Beleid en instellingen:

Schets Katrien Vrije Universiteit Brussel Faculteit der letteren en wijsbegeerte Vakgroep Communicatiewetenschappen Titularis: Prof. Dr. Joke Bauwens Scriptiebegeleider: An Moons Werkcollege Media en cultuur

Beleid en instellingen: Subthema: Kunstmecenaat: een privaat alternatief voor de financiering van kunstbiënnales? Onderzoek naar de alternatieve private financieringsvormen voor de beeldende kunstenfestivals of tijdelijke tentoonstellingen in Vlaanderen.

Academiejaar 2011-2012

1

Abstract

5

Hoofdstuk 1: Algemene inleiding

6

Hoofdstuk 2: Literatuurstudie

9

1 Inleiding _____________________________________________________________________ 9 2 Ondersteuningsvormen voor de kunst _____________________________________________ 9 2.1 Een poging tot classificatie _____________________________________________________________ 9 2.1.1 Privaat versus publiek _____________________________________________________________ 9 2.1.2 Profit versus non-profit ___________________________________________________________ 10 2.1.3 Direct versus indirect ____________________________________________________________ 10 2.2 Verduidelijking van de financieringsvormen ______________________________________________ 10 2.2.1 Directe publieke steun ___________________________________________________________ 10 2.2.1.1 Subsidies __________________________________________________________________ 10 2.2.2 Indirecte publieke steun __________________________________________________________ 11 2.2.2.1 Fiscale maatregelen __________________________________________________________ 11 2.2.2.1.1 Tax shelter _____________________________________________________________ 12 2.2.2.1.2 Percentageregeling ______________________________________________________ 13 2.2.3 Private steun ___________________________________________________________________ 14 2.2.3.1 Profit private steun __________________________________________________________ 14 2.2.3.1.1 Bedrijfssponsoring _______________________________________________________ 14 2.2.3.1.2 Investeringen via risicokapitaal _____________________________________________ 15 2.2.3.1.3 Terugverdienmodellen____________________________________________________ 16 2.2.3.2 Non-profit private steun ______________________________________________________ 17 2.2.3.2.1 Mecenaat ______________________________________________________________ 18 2.2.3.2.1.1 Stichtingen _________________________________________________________ 18 2.2.3.2.1.2 Donaties ___________________________________________________________ 19 2.2.3.2.1.3 Vrijwilligerswerk _____________________________________________________ 20 2.2.3.2.1.4 Legaten ____________________________________________________________ 20 2.2.3.2.1.5 Steun in natura ______________________________________________________ 20 2.2.3.2.1.6 Voor en nadelen van non-profit steun ___________________________________ 21 2.2.4 Tussen publieke en private financiering ______________________________________________ 22 2.2.4.1 Cultuurinvest _______________________________________________________________ 22 2.2.5 Een algemeen overzicht __________________________________________________________ 23

3 Financiering in andere lidstaten _________________________________________________ 23 3.1 Verenigde Staten ___________________________________________________________________ 24 3.2 Nederland _________________________________________________________________________ 24 3.3 Italië______________________________________________________________________________ 25 3.4 Gevalstudies _______________________________________________________________________ 26 3.4.1 Voordekunst ___________________________________________________________________ 26 3.4.1.1 Algemene gegevens__________________________________________________________ 26 3.4.1.2 Doelstelling ________________________________________________________________ 26 3.4.1.3 Methode __________________________________________________________________ 26 3.4.1.4 Financiering ________________________________________________________________ 27 3.4.1.5 Relevantie _________________________________________________________________ 27 3.4.1.6 Variante ___________________________________________________________________ 28 3.4.2 Crania Anatomica Filigre: me to you ________________________________________________ 28 3.4.2.1 Algemene gegevens__________________________________________________________ 28

2

3.4.2.2 Doelstelling ________________________________________________________________ 28 3.4.2.3 Financiering ________________________________________________________________ 28 3.4.2.4 Relevantie _________________________________________________________________ 29 3.4.3 Het Deutsches Museum in Munchen ________________________________________________ 29 3.4.3.1 Algemene gegevens__________________________________________________________ 29 3.4.3.2 Methode __________________________________________________________________ 29 3.4.4 Lessen uit de praktijk ____________________________________________________________ 30

5 Besluit______________________________________________________________________ 30

Hoofdstuk 2: Empirisch onderzoek 32 Deel 1: Onderzoeksontwerp______________________________________________________ 32 1. 2.

Onderzoeksvragen _________________________________________________________________ 32 Methodologie ____________________________________________________________________ 32

Deel 2: Analyse van de resultaten _________________________________________________ 37 1 Kunstendecreet ______________________________________________________________________ 37 1.1 Beoordelingscommissie ____________________________________________________________ 39 1.2 Belang subsidies __________________________________________________________________ 39 2 Alternatieve financieringsvormen ________________________________________________________ 41 2.1 Ticketverkoop ____________________________________________________________________ 42 2.2 Profit private steun _______________________________________________________________ 42 2.2.1 Sponsoring __________________________________________________________________ 42 2.2.2 Investeringen via risicokapitaal: ‘Vrienden van’ _____________________________________ 43 2.2.3 Crowdfunding ________________________________________________________________ 45 2.3 Non profit private steun ___________________________________________________________ 46 2.3.1 Vrijwilligerswerk ______________________________________________________________ 46 2.3.2 Donaties ____________________________________________________________________ 48 2.3.3 Legaten _____________________________________________________________________ 49 2.4 Andere inkomstenbronnen _________________________________________________________ 49 2.5 Lessen uit de praktijk ______________________________________________________________ 50 3. Beleidsmaatregelen __________________________________________________________________ 50 3.1 Fiscale voordelen om private steun te stimuleren _______________________________________ 50 3.2 Mogelijke aanpassingen aan het beleid _______________________________________________ 52 3.3 Een overzicht ____________________________________________________________________ 54 4 Hoe mensen aantrekken om te investeren in kunst? _________________________________________ 55 5 SWOT-analyse van de private financiering _________________________________________________ 55 6 Besluit ______________________________________________________________________________ 59

Algemeen besluit Bibliografie

60

63

3

Bijlagen

68

Grafiek 1: _____________________________________________________________________ 68 Grafiek 2: _____________________________________________________________________ 68 Grafiek 3: _____________________________________________________________________ 69 Interview 1: Cultuurinvest _____________________________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Interview 2: BAM ____________________________________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Interview 3: Superbodies ______________________________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Interview 4: SMAK Gent _______________________________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Interview 5: STAM Gent _______________________________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Interview 6: Dirk De Corte _____________________________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Interview 7: Manifesta ________________________________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Interview 8: Z33 _____________________________________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Interview 9: VZW Kunst _______________________________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Interview 10: STUK Leuven _____________________________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Schriftelijk interview 11: Minister van cultuur: Joke Schauvliege __________ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

4

Abstract Gezien de economische crisis dienen heel wat kunstenfestivals, kunstencentra en musea met tijdelijke tentoonstellingen op zoek te gaan naar alternatieve financieringsvormen. Dit onderzoek biedt een kijk op deze verschillende private vormen. Tevens geeft dit onderzoek weer op welke manier particulieren of bedrijven kunnen overtuigd worden om te investeren in of mee te werken aan kunstenfestivals of tijdelijke tentoonstellingen. Aan de hand van expertinterviews met deze organisaties, evenals met mensen met een bepaalde kijk op het beleid, wordt een duidelijk beeld gemaakt van hoe het er in Vlaanderen aan toegaat en op welke manier het beleid, zowel van de overheid als van de instellingen zelf, verbeterd kan worden. Kernwoorden: -

Mecenaat

-

Private financiering

-

Kunstenfestivals/ tijdelijke tentoonstellingen Vlaanderen

-

Beeldende kunst

-

Kwalitatief onderzoek

5

Hoofdstuk 1: Algemene inleiding Kunst en cultuur zijn een belangrijk gegeven in een maatschappij. In de eerste plaats is de beleving op zich van kunst en cultuur een belangrijke factor. Kunstliefhebbers gaan naar het theater, museum of een muziekgebouw om een plezierige en inspirerende ervaring op te doen. Langs de andere kant kan kunst ook bijdragen aan de sociale cohesie, de economie en het welzijn van ons allen en dit dankzij de intrinsieke waarde die kunst voor mensen heeft. Omwille van deze intrinsieke waarde wordt door kunstenaars en kunstliefhebbers wel verwacht dat de overheid hen daarom ondersteunt. Maar de overheid moet zich ook steeds op alle vlakken verantwoorden over haar beslissingen en haar bestedingen en dus ook over de verdeling van haar budgetten. Uiteraard zijn er buiten kunst en cultuur nog andere beleidsterreinen waarover de overheid beslissingen dient te nemen. Toch groeit stilaan het besef dat ook cultuur een belangrijke economische waarde heeft.1 Kunst en cultuur zijn sinds vele jaren zeer belangrijk geworden bij de gebieds- en stadsontwikkeling. Zij zijn een soort van magneten die bepaalde bevolkingsgroepen aantrekken. Bovendien kunnen zij veel toeristen van binnen- en buitenland aantrekken die ook wel eens van ons toch wel rijke cultuurleven willen proeven. Wanneer regio’s bovendien een interessant en gevarieerd cultureel aanbod aanbieden, stralen zij zeker en vast optimisme en zekerheid uit.2 Momenteel is Joke Schauvliege onze Vlaamse minister van cultuur. Zij bespaart echter de laatste tijd noodgedwongen ook op kunst en cultuur. Uit verschillende onderzoeken naar de cultuurparticipatie in Vlaanderen kwam naar voren dat slechts 10% van de bevolking op regelmatige basis een museum of theater bezoekt. Daardoor is het zo dat de overgrote meerderheid van de bevolking niet wakker ligt van het feit hoe deze kunstvormen gefinancierd worden. Zij voelen er immers geen behoefte aan. Als politicus zal men dan ook minder de neiging hebben te ijveren voor subsidies voor bepaalde kunstvormen, aangezien men hierdoor maar weinig mensen achter zich kan scharen. Uiteraard is hiervan het gevolg dat er steeds minder subsidies gaan naar de beeldende kunst.3 Maar zeker ook in tijden van economische crisis blijkt de culturele sector het eerste slachtoffer te zijn als het gaat om besparingen op subsidies, dit zogezegd omdat het vooral geld kost aan de maatschappij en daarentegen maar weinig opbrengt. Nochtans is het zelfs heden ten dage uiterst moeilijk om de rechtstreekse opbrengst van kunst in cijfers uit te drukken. Maar kunst en cultuur hebben 1

TWAALFHOVEN (A.). Het belang van kunst. In Redactioneel Boekman 77. Amsterdam. P.2-3.

2

VOBK. Besparingen op kunst en cultuur zijn contraproductief. Verenigde organisatie beeldkunst, 2010. [online] http://www.vobk.be/standpunten-vobk/item/328-besparingen-op-kunst-en-cultuur-zijn-contraproductief 3 NN. De financiering van de podiumkunsten in de Verenigde staten, in Ons erfdeel, 1999, jg. 42, p. 296. [online] http://www.dbnl.org/tekst/_ons003199901_01/_ons003199901_01_0065.php

6

dus wel degelijk een breed maatschappelijk en economisch belang. Zij hebben een maatschappelijk belang aangezien zij ons cultureel erfgoed beheren en dit gaan presenteren aan een breed publiek. Kunst en cultuur verrijken bovendien ons mens zijn en onze algemene ontwikkeling. Men kan dus wel zeggen dat kunst en cultuur zeer belangrijke factoren zijn voor een land.4 Toch is het noodzakelijk om voor de verschillende instellingen in Vlaanderen na te gaan op welke manier zij hun festivals of tijdelijke tentoonstellingen vandaag, binnen de huidige budgettaire problemen, nog kunnen financieren, dit buiten het verkrijgen van subsidies. In deze paper wordt een antwoord gezocht op de vraag op welke manier men deze kunstenfestivals of tijdelijke tentoonstellingen kan financieren. In hoofdstuk 1 wordt getracht een overzicht te geven van de verschillende mogelijke alternatieve financieringsvormen die op vandaag al dan al worden toegepast. Allereerst wordt een poging gedaan om tot een classificatie te komen, vooral omdat die duidelijk maakt hoe men een onderscheid kan maken tussen de verschillende financieringsvormen. Vervolgens worden de verschillende vormen op een rijtje gezet, te beginnen bij de directe publieke steun, namelijk de subsidies. Vervolgens worden de indirecte publieke middelen besproken. Nadien wordt er overgegaan naar de mogelijke private steun, dit onder al zijn vormen, waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen de profit private steun en de non-profit private steun. Ook wordt er aangetoond welke middelen men als financieringsvorm in het buitenland gebruikt. Hiervoor worden drie landen besproken, namelijk de Verenigde Staten, Nederland en Italië. Tenslotte worden er enkele cases aangehaald waarbij festivals of tijdelijke tentoonstellingen gebruik maakten van deze private financieringsvormen. Op die manier kunnen lessen uit de praktijk getrokken worden, zodat men het eventueel in Vlaanderen al dan niet op dezelfde manier kan aanpakken, net zoals dat in het buitenland wordt gedaan. Vervolgens wordt in hoofdstuk 2 de analyse van de onderzoeksresultaten weergegeven van de expertinterviews. Er werden twee groepen van experts ondervraagd. Langs de ene kant werden er mensen ondervraagd die een heel brede visie hebben op het beleid. Daarnaast werden in de meeste gevallen de zakelijke leiders van kunstencentra, kunstenfestivals of musea met tijdelijke tentoonstellingen geïnterviewd. Dezen hebben immers het meest te maken met het rond krijgen van de budgetten en dus het zoeken naar alternatieve middelen. Aan de hand van deze interviews wordt een antwoord gezocht op de vraag of er in Vlaanderen 4

Zie website: http://hgroen.wordpress.com/2010/04/20/belang-van-kunst-cultuur/

7

gebruik gemaakt wordt van private middelen als financieringsvorm. Ook stelt zich de vraag in welke mate er in Vlaanderen gebruik gemaakt wordt van de verschillende non-profit ondersteuningsmiddelen. Daaraan wordt meteen ook de vraag gekoppeld wat de financiers hiervoor

in return krijgen of verwachten te krijgen. Een volgende belangrijke

onderzoeksvraag is de vraag op welke manier particulieren en of bedrijven gestimuleerd kunnen worden om te investeren, al dan niet via donaties, vrijwilligerswerk, steun in natura en sponsoring in bepaalde kunstenfestivals of tijdelijke tentoonstellingen van beeldende kunst. Tenslotte stelt zich uiteraard ook de vraag wat de haalbaarheid is van deze non-profit financiering, onder welke vorm dan ook, in Vlaanderen. In hoofdstuk 2 worden daarna nog aan de hand van een SWOT-analyse de sterktes, zwaktes, opportuniteiten en bedreigingen van private financiering op een rijtje gezet. Op deze manier kan duidelijk worden gemaakt welke vormen van financiering extra aandacht dienen te krijgen in de toekomst. Tenslotte worden in het laatste hoofdstuk de belangrijkste onderzoeksresultaten nogmaals op een rijtje gezet. Op die manier kan een duidelijk antwoord geformuleerd worden op de verschillende onderzoeksvragen.

8

Hoofdstuk 2: Literatuurstudie 1 Inleiding In dit hoofdstuk zullen de verschillende financieringsvormen grondig besproken worden. Er zal eerst begonnen worden met een duidelijke classificatie omtrent de financieringsvormen, waarna er per financieringsvorm wordt op ingegaan. Aangezien in deze paper de nadruk ligt op de (non-)profit private sector, zal er hier dan ook dieper en uitgebreider op ingegaan worden. Vervolgens zullen er door middel van casestudies en lessen uit de praktijk verschillende landen worden onderzocht wat betreft hun financiering. Zowel de Verenigde Staten, Nederland als Italië zullen onder de loep genomen worden. Alsook wordt er een beeld gegeven van festivals of tentoonstellingen die gefinancierd werden via private financieringsvormen. Ten slotte zal er onderzocht worden wat nu de financieringsvormen zijn voor de beeldende kunsten in Vlaamse musea en tijdelijke kunstvoorstellingen.

2 Ondersteuningsvormen voor de kunst 2.1 Een poging tot classificatie5

Er zijn tal van financieringsvormen die we kunnen opdelen naargelang hun verschillende kenmerken. Het is immers belangrijk om het onderscheid te zien voor de verschillende sectoren, zodat dubbelzinnigheid voorkomen kan worden. Voor deze poging tot classificatie heb ik mij voornamelijk gebaseerd op de classificatie die werd gemaakt in het onderzoek naar de financieringsmogelijkheden en -modellen voor de digitalisering van cultureel erfgoed, aangezien deze classificatie ook volledig van toepassing is op de culturele en creatieve industrieën (in Vlaanderen) en zo dus ook op mijn onderzoek. 2.1.1 Privaat versus publiek

Het is belangrijk de verhouding te zien tussen de private en publieke middelen. Bij de private middelen, waarbij het dan voornamelijk gaat om financiering door de markt, staat het eigenbelang centraal. Dit in tegenstelling tot de publieke middelen waarbij het dienen van het algemeen belang centraal staat. Als we denken aan de publieke middelen dan gaat dit hoofdzakelijk over steun door de overheid en publiekrechtelijke personen. De meest voor de hand liggende en evidente vorm van publieke financiering is de overheidstoelage en de 5

MOONS (A.) & VAN PASSEL (E.) & NULENS (G.). Financieringsmogelijkheden en – modellen voor de digitalisering van cultureel erfgoed. Brussel, IBBT/SMIT, 2009, p. 25-28.

9

subsidiëring. Bij de private financiering gaat het dan vooral over non-profit middelen, bedrijfsorganisaties en individuele giften.6 2.1.2 Profit versus non-profit

Vaak hebben publieke middelen een non-profit karakter, maar ook private middelen kunnen over een non-profit karakter beschikken. Het gaat hier dan over donaties, afkomstig van bedrijven of private personen. Bij deze vorm wordt er niets terugverwacht van de begunstigde. Een minder bekende maar tevens ook belangrijke vorm van non-profit is de steun in natura, hiermee wordt vrijwilligerswerk of het ter beschikking stellen van infrastructuur bedoeld. Als we denken aan de profit sector, dan is hierbij de meest voor de hand liggende vorm, de investering. Hierbij wordt er steeds een terugbetaling van de geïnvesteerde middelen verwacht. Een ander voorbeeld kan sponsoring zijn, in dit geval wordt meestal ook een return verwacht van de begunstigde. 7 2.1.3 Direct versus indirect

In dit onderscheid ligt het voor de hand dat subsidies, donaties en ook sponsoring onder de directe financiering vallen. Hier is het zo dat de begunstigde de middelen direct ontvangt van diegene die financiert. Vormen van indirecte financiering kunnen bijvoorbeeld zijn wanneer de financier kan genieten van fiscale voordelen. 8 2.2 Verduidelijking van de financieringsvormen 2.2.1 Directe publieke steun 2.2.1.1 Subsidies

Binnen dit model gebeurt de financiering via publieke middelen. De kunsten worden op deze manier beschermd in financieel opzicht.9 Wanneer een kunstenaar een totaal andere weg wil ingaan, of een nieuwe kunstvorm wil ontwikkelen, heeft deze soms te kampen met weinig of geen inkomsten. Op dat moment is het nuttig voor de kunstenaar dat de overheid tijdelijk kan financieren, zo kan de innovatie kans op slagen krijgen. Ook kan de overheid dan ingrijpen om de consument nieuwe

6

KLAMER (A.) & MIGNOSA (A.) & PETROVA (L.). The relationship between public and private financing of culture in the EU. S.l., , p. 8. 7 INKEI (P.). Tax incentives for private support to culture. Budapest, The Budapest observatory, 2001, p. 8-9. 8

KLAMER (A.) & MIGNOSA (A.) & PETROVA (L.). Financing the arts en culture in the european Union. Brussels, European Parlement, 2006, p. 4. 9

DE PAUW (Wim). Absoluut modern: cultuur en beleid in Vlaanderen. Brussel, VUB Press, 2007, p. 125-126.

10

innovaties te laten waarderen, dit omdat vernieuwingen toch enige tijd vragen vooraleer deze door het publiek worden aanvaard.10 Er zijn nogal wat voor- en tegenstanders als het gaat om financiering door de overheid. De voorstanders vinden dat de overheid moet bijspringen omdat kunst een belangrijke rol speelt in onze maatschappij. De tegenstanders daarentegen zijn het helemaal niet eens met het feit dat de overheid bijspringt, volgens hen is de overheid de laatste instantie die zou mogen helpen financieren.11 Enerzijds willen kunstinstellingen, die onder volledige controle van de overheid vallen, zich wegtrekken uit de publieke sfeer om zo meer onafhankelijk te worden wat betreft de financieringsbronnen en ook wat betreft de inspraak van de overheid in het bestuur van het museum. Maar anderzijds en tegelijkertijd willen ze dan toch verbonden blijven met de overheid, zo blijven ze toch zeker van die overheidssteun. Ook zal een volledig privaat museum niet geheel onafhankelijk willen zijn, maar het zal ook proberen om een bepaalde overheidssteun te verkrijgen, dit niet alleen voor de financieringssteun, maar ook voor de erkenning van de officiële status die bekomen kan worden door de overheid.12 2.2.2 Indirecte publieke steun

Volgens Tomova gaat het hier om een quasi-markt, aangezien het gaat om een markt tussen de marktfinanciering en de directe financiering. Het gaat hier dus om een indirecte vorm van publieke steun door middel van verschillende mechanismen, maar voornamelijk door fiscale voordelen. 13 2.2.2.1 Fiscale maatregelen

Bij deze vorm van indirecte publieke steun gaat het vooral om fiscale maatregelen. Deze vormen zijn reeds aanwezig in bepaalde landen, maar dit is nog niet altijd het geval in België. Deze fiscale maatregelen kunnen de volgende vormen aannemen: 

Fiscale korting: de sommen die gespendeerd worden aan sponsoring kunnen afgetrokken worden van het belastbaar inkomen, zodat uiteindelijk minder belasting wordt betaald.

10

IDEM, p. 134-137. RUYTERS (Marc). Kunstenaars en ondernemers: een nieuwe relatie. Leuven, Lannoo Campus, 2006, p. 27. 12 SCHUTZER (J.M.). “Beyond Privatization. The hybridization of museums and the built heritage”. In: BOORSMA (P.B.), VAN HEMEL (A.) en VAN DER WIELEN (N.) (reds.), Privatization and culture: experiences in the arts, heritage and cultural industries in Europe. Dordrecht, 1998, p. 68. 13 TOMOVA (B). Market mechanisms of financing culture in accessing countries. Final research paper. 2004, p. 28. 11

11



Tax credit: er kan een korting worden toegekend op de te betalen belasting afhankelijk van het bedrag van de sponsoring of investering. Dit bestaat reeds in Frankrijk, waarbij ondernemingen, die investeren in cultuur, 20% van hun werkingskosten kunnen aftrekken.14



Vrijwillige belasting: Een belastingplichtige kan zelf bepalen of hij al dan niet een speciale belasting wil betalen ter bekostiging van culturele activiteiten.



Fiscale toewijzing: een toewijzing van de belasting aan een cultureel fonds dat zo aan voldoende middelen geraakt om aan cultuurbeleid te doen.15

Het voordeel van deze fiscale voordelen is dat er een zeker stabiliteit heerst. Eens er bepaalde wetten bestaan omtrent deze fiscale voordelen, dan zal het een zekere tijd duren eer deze wetten zullen aangepast worden. Langs de andere kant is het ook zo dat indirecte publieke steun meestal meer gewaardeerd wordt door de minister van financiën dan directe publieke steun.16 In Vlaanderen is het zo dat donaties (zie 2.2.3.2.1.2) niet fiscaal aftrekbaar zijn, tenzij het gaat om erkende instellingen of verenigingen. Bovendien geldt er dan nog steeds een beperking van 5% van het totale netto-inkomen van de onderneming met een algemene beperking van 500.000€.17 2.2.2.1.1 Tax shelter

De meest bekende vorm van fiscale steun in Vlaanderen is de tax shelter. De tax shelter is een fiscale maatregel ten voordele van de audiovisuele productie. “Tax shelter” is een fiscale regeling die de productie van audiovisuele en cinematografische werken aanmoedigt. Hierdoor kan een vennootschap die in de productie van audiovisuele werken wenst te investeren, een vrijstelling krijgen van haar belastbare gereserveerde winst tot maar liefst 150% van de sommen die voor de productie zijn betaald.” Dit wil zeggen dat Belgische vennootschappen kunnen genieten van een fiscaal voordeel, wanneer ze willen investeren in een audiovisueel werk. Dit audiovisueel werk kan de volgende vormen aannemen: een fictiefilm, een documentaire, animatiefilm voor bioscopen, een animatieserie voor televisie, een langspeelfilm, een kinder- of jeugdreeks. De productie dient daarnaast ook erkend te zijn

14

MOONS (A.) & VAN PASSEL (E.) & NULENS (G.). Financieringsmogelijkheden en – modellen voor de digitalisering van cultureel erfgoed. Brussel, IBBT/SMIT, 2009, p. 25-28. 15 TOMOVA (B). Market mechanisms of financing culture in accessing countries. Final research paper. 2004, p. 28. 16 INKEI (P.). Tax incentives for private support to culture. Budapest, The Budapest observatory, 2001, p. 14-15. 17

DE BACKER (M.) & STOUTHYUSEN (P.). Cultuur EN/ in de stad. Brussel, VUBPress, 2011, p. 339.

12

als ‘Europees werk’ door de bevoegde diensten van de Vlaamse, Franse of Duitse gemeenschap. Men kan op twee manieren investeren in een productie: via de rechtstreekse investering of in de vorm van een lening (maximum 40% van het geïnvesteerde bedrag). Men kan stellen dat de tax shelter zeer interessant is om ondernemingen te overtuigen om te investeren in cultuur, onder meer door de fiscale voordelen die eraan verbonden zijn, maar ook door de naambekendheid die eraan verbonden is. Aangezien de tax shelter momenteel enkel geldig is voor de audiovisuele sector, rijst de vraag of dit instrument kan doorgetrokken worden tot cultuur in de bredere zin van het woord. In dit geval dus de beeldende kunsten op ondermeer kunstenfestivals. Uiteraard moet men zich hierbij afvragen of dit dan niet ten koste zal zijn van de audiovisuele sector.18 2.2.2.1.2 Percentageregeling

Een minder bekend voorbeeld van indirecte publieke steun is de percentageregeling voor beeldende kunst bij rijksgebouwen. “Iedere publieke rechtspersoon die geheel of gedeeltelijk ten laste van de begroting van de Vlaamse gemeenschap een gebouw opricht of verbouwt en iedere private of publieke rechtspersoon waarmee de Vlaamse gemeenschap een huurkoopcontract, leasingcontract of huurcontract voor 25 jaar of langer afsluit, wordt verplicht een bepaald percentage van de kosten aan de integratie van kunstwerken te besteden, dit wanneer de totale bouwkosten groter zijn dan €1.000.000.”19 Het kunstbudget hangt dus af van de hoogte van de bouwkosten. “Het kunstbudget is bestemd voor het tot stand brengen van in de architectuur geïntegreerde, plaatsgebonden en/of autonome kunst, maar niet voor het onderhoud van kunstwerken.”20 Doordat het vaak zeer risicovol is om te financieren in beeldende kunstenfestivals/ centra, zou het zeer interessant zijn, indien er in Vlaanderen een gunstig fiscaal klimaat zou bestaan. Op die manier zouden investeringen gestimuleerd en geoptimaliseerd worden. Zoals reeds gezegd, zou het interessant zijn indien initiatieven zoals de tax shelter zich zouden uitbreiden naar de beeldende kunstensector. Ook de percentageregeling zou, indien mogelijk, nog beter kunnen worden afgestemd zodat het eerst en vooral beter bekend wordt in Vlaanderen, zodat er op die manier veel meer gebruik kan van gemaakt worden.

18

FOD. Tax shelter. Fiscale maatregelen ten gunste van de audiovisuele productie. Brussel, FOD. 2006, p. 4. 19 MOONS (A.) & VAN PASSEL (E.) & NULENS (G.). Financieringsmogelijkheden en – modellen voor de digitalisering van cultureel erfgoed. Brussel, IBBT/SMIT, 2009, p. 33. 20

RIJKSGEBOUWENDIENST. Percentageregeling beeldende kunst. Den Haag, p. 6.

13

2.2.3 Private steun

Hieronder bevinden zich de private bronnen voor de financiering van kunst en cultuur. Deze alternatieve vormen bieden tal van voordelen indien ze gebaseerd zijn op de juiste wetgeving en werkingsmechanismen. Het is belangrijk om in te zien dat deze alternatieve financieringsvormen worden aanzien als een additionele bron en niet als een substituut.21 Zoals reeds vermeld, kan private steun verschillende vormen aannemen, zoals onder andere: donaties, vrijwilligerswerk, steun in natura, (bedrijfs)sponsoring,… 2.2.3.1 Profit private steun

Bij het volgende model, het marktmodel, speelt de werking van de economie een zeer belangrijke rol. In dit model zijn er meerdere geldschieters die overeenkomsten gaan sluiten. Deze overeenkomst, die gerelateerd wordt aan prestaties, wordt vastgelegd via een contract. De financiers zijn gelijkwaardige partners, of het nu om overheidsdiensten, fondsen, particulieren of bedrijven gaat. Ze zijn marktgericht en de financiële betekenis speelt een belangrijke rol. De kunst wordt in dit geval losgekoppeld van de betekenis van de kunst, maar ligt hem vooral in de economische effecten ervan.22 Volgens Gramp, die onderzoek deed naar de kunsten vanuit economische invalshoek, moet kunst zich steeds blijven vernieuwen opdat het zou blijven overleven in een kapitalistisch systeem. Kunstenaars worden gestuurd door wat de kopers wensen en juist hierdoor gaan kunstenaars verschillende stijlen aanbieden. Maar het spreekt voor zich dat de consument niet de absolute macht heeft, aangezien de markt uiteraard ook sturend is voor wat de consument doet. Soms ontwikkelen succesvolle kunstenaars nieuwe kunstvormen, die bij het publiek niet gekend zijn. Maar het is wel de bedoeling dat deze innovaties geapprecieerd moeten worden door tenminste een deel van het publiek. Anders is het voor de kunstenaar vanzelfsprekend zeer moeilijk om een bepaald inkomen te verwerven. Door de markteconomie kunnen kunstenaars volledig zelfstandig functioneren en hun artistieke vrijheid verwerven, in tegenstelling tot overheidsfinanciering en of andere opdrachtgevers.23 2.2.3.1.1 Bedrijfssponsoring

Sponsoring van kunst en cultuur brengt allerlei effecten met zich mee. Eerst en vooral is het zo dat er heel wat voorstellingen, manifestaties en verrichtingen werden mogelijk gemaakt door het bedrijfsleven, wat anders nooit op zulk een grote schaal zou hebben plaatsgevonden. Vervolgens krijgen de sponsors of geldschieters ook een bepaalde naambekendheid, al is deze 21

TOMOVA (B). Market mechanisms of financing culture in accessing countries. Final research paper. 2004, p. 20. DE PAUW (Wim). Absoluut modern: cultuur en beleid in Vlaanderen. Brussel, VUB Press, 2007, p. 125. 23 DE PAUW (Wim). Absoluut modern: cultuur en beleid in Vlaanderen. Brussel, VUB Press, 2007, p. 130-133. 22

14

niet zo groot daar het publiek van de kunst niet al te groot is. Ook is er het feit dat via sponsoring er meer reclame gebracht werd in de kunst en cultuurwereld, waardoor meer mensen werden aangesproken en op deze manier werd er een groter publiek gecreëerd.24 Er is dus een duidelijk verschil tussen mecenaat en sponsoring. Bij de traditionele sponsoring wordt er een return verwacht van de begunstigde. Dit is bij mecenaat niet het geval, hier wordt er geen tegenprestatie gevraagd van de begunstigde. Bij sponsoring gaat het om een profit private financieringsvorm, terwijl het bij mecenaat om een non-profit private financieringsvorm gaat.25 2.2.3.1.2 Investeringen via risicokapitaal



Friends, Fools and Family (FFF’s)

Bij het starten van een nieuwe onderneming spelen informele investeerders een belangrijke rol in de financiering. Bij de opstart van een onderneming is het vaak te riskant of te vroeg om als bank of andere instelling te investeren. Daarom wordt in de meeste gevallen risicokapitaal gebruikt als primaire bron van externe financiering. Deze informele investeerders zijn vaak 1 van de FFF’s: Friends, Fools and Family. Zij gaan dus persoonlijke middelen ter beschikking stellen aan iemand die een bedrijf of onderneming start. Zoals de naam aangeeft, hebben deze investeerders een nauwe persoonlijke relatie met de ondernemer. Dit zal ondermeer één van de redenen zijn waarom deze mensen gaan investeren. Andere redenen kunnen zijn dat ze de ondernemer vertrouwen of gewoon willen helpen. Zij dragen dus het risico mee in ruil voor een hoger verwacht rendement.26 

Business angels

Business Angels hebben in tegenstelling tot de FFF’s geen familiale band met de ondernemers. Zij willen een meerwaarde realiseren door tijd en expertise ter beschikking te stellen aan de al dan niet jonge ondernemers. Gemiddeld investeren business angels 5 tot 15% van hun kapitaal in een portfolio van ongeveer 2 tot 5 investeringen. Op verschillende manieren willen de business angels de ondernemingen ondersteunen. Zo gaan ze ondermeer advies bieden omtrent het management en praktische hulp verlenen, zoals onder meer hulp bij de boekhouding en dergelijke. Ook gaan zij hun contacten ter beschikking stellen. Mede door 24

LOKERMAN (W.J.P.M.) & WESTERMANN (M.). Sponsoring als communicatie-instrument. S.I., Kluwer, 2000, p. 2526. 25 DE BACKER (M.) & STOUTHYUSEN (P.). Cultuur EN/ in de stad. Brussel, VUBPress, 2011, p. 338. 26

BURKE (A.) & HARTOG (C.) & VAN STEL (A.) & SUDDLE (K.). How does entrepreneurial activity affect the supply of business angels? Zoetermeer, Scales, 2008, p. 4-6.

15

bovenstaande redenen wordt de kans op succes van de ondernemingen verhoogd. Voor ondernemers blijkt het voor ondernemers zeer moeilijk om de zogenaamde business angels te vinden en omgekeerd. Daarom werden de business angels netwerken opgericht. Deze netwerken brengen ondernemer en business angels met elkaar in contact.27 28 2.2.3.1.3 Terugverdienmodellen



Crowdfunding

Crowdfunding is een recente en alternatieve manier om geld in te zamelen voor ondernemers. Niet alleen het geld inzamelen is een voordeel van crowdfunding, maar ook het promoten van producten en het verkennen van de smaak van de consument, kan gezien worden als een belangrijke doelstelling van dit fenomeen. Bij crowdfunding gaat het altijd om hetzelfde basisidee: het is de bedoeling dat er geld wordt ingezameld van een grote groep mensen voor investeringen. Consumenten kunnen hiermee dus op een vrijwillige basis meehelpen aan de ontwikkeling van een product, zonder dat zij hiervoor iets in return verwachten. In sommige gevallen is het wel best mogelijk dat zij iets in de plaats krijgen. Dit kan zijn in de vorm van: cash, obligaties, winstdeling, preview of zelfs een actieve betrokkenheid in het crowdfunding initiatief. Belangrijk is dat de productie van het project enkel doorgaat, wanneer het vooropgestelde doelbedrag bereikt wordt.29 Het concept van crowdfunding kent zijn oorsprong in het bredere concept van crowdsourcing, waarbij het de bedoeling is om zoveel mogelijk ideeën, feedback en oplossingen te genereren van de ‘crowd’, de massa.30 Momenteel bestaan er in Vlaanderen enkele crowdfunding platforms voor bepaalde sectoren, zoals onder meer Sonic Angels. Een specifiek platform voor de beeldende kunsten of voor kunst in het algemeen bestaat momenteel nog niet in Vlaanderen.

27

MASON C.M. (2006) Informal sources of venture finance, in PARKER S. (Ed.) International handbook on entrepreneurship: The life cycle of entrepreneurial ventures, Kluwer, New York, pp. 266. 28 MADILL J.J., HAINES G.H. Jr. en RIDING A.L. The role of angels in technology SMEs: A link to venture capital, in Venture Capital, 2005, volume 7, nr 2, p. 115. 29

BELLEFLAMME (P.). & LAMBERT (T.) & SCHWIENBACHER (A.). Crowdfunding: an industrial organization perspective. Paris, 2010, p. 2-5. 30 BELLEFLAMME (P.). & LAMBERT (T.) & SCHWIENBACHER (A.). Crowdfunding: an industrial organization perspective. Paris, 2010, p. 1.

16



Andere vormen van terugverdienmodellen

Het free and added value model is een andere vorm waarbij men moet betalen voor een deel van de content. Een deel van de content is gratis, maar wanneer men een kwaliteitsverhoging wilt, dan moet men betalen. Een andere vorm is het pay-per-order model, waarbij gebruikers moeten betalen om toegang te krijgen tot bepaalde content. Een bekend voorbeeld hiervan is video-on-demand. Hierbij kiest de gebruiker zelf wanneer hij naar een bepaald programma of film wil kijken. Een volgende vorm is het subscriptie- en licentiemodel. Bij een subscriptiemodel betaalt de gebruiker, via een abonnement, waarmee hij toegang krijgt tot de content. In sommige gevallen krijgen de gebruikers onbeperkte toegang, terwijl gebruikers in andere gevallen toegang krijgen voor een bepaalde periode. Bij het licentiemodel krijgt een bepaalde instelling een licentie. Op die manier krijgen alle leden van deze instelling toegang tot de content. Tenslotte kan via het clicks-and-bricks model een combinatie gemaakt worden van de bovenstaande modellen. Hierbij is het de bedoeling dat de content online wordt aangekocht, waarna ze de content kunnen afhalen in een afhaalpunt.31 Via deze terugverdienmodellen kunnen private partners gestimuleerd worden. Het publiek wordt aangesproken en zij bepalen ook zelf wat ze doen, wanneer ze willen. Voor dit onderzoek is het crowdfundingmodel het meest interessante. Hierbij kan ook worden afgetoetst of een publiek geïnteresseerd is in het project. De vraag blijft echter wel of via deze vorm enorm grote bedragen kunnen worden verzameld. Ook blijft het af te wachten of deze platforms voor de beeldende kunsten een even groot succes kunnen hebben, zoals de crowdfundingplatforms die reeds bestaan in Vlaanderen voor de audiovisuele sector. 2.2.3.2 Non-profit private steun

Aangezien mijn onderzoek gericht is op de non-profit sector, zal hier dieper en uitgebreider worden op ingegaan. Eerst en vooral dient onderzocht te worden wat we nu werkelijk verstaan onder de non-profit sector. Volgens Paul Dekker bevat de non-profit sector verschillende eigenschappen, kenmerkend voor deze sector. Het gaat volgens hem over een organisatie met een privaat karakter, die geen winst verdeelt, in wezen de eigen activiteiten kan sturen en vrijwillig is. Met vrijwillig wordt bedoeld dat het niet wettelijk verplicht is en dat het tot op zekere hoogte vrijwillig kan bijdragen in geld, of tijd aantrekken.32

31

MOONS (A.) & VAN PASSEL (E.) & NULENS (G.). Financieringsmogelijkheden en – modellen voor de digitalisering van cultureel erfgoed. Brussel, IBBT/SMIT, 2009, p. 43. 32 DEKKERS (P.). Particulier initiatief en publiek belang. Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, 2002, p. 11.

17

2.2.3.2.1 Mecenaat

Dit verwijst naar de patronageverhoudingen tussen kunstenaars en opdrachtgevers in de oudheid. Hier gebeurt de financiering van het culturele leven via privémiddelen. Daarnaast is er ook een additionele financiering nodig, die afkomstig is uit privékapitaal van particulieren.33 “Het begrip ‘mecenaat’ slaat op de bevordering van de kunst en de ondersteuning van de kunstenaar uit andere dan economische motieven.”34 De term ‘mecenaat’ is afkomstig van een rijke Romeinse ridder die leefde van 65 tot 8 voor Christus, namelijk Gaius Cilnius Maecenas. Bij deze vorm van financiering was het de bedoeling dat kunstenaars zich dienstbaar opstelden ten opzichte van hun broodheer, opdat deze zou blijven financieren. Ze deden dit onder meer door bijvoorbeeld hun broodheer te loven, in onder andere gedichten omwille van al zijn goede daden. Op deze manier waren er heel wat vorsten, aristocratie en rijke burgers die zich inzetten voor de kunst.35 2.2.3.2.1.1 Stichtingen

Stichtingen zijn de meest bekende voorbeelden van non-profit private organisaties. Er bestaan verschillende soorten stichtingen, die verschillend zijn van land tot land. In Europa is er een sterke toename van de onafhankelijke stichtingen. Zij hebben de laatste jaren een sterke en belangrijke rol gekregen als versterker van de creatieve kunsten binnen de culturele sector. Deze onafhankelijke stichtingen zijn slechts toegewezen aan specifieke kunstsectoren. Ook bieden deze meer steun aan nationale projecten dan aan internationale projecten.36 Het volgende type van stichting is de ‘zakelijke’ stichting, waarbij deze werd opgericht door bedrijven. Deze zijn uitsluitend afhankelijk van de steun van hun oprichters.37 Ten slotte hebben we nog de door de overheid gesteunde stichtingen. Zij ontvangen meestal financiële middelen uit overheidssubsidies, maar dit is niet altijd het geval. De laatste jaren zijn er steeds meer instellingen die over een algemeen wettelijk kader beschikken, maar tevens ook nog steeds gesubsidieerd worden. Dus de staat zorgt dan niet langer voor vaste 33

DE PAUW (Wim). Absoluut modern: cultuur en beleid in Vlaanderen. Brussel, VUB Press, 2007, p. 124. DE PAUW (Wim). Absoluut modern: cultuur en beleid in Vlaanderen. Brussel, VUB Press, 2007, p. 126. 35 IDEM, p. 126-130. 36 KLAMER (A.) & MIGNOSA (A.) & PETROVA (L.). Financing the arts en culture in the european Union. Brussels, European Parlement, 2006, p. 38. 34

37

KLAMER (A.) & MIGNOSA (A.) & PETROVA (L.). Financing the arts en culture in the european Union. Brussels, European Parlement, 2006, p. 39.

18

subsidies, maar bij projecten van de instellingen kunnen er eventueel wel nog subsidies worden toegekend. Hierbij kan men dus spreken over een gemengde financiering door de overheid en private financiering. Maar in de meeste gevallen (meer dan 80%) is het zo dat zij nog steeds zeer sterk gesteund worden door de overheid.38 2.2.3.2.1.2 Donaties

Naast de stichtingen bestaat er ook nog een andere vorm van non-profit private steun. Het gaat hier dan over donaties vanwege particulieren. Ook bij deze vorm wordt er niets terugverwacht van de begunstigde.

39

Uiteraard is het doneren van geld geen grote trend. Het

zou van groot belang zijn als het schenken aan kunst en cultuur wordt gepromoot. Het mecenaat moet erkend worden, zodat het een grotere aanhang krijgt. Maar er dient wel gezegd te worden, dat er ook nu al personen zijn die op onopvallende wijze een grote som geld weten te doneren. 40 Het geven van donaties door particulieren ligt heel gevoelig en persoonlijk. Uit onderzoek bleek dat particulieren die zowel grote als kleine bedragen doneren, geld geven voor activiteiten die duidelijk omschreven zijn, of waarbij er een zichtbare noodzaak is aan financiële middelen. Daarom lijkt het logisch dat kunstorganisaties duidelijk moeten omschrijven waarvoor het geld gebruikt zal worden.41 Het is belangrijk om in te zien dat er een onderscheid bestaat tussen de filantropische schenkingen en regelingen op transactiebasis. Bij deze laatste is het zo dat er directe voordelen worden geboden. Deze voordelen kunnen onder meer zijn: het reserveren met voorrang, gegarandeerde zitplaatsen. Maar bij deze vorm zijn de inkomsten (op jaarbasis) meestal gering. Langs de andere kant kunnen deze regelingen het geefgedrag bij stakeholders van een organisatie bevorderen. In tegenstelling tot de regelingen op transactiebasis liggen de filantropische schenkingen/bedragen aanzienlijk hoger dan de voordelen die eraan verbonden zijn. Ook gaat het hier om een directe bijdrage aan de activiteiten.42 Als donateur moet men ook vertrouwen hebben in de organisatie die men wenst te ondersteunen. Donateuren willen natuurlijk weten of hun geld op een eerlijke en terechte manier besteed werd. Het zo gezegde wantrouwen van bepaalde donateurs kan verholpen

38

KLAMER (A.) & MIGNOSA (A.) & PETROVA (L.). Financing the arts en culture in the european Union. Brussels, European Parlement, 2006, p. 39. 39 IBIDEM 40 RUSSEL (N.). Strengthening private financing for the performing arts. 2011, p. 19. 41 RUSSEL (N.). Strengthening private financing for the performing arts. 2011, p. 19. 42 RUSSEL (N.). Strengthening private financing for the performing arts. 2011, p. 39.

19

worden door hen meer informatie te bieden in verband met het geld dat zal besteed worden voor de organisatie.43 2.2.3.2.1.3 Vrijwilligerswerk

Als vrijwilliger kan men verschillende taken op zich nemen. Er kan wel een onderscheid gemaakt worden tussen de organisatie-interne taken en de externe dienstverlening. Onder deze laatste wordt verstaan dat vrijwilligers diensten verlenen aan anderen namens een organisatie. Bij de organisatie-interne zaken, spreekt het voor zich dat het gaat om het werk om de organisatie in stand te houden. Hierbij is de meest voorkomende taak het bestuurswerk. De meeste voorkomende taak bij de externe dienstverlening is het klassieke ‘klussen’. Een minder voorkomende vorm van vrijwilligerswerk is het bieden van vervoer. Een andere vorm van

vrijwilligerswerk

kan

de

al

dan

niet

verplichte

stage

zijn

in

bepaalde

opleidingsonderdelen.44 2.2.3.2.1.4 Legaten

Iedereen heeft de mogelijkheid om via een legaat in een testament een bepaalde organisatie te bevoordelen. Dit kan gebeuren op twee manieren. Eerst en vooral kan men gewoon een bepaald geldbedrag of goed nalaten(legaat). Langs de andere kant kan men ook een restant van de nalatenschap, dat wat overblijft nadat de erfgenamen hun deel hebben ontvangen, nalaten(erfstelling). De waarde van deze laatste methode is vaak nog verrassend groot. Uiteraard heeft niet iedereen de neiging een bepaald geldbedrag na te laten aan een kunstorganisatie na zijn/haar dood. Volgens Russel kan men het beste mensen stimuleren door via die mensen, die een bepaalde organisatie hebben opgenomen in hun testament, andere personen uit te nodigen om dit ook te doen. Het zou ook zeer interessant zijn, moesten de vaste donateurs van kunstorganisaties een legaat opnemen in hun testament. Op deze manier blijft het werk dat zij ondersteunen, toegankelijk voor andere generaties.45 2.2.3.2.1.5 Steun in natura

De laatste vorm van de non-profit private steun is de steun in natura. Deze kan verschillende vormen aannemen zoals onder meer het schenken van een kunstwerk, archief of muziekinstrument. Het belangrijkste dat we hierbij kunnen vermelden is het feit dat hierbij

43

BEKKERS (R.). Trust, accredition and philanthrophy in the Nederlands, in Nonprofit and voluntary sector Quarterly, 2003, vol. 32, nr. 4, p. 615. 44 SCHUYT & GOUWENBERG & BEKKERS. Geven in Nederland 2009: giften, nalatenschap, sponsoring en nalatenschap. Nederland, Reed Business, 2009, p. 88. 45 RUSSEL (N.). Strengthening private financing for the performing arts. 2011, p. 19.

20

geen geld gemoeid is. Bij deze gift bepaalt de marktwaarde van de gift, de hoogte van de aftrekpost.46 2.2.3.2.1.6 Voor en nadelen van non-profit steun47 48 49 Voordelen Algemeen - Door economische crisis zal overheid minder financieren in kunst, dus alternatief nodig - Ondersteuning van meer inkomsten voor bepaalde kunstactiviteiten - Geen return gevraagd - Culturele instellingen kunnen in een bepaalde vrijheid, nieuwe (en risicovolle) ambities verwezenlijken

Stichtingen

-

Donaties

-

Men kan betrokken zijn bij kunst en cultuur Positief voor de sociale status De financierder is betrokken bij de activiteit Mecenassen kunnen rekenen op eer en aandacht

Legaten

-

Profiteren van ouderen publiek’

Vrijwilligerswerk

-

Positief voor de sociale status Besparing op personeel ‘waarden uitdrukkende functie’ (1) ‘Inzichts- en leerfunctie’ (2) Pluspunt voor de carrière Beschermende functie (3)

-

Nadelen - Moeilijk om nieuwe ondersteuningen aan te trekken - Gebrek aan inzicht in de waarde van kunst (binnen de gemeenschap) - Een lage betrokkenheid bij jongere generaties - Te weinig aandacht voor de kunstsector in de populaire media - Opvatting dat er geen private steun meer nodig is, zogezegd omdat steun van de overheid voldoende is - Nood aan fiscale hervorming (Vlaanderen) - Vorm van vrijgevigheid zit niet in onze cultuur - Concurrentie met andere goede doelen - Er moeten voldoende vermogende particulieren zijn - Opvatting dat alleen rijke burgers ondersteuning kunnen geven voor de kunst - De donateurs weten niet of hun geld goed besteed werd (of waaraan het besteed wordt) - Men weet niet op voorhand hoeveel men zal ‘erven’ - Nog te weinig bekend bij het grote publiek - Moeilijk om hiervoor gemotiveerde mensen te vinden

46

SCHUYT & GOUWENBERG & BEKKERS. Geven in Nederland 2009: giften, nalatenschap, sponsoring en nalatenschap. Nederland, Reed Business, 2009, p. 88. 47 THE ALLEN CONSULTING GROUP. The art of the possible : strengthening private sector support for the arts in New Zealand. Canberra, 2010, p. 58. 48 MOONS (A.) & VAN PASSEL (E.) & NULENS (G.). Financieringsmogelijkheden en – modellen voor de digitalisering van cultureel erfgoed. Brussel, IBBT/SMIT, 2009, p. 25-28. 49

SCHUYT & GOUWENBERG & BEKKERS. Geven in Nederland 2009: giften, nalatenschap, sponsoring en nalatenschap. Nederland, Reed Business, 2009, p. 88.

21

Steun in natura

-

Zelfbeeld verhogende functie

-

Positief voor de sociale status

-

Te weinig gestructureerd

(1) Door het werken via vrijwilligerswerk kan men uiting geven aan de verschillende waarden die van belang zijn voor een individu. (Hulpvaardigheid, medemenselijkheid, solidariteit en verantwoordelijkheid) (2) Via vrijwilligerswerk kan men heel wat ervaringen opdoen en ook leren van anderen. (3) Men wordt via het doen van vrijwilligerswerk beschermd tegen onder andere schuldgevoelens.

2.2.4 Tussen publieke en private financiering 2.2.4.1 Cultuurinvest

In 2006 werd een nieuw investeringsfonds, Cultuurinvest, opgericht onder de koepel van de Vlaamse Regering. Cultuurinvest zou moeten bijdragen tot de financiering van kleine en middelgrote ondernemingen. Deze KMO’s ontwikkelen commerciële producten of diensten met bepaalde culturele inhoud. Het overheidsbedrijf ‘Participatiemaatschappij Vlaanderen’ (PMV) kreeg als opdracht van de Vlaamse overheid om Cultuurinvest op te richten en te beheren.50 Cultuurinvest heeft de bedoeling de volgende doelstellingen na te streven: 

De beschikbaarheid vergroten van risicokapitaal afkomstig van particuliere investeerders.



Bijdragen tot het behoud, de verrijking of ontwikkeling van het culturele landschap en de creativiteit in Vlaanderen.



Een actieve begeleiding van de doelonderneming bij de ontwikkeling van hun project. Cultuurinvest zet in op het verbeteren van het vertrouwen van particuliere investeerders en hun bereidheid te investeren in doelondernemingen.51

Het fonds werkt met drie financieringsinstrumenten, namelijk: de projectfinanciering, het groeikapitaal en via achtergestelde leningen. De initiële kapitaalbasis van Cultuurinvest bedroeg 20 miljoen euro voor de drie compartimenten samen. Daarvan is de helft afkomstig van Vlaanderen. De andere helft komt van een obligatielening die uitgegeven werd door PMV

50 51

EUROPESE COMMISIE. Steunmaatregel investeringsfonds cultuurinvest. Brussel, 2006, p. 1. EUROPESE COMMISIE. Steunmaatregel investeringsfonds cultuurinvest. Brussel, 2006, p. 2.

22

en geplaatst bij particuliere leninggevers. Na 2 jaar werd het kapitaal van Cultuurinvest verhoogd tot 32.5 miljoen euro voor de drie compartimenten samen.52 Cultuurinvest verleent dus geen subsidies, maar investeert, samen met onafhankelijke particuliere investeerders, risicokapitaal in ondernemingen en wil daar financieel rendement op halen.53 2.2.5 Een algemeen overzicht Publiek Indirecte steun

Privaat



Fiscale voordelen o

Tax Shelter

o

Percentageregeling

o

Tax credit

Directe steun



Subsidies

Profit steun



Sponsoring



Investeren via risicokapitaal



FFF’s

o

Business Angels

Terugverdienmodellen o

Non profit steun

o

Crowdfunding



Mecenaat



Stichtingen



Donaties



Vrijwilligerswerk



Legaten



Steun in natura

3 Financiering in andere lidstaten In dit onderdeel wordt nagegaan hoe het cultuurbeleid in andere landen er aan toe gaat. Dit is niet onbelangrijk aangezien men via de beleidsaanpak van bepaalde lidstaten de haalbaarheid en relevantie kan nagaan voor Vlaanderen. Uiteraard doen zich een aantal verschillen en gelijkenissen voor in de organisatie van de lidstaat in kwestie en Vlaanderen.

52 53

EUROPESE COMMISIE. Steunmaatregel investeringsfonds cultuurinvest. Brussel, 2006, p. 3. EUROPESE COMMISIE. Steunmaatregel investeringsfonds cultuurinvest. Brussel, 2006, p. 3.

23

3.1 Verenigde Staten

De Amerikaanse overheid financiert de kunstsector, zowel op niveau van de staten, de gemeenten en de federale overheid, maar toch gaan er beduidend minder subsidies naar de kunstensector in Amerika dan in Europa.54 In de Verenigde Staten wordt kunst dus vooral door de privésector gefinancierd. Bij hen gaat het vooral over miljonairs die hun vermogen wegschenken, en dit doen ze via foundations. Hierdoor verkrijgen zij verschillende fiscale voordelen, waardoor het voor hen aantrekkelijk wordt om in de podiumkunsten te investeren. Enerzijds krijgen ze fiscale voordelen, anderzijds krijgen ze ook naambekendheid en, zeker niet onbelangrijk, inspraak in het bestuur dat ze ondersteunen.55 Er gaan weinig subsidies uit van de overheid naar de kunstensector, maar de overheid speelt wel een rol. Door mecenassen van fiscale voorwaarden te voorzien en doordat deze mecenassen hun geld naar eigen inzichten mogen verdelen over de kunsten, wordt het cultuurbeleid overgedragen naar deze mecenassen. Voor de kunsten is het onmogelijk om te overleven via de vrije markt economie. Gezelschappen doen daardoor dus een bijkomend beroep op mecenassen of overheidsfinanciering.56 Volgens Klamer is het zo dat de Europeanen zich meer betrokken voelen bij kunst in vergelijking met de Amerikanen. Maar desondanks is het zo dat de Amerikanen meer geneigd zijn om te investeren in kunst dan de Europeanen, dit mede dankzij hun belastingstelsel. Nochtans liggen de belastingsschijven met bijhorende percentages in Europa een stuk hoger dan in Amerika, waardoor men juist zou kunnen denken dat de Europeanen meer zouden financieren in kunst. 57 3.2 Nederland

Via de cultuursubsidies in Nederland wil men de productie en distributie van kunst ondersteunen. In Nederland komen er veel meer vormen van indirecte subsidies voor dan rechtstreekse steun aan consumenten. Deze vormen van indirecte subsidies kenmerken zich door kortingsregelingen en verlaagde toegangsprijzen. Kenmerkend in Nederland is het feit

54

NN. De financiering van de podiumkunsten in de Verenigde staten, in Ons erfdeel, 1999, jg. 42, p. 297. [online] http://www.dbnl.org/tekst/_ons003199901_01/_ons003199901_01_0065.php 55 NN. De financiering van de podiumkunsten in de Verenigde staten, in Ons erfdeel, 1999, jg. 42, p. 299. [online] http://www.dbnl.org/tekst/_ons003199901_01/_ons003199901_01_0065.php 56 IBIDEM 57 KLAMER (A.). The value of culture: on the relationship between economics and arts. Amsterdam, university Press, 1996, p. 85.

24

dat de overheid zich op een afstand houdt, waardoor zij zich niet direct gaat inmengen in het culturele leven. De overheid gaat dus subsidies verstrekken aan fondsen of instellingen.58 Zoals reeds hierboven werd vermeld, is er in de meeste landen een fiscaal systeem waarbij men via donaties fiscale voordelen kan bekomen. Dit is ook het geval in Nederland sinds 1917. Via een belastingswet kan men de gift, door een particulier aan een culturele instelling, van zijn inkomen aftrekken onder voorwaarden. Op deze manier kan men het doneren van geld of goederen stimuleren. Tegelijk wordt de particulier geholpen door de overheid door een substantieel belastingsvoordeel te verkrijgen. Enkel wanneer de culturele instelling geregistreerd staat als een ‘algemeen nut beogende instelling’, komt men hiervoor in aanmerking.59 Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen: -

De periodieke gift o Via de inkomstenbelasting is de periodieke gift volledig aftrekbaar. Uiteraard zijn hier enkele voorwaarden aan verbonden. In de notariële akte van schenking moet vastgelegd worden dat men minstens 5 opeenvolgende jaren en minimaal 1 keer per jaar een vast bedrag doneert aan een culturele instelling. Deze giften eindigen bij overlijden.

-

Andere giften o Wanneer men de giften niet heeft vastgelegd in een notariële akte, dan spreekt men over ‘andere giften’. Dit kunnen ook giften in natura zijn. Het gaat hier dan bijvoorbeeld om een al dan niet jaarlijkse gift ter gelegenheid van een speciale activiteit of als vriendendienst. Maar deze ‘andere giften’ zijn niet volledig aftrekbaar via de inkomstenbelasting. Men dient wel een schriftelijk bewijs te kunnen voorleggen van deze giften.60

3.3 Italië

Ook in Italië is er een ontwikkelde mecenascultuur. Hier is er ook sprake van fiscale voordelen voor giften voor de publieke zaak. Deze giften kunnen worden afgetrokken tot maximum 2 % van het totaal belastbaar inkomen. Wanneer de gift gaat naar organisaties die

58

VAN DER HOEVEN (Quirine). De grens als spiegel: een vergelijking van het cultuurbestel in Nederland en Vlaanderen. Den Haag, Sociaal en cultureel planbureau, 2005, p. 49-52. 59 HEMELS (S.). Belastingwet stimuleert de kunst. In Boekman: tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid, 2008, jg. 20, nr. 76, p. 41. 60 HEMELS (S.). Belastingwet stimuleert de kunst. In Boekman: tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid, 2008, jg. 20, nr. 76, p. 42-43.

25

een studie, onderzoek, het behoud of herstel van een deel van het cultureel erfgoed, tentoonstellingen met cultureel of wetenschappelijk belang ondersteunen, dan geldt er een uitzondering waarbij de limiet van 2% overschreden mag worden. Wanneer men schenkingen doet aan een vrijwilligersorganisatie, dan is dit helemaal niet fiscaal aftrekbaar.61 Zoals in sommige andere landen kent Italië een deel van de loterij inkomsten toe aan kunst en cultuurorganisaties. In andere landen is dat meestal een bepaald percentage van die opbrengst waardoor deze subsidies van jaar tot jaar kunnen verschillen onder invloed van al dan niet meer loterij inkomsten.62 3.4 Gevalstudies 3.4.1 Voordekunst

www.Voordekunst.nl 3.4.1.1 Algemene gegevens

Op de Nederlandse website ‘Voordekunst’ kunnen kunstenaars, zowel professionelen als amateurs, terecht om op te zoek te gaan naar aanvullende financiering door particulieren en bedrijven voor toekomstige kunstprojecten. Hiervoor wordt ook wel de term ‘crowdfunding’ gebruikt. Op ‘Voordekunst’ staan er tal van kunstprojecten geordend per thema. Voordekunst bepaalt op voorhand of een bijdrage wel noodzakelijk is, alsook wordt bepaald op welke manier de financiering dient gerealiseerd te worden. 3.4.1.2 Doelstelling “Voordekunst is transparant en democratisch, het stimuleert ondernemerschap en versterkt

het draagvlak voor de kunstsector.”63 3.4.1.3 Methode

Als bezoeker van de website kan men dus kiezen voor welk project men wil investeren. Men kan kiezen hoeveel men doneert en deze donatie komt dan op een afzonderlijke rekening terecht. Pas nadat het bepaalde kunstproject 100% van het doelbedrag heeft bereikt binnen een bepaalde termijn, wordt het geld overgemaakt aan de begunstigde. Indien een kunstproject zijn volledige 100% niet bereikt, maar wel minstens 80%, dan wordt er een 61

KLAMER (A.) & MIGNOSA (A.) & PETROVA (L.). Financing the arts en culture in the european Union. Brussels, European Parlement, 2006, p. 114. 62

KLAMER (A.) & MIGNOSA (A.) & PETROVA (L.). Financing the arts en culture in the european Union. Brussels, European Parlement, 2006, p. 114.

63 VOORDEKUNST. Hoe het werkt. Voor de kunst, Nederland, 2012. [online] http://www.voordekunst.nl/hoehet-werkt

26

aangepast plan gestuurd naar de donateurs. Wanneer een project minder dan 80% van het doelbedrag bereikt, dan zal het project niet gerealiseerd worden met bijdragen via Voordekunst. Indien men al gestort had, krijgt men de kans om het geld in een ander project te

investeren

of

om

het

bedrag

teruggestort

te

krijgen.

Sinds september 2011 trad er bij Voordekunst een verdienmodel in werking. Dit wil zeggen dat 5% van een succesvol (=100% doelbedrag bereikt) gefinancierde project terugvloeit naar Voordekunst.64 3.4.1.4 Financiering

In de periode september 2010 tot oktober 2011 waren er 2446 particuliere donaties en 143 donaties van organisaties. Er werd in deze periode € 445.747,50 bijeengehaald, waarvan € 418,65 de gemiddelde donatie was. In grafiek 1 zien we een stijgende lijn van het aantal donaties. Vooral in de zomermaanden valt op te merken dat er heel wat donaties van particuliere donateurs waren. Mede doordat er in de zomermaanden meer projecten zijn, alsook door de media-aandacht voor Voordekunst en crowdfunding, kan dit verklaard worden.65 In grafiek 2 valt op te merken dat er in 2010 veel meer donaties kwamen van organisaties, maar inmiddels zijn er al heel wat meer donaties van particulieren. Ook bij het aantal donateurs valt er een stijging op te merken. (grafiek 3) Aangezien de stichting Voordekunst over een ANBI (= Algemeen nut Beogende Instelling) status beschikt, krijgen donateurs fiscale voordelen. Dit wil zeggen dat giften die via de stichting Voordekunst worden gedaan, kunnen afgetrokken worden van de belastingen en dit geldt zowel voor bedrijven als voor particulieren. Uiteraard is dit voor de donateurs interessant, aangezien de gift op deze manier veel minder kost.66 3.4.1.5 Relevantie

Via deze website is Nederland goed op weg om zowel particuliere donateurs, als bedrijven warm te maken om te investeren. Het zou zeer interessant zijn om dit soort van website ook te integreren in België. Via de nodige media-aandacht zou het dan geïnteresseerden moeten

64 VOORDEKUNST. Faq. Voor de kunst, Nederland, 2012. [online] http://www.voordekunst.nl/faq 65 VOORDEKUNST. Cijfers. Voor de kunst, Nederland, 2012. [online] http://voordekunst.wordpress.com/2011/11/21/cijfers-voordekunst/ 66 VOORDEKUNST. Fiscale voordelen, anbi. Voor de kunst, Nederland, 2012. [online] http://www.voordekunst.nl/anbi

27

lokken. Door de goede onderverdeling kan men als bezoeker of bedrijf zelf kiezen in welk evenement men wil financieren en hoeveel. 3.4.1.6 Variante

www.kickstarter.com(USA) Kickstarter volgt hetzelfde principe als de Nederlandse website ‘Voordekunst’. In feite werd kickstarter als 1e geïntroduceerd. Ook hier staan heel wat kunstenfestivals op de website waarbij het de bedoeling is dat deze worden gefinancierd via donaties van particulieren en of bedrijven. De doelstelling en methode van kickstarter loopt grotendeels hetzelfde als deze van ‘Voordekunst’. Het grootste verschil is dat de donateurs van kickstarter een bepaalde beloning ontvangen naargelang het bedrag dat ze hebben gegeven aan een bepaald project. Uit de statistieken van kickstarter blijkt dat kunst de vierde meest succesvolle categorie is. Dit wil zeggen dat kunst het helemaal niet slecht doet op gebied van financiering via donaties. In twee jaar tijd ging er maar liefst 2.500.000 dollar naar kunstprojecten via donateurs.67 (grafiek4) 3.4.2 Crania Anatomica Filigre: me to you 3.4.2.1 Algemene gegevens

Het gaat hier om een sculpturen project in Chicago van de beeldhouwer Joshua Parker. 3.4.2.2 Doelstelling

Joshua Parker wilt met zijn project, waarbij hij gebruik maakt van 3D printing technologieën en sculpturale software, op een creatieve en alternatieve manier een zo groot mogelijk publiek bereiken.68 3.4.2.3 Financiering

Dit project werd gelanceerd op de website kickstarter.com (zie 3.4.1.6). Het project had op voorhand een bepaald doelbedrag vooropgesteld. Voor de kunstenaar was het de bedoeling dat hij minimum 500 dollar zou ontvangen via donaties van particulieren en of bedrijven. Zo niet, dan zou het geld teruggestort worden naar de verschillende donateurs. Het gaat hem hier dus echt om een ‘alles of niets’ situatie. 8 uur nadat het project geplaatst werd op de website, werd het doelbedrag al bereikt. Het uiteindelijke bedrag dat het project ontvangen heeft, bedroeg 77.271 dollar, afkomstig van 955 donateurs. Als beloning kregen de donateurs, 67 KICKSTARTER. Successful projects. Kickstarter, 2012. [online] http://www.kickstarter.com/blog/10000successful-projects 68 KICKSTARTER. Crania anatomica filigree. Kickstarter, 2012. [online] http://www.kickstarter.com/projects/search?utf8=&term=Crania+Anatomica+Filigre%3A+me+to+you

28

naargelang het bedrag dat ze gestort hadden, een (geanimeerde) wallpaper of een t-shirt met een afbeelding van een sculptuur erop,…. 69 3.4.2.4 Relevantie

Aan de hand van dit voorbeeld wordt het duidelijk dat Amerikanen veel interesse betonen voor het financieren van kunstprojecten. Uiteraard zijn er ook projecten die het doelbedrag niet bereiken in de gewenste tijd, maar deze projecten zijn in een grote minderheid. Een reden van dit grote succes kan men misschien wijten aan het feit dat donateurs een bepaalde beloning ontvangen. Maar dit kan uiteraard niet de enige reden zijn waarom dit zo een groot succes kent. De interesse in kunst is ook van groot belang en deze interesse kan misschien aangewakkerd worden via de media. 3.4.3 Het Deutsches Museum in Munchen 3.4.3.1 Algemene gegevens

Het Deutsches Museum is het grootste wetenschappelijke museum van de hele wereld, alsook één van de meeste bezochte. Dit museum steunt heel erg veel op vrijwilligers, dit onder meer om het tekort aan personeel en financiële middelen op te vangen. In het jaar 2006 kende het museum 141 vrijwilligers, waarvan de meesten een wetenschappelijke achtergrond hadden. Elk jaar is er een daling te merken van het aantal vrijwilligers met 5%. Daarom is het noodzakelijk om steeds nieuwe vrijwilligers aan te trekken. In Duitsland zijn particuliere, kleine musea altijd afhankelijk geweest van vrijwilligers. Het vrijwilligerswerk in grotere musea is een recenter fenomeen. Sinds de jaren ’90 worden musea geconfronteerd met bezuinigingen, dit bracht een stijging van de interesse in vrijwilligerswerk met zich mee.70 3.4.3.2 Methode

Vrijwilligers dienen minstens 44 dagen per jaar aanwezig te zijn. Zij krijgen een verzekering die dezelfde is als deze van de vaste medewerkers. De vrijwilligers krijgen als return 16 euro per dag. De vrijwilligerscoördinator is verantwoordelijk voor de taken van de vrijwilligers. De principes van hoeveelheid en routines zijn zeer belangrijk. “Hoe groter het aantal vrijwilligers en hoe langer hun aanwezigheid, des te meer zijn de vrijwilligers rendabel.”71 Het is belangrijk om aan te tonen dat ze in het Deutsches Museum vrijwilligers gaan

69 70

IBIDEM

DA MILANO (C.). Volunteering in Spain. In: Volunteering in Museums and Cultural Heritage: A European Overview.2008, p. 84. 71 DA MILANO (C.). Volunteering in Spain. In: Volunteering in Museums and Cultural Heritage: A European Overview.2008, p. 85.

29

integreren. Het is zeker niet de bedoeling om de professionals te vervangen. Er wordt dus op voorhand goed bepaald welke taken een vrijwilliger wel of niet kan doen.72 De aanwerving van de vrijwilligers gebeurt via een algemene oproep. Nadien vindt er een gesprek plaatst om daarna te bepalen wie al dan niet geselecteerd wordt. De snelheid van deze selectie is van cruciaal belang, aangezien anders mensen zouden afhaken en dus niet meer bereikbaar zouden zijn.73 Zoals reeds vermeld, krijgen de vrijwilligers een onkostenvergoeding van 16 euro per dag. Meer er zijn nog een aantal voordelen verbonden bij het vrijwilligerswerk. Zo kunnen de vrijwilligers met hun familie gratis het museum bekijken of ze krijgen een aantal geschenken van het museum.74 3.4.4 Lessen uit de praktijk

Het valt op te merken dat er in de besproken landen een gunstig fiscaal klimaat bestaat. Op dat vlak is er al een heel verschil te merken met Vlaanderen, aangezien wij hierover momenteel nog niet beschikken voor de beeldende kunstensector.

Door deze fiscale

voordelen wordt het publiek nochtans gestimuleerd om te financieren. Uit

de verschillende

casestudies

blijkt

ook dat

het

mogelijk

is

om

via de

crowdfundingplatforms grote bedragen te verzamelen voor projecten van beeldende kunsten. We kunnen opmerken dat er verschillende returns worden gegeven op deze platforms. In sommige gevallen is er geen return, terwijl er in andere gevallen wel een financiële return tegenover staat. Dit moet dus zeker en vast duidelijk vermeld worden op de platforms, zodat er geen verwarring ontstaat bij het publiek. Ook het inzetten van vrijwilligers is bijzonder interessant, aangezien via vrijwilligers bespaard kan worden op personeelsmiddelen.

5 Besluit We kunnen besluiten dat er tal van financieringsmogelijkheden zijn. Toch wordt er in Vlaanderen in grote mate gerekend op overheidssubsidies. Deze staan echter onder zware druk gezien de enorme besparingen van onze huidige regering. Dit betekent dat er in de toekomst nog meer gerekend zal moeten worden op alternatieve financieringsvormen. Als we het dan specifiek hebben over de non-profit private sector, dan stelt zicht de vraag in hoeverre er hiervan gebruik gemaakt wordt in Vlaanderen. De oorzaken voor het weinig inzetten van 72

IBIDEM IBIDEM 74 IBIDEM 73

30

non-profit middelen, kunnen dan zijn dat mensen veel te weinig worden ingelicht over de verschillende mogelijkheden die er zijn. Uiteraard is er ook de reden, wat ook werd aangehaald hierboven, dat we in Vlaanderen niet over een specifiek fiscaal systeem beschikken, dat kan zorgen dat Vlaamse particulieren van fiscale voordelen kunnen genieten. Dit zou dan in een verder onderzoek moeten onderzocht worden. Aangezien er wel fiscale voordelen bestaan in andere landen, zou dat in Vlaanderen ook het geval moeten zijn. De vraag blijft zich stellen waarom dit nog steeds niet het geval is.

31

Hoofdstuk 2: Empirisch onderzoek Deel 1: Onderzoeksontwerp 1. Onderzoeksvragen

De culturele sector in Vlaanderen krijgt heel wat steun via overheidssubsidies. Het grote nadeel is natuurlijk dat, wanneer deze steun dreigt weg te vallen, de kunstsector meteen een groot gedeelte van zijn financiële middelen verliest. Toch blijkt dat er heel wat alternatieve financiële mogelijkheden zijn om kunst te financieren. Aan de hand van een beperkt aantal case studies bleek duidelijk dat er in het buitenland wel degelijk gebruik gemaakt wordt van alternatieve financieringsvormen. Dus kan men zich de vraag stellen of dit in Vlaanderen ook het geval is en of er dus geïnvesteerd wordt in kunstprojecten door middel van deze non-profit financieringsvormen. Dit leidt dan meteen naar de verschillende onderzoeksvragen die ik probeer te beantwoorden in dit empirisch gedeelte. Concreet wens ik volgende vragen te beantwoorden: 

Wordt er in Vlaanderen gebruik gemaakt van private middelen?



In welke mate wordt er in Vlaanderen gebruik gemaakt van de verschillende nonprofit ondersteuningsmiddelen? Hoe komt dit?



Hoe kunnen particulieren en of bedrijven gestimuleerd worden om te investeren in bepaalde kunstenfestivals of tijdelijke tentoonstellingen van beeldende kunst?



Wat is de haalbaarheid van private non-profit financiering in Vlaanderen voor de beeldende kunstenfestivals/kunstencentra/tijdelijke tentoonstellingen?



Op welke manier kunnen particulieren of bedrijven gestimuleerd worden om te investeren

in

kunstenfestivals

of

tijdelijke

tentoonstellingen

via

donaties,

vrijwilligerswerk, steun in natura of sponsoring? 

Hoe kunnen de culturele instellingen erkentelijkheid tonen t.a.v. gulle private actoren?

2. Methodologie

Om deze onderzoeksvragen zo goed mogelijk te beantwoorden en vooral om zoveel mogelijk data te genereren, wil ik gebruik maken van interviews. En dan nog specifieker, expertinterviews omdat deze methode wellicht de beste is om specifieke informatie te verzamelen over dit onderwerp. Bij deze vorm van interviews worden invloedrijke, vooraanstaande en goed geïnformeerde personen van een organisatie betrokken. Vanwege hun deskundigheid op specifieke gebieden zijn zij van belang voor het onderzoek. Vaak kunnen zij een totaalbeeld schetsen van de organisatie. In dit geval zijn ze goed op de hoogte van de 32

financiële structuur van hun organisatie of weten ze heel wat over het Vlaamse cultuurbeleid.75 Via deze interviews is het mogelijk om via open vragen de ondervraagden aan te sporen zo uitgebreid mogelijk te antwoorden. Bij een complexe materie, waarnaar er slechts enkele onderzoeken zijn verricht, is het mogelijk om via een open interview nieuwe en ongekende inzichten bloot te leggen. Respondenten die tot de experts behoren zijn meer ontvankelijk voor een bevraging met open vragen.76 Er zijn zowel voor- als nadelen verbonden aan interviews. Één van de voordelen is dat men via interviews een bepaalde diepgang verkrijgt in het onderzoek dit mede door het feit dat er gepeild wordt naar meningen en attitudes. Vervolgens is het ook zo dat onderzoekers in staat zijn om meteen in te spelen op wat zich in de onderzoekssituatie voordoet. Een volgend voordeel verbonden aan interviews is dat wanneer het interview goed werd afgenomen, het interview een hoge score krijgt op validiteit. Mensen gaan zich vereerd voelen wanneer ze gevraagd worden voor een interview. Zij zullen dus niet vaak weigeren. Ten slotte is er nog een laatste voordeel dat ik hier wens te vermelden. Wanneer men een goed interview afneemt, dan kan dat heel wat bijkomende effecten teweeg brengen, in die zin dat mensen een zekere bewustwording ervaren door het feit dat ze zich realiseren hoe ze over bepaalde dingen gaan denken.77 Tal van andere voordelen zijn ook verbonden aan expertinterviews. Zo krijgt men een snelle toegang tot een nieuwe of onbekende velden. Experts hebben meestal een hoog inzicht in geaggregeerde en/of specifieke kennis. Men kan ook stellen dat zij een soort van netwerkpersoon zijn, waardoor de geïnterviewde mij gemakkelijk kan leiden tot andere interviews. Tenslotte zijn experts vaak gemotiveerde personen die bereid zijn tot samenwerking en uitwisseling.78 Langs de andere kant zijn er ook een aantal nadelen verbonden aan interviews. Eerst en vooral kost het heel wat tijd om zowel mensen te vinden die bereid zijn om deel te nemen, als het uittypen en analyseren van de interviews. Daarenboven wordt het interview aanzien als een lage vorm van onderzoeksmethode. Door het feit dat er maar een beperkt aantal mensen wordt 75

REULINK (N.), LINDEMAN (L.). Kwalitatief onderzoek. 2005, p. 14. VAN HOUTTE (J.). Belangenconflicten in (middel)grote advocatenkantoren. Mechelen, Kluwer, 2007, p. 23. 77 DE LANGE (R.) & SCHUMAN (H.) & MONTESANO MONTESSORI (N.). Praktijkgericht onderzoek voor reflectieve professionals. Antwerpen, Garant, 2011, p. 174. 78 BOGNER, LITTIG, MENZ. Interviewing experts. Pallgrave Macmillan, 2009, p. 281. 76

33

geïnterviewd alsook door de contextgebonden interviews, is herhaling van dezelfde onderzoeksresultaten bijna uitgesloten. Soms kan het zijn dat mensen zich oncomfortabel voelen wanneer ze worden geïnterviewd, dit kan dan zorgen voor een verstorend intervieweffect. Als laatste nadeel verbonden aan interview is het mogelijk dat er een bepaalde kleuring optreedt. Dit kan het gevolg zijn doordat er maar een bepaalde groep, met een bepaalde visie, wenste deel te nemen aan het interview.79 Tijdens mijn interviews heb ik gebruik gemaakt van een semi-gestructureerde vragenlijst. Hiervoor heb ik bewust gekozen, zodat ik toch een bepaalde structuur kon leggen in de interviews. Tevens was het hierdoor relatief eenvoudiger om de verschillende interviews te analyseren. Langs de andere kant koos ik ook voor de semi-gestructureerde vragenlijst, opdat de verschillende experts toch nog een zekere ruimte kregen om uit te wijden naar andere onderwerpen waarvan ik initieel niet de intentie had om ernaar te vragen. Ik heb bewust de keuze gemaakt om twee groepen van experts te interviewen. Langs de ene kant leek het mij interessant om beleidsmensen die te maken hebben met kunst en cultuur te interviewen. Dit vooral om te ervaren hoe zij het zien om Vlaamse particulieren of bedrijven (nog meer) te stimuleren om te investeren. Mijn aandacht ging dan voornamelijk uit naar Vlaams minister van cultuur Joke Schauvliege. Nadat ik haar gecontacteerd had met de vraag of zij geïnteresseerd was om mee te werken aan mijn onderzoek via een expertinterview, kreeg ik als respons dat zij bereid was mee te werken, maar dat zij van plan was de vragenlijst schriftelijk in te vullen, mits zij over heel weinig tijd beschikt. Uiteraard ben ik hierop ingegaan, ook al wist ik dat schriftelijke antwoorden op mijn vragenlijst helemaal andere reacties en antwoorden zouden teweegbrengen in tegenstelling tot een mondeling interview. Vervolgens heb ik ook het instituut voor beeldende, audiovisuele en mediakunst (BAM), Cultuurinvest en Dirk De Corte gecontacteerd. Zij waren meteen bereid om mee te werken. Ik heb voor deze instellingen en personen gekozen omdat zij een bepaalde en vooral tegenstrijdige visie hebben op zowel het kunstendecreet en het beeldende kunstenbeleid. Anderzijds was het de bedoeling experts uit beeldende kunstensector zelf te interviewen. Ook hier heb ik een bepaalde onderverdeling gemaakt. Zo heb ik geprobeerd zowel mensen van de kunstenfestivals, musea met tijdelijke tentoonstellingen en kunstencentra te interviewen. Op deze manier wou ik te weten komen op welke manier zij hun tentoonstellingen financieren en op welke manier ze particulieren en of bedrijven gaan aantrekken en overtuigen om te 79

IDEM, p. 175.

34

investeren in hun project. De vraag is ook hoe zij de toekomst zien evolueren en of deze toekomst kan werken enkel op basis van non-profit financieringsvormen. Ten slotte wou ik deze mensen vragen op welke manier zij aanpassingen zouden doorvoeren aan het cultuurbeleid. Eventuele nieuwe ideeën zouden interessant zijn om voor te leggen aan bepaalde beleidsmensen. In de tabel hieronder krijgt u een overzicht van de interviews per domein. In de linker kolom wordt vermeld welke organisatie/ instelling werd geïnterviewd, terwijl in de middelste kolom wordt weergegeven over welke persoon van de instelling het gaat. In de laatste kolom wordt weergegeven om welke reden ik de bepaalde instellingen/ personen heb gekozen om mee te werken aan mijn onderzoek. Cultuurinvest

Piet Callens

Investeringsfonds voor o.a. beeldende kunst

Instituut

voor

beeldende, Sam Eggermont

Een bepaalde visie op het

audiovisuele en mediakunst

beleid

(BAM) Superbodies Stedelijk

Sofie Gielis museum

Kunstenfestival

voor Jan Meeus

Museum

actuele kunst (SMAK Gent) STAM Gent

met

tijdelijke

tentoonstellingen Bart Medaer

Museum

(valt

onder

erfgoeddecreet) Dirk De Corte

Gastprofessor

aan

departement van

management beleid

de

Antwerpen

het Een bepaalde visie op het

universiteit en

voormalig

zakelijk directeur van NT Gent Z33

Jan Bloemen

Kunstencentrum

Manifesta

Ann Van Der Heyden

Kunstenfestival

VZW Kunst

Lily Soenen en Jan Moeyaert

Kunstencentrum

STUK

Pieter-Paul Mortier

Kunstencentrum

Vlaams minister van cultuur

Joke Schauvliege

Maakt het beleid

35

Tenslotte maakte ik de keuze om van mijn bekomen resultaten een SWOT- analyse te maken. Op deze manier kan op schematische wijze een voorstelling worden gemaakt van de sterktes, zwaktes,

mogelijkheden

en

bedreigingen

van

de

voorgestelde

alternatieve

financieringsvormen. Via de SWOT- analyse kan er een basis gevormd worden voor de besluitvorming en probleemoplossing. Toch dient er te worden opgelet om de zaken niet te gesimplificeerd voor te stellen, zodat er geen misleiding kan optreden.80 Via de SWOT- analyse wil ik uiteindelijk mijn verschillende aanbevelingen geven aan zowel de beleidsmensen zelf als aan de kunstenfestivals, kunstencentra of musea met tijdelijke tentoonstellingen.

80

MULLINS (L. J.). Management van gedrag: individu, team en organisatie. Amsterdam, pearson education Benelux, 2007, p. 334.

36

Deel 2: Analyse van de resultaten Beeldende kunsten bevatten zowel de oude en de moderne beeldende kunsten als de hedendaagse of actuele beeldende kunsten. Het veld van de beeldende kunst is zeer groot. Het kan zowel gaan over beeldende kunst in musea en beeldende kunstencentra; dit zijn dan zowel publieke actoren, als de private actoren zoals galerieën, veilinghuizen, verzamelaars. Als het gaat om de publieke actoren voor de beeldende kunst, vallen die onder de bevoegdheid van de Vlaams minister van Cultuur, Jeugd en Sport.81 1 Kunstendecreet

In de voorbije decennia heeft de rol van de overheid een sterke verandering meegemaakt in Vlaanderen. In de jaren ’60 werden er lukraak subsidies uitgedeeld vanwege de overheid, waarbij zelfs diegene die gesubsidieerd werd amper gecontroleerd werd. Vanaf de jaren ’70 kwamen er dan meer regels. Op dat moment nam ook de bureaucratisering toe. In de jaren ’90 werden er bepaalde kunsttakken enorm gefinancierd, terwijl andere kunsttakken echt verwaarloosd werden. Het gevolg was dat men enerzijds te kampen had met een tekort in het ene genre en anderzijds een overaanbod kende in het andere genre. Sinds de komst van het nieuwe kunstendecreet wordt er gewerkt met gespecialiseerde beoordelingscommissies die de inhoud van projecten bestuderen. Uiteraard beslissen zij hier niet alleen over, zij worden gesteund door het zakelijke advies van de administratie. Tenslotte ligt dan de uiteindelijke beslissing bij het kabinet van de minister van cultuur.82 Door middel van het kunstendecreet krijgen organisaties, die rond hedendaagse beeldende kunst werken, de kans om hun werking te professionaliseren. De Vlaamse overheid heeft de laatste jaren een forse financiële inhaalbeweging in gang gezet voor de ondersteuning van de beeldende kunstensector. Tijdens de periode 2010-2012 kregen 21 organisaties in de beeldende kunstensector een meerjarige werkingssubsidie. Daarvan werden er vijf erkend als beeldend kunstencentrum, één als festival, twaalf als beeldende kunstorganisatie en de overige drie als werkplaats. Het totaalbedrag dat zij ontvingen in 2010 bedroeg 4.596.229,15 euro. Indien men een vergelijking wenst te maken met het laatste jaar voor het kunstendecreet in

81

DECRAENE (M.) & LAERMANS (R.) & GIELEN (P.) & VANDER STICHELE (A.). De deelname aan de beeldende kunsten. In: LAERMANS (R.). Cultuurkijker: cultuurparticipatie in meervoud. Antwerpen, De Boeck, 2007, p 116. 82

RUYTERS (M.). Kunstenaars en ondernemers: een nieuwe relatie. Lannoo Campus, Heverlee-Leuven, 2007, p. 27.

37

werking trad, dan blijkt dat in 2005 het totaalbedrag voor de ondersteuning van jaarwerkingen 1.823.000 euro bedroeg.83 Organisaties hebben de keuze tussen twee soorten van subsidies. Enerzijds is er de projectmatige subsidiëring en anderzijds is er de subsidie voor het geheel van hun werking, dit zijn dan twee- of vierjarige financieringsbudgetten. Deze laatste dragen bij aan de basis-, personeels- en werkingskosten van de organisaties.84 Volgens Vlaams minister van cultuur Joke Schauvliege werkt het kunstendecreet bewust sectoroverschrijdend, maar de concrete uitwerking van het decreet heeft dit nog niet ten volle gerealiseerd. Na de lopende meerjarige ronde zal een grondige evaluatie volgen waarbij zowel het sectoroverschrijdende als het sectorspecifieke aspect onder de loep zal worden genomen. In deze evaluatie zal ook verwerkt worden dat het kunstendecreet meespeelt in een aantal verschuivingen die bij de opmaak van het decreet niet voorzien waren. Alle ondervraagden zijn tevreden met wat het kunstendecreet allemaal heeft mogelijk gemaakt. Zonder het kunstendecreet zouden ze nooit hun organisaties hebben kunnen opzetten. Jan Bloemen van Z33, een provinciaal kunstencentrum van de provincie Limburg, vindt het enerzijds een meerwaarde dat het kunstendecreet de professionalisering nastreeft. Anderzijds is hij blij met het feit dat het kunstendecreet organisaties ondersteunt die duidelijk bovenlokaal werken. Hiermee bedoelt hij organisaties die ook versterkend zijn op nationaal niveau en dus niet enkel op regionaal of lokaal niveau. Z33 mikt dan ook duidelijk op de structurele subsidie, om toch als een bovenlokale werking te kunnen blijven functioneren. Volgens hem zou Z33 in een heel andere perceptie naar een regionale speler dreigen te vervallen, indien de subsidies die ze nu ontvangen zouden wegvallen. Hij streeft ernaar dat het kunstendecreet de structurele instellingen moet blijven ondersteunen, dit in tegenstelling tot Jan Moeyaert van VZW Kunst. Naar diens mening draaien nu heel wat organisaties op structurele subsidies, wanneer deze dan keer op keer in vraag gesteld worden, dan kan men evengoed op de projectsubsidies blijven functioneren, aangezien deze ook onzeker zijn. Jan Moeyaert is er dan ook van overtuigd dat er in dat kader meer aan lange termijn politiek moet

83

KUNSTEN EN ERFGOED. Jaarverslag 2010. Vlaamse overheid, brussel, 2010. [online] http://www.kunstenenerfgoedjaarverslag.be/jaarverslag-2010/2-kunsten/29-beeldende-kunst 84 IBIDEM

38

gedaan worden. Zodat je, eenmaal je in het kunstendecreet zit, je er niet meer met bepaalde periodes uit kan vallen , tenzij het uiteraard gaat om zwaarwichtige redenen. 1.1 Beoordelingscommissie

Jan Moeyaert twijfelt ook aan de samenstelling van de beoordelingscommissie. Deze zou naar zijn mening op een andere manier moeten worden samengesteld. Volgens hem worden eerst de eigen belangen binnen de sector nagestreefd en nadien pas de algemene belangen. “Als je als organisatie niet in een verstedelijkt gebied zit, maar eerder in een afgelegen gebied, dan val je sneller uit de boot als je niet in het netwerk zit van de verstedelijking.”, aldus Jan Moeyaert. Volgens hem zit daar het gevaar van de beoordeling. Ook Sofie Gielis van het kunstenfestival Superbodies in Hasselt, deelt deze mening. Zij zit momenteel in een iets moeilijkere situatie wat betreft de subsidies van het kunstendecreet. Ze kreeg namelijk een negatief preadvies en ook al had ze deze situatie zien aankomen, toch vindt ze het zeer jammer dat er daardoor naar een soort van basiswerking moet gegaan worden. Volgens Sam Eggermont van het BAM zijn er zowel voordelen als nadelen verbonden aan de beoordelingscommissies. Zo vindt hij dat procedures van aanvragen zeer lang duren. Eerst moet de beoordelingscommissie beslissen over de adviezen, vervolgens moeten deze naar het Vlaamse parlement en naar de minister. Langs de andere kant gebeurt er op die manier een maatschappelijke verantwoording. Het wordt naar het Vlaams parlement gestuurd, waardoor het politiek verankerd wordt. Dit heeft volgens hem ook zijn voordelen. Volgens Sam Eggermont, is het Vlaamse systeem veel opener, waardoor de politiek het moeilijker kan ‘neerschieten’, zoals bijvoorbeeld in Nederland wel is gebeurd. Hier is ook Pieter-Paul Mortier van STUK het over eens. Hij vindt het goed dat de sector spreekt, maar het is ook heel goed dat er vanuit de politiek een engagement spreekt over kunst en cultuur in de maatschappij. Volgens hem is er wel nog een spanning tussen de politieke beslissingen en de beslissingen van de sector. 1.2 Belang subsidies

Volgens Sam Eggermont zijn subsidies noodzakelijk voor zaken die anders geen overlevingskansen hebben in de markt. Subsidies bieden een tegengewicht voor het marktmechanisme, want anders is er geen plaats voor onderzoek, experiment of artistiek werk dat niet verkoopbaar is in de markt. Zonder subsidies gaat er veel ‘dood’ en is er geen betekenis meer. Langs de andere kant is hij van mening dat teveel subsidies ook niet goed zijn, aangezien er een zeker evenwicht dient te zijn. Ook Dirk De Corte ziet voordelen in het geven van subsidies. De overheid kan een bepaalde controle uitoefenen op de kwaliteit. Het 39

nadeel is dan weer dat het voorbij gaat aan de neoliberale gedachte, het zelfbeschikkingsrecht van de mensen, dat wil zeggen dat mensen zouden moeten doen met hun geld wat ze zelf wensen te doen. Een ander nadeel is dat men door de subsidies een zeer geëgaliseerd landschap krijgt, aangezien heel wat instellingen beperkt worden in hun groei doordat ze zo afhankelijk zijn van subsidies. Het blijkt dat alle respondenten van oordeel zijn dat subsidies levensnoodzakelijk zijn. Zonder subsidies zouden al de instellingen de boeken moeten sluiten. Sofie Gielis van het kunstenfestival "Superbodies" beweert dat er nooit een even hoog niveau kan bereikt worden zonder subsidies. Het kunstenfestival zou dan op een veel kleinere schaal moeten georganiseerd worden, waardoor de publieksbereiking dan ook weer minder wordt. Volgens haar zou een mini-editie van het festival geen slimme zet zijn, aangezien ze net willen groeien. Het is net de bedoeling dat het festival groter wordt en dat er meer mensen bereikt kunnen worden. Dit kan enkel als er genoeg budget voor is. Ook Jan Meeus van SMAK Gent beweert dat zonder subsidies het onmogelijk is om te overleven.

Niet alleen wordt er

dan spijtig genoeg teruggegaan op een zeer zwakke basiswerking, maar daardoor dalen uiteraard ook de ticketinkomsten. Ann Van Der Heyden van Manifesta, de biënnale die voor het eerst in Limburg plaatsvindt, vindt subsidies ook belangrijk en noodzakelijk,

maar

volgens haar is de erkenning die men van Vlaanderen krijgt minstens even belangrijk. Jan Bloemen van Z33 hoopt dat hij toch de middelen zal ontvangen, die hem beloofd werden door minister van cultuur Joke Schauvliege. Cultuur is volgens hem essentieel voor een welvarend land. De mate van welvaart van een land, wordt afgemeten aan de manier hoe met cultuur en cultuurparticipatie wordt omgegaan. Voor Jan Bloemen is cultuur essentieel voor een samenleving en mag men daar zeker niet in snoeien. Bij alle ondervraagde correspondenten bestaan de hoofdwerkingsmiddelen van hun museum, kunstencentra of kunstenfestival uit subsidies, al dan niet van de Vlaamse gemeenschap of van hun provincie en of stad. Bij Manifesta is het zo dat de regio die Manifesta wil binnenhalen, ook een bepaalde financiële draagkracht moet bieden. In hun geval komt hun basisbudget van de provincie Limburg en de stad Genk. Daarnaast zijn ze nog op zoek gegaan naar extra subsidies van de Vlaamse gemeenschap. Ook het kunstenfestival Watou van VZW Kunst zoekt subsidies op Europees, federaal, regionaal, provinciaal en gemeentelijk vlak. Ook Z33 wordt gesteund door de provincie Limburg. Het kunstencentrum STUK krijgt

40

zelfs middelen vanuit drie niveaus, namelijk de Vlaamse overheid, de provincie VlaamsBrabant en de stad Leuven. 2 Alternatieve financieringsvormen

Door de economische crisis wordt er al snel bespaard op cultuur. Dit merken de correspondenten ook. Voor hen is het niet alleen moeilijk om subsidies te krijgen, ook het zoeken van sponsors en dergelijke wordt steeds moeilijker. Het SMAK in Gent voelt de besparingen op cultuur in beperkte mate. Dit heeft volgens Jan Meeus te maken met het beleidsplan. Doordat het beleidsplan voor subsidies voor enkele jaren wordt geschreven, zitten de musea met een paar jaar vertraging, waardoor ze de besparingen nog niet heel erg voelen. Intussen hebben ze al een preadvies ontvangen, maar de uiteindelijke beslissing met het definitieve bedrag weten ze nog niet. Wat ze wel weten, is dat de stad Gent ook besparingen heeft moeten doorvoeren, waardoor het SMAK een minder groot bedrag gaat ontvangen dan vooraf werd toegezegd. Ook hun sponsorovereenkomsten lopen af, waardoor ze op zoek zullen moeten gaan naar nieuwe sponsors. Evenzeer het kunstenfestival Superbodies in Hasselt heeft moeten inleveren. En ook al ging dat niet om een heel erg groot bedrag, toch heeft dat gevolgen voor onder andere de manier waarop ze in het communicatiebudget hebben bespaard. Voor de volgende editie van de triënnale ziet het er nog slechter uit. Ze kregen, zoals hierboven reeds vermeld, een negatief preadvies, waardoor de kans bestaat dat ze helemaal geen subsidies meer zullen ontvangen. Niet alleen het kunstenfestival Superbodies merkte de besparingen op. Ook de biënnale Manifesta werd met besparingen geconfronteerd. Zo leek het engagement dat Vlaanderen beloofd had naar de aanloop van het festival ruimer dan wat er uiteindelijk van gekomen is. Niet enkel de besparingen van Vlaanderen werden duidelijk, het werd voor Manifesta ook op privé gebied veel moeilijker om sponsors te overtuigen om te financieren in hun project. Uiteraard zijn de correspondenten er zich van bewust dat ze op zoek moeten gaan naar alternatieve financieringsvormen. Toch valt er op te merken dat er weinig wordt gedaan aan alternatieve financiering. Vervolgens wordt per alternatieve (private) financieringsvorm beschreven of de musea, kunstencentra en of kunstenfestivals hiervan gebruik maken en op welke manier ze dit dan doen.

41

2.1 Ticketverkoop

Vooraleer er verder onderzoek gedaan wordt naar de alternatieve financieringsvormen, is het belangrijk te vermelden of het al dan niet om gratis tentoonstellingen of festivals gaat. Het volgende schema zou dit moeten verduidelijken. Z33

Gratis toegang

VZW Kunst

Watou

Ticketverkoop

Beaufort ‘04

Gratis toegang

SMAK Gent

Ticketverkoop

Superbodies

Gratis toegang

Manifesta

Gratis toegang

STAM Gent

Ticketverkoop

STUK Leuven

Tijdelijke tentoonstelling

Gratis toegang

Festival Artefact

Gratis toegang voor de tentoonstelling, de concerten zijn wel betalend

De voornaamste reden die wordt aangehaald om de tentoonstelling of het festival gratis te maken, is omdat men de toegangsdrempel zo laag mogelijk wenst te houden. Meestal gaat het om jonge kunstenaars die een nog niet zo groot publiek aantrekken. Volgens Jan Bloemen van Z33 is het betalen van een ticket nog een extra drempel voor mensen om een tentoonstelling te bezoeken. VZW Kunst hanteert een mix van ticketverkoop en geen ticketverkoop voor hun festivals. Tenslotte halen beide Musea uit Gent wel inkomsten uit hun ticketverkoop. 2.2 Profit private steun 2.2.1 Sponsoring

De meest gebruikte vorm van alternatieve financiering is sponsoring. Maar volgens Jan Meeus van SMAK staan de bedrijven of particulieren toch niet in de rij om te mogen sponsoren. Momenteel hebben zij een sponsorovereenkomst met een verfleverancier. In ruil voor de verf, zorgt het SMAK voor de nodige naamsvermelding. Ze hebben niet alleen natura sponsors, maar ook financiële sponsors. Ook kunstenfestivals Superbodies en Manifesta hebben een klein gedeelte aan inkomsten via sponsoring, zowel in natura als in cash. Om deze sponsors aan te trekken, wordt er in eerste 42

instantie gekeken naar wie interesse zou hebben. Uiteraard moet er eerst studiewerk gedaan worden, zodat de sponsors weten welke return er voor hen inzit. Tenslotte worden er gesprekken en presentaties gegeven om mensen te overtuigen. In eerste instantie krijgen de sponsors logovermelding, maar Ann Van Der Heyden van Manifesta merkt op dat dit niet meer voldoende is voor de sponsors. Bedrijven zijn altijd op zoek naar meer. Ze willen geïntegreerd worden in het project. Met andere woorden worden er inhoudelijke linken gezocht, zodat het voor de sponsors aantrekkelijker blijft om te blijven investeren. Ann Van Der Heyden geeft toe altijd op zoek geweest te zijn naar grotere bedragen, dit voornamelijk door de tijdsnood waarmee het festival te kampen kreeg. Het kunstenfestival Watou van VZW Kunst doet aan ruilsponsoring. Watou is een klein dorp met veel horeca. Door het festival komen er heel wat toeristen naar het dorp. De horecauitbaters sponsoren en in ruil krijgen ze catalogussen en gratis tickets. VZW Kunst boekt ook heel wat overnachtingen, niet alleen voor de werknemers maar ook voor de kunstenaars zelf. Ook wordt er op de website van VZW Kunst een link geplaatst van het hotel, restaurant of café dat sponsort. Op die manier kunnen de bezoekers van het festival, die willen gaan eten of overnachten, de nodige informatie verkrijgen. Het Stadsmuseum in Gent, dat eigenlijk onder het erfgoeddecreet valt, werkt ook via sponsoring voor de tijdelijke tentoonstellingen. Als tegenprestatie bieden ze nocturnes aan of stellen ze hun zalen ter beschikking. Het STAM is een relatief nieuw museum en krijgt heel wat bezoekers over de vloer. Daardoor hebben zij het niet bijzonder moeilijk om sponsors te vinden. Toch wil het STAM de integriteit van het museum behouden, waardoor ze niet tegen welke prijs ook sponsorovereenkomsten maken. De meeste klassieke returns die de sponsors van STUK krijgen, zijn: vermelding, advertenties, vermelding met partnerschap, gratis tickets, recepties, rondleidingen, gratis concerten,.. Uit bovenstaande voorbeelden blijkt dat sponsoring nog steeds één van de meest gebruikte en belangrijkste inkomsten zijn, naast subsidies. Maar volgens Sam Eggermont is sponsoring een vorm die verleden tijd is. 2.2.2 Investeringen via risicokapitaal: ‘Vrienden van’

Sommige VZW’s hebben het geluk vrienden te hebben, die de VZW op die manier kunnen steunen. Volgens Jan Moeyaert van VZW Kunst is daar maar weinig geld mee te sprokkelen. 43

Bij de eerste editie van Beaufort werkten zij met vrienden van de VZW, maar aangezien het steeds ging om hetzelfde netwerk, hebben ze dit al snel laten vallen. Los van de financiële werving, proberen zij uiteraard zoveel mogelijk naar het publiek toe te stappen op de meest actuele manieren. Het SMAK in Gent werkt wel met vrienden van de vzw. Op hun website staat vermeld hoeveel men betaalt om vrienden van de vzw te kunnen worden en welke voordelen men hiervoor in de plaats krijgt. Deze voordelen zijn: -

Gratis toegang in het SMAK museum

-

Deelname aan activiteiten en edities van het SMAK

-

Reducties op deze activiteiten en edities

-

10 % reductie op de SMAK bookshop alsook op de boekhandel Copyright

-

Kortingstarief in verschillende andere musea of kunstencentra

-

Uitnodigingen voor alle tentoonstellingen van het SMAK en activiteiten van Vrienden van het SMAK85

Om vriend te worden van de vzw betaalt men 40 euro als volwassene. Wanneer men als familie bevriend wil zijn met de vzw, betaalt men 60 euro per gezin. Als jonge vriend van de vzw betaalt men 10 euro. Als extra voordelen kan men deelnemen aan exclusieve edities aan het jongerentarief. Ook kan men deelnemen aan activiteiten die uitsluitend bedoeld zijn voor de jonge vrienden van de vzw. Tenslotte kan men zich ook aansluiten bij de VIP collectors club. Hierbij kan men deelnemen aan exclusieve activiteiten, zoals het meemaken van previews, diners, ontmoeten van kunstenaars en dergelijke meer. Men krijgt als VIP ook naamsvermelding op de website, publicaties en in communicatie. Als laatste kan men 1 SMAK catalogus naar keuze kiezen en mag men gratis naar de kunstedities.86 Manifesta hanteert het ambassadeursprogramma, gelijkaardig aan de ‘vrienden van’. Ze proberen particulieren, en zelfs collectioneurs, te overtuigen om een project op te zetten. Manifesta is een project dat bekend staat voor het zoeken naar vrij jonge, opkomende kunstenaars die voldoende sterk staan in de internationale kunstenwereld. De curator geeft deze dan commissie opdrachten. Voor een collectioneur is dit enorm interessant. Daarom is 85

SMAK. Vrienden van het SMAK. Stedelijk museum voor actuele kunst. Gent, 2012. [online] http://www.smak.be/vrienden_wordlid.php?la=nl 86

IBIDEM

44

Manifesta bezig een programma op te zetten om op die manier een 50 tal particulieren te binden aan het project. Of dit lukt voor de start van het festival, valt nog af te wachten. Ann Van Der Heyden geeft toe hier laat mee begonnen te zijn. (Het kunstenfestival Superbodies uit Hasselt heeft geen ‘Vrienden Van’. Momenteel hebben zij wel een functionele vzw die volop bezig is met het bestuur te regelen. Op dit moment bestaat het bestuur van Superbodies uit vier leden. Toch zijn er reeds gesprekken gevoerd om het bestuur meer uit te breiden, maar dit zou dan meer zijn als morele steun of uit sympathie. Volgens Sofie Gielis zou er dus geen financiële compensatie aan vast hangen. Het zou echter meer zijn om activiteiten met de groep op te zetten.) 2.2.3 Crowdfunding

Wanneer ik de vraag stelde aan mijn respondenten of ze ooit al gehoord hadden van de crowdfundingplatforms waren de meningen verdeeld. Diegene die er wel reeds over gehoord hadden, waren eerder sceptisch over het concept. Terwijl diegene die het concept voor het eerst hoorden, eerder positief klonken. De grootste vraag waarover over het algemeen gepiekerd wordt, is wat mensen, die investeren in een project, in return krijgen. Volgens Dirk De Corte is crowdfunding te vergelijken met sponsoring. De dingen die al populair en succesvol zijn, worden nog populairder. Volgens hem werkt crowdfunding voor een aantal dingen dus pertinent wel en voor een aantal dingen absoluut niet. Ook denkt hij dat crowdfunding enkel werkt voor kleine bedragen. Een volgend punt dat hij aanbrengt, is het feit dat er twee soorten geld bestaan. Er is geld dat je moet teruggeven en er is geld dat je mag houden. Dit is een zeer belangrijk verschil. Volgens hem wordt dat verschil niet altijd even duidelijk weergegeven op de platforms. Uiteraard hangt alles af van het economisch model. Er moet duidelijk weergegeven worden wat de business deal is. Gaat het echt om investeren in een bepaald project en krijgt men een al dan niet gedeeltelijke terugbetaling? Of gaat het eerder om geld geven en je mag de hand schudden van de kunstenaar? Volgens hem is het dus zeer noodzakelijk dat er heel goed gedifferentieerd wordt. In tegenstelling tot Dirk De Corte die gedeeltelijk gelooft in het concept, brengt Jan Bloemen van Z33 duidelijk naar voor dat voor jong talent zo een lanceringplatform onvoldoende middelen biedt. Volgens hem moeten mensen echt een passie hebben, vooraleer ze gaan investeren in een (jonge) en onbekende artiest. Naar zijn mening heeft het model zijn return

45

nog niet bewezen. Toch zou hij, indien het zou bestaan in Vlaanderen, er gebruik van maken. Maar volgens hem zouden particulieren amper baat hebben bij het feit dat ze via deze weg culturele instellingen gaan ondersteunen. Bedrijven daarentegen kunnen dan bijvoorbeeld in return met hun klanten naar nocturnes gaan. Maar daarvoor dient er dan weer extra personeel te worden ingezet, om de zaal schoon te maken, klaar te zetten en dergelijke meer. Ook Jan Moeyaert van Vzw Kunst gelooft niet in de brede draagkracht van het platform voor de beeldende kunsten. “In een ideale wereld zou het kunnen werken, maar niet in deze wereld.” Jan Meeus van het SMAK in Gent had nog nooit gehoord van de crowdfundingplatforms. Hij vroeg zich dan ook meteen af waarom mensen geld zouden geven via deze platforms. Wanneer er geen kosten aan verbonden zouden zijn om als museum op het platform te mogen deelnemen, zouden zij het zeker overwegen om er gebruik van te maken. Bart Medaer van STAM in Gent deelt dezelfde mening hieromtrent. Net zoals Dirk De Corte is Sofie Gielis ervan overtuigd dat het enkel voor kleinschalige dingen zal kunnen werken. Volgens haar is het een tijdelijk, maar toch interessant initiatief. Mocht het platform bestaan, specifiek voor de beeldende kunsten, dan zou ze er zeker gebruik van maken. Ook Ann Van Der Heyden zou gebruik gemaakt hebben van dit platform. Volgens haar kan het fenomeen crowdfunding echt werken. Bij de privécollectioneurs zit er best wel nog wat vermogen om projecten te ondersteunen. Naar haar mening is er dus zeker een markt voor. Tenslotte is ook Pieter Callens overtuigd van het succes van crowdfunding. Volgens hem is het een voordeel dat men meteen kan polsen of het publiek geïnteresseerd is of niet. “De sterkte van het crowdfundingplatform ligt in het feit dat de massa zelf beslist wat gefinancierd wordt en wat niet.” 2.3 Non profit private steun 2.3.1 Vrijwilligerswerk

Het valt op dat alle respondenten werken met vrijwilligers. Het SMAK in Gent valt zowel onder het erfgoeddecreet als onder het kunstendecreet. Sinds kort moeten mensen nu een erkenning krijgen van de federale overheid als erfgoedbewaker. In tegenstelling tot vroeger, moeten mensen die graag als vrijwilliger werken een examen afleggen. Daardoor is het voor hen moeilijker geworden om vrijwilligers in te zetten in het museum zelf. Ze kunnen wel nog

46

steeds vrijwilligers inzetten aan de balie, ticketverkoop of als telefonist(e). Als return ontvangen zij de maximaal geldige vrijwilligersvergoeding. Net zoals het SMAK, valt het STAM onder het erfgoeddecreet. Zij werken momenteel met een tiental vrijwilligers. Deze vrijwilligers worden ingezet aan het onthaal, ticketcontrole en zelfs in het inhoudelijke verhaal. Het museum opteert echt om met vrijwilligers te werken. In tegenstelling tot de meeste ondervraagden krijgen de vrijwilligers van het STAM geen vrijwilligersvergoeding. Maar als return worden vrijwilligers toch heel erg meegenomen in het verhaal van het museum. Wanneer er bijvoorbeeld een uitwisseling is met andere musea, kunnen de vrijwilligers mee uitgenodigd worden. Superbodies in Hasselt zet vrijwilligers in als gids in een tentoonstelling. Deze mensen krijgen een gidsopleiding, maar dienen dus geen examen af te leggen. Ook zij krijgen de maximale vrijwilligersvergoeding. Voor het kunstenfestival Manifesta zullen ook heel wat vrijwilligers ingezet worden. Zij trekken deze mensen aan door contact op te nemen met scholen en infoavonden te organiseren. Ook deze vrijwilligers krijgen de maximale dagvergoeding. Uiteraard zijn ze bij Manifesta ervan bewust dat dit niet enorm veel is. Langs de andere kant gaat het er ook als vrijwilliger om een bepaalde band te creëren met een bepaalde organisatie of project. Volgens Ann Van Der Heyden heeft het succes van het aantal vrijwilligers te maken met de uitstraling van het project. Het is een eenmalig project wat mensen sneller aantrekt om er aan mee te werken. VZW Kunst werkt niet met vrijwilligers maar met studentencontracten. Studenten kunstgeschiedenis of literatuur kunnen hun maximaal aantal dagen werken om daarna over te schakelen naar een vrijwilligerscontract, maar dit wordt volgens Lily Soenen maar zelden gedaan. De studenten dienen artistiek opgeleid te worden, zodat elke locatie kan bemand worden. Bij Z33 werken ze niet alleen met heel wat vrijwilligers, ook stagiairs kunnen hier aan de slag. Beide worden ingeschakeld in de werking, zodat ze kunnen bijleren voor een verdere loopbaan. Aangezien Z33 niet over personeelsmiddelen bezit om extra personeel aan te werven, moeten ze proberen via andere kanalen het centrum draaiende te houden. Dit is voor hen niet eenvoudig, daar zij werken vanuit een personeelsstructuur vanuit de provincie 47

Limburg. Zij mogen dus niet eender wie een tijdelijk contract geven. Daarom proberen ze heel wat vrijwilligers te zoeken. Hier gaat het ook om een bezoldigd vrijwilligerswerk. Daarnaast krijgen de vrijwilligers nog andere voordelen. Zij mogen onder meer deelnemen aan activiteiten, ze mogen gratis naar de cinema, ze krijgen T-shirts en dergelijke meer. Momenteel zijn ze bij Z33 op zoek naar een vrijwilligerscoördinator die de vrijwilligerswerking kan helpen sturen. Zo goed als alle onderdelen van het huis van STUK hebben vrijwilligers. Zowel bij de communicatie, transporten, mailings, flyering, keuken, recepties, techniek, programmatie en rondleidingen worden vrijwilligers ingezet. Ze krijgen altijd de keuze wat ze in return willen ontvangen. Ofwel krijgen ze drankbonnen, of gratis tickets en in sommige gevallen krijgen ze een vrijwilligersvergoeding. STUK wil niet te ver gaan in het geven van een vrijwilligersvergoeding. Enkel indien het gaat om suppoosten die toch een grote verantwoordelijkheid hebben en een aanspreekpunt zijn voor het publiek en die regelmatig terugkomen, krijgen deze de maximale wettige bezoldiging. Via een vrijwilligerscoördinator wordt er op zoek gegaan naar mogelijke geïnteresseerden. Volgens Sam Eggermont van BAM moet er langs twee of zelfs drie kanten gewerkt worden om vrijwilligers aan te trekken: via de organisaties zelf, via de bevolking en het beleid. Naar zijn mening moeten de kunstinstellingen, de organisaties hun drempel verlagen en terugkeren naar de maatschappij vanwaar de kunst komt. De toekomst ligt in cultuur en creativiteit. 2.3.2 Donaties

Donaties in de vorm van financiële steun wordt amper gegeven. Tenzij het gaat om schenkingen van ‘De Vrienden Van’ de VZW. (Zie 2.2 Schenkingen via risicokapitaal: ‘De Vrienden Van’) Schenkingen van kunstwerken daarentegen gebeurt echter wel. Enerzijds kunnen particulieren of bedrijven kunstwerken aankopen. Anderzijds geven mensen kunstwerken in bruikleen, dit kan zowel gaan om tijdelijke tentoonstellingen als om langdurige bruikleen. Bij het SMAK in Gent worden geregeld kunstwerken gestockeerd die werden aangekocht door de Vlaamse gemeenschap of de Vlaamse gemeenschapscommissie. Die kunstwerken behoren dan niet tot de echte collectie, maar ze horen er wel bij. De mensen die de kunstwerken in bruikleen geven, vragen dan om vermeld te worden bij de opstelling van het kunstwerk of in de catalogus. Verder staat daar niets tegenover, met uitzondering van eeuwige dankbaarheid uiteraard. 48

Voor het eerst werkte het kunstencentrum STUK tijdens het festival Artefact met een giftenbox. Bezoekers konden hier een vrijwillige bijdrage insteken. Op die manier wilden ze de bezoekers duidelijk maken dat de tentoonstellingen gratis zijn, maar dat een vrije bijdrage meer dan welkom is. Uiteraard ging het niet om een enorm bedrag, maar iets extra was altijd welkom. 2.3.3 Legaten

Het was opmerkelijk dat alle ondervraagde respondenten nog nooit legaten hebben ontvangen. Sommige respondenten waren wel op de hoogte van het bestaan ervan, maar hielden zich er niet mee bezig. Jan Meeus van het SMAK in Gent bekende niet actief op zoek te zijn naar mensen die schenkingen, al dan niet via legaten, zouden kunnen doen. Bart Medaer van STAM in Gent wist me te vertellen dat er in Vlaanderen een website bestaat waarbij men een bepaalde instelling kan opnemen in je testament:

www.testament.be

Wanneer men wenst geld of bepaalde goederen na te laten aan een goed doel dient men dit vast te leggen in een testament. Onder de goede doelen die zijn opgenomen, staan slechts enkele musea vermeld, namelijk Bozar en de musea uit Brugge. Over het succes ervan, wordt er spijtig genoeg niets vermeld op de website. Alsook wordt niet vermeld wat men moet doen als goede doel om van de website deel uit te maken. 2.4 Andere inkomstenbronnen

Sommige festivals halen inkomsten uit het verkopen van catalogi, wandelgidsen, fietskaarten en beeldenboeken, zoals onder meer het festival Watou en Beaufort van Vzw Kunst. Daarnaast proberen zij logistieke steun te krijgen door mensen uit het bedrijfsleven die bijdragen aan de financiering van kunstwerken. Dan gaat het onder andere over een staalproducent, betonboer e.a.. Ook via de verkoop van kunstwerken, zowel bij overheden als bij private verzamelaars, proberen ze te recupereren. Opvallend is ook dat de kunstencentra en musea op zoek gaan naar andere inkomsten door hun infrastructuur ter beschikking te stellen. Momenteel is Z33 hier nog niet mee bezig, maar Jan Bloemen ziet dat wel gebeuren in de toekomst. Uiteraard komt daar nog heel wat bij kijken, zoals het maken van contracten, prijszetting, zoeken naar personeel,…. De zaal moet gepoetst en klaar gezet worden. Op dit moment werkt Z33 enkel met externe partijen die een link hebben met de werking. Op die manier krijgt Z33 een stukje visibiliteit bij de activiteiten van derden, waarbij deze dan gratis gebruik kunnen maken van de infrastructuur. Maar op 49

termijn is het de bedoeling ruimtes te verhuren met een financiële return aan allerlei organisaties, ook al hebben deze geen link met Z33. Een ander model, dat nog niet vermeld staat in deze paper, is het coöperatief model. Volgens Sam Eggermont van het BAM is dit een onbekende, maar wel een interessante en haalbare vorm van financiering. Met het coöperatief model krijgt men meer voeling met de maatschappij, door aandelen te verkopen. Wanneer je een groot kunstenproject hebt, kan je op zoek gaan naar aandeelhouders (in de omgeving). Deze aandeelhouders kunnen kunstliefhebbers, kmo’s, collectioneurs, banken,… zijn. Op het einde van het project krijgen deze daar een dividend op. Een bijkomend voordeel is dat het project gedragen wordt door de maatschappij. Bart Medaer van STAM Gent staat sceptischer tegenover het coöperatief model. Hij vraagt zich af wat de return is voor mensen die aandelen kopen van zo een kunstenproject. Zowel het STAM als het SMAK in Gent zien de noodzaak een extra persoon aan te werven, die zich uitsluitend bezig houdt met de externe communicatie. Deze persoon zou dan actief bezig zijn met sponsorwervingen en het promoten en verhuren van zalen en infrastructuur. 2.5 Lessen uit de praktijk

Uit bovenstaande resultaten blijkt dat de instellingen niet zonder subsidies kunnen. Zonder subsidies zouden de instellingen niet meer kunnen blijven bestaan. Indien ze op zoek gaan naar alternatieve private financieringsvormen, dan maken ze het meest gebruik van sponsorovereenkomsten en zetten ze vrijwilligers in. Op het gebied van schenkingen en legaten is het duidelijk dat hier zeer weinig of zelden gebruik van gemaakt wordt. Dit kan ondermeer te wijten zijn aan het feit dat we in Vlaanderen niet over een gunstig fiscaal klimaat beschikken, waardoor particulieren zouden kunnen gestimuleerd worden om in de beeldende kunst te financieren. Uiteraard kunnen er nog andere beleidsmaatregelen genomen worden om de (private) financiering te stimuleren in Vlaanderen. In het volgende onderdeel wordt hier verder op ingegaan. 3. Beleidsmaatregelen 3.1 Fiscale voordelen om private steun te stimuleren

In Vlaanderen kennen initiatieven zoals percentageregeling en tax shelter een positieve bijklank. Ik stelde mijn respondenten de vraag of het interessant zou zijn indien deze initiatieven zich zouden uitbreiden tot de beeldende kunstensector. Volgens Jan Moeyaert van VZW Kunst zou dit zeker interessant zijn. Toch denkt hij dat de beeldende kunstensector 50

gedoemd is om in het stramien te blijven te ploeteren om rond te komen met de financiering van de festivals, maar dit is voor hem toch een stukje van de charme. Sofie Gielis van het kunstenfestival Superbodies is niet meteen overtuigd om de tax shelter uit te breiden naar de beeldende kunstensector. Volgens haar zou dat niet kunnen werken voor Superbodies, maar wel voor musea of heel grote kunstenfestivals. Bart Medaer is van mening dat je nog altijd de juiste mensen moet vinden die willen investeren. Volgens hem zou slechts 10% van de bevolking in het verhaal instappen. Het is niet omdat er plots fiscale maatregelen zijn, dat heel de bevolking zal investeren in kunst. Er moet nog altijd een soort van passie of interesse zijn. Piet Callens gelooft wel in het verhaal. Via het overleg creatieve industrieën wordt al jaren de vraag gesteld naar de uitbreiding van de tax shelter voor de hele industrie. Hij is dus zeker een voorstander, aangezien die sectoren zich daardoor veel beter en sneller zouden kunnen ontwikkelen. Het enige dat men niet mag vergeten, is dat er altijd iemand dat zal moeten betalen. Het zal altijd de vraag zijn of de overheid het geld zal kunnen missen. Ofwel doen ze het onder vorm van meer subsidies uitdelen of laten ze de ‘crowd’ meer inbreng geven onder de vorm van een soort tax shelter voor de beeldende kunsten. Ook Dirk De Corte is een grote voorstander van fiscale maatregelen voor mensen die willen investeren in beeldende kunst. Hij zou de winst die men krijgt via doorverkoop fiscaal vrijstellen of voor een deel vrijstellen, zelfs zonder investeringsverplichting. Het zou moeten mogelijk zijn een investering van een bepaald bedrag gewoon te kunnen aftrekken van de belastingen. En indien je dan vervolgens eigenaar wordt van een kunstwerk en er wordt winst mee gemaakt, dat die winst op één of andere manier deels fiscaal wordt vrijgesteld. Volgens Sam Eggermont is het zeker haalbaar om de tax shelter uit te breiden, als er politieke wil is, maar het is geen prioriteit. Fiscale maatregelen zorgen namelijk voor minder inkomsten voor de staat. Ook vraagt Sam Eggermont zich af of die uitbreiding niet ten nadele gaat zijn van de audiovisuele sector. Volgens Vlaams minister van cultuur Joke Schauvliege zouden er al fiscale maatregelen zijn doorgevoerd indien dit geen federale bevoegdheid zou zijn. Binnenkort zullen er voorstellen geformuleerd worden. Uiteraard maken de huidige financieel moeilijke tijden het niet makkelijk om iets te realiseren, aangezien nieuwe fiscale maatregelen altijd een impact zullen hebben op de federale begroting. Volgens haar komt het erop aan in deze tijden winst te 51

boeken door bestaande maatregelen te optimaliseren. Ook het wegwerken van kleine knelpunten kunnen een belangrijke impact hebben op de sector. Zo moeten instellingen die een erkenning willen krijgen voor fiscaal aftrekbare giften een veel te lang traject doorlopen. Ook het kunstenaarsstatuut staat nog niet helemaal op punt. 3.2 Mogelijke aanpassingen aan het beleid

Buiten het feit dat fiscale maatregelen wel voordelen zouden bieden voor de beeldende kunstensector, zijn er nog andere elementen die zouden kunnen veranderd worden in het beleid. Zo zou Sam Eggermont ervoor willen opteren om verandering te krijgen in het kunstendecreet, zodat mengvormen, die zowel winst maken als creatief bezig zijn, ook in aanmerking komen om subsidies te ontvangen. Elke organisatie in Vlaanderen is verschillend. We hebben kleine organisaties, kunstenaars, initiatieven, galeries, enz. Sam Eggermont pleit er daarom ook voor dat er nog specifieker gewerkt moet worden omdat de beeldende kunstsector zo een eigen veld is. Volgens Sam Eggermont van het instituut voor beeldende, audiovisuele en mediakunst is het kunstenbeleid nog te veel op de podiumkunsten georiënteerd. Dit fenomeen is volgens Dirk De Corte ten eerste te wijten aan het feit dat het fenomeen beeldende kunsten voor de overheid zeer moeilijk te vatten is. De kick van een kunstenaar ligt vaak in het creëren van het kunstwerk zelf. Hierbij verwijst hij naar het boek ‘Why artists are poor’ van Hans Habbing, waarbij de grondthese van Habbing is dat het verschil tussen werken en het resultaat van een werk in geld vertaald, zeer moeilijk te maken is. Dit is bij de podiumkunsten helemaal anders, aangezien er heel wat mensen betrokken zijn bij een creatie. Ook wordt er volgens hem bij podiumkunsten meer nagedacht over het doel van de creatie. Naar zijn mening moet er dus helemaal geen geld gegeven worden door de overheid aan kunstenaars, omdat ze toch zouden blijven bestaan zonder subsidies. Het grote veld van beeldende kunstenaars is zeer gefragmenteerd, daarom is het als overheid zeer moeilijk om rechtstreeks te interveniëren onder de vorm van subsidies. Wel zegt hij dat als een creatie kwaliteitsvol moet zijn, deze dan uiteraard moet kunnen ondersteund worden op een of andere manier. Een tweede reden dat er meer subsidies gaan naar onder andere de podiumkunsten dan naar de beeldende kunstensector, is volgens Dirk De Corte doordat de beeldende kunstensector zich heel erg moeilijk groepeert. Podiumkunst is naar zijn mening een herkenbaar model voor de overheid. Daardoor heeft de overheid ook vat op de podiumkunsten, en deze laatste laten hun daar ook heel graag vat op hebben. Een ander punt waar Dirk De Corte nadruk wil op leggen, is dat de concurrentie tussen beeldende kunstenaars groter is dan bij de podiumkunsten. Het gaat over 52

individuen die allemaal even hard roepen. Een overheid geeft graag subsidie aan dingen die duidelijk, transparant en identificeerbaar zijn. Kunst blijft per definitie iets onvoorspelbaars. Door de aard van de kunst, leent het zich zeer moeilijk tot een structuur, en het is net dat wat de overheid graag subsidieert, zegt Dirk De Corte. Hij concludeert dus dat het subsidiëren van beeldende kunstenaars het domste is wat je als overheid kan doen, dit in tegenstelling tot de kunstenfestivals, kunstencentra en musea. Deze mogen volgens hem wel gesubsidieerd worden, aangezien deze onder dezelfde logica vallen als de podiumkunstenorganisaties. Hij vraagt zich dan wel af hoe de kwaliteit van een kunstenfestival beoordeeld kan worden. In tegenstelling tot Dirk De Corte is Pieter-Paul Mortier van het kunstencentra STUK het er niet mee eens dat kunstenaars niet gesubsidieerd zouden moeten worden. Er zou volgens hem veel meer aandacht moeten besteed worden aan de positie van de kunstenaar in het beleid. “Er zijn kunstenaars die van hun werk kunnen leven, maar er zijn er ook die daarnaast moeten gaan werken. Ik vind het soms gênant dat ik gegarandeerd een inkomen heb.” Volgens Jan Bloemen van Z33 worden kunst en cultuur nog te vaak als entertainment en luxe product aanzien. Naar zijn mening is er nog een te grote afstand tussen kunst en het brede publiek. Volgens hem kan de overheid nog een aantal initiatieven nemen voor het verkleinen van de kloof, het in contact brengen of het bewust worden. Voor Sofie Gielis is de zichtbaarheid van een festival erg belangrijk. Daarom stelt ze voor dat de overheid een grote campagne kan opzetten, zodat duidelijk wordt welke verschillende activiteiten er zijn rond kunst en cultuur. Op die manier kunnen eventuele donateurs ook aangetrokken worden. De respondenten zijn er zich ook van bewust dat er vanuit de sector zelf moet gewerkt worden. Volgens Vlaams minister van cultuur Schauvliege ligt hier de voornaamste uitdaging voor het beleid. Er moet vooral geïnvesteerd worden in informatie. “Er bestaan tal van financieringsvormen zowel van overheidswege als daarbuiten, maar we hebben ontdekt dat de informatie niet voldoende doorstroomt naar de sector.” Er moet de vraag worden gesteld of subsidiëring wel altijd de juiste methodiek is. Maar niet alleen informatieverstrekking is nodig. Er is ook nood aan de creatie van een aantal instrumenten aangepast op de schaal van de kunstensector. Zij verwijst hierbij naar Cultuurinvest dat een belangrijk instrument is, maar enkel voor grote initiatieven. Volgens haar mist Vlaanderen een gelijkaardig instrument voor kleinere noden.

53

Vlaams minister van cultuur Joke Schauvliege verwijst ook naar haar beleidsbrieven waarbij de beslissing staat om binnen het budget van het kunstendecreet een verschuiving te maken naar 10% projectmiddelen tegenover 90% structurele middelen voor organisaties. Zij is ervan overtuigd dat dit ten goede zal komen aan de ondersteuning van alle individuele kunstenaars. Ook zal dit volgens haar vernieuwing stimuleren. Naast het kunstendecreet, wat Joke Schauvliege genegen is, blijven er geen specifieke financiële beleidsmaatregelen voor bepaalde werkvormen of disciplines over volgens haar. De Vlaamse overheid werkt vanuit een deficitredenering. Dit wil zeggen dat voor kwaliteitsvolle culturele initiatieven het verschil dat ze niet uit de markt kunnen halen, bijgepast wordt met subsidies. De oprichting en uitbating van die initiatieven wordt volledig aan de private sector overgelaten, terwijl de Vlaamse overheid nog indirect kan bijsturen al dan niet via ondersteuning. Joke Schauvliege zou zeker niet toegeven aan beslissingen die onderfinanciering veroorzaken, onder druk van de besparingen. Overfinanciering is dan ook weer niet de bedoeling. “Een subsidie moet een gezonde werking mogelijk maken, en tegelijk de organisatie uitdagen om op eigen benen voldoende middelen toe te voegen uit de markt.” 3.3 Een overzicht

Beleidssuggesties voor de overheid

Uitdagingen voor de sector

- Schep een gunstig fiscaal klimaat voor de

- Ga zelf meer op zoek naar alternatieve

beeldende kunsten

financieringsvormen, naast te blijven rekenen

- Investeer in onderzoek voor het uitbreiden

op subsidies

van de tax shelter/ fiscale stimuli

- Zelf promotie is noodzakelijk om een

- Verklein de kloof tussen kunst en het

breder publiek aan te spreken

brede publiek

- Zorg voor bekendmaking van je organisatie

- Zet verschillende activiteiten op zodat

op

kunst getoond kan worden

www.testament.be

- Zorg dat de sector zelf voldoende

- Zet eventueel samenwerking op met andere

geïnformeerd wordt over de mogelijke

creatieve industrieën zodanig dat het doel

alternatieve financieringsvormen

publiek verruimd wordt

informatieplatforms

zoals

- Creëer een initiatief op schaal van de kunstensector (naast Cultuurinvest) die microkredieten kan aanbieden - Promoot de al bestaande alternatieve

54

financieringsvormen voor de kunstencentra zoals legaten, schenkingen en dergelijke meer

4 Hoe mensen aantrekken om te investeren in kunst?

Zoals hierboven reeds aangegeven, is het niet meer voldoende voor sponsors of investeerders om logovermelding te geven. Mensen willen betrokkenheid, betekenis en waarde. Sam Eggermont is ervan overtuigd dat wanneer men mensen erkent in hun waarde, zodanig dat ze een positie krijgen in de kunstwereld of de maatschappij, de private steun bevorderd zal worden in Vlaanderen. Meestal hebben de instellingen al contacten op één of andere manier. Vaak gaat het dan om bedrijfsleiders die een groot hart hebben voor actuele kunst en daar ook voor open staan. Uiteraard is het ook noodzakelijk dat men een aantal interessante en aantrekkelijke voorstellen kan doen, zodat de mensen weten wat ze in return krijgen. Maar ook het bereik dat de instellingen hebben, is een zeer belangrijk punt. Wanneer sponsors zien dat de tentoonstelling of festival heel wat bezoekers lokt, dan zullen zij sneller overwegen om te sponsoren. Kunst moet dus echt getoond worden en niet in zijn beperkte vorm. Kunst moet aangeboden worden naar iedereen toe. Vanaf het moment dat bijvoorbeeld vriendenverenigingen van musea zich proberen te profileren met onder andere activiteiten, dan zien we dat mensen daarin geïnteresseerd zijn en dan komen er meer aanvragen binnen. Soms is het handig om heel specifiek in functie van een bepaalde vraag sponsors of investeerders aan te trekken. In de bedrijfswereld is het heel belangrijk een deur open te krijgen. Je kan soms heel makkelijk in contact komen met bedrijven, maar om met de mensen die beslissen in contact te komen, kan het vaak heel lang duren.

5 SWOT-analyse van de private financiering

STERKTES

ZWAKTES

Algemeen:

Algemeen:

-

niet enkel afhankelijk van subsidies

-

Men steekt heel wat tijd in het vinden 55

-

mensen

zijn

nog

steeds

van mensen die de instelling op

bereid

vrijwillig mee te werken, mits een

eender

kleine (materiële) vergoeding

ondersteunen -

welke

manier

willen

De meeste instellingen steunen nog te veel op subsidies, waardoor ze geen of een minimale tijd steken in het vinden van alternatieve financiering

-

Mensen moeten echt een passie hebben

vooraleer

ze

willen

financieren in een bepaald project

Sponsoring: -

Sponsoring:

Inhoudelijke

link

aantrekkelijk

om

geven te

=>

(blijven)

-

Logovermelding

is

niet

meer

voldoende voor de sponsors -

financieren -

-

Economische crisis zorgt ervoor dat

In ruil: ter beschikking stellen van

minder bedrijven bereid zijn te

zalen of nocturnes

sponsoren

Andere

dingen

in

ruil:

logovermelding, gratis tickets, ..

Vrienden Van: -

Krijgen heel wat voordelen

-

Belangrijk een netwerk te hebben

Crowdfunding: -

Men kan meteen testen of een publiek

Vrienden Van: -

-

in

hetzelfde

Crowdfunding: -

Diegene die al populair zijn, worden nog populairder

Mensen kiezen zelf welke bijdrage ze

-

Werkt enkel voor kleinere bedragen

willen leveren

-

Eerder als bijkomstig

Het maakt mensen betrokken bij

-

Een aantal sectoren lenen zich er

cultuur -

meestal

netwerk

geïnteresseerd is -

Men blijft

makkelijker toe dan anderen

Het wakkert de ondernemersgeest aan in de cultuursector

56

Vrijwilligers: -

Vrijwilligers:

Het succes van het inzetten van - niet altijd gemakkelijk te vinden vrijwilligers heeft te maken met de - moeten soms al selecties doorlopen - geen of kleine vergoeding is geen

uitstraling van het project -

Mensen zijn bereid mee te werken

-

Vrijwilliger coördinator inzetten

stimulans

Donaties:

Donaties: -

Kunstwerken

worden

vaak

in

bruikleen gegeven

-

Giftenbox: gaat over kleine bedragen

-

Bruikleen:

sommige

kunstenaars

-

Logovermelding

vragen geld om hun kunstwerk

-

Giftenbox

tentoon te stellen, anderen vragen niks

Giften:

Giften: - is zuivere winst voor de organisaties

-

De meeste instellingen zijn er niet van op de hoogte

- onder diverse vormen mogelijk -

Ook naar het publiek toe wordt er weinig kenbaar over gemaakt

-

Er staan amper musea vermeld op de website www.testament.be

Fiscale voordelen: -

Fiscale voordelen:

Men krijgt een deel terug via de

-

Federale bevoegdheid

belastingen

-

Mensen moeten nog steeds een passie

Heeft succes in andere creatieve

hebben om te financieren, ook al

industrieën (tax shelter)

krijgen ze fiscale voordelen

OPPORTUNITEITEN

BEDREIGINGEN

57

Algemeen:

Algemeen:

-

Biedt een alternatief voor subsidies

-

Een return is niet noodzakelijk

-

Gezien de economische crisis is het heel moeilijk financiers te vinden

-

In Vlaanderen wordt er niet veel aan non profit steun gedaan

Crowdfunding: -

Crowdfunding:

Er zijn geen kosten verbonden indien

-

Bij de crowdfundingplatforms moet

men als instelling je project wil

heel duidelijk geschreven worden wat

voorstellen

de mensen in return krijgen >

op

de

crowdfundingplatforms

wanneer het gewenste bedrag niet verzameld werd, gaat de deal niet door > risico -

Projecten bieden geen garantie en zijn vaak niet rendabel

Vrijwilligers: -

Vrijwilligers:

Vrijwilligers inzetten op alle plaatsen,

-

moeten ook gevormd worden

zonder het afleggen van een examen

-

bijna altijd toch tegenprestatie nodig

Besparing op personeel

Fiscale voordelen:

Fiscale voordelen: -

Het succes van de tax shelter kan er

-

Bij een uitbreiding van de taks shelter

voor zorgen dat dit voor andere

over andere creatieve industrieën

creatieve industrieën ook een succes

moeten de middelen verdeeld worden

kan vormen

over al deze industrieën

-

Hefboomfunctie

-

Directe

betrokkenheid

-

crisissen

van

ondernemingen in cultuur stimuleren

Ook onderhevig aan economische

-

Federale bevoegdheid > er is (nog) geen wettelijk kader

58

6 Besluit

Uit mijn resultaten blijkt dat er nog te veel gerekend wordt op subsidies. Daardoor zijn instellingen minder geneigd op zoek te gaan naar alternatieve private financieringsvormen. Dit kan ook te wijten zijn aan het gebrek aan informatiedoorstroming over private financieringsvormen. Over het algemeen wordt er heel veel gewerkt met vrijwilligers in Vlaanderen en blijkt het ook relatief gemakkelijk om deze mensen te overtuigen. Donaties worden in Vlaanderen amper gegeven, tenzij het gaat om kunstwerken die in bruikleen worden gegeven. Sponsorovereenkomsten zijn in deze huidige economische situatie moeilijker, maar toch blijkt dit nog geen dramatisch probleem. Bedrijven hebben niet meer genoeg aan naamsvermelding. Ze willen een link met de culturele instelling. Crowdfundingplatforms, specifiek voor de beeldende kunsten, zou het interessant maken bijkomstige middelen te genereren voor tijdelijke tentoonstellingen of festivals. Toch zal er op voorhand heel duidelijk moeten omschreven worden wat al dan niet de return inhoudt voor de financiers. Tenslotte zouden fiscale voordelen helpen om de private steun te stimuleren, doch zal er nog steeds een zekere passie of interesse moeten zijn vooraleer mensen alsnog zouden financieren.

59

Algemeen besluit We kunnen besluiten dat Vlaanderen geen non-profit traditie kent. Subsidies zijn levensnoodzakelijk. Indien deze zouden wegvallen, dan zouden de instellingen niet meer kunnen blijven overleven. Toch voelen de instellingen de besparingen die worden doorgevoerd door de economische crisis.

Niet alleen op vlak van subsidies zijn er

besparingen te merken, ook op vlak van sponsoring blijkt het zeer moeilijk om de juiste sponsors te vinden. De instellingen zijn er zich dan ook van bewust dat ze op zoek moeten gaan naar alternatieve private financiering. Over het algemeen werken de instellingen het meest en frequentst met vrijwilligers. Bij de meesten wordt er een vrijwilligercoördinator ingezet die de juiste mensen moet vinden. Deze vrijwilligercoördinator slaagt er over het algemeen vlot in een aantal vrijwilligers aan te sluiten. Deze vrijwilligers worden op tal van plaatsen ingezet, zoals onder meer aan het onthaal, als suppoost, als gids,.. Naast eeuwige dankbaarheid krijgen deze vrijwilligers al dan niet een vrijwilligersvergoeding en gratis tickets. Ondanks de economische crisis, wordt er ook nog heel veel gewerkt via sponsorovereenkomsten, al dan niet in natura. Sponsors hebben meestal niet meer genoeg met louter naamsvermelding. Ze willen betrokken worden in het verhaal van de instelling. De bedragen die de instellingen ontvangen, hangen af van bedrijf tot bedrijf. In eerste instantie kijken de instellingen naar de bedrijven die interesse zouden kunnen hebben. Er wordt meestal ook gezocht naar bedrijven in functie van de creatieve opdracht die ze verwezenlijkt willen zien. Uiteraard is het zeer belangrijk dat er heel goed wordt nagedacht wat de return zou kunnen zijn voor de bedrijven die zouden financieren. Zonder deze overeenkomst zijn bedrijven niet geneigd te sponsoren indien ze niet weten wat er voor hen te rapen valt. Deze returns zijn, naast naamsvermelding, gratis tickets, recepties, rondleidingen, gratis concerten, enz. Ook stellen de instellingen de laatste tijd steeds meer en meer hun zalen ter beschikking of organiseren ze nocturnes voor de sponsors. Dit brengt dan wel weer extra werk met zich mee, aangezien er hiervoor extra personeelsmiddelen dienen worden aangezet om de zalen klaar te zetten en schoon te maken. Slechts enkele instellingen werken met ‘vrienden van’ de vzw. Deze vrienden geven een bepaald bedrag, waarmee ze heel wat voordelen hebben. Als gepassioneerd kunstliefhebber is het interessant hierin te financieren, aangezien men er heel wat dingen voor in de plaats krijgt. Over het algemeen vallen daar geen enorme bedragen bij te rapen, hoewel het toch interessant is om vrienden te hebben. Deze vrienden worden uitgenodigd op tal van exclusieve activiteiten. Op die manier kunnen de vrienden van de vzw elkaar beter leren kennen. De laatste tijd zijn er heel wat crowdfundingplatforms verschenen 60

op het internet. Voor de beeldende kunst is er nog geen specifiek platform opgericht in Vlaanderen. Toch zou dit voor bijkomstige bedragen kunnen zorgen. De meeste instellingen zijn ervan overtuigd dat er geen enorme grote bedragen zouden kunnen verzameld worden. Maar toch zouden ze bereid zijn hun project online te plaatsen. Ze zijn er zich van bewust dat via deze platforms gemeten kan worden in hoeverre het publiek geïnteresseerd is in hun project. Het is uiteraard ook heel belangrijk te vermelden op de platforms welke return er voor de financiers inzit. Wanneer dit duidelijk omschreven staat, dan weten de financiers op voorhand wat er voor hun inzit. De vraag is natuurlijk of deze platforms zouden werken, specifiek voor de beeldende kunsten. Want voor sommige sectoren werkt het echt wel, terwijl het voor andere sectoren absoluut niet werkt. Dit kunnen we uiteraard niet op voorhand voorspellen. Het succes ervan zal hoe dan ook afhangen van hoe gepassioneerd de financiers zijn. Op vlak van non profit private financiering wordt er, naast vrijwilligerswerk, amper iets gedaan. Donaties in de vorm van cash geld worden amper en zelfs zelden gegeven. Er werd wel geëxperimenteerd met een giftenbox. Hiermee werden geen gigantische bedragen verzameld, maar als bijkomstig is het wel mooi meegenomen. Langs de andere kant worden er nog wel kunstwerken in bruikleen gegeven. Als return krijgen deze naamsvermelding en uiteraard wordt ervoor gezorgd dat de kunstwerken volledig verzekerd worden van begin tot einde. Geen enkele instelling had tot nog toe legaten ontvangen. Ze zijn hier dan ook niet echt mee bezig. Het zou interessant zijn, mochten deze instellingen zich kunnen vestigen op platforms om legaten te schenken, zoals onder meer de website www.testament.be. Op die manier zouden mensen zich ook veel meer bewust zijn van het feit dat het wel degelijk mogelijk is goede doelen op te nemen in hun testament. De instellingen proberen ook nog op andere manier inkomsten te verwerven. Sommige instellingen en dan vooral musea halen inkomsten uit hun ticketverkoop. Uiteraard bieden ze ook de mogelijkheid om catalogi, wandelgidsen, fietskaarten en boeken te verkopen. Op termijn willen bepaalde instellingen ook hun zalen ter beschikking stellen om deze te verhuren aan eender wie. Zoals reeds hierboven vermeld, komt hierbij nog extra werk kijken, maar het zou toch een extra bron van inkomsten kunnen worden. Een ander financieringsmodel dat al een hele tijd bestaat, maar amper gedaan wordt, is het coöperatief model. De kanttekening die hierbij gemaakt wordt, is de vraag wat de mensen hierbij in return krijgen. Indien mensen een aandeel kopen van een instelling of project, moet daar uiteraard iets tegenover staan. Aangezien de meeste instellingen amper rendement hebben, is het uiteraard moeilijk het rendement te verdelen over de verschillende aandeelhouders. Fiscale voordelen bieden een mogelijkheid om private steun te stimuleren. Toch zal er altijd een passie moeten zijn vooraleer mensen zijn financieren. Het 61

is niet omdat er plots fiscale voordelen zijn om private steun voor de beeldende kunstensector te stimuleren, dat mensen dit volop zullen doen. Het feit dat fiscale maatregelen een federale bevoegdheid zijn, maakt het moeilijk om deze voordelen in Vlaanderen door te voeren. Indien dit een Vlaamse bevoegdheid zou zijn geweest, zou dit allicht wel reeds doorgevoerd zijn. De voorstellen liggen op tafel en hopelijk kunnen deze binnenkort doorgevoerd worden. Andere beleidsmaatregelen die genomen kunnen worden om private steun te stimuleren, ligt moeilijker. De overheid zou kunnen proberen de kloof te verkleinen tussen kunst en het brede publiek. Ook zou de overheid kunnen investeren in informatiedoorstromingen. De meeste instellingen zijn er zich niet van bewust welke verschillende alternatieve financieringsvormen er allemaal bestaan. Hierin ligt dan ook de voornaamste oorzaak waarom er in Vlaanderen in mindere mate gebruik gemaakt wordt van de non profit financieringsvormen. Dit naast het feit dat de instellingen nog te veel rekenen op subsidies, waardoor ze soms niet ver genoeg zoeken naar alternatieve financiering. De belangrijkste redenen waarom particulieren en bedrijven gaan financieren in beeldende kunstencentra of festivals is het feit dat ze betrokken geraken met de instelling. Ook waarde en betekenis zijn belangrijke elementen voor de financiers. Uiteraard is het ook belangrijk dat men interessante en haalbare voorstellen kan doen naar de financiers toe, zodat ze op de hoogte zijn van wat ze in ruil krijgen. Het bereik dat de instellingen verwerven is zeker ook cruciaal. Kunst moet getoond worden in de ruimste zin van het woord. Mensen moeten op de hoogte zijn van het feit dat cultuur heel belangrijk is in de samenleving. Via gesprekken en presentaties in bedrijven, scholen, kan men mensen overtuigen om een bijdrage, al dan niet in natura, te leveren aan de instellingen. Het blijkt dus dat er wel wat mogelijkheden zijn als alternatieve financieringsvormen. Maar het is vooral belangrijk dat kunst getoond wordt en dat mensen het belang van kunst inzien. Voor de instellingen zelf is het ook zeker van belang dat ze op de hoogte worden gehouden van de verschillende mogelijkheden om inkomsten te verwerven.

62

Bibliografie -

BELLEFLAMME (P.). & LAMBERT (T.) & SCHWIENBACHER (A.). Crowdfunding: an industrial organization perspective. Paris, 2010, p. 31.

-

BEKKERS (R.). Trust, accredition and philanthrophy in the Nederlands, in Nonprofit and voluntary sector Quarterly, 2003, vol. 32, nr. 4, p. 596-615.

-

BOGNER, LITTIG, MENZ. Interviewing experts. Pallgrave Macmillan, 2009, p. 281.

-

BURKE (A.) & HARTOG (C.) & VAN STEL (A.) & SUDDLE (K.). How does entrepreneurial activity affect the supply of business angels? Zoetermeer, Scales, 2008, p. 33.

-

DA MILANO (C.). Volunteering in Spain. In: Volunteering in Museums and Cultural Heritage:

A

European

Overview.

2008,

p.

76-110.

[online]

http://www.amitie.it/voch/7_VoCH_Volunteering_Europe.pdf -

DE BACKER (M.) & STOUTHYUSEN (P.). Cultuur EN/ in de stad. Brussel, VUBPress, 2011, p. 415.

-

DECRAENE (M.) & LAERMANS (R.) & GIELEN (P.) & VANDER STICHELE (A.). De deelname aan de beeldende kunsten. In: LAERMANS (R.). Cultuurkijker: cultuurparticipatie in meervoud. Antwerpen, De Boeck, 2007, p 318.

-

DEKKERS (P.). Particulier initiatief en publiek belang. Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, 2002, p. 196.

-

DE LANGE (R.) & SCHUMAN (H.) & MONTESANO MONTESSORI (N.). Praktijkgericht onderzoek voor reflectieve professionals. Antwerpen, Garant, 2011, p. 320.

-

DE PAUW (Wim). Absoluut modern: cultuur en beleid in Vlaanderen. Brussel, VUB Press, 2007, p. 307.

-

EUROPESE COMMISIE. Steunmaatregel investeringsfonds cultuurinvest. Brussel, 2006, p. 12. [online] http://ec.europa.eu/eu_law/state_aids/comp-2006/n496-06-nl.pdf

63

-

FOD. Tax shelter. Fiscale maatregelen ten gunste van de audiovisuele productie. Brussel,

FOD.

2006,

p.

40.

[online]

http://koba.minfin.fgov.be/commande/pdf/brochure-taxshelter-nl.pdf -

HEMELS (S.). Belastingwet stimuleert de kunst. In Boekman: tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid, 2008, jg. 20, nr. 76, p. 41-44.

-

INKEI (P.). Tax incentives for private support to culture. Budapest, The Budapest observatory,

2001,

p.

63.

[online]

http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/culture/Completed/MOSAIC/DGIV_CULT_ MOSAIC(2001)13_EN.pdf -

KICKSTARTER.

Successful

projects.

Kickstarter,

2012.

[online]

http://www.kickstarter.com/blog/10000-successful-projects

-

KICKSTARTER.

Crania

anatomica

filigree.

Kickstarter,

2012.

[online]

http://www.kickstarter.com/projects/search?utf8=&term=Crania+Anatomica+Filigre%3A+m e+to+you

-

KLAMER (A.) & MIGNOSA (A.) & PETROVA (L.). Financing the arts en culture in the european Union. Brussels, European Parlement, 2006, p. 114. [online] http://www.culturalpolicies.net/web/files/134/en/Financing_the_Arts_and_Culture_in _the_EU.pdf

-

KLAMER (A.) & MIGNOSA (A.) & PETROVA (L.). The relationship between public and private financing of culture in the EU. S.l., , p. 14. [online] http://www.klamer.nl/docs/kmp.pdf

-

KLAMER (A.). The value of culture: on the relationship between economics and arts. Amsterdam, university Press, 1996, p. 243.

-

KUNSTEN EN ERFGOED. Over ons/ Wet- en regelgeving. Kunstendecreet. 2012. [online

geraadpleegd

op

12/04/2012]

http://www.kunstenerfgoed.be/ake/view/nl/2504947-Kunstendecreet.html -

KUNSTEN EN ERFGOED. Jaarverslag 2010. Vlaamse overheid, Brussel, 2010, p. 5. 64

[online

geraadpleegd

op

13/04/2012]

http://kunstenenerfgoedjaarverslag.be/jaarverslag-2010/1-kunsten-en-erfgoed-eeninleiding/11-structuur-van-het-agentschap-kunsten-en-erfgo -

LOKERMAN (W.J.P.M.) & WESTERMANN (M.). Sponsoring als communicatieinstrument. S.I., Kluwer, 2000, p. 96.

-

MADILL J.J., HAINES G.H. Jr. en RIDING A.L. The role of angels in technology SMEs: A link to venture capital, in Venture Capital, 2005, volume 7, nr 2, p. 107-129.

-

MASON C.M. (2006) Informal sources of venture finance, in PARKER S. (Ed.) International handbook on entrepreneurship: The life cycle of entrepreneurial ventures, Kluwer, New York, p. 585.

-

MOONS (A.) & VAN PASSEL (E.) & NULENS (G.). Financieringsmogelijkheden en – modellen voor de digitalisering van cultureel erfgoed. Brussel, IBBT/SMIT, 2009, p. 101.

-

MULLINS (L. J.). Management van gedrag: individu, team en organisatie. Amsterdam, pearson education Benelux, 2007, p. 504.

-

NN. De financiering van de podiumkunsten in de Verenigde staten, in Ons erfdeel, 1999,

jg.

42,

p.

299.

[online]

http://www.dbnl.org/tekst/_ons003199901_01/_ons003199901_01_0065.php -

RUSSEL (N.). Strengthening private financing for the performing arts. Nederland, Naomi

Russel

and

partners,

2011,

p.

53.

[online]

http://www.privaatgeldpodiumkunsten.com/content/cnt/i_118/dutch_report_270911.p df -

RUYTERS (Marc). Kunstenaars en ondernemers: een nieuwe relatie. Leuven, Lannoo Campus, 2006, p. 199.

-

REULINK (N.), LINDEMAN (L.). Kwalitatief onderzoek. 2005, p. 31.

65

-

SCHUTZER (J.M.). “Beyond Privatization. The hybridization of museums and the built heritage”. In: BOORSMA (P.B.), VAN HEMEL (A.) en VAN DER WIELEN (N.), Privatization and culture: experiences in the arts, heritage and cultural industries in Europe. Dordrecht, 1998, p. 58-81.

-

SCHUYT & GOUWENBERG & BEKKERS. Geven in Nederland 2009: giften, nalatenschap, sponsoring en nalatenschap. Nederland, Reed Business, 2009, p. 212.

-

SMAK. Vrienden van het SMAK. Stedelijk museum voor actuele kunst. Gent, 2012. [online] http://www.smak.be/vrienden_wordlid.php?la=nl

-

THE ALLEN CONSULTING GROUP. The art of the possible : strengthening private sector support for the arts in New Zealand. Canberra, 2010, p. 86. [online] http://www.creativenz.govt.nz/assets/ckeditor/attachments/5/private_sector_support_f or_the_arts.pdf

-

TOMOVA (B). Market mechanisms of financing culture in accessing countries. Final research paper. 2004, p. 110. [online] http://www.policy.hu/tomova/finalrp.pdf

-

TWAALFHOVEN (A.). Het belang van kunst. In Redactioneel Boekman 77. Amsterdam.

p.

2-3.

[online]

http://www.boekman.nl/sites/default/files/downloads/free_downloads/boekman_77_re dactioneel.pdf -

VAN DER HOEVEN (Quirine). De grens als spiegel: een vergelijking van het cultuurbestel in Nederland en Vlaanderen. Den Haag, Sociaal en cultureel planbureau, 2005, p. 170.

-

VAN HOUTTE (J.). Belangenconflicten in (middel)grote advocatenkantoren. Mechelen, Kluwer, 2007, p. 209.

-

VOBK. Besparingen op kunst en cultuur zijn contraproductief. Verenigde organisatie beeldkunst,

2010.

[online]

http://www.vobk.be/standpunten-vobk/item/328-

besparingen-op-kunst-en-cultuur-zijn-contraproductief

66

-

VOORDEKUNST. Hoe het werkt. Voor de kunst, Nederland, 2012. [online] http://www.Voordekunst.nl/hoe-het-werkt

-

VOORDEKUNST.

Faq.

Voor

de

kunst,

Nederland,

2012.

[online]

2012.

[online]

http://www.Voordekunst.nl/faq

-

VOORDEKUNST.

Cijfers.

Voor

de

kunst,

Nederland,

http://Voordekunst.wordpress.com/2011/11/21/cijfers-Voordekunst/

VOORDEKUNST. Fiscale voordelen, anbi. Voor de kunst, Nederland, 2012. [online] http://www.Voordekunst.nl/anbi

67

Bijlagen Grafiek 1:

Grafiek 2:

68

Grafiek 3:

69