BESLUIT. Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet

Openbare versie

Nederlandse Mededingingsautoriteit

BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Nummer

6169 / 418

Betreft zaak:

I.

Amsterdam Thuiszorg - Cordaan Groep

MELDING

1. Op 21 augustus 2007 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Stichting Amsterdam Thuiszorg en Stichting Cordaan Groep (hierna gezamenlijk: partijen) voornemens zijn te fuseren, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder a, van de Mededingingswet. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 164 van 27 augustus 2007. Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant is een zienswijze van een derde naar voren gebracht. Op 28 augustus 2007 en 28 september 2007 zijn aanvullende vragen aan partijen gesteld. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. 2. Op 11 oktober 2007 is namens de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit mondeling aan partijen medegedeeld dat de Raad reden heeft om aan te nemen dat de voorgenomen concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. De vragen gesteld in de brief van 28 augustus 2007 zijn door partijen op 23 oktober 2007 beantwoord. Op 24 oktober 2007 hebben partijen mondeling medegedeeld voorstellen te willen doen teneinde de gesignaleerde mededingingsbezwaren weg te nemen. Op 9 november 2007 zijn wederom aanvullende vragen aan partijen gesteld. De vragen gesteld in de brief van 28 september 2007 zijn door partijen op 16 november 2007 beantwoord. 3. Op 29 april 2008 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit van partijen een definitief remedievoorstel (hierna: het remedievoorstel) ontvangen. De inhoud van het remedievoorstel wordt in het navolgende weergegeven (zie de punten 85 tot en met 91). 4. Diverse marktpartijen zijn in de gelegenheid gesteld om te reageren op het remedievoorstel in niet-vertrouwelijke vorm. In onderhavige zaak is tevens een zienswijze ontvangen van de Nederlandse Zorgautoriteit (hierna: NZa). De in deze zaak ingediende

1

Openbare versie

Openbare versie

zienswijzen en reacties van marktpartijen worden, voor zover er overwegingen aan zijn ontleend die dragend zijn voor dit besluit, in het navolgende nader uiteengezet. II.

PARTIJEN

5. Stichting Amsterdam Thuiszorg (hierna: AT) is een stichting naar Nederlands recht. AT is actief op het gebied van huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging en begeleiding. Ook Combizorg B.V, een 100% dochteronderneming van AT Zorgontwikkeling B.V., die weer een 100% dochteronderneming is van AT, biedt huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging en begeleiding aan. Daarnaast biedt AT diverse aan voornoemde gebieden gerelateerde diensten aan, waaronder maaltijdservice, alarmopvolging en transferverpleging.1 6. Stichting Cordaan Groep (hierna: Cordaan) is een stichting naar Nederlands recht. Cordaan is actief op het gebied van huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging, begeleiding, verpleeg- en verzorgingshuiszorg, dagactiviteiten, gehandicaptenzorg en beschermde woonvormen op het terrein van geestelijke gezondheidszorg. III.

DE GEMELDE OPERATIE

7. De gemelde operatie behelst een bestuurlijke fusie waarbij de leden van de Raad van Bestuur en de Raad van Toezicht van AT worden vervangen door de leden van de Raad van Bestuur en de Raad van Toezicht van Cordaan. IV.

TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT

8. De melding is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder a, van de Mededingingswet. 9.

Betrokken ondernemingen zijn AT en Cordaan.

10. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V.

BEOORDELING

11. De activiteiten van partijen overlappen op het gebied van extramurale zorg uit hoofde van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (hierna: AWBZ), meer specifiek op het gebied

1

In het onderhavige besluit wordt niet nader ingegaan op deze overige diensten, aangezien de activiteiten van partijen op

deze gebieden niet overlappen.

2

Openbare versie

Openbare versie

persoonlijke verzorging en verpleging en begeleiding. Voorts overlappen de activiteiten van partijen op het gebied van huishoudelijke verzorging2. Daarnaast is Cordaan actief op het gebied van verzorgingshuiszorg, verpleeghuiszorg en dagactiviteiten. Deze markten worden mogelijk beïnvloed door de activiteiten van partijen op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging en huishoudelijke verzorging. A.

RELEVANTE MARKTEN

Rel evan t e pr oduct mar kt en 12. Evenals in eerdere besluiten3 zal in onderhavige zaak worden uitgegaan van een onderscheid tussen extramurale (AWBZ-)zorg en intramurale AWBZ-zorg. Extramurale (AWBZ-)zorg Huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging 13. Evenals in eerdere besluiten4 wordt in het onderhavige geval uitgegaan van afzonderlijke markten voor huishoudelijke verzorging enerzijds en persoonlijke verzorging en verpleging anderzijds. Partijen hebben zich in de melding bij dit onderscheid aangesloten. Begeleiding 14. Zowel AT als Cordaan levert ondersteunende en activerende begeleiding bij cliënten thuis. Cordaan richt zich hierbij vooral op verstandelijk gehandicapten, terwijl AT zich met name richt op ouderen.

2

Huishoudelijke verzorging wordt sinds 1 januari 2007 niet meer op grond van de AWBZ gefinancierd, maar door

gemeenten op basis van de Wet maatschappelijke ondersteuning. 3

Zie bijvoorbeeld het besluit van 7 november 2006 in zaak 5740/ Laak & Eemhoven – Amant, punt 9 en het besluit van 31

december 2004 in zaak 4295/ Stichting Icare – Sensire – Thuiszorg Groningen, punt 13. 4

Zie het besluit van 1 februari 2008 in zaak 6247/ Vivium – TGV – Zorggroep Almere, punt 9, het besluit van 4 november

2005 in zaak 4212/ De Basis – Thuiszorg Gooi en Vechtstreek – Vivium, punten 12 tot en met 16 en het besluit van 18 augustus 2005 in zaak 4988/ Oosterlengte – Thuiszorg Groningen – Sensire, punten 11 tot en met 21.

3

Openbare versie

Openbare versie

15. In eerdere besluiten5 is een mogelijke markt onderscheiden voor begeleiding6, waarbij in het midden is gelaten of binnen deze mogelijke markt nader onderscheid moet worden gemaakt naar enerzijds activerende begeleiding en anderzijds ondersteunende begeleiding. Ook een mogelijk onderscheid naar doelgroep is in deze besluiten in het midden gelaten. In het onderhavige besluit kan eveneens in het midden worden gelaten of er een aparte markt voor begeleiding binnen extramurale AWBZ-zorg bestaat en of hierbinnen een onderscheid moet worden gemaakt naar ondersteunende of activerende begeleiding en/ of doelgroepen, nu de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 112, 114 en 115). Intramurale AWBZ-zorg Verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg 16. Evenals in eerdere besluiten7 zal in onderhavige zaak een onderscheid worden gemaakt tussen verzorgingshuiszorg enerzijds en verpleeghuiszorg anderzijds. Binnen de markt voor verpleeghuiszorg kan een nader onderscheid worden gemaakt naar een afzonderlijke markt voor psychogeriatrische verpleeghuiszorg en een afzonderlijke markt voor somatische verpleeghuiszorg.8 In de onderhavige zaak zal niet afzonderlijk op laatstbedoeld onderscheid worden ingegaan, aangezien dit niet relevant is voor de beoordeling. 17. Cordaan is actief zowel op het gebied van verzorgingshuiszorg als op het gebied van verpleeghuiszorg. AT is op geen van beide gebieden actief. De onderscheidenlijke markten voor verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg zullen in het hiernavolgende derhalve slechts worden behandeld in het kader van mogelijke doorgeleidingseffecten.

5

Zie het besluit van 7 augustus 2006 in zaak 5705/ Zorggroep Amsterdam – Tabitha – De Kleine Johannes, punt 18, het

besluit van 11 juli 2006 in zaak 5082/ Zorggroep West- en Midden-Brabant – Amarant, punt 21 tot en met 24 en het besluit van 16 december 2004 in zaak 4120/ Verenigde Amstelhuizen – IJlanden, punten 26 en 27. 6

In het verleden heeft de NMa eveneens gesteld dat begeleiding wordt gezien als afgeleide van de positie op de markten

voor huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging. In dit besluit wordt desondanks apart op de mogelijke markt(en) voor begeleiding ingegaan omdat zowel de omzetten als de marktaandelen van partijen op deze mogelijke markt(en) aanzienlijk zijn en bovendien de marktaandelen van partijen op deze mogelijke (deel)markt(en) in aanmerkelijke mate afwijken van de posities van partijen op de markten voor huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging . 7

Zie bijvoorbeeld het besluit van 10 augustus 2006 in zaak 5574/ Amstelring – Zonnehuisgroep Amstelland, punt 10, het

besluit van 11 augustus 2005 in zaak 4198/ Proteion – TML – LvGG, punten 18 tot en met 23. 8

Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 4212/ De Basis – Thuiszorg Gooi en Vechtstreek – Vivium, reeds aangehaald punt 34.

4

Openbare versie

Openbare versie

Dagactiviteiten 18. Cordaan biedt diensten aan op het gebied van dagactiviteiten basis en speciaal voor ouderen9 en dagactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten. Hoewel AT geen dagactiviteiten aanbiedt en er op dit gebied dus geen overlap bestaat, bestaan er volgens één marktpartij mogelijk doorgeleidingseffecten tussen dagactiviteiten enerzijds en huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging anderzijds. Dit effect kan volgens deze marktpartij optreden omdat Cordaan de mogelijkheid heeft tot substitutie van dagactiviteiten van de doelgroep gehandicapten naar de doelgroep ouderen. 19. Met betrekking tot dagactiviteiten is in eerdere besluiten aangaande een fusie tussen instellingen voor verstandelijk gehandicapten10 geconcludeerd dat dagvoorzieningen voor verstandelijk gehandicapten behoren tot een totaalpakket van intramurale en semimurale AWBZzorg voor verstandelijk gehandicapten. Ten aanzien van dagactiviteiten voor ouderen is in eerdere besluiten geoordeeld dat deze markten sterk gerelateerd zijn aan de markten voor intramurale ouderenzorg (verpleeghuiszorg en verzorgingshuiszorg).11 Daarnaast is in eerdere besluiten geconcludeerd dat de mogelijkheden voor aanbodsubstitutie van dagactiviteiten voor intramurale AWBZ-zorg voor verstandelijk gehandicapten door intramurale AWBZ-zorg voor andere doelgroepen (bijvoorbeeld ouderen) zeer beperkt zijn.12 20. Gezien de sterke verbondenheid tussen dagactiviteiten voor ouderen respectievelijk gehandicapten en de intramurale markten voor respectievelijk ouderen- en gehandicaptenzorg, en gezien de beperkte mogelijkheden voor aanbodsubstitutie tussen de laatste markten is op voorhand niet aannemelijk dat dagactiviteiten voor ouderen en gehandicapten tot dezelfde markt behoren.13

9

Zie voor een nadere omschrijving van deze activiteiten het besluit in zaak 5705/ Zorggroep Amsterdam – Tabitha – De

kleine Johannes, reeds aangehaald, voetnoot 11. 10

Zie het besluit van 7 maart 2005 in zaak 4245/ Vizier – De Wendel, punt 21 tot en met 34, alsmede het besluit van 17 juni

2005 in dezelfde zaak, punten 14 en 15. 11

Zie het besluit van 16 november 2005 in zaak 5186/ Carint - Reggeland, punt 23.

12

Zie het besluit van 7 maart 2005 in zaak 4245/ Vizier – De Wendel, punt 26.

13

In de beoordeling van de gevolgen van de concentratie zal wel nader worden ingegaan op de aannemelijkheid van

aanbodsubstitutie van dagactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten naar dagactiviteiten voor ouderen door Cordaan ten behoeve van het uitnutten van doorgeleidingsmogelijkheden van thuiszorgactiviteiten van AT (voor ouderen) naar dagactiviteiten (voor ouderen) en vice versa. Zie de punten 73 tot en met 76.

5

Openbare versie

Openbare versie

21. In eerdere besluiten14 is voorts geconcludeerd dat er mogelijkerwijs een aparte markt bestaat voor dagactiviteiten voor ouderen en dat deze markt mogelijk nog kan worden onderverdeeld in dagactiviteiten basis voor ouderen en dagactiviteiten speciaal voor ouderen. In onderhavige zaak kan een dergelijk mogelijk nader onderscheid in het midden worden gelaten, aangezien dit niet relevant is voor de beoordeling. Rel evan t e geogr af isch e mar kt en Extramurale AWBZ-zorg 22. AT is actief in de gemeenten Amsterdam, Diemen en Zaanstad. Cordaan heeft extramurale activiteiten in de gemeenten Amsterdam, Diemen, Haarlem, Huizen en De Bilt.15 Huishoudelijke verzorging 23. Partijen stellen dat de omvang van de geografische markt voor huishoudelijke verzorging tenminste gelijk is aan de gemeente Amsterdam. Voorts stellen zij dat door de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (hierna: WMO) en het feit dat steeds meer aanbieders zich bovenregionaal of landelijk zijn gaan organiseren, de markt zich ontwikkelt tot een ruimere geografische markt die bovenregionaal of zelfs nationaal van omvang is. 24. In eerdere besluiten16 is uitgegaan van een geografische markt voor huishoudelijke verzorging die ten minste het werkgebied van een gevestigde speler en ten hoogste de zorgkantoorregio omvat. In eerdere besluiten betreffende de zorgkantoorregio Amsterdam17 is uitgegaan van een geografische markt voor extramurale AWBZ-zorg die de zorgkantoorregio Amsterdam omvat.18

14

Zie het besluit van 24 mei 2006 in zaak 5603/ ZgNL – TML - LvGG, punten 12 en 13, alsmede het besluit in zaak

5186/ Carint - Reggeland, reeds aangehaald, punten 21 tot en met 24. 15

Begin 2008 heeft Cordaan bovendien een woonzorgcentrum in de gemeente Haarlemmermeer (Nieuw-Vennep)

geopend. 16

Zie bijvoorbeeld het besluit van 8 januari 2007 in zaak 5924/ Vivre – Groene KruisDomicura, punt 13 en het besluit in zaak

5740/ Laak & Eemhoven – Amant, reeds aangehaald, punten 33 en 34. 17

De zorgkantoorregio Amsterdam bestaat uit de gemeenten Amsterdam en Diemen.

18

Zie het besluit van 21 oktober 2005 in zaak 5171/ Antaris – Amstelrade – Fontis, punt 37 en het besluit van 15 november

2004 in zaak 4177/ Stichting Evean zorg – De Weeren, punten 32 en 33.

6

Openbare versie

Openbare versie

25. In een aantal recente besluiten19 is echter aangetekend dat door de invoering van de WMO de geografische markt voor huishoudelijke verzorging mogelijk anders wordt dan de zorgkantoorregio. Als gevolg van de invoering van de WMO zullen gevestigde aanbieders van thuiszorg namelijk hun werkgebied op het gebied van huishoudelijke verzorging trachten uit te breiden naar gemeenten die van oudsher buiten hun werkgebied vallen en kopen gemeenten huishoudelijke verzorging in via een aanbestedingsprocedure waarin ook andere aanbieders kunnen meedingen dan de aanbieders die van oudsher in de desbetreffende gemeente actief waren. 26. Mogelijk is de geografische markt voor huishoudelijke verzorging als gevolg van de aanbestedingssystematiek van de WMO groter dan de zorgkantoorregio. Gelet op de gemeentelijke aanbesteding zou de geografische markt voor huishoudelijke verzorging echter ook kleiner dan de zorgkantoorregio kunnen zijn. Eén marktpartij heeft in haar zienswijze aangevoerd dat de geografische markt in onderhavige zaak zelfs nauwer dient te worden afgebakend dan op gemeenteniveau, namelijk op het niveau van de Amsterdamse stadsdelen. 27. Ten aanzien van het standpunt dat de geografische markt nauwer zou moeten worden afgebakend dan op het niveau van de gemeente, kan worden opgemerkt dat het feit dat aanbesteding van huishoudelijke verzorging sinds de invoering van de WMO plaatsvindt per (groep van) gemeente(n), in casu betekent dat aanbieders van in en buiten de gemeente Amsterdam in staat worden gesteld om huishoudelijke verzorging te leveren in de gehele gemeente Amsterdam.20 Hetzelfde geldt voor aanbieders van in en buiten de gemeente Diemen. Er zijn in casu derhalve duidelijke aanwijzingen dat afbakening van de geografische markt op gemeenteniveau een reëel scenario is. Daarentegen zijn er in de onderhavige zaak onvoldoende concrete aanwijzingen voor een nauwere afbakening van de geografische markt voor huishoudelijke verzorging dan gemeenteniveau. 28. Gezien het voorgaande zullen in onderhavige zaak de effecten van de voorgenomen concentratie in elk geval worden bezien op een geografische markt voor huishoudelijke verzorging op gemeenteniveau en op het niveau van de zorgkantoorregio. Voor een mogelijke afbakening van de geografische markt als ruimer dan de zorgkantoorregio is nader onderzoek vereist. De exacte marktafbakening kan in het onderhavige geval evenwel in het midden worden

19

Zie onder meer het besluit in zaak 5740/ Laak & Eemhoven – Amant, reeds aangehaald, p. 33 tot en met 36, het besluit

van 29 januari 2007 in zaak 5882/ SVRZ – Allévo, p. 11 e.v., het besluit van 7 maart 2007 in zaak 5990/ De Omring – Corbis Plus, p. 16 tot en met 19 en het besluit van 1 april 2008 in zaak 6141/ Evean Groep – Philadelphia – Woonzorg Nederland, p. 25. 20

De inkoop van huishoudelijke hulp is door de gemeenteraad van Amsterdam niet gedelegeerd naar de Amsterdamse

stadsdelen. Een van de vereisten voor gunning voor het jaar 2008 luidde dat leveranciers van huishoudelijke hulp deze hulp door het gehele gebied van de gemeente Amsterdam moesten kunnen leveren, met uitzondering van IJburg.

7

Openbare versie

Openbare versie

gelaten, aangezien het remedievoorstel van partijen mededingingsbezwaren op de kleinst mogelijke deelmarkt op voorhand wegneemt (zie de punten 39 en 40, 112 en 113). Persoonlijke verzorging en verpleging 29. Partijen geven aan dat het werkgebied voor de AWBZ-zorg momenteel nog de zorgkantoorregio Amsterdam betreft. Zij zijn van mening dat hierin de grenzen vervagen en dat de zorgkantoren steeds vaker aanbieders uit andere regio’s toelaten en aanbieders zich bovenregionaal of zelfs landelijk organiseren, waardoor de regionale markt zich lijkt te ontwikkelen naar een landelijke markt. 30. In eerdere besluiten21 is uitgegaan van een geografische markt voor extramurale AWBZzorg, waaronder persoonlijke verzorging en verpleging, die ten minste het werkgebied van een gevestigde speler en ten hoogste de zorgkantoorregio omvat. Uit onderzoek dat is verricht in het kader van voornoemde zaken bleek dat er in een aantal gevallen drempels bestonden voor spelers om vanuit het eigen werkgebied actief te worden in het werkgebied van andere gevestigde spelers. De aard en omvang van deze toetredingsdrempels in de werkgebieden van de gevestigde partijen kunnen per regio verschillen en dienen dus in elke zaak specifiek te worden onderzocht.22 31. In eerdere besluiten die betrekking hadden op zorgaanbieders in (de omgeving van) Amsterdam is uitgegaan van een geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging die de zorgkantoorregio Amsterdam omvat.23 In onderhavige zaak zijn geen concrete aanwijzingen naar voren gekomen die afbakening van de geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging als nauwer of ruimer dan de zorgkantoorregio Amsterdam kunnen rechtvaardigen. Er hebben zich evenmin nieuwe ontwikkelingen voorgedaan die tot een andere geografische marktafbakening zouden moeten leiden. Ook in deze zaak zal derhalve worden uitgegaan van de zorgkantoorregio Amsterdam als geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging. Begeleiding 32. Ondersteunende en activerende begeleiding wordt veelal in combinatie met een van de overige vormen van thuiszorg bij mensen aan huis geleverd. Ondersteunende en activerende begeleiding wordt, net als persoonlijke verzorging en verpleging, gefinancierd vanuit de AWBZ. In onderhavige zaak wordt daarom voor ondersteunende en activerende begeleiding uitgegaan van

21

Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 5171/ Antaris – Amstelrade – Fontis, reeds aangehaald, punt 37 en het besluit in zaak

4295/ Stichting Icare – Sensire – Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, punt 30. 22

Zie het besluit in zaak 5740/ Laak & Eemhoven – Amant, reeds aangehaald, punt 29.

23

Zie het besluit in zaak 5171/ Antaris – Amstelrade – Fontis, reeds aangehaald, punt 37 en het besluit in zaak 4177/ Stichting

Evean Zorg – De Weeren, reeds aangehaald, punten 32 en 33.

8

Openbare versie

Openbare versie

dezelfde geografische markt als die voor persoonlijke verzorging en verpleging, te weten de zorgkantoorregio Amsterdam. Intramurale AWBZ-zorg Verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg 33. Cordaan is actief in de zorgkantoorregio’s Amsterdam, ’t Gooi en Kennemerland met verzorgingshuizen in de gemeenten Amsterdam, Diemen, Huizen, De Bilt (Maartensdijk) en Haarlem en verpleeghuizen in de gemeenten Amsterdam, Diemen en Haarlemmermeer (NieuwVennep). Amsterdam Thuiszorg is noch op het gebied van verzorgingshuiszorg, noch op het gebied van verpleeghuiszorg actief. 34. In eerdere besluiten24 is uitgegaan van een geografische markt voor verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg die de zorgkantoorregio Amsterdam omvat. In onderhavige zaak zijn geen redenen om af te wijken van deze marktafbakening. Het onderzoek naar mogelijke doorgeleidingseffecten zal derhalve slechts betrekking hebben op de zorgkantoorregio Amsterdam. Dagactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten en dagactiviteiten voor ouderen 35. Zoals hiervoor vermeld in punt 18, biedt Cordaan diensten aan op het gebied van dagactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten en, in mindere mate, dagactiviteiten voor ouderen. Amsterdam Thuiszorg biedt helemaal geen dagactiviteiten aan. Hoewel er dus geen overlap bestaat tussen de activiteiten van partijen op het gebied van dagactiviteiten, is in onderhavige zaak in het kader van eventuele doorgeleidingseffecten onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van aanbodsustitutie tussen dagactiviteiten voor gehandicapten en dagactiviteiten voor ouderen (zie de punten 18 tot en met 20 en 73 tot en met 77). 36. In eerdere besluiten25 is bepaald dat dagactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten kunnen worden beschouwd als behorend tot een totaalpakket van intramurale en semimurale AWBZ-zorg voor verstandelijk gehandicapten. Ten aanzien van dagactiviteiten voor ouderen is in eerdere besluiten26 geoordeeld dat deze veelal worden aangeboden binnen verpleeghuizen (dagactiviteiten speciaal) dan wel verzorgingshuizen (dagactiviteiten basis). In onderhavige zaak

24

Zie het besluit in zaak 5705/ Zorggroep Amsterdam – Tabitha – De kleine Johannes, reeds aangehaald, punt 21, het besluit

in zaak 5171/ Antaris – Amstelrade – Fontis, reeds aangehaald, punten 32 tot en met 34 en het besluit in zaak 4177/ Stichting Evean Zorg – De Weeren, reeds aangehaald, punt 30. 25

Zie het besluit van 7 maart 2005 in zaak 4245/ Vizier – De Wendel, reeds aangehaald, punten 21 tot en met 34, alsmede

het besluit van 17 juni 2005 in dezelfde zaak, reeds aangehaald, punten 14 en 15. 26

Zie het besluit in zaak 5186/ Carint – Reggeland, reeds aangehaald, punt 23.

9

Openbare versie

Openbare versie

kan de geografische marktafbakening van deze markten in het midden worden gelaten, aangezien dit niet relevant is voor de beoordeling. B.

GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE

37. In het navolgende zal onder B.1. eerst de oorspronkelijk gemelde operatie worden beoordeeld op de gevolgen voor de mededinging. Vervolgens wordt onder B.2. het remedievoorstel van partijen als omschreven in de punten 85 tot en met 91 beoordeeld. B.1.

DE MELDING

Extramurale (AWBZ-)zorg Huishoudelijke verzorging 38. Volgens partijen is het marktaandeel van Cordaan op het gebied van huishoudelijke verzorging beperkt en levert Cordaan slechts zorg in de omgeving van haar verzorgings- en verpleeghuizen. Partijen verwachten bovendien dat de aanbesteding van huishoudelijke verzorging in Amsterdam voor de komende jaren zal resulteren in een daling van het marktaandeel van AT. Derhalve heeft de concentratie slechts een beperkt effect op de marktpositie van de betrokken organisaties, aldus partijen. 39. Uit gegevens van het Zorgkantoor Amsterdam over het jaar 200627 blijkt dat het marktaandeel van AT voor huishoudelijke verzorging zeer hoog is in de zorgkantoorregio Amsterdam, namelijk circa [70-80]%. Het marktaandeel van Cordaan op het gebied van huishoudelijke verzorging in de zorgkantoorregio Amsterdam is circa [0-10]%, waardoor het gezamenlijk marktaandeel na de voorgenomen concentratie circa [70-80]% zal zijn. 40. Bij afbakening van de geografische markt op gemeenteniveau is het marktaandeel van AT, berekend op basis van cijfers van de gemeente over het jaar 2007, voor de gemeente Amsterdam circa [70-80]%. Het marktaandeel van Cordaan binnen de gemeente Amsterdam is circa [010]%.28 Het gezamenlijk marktaandeel van partijen in de gemeente Amsterdam zal derhalve circa

27

Cijfers gebaseerd op gerealiseerde uren 2006 volgens het Zorgkantoor Amsterdam. In dat jaar was de WMO nog niet in

werking getreden en werd huishoudelijke verzorging dus gecontracteerd door het Zorgkantoor in plaats van door de gemeente. 28

Genoemde cijfers zijn gebaseerd op de meest actuele gegevens van de gemeente Amsterdam over de gerealiseerde uren

huishoudelijke verzorging in 2007. Dit was het eerste jaar waarin huishoudelijke verzorging door gemeenten werd aanbesteed in het kader van de WMO.

10

Openbare versie

Openbare versie

[70-80]% bedragen. In de gemeente Diemen is er geen overlap op het gebied van huishoudelijke verzorging, omdat daar niet aan Cordaan gegund is.29 41. Wanneer concentraties plaatsvinden waarbij een partij is betrokken met een zeer hoog marktaandeel, moet iedere toevoeging aan dit marktaandeel op voorhand met grote terughoudendheid tegemoet worden getreden. Elke toevoeging brengt de desbetreffende onderneming in dat geval immers al snel in een nog gunstiger positie dan voorheen en kan zelfs leiden tot een positie waarin zij de enige nog overgebleven aanbieder is. In een dergelijke situatie nemen de keuzemogelijkheden van afnemers af of ontbreken zelfs geheel. 42. Gelet op het marktaandeel van AT is aannemelijk dat AT in de zorgkantoorregio Amsterdam dan wel in de gemeente Amsterdam reeds over een economische machtspositie beschikt op de markt voor huishoudelijke verzorging. In onderhavige zaak is derhalve onderzocht of de toevoeging van Cordaan zodanig is dat de voorgenomen concentratie kan leiden tot een significante belemmering van de daadwerkelijke mededinging, met name als het gevolg van het versterken van die machtspositie van AT op de genoemde mogelijke markten. 43. Een veelgebruikte maatstaf voor de concentratiegraad is de zogenaamde HerfindahlHirschmann Index (hierna: HHI). De HHI is gelijk aan de som van de gekwadrateerde individuele marktaandelen van alle ondernemingen op de markt. Het absolute niveau van de HHI geeft een eerste aanwijzing voor de concentratiegraad van de markt na de concentratie; de wijziging in de HHI is een graadmeter voor de verandering die voortvloeit uit de concentratie. De HHI op het gebied van huishoudelijke verzorging in de zorgkantoorregio Amsterdam bedraagt in casu na de concentratie ongeveer 6.50030 met een toename als gevolg van de concentratie van ongeveer 700.31 De HHI op het gebied van huishoudelijke verzorging in de gemeente Amsterdam bedraagt in casu na de concentratie ongeveer 6.000 met een toename van ongeveer 600.32 Er is derhalve in beide gevallen sprake van een significante stijging van de HHI ten gevolge van de voorgenomen concentratie. Door de voorgenomen concentratie valt op zorgkantoorregioniveau ongeveer een vijfde en op gemeenteniveau ongeveer een zevende deel van de bestaande concurrentie van AT op het gebied van huishoudelijke verzorging weg.

29

Cordaan heeft wel meegedongen in de aanbesteding voor huishoudelijke verzorging voor 2007 in de gemeente Diemen.

De gemeente Diemen heeft niet opnieuw aanbesteed voor 2008. 30

De HHI kan maximaal 10.000 punten bedragen.

31

Andere concurrenten binnen de zorgkantoorregio Amsterdam zijn: Evean, met een marktaandeel van [5-10]%,

OsiraGroep, met een marktaandeel van [5-10]%, Amsta, met een marktaandeel van [0-5]%, Zonnehuisgroep Amstelland met een marktaandeel van [0-5]% en nog een aantal kleinere instellingen, met een cumulatief marktaandeel van [5-10]%. 32

Andere concurrenten binnen de gemeente Amsterdam zijn: OsiraGroep, met een marktaandeel van [5-10]%, Evean, met

een marktaandeel van [0-5]%, Amsta, met een marktaandeel van [0-5]%, Zonnehuisgroep Amstelland met een marktaandeel van [0-5]% en nog een aantal kleinere instellingen, met een cumulatief marktaandeel van [10-15]%.

11

Openbare versie

Openbare versie

44. Bij de marktafbakening in een eerdere zaak33 is geconcludeerd dat de productmarkten voor thuiszorg gedifferentieerd zijn. Voor het bepalen van de concurrentiedruk die uitgaat van (van oorsprong) intramurale spelers op “ klassieke” thuiszorginstellingen dient te worden gekeken naar (i) het feitelijke aanbod van de fuserende instellingen en de voorzienbare ontwikkelingen daarin, en (ii) de mate waarin instellingen gepositioneerd zijn om hun dienstenaanbod zodanig vorm te geven dat zij directer met elkaar concurreren. De geografische positionering van de spelers in samenhang met de omvang en geografische positionering van andere intramurale spelers is in dat verband relevant. 45. Voor wat betreft het in punt 44 sub (i) genoemde aspect geldt dat Cordaan binnen de gemeente Amsterdam huishoudelijke verzorging levert in de directe nabijheid van haar verzorgings- en verpleeghuizen en in haar geclusterde woonvormen. Uit het jaardocument 2006 van Cordaan blijkt dat Cordaan de uitdrukkelijke wens heeft om haar extramurale activiteiten uit te breiden. Op dit moment gaat dus binnen de gemeente Amsterdam concurrentiedruk van Cordaan uit op de activiteiten van AT op het gebied van huishoudelijke verzorging. 46. In Diemen beschikt Cordaan over een tweetal locaties. In 2006 en 2007 heeft Cordaan in de gemeente Diemen meegedongen bij de aanbesteding van huishoudelijke verzorging, maar niet gegund gekregen. Cordaan levert echter in 2007 en 2008 in Diemen wel huishoudelijke verzorging door middel van onderaanneming. 47. Ten aanzien van het in punt 44 sub (ii) genoemde aspect, kan worden opgemerkt dat de verzorgings- en verpleeghuizen van Cordaan een goede spreiding over de zorgkantoorregio Amsterdam hebben. Zo heeft Cordaan instellingen in alle stadsdelen van de gemeente Amsterdam, met uitzondering van Zeeburg en Westpoort. Daarnaast heeft Cordaan, zoals gezegd, een tweetal locaties in Diemen. Uit onderzoek van de NMa blijkt dat geen van de overige intramurale aanbieders in de zorgkantoorregio Amsterdam een dergelijke spreiding heeft. Het totale aantal instellingen van Cordaan in de zorgkantoorregio Amsterdam is bovendien hoger dan het totale aantal instellingen van vrijwel alle andere aanbieders.34 48. Gezien het besprokene in de punten 43 tot en met 47 is er reden om te veronderstellen dat de concurrentiedruk die AT tot op heden van Cordaan ondervindt binnen zowel de gemeente als de zorgkantoorregio Amsterdam, groter is dan het marktaandeel van Cordaan op beide mogelijke geografische markten doet vermoeden.

33

Zie het besluit van 25 september 2006 in zaak 5603/ ZgNL – TML – LvGG, punt 63.

34

Alleen OsiraGroep heeft één instelling meer dan Cordaan. De instellingen van OsiraGroep bevinden zich echter

merendeels in het westelijk deel van de gemeente Amsterdam.

12

Openbare versie

Openbare versie

Persoonlijke verzorging en verpleging 49. Partijen zijn van mening dat ook de markt voor AWBZ-zorg volop in beweging is, waardoor de positie van partijen onzeker is. Daarnaast voeren partijen aan dat het marktaandeel van AT op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging al enkele jaren een dalende lijn laat zien en dat het marktaandeel van Cordaan de laatste jaren nagenoeg gelijk is gebleven. Tot slot geven partijen aan dat door (recente) fusies er nu drie sterke concurrenten zijn met een breed pakket, waarvan er twee een goede spreiding hebben over de gemeente Amsterdam. 50. Uit gegevens van het Zorgkantoor Amsterdam over het jaar 2006 blijkt dat het huidige marktaandeel van AT voor persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio Amsterdam hoog is, namelijk circa [60-70]%. Het marktaandeel van Cordaan in de zorgkantoorregio Amsterdam is circa [0-10]%, waardoor het gezamenlijk marktaandeel van partijen na de voorgenomen concentratie circa [70-80]% wordt.35 51. Gelet op het marktaandeel van AT is aannemelijk dat AT reeds over een economische machtspositie beschikt op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging. In onderhavige zaak is derhalve onderzocht of de toevoeging van Cordaan zodanig is dat de voorgenomen concentratie kan leiden tot een significante belemmering van de daadwerkelijke mededinging, met name als het gevolg van het versterken van die machtspositie van AT op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging. 52. De HHI op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging bedraagt in casu na de concentratie ongeveer 5.400 met een toename als gevolg van de concentratie van ongeveer 1.000. Er is derhalve sprake van een significante stijging van de HHI ten gevolge van de voorgenomen concentratie. Door de voorgenomen concentratie valt ongeveer een vijfde deel van de bestaande concurrentie van AT op het gebied van huishoudelijke verzorging weg.36 53. Net als voor huishoudelijke verzorging geldt voor persoonlijke verzorging en verpleging dat Cordaan, gezien haar goede spreiding en grote aantal instellingen, zeer goed gepositioneerd is binnen de zorgkantoorregio Amsterdam. Ook op het terrein van persoonlijke verzorging en verpleging is de concurrentiedruk die AT tot op heden van Cordaan ondervindt derhalve wellicht groter dan het marktaandeel van Cordaan doet vermoeden. 54. Ten aanzien van de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging kan voorts worden opgemerkt dat er toetredingsdrempels bestaan voor nieuwe zorgaanbieders. In de eerste plaats

35

Cijfers gebaseerd op gerealiseerde uren 2006 volgens het Zorgkantoor Amsterdam.

36

Andere concurrenten zijn: OsiraGroep, met een marktaandeel van [5-10]%, Evean, met een marktaandeel van [5-10]%,

Amsta, met een marktaandeel van [0-5]%, Zonnehuisgroep Amstelland met een marktaandeel van [0-5]% en nog een aantal kleinere instellingen, met een cumulatief marktaandeel van [10-15]%.

13

Openbare versie

Openbare versie

blijven meerjarenovereenkomsten uit de inkoopprocedure 2007 ongewijzigd nog een jaar gelden. Zorgaanbieders met een meerjarenovereenkomst uit 2007 hebben op basis van hun contract uit 2007 voor het jaar 2008 een garantie van 90% van het hun in 2007 toegekende budget.37 55. In de tweede plaats heeft het Zorgkantoor Amsterdam bij de aanbestedingsprocedure voor 2008 aan nieuwe zorgaanbieders en aan bestaande zorgaanbieders die willen gaan aanbieden op voor hen nieuwe terreinen van zorg, startbudgetten ingesteld die zeer laag zijn in verhouding tot het totale beschikbare budget.38 56. In de derde plaats zullen nieuwe zorgaanbieders volgens de regels van de zorginkoopprocedure AWBZ 2008 van het Zorgkantoor Amsterdam niet worden ingedeeld in het ‘topsegment’. Zij komen daarmee niet in aanmerking voor de voordelen die verbonden zijn aan indeling in dit topsegment, te weten een hogere prioriteit bij indiening van een aanvraag voor extra productie in geval van herschikking van het budget 39, een speciaal ter beschikking gesteld telefoonnummer en e-mailadres waar vragen van administratieve aard met voorrang door ervaren medewerkers van Agis Zorgkantoren zullen worden beantwoord en toegang tot innovatiemiddelen.40 57. In de vierde plaats dienen zorgaanbieders die zorg leveren buiten de regio waar zij gevestigd zijn, te offreren bij het zorgkantoor van hun eigen regio. Het desbetreffende zorgkantoor financiert de zorg die buiten de regio wordt geleverd uit de eigen contracteerruimte of hevelt deze contracteerruimte over naar het zorgkantoor van de andere regio.41 Indien het

37

Bron: www.agiszorgkantoren.nl, Zorginkoopprocedure Agis Zorgkantoren AWBZ 2008, p. 7.

38

Voor nieuwe zorgaanbieders in de zorgkantoorregio Amsterdam zijn startbudgetten beschikbaar gesteld van maximaal

EUR 100.000. Ter vergelijking: op basis van de cijfers in 2007 was de grootte van de kavel (een kavel is een cluster van zorgprestaties dat om redenen van samenhang en homogeniteit in één groep wordt ingekocht) ouderenzorg extramuraal in Amsterdam bijna 100 miljoen euro, hetgeen betekent dat het startbudget minder dan één procent van de totale kavelomvang besloeg. Voor bestaande zorgaanbieders die zorg wilden gaan aanbieden in voor hen nieuwe kavels, gold een startbudget van maximaal EUR 25.000 per kavel. Een zorgaanbieder kon per doelgroep (kavel) een inschrijving doen voor de functies waarvoor de desbetreffende zorgaanbieder was toegelaten. Voor de totale zorgverlening door bestaande zorgaanbieders in nieuwe kavels en door nieuwe zorgaanbieders, gold voor het jaar 2008 een budgetplafond van EUR 10.000.000. Wanneer de omvang van het aantal offertes deze beschikbare contracteerruimte zou overschrijden, zouden de startbudgetten naar rato neerwaarts bijgesteld worden. Bron: Zorginkoopprocedure Agis Zorgkantoren AWBZ 2008, reeds aangehaald, p. 10-13. 39

Na 1 maart 2008 zijn de productieafspraken in geval van onderproductie onderhevig aan herschikking. Bron:

Zorginkoopprocedure Agis Zorgkantoren AWBZ 2008, reeds aangehaald, p. 7. 40

Bron: Zorginkoopprocedure Agis Zorgkantoren AWBZ 2008, reeds aangehaald, p. 23-24.

41

Bron: Zorginkoopprocedure Agis Zorgkantoren AWBZ 2008, reeds aangehaald, p. 12.

14

Openbare versie

Openbare versie

zorgkantoor van de ‘eigen’ regio geen contracteerruimte meer heeft, kan de zorgaanbieder derhalve niet aanbieden buiten zijn eigen zorgkantoorregio. 58. Op basis van het voorgaande kan worden geconcludeerd dat in elk geval voor het jaar 2008 niet of nauwelijks sprake is van druk van potentiële toetreders op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging. Er zijn evenmin aanwijzingen dat dit voor de komende jaren anders zal zijn. Begeleiding 59. AT is actief op het gebied van ondersteunende en activerende begeleiding van ouderen. Cordaan is actief op het gebied van ondersteunende begeleiding van ouderen en activerende en ondersteunende begeleiding van gehandicapten. 60. Uitgaande van de kleinst mogelijke markt waarop de activiteiten van partijen overlappen, te weten de mogelijke deelmarkt voor ondersteunende begeleiding van ouderen, hebben AT en Cordaan in 2006 in de zorgkantoorregio Amsterdam een gezamenlijk marktaandeel van circa [5060]% (AT circa [50-60]% en Cordaan circa [0-10]%)42. Indien wordt uitgegaan van één markt voor (ondersteunende plus activerende) begeleiding van ouderen, dan is het gezamenlijk marktaandeel van partijen op deze mogelijke deelmarkt circa [60-70]% (AT circa [50-60]% en Cordaan circa [0-10]%) 43. Op de mogelijke markt voor (activerende plus ondersteunende) begeleiding en op de mogelijke deelmarkt voor activerende begeleiding (beide zonder onderscheid naar doelgroep) is het gezamenlijk marktaandeel van partijen circa [40-50]% en op de mogelijke deelmarkt voor ondersteunende begeleiding (zonder onderscheid naar doelgroep) is het gezamenlijk marktaandeel van partijen circa [40-50]%. Conclusie horizontale overlap extramurale (AWBZ-)zorg 61. Gezien (i) het (zeer) hoge marktaandeel van AT op de mogelijke markten voor huishoudelijke verzorging in de gemeente dan wel de zorgkantoorregio Amsterdam en de significante toevoeging hieraan van Cordaan; (ii) het hoge marktaandeel van AT op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio Amsterdam en de significante toevoeging hieraan van Cordaan; en (iii) het hoge marktaandeel van AT op de mogelijke markten voor begeleiding van ouderen dan wel ondersteunende begeleiding van ouderen in de zorgkantoorregio Amsterdam en de significante toevoeging hieraan van Cordaan, is er reden om aan te nemen dat de onderhavige concentratie de daadwerkelijke mededinging op voornoemde (mogelijke) markten op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.

42

Cijfers gebaseerd op gerealiseerde uren 2006 volgens het Zorgkantoor Amsterdam.

43

Idem.

15

Openbare versie

Openbare versie

Doorgeleidingseffecten Opvatting martkpartijen 62. Diverse marktpartijen hebben aangegeven dat door de voorgenomen concentratie van een grote extramurale aanbieder met een intramurale aanbieder doorgeleidingseffecten zouden kunnen optreden die tot gevolg kunnen hebben dat de mededinging wordt beperkt. Zij vrezen dat cliënten die extramurale zorg ontvangen, indien zij intramurale zorg nodig hebben, door ATCordaan zullen worden doorgeleid naar de intramurale instellingen van Cordaan, waardoor intramurale instellingen van andere aanbieders mogelijk uitgesloten worden. 63. Enkele marktpartijen hebben voorts gewezen op de mogelijkheid van uitsluiting als gevolg van doorgeleiding door transferverpleegkundigen44 van AT vanuit ziekenhuizen naar verzorgingsen verpleeghuizen van Cordaan. Volgens één marktpartij komt ook doorgeleiding van verpleeghuizen naar thuiszorg voor, bijvoorbeeld in revalidatietrajecten. 64. Daarnaast heeft één marktpartij aangegeven dat dagactiviteiten heel frequent een combinatie vormen met huishoudelijke verzorging dan wel persoonlijke verzorging en verpleging (hierna in de punten 65 tot en met 80: thuiszorg) en dat mogelijkerwijs ook doorgeleidingseffecten ontstaan van thuiszorg naar dagactiviteiten en vice versa. Beoordeling doorgeleidingseffecten Doorgeleiding van thuiszorg naar verzorgingshuizen 65. Het marktaandeel van Cordaan op het gebied van verzorgingshuiszorg in de zorgkantoorregio Amsterdam is circa [20-30]%.45 Eventuele doorgeleidingseffecten moeten voorts worden gerelativeerd indien er op de markt voor verzorgingshuizen in de zorgkantoorregio Amsterdam wachtlijsten bestaan. In dat geval kunnen partijen immers zelfs met een zeer hoog gezamenlijk marktaandeel op het gebied van thuiszorg geen cliënten doorgeleiden naar hun eigen verzorgingshuizen. 66. Volgens partijen bestaan er in vrijwel de gehele zorgkantoorregio Amsterdam wachtlijsten voor verzorgingshuiszorg. Derhalve is er, aldus partijen, onvoldoende capaciteit in de verzorgingshuizen om de vruchten van doorgeleiding te plukken. De door partijen aangeleverde

44

Transferverpleegkundigen zijn speciaal daartoe door een ziekenhuis en/ of een thuiszorgorganisatie aangewezen

verpleegkundigen die vanuit het ziekenhuis patiënten begeleiden die na ontslag uit het ziekenhuis nog enigerlei vorm van zorg thuis nodig hebben. De transferverpleegkundige zorgt ervoor dat de overgang van ziekenhuis naar thuiszorg zo soepel mogelijk verloopt. AT heeft thans in vijf ziekenhuizen één of meer transferverpleegkundigen. 45

Cijfers gebaseerd op gerealiseerde uren 2006 volgens het Zorgkantoor Amsterdam.

16

Openbare versie

Openbare versie

cijfers, alsmede de verslagen van gesprekken met marktpartijen, geven echter een diffuus beeld. […] 67. De marktpartijen die over het bestaan van wachtlijsten zijn ondervraagd, zijn het erover eens dat verschillen in wachtduur kunnen worden verklaard door de mate van veroudering van verzorgingshuizen: nieuwere gebouwen beschikken over ruimere en beter geoutilleerde kamers. Voor deze nieuwere tehuizen bestaat meer belangstelling. De oudere tehuizen kampen daarentegen hier en daar met leegstand. 68. Gezien het feit dat er in elk geval wachtlijsten bestaan voor de meest gewilde verzorgingshuizen en gezien het marktaandeel van Cordaan op het gebied van verzorgingshuiszorg van circa [20-30]%, is niet aannemelijk dat partijen hun positie op het gebied van verzorgingshuiszorg als gevolg van doorgeleiding van cliënten uit de thuiszorg naar eigen verzorgingshuizen zodanig kunnen versterken dat daarmee concurrenten van de markt voor verzorgingshuiszorg kunnen worden uitgesloten. Doorgeleiding van thuiszorg naar verpleeghuizen 69. Het marktaandeel van Cordaan op het gebied van verpleeghuiszorg in de zorgkantoorregio Amsterdam is circa [30-40]%.46 Uit cijfers die door partijen zijn aangeleverd, alsmede uit verslagen van gesprekken met marktpartijen, blijkt dat het aantal nieuwe cliënten voor verpleeghuiszorg dat direct afkomstig is uit een thuissituatie lager ligt dan bij verzorgingshuiszorg47. Op grond van dit gegeven in combinatie met het marktaandeel van Cordaan op het gebied van verpleeghuiszorg van circa [30-40]% en met het feit dat er op het gebied van verpleeghuiszorg voldoende concurrenten van enige omvang bestaan48, is niet aannemelijk dat partijen hun positie op het gebied van verpleeghuiszorg als gevolg van doorgeleiding van cliënten uit de thuiszorg naar eigen verpleeghuizen, zodanig kunnen versterken dat daarmee concurrenten van deze markt kunnen worden uitgesloten.

Doorgeleiding vanuit ziekenhuizen naar verzorgings- en verpleeghuizen

46

Idem.

47

Circa één derde van de cliënten voor verpleeghuiszorg is afkomstig uit een thuissituatie tegenover circa de helft van de

cliënten voor verzorgingshuiszorg. 48

Naast Cordaan zijn in de zorgkantoorregio Amsterdam ook OsiraGroep met een marktaandeel van [25-30]%, Amsta met

een marktaandeel van [20-25]%, Evean met een marktaandeel van [5-10]% en een aantal kleinere aanbieders op het gebied van verpleeghuiszorg actief.

17

Openbare versie

Openbare versie

70. Voor wat betreft de mogelijkheden voor doorgeleiding door transferverpleegkundigen49 van AT naar verzorgings- en/ of verpleeghuizen van Cordaan, wordt door alle vier de ondervraagde Amsterdamse ziekenhuizen aangegeven dat de voorkeur van een patiënt en/ of zijn familie voor een bepaalde instelling altijd leidend is. In sommige gevallen is dit principe zelfs vastgelegd in de samenwerkingsovereenkomst met de desbetreffende aanbieder van transferzorg. Uit de door partijen overgelegde cijfers blijkt dat circa [10-20]% van de cliënten in verzorgingshuizen van Cordaan afkomstig is uit een ziekenhuis. Voor de verpleeghuiscliënten ligt dit percentage rond de [30-40]%. AT is echter niet de enige aanbieder van transferzorg in de Amsterdamse ziekenhuizen. Naast AT (en Cordaan) hebben ook Amsta, Flevohuis en OsiraGroep afspraken over de begeleiding vanuit het ziekenhuis naar verzorgings- en/ of verpleeghuizen door speciaal daartoe aangewezen verpleegkundigen. 71. Gezien het feit dat slechts een beperkt deel van de cliënten van verzorgings- en verpleeghuizen afkomstig is uit ziekenhuizen, het feit dat er in Amsterdam meer instellingen zijn die afspraken met ziekenhuizen hebben gemaakt op het gebied van transferzorg, het feit dat alle Amsterdamse ziekenhuizen aangeven dat de eigen voorkeur van patiënten voor een bepaald verzorgings- of verpleeghuis leidend is, alsmede gezien hetgeen hiervoor in de punten 65 tot en met 69 is opgemerkt over doorgeleiding vanuit de thuiszorg naar verzorgings- en verpleeghuiszorg, is niet aannemelijk dat partijen hun positie op het gebied van verzorgings- dan wel verpleeghuiszorg, als gevolg van doorgeleiding van cliënten uit ziekenhuizen, zodanig kunnen versterken dat daarmee concurrenten van deze markten kunnen worden uitgesloten. Doorgeleiding van verzorgings- en verpleeghuizen naar thuiszorg 72. Volgens de door partijen aangeleverde gegevens komt circa [80-90]% van de thuiszorgcliënten uit één van de categorieën ‘ziekenhuis’, ‘cliënt- en mantelzorg’, ‘AT-team’ of ‘huisarts’. De overige [10-20]% van de thuiszorgcliënten komt uit de categorie ‘overig’. Een gedeelte daarvan komt uit een verzorgings- of verpleeghuis. Derhalve kan worden aangenomen dat dit gaat om zulke kleine aantallen dat hiervan geen significant effect op de mededinging uitgaat. Doorgeleiding van thuiszorg naar dagactiviteiten en vice versa 73. Zoals vermeld in punt 64, is één marktpartij van mening dat mogelijk een doorgeleidingseffect ontstaat van thuiszorg naar dagactiviteiten en vice versa. Deze partij voert aan dat de fusie met AT Cordaan ertoe zal aanzetten het aanbod van dagactiviteiten voor gehandicapten te substitueren naar dagactiviteiten voor ouderen, om zo te kunnen profiteren van de hierboven bedoelde doorgeleidingseffecten. De desbetreffende marktpartij merkt hierbij op dat voor ouderen vaker een doorgeleidingseffect plaatsvindt van thuiszorg naar dagactiviteiten dan 49

Voor een omschrijving van het begrip ‘transferverpleegkundige’ zie voetnoot 44.

18

Openbare versie

Openbare versie

andersom. Voor gehandicapten vindt, aldus deze marktpartij, juist vaker een doorgeleidingseffect plaats van dagactiviteiten naar thuiszorg dan andersom. 74. Gezien de huidige sterke positie van Cordaan op het gebied van dagvoorzieningen voor verstandelijk gehandicapten, zou Cordaan volgens deze marktpartij na substitutie en als gevolg van doorgeleiding van thuiszorg naar dagactiviteiten in de positie komen om andere marktpartijen uit te sluiten van dagactiviteiten voor ouderen. Bovendien zou Cordaan als gevolg van doorgeleiding van dagactiviteiten naar thuiszorg haar positie op de markt voor dagactiviteiten voor ouderen kunnen versterken. 75. In punt 20 is reeds aangegeven dat op voorhand niet aannemelijk is dat aanbodsubstitie zal plaatsvinden van dagactiviteiten voor gehandicapten naar dagactiviteiten voor ouderen. Dit geldt ook in het geval van Cordaan. Volgens van partijen afkomstige informatie zijn de door Cordaan aangeboden dagactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten gericht op arbeid en belevings- en ontwikkelingsgerichte activiteiten. Met name de voorzieningen gericht op arbeid hebben tot doel om de cliënten deel uit te laten maken van de maatschappij . Cliënten zijn bijvoorbeeld werkzaam in een werkplaats binnen de organisatie, worden op groepsbasis ‘gedetacheerd’ naar allerlei bedrijven of zijn individueel werkzaam bij bijvoorbeeld de brandweer of de bibliotheek. Dergelijke activiteiten zijn over het algemeen minder geschikt voor de doelgroep ‘ouderen’, aangezien activiteiten voor ouderen veelal sociaalrecreatief van aard zijn en niet gericht op arbeid en ontwikkeling50. 76. Daarnaast vinden dagactiviteiten voor gehandicapten, aldus partijen, plaats vanuit speciaal daartoe ingerichte faciliteiten. De locaties voor dagactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten van Cordaan bevinden zich op hetzij het terrein van een (intramurale) instelling voor verstandelijk gehandicapten, hetzij een afzonderlijke locatie (zoals bijvoorbeeld een zorgboerderij). Dit maakt deze locaties minder geschikt voor de doelgroep ‘ouderen’. De meeste ruimtes voor dagactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten zijn bovendien zonder bouwkundige aanpassingen niet geschikt voor dagactiviteiten voor ouderen. Hoewel bouwkundige aanpassingen in theorie mogelijk zijn, is het niet aannemelijk dat Cordaan deze zou willen uitvoeren voor een omschakeling van doelgroep, aangezien daarmee forse investeringen teniet zouden worden gedaan.51

50

Voor ouderen ligt de benadering vooral in het bieden van structuur, gezelligheid en het tegengaan van eenzaamheid.

Voor (jongere) verstandelijk gehandicapten is begeleiding richting een arbeidsplek een belangrijk aspect. 51

Deze investeringen betreffen niet alleen de bijzondere voorzieningen die in de locaties zijn aangebracht, zoals

zogenaamde ‘snoezelruimtes’, maar tevens de marketingactiviteiten van Cordaan binnen de gezondheidszorg voor verstandelijk gehandicapten.

19

Openbare versie

Openbare versie

77. Gezien de investeringen die gepaard zouden gaan met substitutie, en gezien het feit dat bij substitutie de versterking van de marktpositie op het gebied van dagactiviteiten voor ouderen ten koste zou gaan van de positie van Cordaan op het gebied van intra- en semimurale zorg voor verstandelijk gehandicapten die woon- en dagvoorzieningen omvat, is niet aannemelijk dat Cordaan een prikkel heeft om via substitutie eventuele hierboven beschreven doorgeleidingseffecten uit te nutten. 78. Ook op basis van de huidige marktpositie van Cordaan op het gebied van dagactiviteiten voor ouderen is een marktafsluitend effect als gevolg van de hierboven beschreven doorgeleidingseffecten niet aannemelijk: het marktaandeel van Cordaan op het gebied van dagactiviteiten voor ouderen is, uitgaande van de zorgkantoorregio, circa [30-40]%. 79. Gezien het voorgaande is evenmin aannemelijk dat door de voorgenomen concentratie de positie van partijen op het gebied van thuiszorg als gevolg van doorgeleiding van cliënten die meedoen aan dagactiviteiten, zodanig zal worden versterkt dat daarmee concurrenten van de markt voor thuiszorg kunnen worden uitgesloten. Conclusie doorgeleidingseffecten 80. Het is niet aannemelijk dat eventuele doorgeleidingseffecten tussen thuiszorg en verplegings- en verzorgingshuiszorg, tussen ziekenhuizen en verzorgings- en verpleeghuizen en tussen thuiszorg en dagactiviteiten zullen leiden tot uitsluiting van concurrenten van partijen op de Amsterdamse zorgmarkt. Conclusie met betrekking tot de melding 81. De Raad heeft reden om aan te nemen dat de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het versterken of het in het leven roepen van een economische machtspositie op de markten voor huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging en op de mogelijke (deel)markten voor begeleiding van ouderen en ondersteunende begeleiding van ouderen. 82. De Raad heeft geen reden om aan te nemen dat de onderhavige concentratie zal leiden tot uitsluiting van concurrenten van partijen als gevolg van doorgeleidingseffecten. B.2.

HET REMEDIEVOORSTEL

83. Partijen hebben op 24 oktober 2007 mondeling te kennen gegeven voorstellen te willen indienen om te komen tot een oplossing van de door de NMa (eveneens mondeling) geuite

20

Openbare versie

Openbare versie

mededingingsbezwaren. Op 29 april 2008 hebben partijen definitieve voorstellen ingediend teneinde de gesignaleerde mededingingsbezwaren op te lossen (hierna: het remedievoorstel). 84. Hierna zullen achtereenvolgens (a) de inhoud, (b) het beoordelingskader en (c) de beoordeling van het remedievoorstel aan de orde komen. (a)

Inhoud remedievoorstel

85. Het remedievoorstel houdt in dat AT, voorafgaand aan de totstandbrenging van de voorgenomen concentratie met Cordaan, een deel van haar bedrijfsactiviteiten op het gebied van (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en (iii) begeleiding zal overdragen aan Stichting Evean Zorg Amsterdam (hierna: Evean) en Stichting Zonnehuisgroep Amstelland (hierna: Zonnehuisgroep). Daarnaast zullen de bedrijfsactiviteiten van Combizorg B.V. worden overgedragen aan Evean. 86. Genoemde bedrijfsactiviteiten worden overgedragen in de vorm van zorgteams, inclusief ondersteuning. Deze zorgteams vertegenwoordigen in totaal circa 25% van de activiteiten van AT op het gebied van (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en (iii) begeleiding (zie de tabellen onder punt 112). De over te dragen zorgteams worden beschreven in bijlage 1 bij dit besluit. 87. De overdracht van de zorgteams van AT aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep vindt plaats in de vorm van activa-passivatransacties, waarbij het personeel dat bij deze zorgteams behoort, van rechtswege mee overgaat naar de kopers. 88. Op de overdrachten als hiervoor omschreven zal worden toegezien door een onafhankelijke trustee. 89. Partijen verbinden zich ertoe gedurende de eerste twee jaren na overdracht van voornoemde bedrijfsactiviteiten van AT aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep, niet rechtstreeks te werven onder de door AT aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep overgedragen medewerkers en/ of cliënten. 90. Partijen zullen binnen een periode van tien jaren na de overdracht van de in het remedievoorstel omschreven bedrijfsactiviteiten van AT aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep direct noch indirect enig economisch en/ of juridisch belang verwerven in, noch invloed uitoefenen op de in het kader van het remedievoorstel aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep overgedragen bedrijfsactiviteiten. 91. Het remedievoorstel bevat in detail de volgende rechten en verplichtingen van AT en Cordaan:

21

Openbare versie

Openbare versie

Overdracht -

AT en Combizorg B.V. dragen, zo mogelijk vóór 1 juli 2008, doch in elk geval voorafgaand aan de concentratie tussen AT en Cordaan, over aan Evean a) de zorgteams op het gebied van huishoudelijke verzorging zoals beschreven in bijlage 1 bij dit besluit, bestaande uit de medewerkers zoals vermeld op de aan bijlage 1 gehechte lijst A; b) de bij de desbetreffende zorgteams op het moment van overdracht in behandeling zijnde cliënten zoals vermeld op de aan bijlage 1 gehechte lijst A; c)

de zorgteams op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging en begeleiding zoals beschreven in bijlage 1 bij dit besluit, bestaande uit de medewerkers zoals vermeld op de aan bijlage 1 gehechte lijst A;

d) de bij de desbetreffende zorgteams op het moment van overdracht aan Evean in behandeling zijnde cliënten zoals vermeld op de aan bijlage 1 gehechte lijst A; e) de bij de zorgteams behorende rechten en verplichtingen voortvloeiend uit de medewerkersovereenkomst met het Zorgkantoor Amsterdam; f)

de bij de zorgteams behorende rechten en verplichtingen voortvloeiend uit de overeenkomst met de gemeente Amsterdam op grond van de WMO;

g) overige activa in verband met de exploitatie van de zorgteams zoals beschreven in de activa-passivaovereenkomst tussen AT en Evean, waaronder cliëntendossiers. -

AT en Combizorg B.V. dragen, zo mogelijk vóór 1 juli 2008, doch in elk geval voorafgaand aan de concentratie tussen AT en Cordaan, over aan Zonnehuisgroep h) de zorgteams op het gebied van huishoudelijke verzorging zoals beschreven in bijlage 1 bij dit besluit, bestaande uit de medewerkers zoals vermeld op de aan bijlage 1 gehechte lijst A; i)

de bij de desbetreffende zorgteams op het moment van overdracht in behandeling zijnde cliënten zoals vermeld op de aan bijlage 1 gehechte lijst A;

j)

de zorgteams op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging en begeleiding zoals beschreven in bijlage 1 bij dit besluit, bestaande uit de medewerkers zoals vermeld op de aan bijlage 1 gehechte lijst A;

22

Openbare versie

Openbare versie

k)

de bij de desbetreffende zorgteams op het moment van overdracht aan Zonnehuisgroep in behandeling zijnde cliënten zoals vermeld op de aan bijlage 1 gehechte lijst A;

l)

de bij de zorgteams behorende rechten en verplichtingen voortvloeiend uit de medewerkersovereenkomst met het Zorgkantoor Amsterdam;

m) de bij de zorgteams behorende rechten en verplichtingen voortvloeiend uit de overeenkomst met de gemeente Amsterdam op grond van de WMO; n) overige activa in verband met de exploitatie van de zorgteams zoals beschreven in de activa-passivaovereenkomst tussen AT en Zonnehuisgroep, waaronder cliëntendossiers. -

AT zal voorafgaand aan de overdracht cliënten benaderen om de behandelrelatie met Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep voort te zetten.

-

Partijen verplichten zich alvorens de koopovereenkomst met Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep te sluiten deze ter goedkeuring aan de NMa voor te leggen.

Non-interventie -

Met het oog op de instandhouding van het concurrerend vermogen van de aan Evean en Zonnehuisgroep overgedragen activiteiten, verplichten AT (zolang zij nog zelfstandig is) en Cordaan zich gedurende twee jaar na de overdracht van bedrijfsactiviteiten van AT aan Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep: o) cliënten op dezelfde manier te verwijzen naar Evean en Zonnehuisgroep zoals dit onderling en naar andere partijen gebruikelijk is; p) zich te onthouden van activiteiten die specifiek erop gericht zijn de bij de transacties met Evean en Zonnehuisgroep betrokken medewerkers actief te werven; q) zich in hun marketingactiviteiten met betrekking tot extramurale huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging en begeleiding te onthouden van verwijzing naar of vergelijking met Evean en Zonnehuisgroep; r)

-

zich niet actief tot het specifieke cliëntenbestand te richten dat bij bovengenoemde transacties aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep is overgedragen.

Deze verplichting laat het recht van partijen om de volgende activiteiten te verrichten onverlet:

23

Openbare versie

Openbare versie

s)

wervingsacties voor personeel op het gebied van huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging en/ of begeleiding, die niet specifiek gericht zijn op de betrokken medewerkers, zoals, bijvoorbeeld, het plaatsen van advertenties;

t)

marketingactiviteiten in verband met huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging en/ of begeleiding die gericht zijn op alle (potentiële) cliënten in de gemeente Amsterdam of in een deel van deze gemeente, zoals, bijvoorbeeld, het huisaan-huis verspreiden van brochures;

u) enigerlei marketingactiviteit die uitsluitend betrekking heeft op de overige activiteiten van partijen. -

Met het oog op de naleving van de hierboven weergegeven non-interventiebepalingen verplichten partijen zich ertoe om gedurende de eerste twee jaren na de overdracht van de bedrijfsactiviteiten van AT aan Evean respectievelijke Zonnehuisgroep halfjaarlijks, steeds uiterlijk op 31 december en op 30 juni, een rapportage te zenden aan de NMa waaruit blijkt welke marketing- en/ of arbeidsmarktinstrumenten zij hebben gebruikt ten opzichte van welke doelgroep. Deze rapportages bevatten de uitdrukkelijke mededeling dat AT en Cordaan hebben voldaan aan de verplichting om geen marketing te verrichten in verband met hun activiteiten op het gebied van (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en/ of (iii) begeleiding, die specifiek gericht is op de cliënten en medewerkers van Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep, die betrokken waren bij de overdracht van activiteiten van AT aan Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep.

Toezicht door trustee -

AT en Cordaan verplichten zich om zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk binnen twee weken na de datum van dit besluit een onafhankelijke trustee te benoemen. Zij zullen zowel de persoon van de trustee als diens opdracht voorafgaand ter goedkeuring voorleggen aan de NMa. De trustee ziet ten behoeve van de NMa toe op de volledige nakoming van de verplichting tot overdracht van de bedrijfsactiviteiten aan Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep.

-

De trustee heeft geen relatie met AT, Cordaan, Evean en/ of Zonnehuisgroep.

-

AT en Cordaan verplichten zich de trustee alle nodige medewerking te verlenen en de trustee waar mogelijk te ondersteunen, zodat deze zijn taken naar behoren kan uitvoeren. Partijen zullen in dit verband volledige toegang verlenen tot de boekhouding, gegevensbestanden en alle door de trustee relevant te achten bescheiden en, indien en voor zover dit voor de uitvoering van de taken van de trustee noodzakelijk is, personeel beschikbaar stellen om de trustee te ondersteunen.

24

Openbare versie

Openbare versie

-

AT en Cordaan stellen de trustee onverwijld na de ondertekening van de activa/ passivaovereenkomsten met Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep, een afschrift van deze getekende overeenkomsten ter beschikking.

-

AT en Cordaan stellen de trustee uiterlijk twee dagen voor de overdracht van de bedrijfsactiviteiten aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep de volgende documenten ter beschikking: v)

een lijst van over te dragen aantallen medewerkers (fte’s) en een lijst van de over te dragen uren zorg op het gebied van (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en (iii) begeleiding, geactualiseerd ten opzichte van bijlage 1, lijst A bij dit besluit;

w) een overzicht van de cliënten die hebben aangegeven hun zorgovereenkomst niet voort te willen zetten met Evean respectievelijk Zonnehuisgroep en een opgave van de uren zorg op het gebied van (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en (iii) begeleiding die deze cliënten ontvingen; x)

afschriften van de brieven waarin AT de zorgovereenkomsten met de sub w) bedoelde cliënten opzegt;

y)

een afschrift van het besluit of de brief van het Zorgkantoor Amsterdam waaruit de herschikking dan wel de overdracht van de productieafspraken ten behoeve van Evean en Zonnehuisgroep blijkt;

z)

een afschrift van het besluit of de brief van de gemeente Amsterdam waaruit de akkoordverklaring met de overdracht van rechten en verplichtingen voortvloeiend uit de overeenkomst tussen AT en de Gemeente Amsterdam aan Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep blijkt, in elk geval ten aanzien van de cliënten aan wie op de overnamedatum huishoudelijke verzorging wordt geleverd door AT; en

aa) andere informatie die de trustee nodig acht om zijn taak naar behoren te kunnen uitvoeren. -

De trustee stelt voorafgaand aan de transactie tussen AT en Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep vast of: bb) het actuele aantal medewerkers (fte’s) dat zal worden overgedragen aan Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep bij benadering overeenkomt met het aantal medewerkers (fte’s), zoals vermeld op het overzicht in bijlage 1, lijst A bij dit besluit;

25

Openbare versie

Openbare versie

cc) de actuele omvang van de over te dragen uren zorg op het gebied van (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en (iii) begeleiding bij benadering overeenkomt met de omvang van de uren zorg, zoals vermeld in bijlage 1, lijst A bij dit besluit; dd) aan alle cliënten die hebben aangegeven hun zorgovereenkomst niet voort te willen zetten met Evean respectievelijk Zonnehuisgroep door AT een opzeggingsbrief is verzonden; ee) herschikking of overdracht van de productieafspraken met het Zorgkantoor Amsterdam heeft plaatsgevonden; en ff) overdracht van de rechten en verplichtingen voortvloeiend uit de overeenkomst tussen AT en de gemeente Amsterdam aan Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep, in elk geval ten aanzien van de cliënten aan wie op de overnamedatum huishoudelijke verzorging wordt geleverd door AT, heeft plaatsgevonden. -

Aan de hierboven sub bb) en sub cc) bedoelde voorwaarden zal zijn voldaan indien: gg) de aan Evean en Zonnehuisgroep over te dragen aantallen medewerkers (fte’s) en uren zorg op het gebied van (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en (iii) begeleiding, op basis van de geactualiseerde overzichten en na aftrek van de cliënten die hebben aangegeven hun zorgovereenkomst niet met Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep te willen voortzetten, ieder niet minder bedragen dan 90% van de aantallen medewerkers (fte’s) en uren zorg per gebied die op grond van de overzichten in bijlage 1, lijst A bij dit besluit zouden worden overgedragen; althans hh) dat de verhouding tussen enerzijds de aan Evean en Zonnehuisgroep over te dragen uren zorg op het gebied van (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en (iii) begeleiding en anderzijds de aan Cordaan over te dragen uren zorg op ieder van deze gebieden niet meer dan 5% afwijkt van de verhouding zoals deze blijkt uit bijlage 1, lijst A bij dit besluit.

-

De trustee brengt binnen veertien dagen na de overdracht van de bedrijfsactiviteiten aan Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep, verslag uit aan de NMa waaruit blijkt of AT en Cordaan aan hun verplichtingen uit hoofde van dit remedievoorstel hebben voldaan.

-

AT en Cordaan verplichten zich de concentratie niet tot stand te brengen voordat de trustee aan de NMa heeft gerapporteerd dat de overdracht van de hiervoor omschreven bedrijfsonderdelen aan Evean, respectievelijk Zonnehuisgroep volledig is nagekomen.

26

Openbare versie

Openbare versie

-

De trustee kan alleen met toestemming van de NMa van zijn verantwoordelijkheid worden ontheven.

(b)

Beoordelingskader remedievoorstel

92. In het navolgende wordt beoordeeld of het remedievoorstel tegemoet komt aan de in punt 81 gesignaleerde mededingingsbezwaren. Daartoe is onderstaand beoordelingskader van belang. (i) Levensvatbaar bedrijfsonderdeel dat daadwerkelijk, effectief en duurzaam kan concurreren 93. Ten eerste dient te worden beoordeeld of na voltooiing van het remedievoorstel sprake is van levensvatbare, volwaardige af te stoten bedrijfsonderdelen.52 Onder een levensvatbaar bedrijfsonderdeel wordt verstaan een bedrijfsonderdeel dat zelfstandig kan functioneren, dat wil zeggen autonoom en onafhankelijk van partijen. Daarnaast zal dit bedrijfsonderdeel in staat moeten zijn om daadwerkelijk, effectief en op duurzame wijze met AT-Cordaan te concurreren in de zorgkantoorregio Amsterdam.53 Het afstotingspakket dient al die elementen te bevatten die nodig zijn om een bedrijfsonderdeel draaiende te houden, waaronder in de onderhavige zaak met name voldoende personeel en cliënten. Het is voorts noodzakelijk dat het af te stoten bedrijfsonderdeel direct operationeel is, zodat het daaraan verbonden marktaandeel onmiddellijk en duurzaam overgaat.54 94. Wil sprake zijn van een duurzame, levensvatbare concurrent, dan moeten de overnemende partijen in Amsterdam productieafspraken kunnen maken met het Zorgkantoor Amsterdam, zodat de positie van de over te nemen onderdelen kan worden gehandhaafd en de overnemende partijen eventueel hun posities kunnen uitbreiden. Daarnaast moet ten aanzien van huishoudelijke verzorging door de gemeente Amsterdam aan de overnemende partijen productieruimte gegund zijn in het kader van de WMO. (ii) Is afstoting voldoende om tegemoet te komen aan mededingingsbezwaren? 95. Indien inderdaad sprake is van levensvatbare, volwaardige bedrijfsonderdelen, dan is het vervolgens voor de beoordeling van belang of de kopers van deze bedrijfsonderdelen voldoende concurrentiedruk zullen uitoefenen op de gefuseerde onderneming om te voorkomen dat er als gevolg van de onderhavige concentratie een significante belemmering van de daadwerkelijke mededinging optreedt, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken

52

Zie Richtsnoeren voor de inhoud, indiening en tenuitvoerlegging van remedies bij concentraties, NMa, 21 september

2007 (hierna: Richtsnoeren Remedies 2007), punt 19. 53

Zie Richtsnoeren Remedies 2007, punt 19.

54

Zie Richtsnoeren Remedies 2007, punten 21 tot en met 23.

27

Openbare versie

Openbare versie

van een economische machtspositie op de markten voor huishoudelijke verzorging en voor persoonlijke verzorging en verpleging, alsmede de mogelijke markt voor begeleiding. (iii) Ontstaat er geen nieuw mededingingsprobleem? 96. Ten slotte is van belang dat ten gevolge van het voorstel geen nieuw mededingingsprobleem ontstaat. 97. In het navolgende zal aan de hand van het hierboven geschetste beoordelingskader worden nagegaan of het remedievoorstel inderdaad de mededingingsbezwaren wegneemt. (c)

Beoordeling remedievoorstel

Opvatting partijen 98. Partijen zijn van mening dat het remedievoorstel tegemoet komt aan de mededingingsbezwaren op de markten voor huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging en op de mogelijke deelmarkten voor (ondersteunende) begeleiding van ouderen omdat zowel de aan Evean als de aan Zonnehuisgroep over te dragen zorgteams levensvatbaar zijn en alle elementen bevatten om zelfstandig zorgactiviteiten uit te voeren. De zorgteams zijn zelfstandig opererende organisatorische eenheden, bestaande uit zorgpersoneel, manager en planner. Daarnaast zullen het benodigde contracteervolume bij het Zorgkantoor Amsterdam en de rechten en verplichtingen uit de WMO-overeenkomst met de gemeente Amsterdam worden overgedragen, zodat de over te dragen bedrijfsonderdelen hun activiteiten op dezelfde voorwaarden kunnen blijven voortzetten. Voor zover Evean en/ of Zonnehuisgroep aanvullende activa nodig hebben om de teams te kunnen inzetten (zoals IT-infrastructuur), worden deze activa in de transacties betrokken. 99. Partijen zijn verder van mening dat Evean en Zonnehuisgroep geschikte overnamekandidaten voor de bedrijfsonderdelen zijn, die in staat zullen zijn om deze bedrijfsonderdelen daadwerkelijk, effectief en duurzaam te laten concurreren met AT-Cordaan. Beide kopers zijn, aldus partijen, immers reeds actief op de relevante markten in Amsterdam. Evean is in Amsterdam actief op het gebied van huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging, begeleiding en intramurale verzorging en verpleging. Zij verleent deze vormen van zorg zowel aan ouderen als aan gehandicapten. Zonnehuisgroep is eveneens actief in Amsterdam. Zij levert voornamelijk intramurale AWBZ-zorg aan ouderen. Daarnaast is Zonnehuisgroep actief op het gebied van huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging en begeleiding. Inbreng marktpartijen

28

Openbare versie

Openbare versie

100. De NMa heeft (de niet-vertrouwelijke versie van) het remedievoorstel van partijen aan diverse marktpartijen voorgelegd in de vorm van een zogenaamde markttest. Voor deze markttest zijn alle bij de NMa bekende concurrent-zorgaanbieders in de zorgkantoorregio Amsterdam aangeschreven met het verzoek te reageren op de door partijen voorgestelde oplossing voor de in punt 81 gesignaleerde mededingingsbezwaren. In totaal hebben vijftien marktpartijen, waaronder de gemeente Amsterdam en het Zorgkantoor Amsterdam, op het remedievoorstel gereageerd.55 101. De meningen over de mate waarin het remedievoorstel de door de NMa gesignaleerde mededingingsbeswaren weg zou nemen, variëren. Diverse marktpartijen, waaronder het Zorgkantoor en de gemeente Amsterdam, zijn van mening dat de mededingingsbezwaren door het voorstel worden opgelost. Een aantal marktpartijen heeft echter kanttekeningen geplaatst bij het voorstel. Hieronder volgt een weergave van specifieke opvattingen die in de markttest naar voren zijn gebracht, voor zover deze betrekking hebben op het remedievoorstel en niet eerder naar voren zijn gebracht (bijvoorbeeld door middel van zienswijzen naar aanleiding van de melding van partijen). 102. Verschillende marktpartijen hebben aangegeven dat het moeilijk of onmogelijk is om met AT-Cordaan te concurreren zolang de naam Amsterdam Thuiszorg als merknaam op de Amsterdamse markt blijft bestaan. Volgens deze martkpartijen zal het, als gevolg van de grote naamsbekendheid van AT bij zorgvragers en verwijzers (zoals huisartsen), voor Evean en Zonnehuisgroep zeer moeilijk zijn om cliënten voor langere tijd aan zich te binden. Het merk AT is volgens deze marktpartijen zodanig sterk dat grote inspanningen en investeringen op het gebied van marketing nodig zullen zijn om met deze merknaam te kunnen wedijveren. In de Amsterdamse zorgkantoorregio zijn volgens deze marktpartijen weinig aanbieders actief die deze inspanningen en/ of investeringen kunnen opbrengen. 103. Een aantal marktpartijen voert voorts aan dat het gezamenlijk marktaandeel van partijen op het gebied van huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging ook na afstoting van een deel van de bedrijfsactiviteiten van AT te hoog blijft. 104. Tot slot plaatst een aantal marktpartijen kanttekeningen bij de uitwerking van de waarborgen dat de cliënten van AT hun zorgverleners zullen volgen bij de overgang naar Evean respectievelijk Zonnehuisgroep. Zienswijze NZa 105. De NZa heeft op basis van de aanwezige informatie een analyse gemaakt van de marktsituatie die zal ontstaan na het remedievoorstel, als de voorgenomen concentratie doorgang vindt. De NZa is van mening dat het niet aannemelijk is dat door de voorgenomen

55

De gemeente Diemen was niet in staat om tijdig op het remedievoorstel te reageren.

29

Openbare versie

Openbare versie

concentratie de marktstructuur zodanig wijzigt dat nadelige gevolgen zullen ontstaan voor de publieke belangen, te weten: kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg. Beoordeling (i) Levensvatbaar bedrijfsonderdeel dat daadwerkelijk, effectief en duurzaam kan concurreren 106. De Raad heeft er vertrouwen in dat het remedievoorstel leidt tot een belangrijke versterking van de concurrentiepositie van Evean en Zonnehuisgroep jegens AT-Cordaan. Na overdracht aan Evean en Zonnehuisgroep van de bedrijfsactiviteiten van AT zoals hiervoor omschreven, zijn deze bedrijfsactiviteiten zonder meer levensvatbaar. 107. Evean en Zonnehuisgroep zijn beide reeds actief op de Amsterdamse zorgmarkt en beschikken over voldoende infrastructuur om de toevoeging van de zorgteams van AT aan hun eigen bedrijfsactiviteiten op de juiste wijze te kunnen implementeren. Evean is een landelijke zorgaanbieder met grote naamsbekendheid en veel kennis en ervaring in de zorgsector. Voorts kan worden aangenomen dat Evean beschikt over alle noodzakelijke middelen, waaronder financiële en marketingmiddelen, om daadwerkelijk, effectief en duurzaam met AT-Cordaan te kunnen concurreren. 108. Ten aanzien van Zonnehuisgroep kan worden gesteld dat zij reeds een vrij sterke intramurale positie heeft in Amsterdam-Zuid en in de zorgkantoorregio Amstelland en De Meerlanden.56 Het is daarom voldoende aannemelijk dat ook Zonnehuisgroep Amstelland beschikt over genoeg middelen om te komen tot een goede implementatie van de bedrijfsactiviteiten van AT. Zonnehuisgroep verwerft derhalve door overname van bepaalde bedrijfsactiviteiten van AT binnen Amsterdam een goede uitgangspositie op het gebied van extramurale (AWBZ-)zorg. 109. De Raad merkt voorts op dat het Zorgkantoor Amsterdam zich bij brief d.d. 4 maart 2008 akkoord heeft verklaard met de overdracht van de met de afstoting corresponderende productieafspraken van AT aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep. De gemeente Amsterdam heeft bovendien per brief d.d. 21 april 2008 bevestigd dat bij de aanbesteding voor 2008 zowel aan Evean als aan Zonnehuisgroep is gegund. 110. Gezien hetgeen hierboven in de punten 106 tot en met 109 is besproken, staat het voor de Raad voldoende vast dat zowel Evean als Zonnehuisgroep in staat zijn om met de over te dragen bedrijfsactiviteiten van AT daadwerkelijk, effectief en duurzaam te concurreren met AT-Cordaan. (ii) Is afstoting voldoende om tegemoet te komen aan mededingingsbezwaren?

56

Zie ook het besluit in zaak 5574/ Amstelring – Zonnehuisgroep Amstelland, reeds aangehaald, punt 39 tot en met 44.

30

Openbare versie

Openbare versie

111. De Raad stelt voorop dat AT voorafgaand aan de melding reeds beschikte over een economische machtspositie op de markten voor huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging en op de mogelijke deelmarkten voor (ondersteunende) begeleiding van ouderen. Van partijen kan in het mededingingsrechtelijk toetsingskader niet worden verlangd dat zij deze economische machtspositie teniet doen. Het remedievoorstel moet een oplossing bieden in die zin, dat de significante toevoeging van het marktaandeel van Cordaan aan het marktaandeel van AT door het voorstel wordt gecompenseerd. 112. Uit de hierna weergegeven tabellen 1 tot en met 6 kan worden afgelezen wat het marktaandeel van partijen was voor de voorgenomen concentratie, wat het gezamenlijk marktaandeel van partijen zou zijn geworden zonder afstoting (zie ook de punten 39 en 40, punt 50 en punt 60) en wat het gezamenlijk marktaandeel van partijen zal zijn na afstoting van een deel van de bedrijfsactiviteiten van AT aan Evean en Zonnehuisgroep.

gemeente Amsterdam

Totale marktomvang in uren57

AT uren

AT %

Cordaan uren

Cordaan %

Gezamenlijk marktaandeel

[…]

[…]

[70-80]%

[…]

[0-10]%

[70-80]%

Tabel 1: situatie huishoudelijke verzorging vóór remedies58

gemeente Amsterdam

Totale marktomvang in uren59

AT uren

Afstoting AT in uren

Afstoting AT in %

Resterend aantal uren gezamenlijk

Resterend marktaandeel gezamenlijk

[…]

[…]

[…]

[10-20]%

[…]

[50-60]%

Tabel 2: situatie huishoudelijke verzorging na remedies

57

De in tabel 1 weergegeven cijfers zijn gebaseerd op de meest actuele gegevens van de gemeente Amsterdam over de

gerealiseerde uren huishoudelijke verzorging in 2007. 58

In tabel 1 en tabel 2 zijn alleen de cijfers voor de gemeente Amsterdam weergegeven. In de gemeente Diemen bestaat

geen overlap tussen de activiteiten van partijen op het gebied voor huishoudelijke verzorging. Derhalve geldt in casu dat, met het wegnemen van het mededingingsprobleem op de markt voor huishoudelijke verzorging in de gemeente Amsterdam, ook het mededingingsprobleem in de ruimere mogelijke geografische markten (zorgkantoorregio en ruimer dan zorgkantoorregio) worden weggenomen. Zie voor de geografische overlap van de extramurale activiteiten van partijen ook punt 22. 59

Cijfers gebaseerd op gerealiseerde uren 2006 volgens Zorgkantoor Amsterdam. Zie ook voetnoot 27.

31

Openbare versie

Openbare versie

Zorgkantoorregio Amsterdam

Totale marktomvang60 in uren

AT uren

AT %

Cordaan uren

Cordaan %

Gezamenlijk marktaandeel

[…]

[…]

[60-70]%

[…]

[0-10]%

[70-80]%

Tabel 3: situatie persoonlijke verzorging en verpleging vóór remedies

Zorgkantoorregio Amsterdam

Totale marktomvang in uren61

AT uren

Afstoting AT in uren

Afstoting AT in %

Resterend aantal uren gezamenlijk

Resterend marktaandeel gezamenlijk

[…]

[…]

[…]

[10-20]%

[…]

[50-60]%

Tabel 4: situatie persoonlijke verzorging en verpleging na remedies

Totale marktomvang in uren62

AT uren

AT %

Cordaan uren

Cordaan %

Gezamenlijk marktaandeel

Begeleiding

[…]

[…]

[20-30]%

[…]

[10-20]%

[40-50]%

Begeleiding ouderen

[…]

[…]

[50-60]%

[…]

[0-10]%

[60-70]%

Activerende begeleiding

[…]

[…]

[20-30]%

[…]

[10-20]%

[40-50]%

Ondersteunende begeleiding

[…]

[…]

[20-30]%

[…]

[10-20]%

[40-50]%

Ondersteunende begeleiding ouderen

[…]

[…]

[50-60]%

[…]

[0-10]%

[50-60]%

Tabel 5: situatie begeleiding vóór remedies63 60

Idem.

61

Idem.

62

Cijfers gebaseerd op gerealiseerde uren 2006 volgens Zorgkantoor Amsterdam.

32

Openbare versie

Openbare versie

Totale marktomvang

AT uren

Afstotin g AT in uren

Afstotin g AT in %

Resterend aantal uren gezamenlijk

Resterend marktaandeel gezamenlijk

64

Begeleiding

[…]

[…]

[…]

[20-30]%

[…]

[30-40]%

Begeleiding ouderen

[…]

[…]

[…]

[20-30]%

[…]

[50-60]%

Activerende begeleiding

[…]

[…]

[…]

[0-10]%

[…]

[40-50]%

Ondersteunende begeleiding

[…]

[…]

[…]

[30-40]%

[…]

[30-40]%

Ondersteunende begeleiding ouderen

[…]

[…]

[…]

[30-40]%

[…]

[40-50]%

Tabel 6: situatie begeleiding na remedies

113. De Raad constateert op basis van de hierboven weergegeven cijfers dat met de overdracht aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep van een deel van de bedrijfsactiviteiten van AT op de (mogelijke) markten voor huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging de toevoeging van het marktaandeel van Cordaan aan het marktaandeel van AT ruimschoots wordt gecompenseerd. 114. Ook op de mogelijke deelmarkten voor begeleiding van ouderen en ondersteunende begeleiding van ouderen wordt de toevoeging van Cordaan aan het marktaandeel van AT ruimschoots gecompenseerd. 115. Op de mogelijke (deel)markten voor begeleiding, activerende begeleiding en ondersteunende begeleiding (zonder nader onderscheid naar doelgroep), behouden partijen na afstoting van een deel van de bedrijfsactiviteiten van AT in de zorgkantoorregio Amsterdam een gezamenlijk marktaandeel van circa [30-40]%, respectievelijk [40-50]% en [30-40]%. De Raad merkt ten aanzien van deze marktaandelen op dat zich na de afstoting van (een deel van) de

63

In tabel 5 en 6 zijn alleen de mogelijke (deel)markten weergegeven waarop de activiteiten van partijen overlappen.

64

Cijfers gebaseerd op gerealiseerde uren 2006 volgens Zorgkantoor Amsterdam.

33

Openbare versie

Openbare versie

bedrijfsactiviteiten van AT op deze mogelijke (deel)markten voldoende concurrenten van enig gewicht zullen bevinden.65 116. De beoordeling door de trustee van de overdracht van de hierboven weergegeven aantallen uren zorg zal plaatsvinden als beschreven onder punt 91. De Raad is van oordeel dat met de in dat punt omschreven procedure voldoende waarborgen zijn vastgelegd omtrent de overgang van cliënten en medewerkers naar Evean respectievelijk Zonnehuisgroep. De Raad merkt voorts op dat zelfs indien de in punt 91 sub gg) en hh) genoemde marges volledig worden benut, het remedievoorstel van partijen voldoende ruimte laat voor het wegnemen van de in de punt 81 gesignaleerde mededingingsbezwaren. 117. Gezien het besprokene in de punten 113, 114 en 116 acht de Raad niet aannemelijk dat zich na de afstoting van de bedrijfsactiviteiten van AT aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep nog een significante belemmering van de daadwerkelijke mededinging zal voordoen, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie, op (i) de mogelijke markten voor huishoudelijke verzorging in de gemeente Amsterdam, de zorgkantoorregio Amsterdam dan wel een gebied ruimer dan de zorgkantoorregio Amsterdam; (ii) de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio Amsterdam en (iii) de mogelijke deelmarkten voor begeleiding van ouderen dan wel voor ondersteunende begeleiding van ouderen. 118. Gezien het besprokene in punt 115 en 116 acht de Raad evenmin aannemelijk dat zich na de afstoting van de bedrijfsactiviteiten van AT aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep nog een significante belemmering van de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke (deel)markten voor begeleiding, activerende begeleiding en/ of ondersteunende begeleiding in de zorgkantoorregio Amsterdam zal voordoen, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. (iii) Ontstaat er geen nieuw mededingingsprobleem? 119. De Raad heeft geen aanwijzingen dat ten gevolge van het voorstel nieuwe mededingingsproblemen zullen ontstaan. De afstoting van een deel van de bedrijfsactiviteiten van AT aan Evean is meldingsplichtig op grond van artikel 29 van de Mededingingswet en artikel 1 van het besluit van 6 december 2007, houdende tijdelijke verruiming van het toepassingsbereik van het concentratietoezicht op ondernemingen die zorg verlenen (Stb. 2007, 518). Evean en AT hebben de desbetreffende melding op 9 mei 2008 bij de NMa ingediend.

65

Evean met een marktaandeel van [20-25]%, Amsta met een marktaandeel van [5-10]%, OsiraGroep met een

marktaandeel van [5-10]%, Zonnehuisgroep met een marktaandeel van [0-5]% en een aantal kleinere aanbieders met een cumulatief marktaandeel van [25-30]%.

34

Openbare versie

Openbare versie

120. In zijn besluit op de melding als bedoeld in punt 119 (zaak 6382/ Stichting Evean Groep – onderdeel AT) is de Raad tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht, alsmede dat hij geen reden heeft om aan te nemen dat die concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. VII.

CONCLUSIE

121. Na onderzoek van deze melding stelt de Raad vast dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie, onder de voorwaarde als beschreven in de punten 85 tot en met 91. 122. Gelet op het bovenstaande deelt de Raad mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist, onder de voorwaarden als beschreven in de punten 85 tot en met 91, samengevat dat: -

AT voorafgaand aan de totstandbrenging van de voorgenomen concentratie met Cordaan een deel van haar bedrijfsactiviteiten op het gebied van (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en (iii) begeleiding overdraagt aan Stichting Evean Zorg Amsterdam en Stichting Zonnehuisgroep Amstelland;

-

AT voorafgaand aan de totstandbrenging van de voorgenomen concentratie met Cordaan de bedrijfsactiviteiten van Combizorg B.V. overdraagt aan Stichting Evean Zorg Amsterdam;

-

AT genoemde bedrijfsactiviteiten overdraagt in de vorm van zorgteams, inclusief personeel en ondersteuning, welke zorgteams in totaal circa 25% vertegenwoordigen van de activiteiten van AT op het gebied van (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en (iii) begeleiding;

-

op de overdrachten als hiervoor omschreven zal worden toegezien door een onafhankelijke trustee;

-

partijen zich ertoe verbinden gedurende de eerste twee jaren na overdracht van voornoemde bedrijfsactiviteiten van AT aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep, niet

35

Openbare versie

Openbare versie

rechtstreeks te werven onder de door AT aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep overgedragen medewerkers en/ of cliënten; -

partijen binnen een periode van tien jaren na de overdracht van de in het remedievoorstel omschreven bedrijfsactiviteiten van AT aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep direct noch indirect enig economisch en/ of juridisch belang zullen verwerven in, noch invloed zullen uitoefenen op de in het kader van het remedievoorstel aan Evean respectievelijk Zonnehuisgroep overgedragen bedrijfsactiviteiten.

Datum: 10 juni 2008

De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze:

w.g. drs. R.J.P. Jansen Lid van de Raad van Bestuur

Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de Rechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam

36

Openbare versie

Openbare versie

Over te dragen aan Evean

52103 HVZ Noord 3

42407 VZ: Oost/ Watergraafsmeer Avond 1

52301 HVZ Zeeburg

42408 VZ: Oost/ Watergraafsmeer Avond 2

52401 HVZ Oost 1

42409 VZ: Oost/ Watergraafsmeer Avond 3

52402 HVZ Oost 2

42151 VP: Midden Noord-Heggerankweg

52153 Alfa: Noord 3

42152 VP: Midden Noord-Meeuwenlaan

52351 Alfa: Zeeburg

42351 VP: Zeeburg

52451 Alfa: Oost 1

42353 VP: Flevopark-IJburg

52452 Alfa: Oost 2

42451 VP: Oosterpark-Weesperzijde

42407 VZ: Oost/ Watergraafsmeer Avond 1

42452 VP: Dapper-Transvaal

42408 VZ: Oost/ Watergraafsmeer Avond 2

42453 VP: Amsteldorp-Jeruzalem

42152 VP: Midden Noord-Meeuwenlaan

42454 VP: Betondorp

42101 VZ: Midden Noord-Heggerankweg

42455 VP: Middenmeer

42102 VZ: Midden Noord-Meeuwenlaan

42101 VZ: Midden Noord-Heggerankweg

42301 VZ: Zeeburg

42102 VZ: Midden Noord-Meeuwenlaan

42303 VZ: Flevopark-IJburg

42301 VZ: Zeeburg

42401 VZ: Oosterpark-Weesperzijde

42303 VZ: Flevopark-IJburg

42402 VZ: Dapper-Transvaal

42401 VZ: Oosterpark-Weesperzijde

42403 VZ: Amsteldorp-Jeruzalem

42402 VZ: Dapper-Transvaal

42404 VZ: Betondorp

42403 VZ: Amsteldorp-Jeruzalem

42405 VZ: Middenmeer

42404 VZ: Betondorp 42405 VZ: Middenmeer

Over te dragen aan Zonnehuisgroep

53102 HVZ Oud-Zuid

43156 VP: Schinkel-Vondelpark

53202 HVZ Zuideramstel

43159 VP: Stadionplein

53152 Alfa: Oud-Zuid 2

43160 VP: Beethovenstraat

53252 Alfa: Zuideramstel 2

43255 VP: Gelderlandplein

43106 VZ: Schinkel-Vondelpark

43257 VP: Bolestein

43109 VZ: Stadionplein

43106 VZ: Schinkel-Vondelpark

43110 VZ: Beethovenstraat

43109 VZ: Stadionplein

43114 VZ: Oud-Zuid Avond 2

43110 VZ: Beethovenstraat

37

Openbare versie

Openbare versie

43115 VZ: Oud-Zuid Weekend 2

43114 VZ: Oud-Zuid Avond 2

43205 VZ: Gelderlandplein

43115 VZ: Oud-Zuid Weekend 2

43207 VZ: Bolestein

43205 VZ: Gelderlandplein 43207 VZ: Bolestein

38

Openbare versie