Beleids- en activiteitenplan 2013-2016 van de Stadsschouwburg Amsterdam 1. Missie en ambitie De Stadsschouwburg heeft de afgelopen jaren majeure stappen gezet. Naast een renovatie van de 118 jaar oude klassieke (Italiaans / Franse) zaal opende een tweede ‘State of the Art’ zaal met een vlakke toneelvloer. Er ontstond een verbinding met popcentrum Melkweg met nog eens twee zalen, ‘hoge’ en ‘lage’ kunsten komen bij elkaar. Het monumentale voorgebouw aan het Leidseplein is bijna 24/7 geopend en werd een culturele ontmoetingsplek, het publiek is gegroeid en verjongd, er werd scherper geprogrammeerd en de laatste paar jaar werden er steeds meer eigen producties gemaakt. Al met al maakte de Amsterdamse Stadsschouwburg zonder twijfel een van de meest ingrijpende veranderingen uit haar bestaan mee en werd zij de meest ‘hippe’ Schouwburg van het land. Voor de mensheid een kleine stap, maar voor de Stadsschouwburg een reuzenstap. Succes smaakt naar meer, de ambities blijven fier overeind. Maar de tijden veranderen. Er wordt op de subsidie bezuinigd, fors. Dat heeft gevolgen voor bedrijfsvoering en activiteiten van de Stadsschouwburg. We kunnen niet alle ambities realiseren. Nu gaat het meer om hoe we de ‘broek ophouden’ in het nieuwe tijdsgewricht. Een tijd waarin de kunsten en de samenleving zich wat gespannen verhouden en een tijd waarin te verwachten is dat er maatschappelijk grote veranderingen gaan plaatsvinden. Daarop willen wij anticiperen en reflecteren, de Stadsschouwburg volgt immers op de voet wat zich in de samenleving afspeelt. Missie Waar we voor staan blijft ongewijzigd: De Stadsschouwburg is een plek waar het publiek op aandachtige wijze met podiumkunst en zijn maatschappelijke context in contact kan komen, waar het iets kan leren en zich kan informeren. Maar tegelijkertijd is het een plek waar het publiek aangenaam kan vertoeven, waar het kan genieten, ontmoeten en zich kan ontspannen. Wat er in de Stadsschouwburg gebeurt omschrijven we als ‘serious pleasure’, een term geleend van de Amerikaanse kunstcriticus Robert Rosenblum. De Stadsschouwburg staat aldus ten dienste van de theaterkunst én van het publiek; zij moet zich richten naar de eisen en behoeften van het moderne theater, alsook de omstandigheden scheppen voor het publiek om tot een optimale kunstbeleving te kunnen komen. De Stadsschouwburg heeft niet alleen de intentie om het theater ongehinderd tot zijn recht te laten komen, maar zet zich ook actief in om het theater dichter bij het publiek te brengen en de denkbeelden van de theatermakers op een heldere manier over te dragen. De Stadsschouwburg heeft de ambitie het toonaangevende centrum van de theatercultuur in Nederland te zijn. Zoals het Concertgebouw in Nederland het ‘Huis voor de Klassieke Muziek’ is, en het Stedelijk Museum het ‘Huis voor de moderne Beeldende Kunst’, zo is de Stadsschouwburg het Nederlandse ‘Huis voor het Theater’. Die positie wil de Stadsschouwburg niet alleen ontlenen aan de traditie en het verleden, maar juist aan de positie die zij in het hedendaagse kunstleven inneemt. Door de aard en geschiedenis van de accommodatie ligt de nadruk in de programmering op toneel, maar daarnaast is ruimte voor hedendaagse dans, muziektheater, - inclusief cross-overs tussen de verschillende disciplines-, en nieuwe jongere kunstuitingen die zich lenen voor een theatrale presentatie. Bovendien geven we aandacht aan de maatschappij en de actualiteit, omdat we een plek in het hart van de samenleving verkiezen boven een plek in de marge. De programmering is van hoge kwaliteit en toegankelijk voor een relatief breed en divers publiek. De Stadsschouwburg opereert met haar activiteiten in het centrum van de theaterwereld. Het is vanzelfsprekend dat aan de Stadsschouwburg het belangrijkste toneelgezelschap van het land verbonden is. Gezamenlijk vormen wij een belangrijk onderdeel van het Amsterdamse culturele leven, met een uitstraling naar het gehele land. Een korte terugblik op de vorige periode 2009 – 2012 - De voornemens uit het Beleids- en activiteitenplan 2009 – 2012 zijn uitgevoerd. - De meest ingrijpende verbouwing uit de geschiedenis van het gebouw (1894) werd gerealiseerd (Rabozaal, kantoren en studio’s, uitbreiding Max-zaal, renovatie Voorgebouw). - Het bezoekersaantal is sindsdien van ca 115.000 gestegen naar ca 185.000, plus nog minimaal 150.000 bezoekers die jaarlijks Ticketshop, Theaterbookshop, de informatiehal of Stanislavski bezoeken. De Stadsschouwburg is een hoogwaardige culturele ontmoetingsplek aan het belangrijkste culturele uitgaansplein van Nederland geworden. - Het aantal voorstellingen per jaar is met 76 % gestegen. - Het publiek is verjongd terwijl de landelijke trend vergrijzing is. Dat is uniek. Het aandeel publiek met een dubbele culturele achtergrond is nog klein. - De eigen inkomsten zijn met 52 % gestegen en bedragen nu € 4,8 miljoen. - We hebben een grote sponsor (RABO) en diverse private donateurs. - Onze internationale positie is versterkt o.a. door co-producties met de belangrijkste Europese theaterhuizen. - De relatie met ons huisgezelschap Toneelgroep Amsterdam is afgelopen periode enorm verbeterd; een wereld van verschil met tien jaar geleden, we trekken nu veel meer samen op. 1
-
We redden het met de bestaande exploitatiesubsidie (ca. € 5,3 miljoen). De Algemene Reserve is echter nog gering en de organisatie blijft dus kwetsbaar. We hebben educatieve activiteiten opgezet met name gericht op het basisonderwijs, gefinancierd buiten de normale subsidies.
Behalve dat de Stadsschouwburg in haar programmering duidelijk kiest -en zich daarmee onderscheidt ten opzichte van de traditionele ‘receptieve’ schouwburgen-, is nieuw dat de Stadsschouwburg Amsterdam in toenemende mate zelf is gaan produceren. Het afgelopen jaar hebben wij bijvoorbeeld 5 programma’s zelf geproduceerd en 10 gecoproduceerd. Expanding Theatre is met name het programma-onderdeel waar de eigen producties plaatsvinden. Als voorbeelden van deze eigen producties gelden het All American Breakfast (n.a.v. de Amerikaanse verkiezingen), Exploding Cities (over verstedelijking in China), het jaarlijkse Sinterklaasgala voor Volwassenenen, de Canon van You Tube, het Interviewgala en het programma Nederland in Oorlog. Als voorbeelden van co-producties gelden bijvoorbeeld Richard III (met Orkater), Rêve d’Automne (met Théâtre de la Ville), TEDx, en het bezoek van Jesse Jackson, Spike Lee en The Yes Men. Al deze genoemde avonden waren (nagenoeg) uitverkocht. Deze producties hebben bijgedragen aan een ‘open’ reputatie van de Stadsschouwburg en mede daardoor heeft de Schouwburg ook een nieuw, jong en divers publiek aan zich gebonden.
Ontwikkeling Het is met enige trots en tevredenheid dat wij terugkijken op het recente verleden. Maar er zijn enkele ontwikkelingen die de naaste toekomst allerminst zorgeloos maken: - Er is sprake van een economische en politieke crisis die van invloed kan zijn op publiek, publieke belangstelling, maar ook op de positie van de kunsten in de samenleving. Anderzijds verstedelijkt Nederland meer en meer en gaat het relatief goed met Amsterdam. - Er is sprake van Rijksbezuinigingen die van invloed zijn op het aanbod van (gesubsidieerde) voorstellingen waaruit de Stadsschouwburg programmeert. En er is sprake van Gemeentelijke bezuinigingen die direct de exploitatie van de Stadsschouwburg raken. - De concurrentie op de vrije tijdsmarkt neemt alleen maar toe, terwijl de bevolkingssamenstelling verandert en het publiek niet meer automatisch de weg naar het theater weet te vinden. Anderzijds is sprake van vergrijzing die -zo duiden onderzoeken van het SCP aan- kansen bieden voor kunstinstellingen. - De Stadsschouwburg is er in geslaagd de aansluiting bij jong volwassenen te vinden. Dit biedt een goede uitgangspositie voor innovatie.
2. Accenten in beleid en activiteiten 2013-2016 In Nederland zijn wij de meest geprofileerde Schouwburg. In tegenstelling tot de meeste Schouwburgen doen wij geen cabaret/kleinkunst/musical, geen muziek, geen grootschalig ballet of opera, geen vrije producties, geen kleine zaal producties. We doen daarentegen wèl grootschalige politiek / maatschappelijke programma’s (Expanding Theatre) die bij andere Schouwburgen juist ontbreken. En we hebben het belangrijkste toneelgezelschap, Toneelgroep Amsterdam, in huis, een voordeel dat geen andere Schouwburg in die mate kent. In onze programmering bestaat ca. 2/3 uit toneel (waarvan ons huisgezelschap Toneelgroep Amsterdam ongeveer de helft voor zijn rekening neemt1) en ongeveer 1/3 uit moderne dans, muziektheater en Expanding Theatre. We kiezen bij onze programmering grotendeels uit het (grote zaal) aanbod van de grotere gesubsidieerde dans- en toneelgezelschappen. Totaal hebben we nu ca. 450 voorstellingen per jaar, waarvan de Melkweg er ca. 50 voor zijn rekening neemt. Dat willen we allemaal zo houden. Maar we gaan wel intensiever samenwerken met een aantal partners (zie paragraaf 2.1) en we verleggen in ons programmeringsbeleid voor de komende periode een aantal accenten (paragraaf 2.2).
2.1 Samenwerking Een aantal prominente theaterinitiatieven in Amsterdam, te weten de Stadsschouwburg Amsterdam, Toneelgroep Amsterdam, Holland Festival, Frascati, Julidans, Likeminds en het Nederlands Theater Festival (waarvan onderdeel de Amsterdam Fringe) hebben zich verenigd binnen in een nieuw samenwerkingsverband teneinde de theaterinfrastructuur in onze hoofdstad te versterken en te stimuleren 2.
1
In 2010 deed TA 30% van de voorstellingen waarmee 22% van het publiek werd bereikt. In 2011 (voorlopige cijfers) steeg dat naar 35% resp 26% 2 Zie de notitie ‘Van Nood tot Deugd’ september 2011
2
De alliantie omvat een, voor een ambitieuze culturele wereldstad, essentiële keten van productie en presentatie die begint bij de jonge theatermaker en startend cultureel ondernemer en die eindigt bij de promotie en presentatie van internationale topkunst op het allerhoogste niveau. De alliantie gaat planning en beleid met elkaar afstemmen met als doel het boeken van nog betere resultaten, bijvoorbeeld waar het gaat om het bewerkstelligen van een internationale doorbraak van Nederlandse theatermakers en regisseurs. Daarnaast wil de alliantie bezien op welke vlakken er effectiever en efficiënter gewerkt kan worden vanuit het oogpunt van o.a. publieksbereik en kostenreductie. De alliantie wil in gezamenlijkheid pal staan voor de waarde en het belang van een bloeiend Amsterdams theaterklimaat en gezamenlijk de (internationale) promotie van de Amsterdamse podiumkunsten ter hand nemen vanuit het besef dat iedereen gebaat is bij het succes van de ander. Kwaliteit, diversiteit en dynamiek zijn daarbij kernbegrippen. Ofschoon het in het landelijke beleid geen prioriteit meer lijkt te hebben is culturele diversiteit voor de Alliantiepartners van belang. De alliantie gaat samenwerken op de volgende zes hoofdgebieden: 1. Presentatie en productie van hoogwaardig aanbod voor grote -, midden- en kleine zaal. Het theater in Amsterdam kent in geografisch opzicht twee belangrijke kernen; het Leidseplein en De Nes. De Stadschouwburg en Frascati, gepositioneerd in deze twee kernen, nemen verantwoordelijkheid voor een breed theateraanbod. Zij zullen de programmering in nauwe samenhang tot stand laten komen, zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de eigenheid van beide huizen. De Alliantie zoekt naar interactie tussen de verschillende circuits; grote-, midden- en kleine zaal. Hierdoor krijgt het theater meer dynamiek en innovatieve kracht. Zo zal Ivo van Hove bijvoorbeeld weer een voorstelling voor Frascati maken en gaat Likeminds op voor een productie in de grote zaal van de Stadsschouwburg. De Stadsschouwburg organiseert ‘Specials’ met groepen die normaal de kleine zaal bespelen (zie verderop). 2. Internationale programmering en profilering De Stadsschouwburg, Holland Festival en Frascati gaan intensief samenwerken op het gebied van de internationale programmering. Doel is het bieden van een volwaardig internationaal programma, gebracht over het gehele seizoen, dat een maximaal publiek bereikt. We kunnen bovendien van elkaars publieken profiteren, van elkaars ‘merkvertrouwen’ en van elkaars kennis. De Stadsschouwburg en TA werken samen binnen het Europese Prospero-project waardoor in de volgende jaren zes internationale coproducties exclusief in Amsterdam gepresenteerd worden. TA produceert zelf twee internationale reisvoorstellingen. Zowel het Holland Festival, Julidans als het Nederlands Theater Festival (NTF) fungeren als promotieplatform voor het theater onder internationale professionals, waarbij het HF en Julidans internationaal en nationaal aanbod toont en het NTF Nederlands en Vlaams aanbod. 3. Talentontwikkeling Frascati, Toneelgroep Amsterdam, Likeminds en het Amsterdam Fringe Festival garanderen door bestaande expertise de invulling van deze belangrijke functie voor de stad op een wijze die recht doet aan de artistieke en culturele diversiteit van het Amsterdamse landschap. Door de samenhang kan de doorstoom worden gewaarborgd naar de diverse circuits (repertoiretoneel voor de grote zaal naast documentair theater voor de kleine zaal, multidisciplinair theater naast mime en locatie theater e.d.). Hier speelt de Stadsschouwburg een rol en de alliantie als geheel richt zich op de talentontwikkeling voorafgaand aan en na afloop van de kunstvakopleiding. In het bijzonder is er aandacht voor jongeren. Met Likeminds wordt een samenwerking opgezet waardoor getalenteerde jongeren na jong Frascati een vervolgstap kunnen zetten. 4. Diversiteit Diversiteit is onlosmakelijk verbonden met het theater in de stad Amsterdam. Grootstedelijk en eigentijds theater komt tot stand vanuit een dialoog tussen de verschillende tradities en achtergronden en is bij voorkeur ingebed in de bestaande structuren. TA, Stadsschouwburg, Likeminds, de Fringe en Frascati geven maximale ruimte aan deze dialoog. Acteurs van TA doen bijvoorbeeld projecten met jonge acteurs van Likeminds, De Stadsschouwburg gaat programmeren in Bijlmerparktheater en Podium Mozaïek3. 5. Publiek 3
Zie bij 2.2 Artistiek beleid, diversiteit en publiek
3
Zowel publieksverbreding als een versterking van de binding met het publiek zijn van belang. De Stadsschouwburg en Frascati gaan samenwerken op gebied van marketing en communicatie waardoor het publiek op maat kan worden geïnformeerd over het integrale aanbod van de diverse partners. TA en de Stadsschouwburg werken al intensief samen, maar dat kan nog effectiever. Ook het NTF, Julidans en de Stadsschouwburg trekken op publicitair vlak met elkaar op. De Alliantiepartners voelen een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de blijvende aanwas van nieuw publiek. Door een continue en consequente programmering wordt nieuw publiek gegenereerd. Daarnaast worden programma’s ontwikkeld op de grens van kunst en samenleving (bijv. Expanding Theatre in de Stadsschouwburg) die succesvol zijn gebleken in het genereren van een nieuw publiek. De Wijkjury, een initiatief van Adelheid Roosen ondersteund en geadopteerd door Stadsschouwburg, Frascati, NTF en TA, is eveneens een voorbeeld van een wijze waarop nieuw publiek kan worden betrokken bij theater. Educatieve activiteiten op gebied van educatie voor jongeren en volwassenen worden samengebracht waarbij de Alliantie denkt een gezamenlijk totaalpakket voor het onderwijs in Amsterdam te kunnen aanbieden. 6. Ondersteuning en bedrijfsvoering Waar mogelijk en wenselijk wordt facilitair en zakelijke ondersteuning geboden aan een aantal Amsterdamse gezelschappen (zoals wij nu onderdak bieden aan Urban Myth, happyChaos en Eric de Vroedt en TA bijvoorbeeld zakelijke ondersteuning biedt aan Female Economy en Thibaud Delpeut) om daarmee, ondanks de bezuinigingen belangwekkend aanbod in stand te houden. Het Nederlands Theater Festival zal weer bij ons intrekken. De Alliantiepartners gaan waar mogelijk samenwerken in de bedrijfsvoering. Sommige back office activiteiten zullen gedeeltelijk worden samengevoegd waardoor de output kan worden vergroot. Daarbij denken we vooral aan ticketing/kaartverkoop (Stadsschouwburg doet nu bijvoorbeeld de kaartverkoop voor het Holland Festival), theatertechniek (TA/SSB), productie (HF voor SSB en Frascati) en automatisering. We willen voorkomen dat de samenwerking vrijblijvend wordt en daarom staan de directies van de alliantiepartners garant voor de doorvertaling van het gezamenlijke beleid naar de eigen organisatie.
2.2 Artistiek beleid en accenten in onze theaterprogrammering Vorig jaar hebben wij een stap gezet in de richting van meer flexibel programmeren. De programmering wordt minder van te voren vastgelegd en dichtgetimmerd, er wordt minder gedacht in seizoenen. Dit bevalt goed en wij willen ermee voort. Hoewel het aanbod –als gevolg van de bezuinigingen- wellicht wat afneemt, is onze wens om meer voorstellingen te programmeren. De vraag is naar onze ervaring voldoende aanwezig. Het gaat om meer zomerbespeling, intensievere bespeling (reductie rust-, bouw- en onderhoudsdagen) en meer matinee’s. We zullen bij producties die zich daarvoor lenen, meer in serie gaan programmeren, zoals dat bij Toneelgroep Amsterdam en Orkater al succesvol gebeurt. Ook stimuleren we, bij gebleken succes, gezelschappen een voorstelling in reprise te nemen (Midzomernachtsdroom/HNT, Augustus: Oklahoma/DUS, Alice/Orkater). Dit leidt tot publieksbinding en kostenreductie. Maar meer bespeling vraagt ook een andere attitude van toneelmakers, techniek en scenografie. Om grote producties mogelijk te maken zullen we doorgaan met de recent ingezette lijn om te coproduceren, zoals we dat deden met Orkater / Richard III en gaan doen met Prospero. We zijn in overleg met Toneelgroep Amsterdam over een co-productie in 2014, idem met Orkater. De samenwerking met sommige gezelschappen zullen we echter (moeten) verbreken of verkleinen, omdat de kosten te hoog zijn en de publieke belangstelling of artistieke meerwaarde te gering. Daarbij gaat het o.a. om Nationale Reisopera, Wayn Traub, Muziektheater Transparant, LOD. Met Het Toneel Speelt zal de samenwerking zich gaan beperken tot de Gijsbrecht, aangezien dit gezelschap zich meer richting het DeLaMar theater heeft ontwikkeld. Voor zover de financiële middelen het toelaten –in dit geval geen overbodige toevoeging- willen we speciale projecten à la Brandhaarden en de ‘Specials’ met Oostpool, Veenfabriek en Wunderbaum blijven doen. Het idee is dat een gezelschap een aantal dagen de Stadsschouwburg ‘overneemt’ en gebouw en publiek naar zijn hand zet door divers repertoire, randprogrammering, optredens van het hele gezelschap plus vrienden. Het gezelschap kan zich op deze wijze sterker profileren in Amsterdam. In het kader van deze ‘Specials’ vinden we het belangrijk om makers/gezelschappen die de ambitie hebben om de stap van kleine naar grote zaal te maken daarbij te helpen via introductieprogramma’s, zoals we die het afgelopen jaar succesvol ontwikkelden met o.a. Wunderbaum, FC Bergman en De Warme Winkel. De Stadsschouwburg biedt onderdak aan verschillende festivals. Naast het aan ons gerelateerde Julidans festival, die voor de internationale Amsterdamse dansprogrammering van eminent belang is, zijn dat met name het Holland Festival en Nederlands Theater Festival. 4
Hedendaagse dans blijft een belangrijk onderdeel van ons artistiek beleid en die rol is alleen maar toegenomen door het nagenoeg verdwijnen van de internationale gastprogrammering in het Muziektheater. We programmeren de diverse landelijke (middel)grote dansgezelschappen, programmeren internationaal en hebben Julidans. De ontwikkeling van de dans in Amsterdam zelf is de afgelopen periode wat teleurstellend geweest. Daar is ruimte voor vernieuwing en verbetering en we blijven daar ons theater voor openstellen. Wij voelen ons op dit moment wat de Amsterdamse grotere gezelschappen betreft het meest verwant met ICK (Emio Greco/PC) Accenten in onze internationale programmering Onze ambitie om van de Stadsschouwburg hét Nationale Huis van Het Theater te laten zijn maakt het onontkoombaar dat de Stadsschouwburg over de eigen landsgrenzen heenkijkt en haar internationale programmering versterkt. Daarmee bevordert de Stadsschouwburg zijn eigen internationale aantrekkingskracht en die van de stad Amsterdam. Vroeger waren er uitsluitend tijdens het Holland Festival grootschalige internationale theaterproducties in Amsterdam te zien, maar in de afgelopen jaren werd door de Stadsschouwburg een internationale programmering gestart en deze was – op een enkele uitzondering na - succesvol. Met deze internationale programmering speelt de Stadsschouwburg internationaal gezien weer een rol van betekenis en draagt bovendien bij aan de promotie van Amsterdam als stad met een dynamisch internationaal theaterklimaat. Daar komt bij dat internationale programmering de (culturele) diversiteit van de programmering versterkt. Bij onze internationale programmering liggen onze accenten op - Het tonen van belangrijke voorstellingen van onze ‘zustertheaters’, soms ook in coproductie: KVS/Brussel, Théâtre de la Ville/Parijs, Sadler’s Wells/Londen en Barbican/Londen, Schaubühne/Berlijn en Münchner Kammerspiele. De programmering van de Stadsschouwburg richt zich met name op de buitenlandse ‘stadstheaters’, op repertoire en verhalend theater, minder op losse initiatieven en beeldend theater 4. - Bij onze artistieke keuzes is er een samenhang met ons huisgezelschap Toneelgroep Amsterdam (internationaal werk van regisseurs die ook bij TA zijn uitgenodigd of omgekeerd het tonen van werk dat Van Hove/Versweyveld in het buitenland hebben gemaakt). Ook in het buitenland gemaakte voorstellingen van andere Nederlandse makers tonen we regelmatig5 en vanzelfsprekend volgen, en presenteren we, het werk van makers die al vele jaren aan ons verbonden zijn6 - In het kader van het Prospero-project zijn wij een samenwerking aangegaan met een zevental belangrijke Europese theaters. Vanaf 2013 zal dit leiden tot een zestal grote producties in de Stadsschouwburg 7. - We willen samenwerken met het Holland Festival op het gebied van marketing, programmering en productie. - Vanzelfsprekend worden internationale voorstellingen, waar nodig, boventiteld en omkaderd met een randprogramma, zoals bijvoorbeeld inleidingen en ontmoetingen/workshops met regisseurs, acteurs en/of dansers. Expanding Theatre Vanaf 2002 is het nieuwe programma-onderdeel Expanding Theatre geïntroduceerd, waarin we de grenzen verkennen en onderzoeken wat er in een ‘klassiek’ theater als de Stadsschouwburg mogelijk is. Met Expanding Theatre halen we de maatschappij en de actualiteit de Stadsschouwburg binnen en we richten ons daarbij op de randgebieden van theater en op theater in relatie tot onder andere beeldende kunst, film, vormgeving, ‘spoken word’, populaire cultuur en nieuwe media. Inmiddels bestaat het programma-onderdeel tien jaar en is het een belangrijk onderdeel van onze programmering geworden dat mede de identiteit van de Stadsschouwburg Amsterdam bepaalt8. De frequentie is toegenomen, de publieke belangstelling groter9 en veel partners willen met ons werken. We hebben ‘naam’ en erkenning gekregen dat we dit soort evenementen goed kunnen. Bijgevolg is het verlies op Expanding Theatre-activiteiten gedaald. Dat –maar natuurlijk primair om inhoudelijke redenenmaakt dat wij dit programma-onderdeel verder willen versterken. We hebben een aantal min of meer vaste partners (o.a. John Adams Institute, Upload Cinema, NRC, Submarine, Parool, Expertisecentrum Journalistiek, happyChaos, TEDx, Urban Myth, BKB, Melkweg, CPNB). Het Nationale Toneel wil graag met ons samenwerken bij het realiseren van Expanding-evenementen en er is het voornemen om met TA en Likeminds een gezamenlijk Expanding-evenement te organiseren. We willen jaarlijks de balans voor Amsterdam opmaken met een nieuw evenement ‘De Staat van Amsterdam’. We ontwikkelen de SSBA-Salon, een initiatief van twee twintigers met 4
Zoals bijvoorbeeld de Rotterdamse Schouwburg meer doet Anouk van Dijk/Schaubühne, Nanine Linning/Dance Company Theater Osnabrück, Club Guy & Roni (Oldenburg, Moskou) 6 Anne Teresa de Keersmaeker (Rosas), Wim Vandekeybus, Akram Khan, Sidi Larbi Cherkaoui, Alain Platel, Jan Fabre, Jan Lauwers, Guy Cassiers. 7 Prospero is een samenwerkingsverband van 8 Europese steden/theaters (waar de SSB (samen met TA) de Nederlandse partner is). Het gaat om een uitwisseling van regisseurs, het coproduceren van stukken, talentontwikkeling, internationale workshops. Daarnaast werken we mee aan de presentatie van een aantal kleine zaal producties, internationale uitwisseling van journalisten uit de 8 partnerlanden en kennisbevordering door internationale stages. 8 In februari 2012 verschijnt een publicatie over 10 jaar Expanding Theatre. Voor meer informatie verwijzen we daarnaar. 9 In 2011 waren er 22 Expanding Theatre evenementen, waarvan er 9 uitverkocht waren 5
5
aparte programma’s voor jonge volwassenen. Maar vooral blijven we open staan voor nieuwe ideeën en nieuwe partners. Diversiteit in de programmering en nieuw publiek De Stadsschouwburg staat midden in Amsterdam, een stad met bewoners van diverse culturele en etnische achtergronden. De Stadsschouwburg toont, binnen de geformuleerde missie, een divers programma voor een zo breed mogelijk publiek. Daarbij zoeken we nadrukkelijk naar nieuw divers en jong publiek. We gaan door met diversiteit in programmering, samenwerking met andere organisaties (en hun netwerken) en met educatieprojecten. We hebben daarvoor een beleid ontwikkeld10, een medewerker aangetrokken (Jörgen Tjon a Fong) en we zijn bezig met de realisatie van verschillende programma’s met Likeminds, MC en Rast. Een probleem is dat het aanbod voor grote zaal binnen ons programmeringsgebied heel beperkt is. We moeten dus echt zoeken en moeten meestal ook co-produceren om een productie mogelijk te maken, zoals dat bij Likeminds en Urban Myth het geval is. Met Likeminds doen we komende periode twee projecten in de grote zaal. Daarnaast gaan we programmatisch en op het gebied van marketing samenwerken met het Bijlmerparktheater en Podium Mozaïek11. We streven met deze beide theaters naar een publieksketen voor potentiële theaterbezoekers, waarbij we producties in deze theaters èn in de Stadsschouwburg laten zien. We gaan dus een aantal voorstellingen in Podium Mozaïek en het Bijlmerparktheater programmeren. Het ‘merk’ Stadsschouwburg kan deze theaters helpen en het helpt anderzijds de Stadsschouwburg laagdrempeliger te maken voor en door projecten als Cafe Istanbul. Een pilot gaan we al dit jaar doen, gesteund door Fonds Podiumkunsten en AFK. Voor 2013 en verder zijn wij voor continuïteit afhankelijk van te verwerven financiële middelen in de orde van € 1 ton. Nieuw is dat we cultureel diverse voorstellingen van (inter)nationale klasse in de Grote Zaal gaan programmeren, waarbij we samenwerken met de Utrechtse Schouwburg. Ook ondersteunen van harte het “Enriching Culturesproject” dat geïnitieerd werd door FPK en waarvan Frie Leysen curator is. Frie Leysen (voorheen Kunsten Festival Brussel) oriënteert zich vooral op Azië, Afrika en Latijns Amerika. De Stadsschouwburg is première-theater van de grote zaalvoorstellingen binnen dit project. Samenwerking Leidseplein Wij leveren een bijdrage aan de alom gewenste culturele opwaardering van het Leidseplein in samenwerking met de culturele instellingen op of rond het Leidseplein. Al jaren zijn Melkweg, Paradiso en Bellevue partners bij Julidans. Het Theater Festival wil en kan aanjager zijn om het Leidseplein nog meer een ‘Theatre District’ te maken. Context en educatie We vinden het belangrijk dat Amsterdammers zich verbonden voelen met de Stadsschouwburg, ook wanneer ze (nog) niet tot de vaste theaterbezoekers behoren. We hebben de afgelopen beleidsperiode –met steun van donateurs, fondsen en sponsors- een inspirerend en sterk programma voor educatie en talentontwikkeling opgezet, afgestemd met TA en andere theaters in de stad (o.a. door deelname aan het netwerk Theatereducatie Amsterdam). De Stadsschouwburg wil deze ontwikkeling voortzetten en blijft projecten opzetten waardoor het maatschappelijk draagvlak voor theater in het algemeen en de Stadsschouwburg in het bijzonder wordt vergroot. We ontwikkelen verschillende programma's waarmee we Amsterdammers in contact brengen met hun schouwburg. Cursussen (ism Volksuniversiteit, TA en Volkskrant), binnenschoolse activiteiten waaronder het buitengewoon succesvolle Theaterkraken, workshops theatertechniek, vakantietheaterdagen voor kinderen en jongeren, randprogramma’s rond de reguliere (jeugd) programmering en nieuwe activiteiten geïnspireerd op The National Theatre en gericht op cultureel divers publiek (bijvoorbeeld Prem neemt je mee). Met onze alliantiepartners gaan we nauw samenwerken. Met TA en Frascati gaan we een intensieve samenwerking aan met het voortgezet onderwijs van Amsterdam. Ook bouwen we samen verder aan het adoptieprogramma van De Wijkjury in samenwerking met Female Economy en het Nederlands Theater Festival. Stadsschouwburg Amsterdam wil ook een plaats zijn waar interessante educatieve programma’s vanuit gezelschappen en instellingen (o.a. Toneelmakerij, Theater Instituut Nederland, ) een plaats krijgen en waar maatschappelijk relevante programma’s voor het onderwijs een podium krijgen.
3. Cultureel ondernemerschap, publiek en financiën De Stadsschouwburg Amsterdam is een ondernemende culturele organisatie geworden, flexibel naar klanten (publiek, theatermakers, gezelschappen), efficiënt en effectief. De lijnen zijn kort, de medewerkers voelen grote
10 11
De notitie “Culturele Diversiteit & de Stadsschouwburg Amsterdam: Theater voor alle Amsterdammers” Ik het kader van Julidans bestaat al jaren een samenwerking met Bijlmerpark (en Krater) en Podium Mozaiek
6
betrokkenheid bij het theaterbedrijf en de bedrijfsvoering is eerder resultaat- dan procesgericht. De organisatie staat open voor samenwerking met andere organisaties. De Stadsschouwburg heeft zich enige naam verworven op het gebied van cultureel ondernemerschap. We realiseerden de Stadsfoyer (investering € 4 miljoen), Expanding Theatre, het educatieprogramma en de exploitatie van de nieuwe zaal zonder additionele subsidie. De subsidie per bezoeker daalde van € 41,18 naar € 28,6112 We zijn in Nederland pionier (althans in de culturele sector) op het gebied van dynamic pricing13, onze eigen inkomsten zijn met 52 % gestegen naar € 4,8 miljoen (2010) Publiek en marketing De Stadsschouwburg als theater zit dicht op het publiek, vormt in zekere zin de schakel tussen publiek en de bespelers. Vanuit onze missie proberen we het publiek zo goed mogelijk te bedienen, in de wetenschap dat ‘het’ publiek niet bestaat. Het publiek voor TA (goed voor ca een kwart van ons totaal bezoeken) verschilt al onderling, maar wijkt weer af van ‘het’ publiek voor bijvoorbeeld Orkater, het Nationale Toneel of Wim Vandekeybus en dat publiek verschilt weer van ‘het’ publiek voor Expanding Theatre. Juist daarom bouwen wij verder aan een eenduidige merkbelevenis en identiteit van de Stadsschouwburg, met als kenmerken kwaliteit, betrokkenheid, inspiratie en verassing. Publieksonderzoek wijst keer op keer uit dat een groot deel van het potentiële publiek moeilijk wijs kan uit de hoeveelheid aanbod en dat men moeilijk kan kiezen. Ondanks de uitgesproken wens tot theaterbezoek ‘komt men er niet uit’ en ‘komt het er niet van’ en ‘toen we wilden was het uitverkocht’. Onze potentiële bezoekers willen –bijna individueel- hulp en duiding. Als theater –dat dichter dan wie ook op het publiek zit- gaan we daar wat aan doen. We gaan meer ‘helpen’. We gaan meer gericht het (potentiële) publiek benaderen, waarbij we wat willen opschuiven van voorstellingsgerichte benadering naar doelgroepgerichte benadering. Door verscherping in onze marketingcommunicatie maar bijvoorbeeld ook door het (potentiële) publiek te verleiden zich te ‘binden’ (aankoop met ruiloptie, vroeg bestellen bevorderen, o.a. door dynamic pricing). In onze communicatie-uitingen waren we de eerste die de jaarlijkse programmabrochures uitbouwden tot een serieus jaarlijks programmaboek. Maar we waren ook de eerste van de grote theaters die het weer overboord heeft gezet en vervangen door een vier maal per jaar verschijnend actueler en diepgaander Journaal. Onze communicatie zal verder worden gedifferentieerd naar doelgroepen. We doen publieksonderzoek en werken met ‘Mystery Guests’ en weten daardoor dat de toegankelijkheid van de Amsterdamse Schouwburg is vergroot en de enorme variëteit aan activiteiten wordt gewaardeerd. Maar we weten ook dat het laatste stof er nog uit moet en de service voor het publiek beter kan. Na jaren van forse groei van publiek (+ 60 %) blijft onze inzet vergroting en verbreding van ons publiek. Maar we gaan voor de komende tijd toch uit van stabilisatie. Dat is niet uit gebrek aan ambities, maar rekening houdend met de gevolgen van de economische crisis, BTW-verhoging en minder aanbod voorstellingen. Opvang bezuinigingen Bij de voorbereiding van het besluit van de Gemeente Amsterdam tot realisatie van de nieuwe zaal, hebben de toenmalige directies van de drie betrokken instellingen moeten beloven dat de exploitatie van de nieuwe zaal subsidieneutraal zou gaan plaatsvinden. Het financiële kader dat de gemeente Amsterdam ons indertijd heeft gesteld was even helder als nuchter: de vernieuwing van de Stadsschouwburg en de exploitatie van de nieuwe zaal moesten worden gerealiseerd zonder additionele financiële middelen. Daarmee hadden we een zware opgave. Immers, de praktijk leert dat uitbreiding met een nieuwe zaal en bijbehorende programmering doorgaans leidt tot een lastenverzwaring. Er is gesneden in kosten, gereorganiseerd en er zijn nieuwe eigen inkomsten behaald. Daardoor exploiteren we nu subsidieneutraal de Rabozaal ‘erbij’, doen we eigen producties en was het mogelijk educatieve activiteiten op te zetten. Maar de mogelijkheden om verder te snijden zijn nu wel beperkt, zeker aangezien wij een fors deel min of meer onbeïnvloedbare kosten hebben. Onbeínvloedbare kosten Als basis voor de aanvraag is de subsidie 2012 (incl. 1,56% indexatie Raadsdruk 2012) genomen. De totale gemeentelijke subsidie van € 10.464.070 bestaat uit een drietal onderdelen: 1. De huursubsidie € 3.295.540 2. MOP € 1.880.000 3. Exploitatie € 5.288.530 De huursubsidie is opgelegd door de gemeente op verzoek van de inspectie der gemeentebelastingen om zo de teruggave van de voorbelasting (BTW) over de gedane nieuwbouwinvesteringen niet in gevaar te brengen.
12
Cijfers 2008 en 2010. Deze cijfers betreffen –anders dan de gemeente in haar ‘zakelijke evaluatie’ doet- de exploitatiesubsidie exclusief gebouwgebonden kosten. Bovendien zijn in deze cijfers de bezoekers van projecten (ca 50) buiten de zaal wel meegeteld, voor- en nagesprekken zijn niet meegeteld 13 We waren de eerste in Nederland met Yield Pricing.
7
Daarnaast is er een extra subsidie toegevoegd aan de exploitatie van de schouwburg om het gebruikers- èn eigenaaronderhoud te kunnen bekostigen. De onderbouwing van dit bedrag is vastgelegd in een door de gemeenteraad ten tijde van de verzelfstandiging (2005) goedgekeurd meerjaren onderhoudsplan (MOP). De samenstelling van dit bedrag is uniek ten opzichte van ander organisaties, aangezien dit uit twee componenten bestaat namelijk het bedrag voor benodigd groot onderhoud (€ 460.000) en afschrijvingskosten (€ 1.420.000) om toekomstige en noodzakelijke investeringen te kunnen doen. Dit had alles te maken met de gemeentelijke wens om al het onderhoud (incl in de aard nagelvaste installaties) door de Stadsschouwburg te laten doen, net zoals dat als gemeentedienst ook het geval was. Als wij genoemde bedragen uit de totale subsidie achterweg laten resulteert een exploitatiesubsidie van € 5.288.530. Van deze € 5.288.530 is nog een substantieel bedrag niet beïnvloedbaar, te weten de rente over de aangegane lening voor de nieuwbouwinvesteringen (€ 523.250), de gemeentelijke onderhoudsnorm naast groot onderhoud (energie, klein onderhoud, heffingen, beveiliging, schoonmaak, telefoon en verzekeringen) van € 1.100.000 en de beheerskosten personeel ter begeleiding en beheer van het totale onderhoud aan ons monumentaal pand voor een bedrag van € 220.000. Daardoor resteert slechts een beïnvloedbaar deel van de exploitatiesubsidie van € 3,4 miljoen. Wij beseffen ons, ondanks eerdere besparingen voor exploitatie van de tweede zaal en ondanks het beperkte beïnvloedbare deel van onze exploitatie, dat wij een bijdrage moeten leveren aan de noodzakelijke gemeentelijke bezuinigingen. Wij zijn uitgegaan van een vermindering van subsidie van € 6 ton. Dat is 12 % van de feitelijke subsidie voor exploitatie. Daarnaast houden we rekening met druk op tarieven en voorwaarden van bespeling door bezuinigingen bij gezelschappen en mogelijk ook minder bespeling van bestaande gezelschappen waardoor we minder huur- of partage-inkomsten zullen hebben. We verwachten deze vermindering van inkomsten te compenseren door meer inkomsten en kostenreducties. Kostenreducties We verwachten aan de kostenkant de volgende maatregelen te kunnen realiseren - Bezuinigingen op bedrijfsvoering - Intensieve samenwerking van onderdelen van Stadsschouwburg en Toneelgroep Amsterdam. Andere planning en inroostering, technische dienstverlening (wordt nu onderzocht). - Besparing bij ondersteunende, facilitaire diensten, e.e.a. in samenwerking met Toneelgroep Amsterdam - Minder programmeren van producties van gezelschappen als NRO, LOD, Transparant. - Natuurlijk verloop, vervallen Gemeentegaranties bij salarissen. Een aanzienlijk deel van de besparingen in de exploitatie zal worden opgebracht door intensivering van de samenwerking met Toneelgroep Amsterdam. Op dit moment wordt een samenwerking onderzocht bij de afdelingen Theatertechniek, onderhoud, P&O functie, secretariaat en receptie, educatie, catering/kantine, financiële afdelingen en marketing/publiciteit. Verhogen eigen inkomsten Onze eigen inkomsten zijn afgelopen periode fors gestegen (52%) 14, maar een aanzienlijk deel van de eigen inkomsten gaat door naar de door ons geprogrammeerde gezelschappen. Zo wordt het effect van hogere eigen inkomsten (bijvoorbeeld door dynamic pricing) gedempt. We gaan niettemin door met het verhogen van eigen inkomsten door te experimenteren met het prijsinstrument. Daarnaast intensiveren we de donateurcampagnes (we waren de eerste culturele instelling in Nederland die telemarketing daarvoor inzette) en zetten ons in voor sponsoring en fondsenwerving. Wij zijn een van de weinige gesubsidieerde (toneel)theaters in Nederland met een aparte professionele afdeling Fondsenwerving. Door het economisch tij en de drukte op de sponsor- en fondsenmarkt zijn wij niettemin voorzichtig met al te optimistische prognoses. Commerciële verhuring blijkt in praktijk beperkt mogelijk. Al met al achten we een stijging van de eigen inkomsten in de komende periode met 15% 15 haalbaar. Zoals gezegd, deze komen uiteindelijk slechts ten dele aan de Stadsschouwburg zelf toe. Bedrijfsrisico’s en voorzieningen Het grootste bedrijfsrisico’s voor de komende jaren is de onzekerheid over het vinden van voldoende alternatieve geldstromen ter compensatie van terugvallende subsidie. Ook de ‘winst’ uit efficiencyverbetering en samenwerking zijn onzeker alsook de speelvoorwaarden en publieksinkomsten. Maar afwijkingen kunnen er ten voordele en ten nadele zijn en we hebben enige voorzieningen voor tegenvallers in organisatorische en programmatische zin. In het slechtste geval zullen we moeten ingrijpen in de relatief kostbare (internationale) programmering en bijzondere programma’s. 14
Over de hoogte van de eigen inkomsten ten opzichte van de subsidie bestaan verschillende cijfers afhankelijk of uitgegaan wordt van bruto omzet (incl recette) of netto omzet en afhankelijk of gebouwgebonden subsidies (die bij de Stadsschouwburg uitzonderlijk hoog zijn als gevolg van verzelfstandiging en bouw nieuwe zaal) worden meegeteld. 15 Van ca € 4,8 miljoen naar € 5,5 miljoen.
8
Zakelijke evaluatie opgave SSBA Naam instelling Discipline Code Cultural Governance Subsidie Amsterdam Exploitatie MOP (incl. afschrijvingen) Huur
Stadsschouwburg Amsterdam Theater Ja 2010 2009 € 7.151.603 € 6.871.938 € 5.328.810 € 5.237.158 € 1.822.793 € 1.634.780 PM PM
Totaal baten Totaal lasten
€ €
15.075.376,00 14.948.036,00
€ €
13.252.918,00 13.466.215,00
1)
2) 3)
Inkomsten Publieksinkomsten Sponsorinkomsten Overige inkomsten Subsidies Private bijdragen
2010 21,5 1,7 9,5 47,4 0,2
2009 15,8 PM 7,8 51,9 0,1
Eigen inkomsten
31,9
28,3
17,40 28,61
12,17 27,24
2010 68,6 11,4 57,2 31,4 15,6 15,8
2009 69,2 12,4 56,7 30,8 15,2 15,7
27,0 73,0
27,6 72,4
2010 1,34 0,04
2009 0,94 0,03
Aantal activiteiten Aantal bezoeken
2010 Realisatie 484 186.226
Doelstelling 527 192.250
Afwijking 8,23,1-
Aantal activiteiten Aantal bezoeken
2009 417 172.599
527 192.250
20,910,2-
Aantal activiteiten
cumulatief 901
1.054
14,5-
358.825
384.500
6,7-
Euro per bezoeker Subsidie per bezoeker
4)
Uigaven Beheerlasten Personeel Materieel Activiteiten Personeel Materieel Personeelslasten Materiële lasten Financiële kengetallen Liquiditeit Solvabiliteit Prestaties
Aantal bezoeken
5)
noten 1. In de subsidie gemeente Amsterdam is de huursubsidie niet betrokken. Deze huur en subsidie is opgelegd door de gemeente op verzoek van de inspectie der gemeentebelastingen om zo de teruggave van de voorbelasting (BTW) over de nieuwbouwinvesteringen niet in gevaar te brengen. 2. De baten zijn hoger dan de opgave van de Gemeente Amsterdam aangezien alle inkomsten (dus inclusief alle recettes) in baten zijn betrokken. 3. De lasten stijgen navenant met de hogere baten. 4. Het percentage eigen inkomsten is hoger dan bij de opgave Gemeente Amsterdam omdat hier de totale publieksomzet is verantwoord ( zie note 2). 5. In de opstelling Gemeente Amsterdam zijn alleen de reguliere voorstellingen in een van de beide grote zalen opgenomen. In onze opstelling zijn ook de activiteiten in de andere ruimtes opgenomen zoals Expanding Theatre, Urban Myth voorstellingen, workshops, educatieve activiteiten en cursussen. Niet meegteld zijn inleidingen en nagesprekken.
9
10
