Openbare versie
Nederlandse Mededingingsautoriteit
BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.
Nummer
7334 / 144
Betreft zaak:
I.
GGz Centraal - Tactus - Amethist
MELDING
1. Op 22 december 2011 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Stichting Tactus Verslavingszorg en Stichting GGz Centraal voornemens zijn een gemeenschappelijke onderneming tot stand te brengen, in de zin van artikel 27, tweede lid van de Mededingingswet, genaamd Amethist Verslavingszorg. 2. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant nr. 24043 van 30 december 2011. Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn geen zienswijzen van derden naar voren gebracht. Conform de Beleidsregel Concentraties van Zorgaanbieders1 heeft de Raad de centrale cliëntenraden van de instellingen van partijen uitgenodigd tot het geven van een zienswijze over onderhavige zorgconcentratie. Naar aanleiding van deze uitnodiging heeft de Centrale Cliëntenraad van Tactus een zienswijze afgegeven. Deze zienswijze wordt, voor zover er overwegingen aan zijn ontleend die dragend zijn voor dit besluit, in punt 57 nader uiteengezet. De Nederlandse Zorgautoriteit heeft met betrekking tot de voorgenomen concentratie geen zienswijze afgegeven. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen.
II.
PARTIJEN
3. Stichting Tactus Verslavingszorg (hierna: Tactus) is een stichting naar Nederlands recht. Tactus houdt alle aandelen in Tactus International BV, Tactus Holding BV, Tactive CV en Tactive beheer BV. De genoemde dochterondernemingen zijn tot op heden niet actief.
1
Beleidsregel van de Minister van Economische Zaken van 1 september 2009, nr. WJZ/9145416, houdende bijzondere
regels betreffende concentraties van zorgaanbieders.
1
Openbare versie
Openbare versie
4. Tactus biedt in de provincies Gelderland en Overijssel klinische en niet-klinische verslavingszorg aan. In de provincie Flevoland biedt Tactus enkel niet-klinische verslavingszorg aan. Daarnaast is Tactus actief op het gebied van forensische verslavingszorg, zorg in het kader van de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (hierna: OGGZ), verslavingsreclassering en jeugdverslavingszorg. 5. Stichting GGz Centraal (hierna: GGz Centraal) is een stichting naar Nederlands recht. GGz Centraal biedt in de provincies Utrecht, Noord-Holland, Flevoland en Gelderland klinische en niet-klinische GGZ voor zowel volwassenen en ouderen als voor kinderen en jeugdigen aan. GGz Centraal biedt in de provincie Flevoland tevens klinische en niet-klinische verslavingszorg aan en is daarnaast actief op het gebied van Beschermd Wonen in de regio Veluwe & Veluwe Vallei. III.
DE GEMELDE OPERATIE
6. De gemelde operatie betreft de totstandbrenging van een gemeenschappelijke onderneming, Amethist Verslavingszorg (hierna: GO) genaamd. In de GO zullen activiteiten op het gebied van verslavingszorg voor volwassenen en ouderen van zowel GGz Centraal als van Tactus in Flevoland worden ingebracht. De hierover tussen partijen gemaakte afspraken zijn vastgelegd in de concept Maatschapsovereenkomst “Amethist Verslavingszorg Flevoland” (hierna: Maatschapsovereenkomst) d.d. 2 september 2011. IV.
TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT
7. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, tweede lid, van de Mededingingswet. Ter beoordeling van de toepasselijkheid van het concentratietoezicht, wordt in het navolgende onderzocht of de gemelde operatie resulteert in de totstandkoming van een GO waarin Tactus en GGz Centraal gezamenlijke zeggenschap verkrijgen en vervolgens of deze GO duurzaam alle functies van een zelfstandige economische eenheid vervult. Gezamenlijke zeggenschap 8. Er is sprake van gezamenlijke zeggenschap indien zowel Tactus als GGz Centraal de mogelijkheid hebben beslissende invloed op de GO uit te oefenen. Partijen hebben beslissende invloed indien zij beide maatregelen kunnen blokkeren die het strategische commerciële gedrag van de onderneming bepalen.2 9. 2
De algemene bestuurlijke leiding en het toezicht op de Directieraad van Amethist
Zie de Geconsolideerde Mededeling van de Commissie over Bevoegdheidskwesties op grond van Verordening (EG)
139/2004 betreffende de controle op concentraties van ondernemingen, punt 62.
2
Openbare versie
Openbare versie
berusten bij de Vennotenraad, die gevormd wordt door partijen gezamenlijk. In de Maatschapsovereenkomst is vastgelegd dat in het bijzonder de besluitvorming aan de Vennotenraad is voorbehouden omtrent: -
de goedkeuring van het strategische beleid en het ondernemingsplan van Amethist; de goedkeuring van de begroting en de financiële verantwoording van Amethist; de nadere vaststelling of wijziging van de inbreng van de individuele maten.
Daarnaast benoemt, schorst en ontslaat de Vennotenraad de manager behandelzaken en de manager bedrijfsvoering waarbij de dagelijkse en operationele leiding van Amethist berust. 10. In de Maatschapsovereenkomst is overeengekomen dat de raden van toezicht van iedere partij één vertegenwoordiger uit de raad van bestuur van de eigen partij aanwijst die namens die partij deelneemt aan de beraadslagingen en besluitvorming van de Vennotenraad. Iedere partij heeft één stem in de Vennotenraad. Besluiten in de Vennotenraad worden genomen met algemene stemmen. Indien geen overeenstemming kan worden bereikt door de Vennotenraad dan zullen de voorzitters van de raden van bestuur van Tactus en GGz Centraal deelnemen aan het vennotenberaad teneinde de impasse te doorbreken. Indien ook dan geen overeenstemming wordt bereikt in de Vennotenraad, geldt het betreffende voorstel als zijnde verworpen. Er is sprake van gezamenlijke zeggenschap indien beide partijen beschikken over het recht om een veto uit te spreken over beslissingen die van essentieel belang zijn voor het strategische commerciële gedrag van de gemeenschappelijke onderneming.3 Tactus en GGz Centraal hebben feitelijk gezien een vetorecht, aangezien beide partijen strategisch belangrijke besluiten kunnen blokkeren. 11.
Uit voorgaande volgt dat sprake is van gezamenlijke zeggenschap.
Duurzame zelfstandige economische eenheid 12. Voor de toepassing van artikel 27, tweede lid, Mededingingswet dient voorts te worden vastgesteld dat de GO duurzaam alle functies van een zelfstandige economische eenheid vervult (de zogenaamde volwaardige gemeenschappelijke onderneming). Een GO is volwaardig wanneer deze zelf alle functies vervult die andere op die markt werkzame ondernemingen normaal ook vervullen. De GO moet daartoe beschikken over (i) een dagelijks bestuur en (ii) over toegang tot voldoende middelen, waaronder financiën, personeel en vermogensbestanddelen, zodat zij binnen de grenzen van de overeenkomst inzake de GO op duurzame wijze haar bedrijfswerkzaamheden kan uitoefenen. 4
3
Zie de Geconsolideerde Mededeling, reeds aangehaald, punt 65.
3
Openbare versie
Openbare versie
13. Uit de Maatschapsovereenkomst blijkt dat de GO zal beschikken over een eigen onafhankelijk bestuur dat verantwoordelijk is voor de dagelijkse en operationele leiding van de GO. De GO zal tevens beschikken over toegang tot voldoende middelen, aangezien deze zal beschikken over eigen personeel en de productieafspraken van de oprichtende partijen jaarlijks met bijbehorende financiële middelen in de GO ingebracht zullen worden. Partijen hebben aangegeven dat volgens de zorgverzekeraars5 het gebruik maken van de WTZi- toelating van de oprichtende ondernemingen door de GO, de zelfstandige zorgverkoop van de GO niet in de weg staat. Voorts sluit de maatschap zelf de behandelingsovereenkomsten met haar cliënten. 14. Ten slotte wordt de maatschap voor onbepaalde tijd aangegaan. De GO zal derhalve duurzaam alle functies van een zelfstandige economische eenheid vervullen. Conclusie 15. Op grond van het bovenstaande kan worden geconcludeerd dat de gemelde operatie een concentratie is in de zin van artikel 27, tweede lid, van de Mededingingswet. De hierboven onder punt 6 omschreven transactie leidt er toe dat een gemeenschappelijke onderneming tot stand wordt gebracht die duurzaam alle functies van een zelfstandige economische eenheid vervult. 16.
Betrokken ondernemingen zijn Tactus en GGz Centraal.6
17. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt.
V.
BEOORDELING
18. Partijen zijn voornemens activiteiten op het gebied van verslavingszorg voor volwassenen en ouderen in Flevoland in te brengen in de GO. GGz Centraal brengt al haar activiteiten in die worden aangeboden op de locatie in Almere en de locatie in Lelystad bestaande uit niet-klinische verslavingszorg en klinische verslavingszorg. Tactus brengt activiteiten op het gebied van niet-klinische verslavingszorg7 in van haar twee locaties in Almere, de locatie in
4
Zie de Geconsolideerde Mededeling, reeds aangehaald, punt 94.
5
Te weten zorgverzekeraars Menzis en Achmea.
6
In geval van verkrijging van gezamenlijke zeggenschap over een nieuw opgerichte onderneming zijn de betrokken
ondernemingen alle ondernemingen die zeggenschap uitoefenen over de nieuw opgerichte gemeenschappelijke onderneming. De gemeenschappelijke onderneming is in een dergelijke situatie geen betrokken onderneming. Zie de Geconsolideerde Mededeling, reeds aangehaald, punt 139. 7
Behoudens forensische verslavingszorg, verslavingsreclassering en jeugdverslavingszorg.
4
Openbare versie
Openbare versie
Lelystad en de locatie in Emmeloord. Naast dit aanbod brengt Tactus de activiteiten in die eveneens worden aangeboden op de locatie in Almere en de locatie in Emmeloord, bestaande uit de meer specialistische vormen van niet-klinische verslavingszorg, zoals gebruikersruimten, sociale activering (OGGZ), methadonverstrekking en een inloop/huiskamer. 19. GGz Centraal blijft naast de GO als enige van de oprichtende ondernemingen actief in provincie Flevoland, te weten in de gemeenten Almere, Lelystad, Emmeloord8, Dronten en Zeewolde met haar activiteiten op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen, niet zijnde verslavingszorg. B.
RELEVANTE MARKTEN
Relevante productmarkt[en] Algemene GGZ 20. In eerdere besluiten9 is reeds vastgesteld dat niet-klinische GGZ en klinische GGZ als aparte productmarkten dienen te worden beschouwd. Daarnaast is in eerdere besluiten10 ervan uitgegaan dat GGZ voor volwassenen en GGZ voor ouderen onderdeel uitmaken van dezelfde productmarkt. 21. In een eerder besluit11 is aangegeven dat de productmarkt voor niet-klinische GGZ een heterogene productmarkt is. Op deze productmarkt concurreren geïntegreerde12 GGZ-instellingen onderling, met vrijgevestigden en met niet-geïntegreerde GGZ-aanbieders. In eerdere besluiten13 is aangegeven dat vanuit de vraagzijde bezien cliënten met een bepaald ziektebeeld of behorende tot een bepaalde doelgroep in veel gevallen terug kunnen vallen op de algemene GGZ. Vanuit de aanbodzijde bezien is in deze besluiten aangegeven dat de omschakeling van de behandeling van
8
Emmeloord is de hoofdplaats van de gemeente Noordoostpolder.
9
Zie het besluit van 16 maart 2010 in zaak 6831/GGZ Delfland- Perspektief, punt 12, het besluit van 16 april 2008 in zaak
6068/AMC De Meren – JellinekMentrum, punt 7, het besluit van 18 maart 2008 in zaak 6234/Forum GGZ Nijmegen – Gelderse Roos, punt 10, het besluit van 2 november 2006 in zaak 5632/GGZ Noord-Holland Noord – GGZ Dijk en Duin, punten 30 tot en met 32 en het besluit van 1 september 2004 in zaak 3865/Rijngeest – Robert Fleury, punten 23 tot en met 26. 10
Zie onder andere het besluit in zaak 6234/Forum GGZ Nijmegen – Gelderse Roos, reeds aangehaald, punt 11, het besluit
in zaak 5632/GGZ Noord-Holland Noord – GGZ Dijk en Duin, reeds aangehaald, punten 38 en 39 en het besluit van 25 juli 2007 in zaak 5775/Adhesie – Mediant – RIAGGZ over de IJssel – Zwolse Poort. 11
Zie het besluit in zaak 6068/AMC de Meren – JellinekMentrum, reeds aangehaald, punten 18 tot en met 22.
12
Instellingen die zowel niet-klinische GGZ als klinische GGZ aanbieden.
13
Zie het besluit in zaak 6234/Forum GGZ Nijmegen – Gelderse Roos, reeds aangehaald, punt 17 en het besluit van 8
augustus 2008 in zaak 6365/Stichting Meerkanten GGZ Flevo-Veluwe – Stichting Symfora Groep, punt 17.
5
Openbare versie
Openbare versie
een bepaalde doelgroep of een bepaald ziektebeeld naar behandeling van een andere doelgroep of ander ziektebeeld voor de meeste behandelingen relatief eenvoudig, binnen een niet al te lang tijdsbestek en zonder grote extra investeringen kan plaatsvinden. De omschakeling vergt met name het verkrijgen van bepaalde expertise. Specialistische verslavingszorg 22. In eerdere besluiten14 is aangegeven dat de specialistische verslavingszorg die partijen in die zaken aanboden als een aparte productmarkt was te beschouwen ten opzichte van algemene GGZ. Activiteiten partijen niet-klinische GGZ versus specialistische verslavingszorg 23. De activiteiten van partijen die worden ingebracht in de GO overlappen op het gebied van niet-klinische verslavingszorg. Deze activiteiten bestaan uit diagnostiek en ambulante behandeling/begeleiding. Onderstaand zal worden ingegaan op de vraag of de activiteiten van partijen bestaande uit diagnostiek en ambulante behandeling/begeleiding aan verslaafden behoren tot de markt voor niet-klinische GGZ voor volwassen en ouderen of tot de markt voor specialistische verslavingszorg. Opvatting partijen 24. Partijen betogen dat hun activiteiten geboden op de locaties waar zij verslavingszorg bieden bestaande uit diagnostiek en ambulante behandeling/begeleiding behoren tot de markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen. Zowel GGz Centraal als Tactus leveren deze zorg vrijwel geheel aan cliënten die primair zijn gediagnosticeerd voor verslaving. Volgens partijen is voor deze vorm van verslavingszorg vraag- en aanbodsubstitutie mogelijk met nietklinische GGZ voor volwassenen en ouderen. Beoordeling 25. Uit marktonderzoek in onderhavige zaak volgt dat cliënten die primair de diagnose verslaving hebben op dit moment in Flevoland niet terecht kunnen bij aanbieders van nietklinische GGZ voor volwassenen en ouderen, aangezien zij deze zorg niet of nauwelijks bieden. Diverse marktpartijen hebben aangegeven dat als de primaire diagnose van de cliënt ziet op verslavingszorg deze cliënt wordt doorverwezen naar een verslavingszorginstelling.
14
Zie het besluit van 3 augustus 2007 in zaak 6068/AMC De Meren – JellinekMentrum punt 18 en het besluit in zaak
6365/Stichting Meerkanten GGZ Flevo-Veluwe – Stichting Symfora Groep, reeds aangehaald, punt 20.
6
Openbare versie
Openbare versie
26. Zowel zorgverzekeraar Achmea15 als een aantal marktpartijen geven aan dat het in principe vrij eenvoudig is om vanuit niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen op korte termijn niet-klinische verslavingszorg bestaande uit diagnostiek en ambulante behandeling/begeleiding aan te gaan bieden.16 Uit marktonderzoek in onderhavige zaak is naar voren gekomen dat voor het aanbieden van deze niet-klinische verslavingszorg specifieke expertise en deskundigheid is vereist. Een aantal marktpartijen en de zorgverzekeraar Achmea geven echter aan dat deze kennis en expertise ingehuurd kan worden of in sommige gevallen al in huis is, waardoor uitbreiding naar deze vormen van niet-klinische verslavingszorg in principe op redelijk korte termijn, in ieder geval binnen een jaar, gerealiseerd zou kunnen worden. Twee GGZaanbieders die actief zijn in Flevoland hebben aangegeven zelf ook te hebben overwogen of de wens te hebben om niet-klinische verslavingszorg aan te gaan bieden. Dit werd/wordt echter nog niet ondersteund door de zorgverzekeraar. 27. Zorgverzekeraar Achmea stimuleert in principe uitbreiding van GGZ-aanbieders naar niet-klinische verslavingszorg bestaande uit diagnostiek en ambulante behandeling/begeleiding niet. Dit wordt bevestigd door een aantal marktpartijen. Het ontbreekt GGZ-aanbieders in Flevoland volgens de zorgverzekeraar op dit moment aan schaalgrootte om deze vormen van niet-klinische verslavingszorg aan te kunnen bieden. Achmea stimuleert GGZ-aanbieders om de kwaliteit van het bestaande aanbod te verbeteren of om zich binnen de algemene GGZ te specialiseren. Echter, Achmea overweegt uitbreiding wel te faciliteren als een GGZ-aanbieder kan onderbouwen qua kwaliteit en doelmatigheid een goed alternatief te zijn voor GGz Centraal of Tactus voor deze vormen van niet-klinische verslavingszorg en schaalgrootte kan garanderen. Conclusie activiteiten partijen 28. Op grond van bovenstaande kan geconcludeerd worden dat de activiteiten van partijen die overlappen op het gebied van diagnostiek en ambulante behandeling/begeleiding behoren tot de markt voor niet-klinische GGZ. Zowel marktpartijen als zorgverzekeraar Achmea geven aan dat uitbreiding voor een aanbieder van algemene GGZ op korte termijn mogelijk is, indien de zorgverzekeraar bereid is dit te faciliteren. Relevante geografische markt[en]
15
Achmea is de relevante zorgverzekeraar. De GO zal namelijk statutair gevestigd zijn in Almere en derhalve met Achmea
onderhandelen. 16
Eén GGZ-aanbieder heeft aangegeven dat een eigen overweging om niet uit te breiden naar verslavingszorg is dat GGZ-
cliënten bij een bezoek niet geconfronteerd en geassocieerd worden met mensen met een verslaving.
7
Openbare versie
Openbare versie
29. In eerdere besluiten17 in de GGZ-sector is voor de afbakening van de geografische markt met name gekeken naar de mate waarin partijen voor hun productie afhankelijk zijn van hun eigen werkgebieden. 30. Partijen geven aan dat van alle cliënten die op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen in de provincie Flevoland bij hen in behandeling waren [90-100] ∗% afkomstig was uit de provincie Flevoland. Hierin zijn ook de cliënten van partijen meegenomen die als primaire diagnose verslaving hebben. 31. Marktpartijen geven aan dat hun cliënten die niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen afnemen voornamelijk afkomstig zijn uit de provincie Flevoland. Een grote aanbieder van niet-klinische (specialistische) verslavingszorg die actief is in regio’s grenzend aan Flevoland heeft aangegeven dat de praktijk op dit moment uitwijst dat cliënten woonachtig in Flevoland nauwelijks bereid zijn om naar hun vestigingen te reizen. Het is derhalve aannemelijk dat de geografische markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen, bestaande uit de verslavingszorg waar partijen op overlappen niet groter is dan de provincie Flevoland. 32. Uit het onderzoek in het kader van onderhavige zaak komen aanwijzingen naar voren dat de geografische markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen mogelijk kleiner is dan de provincie Flevoland. De meeste marktpartijen geven aan dat hun cliënten voornamelijk afkomstig zijn uit de stad waar hun locatie gevestigd is. Partijen overlappen qua activiteiten in Flevoland slechts in de gemeente Lelystad, Almere en Emmeloord. Voor de beoordeling van de gevolgen van de concentratie is hierna uitgegaan van zeven mogelijke marktscenario’s, te weten (i) de provincie Flevoland, (ii) Lelystad,(iii) Almere (iv) Lelystad en Almere (v) Emmeloord, (vi) Emmeloord, Lelystad en Dronten en (vii) Emmeloord en Lelystad, zie kaartje in bijlage 1. De exacte afbakening van de geografische markt kan in het midden worden gelaten, aangezien dit de materiële beoordeling niet beïnvloedt, zie punten 34 tot en met 51. C.
GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE
NIET-KLINISCHE GGZ VOOR VOLWASSENEN EN OUDEREN
17
Zie onder meer het besluit van 27 februari 2012 in zaak 7327/Parnassia Bavo Groep B.V. - Stichting Emergis, punt 15, het
besluit in zaak 6234/Forum GGZ Nijmegen – De Gelderse Roos, reeds aangehaald, punt 33, en het besluit in zaak 6365/ Stichting Meerkanten GGZ Flevo-Veluwe – Stichting Symfora Groep, reeds aangehaald, punt 26. ∗
In deze openbare versie van het besluit zijn delen van de tekst vervangen of weggelaten om reden van vertrouwelijkheid.
Vervangen of weggelaten delen zijn met vierkante haken aangegeven. In het geval van getallen of percentages kan de vervanging hebben plaatsgevonden in de vorm van vermelding van bandbreedtes.
8
Openbare versie
Openbare versie
33. Zoals aangegeven in punt 23 overlappen de activiteiten van partijen op de markt voor niet-klinische GGZ voor volwassen en ouderen ten aanzien van de activiteiten bestaande uit diagnostiek en ambulante behandeling/begeleiding voor verslaafden in Flevoland. De gezamenlijke omzet van deze activiteiten van partijen bedraagt in Flevoland circa […] miljoen Euro. Marktpositie 34. De marktaandelen van partijen zijn berekend op basis van omzetgegevens van partijen en marktpartijen over het jaar 2010. In deze berekening zijn de omzetgegevens van kleinere marktpartijen, waaronder vrijgevestigden, niet meegenomen. 35. Voor wat betreft marktaandeelgegevens is er voor de GGZ geen bron beschikbaar die een volledig overzicht kan bieden. Op basis van diverse bronnen, waaronder gegevens aangeleverd door partijen, de bevraagde marktpartijen en zorgverzekeraar Achmea komt de NMa tot de volgende marktaandelen: Niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen 2010
GGz Centraal
Tactus
Gezamenlijk
Toename HHI18
Emmeloord
[50-60]%
[0-10]%
[50-60]%
6oo
Lelystad
[60-70]%
[0-5]%
[60-70]%
50
Almere
[60-70]%
[0-5]%
[60-70]%
130
Emmeloord, Lelystad en Dronten
[60-70]%
[0-5]%
[60-70]%
250
Emmeloord en Lelystad
[60-70]%
[0-5]%
[60-70]%
240
Almere Lelystad
[60-70]%
[0-5]%
[60-70]%
130
Flevoland
[60-70]%
[0-5]%
[60-70]%
250
18
Een veelgebruikte maatstaf voor de concentratiegraad is de zogenaamde Herfindahl-Hirschmann Index (hierna: HHI).
De HHI is gelijk aan de som van de gekwadrateerde individuele marktaandelen van alle ondernemingen op de markt. De wijziging in de HHI is een graadmeter voor de verandering van de concentratiegraad die voortvloeit uit de concentratie. De HHI kan variëren tussen 0 en 10.000 punten en is naast marktaandelen eveneens een maatstaf voor de mate van concentratie in een bepaalde markt. Het absolute niveau van de HHI geeft een eerste aanwijzing voor de concentratiegraad van de markt na de concentratie; de wijziging in de HHI is een graadmeter voor de verandering die voortvloeit uit de concentratie. In de Richtsnoeren van de Europese Commissie voor de beoordeling van horizontale fusies (2004/C 31/03), punt 20, is aangegeven dat het onwaarschijnlijk is dat de Europese Commissie horizontale mededingingsbezwaren zal zien in geval van een fusie met een HHI van meer dan 2.000 en een verandering van minder dan 150, behalve als bijzondere omstandigheden zich voordoen.
9
Openbare versie
Openbare versie
(i) Flevoland 36. Indien wordt uitgegaan van een geografische markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen die de provincie Flevoland omvat, behalen partijen in 2010 een gezamenlijk marktaandeel van circa [60-70]% (GGz Centraal [60-70]% en Tactus [0-5]%). 37. De toevoeging van het marktaandeel van Tactus aan het marktaandeel van GGz Centraal in provincie Flevoland is met circa [0-5]% beperkt. De HHI stijgt als gevolg van de voorgenomen concentratie met circa 250 punten. 38. Naast partijen zijn in de provincie Flevoland in ieder geval twee andere aanbieders actief op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen met een groter marktaandeel dan Tactus, waarvan één aanbieder met een substantieel groter marktaandeel. Dit zijn Molemann met een marktaandeel van circa [10-20]% en de MC Groep19 met circa [0-5]%. Daarnaast is er nog een aantal kleinere spelers actief zoals, Max Ernst, 1nP en i-psy. 39. Bovendien zijn er in 2011 in Lelystad drie nieuwe aanbieders op het gebied van nietklinische GGZ voor volwassenen en ouderen toegetreden, te weten Terwille20, het Therapeutisch Centrum Flevoland en In de Bres. In Almere zijn eind 2010 Mentaal Beter en in 2011 Bosman GGZ actief geworden op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen. Daarnaast is in 2011 Het Therapeutisch Centrum toegetreden in Emmeloord, (zie punt 46). (ii) Lelystad, (iii ) Almere en (iv) Lelystad en Almere 40. Indien wordt uitgegaan van een geografische markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen die Lelystad omvat, behalen partijen in 2010 een gezamenlijk marktaandeel van circa [60-70]% (GGz Centraal [60-70]% en Tactus [0-5]%). De HHI stijgt als gevolg van de voorgenomen concentratie slechts met circa 50 punten. 41. Indien wordt uitgegaan van een geografische markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen die Almere omvat, behalen partijen in 2010 een gezamenlijk marktaandeel van circa [60-70]% (GGz Centraal [60-70]% en Tactus [0-5]%). De HHI stijgt als gevolg van de voorgenomen concentratie slechts met circa 130 punten.
19
De MC Groep is een ziekenhuis met locaties in Emmeloord, Dronten en Lelystad. Op al deze locaties levert zij niet-
klinische GGZ voor volwassenen en ouderen. In Lelystad is de PAAZ (Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis) gehuisvest. 20
Terwille richt zich binnen niet-klinische GGZ voor volwassen en ouderen specifiek op de doelgroep verslaafden.
10
Openbare versie
Openbare versie
42. Indien wordt uitgegaan van een ruimere geografische markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen die Almere en Lelystad omvat, behalen partijen in 2010 een gezamenlijk marktaandeel van circa [60-70]% (GGz Centraal [60-70]% en Tactus [0-5%]). De HHI stijgt als gevolg van de voorgenomen concentratie slechts met circa 130 punten. 43. Aangezien de toevoeging van het marktaandeel van Tactus aan het marktaandeel van GGz Centraal in drie voorgaande marktscenario’s zeer gering is, zal hier in het navolgende niet verder op worden ingegaan. (v) Emmeloord 44. Indien wordt uitgegaan van een geografische markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen die Emmeloord omvat, behalen partijen in 2010 een gezamenlijk marktaandeel van circa [50-60]% (GGz Centraal [50-60]% en Tactus [0-10]%). De HHI stijgt als gevolg van de voorgenomen concentratie met circa 600 punten. 45. Uitgaande van de situatie in 2010 zijn naast partijen in Emmeloord nog twee andere aanbieders actief op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen waarvan één van vergelijkbare omvang en één van beduidend grotere omvang dan Tactus. Dit zijn Zorgmaatwerk met een marktaandeel van circa [30-40]% en de MC Groep met een marktaandeel van circa [0-10]%. Beide aanbieders bieden vrijwel uitsluitend niet-klinische GGZ aan cliënten, niet zijnde verslaafden. 21 46. Daarnaast is in 2011 Het Therapeutisch Centrum toegetreden in Emmeloord. Indien uitgegaan zou worden van de omzetgegevens van partijen en andere marktpartijen van 2010 heeft Het Therapeutisch Centrum op basis van haar omzet in 2011 een marktaandeel van circa [010]% behaald op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen. Dit marktaandeel is vergelijkbaar in omvang met het marktaandeel van Tactus. 47. Partijen zijn niet elkaars meest nabije concurrent, aangezien GGz Centraal in Emmeloord slechts niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen biedt, niet zijnde zorg aan verslaafden. Partijen leveren momenteel in Emmeloord feitelijk niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen aan verschillende doelgroepen. Conclusie Emmeloord 48. Gelet op (i) het bestaan van diverse andere aanbieders in Emmeloord die groter of van vergelijkbare omvang zijn dan Tactus en (ii) de omstandigheid dat er van deze aanbieders op
21
Met verslaafden wordt bedoeld, cliënten die een primaire diagnose verslaving hebben.
11
Openbare versie
Openbare versie
GGz Centraal een directere disciplinering uitgaat dan van Tactus, aangezien zij net als GGz Centraal zorg bieden aan GGZ-cliënten, niet zijnde verslaafden, is het niet aannemelijk dat de voorgenomen concentratie de daadwerkelijke mededinging op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. (vi) Emmeloord, Lelystad en Dronten, (vii) Emmeloord en Lelystad 49. Indien wordt uitgegaan van een ruimere geografische markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen dan Emmeloord die tevens Lelystad en Dronten of die tevens Lelystad omvat, behalen partijen in 2010 een gezamenlijk marktaandeel van circa [60-70]% (GGz Centraal [60-70]% en Tactus [0-5]%) respectievelijk een gezamenlijk marktaandeel van circa [60-70]% (GGz Centraal [60-70]% en Tactus [0-5]%). De HHI stijgt als gevolg van de voorgenomen concentratie met circa 250 punten respectievelijk circa 240 punten. 50. In Lelystad zijn naast partijen de MC Groep en Bosmann GGZ actief op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassen en ouderen. In 2011 zijn in Lelystad bovendien Terwille, Het Therapeutisch Centrum en In de Bres toegetreden. De andere aanbieders die naast partijen actief zijn in Emmeloord, worden genoemd in punten 45 en 46. Conclusie alle mogelijke marktscenario’s 51. Gelet op het bovenstaande, komt de Raad tot de conclusie dat er geen reden is om aan te nemen dat als gevolg van de onderhavige concentratie de daadwerkelijke mededinging op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen in genoemde mogelijke marktscenario’s op significante wijze zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Coördinatie tussen de moederondernemingen 52. Bij de oprichting van een gemeenschappelijke onderneming die duurzaam alle functies vervult van een zelfstandige economische eenheid, onderzoekt de NMa of het aannemelijk is dat met de oprichting van die gemeenschappelijke onderneming coördinatie van concurrentiegedrag tussen de oprichtende ondernemingen, in dit geval GGz Centraal en Tactus, wordt beoogd of tot stand gebracht.22 In dit geval betekent dit dat moet worden nagegaan in hoeverre het aannemelijk
22
Artikel 37, derde lid, van de Mededingingswet.
12
Openbare versie
Openbare versie
is dat GGz Centraal en Tactus hun activiteiten die niet worden ingebracht in de GO zullen coördineren als rechtstreeks gevolg van de concentratie.23 53. Met betrekking tot de provincie Flevoland geldt dat na de voorgenomen concentratie GGz Centraal als enige van de twee oprichtende ondernemingen naast de GO, actief blijft op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen. 54. Buiten de provincie Flevoland zijn partijen, met uitzondering van Harderwijk, niet in dezelfde gemeenten actief op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen. Voor de gemeente Harderwijk geldt dat er geen aanwijzingen zijn dat de activiteiten van de GO gerelateerd zijn aan de activiteiten van partijen in Harderwijk. De GO verkrijgt geen input van de locaties van de oprichtende ondernemingen in Harderwijk en vice versa verkrijgen partijen op hun locaties in Harderwijk geen input van de GO.24 55. Aangezien (i) slechts één van de oprichtende ondernemingen op dezelfde geografische markt actief blijft als de GO en (ii) er geen relatie bestaat tussen de activiteiten van de GO en de activiteiten van de locaties van partijen in Harderwijk, heeft de Raad geen reden om aan te nemen dat met onderhavige concentratie de coördinatie van het concurrentiegedrag van GGz centraal en Tactus wordt beoogd of tot stand gebracht.
VI.
BELEIDSREGEL CONCENTRATIES ZORGAANBIEDERS
Zienswijze van cliëntenraad 56. Conform de Beleidsregel Concentraties van Zorgaanbieders heeft de Raad de cliëntenraden van partijen uitgenodigd tot het geven van een zienswijze over de zorgconcentratie. De Centrale Cliëntenraad van Tactus heeft hierop een zienswijze afgegeven. 57. De Centrale Cliëntenraad van Tactus heeft bij de NMa aangegeven dat de oprichting van Amethist voor cliënten een vooruitgang betekent omdat er een gezamenlijk breed aanbod tot stand komt waarbij een trefzekerder toeleiding naar de meest passende zorg en een betere overgang naar de verschillende vormen van begeleiding en behandeling ontstaat. Voorts geeft de Centrale Cliëntenraad van Tactus aan dat door de oprichting van Amethist voor andere aanbieders niets zal veranderen. Andere aanbieders behouden de vrijheid om diensten aan te gaan bieden waarbij de kwaliteit van de geleverde zorg een concurrentiefactor kan zijn, aldus de 23
Zie randnummer 27 considerans en artikel 2, vijfde lid, van Verordening (EG) nr. 139/2004 betreffende de controle op
concentraties. 24
Zoals wel het geval was in een van de weinige zaken waar de Europese Commissie coördinatiegevaar in aanmerking
heeft genomen als gevolg van de oprichting van een GO, te weten COMP/M.3099 – Areva/Urenco/ETC JV.
13
Openbare versie
Openbare versie
Centrale Cliëntenraad van Tactus. Tot slot geeft de Centrale Cliëntenraad van Tactus aan dat cliënten de vrijheid behouden om voor een andere instelling te kiezen. Zorgspecifieke aspecten 58. Conform de Beleidsregel concentraties zorgaanbieders heeft de Raad aangegeven hoe hij de volgende zorgspecifieke aspecten in haar mededeling heeft betrokken: (i) de transparantie van kwaliteit van zorg: een toenemende transparantie kan van invloed zijn op het keuzegedrag van cliënten en de mate waarin zij kwaliteit daarin betrekken. Wanneer cliënten moeten reizen om zorg af te nemen kan een toename van de transparantie van de kwaliteit van zorg mogelijk hun reisbereidheid vergroten. Er zijn in het onderzoek in onderhavige zaak echter geen concrete aanwijzingen naar voren gekomen dat cliënten nu of in de nabije toekomst in significante mate bereid zullen zijn buiten Flevoland te reizen; (ii) het reisgedrag of de reisbereidheid van cliënten in punt 31; (iii) de mogelijkheden voor toetreding van nieuwe zorgaanbieders in punt 39; (iv) de mate waarin zorginkopers invloed hebben op het keuzegedrag van cliënten: in dit besluit zijn de inkooprelaties tussen zorgverzekeraar en zorgaanbieders betrokken. De zorginkoper maakt productieafspraken met de zorgaanbieders. VII.
NEVENRESTRICTIES
59. GGz Centraal en Tactus hebben verzocht een non-concurrentiebeding aan te merken als nevenrestrictie. Dit non-concurrentiebeding zal volgens partijen worden vastgelegd in de uiteindelijke Maatschapsovereenkomst, “Amethist Verslavingszorg Flevoland”. 60. Het non-concurrentiebeding houdt in dat het partijen en daarmee gelieerde rechtspersonen of organisaties verboden is, behoudens voorafgaande schriftelijke toestemming van de andere partij, om gedurende de looptijd van de Maatschapsovereenkomst in Flevoland activiteiten op het gebied van verslavingszorg te ontplooien die concurreren met de activiteiten van de maatschap waardoor schade aan de maatschap zou kunnen ontstaan. 61. Het in punt 60 genoemde non-concurrentiebeding kan als rechtstreeks verband houdend met en noodzakelijk voor de totstandbrenging van de concentratie worden beschouwd, aangezien het non-concurrentiebeding zich beperkt tot de producten, diensten en gebieden waarop volgens de Maatschapsovereenkomst de GO werkzaam zal zijn en is overeengekomen voor de levensduur van de GO. 25 VIII.
25
CONCLUSIE
Mededeling van de Commissie betreffende beperkingen die rechtstreeks verband houden met en noodzakelijk zijn voor
de totstandbrenging van concentraties, (2005/C 56/03), punten 36-38.
14
Openbare versie
Openbare versie
62. Na onderzoek van deze melding is de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat die concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. 63. Gelet op de overwegingen genoemd in punt 61 is de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit van oordeel dat, voor zover het in punt 60 omschreven nonconcurrentiebeding een overeenkomst vormt als bedoeld in artikel 6 van de Mededingingswet, dat artikel ingevolge artikel 10 van de Mededingingswet, niet geldt voor deze overeenkomst. 64. Gelet op het bovenstaande deelt de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist.
Datum: 27 april 2012 De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze:
w.g. Aad Kleijweg Plv. Directeur Mededinging
Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de Rechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam
15
Openbare versie
Openbare versie
Bijlage 1
16
Openbare versie
