AZLPE RSPEC TIEF 4. Magazine voor relaties van AZL jaargang 24 december Edin Mujagic Pensioenmoord met rente als wapen?

AZLPE RSPEC TIEF 4

Magazine voor relaties van AZL jaargang 24 december 2015

Edin Mujagic Pensioenmoord met rente als wapen?

Marcel Verheul ‘Ik ben van de samenwerking’

De Nationale APF Flexibel dankzij stevig fundament

Foto voorpagina Edin Mujagic, macro- en monetair econoom, publicist en ECB-watcher.

Profiel AZL Wij verzorgen de administratie van ruim zestig pensioen fondsen met in totaal meer dan 1 miljoen deelnemers. Alles wat wij doen heeft direct of indirect te maken met de pensioenen van die deelnemers. De deelnemer krijgt van ons duidelijkheid over zijn pensioen, en vindt in AZL een pensioenuitvoerder die bereikbaar, deskundig, en behulpzaam is. Bestuurders van de pensioenfondsen ontvangen bij ons ook de best mogelijke steun. Om hun fonds goed te kunnen besturen moeten zij kunnen beschikken over actuele en correcte cijfers, toeganke lijke prognoses en duidelijke adviezen. Daarom bieden wij niet alleen een administratie die perfect op orde is, maar ook bestuursadvies, communicatieadvies en actuariële dienst verlening. Fondsen kiezen uit dit pakket de dienstverlening, integraal óf modulair. Dankzij onze maatwerk dienstverlening kunnen bestuurders zich richten op hun kerntaak: het besturen van het fonds. Wij hebben een hoofdvestiging in Heerlen en een kantoor in Utrecht waar in totaal ruim vierhonderd betrokken en deskundige medewerkers werken. Als pensioenuitvoerder zijn wij onderdeel van de NN Group en het administratieplatform voor de Nationale-Nederlanden PPI (Essentie Pensioen).

Colofon Uitgever AZL N.V. / Postbus 4471 / 6401 CZ Heerlen T 088 - 116 2000 / E [email protected] / I www.azl.eu

Redactie Harry Lindelauf (hoofdredacteur), Ans Slangen (eindredacteur), Rob Könings, Monique van Run, Ricus Buist. Vormgeving Marion Kramer, Margot Senden. Tekst Pastoor Tekst BV, AZL Marketing & Communicatie. Fotografie Annemiek Mommers, Marco Hofsté. Disclaimer Hoewel deze editie van AZL Perspectief uiterst zorgvuldig is samengesteld, kunnen aan de inhoud ervan geen rechten worden ontleend. Auteursrecht Overname van artikelen is toegestaan met bronvermelding.

2 / AZL Perspectief # vier

IN HO UD 4 ‘Ik ben van de samenwerking’ Sinds november is Marcel Verheul directeur klantrelaties bij AZL. Hij begint zijn nieuwe baan door kennis te maken met Pensioenfonds Niemeijer en Bpf Tex. Een verslag.

Te weinig of juist te veel pensioen Onderzoek van Netspar wijst uit dat dertig procent van de mensen minder pensioen opbouwt dan beoogd. Anderen bouwen te veel op en ook dat kan een probleem zijn.

7

10

16

Pensioenmoord met rente als wapen?

‘Van huis uit betrokken’

Het rente-beleid van de Europese Centrale Bank (ECB) treft pensioen fondsen ongenadig hard. ECB-watcher Edin Mujagic is kritisch over deze supermacht in Europa en geeft tips.

In het Portret staan bestuurders van pensioenfondsen centraal. Deze keer Theo Katerberg, PSL: ‘Ik vind dat je permanent moet werken aan de verbetering van maatschappelijke kwesties.’

Flexibel dankzij stevig fundament

Gehecht aan sociale zekerheid

AZL en NN Investment Partners lanceren De Nationale Algemeen Pensioenfonds. Kostenbesparingen liggen in het verschiet, maar kwaliteit en flexibiliteit zijn minstens zo belangrijk.

Nederlanders hebben een emotionele band met het stelsel van sociale zekerheid. Historicus Lex Heerma van Voss onderzoekt de wortels van dat gevoel.

14

20

13 Kort nieuws

19 Opinie Gijs Cremers De keuze is reuze

22 Een indruk van later De nieuwe online tool Pensioenschets biedt deelnemers een indruk van later: hoe wil je dan leven en zijn inkomsten en uitgaven dan in balans? De luchtige toon van de tool slaat aan.

AZL Perspectief # vier

/3

Directeur Klantrelaties Marcel Verheul

‘Ik ben van partnership, van de samenwerking’ Op 16 november 2015 trad Marcel Verheul aan als de nieuwe directeur Klantrelaties bij AZL. Vol energie begon hij aan zijn kennismakingsgesprekken met pensioenfondsen. Met een oud tabaksblikje en een zwart notitieboek. AZL-vestiging Heerlen, dinsdag 24 november, 11.10 uur: De rijstevlaai op tafel is nog niet half op, een teken dat er vakkundig doorvergaderd is. Na ruim anderhalf uur overleg

is de jaarevaluatie van Stichting Will Niemeijer Pensioenfonds (tabaksindustrie) voorbij. Bestuurders Ynze Faber en Willy Smink kijken toe terwijl Marcel Verheul een leeg blikken doosje uit zijn jas vist. De nieuwe directeur Klantrelaties van AZL verklaart: ‘Toen ik zestien was, rookte ik shag. Iedereen rookte destijds op die leeftijd. M’n Samson bewaarde ik hierin. Al die tijd heb ik het bewaard, niet onderin een kast maar op mijn plank met nostalgische blikjes.’

Faber en Smink grinniken terwijl Verheul herinneringen ophaalt aan zijn studententijd in Groningen. ‘Daar kon je de fabriek van Niemeijer altijd goed ruiken.’ ‘Die geur hoort bij de stad’, beaamt Smink. ‘Vooral op maandag, want we beginnen de week altijd met de zware tabak. En klachten hebben we nooit gehad.’

Eerbetoon ‘Jullie pensioenfonds heet officieel Stichting Will Niemeijer Pensioenfonds, vanwaar die naam’, vraagt Verheul.

Kennismaking met bestuursleden van Pensioenfonds Niemeijer. V.l.n.r.: Willy Smink, Marcel Verheul, Ynze Faber en Zoey Rondas.


‘Theodorus Niemeijer is de naamgever van het bedrijf. Will was een neef van hem die in de Tweede Wereldoorlog is gefusilleerd. Als eerbetoon is het pensioenfonds naar hem vernoemd.’ Nog even duikt het drietal verder in de historie van de tabaksfabriek, terwijl ze het voorblad van het pensioenreglement uit 1908 bestuderen. ‘Kun je nagaan hoe lang ons fonds al bestaat’, zegt Faber.

Toekomstbestendig Dan informeert Verheul: ‘Aan welke keuzes denken jullie om het fonds toekomstbestendig te maken?’ Smink: ‘Voor ons is bijvoorbeeld een ontwikkeling als het Algemeen Pensioenfonds interessant. We willen graag governance-vraagstukken oplossen en steeds weer kosten besparen. Ons fonds is sinds 2010 gesloten voor nieuwe deelnemers, alleen bestaande werk nemers bouwen nog pensioen op.’ Dan pakken Faber en Smink hun jas en tas, elders in het gebouw begint bijna hun volgende meeting. ‘We zien elkaar snel weer. Wat mij betreft in Groningen.

Dan kunnen we het uitgebreider over jullie toekomstplannen hebben’, sluit Verheul af. ‘Het was leuk kennismaken!’

nieuwe opdrachtgevers en het nieuwe APF dat de pensioenuitvoerder met NN Investment Partners samen opricht.

AZL-vestiging Utrecht, vrijdag 27 november, 16.10 uur:

‘Ik ken AZL natuurlijk wel, maar nog niet heel goed’, zegt hij eerlijk. ‘Ik ben begonnen met kennismaken met alle mensen in het bedrijf en klanten. Fijn dat we deze afspraak vanmiddag konden maken. Hebben jullie ideeën waarover we de komende tijd verder kunnen praten?’

De communicatiecommissie van Bedrijfstakpensioenfonds Tex heeft twee uur vergaderd, en ontmoet aansluitend Marcel Verheul. Aan de ene kant van de tafel zitten bestuurders Freek Lanz, Chris van Loon, Jan Edu Kelder en Joost Borm, Verheul schuift aan de andere kant aan. ‘Bedankt dat jullie tijd voor me vrijmaken.’ Commissievoorzitter Kelder trapt het kennismakingsrondje af en ook de andere bestuurders stellen zich voor, waarna Verheul vertelt over zijn tijd bij PGGM. Daar werkte hij tien jaar. Tijd voor een nieuwe omgeving, vond hij, al had Verheul het prima naar zijn zin bij PGGM. Bij AZL heeft hij meer dan genoeg kluiven om zijn tanden in te zetten: hij is verantwoordelijk voor de dienstverlening en advisering, klant tevredenheid, het aantrekken van

In control Borm geeft aan dat aansluiten bij een APF voor Bpf Tex, het bedrijfstak pensioenfonds voor de groothandel in textiel en aanverwanten, op termijn mogelijk interessant is. ‘Als je er een keer uitgebreider bij ons bestuur over wil vertellen, zijn we daarin zeer geïnteresseerd. We willen onze regeling in control houden, dat is zeker voor de sociale partners een groot belang.’ Een tweede optie is aansluiten bij een magneetfonds, of met een aantal andere fondsen zo’n magneetfonds vormen. Hierover hebben de bestuurders eerder

Kennismaking met bestuursleden van Bpf Tex. V.l.n.r.: Chris van Loon, Joost Borm, Marcel Verheul en Jan Edu Kelder.


/5

al gesproken met AZL. ‘Ook hierover willen we graag in een aparte setting verder praten’, zegt bestuurder Kelder. ‘Geweldig als AZL hieraan bijdraagt. Het zijn spannende tijden voor Tex. Onze commissie samenwerking belegt regelmatig vergaderingen over toekomstige ontwikkelingen, waarbij eigenlijk het hele bestuur de commissie vormt. Zo’n grote bijeenkomst organiseren kost ons altijd veel moeite, maar we willen allemaal meepraten over samenwerking, fusie en andere toekomst richtingen. Daarvoor is het onderwerp te belangrijk.’ Ondertussen schrijft Verheul driftig mee in zijn zwarte notitieboekje. ‘Wanneer is jullie volgende bijeenkomst? Geef maar aan, ik ga me erin schikken.’ Ter plekke prikt het gezelschap een datum en tijdstip. Joost Borm

Landen bij AZL ‘Ik heb in mijn eerste tien dagen kennisgemaakt met acht fondsen. Ik ben geen type van “zo gaan we het doen”. Helemaal niet. Mensen leren kennen, dat is in zo’n eerste periode het belangrijkste voor mij. Eerst zorgen dat ik land. Wat speelt er allemaal? De keerzijde is dat mijn inbox in no time volstroomt. Natuurlijk pak ik prioriteiten meteen aan. Zoals de vragen die leven bij de bestuurders van Bpf Tex. Voor hen is het ijzer heet. Voor mij is het een uit nodiging om direct te participeren. Ik ben van het partnership, van samenwerking. Zo steek ik in elkaar, het werkt bovendien het prettigst voor de klant en is uiteindelijk het beste voor deelnemers. Ik steek nu al mijn enthousiasme in het opbouwen van een band met onze opdrachtgevers. Als dienstverlener moet je jezelf daarbij soms weg cijferen. Daarbij trek ik overigens wel af en toe grenzen. In mijn eerste week bij AZL miste ik meteen mijn vaste voetbalavond op donderdag. In de tweede week dacht ik: dat moet niet te vaak gebeuren. Want van voetballen krijg ik juist ontzettend veel energie.’


besluit: ‘Onze missie, visie, strategie, alles is er bij ons op gericht om het beste fonds in de sector te zijn.’ Verheul: ‘Dat is mooi, die ambitie herken ik.’

Curriculum Vitae

Betrokken

2006-2015: Directeur Institutional Relations, Business Development PGGM 1999-2006: Management consultant The Vision Web 1985-1998: Lid MT, service practice manager, accountmanager BSO/Origin

Intussen is het 17 uur geweest. In de deuropening praten Verheul en Borm nog even na. Borm: ‘We staan voor flinke uitdagingen, er is veel aan de hand in de pensioenwereld. Bij ons leeft niet alleen de vraag of we met een magneetfonds fuseren of dat misschien een APF iets voor ons is. Er spelen ook nog kwesties rondom de verplichte aansluiting van werkgevers in de textielbranche. Ik merk dat je als kersverse directeur Klantrelaties meteen al betrokken bent bij dit soort vraagstukken. Dat straal je uit. Heel veel succes!’ ■

Marcel Verheul (1962)

Opleiding: Informatietechniek, HTS Groningen Master of Business Administration (MBA), Webster University Nyenrode Executive Pension Program

Maatwerk wapen tegen pensioenteleurstelling De nieuwsbrief van Netspar kopte: ‘Dertig procent van de huishoudens bouwt minder p ensioen op dan beoogd.’ Vooral zelfstandigen en gescheiden mensen behoren tot deze groep. De helft van deze mensen stevent zonder het te weten op een tekort af. Hoe zorgelijk is dit? Hoe komt het dat mensen zich hier niet bewust van zijn? Ligt hier een taak voor pensioenfondsbestuurders? Marike Knoef, universitair hoofddocent aan Universiteit Leiden, gaf regelmatig tekst en uitleg over haar bevindingen. Kort gezegd: het doorsnee huishouden bouwt voldoende pensioen op, namelijk 71% van het huidige inkomen. Als we meetellen wat mensen gespaard hebben

dan komen we op 77% van het huidige inkomen. En als we de eigen woning meenemen (de hypotheek die geheel of gedeeltelijk is afgelost): 83%. Maar de variatie rondom die 83% is heel groot. Een kwart van de mensen zit zelfs onder de 66%.

onderkennen, kunnen ze niet meer bijsparen. Maar een teveel kan ook een probleem zijn. Dat betekent namelijk dat je teveel spaart voor later, terwijl je die euro nu misschien veel harder nodig hebt dan later. Bijvoorbeeld voor je kinderen.’

Tekort of teveel: beide een probleem

Verrassing

Een deel bouwt dus te weinig op, een ander deel teveel. Maar wat is te weinig of teveel? Marike Knoef: ‘Wij hebben een “tekort” gedefinieerd als het verschil tussen wat mensen beogen te consumeren na pensionering en het pensioen dat ze daadwerkelijk zullen ontvangen. Dat tekort is een probleem, omdat mensen dan in de knel komen. Als mensen het tekort niet op tijd

Dat er zowel een tekort als een teveel kon zijn en dat consumptie beter te spreiden kon zijn, was een interessante boodschap. Is er reden tot zorg? Marike Knoef: ‘Van de dertig procent die minder pensioen opbouwt dan beoogd, heeft de helft dat niet door. Onder de hogere inkomens is dat zelfs zeventig procent. Dat betekent dat zij nu in actie moeten komen: hun verwachtingen

Het pensioen van een kwart van de huishoudens wordt lager dan 66% van het huidige inkomen.


/7

ijstellen, langer doorwerken of gaan b sparen. Hierbij is het belangrijk op te merken dat mensen met hogere inkomens sowieso relatief al een lage ambitie hebben. Mensen met een hoog inkomen zeggen al tevreden te zijn met 56% van het huidig inkomen, terwijl mensen met een laag inkomen aan geven 93% van hun inkomen nodig te hebben na pensionering.’

Geen pensioenbewustzijn Waarom zien deelnemers dit niet aankomen? We kunnen natuurlijk met de vinger wijzen naar de pensioenfondsen, die hun deelnemers niet goed zouden informeren over hun pensioenopbouw. Maar zo eenvoudig ligt dat niet. Volgens de Pensioenmonitor 2014 van Wijzer in Geldzaken maakt driekwart van de beroepsbevolking zich nauwelijks zorgen of zij na pensionering voldoende geld hebben om hun normale levensstandaard voort te zetten. De meeste mensen zijn op de hoogte van de AOW, maar weten weinig over hun aanvullend pensioen. Vier op de

tien consumenten weten niet in welk type regeling zij pensioen opbouwen; zes op de tien weten niet of hun werk geverspensioen wordt geïndexeerd of in het verleden is verlaagd.

vraag: wat nu? Want de regels rondom pensioenen zijn inmiddels zo vaak gewijzigd, dat een helder handelingsperspectief ontbreekt.

Laagdrempelige communicatie Gedragswetenschap De vraag waarom mensen zich niet verdiepen in hun pensioen stond centraal in het in november verschenen rapport van de AFM ‘Neem drempels weg opdat mensen in actie komen voor hun pensioen’. Het antwoord komt uit de gedragswetenschappelijke hoek. Beslissingen zijn eerder intuïtief of automatisch dan rationeel. Mensen vinden pensioen wel belangrijk, maar ze willen niet nadenken over de context waarin dat valt: oud worden en niet meer werken. Áls ze dat al doen, dan is de pensioenmaterie erg complex. De wil om je daarin te verdiepen verliest het vaak van alledaagse prangende zaken. Er is uitstelgedrag. Daarbij komt: anderen zijn er ook niet zo mee bezig. En als iemand dan toch tot een helder overzicht komt, dan is de volgende

30% van de Nederlanders stevent af op een pensioentekort kennis inzicht

Beperkt pensioenbewustzijn Wat kan ik verwachten?

Het AFM-rapport doet aanbevelingen aan fondsbesturen voor de communi catie aan deelnemers. Roep deelnemers bijvoorbeeld op om periodiek het financiële totaalplaatje bij pensionering in kaart te krijgen. Of maak een online tool waarin alle relevante financiële producten op één plek bij elkaar staan. Marike Knoef: ‘Het Pensioenregister biedt natuurlijk wel dat overzicht, maar dan moet je het al bewust wíllen weten. Als je je pensioeninformatie ziet op een plek waar je toch al vaak komt, op de site van je bank of van de Belastingdienst, of bij je eigen pensioenfonds, dan hou je je er sneller mee bezig. Dat betekent dat pensioenfondsen die informatie wel juist moeten kunnen aanleveren en dat, om de privacy te waarborgen, er een zeer goede samenwerking tussen de partijen moet zijn.’

40% 60%

weet niet in welke type regeling ze pensioen opbouwen. is onbekend met verhogingen of verlagingen van hun pensioen.

tekort of overschot? Uiteenlopend ambitieperceptie niveau wensen Wat heb ik nodig?

84% 56% versus 93% van het huidige inkomen wordt gemiddeld behaald als netto pensioen door een doorsnee huishouden.

is het verschil in verwachting van benodigd pensioeninkomen tussen lagere en hogere inkomenscategorieën.


Ook ziet Marike Knoef een kans voor werkgevers. ‘Als een pensioenregeling een arbeidsvoorwaarde is, dan kan de werkgever de communicatie erover goed organiseren. Een werkgever is vertrouwd en dichterbij dan een fondsbestuurder.’

Meer keuzevrijheid en flexibiliteit Voor de langere termijn is meer nodig. Wat opvalt in het onderzoek van Knoef is de grote variatie in pensioenopbouw en pensioenwensen. Dat pleit voor meer maatwerk, flexibiliteit en meer keuzevrijheid. Pensioenfondsen kunnen die in hun pensioenregeling inbouwen. Marike Knoef: ‘Jonge mensen met een hypotheek moeten die verplicht aflossen. Daarnaast bouwen ze vaak verplicht pensioen op bij een werkgever. Zij bouwen nu vrij veel pensioen op, terwijl hun euro’s nu mogelijk meer geluk opleveren dan later. Hun kun je meer keuzevrijheid bieden.’

Ook maatwerk na pensioen

Bronnen:

Samen met promovenda Lieke Kools voerde Marike Knoef ook een onderzoek uit naar de bestedingsbehoefte van gepensioneerden. De conclusie hierin is dat de bestedingsbehoefte van ouderen daalt naarmate ze ouder worden. Op het moment dat de gezondheid achteruitgaat, hebben ze wel weer wat meer nodig. Lieke Kools: ‘Op dit moment krijgen mensen die met pensioen gaan standaard een constante uitkering. Maar je kunt overwegen om hoger te beginnen en geleidelijk aan de uit kering te verlagen. Dat sluit beter aan bij de behoefte. Als mensen dan ziek worden en meer nodig hebben, zou er wel weer een vorm van compensatie moeten zijn. Overigens: veel pensioenregelingen bieden wel de mogelijkheid van geleidelijk dalen, maar deze wordt nooit als standaardwaarde aangeboden. Je kunt er dus als pensioenfonds over nadenken dit anders of explicieter aan te bieden.’

AFM (2015), Neem drempels weg opdat mensen in actie komen voor hun pensioen. M. Knoef, J. Been, R. Alessie, K. Caminada, K. Goudswaard en A. Kalwij (2014), Measuring retirement savings adequacy: developing a multi-pillar approach in the Netherlands, Journal of Pension Economics and Finance. M. Knoef, K. Goudswaard, J. Been, K. Caminada (2015), Veel variatie in de pensioenopbouw van Nederlandse huishoudens, Netspar Brief 2. L. Kools en M. Knoef (2015), Bestedingsbehoeften bij een afnemende gezondheid; implicaties voor de flexibilisering van pensioenuitkeringen en zorgbijdragen, paper gepresenteerd tijdens de Netspar werkgroep “Pensioentoereikendheid”, oktober 2015, Leiden. ■

2

3

4

oplossingen

Neem drempels weg en biedt handelingsperspectief

Werk toe naar een financieel totaaloverzicht

Maak het concreet en biedt context

Bevorder eigen regie door meer keuzevrijheid


/9


‘Zware jaren op komst door ECB-beleid’

Pensioenmoord met rente als wapen? Het rentebeleid van de Europese Centrale Bank (ECB) treft pensioenfondsen ongenadig hard. Macro- en monetair econoom, publicist en ECB-watcher Edin Mujagic voorziet weinig goeds voor 2016. Is er een uitweg voor fondsbestuurders? ‘Het is heel lastig maar niet onmogelijk. Een eerste stap is om je goed te verdiepen in het ECB-beleid.’ Edin Mujagic is een kritische volger van de Europese Centrale Bank. De fascinatie van de econoom voor centrale banken leverde eerder het boek ‘Geldmoord’ op, Mujagic’ ‘monetaire thriller’ over uit de hand lopende inflatie uit 2012. Veelzeggende ondertitel: ‘hoe centrale banken ons geld vernie tigen’. ‘Mijn specialisatie als econoom was tot 2008, 2009 een leuke hobby. De buitenwereld had, ondanks de invloed van inflatie op ons dagelijks leven, nauwelijks aandacht voor het

beleid van bijvoorbeeld de ECB. Zo’n centrale bank zal het wel goed regelen, dat is de heersende opinie.’

Waarin treft de ECB de Nederlandse pensioenen? ‘Of je op je oude dag fatsoenlijk kunt leven, hangt af van wat je geld straks waard is. Voor je pensioen is het effect van inflatie desastreus, maar tegelijk werkt het als hét instrument van centrale banken om schulden van bijvoorbeeld overheden te verlichten. Sinds maart 2015 koopt de ECB voor € 60 miljard per maand aan staats obligaties op. Dat is ruim € 22.000 per seconde. Dit is bedoeld om de economie te stimuleren: het zorgt voor een lagere lange rente en meer inflatie. De ECB jaagt de prijs op de obligatiemarkt gigantisch op en de lange rente daalt. Hoe lager de rente, hoe groter de problemen voor pensioenfondsen, die hun verplichtingen zien stijgen. Dat vang je een jaar of twee op, maar uiteindelijk niet meer. Dan zullen premies verder stijgen en uitkeringen omlaag moeten. Het ECB-beleid gaat gewoon door.’

Werkt dat beleid? ‘Voorlopig niet. Gaat de economie in Europa sky high? Dat dacht ik niet. Het beleid helpt wel de overheden. Door de lage rente verdampen hun schulden. Helaas zijn we als land altijd het braafste jongetje van de klas geweest. Met onze spaarzaamheid zijn we in de eurozone een uitzondering. Met onze staatsfinanciën is –ook dankzij fors bezuinigen– relatief weinig mis. En we hebben een enorme pensioenpot. Als ongeveer het enige land hielden we decennialang veel achter de hand. Dat is zeker sinds de ECB obligaties opkoopt een enorm nadeel, de lage lange rente komt bij ons heel hard aan.’

Wat is het vooruitzicht voor 2016? ‘Vanaf volgende maand wordt het opkopen van de obligaties geïntensiveerd. Oorspronkelijk zou dit ECBbeleid tot het najaar van 2016 duren, maar nu is al bekend dat het verlengd wordt. Het zou me niets verbazen als Nederlandse pensioenfondsen in de loop van 2016 laten weten dat ze het niet meer kunnen opvangen. Dat wordt korten op de pensioenen. Mijn inschatting is dat het merendeel van de f ondsen zware jaren zal krijgen. Alleen de fondsen die zich de impact van het ECB-rentebeleid hebben gerealiseerd, ontspringen de dans.’

Edin Mujagic (Bosnië, 1977) is zelf standig macro-econoom, monetair econoom, publicist en eigenaar van het onafhankelijke consultancy bureau Oranje Lelie. Schreef ‘Geldmoord’ (2012) en ‘Tien jaar euro: biografie van een jonge wereld munt’ (2009). Binnenkort verschijnt zijn boek ‘Een monetaire historie van Nederland sinds 1814’.


/ 11

Kunnen fondsen zich wapenen tegen deze malaise? ‘Het is heel lastig, maar niet onmogelijk. Verdiep je in het ECB-beleid. Dat is een eerste stap. Het mooie is dat je je net als in het echte leven op financiële markten tegen alles kunt verzekeren. Maar renteafdekking is een gok. Je beschermen tegen lage rente vergt gigantische bedragen en het is niet jouw geld, maar dat van deelnemers. Valt het gevaar achteraf mee, dan zit je bijvoorbeeld met het uitblijven van indexatie en zullen deelnemers boos zijn. Maar dat zullen ze zeker ook zijn als je niets doet en er gebeuren nare dingen.’

Wat zou u doen? ‘Het is bijna uitgesloten dat Frankfurt de komende twee jaar zegt: de rente moet weer omhoog. Dus ik zou me gaan indekken. Een tweede optie is de aan delenbeurs. Verschuif het accent van obligaties naar aandelen. Sinds de economische recessie zijn de aandelenkoersen geëxplodeerd. Dat is mede dankzij de geldkraan die de ECB wijd open zet. Het geld is niet in de echte economie –bij de bedrijven en huis houdens– terecht gekomen. Het vloeit naar de financiële markten. Dat zag je de afgelopen drie jaar. Maar goed, aandelenhandel blijft natuurlijk tricky business.’

Dat maakt het besturen niet makkelijker. ‘Het is verrekte lastig. Je kunt je wel door onafhankelijke experts laten informeren en vervolgens anticiperen. En leg je deelnemers vooral ook regelmatig uit welke strategische keuze je maakt. De ECB gaat dit beleid nog jarenlang volhouden. Investeer daarom minder in obligaties, dat is weggegooid geld, maar meer in aandelen. Over de dag van morgen weten we twee dingen zeker: de zon komt weer op en de rente op staatsobligaties zal opnieuw lager zijn.’

‘De fondsen die zich de impact van het ECB-rentebeleid hebben gerealiseerd, ontspringen de dans.’

Heeft een protestmars naar Den Haag enige zin? ‘Je invloed op het ECB-beleid is nihil. De politiek bemoeit zich niet met wat de ECB doet. Dat is een lange traditie in Nederland. Vergeet niet dat het beleid ons in het verleden veel goeds bracht. Zoals een stabiele monetaire unie. De ECB kijkt naar de eurozone als geheel en niet naar afzonderlijke lid staten. Volgens de verdragen mag er niet eens rekening gehouden worden met het belang van één staat. En een lidstaat mag niet proberen om de bank te beïnvloeden.’

Wat is de kern van uw kritiek op de ECB? ‘Het is in zeventien jaar geëvolueerd tot een supermacht in Europa, en het blijkt een niet-controleerbaar instituut. Met name sinds de economische crisis van 2009. De ECB heeft een bestuur dat we als Nederland niet gekozen hebben. Het kan volgens de statuten ook niet ontslagen worden, ook niet bij ernstig falen. Uitgerekend dat instituut heeft zoveel invloed op onze spaarrente, hypotheken, wat je met je inkomen kunt doen, de pensioenhoogte. Op ons dagelijks leven.’ ■

K O RT

Hedda Renooij volgt Ap Fraterman op Hedda Renooij (48), pensioenadviseur bij AWVN, start 1 januari als secretaris pensioenbeleid van VNO-NCW. Zij volgt Ap Fraterman op die met pensioen gaat. Hedda Renooij werkte voor haar periode bij AWVN bij de Friesland Bank en Delta Lloyd. De overstap naar VNO-NCW sluit volgens Renooij aan bij haar huidige werkzaamheden bij AWVN. Voor de werkgevers neemt zij deel in de pensioenwerkgroep van de Stichting van de Arbeid.

‘I love pensioen’ winnaar Pensioenwegwijzer 2015 Het pensioeninitiatief ‘I love pensioen’ van WOMEN Inc. en Delta Lloyd Foundation is uitgeroepen tot de winnaar van de ‘Pensioenwegwijzer 2015’. De nieuwe prijs is bestemd voor een organisatie die kiezen op het gebied van pensioen gemakkelijker weet te maken. De jury, onder leiding van staatssecretaris Klijnsma, vindt het online platform ‘I love pensioen’ echt laagdrempelig doordat het met een 7-stappenplan bereikt dat vrouwen bewust aan de slag gaan met hun pensioen.

Bpf Textielverzorging sluit zich aan bij Bpf MITT Het Bedrijfstakpensioenfonds Textielverzorging sluit zich per 1 januari 2016 aan bij Bpf MITT. Bpf Textielverzorging was al langer op zoek naar een partner. Na een uitvoerige analyse paste Bpf MITT het beste bij de wensen van het fonds. Bpf MITT kan door deze aansluiting voldoen aan haar groei-ambitie en daardoor beter omgaan met stijgende kosten en nieuwe pensioenregels. Vanaf 1 januari 2016 gaan de werknemers in de textiel verzorging in de pensioenregeling van Bpf MITT pensioen opbouwen. De komende periode ontvangen deelnemers, gepensioneerden, ex-deelnemers en werkgevers meer informatie.

Beheersen marktrisico topic voor DNB in 2016 De Nederlandsche Bank besteedt in 2016 bij het toezicht op pensioenfondsen vooral aandacht aan het risico van een oplopende rente. Dat schrijft DNB in de publicatie ’Toezicht vooruitblik 2016’. In het stuk worden verder de volgende thema’s genoemd: • Toetsing geactualiseerde herstelplannen 2015. • Naleving van nieuwe regelgeving door instellingen die overstappen op premieovereenkomsten met variabele uitkeringen. • Risico op belangenverstrengeling bij pensioenfondsen via persoonlijke netwerken, nevenfuncties en uitbesteding van werkzaamheden aan derden. • Het nemen en borgen van de verantwoordelijkheid voor integriteit-gerelateerde processen. • Uitbesteding in het algemeen wordt een punt van aandacht.

ZZP’ers laten pensioen links liggen Het aantal zzp’ers dat er voor kiest om een pensioen af te sluiten blijft zeer beperkt. Waar aanbieders als BrightPensioen duizenden klanten verwachtten, gaat het tot nu toe om enkele honderden contracten. De aanbieders melden wel belangstelling maar de stap om daadwerkelijk een pensioenvoorziening af te sluiten, zetten maar weinig zzp’ers. BrightPensioen heeft aangekondigd zich ook op werkgevers te gaan richten.


/ 13

De Nationale Algemeen Pensioenfonds is een initiatief van AZL en NN IP. Benieuwd naar wat De Nationale APF voor u kan betekenen? Neem dan contact op met Wouter Berris, 06 - 24 24 63 73, [email protected] of ga naar www.denationaleapf.nl.


AZL en NN IP lanceren De Nationale APF

Flexibel dankzij een stevig fundament AZL en NN Investment Partners bundelen hun k rachten in De Nationale Algemeen Pensioenfonds. Wouter Berris, verantwoordelijk voor de markt ontwikkeling van De Nationale APF en Elke Op het Veld, actuaris van AZL, lichten de meest opvallende kenmerken toe. Een fonds dat overstapt naar De Nationale APF, weet nu al welke kosten per deelnemer het kan verwachten, zo geeft Wouter Berris aan. ‘Daarin zijn we volledig transparant. We hebben de mogelijke besparingen voor veel bestaande ondernemingspensioen fondsen op een rijtje gezet. Fondsen tot 2.000 deelnemers kunnen zelfs tot ruim 90 procent besparen. Maar ook het grootste fonds dat we analyseerden, met nagenoeg 100.000 deelnemers, zou bijna 30 procent besparen als het zou toetreden tot ons APF.’ In deze vergelijking zijn bestuurs kosten niet meegenomen. Wouter Berris: ‘In onze standaardprijs houden we al wel rekening met de kosten van het bestuur, maar voor veel pensioenfondsen zijn bestuurskosten impliciet omdat ze die taak er vaak “bij” doen. Ons APF krijgt een bestuur met twee uitvoerende fulltime bestuurders en drie niet-uitvoerende bestuurders in deeltijd. Ze krijgen ondersteuning van professionals, zoals een actuaris, een pensioenjurist en een secretaris.’

Open aanpak van vermogensbeheer ‘Uit de kostenramingen blijkt ook dat het vermogensbeheer in ons APF voordelig uitpakt. Waarbij we zeker niet uitgaan van gedwongen winkelnering. We hanteren een open model voor het vermogensbeheer met een fiduciaire adviesrol voor NN Investment Partners.

Altis, een dochter van NN IP, selecteert en monitort de externe vermogens beheerders. Daarbij selecteren zij steeds de “best in class” oplossingen. Het is niet: wij van wc-eend adviseren wc-eend. Bewust niet. Niet één ver mogensbeheerder is altijd het beste in alle soorten beleggingen, de rangordes veranderen in de loop van de tijd. Het bestuur van De Nationale APF kiest zelf in welke beleggingen het fonds gaat.’

Elke regeling en alle soorten welkom Flexibiliteit is een van de meest opvallende kenmerken van De Nationale APF. Hoofd Actuariaat Elke Op het Veld van AZL hielp mee het mogelijk te maken: ‘De wereld draait om meer dan alleen het besparen van tijd en kosten. Kwaliteit en flexibiliteit zijn misschien wel belangrijker. Bij De Nationale APF is elke pensioensoort welkom, of het nu een defined benefit, collectief of individueel DC of een netto pensioenregeling is. Iedere werkgever die zich aansluit kan grotendeels zijn eigen regeling blijven voeren. Wij bieden bewust veel flexibiliteit. Hierbij zorgen we voor overzicht door standaardkringen in te richten, waarbij twee factoren de indeling van een fonds bepalen: de dekkingsgraad en de premieberekening. Een pensioenfonds met bijvoorbeeld een middelhoge dekkingsgraad past in de kring met een dito dekkingsgraad. Zo voorkom je bij de overgang naar het APF kostbare ingrepen in bijvoorbeeld de aanspraken van deelnemers. We houden ook rekening met het verschil tussen fondsen die bij het bepalen van de pensioenpremie rekenen met een verwacht rendement of juist uitgaan van de actuele marktrente. Voor beide situaties is een kring beschikbaar.’

Overgang vergemakkelijken De Nationale APF start met vier standaardkringen. Elke Op het Veld: ‘Onder de motorkap houden we uiteraard rekening met de verschillen in regelingen en actuariële kenmerken van werkgevers. Onze ambitie is om het vraagstuk rond de overgang naar een APF zoveel als mogelijk een zuivere “uitvoeringsvraag” te laten zijn; dus te beperken tot de vraag waar je als werkgever de pensioenregeling onderbrengt. Door flexibel te zijn in de kenmerken van de pensioenregeling en de premie methodiek, voorkomen we dat er bij de overgang direct ook een “regelingsvraagstuk” en een “premievraagstuk” ontstaan.’

Stevig fundament Als stichters van De Nationale APF bieden AZL en NN IP een stevig fun dament. AZL is thuis in pensioen uitvoering, al meer dan een halve eeuw. Met op dit moment de administratie van meer dan vijftig fondsen en ruim 900.000 deelnemers. NN Investment Partners is succesvol als een van de grootste vermogensbeheerders en werkt voor ruim veertig pensioenfondsen. Wouter Berris voorspelt dat het Algemeen Pensioenfonds ‘echt een uitkomst’ wordt, vooral voor kleinere fondsen en aangesloten werkgevers. ‘Maar, let wel, het oprichten van een APF is geen appeltje- eitje. Een APF stichten is complex door onzekerheid over wetgeving, de investeringen die vereist zijn en de juridische aspecten. Wij zijn daar helemaal op voorbereid.’ ■


/ 15

PO R TRET


‘Van huis uit betrokken’ Na acht jaar stopt Theo Katerberg 1 januari 2016 als bestuurder van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Schoen-, Leder- en Lederwarenindustrie (PSL). Ook legt hij zijn bestuursfuncties bij de bedrijfstakpensioenfondsen voor de schoenmakerij en de textielverzorging neer. Hij kan terugkijken op een loopbaan vol maatschappelijke betrokkenheid. Betrokkenheid die hem met de paplepel is ingegeven. Theo Katerberg heeft, zoals hij zegt, altijd in het maatschappelijk middenveld geopereerd. Zijn maatschappelijke betrokkenheid uit zich in zijn werk voor het CNV en ook in zijn lidmaatschap van de gemeenteraad van Ommen. ‘Voor de gemeenteraad werd ik gevraagd. Als je voor de vakbond werkt, wordt er vaker een beroep op je gedaan ook andere maatschappelijke taken op je te nemen. Die betrokkenheid heb ik van huis uit meegekregen. Mijn vader was kaderlid van de bond en kerkenraadslid. Ik vind dat je in principe permanent moet werken aan verbetering van maatschappelijke kwesties.’

Nuchter en bescheiden Katerberg is geen man van grote woorden. Nuchter en bescheiden vertelt hij over zijn bestuursloopbaan in de pen sioenwereld. ‘Vanaf 2002 ben ik pen sioenfondsbestuurder. Omdat ik voor CNV Vakmensen cao-onderhandelaar was en bij verschillende cao’s betrokken, kwam ik in het bestuur van de fondsen die daarmee te maken hadden. Zo werd ik bestuurder van PSL en van andere

bedrijfstakpensioenfondsen voor schoenmakerij, textiel en textielverzorging.’

Out of the box ‘Het is zaak om het geld van andere mensen op een goede manier te beheren en te voldoen aan de eisen van de toezichthouders DNB en AFM. Maar in principe is het eenvoudig: premie innen, geld beheren en pensioenen uitbetalen. Wel komen er steeds meer regels bij. Van de ene kant is dat goed, maar af en toe is er op onderdelen sprake van doorgeschoten regelgeving.’ Waar mogelijk probeert Katerberg met die regelgeving creatief om te gaan. ‘Ik wil nog wel eens out of the box denken. Ik probeer de regels altijd zo uit te leggen dat ze in het voordeel van de deelnemers zijn. Adviseurs geven dan wel aan wat wel of niet kan. Maar eigenlijk zijn de regels van DNB niet vaak voor tweeërlei uitleg vatbaar. Dus zijn we aan strakke regelgeving gebonden.’

Never a dull moment Volgens Katerberg is dit typisch voor de pensioenwereld: never a dull moment: ‘De ene keer hebben we te maken met een nieuw Financieel Toetsingskader of is er een discussie over de doorsnee premie, een andere keer buigen we ons over een nieuw onderzoek van DNB.’ Katerberg kijkt met tevredenheid terug op zijn carrière als fondsbestuurder. ‘Ik ben geen dag met tegenzin naar het werk gegaan. PSL, de schoenmakerij en de textielverzorging zijn in grootte en cultuur vergelijkbare fondsen. Bij een heel groot fonds zou ik me niet op mijn plaats voelen. Waar ik met speciaal

Portret van een pensioenfondsbestuurder In deze rubriek portretteren we elke keer een pensioenfondsbestuurder. Op zoek naar wat hem of haar beweegt. Dit keer spraken we met Theo Katerberg, bestuurder van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Schoen-, Leder- en Lederwarenindustrie (PSL).


/ 17

genoegen op terugkijk is dat we als PSL-bestuur alles tijdig gereed hebben gemaakt voor het nieuw Financieel Toetsingskader, samen met de cao-partijen.’

Doorsneepremie Katerberg vindt het een geschikt moment om het stokje door te geven aan zijn opvolgers. ‘Ik heb 42 jaar gewerkt, het is mooi geweest. Bovendien ga ik ervan uit dat we voor lopig een beetje rust krijgen in de pen sioenwereld, na een woelige tijd met het FTK. Alleen over de discussie over de doorsneepremie maak ik me zorgen. De doorsneepremie gaat uit van solidariteit en ons huidige pensioenstelsel kenmerkt zich juist door die solidariteit. Daardoor hebben we ook zo’n goed stelsel en zijn we koploper in de wereld. Dus we moeten goed nadenken of we de doorsneepremie wel aan willen pakken.’

Kast met boeken Als Katerberg de pensioenwereld heeft verlaten, doemt voor hem geen zwart gat op. ‘Ik blijf gemeenteraadslid en daarnaast doe ik nog wat bestuurlijk vrijwilligerswerk voor het CNV. Verder zie ik wel wat op me afkomt. Ik heb nog een hele kast met boeken die ik nog niet heb gelezen, daar krijg ik nu de tijd voor.’ ■

Curriculum Vitae Theo Katerberg (1952) Huidige functie: Pensioenfondsbestuurder bij CNV Vakmensen

Eerdere functies: CAO-onderhandelaar bij CNV Vakmensen vanaf 01-03-1988 Tot 01-03-88: diverse functies bij DG voor de Arbeidsvoorziening

Opleiding: MULO, HAVO, MBO en HBO Arbeidsmarktpolitiek en personeelsbeleid, kaderschool CN

Kent u een bijzondere pensioenfonds bestuurder die op deze plek anderen kan inspireren? Laat het weten aan de redactie: [email protected].

O PI NIE

Gijs Cremers

Keuze is reuze De ervaren kantoorbewoner herkent het: de talloze keuzes die een moderne koffieautomaat presenteert. Het spectrum beslaat al gauw tien varianten, op te tuigen met evenzovele suiker- en melk-extra’s. En het gewone kopje thee heeft plaatsgemaakt voor een kist vol smaak jes, variërend van een simpele ‘Earl Grey’ tot de meer exotische ‘Russian Black with a hint of Orange’. Op die manier doet de kantoormens mee aan de moderne tijden want het tijdsgewricht propageert ‘keuze is reuze’. De moderne tijden zijn ook in pensioenland duidelijk merkbaar. De deelnemer kan op de valreep van zijn eerste uitbetaling flexibiliseren (wat 99% niet doet). En de deelnemer in een DC-regeling krijgt binnenkort nog meer keuzegeluk: de pensioenpot hoeft niet langer in één keer te worden leeggekocht voor een levenslange pensioen uitkering. Het resultaat van die aankoop hangt sterk af van de rentestand op het koop-moment. Ziedaar het probleem en dan is de oplossing simpel: knip het aan koop-moment in stukken. De deelnemer blij want hij hoeft op de pensioendatum maar een deel van zijn pensioenpot uit te geven. Met de rest kan hij wachten op betere rentetijden en nog twee jaar rendement. Hartstikke modern want u weet, keuze is reuze. Maar, is die keuze ook echt wel reuze? Mijn keuze-talent blijkt in de supermarkt steeds weer bijzonder beperkt. Dat werkt zo: ik kijk elke keer opnieuw naar de leeftijd en het aantal wachtenden bij de kassa’s en de inhoud van hun winkelkar. Mijn keuze-app calculeert vervolgens verwoed de snelste doorlooptijd en u raadt het al, ik kies desondanks vrijwel vlekkeloos de kassarij met de langste wachttijd. Stel nu, dat ik gewapend met dit enorme keuzetalent, dit jaar had moeten beslissen over de gedeeltelijke inzet van mijn pensioenpot. Dan had ik dus in volle vaart gekozen voor zo min mogelijk inzet want de rente is zo laag. En zeg eerlijk, waarschijnlijk had u die keuze ook gemaakt. Het resultaat: weer de verkeerde kassarij en

uizenden euro’s verbrandt. Want de lage rente werd nog d weer lager. Tja, keuze is nou eenmaal reuze. Op papier klinkt het dus hartstikke liberaal en eigentijds om de deelnemer een keuze te laten maken. Theoretisch gezien biedt de nu aangekondigde pensioenknip een interessante keuze. Maar hebben deelnemers in pensioenregelingen voldoende kennis om hun menselijke keuze-app te programmeren? Wie kan het renterisico beoordelen, een risico dat door life-cycle beleggen kort voor de pensioendatum toch al beperkt is? Wie kan inschatten welke ijzingwekkend lage renteniveaus ‘Frankfurt’ aandurft in zijn pogingen om de Europese economie te reanimeren? Je kunt je afvragen of hier nog wel sprake is van keuze vrijheid en van kiezen. Naar mijn idee stuurt het systeem de deelnemer met zijn kostbare pensioenpot richting casino. Natuurlijk is het een nobel streven de deelnemer over zijn pensioengeld te laten beslissen. Maar die deel nemer is een weinig geïnteresseerde leek als het gaat om pensioenkennis en inzicht in de keuze-factoren bij zo’n pensioenknip. Is het niet beter als professionals kiezen voor de deelnemer of in ieder geval een grote mate van sturing bieden? Inderdaad, dat is paternalistisch. Maar wordt niet iedere pensioenfondsbestuurder geacht ‘goed huisvaderschap’ te leveren? Binnen die vaderlijke taak hoort ook het nemen van verantwoordelijkheid voor keuzes die deelnemers zelf niet kunnen maken. Want keuze is niet altijd reuze.


/ 19

Vanuit onze traditie staat solidariteit voorop

Verknocht aan een eeuwenoud stelsel Nederlanders zijn gehecht aan het eigen sociale stelsel. Net als elk ander volk, constateert historicus Lex Heerma van Voss. Hij onderzoekt de wortels van die verknochtheid. ‘Weet wat je hebt, en waarom. Dan kun je ook een rationelere keus maken wat je van de sociale zekerheid in de toekomst wil behouden.’ Nationale verknochtheid kan heftig uitpakken. Dat zag je recent in Griekenland. ‘Inderdaad. Mijn oratie was afgelopen zomer wat dat betreft op een historisch moment, toen de discussie over een Grexit in alle hevigheid losbarstte. Bezuinigingen op de pensioenen waren een belangrijk twistpunt tussen Griekenland en Europa. Dat illustreert hoe verknocht een volk kan zijn aan zijn eigen stelsel voor sociale zekerheid, en hoe zwaar dat weegt. De gemiddelde Duitser hecht aan financiële degelijkheid en zou voor geen goud willen ruilen met een Griek. Een Griek wil evenmin ruilen. Die ziet het niet zitten om later met pensioen te gaan.’

Waar komt die verknochtheid vandaan? ‘Het is meer dan een emotionele band, in het rijtje van het Nederlands elftal, de driekleur en kaas. Iedereen kent het stelsel waarin hij leeft, weet dat dat werkt en wat het oplevert. Maar als historicus zoek ik naar de diepere wortels. Daar doe ik de komende vijf jaar onderzoek naar.’

gefinancierd door particulieren, maatschappelijke organisaties en de overheid.’

Waarom ontstond zo’n mix toen juist hier? ‘Na de Reformatie waren deze gebieden religieus pluriform. Nederlanders kozen ervoor elkaar niet de koppen in te slaan, maar te proberen om in harmonie naast elkaar te leven. Nederland kende in de zeventiende eeuw al een sterke overlegcultuur, van polderbestuur tot Staten Generaal. Steden waren in dat politieke stelsel heel belangrijk. In dat klimaat waren er rijke burgers die aan maatschappelijke zorg deden; ze stichtten bijvoorbeeld hofjes voor ouderen uit de middenklasse. Kerken en stads besturen boden voorzieningen zoals wees- en armenhuizen. Mensen waren solidair met hun familie, maar ook met geloofs- en stadsgenoten.’

In andere landen was dat niet zo? ‘Nee, in Engeland werd de armenzorg betaald uit een nationaal geregelde belasting. In het eveneens verstedelijkte Italië was het particulier initiatief belangrijker. De Nederlandse mengeling van initiatieven van de staat, maatschappelijke organisaties en individuen was in die tijd nergens anders zo ver ontwikkeld. En nog steeds zie je die elementen in ons pensioenstelsel, dat in internationaal perspectief een van de sterkste is.’

Waren er destijds al pensioenen? Die hofjes voor ouderen waren eigenlijk een soort collectieve pensioenvoor ziening. In een stad als Leiden woonde in de tweede helft van de achttiende eeuw zo’n acht procent van de bevolking boven de vijftig in een hofje. Gilden hadden soms een fonds voor oudere vaklieden, of voor hun weduwen. En er waren tehuizen voor arme bejaarde mannen en vrouwen. Dat was geen luxe –echtparen werden namelijk op hun oude dag gescheiden– maar de kwaliteit van zorg was beter dan elders in Europa.’

De Gouden Eeuw bestond dus niet alleen voor de happy few? ‘Nee, Nederland financierde in die tijd relatief royaal. Je moet wel bedenken dat we geld beter kunnen meten dan directe zorg, en dat Nederland bij uitstek een kapitalistisch land was. Elders was de zorg vaak in natura. In Noorwegen had je bijvoorbeeld een regeling waarbij de armen in een dorp elke dag bij een ander gezin aanschoven voor de avondmaaltijd.’

Duidelijk: we zijn verknocht aan een eeuwenoud stelsel. ‘Maar er loopt sinds de achttiende eeuw geen constante lijn naar het heden. In de negentiende eeuw is Nederland door een diep dal gegaan. In het begin van de negentiende eeuw waren er economisch een paar slechte decennia. De industrialisatie zorgde voor nog meer ellende.

Waar begint de zoektocht? ‘Ik ging in mijn eerdere onderzoek terug naar de Gouden Eeuw. Nederland liep toen voor op andere staten, was rijk en verstedelijkt, waardoor er geld was voor sociale zekerheid. Er ontstond een heel palet aan sociale voorzieningen,


Lex Heerma van Voss is algemeen directeur van het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis in Den Haag en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Zijn leerstoel aan die universiteit, door Instituut Gak inge steld, is bedoeld voor onderzoek naar de geschiedenis van de sociale zekerheid. Op 1 juni 2015 hield Heerma van Voss zijn oratie.

De uitgaven aan sociale zekerheid lagen een groot deel van de negentiende eeuw onder het niveau van de achttiende eeuw. Historici kijken hoe diep wortels gaan, maar ook of ze ononderbroken zijn. Daar ga ik de komende jaren meer onderzoek naar doen.’

Bijna niemand weet dat we een van de weinige landen ter wereld zijn met een degelijk gefinancierde tweede pijler. De Duitsers worden gezien als kampioen van de degelijke financiering, maar Nederland is in dit opzicht nog veel degelijker.’

Wat kan de pensioenwereld van de geschiedenis leren?

Er is dus meer dialoog nodig?

‘Specialisten zijn vaak wel goed op de hoogte, maar niet noodzakelijkerwijs van de geschiedenis. Bij veel mensen bestaat het beeld dat de pensioen gerechtigden van nu een pot aan het leeg eten zijn, en dat er niets meer over zal zijn als degenen die nu premie betalen aan hun pensioen toe zijn.

‘Meer communicatie hierover zou winst zijn. Het kan geen kwaad om je deel nemers meer bewust te maken van verschillen met andere landen, en hoe die verschillen zijn ontstaan. Dat is een stap in het herstel van vertrouwen in het pensioenstelsel. Hier ligt een taak voor de pensioenwereld, maar ook voor de politiek. In het politieke debat over

s ociale zekerheid mis ik de ratio namelijk eveneens. Je kunt een rationelere keus maken over wat je in de toekomst wil behouden als je beter weet wat je hebt en waarom dat eigenlijk zo is.’

Het sociale stelsel is al sterk veranderd. ‘Ik constateer dat daar vooral een massieve campagne van beleidsmakers achter zit, met de boodschap dat iedereen langer moet werken. Maar wat zijn nu werkelijk de kwaliteiten van onze maatschappij, wat is goed voor ons welzijn? Cru gezegd: wil je leven in een land met bedelaars, of in een land waar zorg is voor iedereen? Vanuit onze traditie staat solidariteit voorop, ons stelsel is goed in het creëren van gelijkheid. De paradox is dat ons stelsel voor WW, AOW en arbeidsongeschiktheid ontstond tijdens de wederopbouw, in een tijd dat mensen lang niet zo welvarend waren. Mensen waren bereid om van consumptie af te zien, en droegen bij aan het collectief. Nu is het eerder omgekeerd. We zijn rijk en worden boos als door een stelsel wijziging onze koopkracht wordt aangetast. Misschien niet zo boos als de Grieken, maar mogelijk reageert onze samenleving met meer ratio als er meer kennis is over de wortels van de welvaartsstaat. Bij fundamentele stelsel wijzigingen moet je niet kortzichtig zijn, maar kijken naar de grote, historische lijnen.’ ■

‘In het politieke debat over sociale zekerheid mis ik de ratio’


/ 21


Pensioenschets verbindt inkomsten met uitgaven

Een indruk van later Hoe zet je deelnemers aan het denken over hun inkomen na pen sionering? En hoe krijgen ze een indruk van het leven dat mogelijk is met dat bedrag? Wezenlijke, maar lastige vragen, waarop de Pensioenschets een antwoord is. Deze online tool, door AZL ontwikkeld, staat niet alleen stil bij toekomstig inkomen, maar ook bij te verwachten uitgaven.

Mijn Pensioencijfers, de omgeving die AZL achter de inlog van websites aanbiedt. De bedragen voor de te verwachten uitgaven gaan uit van Nederlandse gemiddelde uitgaven voor levensonderhoud, zoals de stichting voor huishoudfinanciën Nibud die becijferd heeft. Deze gemiddelde cijfers kan de deel nemer zelf naar beneden of naar boven bijstellen (zie kader: Hoe werkt de Pensioenschets?).

De Pensioenschets is een aanvulling op de online dienstverlening aan AZLklanten en is per 1 januari 2016 beschikbaar. Deelnemers tussen 30 en 55 jaar vormen de doelgroep. Bij de ontwikkeling van de Pensioenschets is gebruik gemaakt van inzichten uit de gedragseconomie. Het is in de basis een finan ciële online planner, maar wie de tool gebruikt, krijgt niet alleen kale cijfers voorgeschoteld. Er is vooral aandacht voor wat mogelijk is met een bepaald inkomen.

De ‘look and feel’ van de Pensioenschets is luchtig, vooral door de illustraties die gebruikt worden. Op de pagina waar je kosten van een auto of ander vervoer kunt invullen, verschijnt een foto met een dikke knipoog: een ouderwetse driewieler voor peuters. Ook icoontjes ogen speels, de portretfoto’s zijn ver makelijk. Zoals die van de senioren met feesthoedjes in een schuimbad.

Pensioencijfers en Nibud-cijfers De inkomsten die een deelnemer kan verwachten haalt de Pensioenschets uit

Gebruikerstest positief Marktonderzoekers van bureau RMI verzorgden een gebruikerstest. Daaruit blijkt dat de luchtige toon en sfeer aanslaan. Ook de frisse kleuren op de diverse pagina’s vallen in de smaak. Een

reactie: ‘Dit ziet er mooi en duidelijk uit.’ Vooraf bleken de proefpersonen –willekeurig gekozen mensen tussen 30 en 55– wel bezig te zijn met hun pensioen, maar dit toch vooral als ‘ver van hun bed’ te ervaren. Eén van de opmerkingen vooraf: ‘Als er op tv iets komt over de dekkingsgraad dan denk ik: het zal wel. De ene keer gaat het omhoog, de andere keer gaat het omlaag’. Een ander zegt: ‘Ik maak de brieven van mijn pensioenfonds wel open en dan kijk ik het even door. Daarna gaat het netjes in een klapper.’ De Pensioenschets vinden ze een verademing, zeker ook qua gebruiks gemak: ‘Het is knap gemaakt. Heel laagdrempelig’. De afsluitende pagina met tips om je pensioeninkomen aan te vullen biedt welkome informatie. De Pensioenschets heeft deze deel nemers aan het denken gezet over de levensstandaard na pensionering, zo blijkt uit hun reacties. Zoals een van hen concludeert: ‘Het is goed om dit een keer te zien.’ ■

Hoe werkt de Pensioenschets? De Pensioenschets haalt het pensioen dat de deelnemer kan bereiken uit het Deelnemersportaal. Op de witte knop onder het pensioenbedrag staat: ‘Maar is dat wel voldoende?’ Druk erop en de Pensioenschets start. Na het invullen van de gezinssamen stelling en globale inkomensgegevens ziet de deelnemer links het netto maandinkomen bij 67 jaar. Tien iconen staan voor de huishoudpotjes, variërend van kosten voor vervoer en huisinrichting tot hobby’s en bood schappen. Sleep zo’n icoon naar de cirkel in het midden van het scherm en rechts loopt de uitgaventeller op. Met

elke toegevoegde kostenpost zie je in de cirkel de verhoudingen tussen de uitga ven, als de punten van een taart.

Specifieke bedragen Wie bijvoorbeeld de woonkosten (€ 900 per maand volgens de Pensioenschets voor een tweepersoons huishouden) meer op maat wil zien, klikt op dit deel van het scherm en vult eigen bedragen in. Zoals kosten voor hypotheek, huur, gemeentelijke heffingen, gas, water en elektra. Het invullen maakt bewuster van alle kosten en de verhoudingen ertussen. En van mogelijke meevallers in de toe komst, zoals een afbetaald, hypotheekvrij huis.

A-merken? Er staan vijf vaste kostenposten op het speelveld: vervoer, wonen, verzekerin gen, abonnementen en hobby’s. De teller van uitgaven springt vaak op rood zodra de post ‘huishoudelijke uitgaven’ wordt toegevoegd. Kleding, schoenen, weekendje weg, vakantie? Geen geld meer voor. Vandaar de vraag die de Pensioenschets stelt als je de huishoudelijke uitgaven wilt specifi ceren: ‘Blijf je ook na je pensioen A-merken kopen? Of zoek je goed kopere alternatieven?’

Pensioenschets bekijken? Ga naar www.azl.eu en bekijk de video.


/ 23

AZL Relatiedag 2016 Volgende generatie pensioenen Haalt de pensioensector zijn pensioen?

Onder leiding van prof. Paul Iske, hoogleraar innovatie Universiteit Maastricht.

Reserveer alvast de datum: Woensdag 13 april 2016, vanaf 13.30 uur Conferentiecentrum Ernst Sillem Hoeve, Den Dolder

AZLPE RSPEC TIEF 4. Magazine voor relaties van AZL jaargang 24 december Edin Mujagic Pensioenmoord met rente als wapen?

Recommend Documents