladen Art Deco Magazine en Keramiek, het blad Buitenleven, Collect, Trouw - Kunst uit de Kelder, Museumkaartmagazine winter 2011, Groene Hart Leven, Plusmagazine en nog veel meer. De kranten, zowel regionaal als landelijk, wisten het museum ook te vinden. Er is enorm veel gepubliceerd over de verkoop van het schilderij The Schoolboys en de tentoonstelling Schetsen van Schoonheid. Brochure In 2011 is er ook een nieuwe brochure van het museum verschenen. De plattegronden zijn aangepast aan de nieuwe zaalnummers. De brochure wordt zowel gebruikt voor de mensen die in het museum zijn als voor wervingsacties. Huisstijl Eind 2011 is er een nieuwe huisstijl voor Museum Gouda ontworpen door het Gouds grafisch ontwerpbureau 3Megawatt. De aanpassingen zijn miniem, zodat de voorraad enveloppen, briefpapier en andere uitingen netjes opgemaakt kunnen worden. De schrijfwijze van Museum Gouda is gewijzigd in Museum Gouda. Nieuwsbrief De digitale nieuwsbrief van Museum Gouda is in 2011 totaal 5 keer verstuurd naar de diverse volgers. De nieuwsbrief verschijnt met enige regelmaat, maar met name wanneer er nieuws is voor vaste belangstellenden. Voor opgave voor ontvangst van de nieuwsbrief: http://www.Museum Gouda.nl/nl/organisatie/nieuws_brief/. Petitie Toen het gemeentebestuur begin 2011 opperde het museum te verhuizen naar het stadhuis, is Museum Gouda een landelijke petitie begonnen onder het motto:”Laat Museum Gouda op locatie blijven”. Een verhuizing zou passen in een scenario van 50% bezuiniging op gemeentelijke subsidie en de gemeente verlossen van de vraag welke bestemming het oude stadhuis moest krijgen. Een kleine 2500 mensen hebben in korte tijd de petitie ondertekend, van binnen Gouda en vanuit het buitenland. Vele cultuurcoryfeeën tekenden. De respons was boven verwachting. Voor Museum Gouda was dit de grens. Zou de verhuizing zijn doorgezet, dan zou het museum zijn afgesneden van de band met de Sint-Janskerk en zou het museum zijn museale waarde verliezen en hooguit op een andere locatie doorfunctioneren als bezoekerscentrum.
25
De gemeenteraad van Gouda was onder de indruk van de petitie en heeft uiteindelijk ingestemd met de bezuinigingsvariant van het museum + het schrappen van een extern depot.
Trouwrapportages Op verzoek kunnen er in het museum trouwreportages plaatsvinden, wat in 2011 ook weer veelvuldig is gebeurd. Veel bruidsparen maakten gebruik van de prachtige ambiance. Kosten voor een reportage zijn 50 euro, inclusief entree voor bruid, bruidegom, fotograaf en een assistent. In de museumtuin kan vanaf 2011 zelfs getrouwd worden. Tweemaandsposters Vanaf mei 2011 is een start gemaakt met het regionaal verspreiden van posters met het activiteiten- en tentoonstellingsprogramma van Museum Gouda. Tijdens Schetsen van Schoonheid zijn er geen posters gemaakt, wegens andere publicaties.
26
Twitter In 2011 is er weer veel getweet. Eind 2011 telden we bijna 1000 volgers. Uitingen buiten Bij het Lazaruspoortje – entree Achter de Kerk - is er buiten een mooie ijzeren vlag met de gevallen engel als wegwijzer naar de museumtuin/museumingang Achter de Kerk geplaatst. Website In 2011 zijn er 30.240 unieke bezoekers geteld voor de website www.museumgouda.nl. Dat zijn er zo’n 3.000 meer dan vorig jaar. Half november 2011 is de website www.schetsenvanschoonheid.nl de lucht ingegaan. De website geeft het nieuws, activiteiten en bezoekersinformatie weer over de tentoonstelling.
27
VII
ONDERHOUD
In en om het museum is het volgende aan onderhoud gepleegd: • Herstel van metselwerk van de tuinmuur. Stucwerk aan buitenzijde van de tuinmuur, boven het water, is totaal vernieuwd. • De plavuizenvloer in Het Ruim is vanwege verplaatsing van een grafsteen naar de Jeruzalemkapel, aangepast. Het voegwerk van diverse plavuizenvloeren is ook aangepakt. • Van de voor- en zijgevel Oosthaven is het metselwerk en het natuursteen hersteld. • Een aantal van de luiken aan de voorgevel Oosthaven 10 zijn gerepareerd of vervangen. • De voorgevel van de Oosthaven is geschilderd: ramen, deuren en luiken. Evenals de zijkant van de Kapel. • In het Ruim zijn de ramen aan de binnenzijde geschilderd. • Aan de binnenkant Oosthavenzijde zijn diverse ramen en dorpels geschilderd. • Er zijn diverse ruitjes in de buitenkozijnen vervangen. • De hemelwaterafvoeren bij de linkermuur van de Kapel zijn vervangen door koperen afvoeren. • Gevelstenen die aan de tuin grenzen zijn schoongemaakt en opnieuw geschilderd en van bladgoud voorzien. • Pomp waterontharding kapel is vervangen. • Ontvochtiger klimaatinstallatie Kapel is vervangen. • Nieuwe winkel/entree Oosthaven is gerealiseerd. • Grondspot in de tuin, t.b.v. aanlichten, is vervangen. • Diverse bomen zijn gesnoeid. • De gebruikelijke onderhoudscontracten zijn uitgevoerd en diverse keuringen zijn gedaan. • Bij de Moriaan is bij het terras aan de achterzijde het voegwerk en herstel metselwerk uitgevoerd. • Binnen in de Moriaan zijn kleine reparaties aan muren uitgevoerd en schilderwerk bijgewerkt i.v.m. het verlaten van het pand in december 2011.
28
VIII SAMENWERKING Adlib Museum Gouda is lid van de Adlib Gebruikersgroep. Dit is een vereniging van de gebruikers van het software programma Adlib. Het databasemanagementsysteem waarin ook de collectie van Museum Gouda wordt beschreven. Contactpersoon: Julia Zwijnenburg. BAM BAM is de succesvolle samenwerking tussen de Openbare Bibliotheek Gouda, het Streekarchief Midden Holland en Museum Gouda. De samenwerking is gestart in 2003 vanuit de educatoren van de drie instellingen. Het doel van de samenwerking is gezamenlijk het onderwijs te benaderen. Maandelijks komt de BAM werkgroep bijeen waar de educatoren van alle drie de instellingen in vertegenwoordigd zijn. De projecten die we samen maken zijn onder meer: het Moordspel, Het Experiment, Goudazoekers. Contactpersoon: Ruth Horstmanshoff. Binnenkrant [Sic], dat wil zeggen ‘de Binnenkrant van Museum Gouda’ bestaat sinds december 2009 en wordt geschreven door de museumkunstenaar Henri Boere. De ‘Binnenkrant’ bestaat uit een enkel exemplaar, meestal twee pagina’s en gaat over zeer uiteenlopende onderwerpen, eigenlijk over alles behalve over Museum Gouda. Nabij de trap op de eerste verdieping, vlakbij de Chirurgijnsgildekamer, staat een tafeltje waar de geïnteresseerde museumbezoeker dit ene exemplaar in kan zien. C9 De negen culturele instellingen in Gouda werken informeel samen in het verband C9. Contactpersoon: Gerard de Kleijn. Firma Van Drie De hechte band met de Firma Van Drie is in 2011 voortgezet. De Firma organiseert tal van activiteiten Achter de Kerk, waardoor dit middeleeuwse stukje Gouda nog levendiger wordt. Tentoonstellingen hedendaagse kunst, muziek, aanschuifmaaltijden, lezingen. Gerard de Kleijn was in 2011 gastcurator van de tentoonstelling ‘Verknipt’ van Marijke Vijfhuizen. Gouds Catharina Gilde Het Gildediner had in 2011 de vorm van een schuttersmaaltijd in het Ruim. De lezing werd gehouden door A. de Koomen op 22 november, de avond van de opening van Schetsen van Schoonheid. Contactpersoon: Gerard de Kleijn.
29
Goudanet Al sinds 2004 werken de Openbare Bibliotheek Gouda, het Streekarchief MiddenHolland en Museum Gouda samen aan Goudanet. Dit is de digitale toegangspoort tot cultuurhistorisch Gouda. Door middel van een zoekmachine kan in de catalogi van deze drie instellingen worden gezocht. Ook wordt in zogenaamde ‘digitale dossiers’ contextuele informatie gegeven over verschillende lokale thema’s. Kennis wordt verzameld en gedeeld, niet alleen door de deelnemende instellingen, maar ook door vele vrijwilligers en bezoekers van www.goudanet.nl. Museum Gouda beheert het digitale dossier over Gouds Plateel, waarin onder andere verhalen van oud-medewerkers uit de plateelindustrie te vinden zijn. Contactpersoon: Julia Zwijnenburg. Historisch Platform In het Historisch Platform werken de Goudse erfgoedinstellingen samen. Het faciliteert onder meer de cursus Goudologie en de Goudse Canon. Het museum is een van de partners.
Museum ‘Ruim1:10’ Sinds enkele jaren levert Museum Gouda onderdak aan ‘Museum Ruim 1 op 10’, tentoonstellingen op schaal, en anders dan het echte ‘museum’ dag en nacht toegankelijk via internet. Uitgangspunt vormt een maquette, schaal 1 op 10, van het Ruim, de centrale ruimte binnen Museum Gouda. Kunstenaars worden uitgenodigd hun werk in deze ruimte te exposeren, daarvan wordt een beeldverslag gemaakt dat via internet maar ook ter plekke op een scherm nabij de maquette te zien is. Contactpersoon: Hans Vogels. Museumvereniging Museum Gouda is lid van de Museumvereniging, de branchevereniging van de Nederlandse musea. Vanwege de veiling van ‘The Schoolboys’ heeft het lidmaatschap in 2011 ter discussie gestaan. Op 28 november besloot de Algemene Ledenvergadering dat Museum Gouda lid kan blijven, hoewel het eenmalig de LAMO niet geheel gevolgd heeft. Preventienetwerk Zuid-Holland midden Julia Zwijnenburg is coördinator van het Preventienetwerk Zuid-Holland midden. Sint-Janskerk Dankzij de tentoonstelling Schetsen van Schoonheid is de samenwerking met de Sint-Janskerk in een positieve stroomversnelling terecht gekomen.
30
Goudse Museumvrienden Museum Gouda prijst zich gelukkig met het bestaan van de vereniging van Goudse museumvrienden. De vereniging telt zo’n 500 vrienden. De vereniging is actief met lezingen, excursies en de vriendenvitrine. In 2009 is Museum Gouda samen met de Vereniging van Goudse Museumvrienden gestart met een serie kleine tentoonstellingen in de zogenaamde ‘Vriendenvitrines’. Deze tentoonstellingen worden samengesteld uit kunstwerken of andere objecten die verzameld worden door de vrienden van het museum. Ieder kwartaal wordt de inhoud van de vitrines gewisseld. In 2011 zijn de volgende collecties te zien geweest: • Een blik op oud blik - Antiek blik speelgoed. 26 oktober 2010 t/m 23 januari 2011 • Antieke tegels uit de collectie van een Goudse museumvriend. 25 januari t/m 29 mei 2011 • Gouds aardewerk uit de collectie van een Goudse museumvriend. 31 mei t/m 4 september 2011 Contactpersoon: Gerard de Kleijn. Stadspromotie Onder leiding van de gemeente functioneert sinds 2011 een platform voor Stadspromotie. Gerard de Kleijn neemt hieraan deel namens het museum. Partnership Op de valreep naar 2012 heeft Museum Gouda een optie toegevoegd aan de mogelijkheden om Museum Gouda te sponsoren. Bedrijven kunnen zich aansluiten bij het Catharina Gilde en zo Museum Gouda steunen. Sinds kort kunnen bedrijven of vermogende particulieren ook “partner” worden van Museum Gouda. Het echtpaar Bunnik-Salari is de eerste partij die op 20 december 2011 getekend heeft als partner van de Catharinazaal (Zaal 18). Alle zalen van Museum Gouda zoeken een “partner”: een partij die de eigen naam verbindt met die van een museumzaal. De prijzen per zaal variëren van 1000 euro tot 3000 euro per jaar.
31
IX
FACILITEITEN
Locatieverhuur In Museum Gouda zijn verschillende mogelijkheden voor presentaties en ontvangsten. In 2011 waren vooral de opnieuw ingerichte Kapel en het centraal gelegen Ruim populair voor bijzondere lezingen en bijeenkomsten. Museumwinkel Na een kleine twee jaar in de Gasthuiskeuken te hebben vertoefd, is de museumwinkel dan eindelijk verhuisd naar haar definitieve plek, bij de nieuwe entree aan de Oosthaven 9. De ontwerpers van bureau Plot hebben een praktisch en fraai winkel- en entreegebied ingericht. Wat dankzij het Gouds Catharina Gilde is gerealiseerd. In de winkel kan men terecht voor leuke – aan de collectie gerelateerde - hebbedingetjes, mooie boeken over de tentoonstellingen, collectie of Gouda en uiteraard ook ansichtkaarten. Ook zonder museumbezoek kan men in de winkel terecht voor cadeautjes, zelfs op zondag. De winkel wordt enthousiast beheerd door een groot aantal vrijwilligers. In 2011 waren dat: Annie Balk, Inge Bourgogne, Iet van Bueren, Emke Cramer, Pieter van Dijkum, Gert Guijt, Tineke Hoving, Ruud van der Leest, Irene Monté, Bertha van Oort, Marinella Nederlof, Louis Niks, Marianne Rehorst (inval), Saskia Serlé, Irene Schinkel en Leo Wartenbergh.
32
Museumcafé Het museumcafé is nu ruim anderhalf jaar geopend en het aantal gasten laat een stijgende lijn zien. We kunnen vaststellen dat de bezoekers een mooie mix vertegenwoordigen: • Toeristen (60%) • Gouda en omgeving (15%) • Zakelijke markt (25%) Van de bezoekers komt 75 % doelgericht en 25% is passant; 35% van de gasten bezoekt ook het museum en de Sint-Jan.
33
X
ORGANISATIE
Inleiding Museum Gouda kan op minder betaalde krachten een beroep doen, maar wil wel een kwalitatief goed product blijven leveren. Daarom is dit jaar een nog groter beroep op vrijwilligers gedaan. Omdat vrijwilligers van onschatbare waarde zijn voor Museum Gouda is een professioneel vrijwilligersbeleid van groot belang. Dit vrijwilligersbeleid is vastgelegd in een notitie, waarin een aantal uitgangspunten wordt benoemd. Eén van deze punten is om vanaf 1 september 2011 de door vrijwilligers gemaakte onkosten tot een vastgesteld maximum te vergoeden. Verder heeft Museum Gouda zich ingeschreven bij het Vrijwilligers Informatie Punt van de gemeente Gouda, waardoor gebruik gemaakt kan worden van de vacaturebank. Dankzij deze wijze van werven heeft Museum Gouda de eerste vrijwilligers/suppoosten mogen verwelkomen en zijn Sander Enderink, Rob van Oel en Heleen Hoogland samen met de museummedewerkers het eerste aanspreekpunt voor onze bezoekers geworden. Anna Snoei en Gerjan Westendorp hebben ook gedurende een aantal maanden hun steentje als suppoost bijgedragen. Personeel Het vaste personeel bestaat in 2011 uit: Carina Blokzijl Arno Groenendal Willem Hei Ruth Horstmanshoff Harriët Immerzeel Marina Kisman - Niemantsverdriet Gerard de Kleijn Conny Lagerweij Bettie de Mol - Terlouw Dick de Mol Jan Muijt Ewoud Mijnlieff Patricia Olsthoorn Helma Terlouw - van den Bos Hans Vogels Julia Zwijnenburg
Vrijwilligers De vrijwilligers die dit team in 2011 versterkten zijn: Rondleiders: Erna Vermeij Corry Jongebreur - Lugthart Imelda van der Linden Dorien Pors Lily Raeven Marina Scheijgrond Wytze Visser Pieter van der Wel Pieter van Dijkum
Begindatum
Einddatum 15-09-2011 (coördinator)
16-11-2011 (daarvoor winkel)
34
Rondleiders, speciaal voor BAM en Schetsen van Schoonheid: Henk Hennekes Jos Naus Ina Breeksema Marleen Blok Ryan Elting Marry van der Lugt Maja Etman Algemeen & suppoosten: Alex van Kwawegen Paul Daelmans Joop Schaap Anna Snoei Gerjan Westendorp Sander Enderink Rob van Oel Heleen Hoogland Tiny Teekens Pieter van Dijkum Frits Muller Gail Tetteroo Hugo Scholten Winkel : Annie Balk Inge Bourgogne Iet van Bueren Emke Cramer Pieter van Dijkum Gert Guijt Tineke Hoving Ruud van der Leest Irene Monté Bertha van Oort Marinella Nederlof Louis Niks Marianne Rehorst (inval) Saskia Serlé Irene Schinkel Leo Wartenbergh
Begindatum
Einddatum
16-11-2011 16-11-2011 16-11-2011 16-11-2011 16-11-2011 16-11-2011 16-11-2011
06-06-2011 31-12-2011 12-08-2011 31-10-2011 16-08-2011 31-08-2011 01-11-2011 01-11-2011 01-11-2011 (daarvoor winkel)
31-12-2011 31-10-2011
01-10-2011
Posterverspreiding: Gilbert van de Akker Collectiebeheer en assistentie conservator: Folkert Anders 01-01-2012 Dick Bode Hélène Frederiks Arie Thijs de Rek Barbara Walraven Technische Dienst: Cor van Gelderen Cees de Jong Alex van Kwawegen Adrie Terlouw
35
Begindatum Nationaal Farmaceutisch Museum De Moriaan: Hélène Frederiks Ben Geers Harry van den Haak Henk Hennekes Tico Koopmans Jaap van Hooidonk Marloes Keereweer Gerrie Lammé Marijke Mauritsz Leen Molendijk Enio Paes Ernst Stolle Tiny Teekens Gail Tetteroo Erna Vermeij Mandi Schut Dainara Leonora Jan Graafland Gerda van Egmond Marloes Keereweer
Einddatum 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011 31-08-2011
Maatschappelijke stages: Sten Tonkens Rixt Weeber
36
