Bedrijfseconomische thema’s P. de Boer M.P. Brouwers P.A.M. de Keijzer
Vierde druk Noordhoff Uitgevers Groningen | Houten
Ontwerp omslag: G2K designers, Groningen/Amsterdam Omslagillustratie: iStockphoto
Eventuele op- en aanmerkingen over deze of andere uitgaven kunt u richten aan: Noordhoff Uitgevers bv, Afdeling Hoger Onderwijs, Antwoordnummer 13, 9700 VB Groningen, e-mail:
[email protected] Met betrekking tot sommige teksten en/of illustratiemateriaal is het de uitgever, ondanks zorgvuldige inspanningen daartoe, niet gelukt eventuele rechthebbende(n) te achterhalen. Mocht u van mening zijn (auteurs)rechten te kunnen doen gelden op teksten en/of illustratiemateriaal in deze uitgave dan verzoeken wij u contact op te nemen met de uitgever. 0 1 2 3 4 5 / 14 13 12 11 10 © 2010 Noordhoff Uitgevers bv Groningen/Houten, The Netherlands. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van korte gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-pro.nl). All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission of the publisher. ISBN 978-90-01-78439-3 NUR 782
Woord vooraf bij de vierde druk
De titel van deze uitgave, Bedrijfseconomische thema’s, geeft aan dat wij bij de samenstelling bewust niet gestreefd hebben naar een volledige behandeling van het vakgebied. Bij de indeling van het boek hanteren wij dan ook niet de traditionele driedeling financiering, kosten en externe verslaggeving. Het boek is bedoeld voor studenten die in de latere beroepsuitoefening geen specialistische kennis nodig hebben van het vak bedrijfseconomie, maar wel een zodanig begrip hebben van bedrijfseconomische principes, uitgangspunten en ontwikkelingen dat zij deze in hun handelen kunnen laten meewegen en ook gesprekspartner kunnen zijn voor bedrijfseconomen/administrateurs. Bij de keuze en presentatie van de onderwerpen hebben wij ons laten leiden door de relevantie voor de doelgroep. Bij de herziening hebben we dankbaar gebruikgemaakt van de opmerkingen en aanwijzingen van studenten en docenten. De hoofdindeling in een zestal thema’s is gehandhaafd, waarbij de thema’s 1 en 4 uit de derde druk zijn samengevoegd tot één nieuw thema: ‘Planning en besturing van bedrijven’. Ook is een nieuw thema ‘Financieel risicobeheer’ toegevoegd. De thema’s zijn waar nodig geactualiseerd. Tevens is gekozen voor een wat minder specialistische en cijfermatige benadering en hebben we nadrukkelijker de link met andere vakgebieden gelegd. Bij het boek hoort een website (www.bethemas.noordhoff.nl) met extra opgaven voor studenten en uitwerkingen van de opgaven voor docenten. Voor gebruikers van de derde druk is op de website een overzicht opgenomen waarin is aangegeven waar de onderwerpen in deze uitgave zijn terug te vinden in de derde druk. Voor op- en aanmerkingen houden wij ons wederom ten zeerste aanbevolen.
De auteurs, Roosendaal, Teteringen maart 2010
Inhoud
Inleiding 11 Thema 1 Planning en besturing van bedrijven 12 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6
Het bedrijf 15 Wat is een bedrijf? 16 Visie, missie en doelstellingen 20 Strategie 24 Planning en control 29 Controlsystemen 32 Risicomanagement 41
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Budgettering en prestatiemanagement 51 Het budgetteringsproces 52 Het masterbudget 56 Budgetevaluatie 66 Verschillenanalyse met betrekking tot de verkoop 68 Beyond budgeting 74
3 3.1 3.2 3.3
Rapportage 85 Responsibility accounting 86 Return on investment, residual income en economic value added 90 Interne verrekenprijzen 95
Thema 2 Werkkapitaalbeheer 108 4 4.1 4.2 4.3
Werkkapitaal en de cashflowcyclus 111 Werkkapitaal en rentabiliteit 112 Hoogte van het werkkapitaal en de cashflowcyclus 116 Financiering van het werkkapitaal 122
5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5
Inkoop en voorraadbeheer 131 Inkoop en leveranciersbeoordeling 132 Voorraden 136 Bestelregels 138 Bepaling van de bestelhoeveelheid en het bestelniveau 142 Voorraadbeheer in het kader van logistiek management 147
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6
Creditmanagement 155 Leverancierskrediet en wanbetaling 156 Betalingsvoorwaarden 160 Debiteurenbewaking en incassopolitiek 162 Kredietwaardigheidsbeoordeling 164 Factoring 166 Kredietverzekering 170
© Noordhoff Uitgevers bv
7 7.1 7.2 7.3 7.4
Cashmanagement 177 Takenpakket cashmanagement 178 Saldobeheer 179 Liquiditeitenbeheer 185 Geldstroombeheer 189
Thema 3 Beslissingscalculaties 198 8 8.1 8.2 8.3 8.4
Beslissen onder risico en onzekerheid 201 Risico en onzekerheid 202 Beslissen onder risico: kansverdeling en verwachte waarde 203 Beslissen onder onzekerheid 207 Beslissingsbomen 210
9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8
Investeringsbeslissingen 219 Investeringsmotieven 220 Investering en kasstromen 222 Terugverdientijd en gemiddeld rendement 225 Basisprincipes financiële rekenkunde 228 Netto contante waarde en interne rentabiliteit 232 Selectie van alternatieve investeringsprojecten 235 Investeringsbeslissingen en scenarioanalyse 237 Bedrijfsovername en bedrijfswaardering 239
10 10.1 10.2 10.3 10.4
Calculaties op korte termijn 253 Prijsstelling en kostencalculaties 254 Relevante kosten 258 Incidentele orders, make or buy en assortimentsanalyse 260 Het cash break-evenpunt 265
Thema 4 Internationale handel 276 11 11.1 11.2 11.3 11.4
Bijzondere aspecten van grensoverschrijdende activiteiten 279 Omvang en soorten van grensoverschrijdende activiteiten 280 Bijzondere risico’s bij grensoverschrijdende activiteiten 285 Leverings- en betalingscondities 291 Exportfinanciering en overheidsinitiatieven 300
12 12.1 12.2
Bijzondere internationaal georiënteerde onderwerpen 307 OESO-richtlijnen 308 Europese aanbesteding 311
Thema 5 Financieel risicobeheer 320 13 13.1 13.2 13.3 13.4
Bankkrediet en kredietrisico 323 Financieel risicomanagement 324 Kredietrisico 326 Invloed van Basel 2 op de kredietverlening 328 Bepaling kredietrisico door de bank 329
© Noordhoff Uitgevers bv
14 14.1 14.2 14.3 14.4
Renterisicobeheer 341 Renterisico 342 Gapanalyse 343 De geld- en kapitaalmarkt 344 Renterisicobeheersingsinstrumenten 346
15 15.1 15.2 15.3
Valutarisicobeheer 365 Valutanotering en valutamarkten 366 Indeling van valutarisico naar soorten en positiebepaling 369 Instrumenten van valutarisicobeheer 373
Thema 6 Onderneming en maatschappij 394 16 16.1 16.2 16.3
Maatschappelijk verantwoord ondernemen 397 Duurzaam ondernemen 398 Corporate governance 404 Accounting standards 409
17 17.1 17.2
Financiële verslaggeving 419 Het jaarverslag als informatiebron 420 Analyse van de jaarrekening 427 Antwoorden vragen 443 Register 455
© Noordhoff Uitgevers bv
Inleiding
Bedrijfseconomische thema’s behandelt een geselecteerd aantal bedrijfseconomische onderwerpen op een wat diepgaander niveau. Het boek is bedoeld voor de postpropedeutische fase van de opleiding en kan dus worden gezien als een vervolg op Basisboek Bedrijfseconomie of Bedrijfseconomie voor de dienstensector. De presentatie van de leerstof borduurt voort op de aanpak en inhoud van deze inleidende boeken. Het uitgangspunt is ook nu weer dat de student zich de leerstof zelfstandig moet kunnen eigen maken. Deze uitgave bevat een aantal elementen die dit stimuleren, zoals het gebruik van voorbeelden, illustraties uit de vakpers en relevante websites en tussenvragen. Bij de behandeling van de onderwerpen zijn we uitgegaan van het gezichtspunt van de niet-specialist. Het boek bevat daardoor geen diepgaande theoretische uiteenzettingen over de gekozen onderwerpen, maar er is gekozen voor een zo praktisch mogelijke benadering met veel voorbeelden. De onderwerpen worden dan ook minder diepgaand uitgewerkt dan in een boek dat primair bedoeld is voor studenten in een bedrijfseconomische opleiding. Soms zijn elementen toegevoegd uit aanverwante vakgebieden om het desbetreffende onderwerp in een begrijpelijke context te plaatsen. De onderwerpen in het boek zijn gerubriceerd in een zestal thema’s: · Planning en besturing van bedrijven · Werkkapitaalbeheer · Beslissingscalculaties · Internationale handel · Financieel risicobeheer · Onderneming en maatschappij. Deze thema’s kunnen onafhankelijk van elkaar worden bestudeerd. Wel wordt een bepaalde voorkennis van het vakgebied verondersteld op het niveau van de hiervoor genoemde boeken. Elk thema bevat een aantal hoofdstukken over relevante onderwerpen. Elk hoofdstuk kent een vaste opbouw. Aan het begin van elk hoofdstuk wordt de interesse van de student voor het onderwerp gewekt aan de hand van een openingscasus die vragen oproept. Wat is hier aan de hand? Hoe kan dit? Deze vragen kunnen met de in het hoofdstuk behandelde theorie beantwoord worden. Vervolgens wordt in enkele paragrafen de leerstof uitgelegd. Via tussenvragen wordt getoetst of de student de leerstof begrijpt. Van de tussenvragen zijn de antwoorden achterin het boek opgenomen. Aan het einde van het hoofdstuk is een korte samenvatting opgenomen en een overzicht van de kernbegrippen die in het hoofdstuk worden genoemd. Elk hoofdstuk eindigt met enkele opgaven ter verwerking van de leerstof. Op de website www.bethemas.noordhoff.nl zijn meer opgaven opgenomen. © Noordhoff Uitgevers bv
11
