2. Nieuwstad
> De Nieuwstad is gesticht omstreeks 1250 als zelfstandige stad ten noorden van de Berkel. Het karakter is terug te vinden in het regelmatige rechthoekige stratenpatroon. Dit patroon werd aangelegd om wildgroei van woningen te voorkomen. Belangrijkste structuurdragers zijn de Lieve Vrouwenstraat, de Dieserstraat en restanten van aardwerken aan de Isendoornsingel.
3. Spittaalstad > Spittaalstad is het oostelijke deel van de middeleeuwse stad. Langs de twee oude toegangswegen staat oude lintbebouwing. Deze bebouwing staat als gesloten front, op smalle percelen voorgevel gericht naar de straat. De ruimte tussen de twee historische bebouwingslinten is later volgebouwd, met arbeiderswoningen tegen het einde van de 19e eeuw en winkelcomplexen uit de afgelopen decennia.
Welstandsbeoordeling Onderstaand schema geeft een globaal beeld van het traject dat uw bouwplan doorloopt en de rol die de welstandsbeoordeling hierin speelt. Naast het welstandsadvies zijn er ook andere adviezen die van invloed zijn op het besluit van het college om een bouwvergunning te verlenen. Verder is het ook mogelijk dat u naast een bouwvergunning ook andere vergunningen nodig hebt om te kunnen (ver)bouwen.
Driedeling van de stad De oude gevels en het patroon van straten en steegjes laten zien hoe de binnenstad van Zutphen is ontstaan. Ze tonen hoe de stad zich heeft ontwikkeld in verschillende eeuwen. De binnenstad bestaat uit drie aparte delen, elk met een eigen verleden en uiterlijk. Om de verschillen te behouden is er per stadsdeel een aantal richtlijnen opgesteld. U vindt ze in de stadsdeeluitwerking.
1e plan beoordeling door de gemeente: o.a. bestemmingsplan, e.d.
1. Oude Stad > De Oude Stad is het oudste deel van de stad. Het stratenpatroon is opgebouwd rond de ovale plattegrond van de vroegste nederzetting. Belangrijkste structuurbepalende elementen zijn het ’s Gravenhof (met daarop de Walburgkerk) en de Markten. Smalle straten en stegen en de korte zichtlijnen zorgen voor een gevoel van intimiteit in dit stadsdeel.
Toelichting:
Rayon architect 2 wekelijkse openbare welstandsbeoordeling*
positief advies
planaanpassing
Welstandscommissie 2 wekelijkse openbare commissievergadering*
Het bebouwingsbeeld van de Nieuwstad is divers. De huizen staan als een gesloten front, in een strakke rij, aan weerszijden van smalle straten. De wederopbouw rond het Stationsplein is ruimer opgezet en geeft een opener beeld. Op de gesloopte vestingwerken wordt een schaalsprong gemaakt in bebouwing en ruimte rond de panden.
In dit stadsdeel zijn grote contrasten te vinden in de maat van bebouwing en de dichtheid ervan. Het huidige uiterlijk van de Spittaalstad is tweeledig: kleinschalige historische bebouwing met her en der een groen hofje en de grootschaliger bebouwing rond het winkelcentrum Polsbroek.
positief advies
2e plan beoordeling door de gemeente: o.a. technische beoordeling; brandveiligheid; constructie, enz.
negatief advies
Afgevaardigde van de welstandscommissie geeft een beoordeling op basis van de welstandsnota.
Plannen die afwijken van het welstandsbeleid of sterk van invloed zijn op de omgeving worden op de agenda geplaatst voor de commissievergadering. Planbeoordeling door architecten, een stedenbouwkundige, en een burgerlid. Op basis van de welstandsnota wordt het plan beoordeeld.
Een geschreven advies gericht aan het college volgt binnen 2 weken na de vergadering.
* agenda’s via: www.zutphen.nl > wonen en verkeer > welstand > agenda welstandscommissie mandaatvergadering: maandag in de oneven weken commissievergadering: maandagmiddag in de even weken.
Meer informatie Deze brochure is een publieksweergave van vastgesteld gemeentelijk beleid, de inhoud is informatief en niet uitputtend bedoeld. U kunt er dan ook geen rechten aan ontlenen. Meer informatie is te vinden in de welstandsnota, monumentennota en architectuurnota van de gemeente Zutphen, te vinden via www.zutphen.nl. Dit is een uitgave van de gemeente Zutphen, tot stand gekomen in samenwerking met het Gelders Genootschap (www.geldersgenootschap.nl).
Beeldwijzer Binnenstad
2
1 3
> Ontwerprichtlijnen Wilt u (ver)bouwen in de binnenstad van Zutphen? Let dan op het volgende: de binnenstad van Zutphen is historisch en van grote waarde. Om de karaktertrekken van deze historische binnenstad te behouden, stelt de gemeente eisen aan onder andere (ver)bouwplannen. Bijzonder aan de binnenstad van Zutphen is dat haar geschiedenis niet alleen aan gebouwen is af te lezen, maar ook aan de structuur en vorm van de stad. De vorm van bijvoorbeeld de Markten of de loop van de Berkel, is in het verleden bepaald. Deze historische elementen geven de binnenstad kwaliteit en die wil Zutphen behouden. De gemeente Zutphen biedt ruimte voor hedendaagse architectuur, als het past binnen het cultuurhistorische decor en daar een waardevolle aanvulling op is.
Deze beeldwijzer is een publieksvriendelijke vertaling van de bestaande welstandsnota. In de beeldwijzer worden de regels verduidelijkt. Hij helpt u een beeld te vormen van de omgeving en illustreert de bijbehorende eisen. U selecteert daarbij die informatie die hoort bij uw plan. De beeldwijzer bestaat uit drie delen. Een algemeen deel (deze omslag), die u kunt aanvullen met informatie per stadsdeel en specifieke thema’s als dakkapellen en gevelindeling.
De basis van Zutphen ligt in de directe omgeving van het ’s Gravenhof. Langzaam groeide de nederzetting, van de twaalfde tot veertiende eeuw, uit tot een volwaardige stad. Stadsrechten en het Hanzeverbond zorgden voor welvaart, stadsuitbreidingen en voorname panden. De Nieuwstad en Spittaalstad (Polsbroek e.o.) werden aan de oude stad toegevoegd. Militaire ontwikkelingen zorgden voor een transformatie van stadsmuren naar uitgebreide vestingwerken. De vestingstad Zutphen is op haar grootst in 1799. In 1874 wordt de vesting Zutphen opgeheven. Kort daarna wordt gestart met de bouw van villa’s op de voormalige vestingwerken.
De meeste panden in dit gebied hebben gevels uit de zeventiende eeuw met een schilddak (lijstgevel) of een zadeldak (topgevel). Er is een duidelijke eenheid in schaal en bouwstijl. Juist de subtiele verschillen, in de gevels, nok- en goothoogten, geven de straatwanden een eigen gezicht.
Straatwand en bouwblok > Een straatwand is een afbakening van de openbare ruimte door gevels.
Parcellering en dakenlandschap > Binnen een bouwblok is het individuele pand terug te vinden in de gevel en het dak. Hierin valt de historische kavelmaat te ontdekken: parcellering.
Massa en gevelopbouw > De maat van een bouwwerk en het daarmee samenhangende volume – (nok)hoogte en de oppervlakte van het bouwwerk – worden ook wel massa genoemd. De (nok)hoogte wordt vaak bereikt met meerdere bouwlagen. Deze beïnvloeden de gevelopbouw. De gevelopbouw bestaat uit een plint, tussenlagen, lijst en eindigt met een kap.
lijst
kap
Stratenpatroon > Een stratenpatroon is een netwerk van straten, pleinen en stegen waarlangs bebouwing gelegen is. Het verloop ervan geeft informatie over het ontstaan en opbouw van de binnenstad. De breedte zegt iets over het belang van een straat. De open ruimten zorgen voor ´lucht´ rond voorname gebouwen en tonen daarmee belangrijke plaatsen in de binnenstad.
plint
gevel
kavelmaat
verticaliteit in het gevelbeeld
Daken en dakkapellen
gesloten straatwand
Oude stad
verspringende goothoogte
Winkelpuien en gevelindeling
Nieuwstad
Gevelreclame Zonwering, markiezen, rolhekken en gen
geveltoevoegin-
Het middeleeuwse stratenpatroon van de binnenstad is waardevol omdat het ons iets vertelt over de vroegere stad. Onbebouwde terreinen (pleinen) vormen een afwisseling op de dichte middeleeuwse bebouwing. In het patroon zijn locaties van stadsmuren en verdedigingswerken te herkennen. Het verloop van de straten is in de oude stad onregelmatig, als gevolg van de ongestructureerde groei rond het ’s Gravenhof. In de Nieuwstad is de rechthoekige structuur van de planmatige uitbreiding nog goed terug te vinden. In het huidige stratenpatroon van de Spittaalstad zijn de twee oude uitvalswegen nog goed herkenbaar.
De ruimte binnen de Zutphense stadmuren was zeer beperkt, hierdoor staat de bebouwing in de binnenstad dicht op elkaar. De gevels van de verschillende panden sluiten direct op elkaar aan, soms gescheiden door een onbebouwde strook tussen twee huizen voor de afvoer van regenwater (osendrop). De aaneengesloten gevels vormen samen bouwblokken en zorgen voor een beeld van gesloten straatwanden. De bouwblokken in de binnenstad van Zutphen begeleiden het middeleeuwse stratenpatroon.
Parcellering houdt de historische compacte opzet van de bebouwing herkenbaar in de straatwanden, daarom is het belangrijk elke kavel afzonderlijk in het gevelbeeld te kunnen aflezen. In Zutphen vertelt de parcellering binnen bouwblokken een deel van de historische ontwikkeling van de stad. De parcellering is van uit de lucht te herkennen aan rijen van lange kappen en smalle dwarskappen. Dit kenmerkende beeld van het Zutphense dakenlandschap is beschermd.
De gevels van de binnenstad bestaan doorgaans uit twee of drie lagen met kap. Dwarse en diepe langskappen komen beide voor. Door de gesloten straatwanden hebben de gebouwen vaak één voorkant. In deze gevels is een verticale lijn te herkennen. De ramen en andere gevelelementen benadrukken meer de hoogte dan de breedte van het pand. Deze richting in de gevel en de dwarskap zijn kenmerkend voor de oudste bebouwing in de binnenstad. Duidelijk herkenbare gevels versterken het beeld van de parcellering.
Spittaalstad
Daken en dakkapellen
De binnenstad van Zutphen heeft een bijzonder karakter. De prachtige omgeving heeft aantrekkingskracht op een groot publiek. Niet alleen de gevels en straten bepalen dit, ook het ‘dakenlandschap’ draagt bij aan de herkenbaarheid, sfeer en beleving van de binnenstad. Het totaalbeeld van alle daken in de binnenstad maakt onderdeel uit van het rijksbeschermde stadsgezicht van Zutphen. Uit het dakenlandschap is bijvoorbeeld de groei van de gebouwen af te lezen. De gemeente wil het bestaande beeld behouden en versterken. Deze ambitie bepaalt hoe er gekeken wordt naar wijzigingen in of aan daken. U dient bij uw bouwplannen rekening te houden met de beschreven kenmerken. Ook is het belangrijk om te weten dat originele dakpannen behouden moeten blijven bij wijzigingen of dakherstel en het dak moet worden aangevuld (of vervangen) door identieke pannen. Karakteristieke smalle langskappen en dwarskappen moeten blijven domineren in de binnenstad. Uw dak benadrukt de oriëntatie en richting van een gebouw. Vaak zorgt een kap voor een (natuurlijke) passende beëindiging van het
gebouw. Om het beeld van de daken te blijven ervaren en herkenbaar te houden is het belangrijk dat daken één geheel blijven. Grote doorbrekingen van het dak, door loggia’s, dakkapellen of dakvensters mogen dakvlakken niet domineren. Dit heeft gevolgen voor het ‘gebruik van de ruimte onder het dak’. Hierdoor is het volwaardig bewonen van deze verdieping, bijvoorbeeld als appartement, niet zomaar mogelijk. Dit informatieblad geeft enkele handreikingen over hoe u als inwoner een bijdrage kunt leveren aan het behoud en aan het versterken van het Zutphens dakenlandschap als u bouwplannen heeft. Aan de hand van de volgende beeldende uitgangspunten weet u op welke aspecten u moet letten bij wijzigingen aan uw kap of dakvlak. Welstand De welstandsnota biedt veel aanvullende informatie en een volledig overzicht van de formele beoordelingscriteria. www.welstandsnotas.nl/zutphen
Daken en dakkapellen
Behoud uw dak als één geheel en laat de kapvorm een passende beëindiging van de gevel zijn.
Let bij dakkapellen en dakramen op de plaats in het dakvlak en op het uiterlijk van dakkapellen en dakramen.
De dakkapel mag het dakvlak niet overheersen. Let, voor u een dakkapel aanvraagt, op het effect van de toevoeging op de karakteristiek van de kapvorm van uw dak.
In de meest gevallen verstoren plat afgedekte dakkapellen het beeld het minst.
Houd dakramen verticaal gericht en zo smal mogelijk.
Gevelreclame
Verblijven in de historische binnenstad van Zutphen is voor veel mensen een bijzondere ervaring. Iedereen ervaart de aangename sfeer. Een belangrijk deel van de beleving ontstaat door het straatbeeld. Langs de zijden van de belangrijkste winkelstraten zijn veel prachtige monumentale panden te zien, in de binnenstad van Zutphen is geen voorgevel hetzelfde. Het is een van de weinige binnensteden waar u de historische ontwikkeling nog goed kunt aflezen aan de bebouwing. Ondernemers willen graag mensen trekken door hun winkel in beeld te brengen. Dit kan door reclame op het gebouw. Hiervoor moet vergunning worden aangevraagd. Daarnaast heeft de gemeente de wens het aangename en waardevolle straatbeeld te behouden. Reclame aan/op de gevels heeft een grote invloed op het uiterlijk van het gebouw. Daarom mag het opvallende karakter van gevelreclames het gevelbeeld niet overheersen.
en zijn omgeving. Daarom worden bijvoorbeeld lichtbakken, vlaggen, banieren, herhalingen en merknamen niet toegestaan. Ook het ‘dichtplakken’ van ramen beïnvloedt de gevel sterk, daarom streeft de gemeente naar open en transparante geveldelen. U mag maximaal 20% van ieder raam dichtplakken. In dit informatieblad worden aan de hand van voorbeelden en aanvullende teksten de basisprincipes uitgelegd. Hierdoor kan iedereen een beeld krijgen van wat belangrijk is bij de inpassing van gevelreclame in het straatbeeld. Hierdoor krijgt u enig idee hoe u kunt bijdragen aan het behouden en versterken van de kwaliteiten van Zutphen als u plannen heeft om reclame op het pand te veranderen of aan te brengen. Welstand De welstandsnota biedt veel aanvullende informatie en een volledig overzicht van de formele beoordelingscriteria. www.welstandsnotas.nl/zutphen
Om overheersing te voorkomen geldt: reclames dienen een ondergeschikt karakter te hebben en afgestemd te zijn op de uitstraling van het pand
Gevelreclame
Stem uw reclame af op de schaal en vormgeving van het gebouw en het straatbeeld.
De gevelopbouw en entree zijn leidend voor de locatie en maat van reclames
Eén element is mogelijk, niet breder dan de helft van de breedte van uw voorgevel.
Reclame haaks op de gevel mag max. 75 cm uitsteken, moet horizontaal en onder de verdiepingsvloer geplaatst zijn.
Plaats alleen open belettering zodat de achterliggende gevel zichtbaar blijft.
Plaats reclame onder de ramen van de eerste verdieping. Stem reclame af op gevelkarakteristiek en maak een relatie met de winkelpui / entree.
Zonwering, markiezen, rolhekken en geveltoevoegingen Verblijven in de historische binnenstad van Zutphen is voor veel mensen een bijzondere ervaring. Iedereen ervaart de aangename sfeer. Een belangrijk deel van de beleving ontstaat door het straatbeeld. Langs de zijden van de belangrijkste winkelstraten zijn veel prachtige monumentale panden te zien, in de binnenstad van Zutphen is geen voorgevel hetzelfde. Het is een van de weinige binnensteden waar de historische ontwikkeling nog goed zichtbaar is.
Voor toevoegingen aan de gevels geldt daarom dat alle elementen een ondergeschikt karakter moeten hebben en afgestemd zijn op de uitstraling van het pand en zijn omgeving. Daarom mag bijvoorbeeld de gevelstructuur niet worden aangetast en moeten ornamenten en detaillering zoveel mogelijk zichtbaar blijven. Streef naar behoud van het open karakter van de gevels. Gesloten rolluiken en rolhekken aan de buitenkant zijn dan ook niet toegestaan.
Uit praktische overwegingen worden hedendaagse voorzieningen aangebracht op de voorgevel. Bijvoorbeeld als wering tegen overmatig zonlicht of (bij winkels) als bescherming tegen inbraak. Hiervoor moet een vergunning worden aangevraagd. Beide toevoegingen aan de gevel hebben sterke invloed op het uiterlijk van het gebouw, maar mogen het gevelbeeld niet gaan overheersen. De gemeente wil dergelijke initiatieven niet direct verbieden, maar streeft naar beperking van de negatieve uitstraling door zorgvuldig geplaatste en goedgekozen toevoegingen te stimuleren. Zo wordt het aangename en waardevolle straatbeeld behouden.
In dit informatieblad worden aan de hand van voorbeelden en aanvullende teksten de basisprincipes uitgelegd. Hierdoor kan iedereen een beeld krijgen wat er voor toevoegingen aan de gevels en het straatbeeld belangrijk is. Hierdoor krijgt u enig idee hoe u kunt bijdragen aan het behouden en versterken van de kwaliteiten van Zutphen als u plannen heeft om reclame op het pand te veranderen of aan te brengen. Welstand De welstandsnota biedt veel aanvullende informatie en een volledig overzicht van de formele beoordelingscriteria. www.welstandsnotas.nl/zutphen
Zonwering, markiezen, rolhekken en geveltoevoegingen
Stem uw keuze van vorm, kleur, materiaal en grootte af op de vormgeving van uw pand af en de omgeving.
Plaats per gevelopening één zonwerend element
Historische ornamenten lenen zich slecht voor het aanbrengen van zonwering. Houd bij plaatsing rekening met de karakteristiek van uw gevel.
Stem uw bewegende zonweringen van markiesdoek af op de raamopeningen.
Plaats uw zonnepanelen en schotelantennes zodanig dat ze niet zichtbaar zijn vanaf de openbare weg.
Plaats inbraakwering in de vorm van transparante rolluiken of -hekken aan de binnenkant. Rolluiken en hekken moeten 80% transparant zijn.
Winkelpanden en gevelindeling Zutphen is trots op haar aantrekkelijke winkelhart. De prachtige omgeving heeft aantrekkingskracht op een groot publiek. Dit is voor een belangrijk deel te danken aan de historische binnenstad, die de gemeente duurzaam wil behouden. Deze wens bepaalt ook hoe er naar veranderingen wordt gekeken. Het winkelhart van de binnenstad is ontstaan aan de belangrijkste straten en routes in de stad. Hier staan ook de meest voorname panden. Deze zijn herkenbaar door de bouwhoogte, vormgeving en gebruikte materialen. Voorgevels zijn sterk beeldbepalend in de uitstraling van de straat, daarom is het ook belangrijk direct reclame-uitingen vorm te geven. De omvang, verhouding en detaillering van ramen en deuren bepalen de gevelindeling. Daarnaast is het belangrijk dat boven de begane grond gewoond kan worden. De concentratie van winkels is opvallend en zichtbaar aanwezig in het straatbeeld. De uitstraling van een winkel of andere functie mag de historische kwaliteiten van het pand niet overheersen of aantasten. Om dit te voorkomen
geldt één mooie volzin: Veranderingen moeten ondergeschikt in het straatbeeld zijn en afgestemd worden op de directe belendingen en de karakteristiek van het pand. Bouwplannen moeten bijdragen aan de kwaliteiten die gemeente Zutphen belangrijk vindt om te behouden. In dit infomatieblad worden aan de hand van voorbeelden en aanvullende teksten de basisprincipes van het bovenstaande uitgelegd. Hierdoor kan iedereen een beeld kan krijgen wat er voor gevels belangrijk is. Met deze kennis kunt u op een andere manier naar de verschillende gebouwen kijken. Ook krijgt u enig idee hoe u kunt bijdragen aan het behouden en versterken van de kwaliteiten van Zutphen als u bouwplannen heeft met betrekking tot winkelpanden en gevel indeling. Welstand Formele welstandstoetsing van uw bouwplan vindt plaats op basis van de beoordelingsrichtlijnen in welstandsnota. www.welstandsnotas.nl/zutphen
Winkelpanden en gevelindeling
Panden in een groep moeten een architectonische eenheid blijven.
plint
gevel
lijst
kap
Individuele panden hebben verschillende kenmerken door variatie in hoogte, gevelindeling, kleur, materiaal en kapvorm.
Heldere gevelopbouw met een plint, tussenlaag, lijst en kap, als één geheel. Let hierbij op de onderlinge maatverhoudingen en verticale lijnen.
Parcellering van panden moet tot uitdrukking komen, de breedte van de gevel wordt bewaard.
Winkelpuien zijn verbonden met gevel. Er is een relatie met de bovenverdieping, glas mag niet doorlopen tot op de grond en bovenlichten moeten open zijn.
Originele vormgeving, detaillering, kleur en decoratie moeten passen bij het pand.
