Beleidsplan Corporate Story Kenniscentrum - De Leo Smit Stichting is een kenniscentrum voor iedereen die meer wil weten over componisten die tijdens de Tweede Wereldoorlog vervolgd zijn. Hun werk is door hun situatie in vergetelheid geraakt. Toch behoorden zij vaak tot de voorhoede van de muziekcultuur. Daarom doet de Leo Smit Stichting onderzoek, spoort zij werken van deze componisten op, en publiceert zij deze samen met uitgevers en andere partners. Leven, werk en context van deze componisten wordt zo toegankelijk gemaakt. De Leo Smit Stichting onderhoudt op internationaal niveau contacten met personen en organisaties die zich met dezelfde materie bezig houden en is zo tevens kennismakelaar. Leo Smit Ensemble - Een vaste kern van musici heeft zich inmiddels in het repertoire verdiept en gespecialiseerd. Als Leo Smit Ensemble geven zij regelmatig concerten op hoog artistiek niveau op verschillende podia in binnen- en buitenland. Concerten - De Leo Smit Stichting organiseert in Amsterdam de serie ‘Uilenburger Concerten’. Om de geprogrammeerde werken reliëf en context te geven wordt werk van tijdgenoten naast het eigenlijke repertoire geprogrammeerd. Omdat het werk vaak tot de voorhoede van de muziekcultuur van de twintigste eeuw behoorde wordt ook werk van hedendaagse componisten naast het eigenlijke repertoire geprogrammeerd. De Amsterdamse concerten worden ook op andere podia gebracht. 0. Inleiding De Tweede Wereldoorlog heeft de carrières van meer dan 20 Nederlandse componisten ernstig belemmerd. Een aantal werd vermoord in concentratiekampen. Sommigen stierven vlak na de oorlog van uitputting, anderen moesten het land ontvluchten. Vlak voor vertrek zijn manuscripten in veiligheid gebracht bij familie. Vaak onder pseudoniem, of de eigen naam werd van de partituur geknipt om zo de overlevingskans van het muziekstuk te vergroten. Sommigen waren in de jaren voor de oorlog zeer succesvol. Het werk van Leo Smit werd bijvoorbeeld regelmatig uitgevoerd door het Concertgebouworkest. Anderen, zoals Dick Kattenburg en Nico Richter, stonden aan het begin van een veelbelovende carrière. Na de oorlog was het vaak te pijnlijk om terug te blikken. Rond de componisten waren soms hele families omgekomen in de concentratiekampen, er waren nauwelijks pleitbezorgers over. Een nieuwe generatie musici en componisten keek liever vooruit: de muziek uit het interbellum werd ouderwets gevonden. Hierdoor bleef de muziek van vervolgde componisten ongebruikt op zolders en in archieven liggen. Een repertoire van hoge kwaliteit raakte hierdoor onterecht in de vergetelheid. De Leo Smit Stichting zet zich sinds 1996 in voor het vergroten van de bekendheid van dit repertoire van vervolgde en vergeten componisten. De resultaten: - meer dan 100 Uilenburger Concerten, waarin vele composities hun (naoorlogse) wereldpremière beleefden. De concerten waren in het seizoen 2009-2010 bijna allemaal uitverkocht. - In de afgelopen vier jaar werden 25 concerten uitgezonden op Radio4 - Het complete werk van Leo Smit werd – in samenwerking met het toenmalige Donemus en de MuziekGroep Nederland en Radio Nederland Wereld Omroep – uitgegeven op vier cd's in 2000. - In 2001 volgde de uitgebreide biografie 'Silhouetten', geschreven door Dr. Jurjen Vis. - In 2006 verscheen 'Wat bleef was hun muziek' met portretten en muziekfragmenten van tien vervolgde componisten. Jonge ensembles kennis met het herontdekte repertoire. - In 2009 werd een inventarisatie van leven en werk van 23 vervolgde Nederlandse componisten afgerond, gefinancierd door het Ministerie van VWS, programma 'Erfgoed van de Oorlog'. - In 2010 klonken de Uilenburger Concerten voor het eerst ook buiten Amsterdam in Muziekcentrum De Toonzaal in Den Bosch en in 2011 volgde een serie in Den Haag. - In 2011 werd het derde lustrum gevierd met een driedaags festival rond Nederlandse Kamermuziek en drie Componisten Salons. - Het Leo Smit Ensemble nam cd’s op met werk van Jacques Beers, Nico Richter, Dick Kattenburg, Rosy Wertheim en Szymon Laks. 1
In 2011 bevindt de Leo Smit Stichting aan de vooravond van een nieuwe fase: steeds meer mensen weten de weg naar ons te vinden voor informatie en repertoireadviezen. Met name de vraag naar muziek van Leo Smit in het buitenland neemt toe. In 2009 ontving de stichting nog 15 verzoeken, waarvan de helft uit het buitenland. In 2011 werden 32 verzoeken om informatie ontvangen, waarvan 15 uit het buitenland1. De helft van deze aanvragen heeft ook daadwerkelijk tot een uitvoering in het buitenland geleid. In maart 2010 publiceerde de stichting een Engelstalig overzichtsartikel over vervolgde componisten in Nederland op de website van de Amerikaanse Orel Foundation (www.orelfoundation.org). In de afgelopen jaren is een grote hoeveelheid kennis verzameld. De tijd is nu aangebroken om het accent te verleggen naar het delen van deze kennis met een breder publiek in een digitaal kenniscentrum. De concertserie van de stichting blijft bestaan (in lagere frequentie) om de aandacht te vestigen op de muziek en nieuw ontdekte werken uit te voeren, daarnaast worden nieuwe activiteiten ontwikkeld die een nieuw en breder publiek aanspreken (festival, componistensalons en zwarte avonden). De onderlinge verbondenheid van de drie functies (kenniscentrum, Leo Smit Ensemble, Uilenburger Concerten) is uniek en essentieel. Het kenniscentrum kan niet bestaan zonder de concerten als ‘praktijklaboratorium’. Amsterdam blijft de thuisbasis op grond van de sterke verbondenheid van veel vervolgde componisten met de stad. De Leo Smit Stichting behoudt haar historische binding met Amsterdam, het joodse culturele milieu is onze voedingsbodem. Naast hoeders van het joodse erfgoed als de Anne Frank Stichting en het Joods Historisch Museum heeft de Leo Smit Stichting een belangrijke aanvullende taak om het (muzikale) erfgoed van joods Amsterdam levend te houden. Volgens musicoloog Leo Samama zijn nog maar weinig mensen zich bewust van de enorme en vanzelfsprekende rol die Joodse musici en Joodse muziek hadden in het culturele leven van Amsterdam voor de oorlog. Deze erfgoedtaak wordt door ons huidige Amsterdamse publiek zeer gewaardeerd. Er is bewust gekozen voor een podium in de oude Joodse buurt, het Bethaniënklooster. De toeristische interesse voor het Joods erfgoed neemt toe. Steeds ontstaan nieuwe perspectieven op het oorlogsverleden, waardoor het oorlogsverhaal actueel blijft. De Leo Smit Stichting is onderdeel van deze dynamiek en de enige organisatie in Amsterdam die de muzikale verdieping van dit verhaal vorm kan geven. Verbreding van de activiteiten betekent ook dat ingezet wordt op een verbreding van de inkomsten. Wij doen een beroep op de Gemeente Amsterdam voor de activiteiten die een sterke binding hebben met de stad. Zo ontstaat een basis waarop met andere inkomstenbronnen gebouwd wordt aan een breed scala van activiteiten. 1. Artistieke en inhoudelijke visie Vernieuwing vanuit traditie De Uilenburger Concerten zijn in de afgelopen 15 jaar uitgegroeid tot een belangrijk podium voor Nederlandse kamermuziek. Nederlandse kamermuziek speelt structureel de hoofdrol. Vanuit haar doelstellingen legt de Leo Smit Stichting daarbij twee accenten: - vervolgde en vergeten componisten uit het Interbellum en - hedendaagse muziek die vernieuwt vanuit traditie Franse componisten als Debussy, Ravel en Milhaud waren van grote invloed op de jonge Nederlandse generatie van het Interbellum. Velen vertrokken zelfs naar Parijs om daar les te nemen, zoals Leo Smit, Jacques Beers en Rosy Wertheim. Daarnaast is de invloed van jazz onmiskenbaar. De periode kenmerkt zich door een sterke drang tot vernieuwing, een vernieuwing die door de Tweede Wereldoorlog grotendeels in de kiem is gesmoord. Na de Tweede Wereldoorlog zette het modernisme niet alleen een streep door het verleden, maar ook door de eigentijdse muziek van componisten die voortbouwden op tradities. Componisten als Leo Smit (1900-1943) en Dick Kattenburg (1919-1944) zochten weliswaar de grenzen van de tonaliteit op en incorporeerden nieuwe invloeden als jazz en blues, maar braken nooit met het verleden. Vanaf het prille begin van haar bestaan heeft de Leo Smit Stichting naast aandacht voor vervolgde componisten de link gelegd naar hedendaagse composities. Hiermee wordt een aansluiting gemaakt tussen verleden en heden en wordt er, in een springlevende concertpraktijk, ook vooruit gekeken. Bij de Uilenburger Concerten werden en worden vele 1
Ter vergelijking: het Nederlands Muziek Instituut, dat de archieven van honderden componisten en musici beheert, krijgt per jaar zo’n 1500 informatieverzoeken. 2
werken in première gebracht. De artistieke visie is gericht op vernieuwing vanuit de traditie. Zo klinkt er muziek van o.a. Joep Franssens, Theo Verbey, Joost Kleppe, Peter van Onna, Calliope Tsoupaki, Sinta Wullur, Jeff Hamburg, Rita Hijmans, Mathieu Daniël Polak, Lionel Ziblat, Heleen Verleur, Alexander Comitas, Sylvia Maessen en Frank van Gompel. Wat deze componisten verbindt is dat zij het modernisme zijn ontstegen en werken vanuit een individuele onafhankelijke houding, gevoed door een groot aantal inspiratiebronnen. Deze kunnen van wereldse of van religieuze aard zijn, gebaseerd zijn op literatuur of toneel, als geworteld in jazz- of popmuziek. Artistieke positionering Er zijn veel kamermuziek concertseries en kleine kamermuziekfestivals in Amsterdam en Nederland. Met de Uilenburger Concerten heeft de Leo Smit Stichting de enige serie met een systematische focus op vervolgde en vergeten componisten, met een zeer hoog percentage Nederlands werk (ca. 60% van de programmering), een uitstekend publieksbereik en een internationale uitstraling. Amsterdam - Stichting Kamermuziek Amsterdam: groot aantal concerten in de Kleine Zaal van het Concertgebouw, nadruk op het klassiek en romantisch repertoire, veelal internationale ensembles, nieuwe muziek met mate, Nederlandse muziek nagenoeg afwezig - Stichting Noorderkerkconcerten: grotere kamermuziekensembles, ook vocaal repertoire, van barok tot hedendaags. - Muziekgebouw aan het IJ: aantal kamermuziekseries, waaronder de IJ-Salon, een geheel eigen format, dat nauwelijks raakvlakken vertoont met de Uilenburger Concerten. - Bethaniënklooster: regelmatig nieuwe, onbekende en Nederlandse muziek , de Uilenburger Concerten passen goed op dit podium. Nederland Nederland kent een groot aantal kamermuziekpodia en –festivals. Geen enkele aanbieder combineert het onderzoek naar vergeten Nederlandse componisten met een eigen concertserie. Er zijn wel enkele ensembles en stichtingen, zoals de Stichting Cellosonate Nederland (Doris Hochscheid en Frans van Ruth) en het Utrecht String Quartet, die zelf onderzoek doen naar vergeten Nederlandse componisten. Zij zijn voor de uitvoering van herontdekte werken afhankelijk van het inkoopbeleid van de podia en treden met enige regelmaat op in de serie Uilenburger Concerten. De meeste kleine kamermuziekseries in het land programmeren veelal bekende werken uit de klassieke en romantische periode. Enkele voorbeelden: - Vredenburgh Leeuwenbergh: breed aanbod aan kamermuziek, van oude muziek tot hedendaags, incidenteel Nederlandse muziek. - Internationale Kamermuziek Festival Utrecht: zonder bijzondere focus of accenten - Delft Chamber Music Festival: jaarlijkse thema’s, in 2009 ‘Oorlog en vrede’ met vervolgde componisten, incidenteel hedendaagse en Nederlandse muziek. - Muziekcentrum De Toonzaal: naast klassieke meesterwerken en oude muziek ook structureel Nederlandse muziek en muziek uit de twintigste eeuw. De Uilenburger Concerten worden regelmatig opgenomen in de series. Wereld De Leo Smit Stichting heeft een unieke specialistische positie en is wereldwijd een van de weinige organisaties die kennis verzamelt en tegelijkertijd concerten organiseert en daarmee onderzoek en uitvoeringspraktijk combineert. Van de vergelijkbare organisaties die zich bezighouden met vervolgde componisten, zoals The Orel Foundation (www.orelfoundation.org), Musica Judaica (www.musica-judaica.com) en Music of Remembrance (www.musicofremembrance.org) kent alleen Voix Étouffées (www.voixetouffees.org) een tweejaarlijks festival. Geen van deze organisaties houdt zich bezig met in Nederland vervolgde componisten. Waardering Ernst Numann in Levend Joods Geloof over de cd met kamermuziek van Szymon Laks door het Leo Smit Ensemble: “De leden van het Leo Smit Ensemble […] hebben met deze fraaie cd niet eerder opgenomen 3
werken aan de vergetelheid ontrukt een waardige uitbreiding gegeven aan het gewetensvolle werk dat de Leo Smit Stichting verricht.” Emanuel Overbeeke over de cd met kamermuziek van Dick Kattenburg in Luister : “Over de musici niets dan lof. […] Mogen we spoedig een tweede cd verwachten?” Peter van der Lint over dezelfde cd in Trouw: Het Leo Smit Ensemble, onder de gedreven leiding van fluitiste Eleonore Pameijer, bracht een prachtige cd uit met muziek van Dick Kattenburg, een leerling van Leo Smit (1900-1943). […] De verrassingen zijn groot, misschien nog wel het meest in de muziek waarmee de cd opent, een Allegro moderato voor altviool en piano. Een klein meesterwerkje.” Michael Schäfer in het Göttinger Tageblatt: “Die Musik wurde von den Ensemblemitgliedern – neben der Flötistin Eleonore Pameijer die Sopranistin Irene Maessen, der Cellist Stephan Heber und dem Pianisten Marcel Worms – sehr kultiviert und expressiv auf hohem musikalischen Niveau interpretiert.” Ton Gijsbers in de Klassieke Muziek Agenda van 2010: “Onvoorstelbaar eigenlijk wat deze kleine Gideonsbende in de loop van de achter hen liggende jaren heeft bereikt.” 2. Zakelijke kwaliteit en cultureel ondernemerschap Statutaire doelstelling De statutaire doelstelling van de Leo Smit Stichting luidt als volgt: a. de muziek van de componist Leo Smit te doen herleven en zijn nagedachtenis in stand te houden; b. het vestigen van aandacht op minder bekende componisten uit de tijd van Leo Smit en op hun composities; c. het stimuleren van het leggen van banden tussen de hedendaagse muziek en de muziek van Leo Smit en zijn tijdgenoten en voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords. De volgende middelen worden ingezet om de doelstelling te bereiken: - het kenniscentrum verzamelt en verspreidt kennis over het leven en werk van Nederlandse componisten die vervolgd zijn in de Tweede Wereldoorlog en als gevolg nagenoeg vergeten zijn. - het ensemble promoot muziek van vervolgde Nederlandse componisten middels gespecialiseerde musici. Het ensemble is een flexibele groep musici die op elkaar ingespeeld zijn binnen het repertoire van de Leo Smit Stichting. Om de opgebouwde ensemblecultuur te onderhouden, spelen de musici met enige regelmaat samen, bijvoorbeeld in de Uilenburger Concerten. - het organiseren van concerten, waarin werken van vervolgde Nederlandse componisten tot klinken gebracht worden in eigen programma’s zoals in de Uilenburger Concerten of elders. Code cultural governance De Leo Smit Stichting hanteert het bestuur-model. Het bestuur wordt hierin ondersteund door de artistieke coördinator en de zakelijke coördinator. Het bestuur komt tenminste vier maal per jaar bij elkaar om het beleid te formuleren, begroting en jaarverslagen vast te stellen en de voortgang van de uitvoering van het beleid te bewaken. Jaarlijks wordt een jaarverslag geproduceerd, waarin opgenomen een controleverklaring van een onafhankelijke accountant. Het bestuur van de Leo Smit Stichting bestaat uit: Naam Functie In functie *) Bèr Deuss Voorzitter 26-09-2007 Jan W. Treffers Penningmeester 09-09-2002 Godfried Jansen Secretaris 05-11-2008 Siebe Riedstra Bestuurslid 19-12-2001 Karen Polak Bestuurslid 15-12-2007 *) In de statuten worden geen zittingstermijnen vermeld, een rooster van aftreden is in ontwikkeling. In het bestuur zijn verschillende vakdisciplines vertegenwoordigd die relevant zijn voor de Leo Smit Stichting: Bèr Deuss is muziekuitgever en heeft een juridische achtergrond, Jan Treffers was financieel directeur van een grote orkestinstelling, Godfried Jansen brengt als marketing manager van de Universiteit van Amsterdam 4
deskundigheid op het gebied van PR en marketing mee, Siebe Riedstra werkte bij het Muziekcentrum van de Omroep en was jarenlang betrokken bij Radio4 en Karen Polak werkt bij de Anne Frank Stichting als hoofd educatie. De uitvoering van de activiteiten wordt door het bestuur gedelegeerd aan een artistiek coördinator (Eleonore Pameijer – fluitiste) en een zakelijk coördinator (Carine Alders – musicoloog). Beiden verrichten hun werkzaamheden voor de stichting als zelfstandige. Inkomstenmix In de afgelopen jaren is het activiteitenpakket van de Leo Smit Stichting aanzienlijk gegroeid – met gelijkblijvende subsidie. De financiële situatie is al jaren stabiel en gezond. In 2010 bedroegen de inkomsten uit publieksgelden, rechten en private bijdragen ruim 60% van de totale inkomsten. In 2009 was het aandeel subsidie eenmalig hoger, omdat in dat jaar subsidie verkregen werd van het Ministerie van VWS in het kader van het programma Erfgoed van de Oorlog. Met dit geld (€ 27.500,-) werd een inventarisatie gemaakt van leven en werk van meer dan twintig vervolgde componisten in Nederland. De inkomsten uit kaartverkoop zijn nagenoeg optimaal. De zaalbezetting steeg in 2010 met 12% tot gemiddeld 110 bezoekers per concert. In 2009 werden de prijzen met 10% verhoogd, terwijl in 2011 de prijzen opnieuw met 13% stegen als gevolg van de BTW-verhoging. Het prijsbeleid van de Uilenburger Concerten loopt in de pas met vergelijkbare kamermuziekconcerten in Amsterdam. Onderzoek2 wijst uit dat er nog wel enige rek in het prijsbeleid zit, maar dat ook het risico toeneemt een trouw publiek te verliezen. Tot 1 januari 2014 genereert de stichting ook inkomsten uit de rechten van de muziek van Leo Smit. Sinds enige jaren kent de Leo Smit Stichting een Vriendenkring. Over vier jaar is de Vriendenkring een belangrijke bron voor crowdfunding van bijzondere activiteiten, publicaties en cd-opnames. Regelmatig ontvangt de Leo Smit Stichting particuliere donaties voor compositieopdrachten. In de loop der jaren is een goede band opgebouwd met een groot aantal private fondsen, zoals het SNS Reaalfonds, het VSB Fonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds, de M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting, de Stichting John Kasander, de Kattendijke/Drucker Stichting en de Lexhanna Stichting. Nieuwe fondsen zullen benaderd worden voor specifieke projecten, met name in relatie tot het kenniscentrum en de educatieve activiteiten. Kosten De vaste kosten van de bedrijfsvoering zijn direct gekoppeld aan de concertkosten. Doordat het Bethaniënklooster met vrijwilligers werkt, is de zaalhuur relatief laag. De Leo Smit Stichting heeft geen personeel in dienst en er wordt geen gebruik gemaakt van een vaste kantoorlocatie. Alle toegekende subsidie wordt direct uitgegeven aan de kernactiviteiten van de Leo Smit Stichting. De activiteiten buiten Amsterdam, zoals de optredens van het Leo Smit Ensemble, de theaterconcerten en herhalingen van Uilenburger Concerten, worden kostendekkend georganiseerd. Op deze manier worden de prestaties van de Leo Smit Stichting verhoogd (75% boven de doelstelling in 2010) zonder dat extra subsidie nodig is. In de komende jaren bouwt de Leo Smit Stichting haar solide positie verder uit door de inkomstenmix verder te verbreden en het percentage eigen inkomsten te verhogen met 10%. De Stichting onderzoekt de mogelijkheden van bedrijfssponsoring. 3. Positionering en samenwerking Kenniscentrum - Nederlands Muziek Instituut (conservering en ontsluiting manuscripten) - Muziek Centrum Nederland/Donemus (uitgave van herontdekte werken) - de muziekbibliotheek van het Muziekcentrum van de Omroep (beschikbaarheid bladmuziek) - Joods Historisch Museum (mediatheek, conservering manuscripten). - verschillende stichtingen die het werk van individuele componisten promoten, zoals de Géza Frid Stichting, Stichting Jacques Beers, de Lex van Delden Stichting en de Jan van Gilse Stichting. Uilenburger Concerten
2
Onderzoek studenten HKU 2011
5
- Bethaniënklooster: de Uilenburger Concerten zijn opgenomen in de jaarbrochure en nieuwsbrieven van het Bethaniënklooster en zij verzorgen sinds 2011 ook de kaartverkoop. Deze samenwerking heeft een positief effect op de efficiency en het publieksbereik. - Amsterdams Uitburo: promotie en voorverkoop van kaarten. - Muziekcentrum De Toonzaal in Den Bosch: reprise Uilenburger Concerten. - Radio4: uitzending van Uilenburger Concerten in het programma ‘Avondconcert’ en promotie in verschillende programma’s - In de komende jaren wordt samengewerkt met lokale bewonersverenigingen en het Stadsdeel Centrum om de band met de joodse buurt te verstevigen. Deze samenwerkingsverbanden hebben een positief effect op het publieksbereik. Theaterconcerten - Theater aan het Spui en Nederlands Muziek Instituut, Den Haag: Uilenburger Concerten met een theaterelement in de vorm van acteurs - Theater de Regentes, Den Haag staat: theaterconcert rond de vleugel van Jan van Gilse met Paul van Vliet. Componisten Salons & Festival Nederlandse Kamermuziek - Genootschap van Nederlandse Componisten en Bethaniënklooster: openbare repetities met het Leo Smit Ensemble o.l.v. Ruud van Eeten rond werk van negen jonge componisten - Stichting Noorderkerkconcerten: organiseerde een concert in het kader van het Festival Nederlandse Kamermuziek. - Helge Domp Stichting: bijdrage jong talent concerten. Educatieve activiteiten - Stichting Openbaar Onderwijs aan de Amstel: lessen en schoolconcerten rond Leo Smit, Dick Kattenburg en Rosy Wertheim. - Gerrit van der Veen College: schoolconcert rond ‘De Rechtvaardigen’, een compositie over de Amsterdamse politiemannen Arend Japin en Piet Elias. - Joods Historisch Museum en de Hollandse Schouwburg: in de komende periode wordt samengewerkt om de educatieve activiteiten verder vorm te geven. 4. Publieksbereik Studenten van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht deden in 2011 in het kader van een stageopdracht onderzoek naar de bezoekers van de Uilenburger Concerten en de achterban van de Leo Smit Stichting. De concerten trekken een trouw publiek van liefhebbers (vaak actieve muziekbeoefenaars). De gemiddelde leeftijd is in de afgelopen jaren gedaald, maar ligt nog altijd rond de 65 jaar. Het grootste deel van de bezoekers komt uit Amsterdam, maar uit het hele land komen mensen speciaal naar het Bethaniënklooster voor de Uilenburger Concerten. Zo’n 35 mensen kopen jaarlijks een abonnement voor de hele serie, terwijl nog eens dertig bezoekers een abonnement voor drie concerten aanschaffen. Dit betekent dat de helft van de zaal gevuld wordt door vast publiek. De overgrote meerderheid van het publiek (96% ) is zeer tevreden over de Uilenburger Concerten, waarbij vooral de hoge muzikale kwaliteit geroemd wordt. Een klein deel van het publiek hecht ook waarde aan het unieke verhaal achter de muziek. Doelgroepen - Algemeen publiek: liefhebbers van klassieke muziek- Om Leo Smit en tijdgenoten de plek te geven die ze verdienen in de canon van de (Nederlandse) klassieke muziek, moeten hun werken bekend worden bij het luisterpubliek. Voor een deel gebeurt dit doordat inspanningen gericht op professionals het aanbod vergroten. Het is echter ook belangrijk om de vraag te stimuleren. De meest voor de hand liggende doelgroep is hierbij de gevorderde luisteraar. Liefhebbers van klassieke muziek die regelmatig concerten bezoeken, cd's en tijdschriften kopen en luisteraars van radio4. Het algemeen publiek wordt bereikt via de concerten, het Leo Smit Ensemble en de website. - Algemeen publiek: mensen die betrokken zijn op de Tweede Wereldoorlog- Naast de muzikale zeggingskracht kan ook het levensverhaal van Leo Smit en zijn tijdgenoten de interesse van mensen wekken. Mensen die 6
geïnteresseerd zijn in het lot van slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog bezoeken bijvoorbeeld tentoonstellingen en musea, lezen boeken en tijdschriften en bezoeken lezingen. Langs deze weg kunnen ze kennismaken met de muziek: dit blijft het uiteindelijke doel. Het algemeen publiek wordt bereikt via de concerten, het Leo Smit Ensemble, educatieve activiteiten, de website en social media. - Professionals: musici en programmeurs - Hoewel de Uilenburger Concerten druk bezocht worden en via Radio4 een groter publiek bereiken, is het bereik van acht concerten per seizoen toch beperkt. Wanneer muziek van Leo Smit en tijdgenoten ook door andere musici en podia geprogrammeerd wordt, is het effect op de doelstelling van de Leo Smit Stichting aanzienlijk groter. De stichting richt zich daarom op musici, om hen te verleiden deze muziek op het repertoire te nemen. Daarnaast worden programmeurs (podia, festivals, cd's) benaderd. De Leo Smit Stichting richt zich op musici en programmeurs in binnen- en buitenland. Zij worden vooral bediend via de website en social media. - Professionals: onderzoekers en journalisten - Zoals musici en programmeurs nodig zijn om muziek tot klinken te brengen, zo zijn ook onderzoekers en journalisten nodig om de muziek te ontsluiten. Deze doelgroep wordt vooral benaderd via de website en social media. - Professionals: organisaties met vergelijkbare doelstellingen - Om efficiënt om te gaan met de middelen die ter beschikking staan, werkt de Leo Smit Stichting samen met collega organisaties in binnen- en buitenland. Voorbeelden van dergelijke organisaties zijn bijvoorbeeld het Nederlands Muziek Instituut, The Orel Foundation, muziekuitgever Boosey & Hawkes en de Ebony Band. Deze doelgroep wordt vooral benaderd via de website. - Scholieren - Om ook de volgende generaties te interesseren voor de muziek van vervolgde componisten en de muzikale geschiedenis van joods Amsterdam worden educatieve activiteiten aangeboden. - Toeristen - De joodse geschiedenis van Amsterdam zoals vormgegeven door het Joods Historisch Museum en de Anne Frank Stichting is voor een grote groep toeristen een belangrijke reden om naar Amsterdam te komen. Met educatieve activiteiten en Engelstalige concerten breidt de Leo Smit Stichting het aanbod voor deze doelgroep uit in de komende jaren. Verjongen en verbreden concertpubliek De Leo Smit Stichting is zich zeer bewust van het feit dat het een nichepubliek bedient: het ligt niet in de lijn der verwachting dat Uilenburger Concerten 500 bezoekers zullen trekken. Toch streeft de stichting ernaar het publiek van de concerten te verjongen en te verbreden. Om dit te bereiken worden de volgende activiteiten ontplooid (voor uitwerking van de activiteiten zie het Activiteitenplan): Festival Nederlandse Kamermuziek Componisten Salons (voertaal Engels) mogelijk toekomstige samenwerking Joods Historisch Museum en Anne Frank Stichting om de Uilenburger Concerten te promoten onder toeristen en zakelijke bezoekers Zwarte Avonden: twee laagdrempelige huiskamerconcerten per jaar, zoals ze in de oorlog noodgedwongen plaatsvonden. Gezocht wordt naar bijzondere en historische locaties, waarbij de eigenaar van de locatie een belangrijke rol krijgt in de publiekswerving. Muzieklezingen: een sleutelwerk uit het repertoire wordt toegelicht en meerdere keren uitgevoerd. Theaterconcerten. De huidige achterban wordt ingezet om nieuw publiek te bereiken (uit onderzoek blijkt dat 96% van huidige publiek zou concerten aanbevelen aan anderen). Marketingstrategie Ter voorbereiding op een nieuwe koers voor de toekomst heeft een team van studenten van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht een onderzoek uitgevoerd waarin gekeken is naar de samenstelling van het publiek, de ontwikkeling van een kenniscentrum, educatieve activiteiten en een strategisch marketingbeleid. Tot nu toe hebben de intrinsieke nieuwswaarde en kwaliteit van de muziek voldoende publiciteit gegenereerd om goedbezochte concerten te garanderen. Om met nieuwe activiteiten een breder publiek te bereiken is echter een aanzienlijk grotere marketinginspanning noodzakelijk. De marketinginspanningen zijn op basis van een zeer bescheiden budget in de afgelopen jaren beperkt gebleven tot het jaarlijks verspreiden van een seizoensfolder, een e-nieuwsbrief en website en free publicity. Voor de komende jaren worden de onderstaande doelstellingen uitgewerkt in een marketingplan, waarvoor een apart budget gealloceerd wordt. 7
De marketingdoelstellingen zijn afgeleid van de inhoudelijke doelstellingen: 1) De Leo Smit Stichting als kenniscentrum profileren bij musici, programmeurs, onderzoekers en journalisten, zowel in Nederland als daarbuiten 2) Het Leo Smit Ensemble promoten bij programmeurs van concertzalen, festivals e.d. 3) De concerten promoten bij liefhebbers van klassieke muziek, musici en programmeurs (zowel de eigen serie als andere concerten) In ieder geval worden onderstaande middelen – die in het verleden succesvol gebleken zijn – opnieuw ingezet: Website: het middelpunt van alle marketingactiviteiten, interactiviteit en actualiteit worden verder verhoogd. e-mailing / nieuwsbrief: zeer gewaardeerde bron van informatie over de concerten Free publicity (radio en gedrukte media): er komt een strategisch plan m.b.t. free publicity, gebruik makend van de goede relatie die opgebouwd is met programmamakers van Radio4 en schrijvende journalisten. Social media: de Leo Smit Stichting is actief op Twitter en Facebook. Folder: bekeken zal worden voor welke activiteiten en doelgroepen een geschikt communicatiemiddel is. Dag van de Kamermuziek: de vakbeurs voor programmeurs, podia en musici. Comité van Aanbeveling: de bezetting en rol van dit comité wordt opnieuw ingevuld. Publieksversie jaarverslag: te publiceren via de website. Guerilla marketing: onverwachte uitvoeringen op onverwachte locaties (bv in bibliotheken en musea) trekken nieuw publiek. 5. Talentontwikkeling Componisten Salons 2013: De Leo Smit Stichting stimuleert hedendaagse componisten die willen vernieuwen vanuit traditie. Het Leo Smit Ensemble werkt daarom in de komende jaren opnieuw mee aan de Componisten Salons van het Genootschap van Nederlandse Componisten. Aantal betrokken jonge componisten: 18 Jong talent concerten: Tijdens het Festival Nederlandse Kamermuziek in 2011 heeft de Leo Smit Stichting de fakkel overgenomen van de Helge Domp Stichting m.b.t. van het organiseren van jong talent concerten. I.s.m. het Conservatorium van Amsterdam werd bovendien een concert met masterstudenten georganiseerd die de cursus Nederlandse Kamermuziek van Doris Hochscheid en Frans van Ruth hebben gevolgd. In het beoogde Festival Nederlandse Kamermuziek 2013 zal opnieuw ruim aandacht worden besteed aan jong talent. Aantal betrokken jonge musici: 10-15 Mobiele beleving: Met een externe partij (bijvoorbeeld Tempeest) wordt een mobiele beleving ontwikkeld die de geschiedenis van de Joodse buurt in Amsterdam koppelt aan de geschiedenis van vervolgde componisten. De beleving moet geschikt zijn voor leerlingen van het onderbouw van het VMBO, maar zo mogelijk wordt er ook een versie voor (buitenlandse) toeristen gemaakt. Voor de ontwikkeling en uitvoering van educatieve activiteiten zoekt de Leo Smit Stichting een samenwerkingspartner aangezien de organisatie zelf te klein is en onvoldoende pedagogische expertise in huis heeft. De Leo Smit Stichting brengt dan de muzikale expertise en de kennis over componisten in de oorlog in. Voor de hand ligt samenwerking met het Joods Historisch Museum/Hollandse Schouwburg. Voor deze activiteiten worden apart fondsen geworven. Aantal bereikte scholen: 10 6. Internationaal Het thema ‘vervolgde en vergeten componisten’ is internationaal. De internationale belangstelling voor deze verzwegen muziek uit het interbellum neemt toe. Het Leo Smit Ensemble treedt steeds vaker op in het buitenland en op het podium van de Uilenburger Concerten klinkt ook muziek van vervolgde componisten uit Duitsland, Oostenrijk, Polen, Rusland, Hongarije en Tsjechië, uitgevoerd door musici van verschillende nationaliteiten (o.a. de Russische pianist Jascha Nemtsov, de Pools/Oostenrijkse violiste Joanna Madroszkiewicz, de Oekraïense violist Semjon Kalinovsky en het Berlijnse Jacques Thibaud Ensemble). Het werk van Leo Smit wordt in toenemende mate ook door derden uitgevoerd in het buitenland (o.a. VS, Canada, Duitsland, Noorwegen). In 2010 publiceerde de Leo Smit Stichting een Engelstalig overzichtsartikel over vervolgde componisten in Nederland op de website van de Orel Foundation. In de komende periode zal de 8
website ook volledig Engelstalig beschikbaar zijn. Elk seizoen zal tenminste één Uilenburger Concert gericht zijn op buitenlandse bezoekers (Engelstalige toelichting, gerichte marketingactiviteiten). Kengetallen internationaal Concerten Leo Smit Ensemble buitenland Uilenburger Concerten met buitenlandse musici Aantal buitenlandse bezoekers Uilenburger Concerten Aantal buitenlandse deelnemers Mobiele Beleving Aantal buitenlandse bezoekers tentoonstelling
2 per jaar 2 per jaar 30 per jaar 30 per jaar 4.000
7. Activiteitenplan 2013-2016 Kenniscentrum Onderzoek naar vervolgde en vergeten componisten: nog steeds komen nieuwe verhalen aan het licht en wordt nieuwe muziek ontdekt. Maar ook manuscripten die inmiddels gelokaliseerd zijn behoeven nog onderzoek voordat de muziek speelklaar is. Het kaf moet van het koren gescheiden worden. De website www.leosmit.nl vormt het hart van het kenniscentrum. In 2011 is de site geheel vernieuwd en voorbereid voor toekomstige taken. In de toekomst wordt de informatie over vervolgde componisten uitgebreid, zijn geluidsopnames via de site te beluisteren en vinden musici en programmeurs informatie over het repertoire en waar bladmuziek en opnames te verkrijgen zijn. Middels een e-nieuwsbrief en social media worden geïnteresseerden op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen en nieuwe ontdekkingen. Elke maand wordt een componist uitgelicht. Alle informatie wordt tweetalig (Engels-Nederlands) aangeboden. Voor het kenniscentrum wordt een kleine financiële bijdrage gevraagd binnen het kader van het Kunstenplan 20132016, voor zover de activiteiten direct relevant zijn voor de Uilenburger Concerten. Concerten Om alle muziek die in meer dan 100 concerten aan het publiek gepresenteerd is een bredere bekendheid te kunnen geven, en dus meer aandacht te kunnen besteden aan het kenniscentrum en het Leo Smit Ensemble, zal de frequentie van de concerten teruggebracht worden van acht naar zes concerten per seizoen. Van deze concerten is steeds één concert speciaal op toeristen gericht (Engelstalige programmatoelichting, speciale marketingactiviteiten) en heeft één concert een link met educatie. Het streven is om elk seizoen twee Uilenburger Concerten te herhalen op een locatie elders in het land. Voor de Uilenburger Concerten in Amsterdam wordt een financiële bijdrage gevraagd binnen het kader van het Kunstenplan 2013-2016. Over de muziek die de Leo Smit Stichting programmeert in de Uilenburger Concerten is veel te vertellen. Vaak hoort het publiek het werk voor de eerste keer. Met een aantal lezingen wordt steeds één sleutelcompositie behandeld. De lezing start met de uitvoering van het werk, vervolgens gaat een musicoloog dieper in op de opbouw, achtergrond en betekenis van het werk. Tot slot wordt het werk nog een keer uitgevoerd. Voor de lezingen wordt een financiële bijdrage gevraagd binnen het kader van het Kunstenplan 2013-2016. In 2011 is ervaring opgedaan met een nieuwe concertvorm, de theaterconcerten. Om het verhaal bij de muziek te kunnen vertellen is een samenwerking aangegaan met een aantal acteurs en voordrachtskunstenaars zoals Paul van Vliet, Eric Schneider, Hans Croiset en Astrid Seriese. Het streven is om met deze nieuwe invalshoek nieuw publiek te bereiken. De ervaring tot nu toe geeft voldoende aanleiding om deze concertvorm in de komende jaren verder te ontwikkelen. Het streven is om per seizoen één theaterconcert te organiseren. Leo Smit Ensemble In de loop der jaren heeft artistiek leider Eleonore Pameijer een groep betrokken musici om zich heen verzameld die ervaring hebben met het spelen van nieuwe muziek. Dit kan pas ontdekte muziek zijn, waarbij gespeeld wordt uit kopieën van handschriften van de componist of muziek die speciaal voor het ensemble gecomponeerd is. De musici hebben allen hun sporen verdiend op internationale podia en spelen regelmatig samen tijdens de Uilenburger Concerten en bij cd-opnames. Het ensemble is flexibel inzetbaar, in overleg met de artistiek leider wordt een programma op maat samengesteld. In de afgelopen jaren trad het ensemble in wisselende samenstelling op in Chemnitz, Göttingen, Parijs, Den Haag, Delft en Amsterdam. Om het repertoire van vervolgde Nederlandse componisten ook buiten Amsterdam bekendheid te geven zal het ensemble ook in de komende jaren vaker in binnen- en buitenland optreden. In 2013 zal het Leo Smit Ensemble weer 9
deelnemen aan de Componisten Salons. De masterclasses met publiek voor jonge of beginnende componisten zijn een samenwerking tussen het Genootschap van Nederlandse Componisten, de Leo Smit Stichting en het Bethaniënklooster. Op drie avonden worden steeds drie nieuwe stukken ingestudeerd en besproken door het Leo Smit Ensemble o.l.v. dirigent Ruud van Eeten. Zwarte avonden In de oorlog werd het Joodse musici verboden op te treden in het openbaar. Ook werken van Joodse componisten en componisten die kritiek hadden op de bezetter mochten niet uitgevoerd worden. Om deze muziek toch levend te houden en de musici van een alternatieve inkomstenbron te voorzien werden illegale huiskamerconcerten georganiseerd, ook wel Zwarte Avonden genoemd. De Leo Smit Stichting wil deze laagdrempelige concertvorm, met vaak meerdere kunstdisciplines, nieuw leven inblazen. Twee keer per seizoen maakt nieuw publiek op een informele wijze en voor een bescheiden toegangsprijs kennis met de muziek van vervolgde en vergeten componisten. De concerten worden gehouden op historische locaties waarbij de eigenaar van de ‘huiskamer’ een grote rol heeft in de organisatie van het concert. Voor de Zwarte Avonden wordt een financiële bijdrage gevraagd binnen het kader van het Kunstenplan 2013-2016. Festival Nederlandse Kamermuziek In 2011 organiseerde de Leo Smit Stichting ter gelegenheid van het 15-jarig jubileum voor het eerst een Festival Nederlandse Kamermuziek in het Bethaniënklooster te Amsterdam. Het thema was gelieerd aan het 100-jarig bestaan van het Genootschap van Nederlandse Componisten en op het programma stond uitsluitend Nederlandse kamermuziek uit de afgelopen 100 jaar. Tijdens het festival werden nieuwe concertvormen uitgeprobeerd, zoals bijvoorbeeld het ‘Liedrecital à la Carte’ waarbij het publiek een keuze mocht maken uit 100 Nederlandse Liederen en tussen de programmaonderdelen door een buffet aangeboden werd. De intentie is om in 2013 opnieuw een Festival Nederlandse Kamermuziek te organiseren waarin opnieuw honderd jaar Nederlandse kamermuziek geprogrammeerd wordt. Een nader thema wordt nog vastgesteld. Amsterdam zal opnieuw een belangrijke festivallocatie zijn. In het festivalprogramma is wederom ruim aandacht voor jong talent (zowel musici als componisten). Educatieve activiteiten Speciaal voor leerlingen in de onderbouw van het VMBO wordt een ‘mobiele beleving’ ontwikkeld over de vervolgde joodse componisten en hun relatie met de joodse buurt. Hiervoor wordt samengewerkt met de externe partijen. De Mobiele Beleving verplaatst de deelnemer naar het verleden van de locatie waar hij op dat moment is. Voor de Mobiele Beleving wordt gebruik gemaakt van een smartphone of tablet. In samenwerking met een derde partij wordt een tentoonstelling ontwikkeld over joodse componisten in oorlogstijd. Op deze manier kunnen ook toeristen kennis nemen van het muzikale erfgoed dat door de Leo Smit Stichting ontsloten wordt. Mogelijk is een koppeling te maken met de Mobiele Beleving.
10
