Magazine voor voortgezet onderwijs december 2009 jaargang 4. VO-magazine

Magazine voor voortgezet onderwijs • december 2009 • jaargang 4

VO-magazine 3 De kracht van Pleion » Wel of niet investeren? Doe een kostenbatenanalyse » Schoolleiders langs de professionaliserings meetlat » Leonardo: hype of noodzaak?

In dit nummer Zijn we professioneel genoeg? Voor professionaliteit van schoolleiders bestaat nog geen eenduidige norm. De bestaande lijst met competenties krijgt weinig handen en voeten in de praktijk. Het internationale LISA-onderzoek laat intussen wel zien dat sommige leiderschapsstijlen als effectiever worden ervaren dan andere. Tijd voor meer structuur in de professionalisering van schoolleiders? De kennisgroep Professionalisering komt met een advies.

R 26

Onder toezicht De vicepresident van het

Investeren: ja of nee?

Gerechtshof in Den Bosch

Kosten-batenanalyse helpt bij

over zijn nevenfunctie als toe-

investeringsbeslissingen

zichthouder in het voortgezet

R 16

onderwijs

R8

Sterk netwerk

Leonardo-VO

Pleionscholen op zoek naar

Aparte hoogbegaafden

een gemeenschappelijke taal

programma’s: trend of

R 12

noodzaak?

R 24

2

VO-magazine 3 • december 2009

VOORWOORD SJOERD SLAGTER / VOORZITTER Tijden veranderen. Een nieuwe tijd vereist nieuwe vormen van leiderschap. Wat gisteren werkte, doet dat vandaag en morgen niet meer. Het hoge tempo waarin ontwikkelingen in het onderwijs zich aandienen en voltrekken, vraagt om een hechte verbinding tussen bestuur, schoolleiding, staf en docenten. Docenten nemen in dat proces een sleutelpositie in. Professionalisering begint met nadenken over de nieuwe rol en positie van docenten.

Verantwoording in Ede

Wat verstaan we precies onder professionalisering en de pro

Een locatie van

taakopvatting? Welke eisen moeten aan zijn pedagogische en

Het Streek

didactische kwaliteiten gesteld worden? Het antwoord op deze

experimenteert

vragen veronderstelt een visie op de rol en positie van school

met de cyclus van

leiders en bestuurders in deze nieuwe eeuw. Want professio

horizontale verant-

nalisering is niet iets wat je alleen bij docenten kunt neerleggen.

woording

Deze tijd vraagt om doelgericht kwaliteitsbeleid. Door innovatie,

R 34

maar ook door eigentijds en inspirerend leiderschap.

fessionele autonomie van de docent? Wat betekent dit voor zijn

Anno 2009 wordt het onderwijs met andere vragen en uitdagin-

En verder

gen geconfronteerd dan toen ik zelf nog in de schoolbanken zat. Huidige en toekomstige generaties zullen te maken krijgen met

4 Kort

onvoorstelbare problemen op het gebied van duurzaamheid en

11 VO in debat

leefbaarheid. Het onderwijs zal hen moeten toerusten om deze

15 Wetenschappelijk onderzoek

problemen op te kunnen lossen. In de 21e eeuw vormt het onder-

19 Helpdesk

wijs niet alleen de basis van een moderne kenniseconomie maar

20 VO in beeld

speelt het ook een belangrijke rol in het leefbaar houden van onze

32 De werkgever

planeet. Verder eist de samenleving dat wij jongeren opleiden tot

33 Column Hendrik-Jan van Arenthals

verantwoordelijke burgers.

36 Wie werkt waar / Agenda / Colofon Elk mens heeft de behoefte aan waardering voor wie hij is en wat hij kan. Professionalisering komt aan die behoefte tegemoet. Docenten willen zich met hun school kunnen identificeren en hun talent in hun werk kunnen verwezenlijken. Dat vraagt om een veilige en inspirerende werkomgeving. Als je daar als schoolleider voor kunt zorgen, verricht je mooi en zinvol werk.


3

Kort

Plasterk bezoekt innovatief Montaigne Lyceum “Innoveren mag geen taboe zijn!” Dat zei minister van Onderwijs

Sjoerd Slagter reikt prijs ouderbetrokkenheid uit

Ronald Plasterk tijdens zijn bezoek aan het Montaigne Lyceum in Den

Op zaterdag 21 november jl. organiseerde Forum hun jaar-

Haag. De minister sprak met leerlingen, docenten en de schoolleiding

lijkse conferentie voor de Platforms Allochtone Ouders en

over de innovaties in de school. Het Montaigne Lyceum benadrukt de

Onderwijs (PAOO). PAOO heeft in samenwerking met de

meerwaarde van hun deelname aan Expeditie durven, delen, doen van

VO-raad, de NKO en de PO-raad de meetlat ouderbetrokken-

het Innovatieproject van de VO-raad. Dit project helpt de school om

heid ontwikkeld. Met de meetlat willen we scholen meer

met wetenschappelijk onderzoek verantwoorde en onderbouwde keuzes

inzicht geven in hun inzet om de ouderbetrokkenheid te ver-

te maken voor nieuwe onderwijsvormen.Rector Leo de Kraker en con-

sterken. Het is ook de bedoeling dat het team het gesprek

rector Mathieu Arnouts vertelden de minister dat de docenten in kern-

aangaat met ouders over de resultaten van de meetlat en dat

teams werken en in leerdomeinen lesgeven aan 80 tot 100 leerlingen.

actiepunten worden geformuleerd. In de categorie VO-scholen

Plasterk sprak uitgebreid met leerlingen over hun ervaringen met de

waren genomineerd ‘t Genseler uit Hengelo, de G.K. van

leerpleinen, het indelen van hun eigen tijd en de bijdragen daarvan aan

Hogendorpschool en de Horeca Vakschool, beide uit Rotter-

de doelmatigheid van het onderwijs. Vervolgens bezocht de minister

dam. De jury heeft ‘t Genseler tot winnaar uitgeroepen. Het

het onderwijsatelier, waar docenten zelf lesmateriaal ontwikkelen.

is een school voor praktijkonderwijs die nog maar net is be-

Bijzonder is dat de docenten het lesmateriaal en hun kennis digitaal

gonnen met het betrekken van ouders. Hiervoor hebben twee

beschikbaar stellen aan collega’s. Het metadateringssysteem dat het

enthousiaste teamleden een (beperkt) aantal uren gekregen.

Montaigne Lyceum hiervoor gebruikt, deed de minister denken aan

De school zet zich sterk in om het vertrouwen van de ouders

Wikiwijs. De Leermaterialenbank-VO werkt nauw samen met Wikiwijs

te krijgen. Voor ouders is ‘t Genseler vaak een negatieve

via VO-content.nl. Minister Plasterk wees op de mogelijkheden en voor

keuze, ouders vinden het moeilijk dat hun kind naar het prak-

delen van aansluiting bij dit initiatief.

tijkonderwijs gaat. Tijdens het huisbezoek dat de school de

School en politie

eerste 3 leerjaren uitvoert, bespreekt de school met de ouders waarom het kind er zit en wat het kind wil. Op deze manier

De veiligheid op school is primair een zaak van de school zelf. De school

creert de school een veilige basis. Aan het begin van ieder

moet zorgen voor een veilige omgeving voor leerlingen en personeel.

schooljaar vindt een kennismakingsgesprek plaats tussen

Dat betekent niet dat de school er helemaal alleen voor staat. Er zijn

ouders en de mentor. Ze betrekken ouders ook steeds meer bij

zaken waarbij de school samen kan of zelfs moet werken met de politie,

coachingsgesprekken zodat school en ouders samen het kind

vooral als het gaat om strafbare feiten. Denk bijvoorbeeld aan wapen-

kunnen ondersteunen in zijn ambitie. De school heeft

bezit of agressie en geweld tegen personeel. In het nieuwe informatie-

tijdens een bijeenkomst met ouders de meetlat uitgevoerd en

blad ‘Politie als partner in schoolveiligheid’ zet CSV de belangrijkste

ze hebben met elkaar afgesproken dat er dit jaar nog twee

zaken voor een goede samenwerking tussen school en politie op een rij.

bijeenkomsten komen. De school ziet de meetlat echt als start

Het informatieblad is als pdf-bestand te downloaden via

voor de verdere ontwikkeling van samenwerking tussen school

www.schoolenveiligheid.nl. Kijk bij CSV-infobladen.

en ouders. Mirjam Blokzijl van ‘t Genseler nam de prijs, een cheque van 300 Euro, in ontvangst. De meetlat voor ouder

Nu op vo-raad.nl » Doorlopende leerlijnen

» Schoolkosten

begeleiding tot taal en rekenen en de experimenten

drage. De gedragscode helpt scholen om de kosten voor

vmbo-mbo2.

ouders/verzorgers waar mogelijk verder te beheersen.

Rwww.vo-raad.nl/doorlopende-leerlijnen

R www.vo-raad.nl/schoolkosten

Van doorstroom na vmbo-tl en loopbaanoriëntatie en

4

betrokkenheid is te bestellen via Forum; www.forum.nl.


Noodzakelijke schoolkosten en de vrijwillige ouderbij-

op de cover Techniek is hót Het Kennemer College, het Jac. P. Thijsse College en het Bonhoeffer College gaan samenwerken met staalbedrijf Corus in

Henk Zwart, directeur Nuborgh College Veluvine Nunspeet

het project Jet-Net. Met Jet-Net willen bedrijven dat meer scholieren een technische

Half oktober hebben we een gloednieuw schoolgebouw betrokken. Het

vervolgopleiding gaan doen. Corus heeft een

gebouw is open en transparant, de inrichting is nieuw en we hebben – naast

band met verschillende scholen in Noord-

de instructielokalen – een aantal mooie grote leerwerkruimtes waar twee

Holland. Een onderdeel van de samen

groepen tegelijkertijd aan het werk kunnen. Het gebouw biedt mogelijkheden

werkingsovereenkomst is om bètavakken

voor verschillende werkvormen; onze lessen worden namelijk lang niet alle-

in de onder- en de bovenbouw van het havo

maal meer klassikaal gegeven. Ons nieuwe gebouw is ingericht op het onder-

en vwo populairder te maken. Ook moet

wijs van nu en van de toekomst.

Jet-Net de keuze van technische studies in het hbo en op de universiteiten stimuleren.

In die toekomst blijft kennis belangrijk, maar zijn ook bepaalde vaardigheden

Andere onderwijsinstellingen in Noord-

zoals samenwerken en vergaderen steeds meer van belang. Met ons onder-

Nederland gaan ook samenwerken met het

wijs benadrukken we ook het ontwikkelen van die vaardigheden. We berei-

technische bedrijfsleven in het project

den onze leerlingen van vmbo-4 bijvoorbeeld niet alleen voor op het examen,

TechNet. 250 bedrijven, 30 vmbo-scholen

maar echt op hun overstap naar en slagen op het mbo. Daar moeten ze óók

en 5 ROC’s willen meer jongeren interes

veel zelf doen. Als je ze dan nu steeds aan de hand neemt, bereid je jonge

seren voor een baan in de techniek. Het

mensen volgens mij niet goed voor op hun toekomst.

technisch bedrijfsleven is sterk vergrijsd, veel oudere werknemers gaan de komende

Ouders hebben er nog weleens moeite mee om van de traditionele manier

jaren met pensioen. TechNet is een project

van lesgeven af te stappen. Die denken toch vaak aan hoe ze zelf les hebben

van TechniekTalent.nu en Platform Bèta

gehad en vragen zich af of kinderen de zelfstandigheid en de manier van

Techniek. Hans Corstjens, directeur van

werken aan kunnen. Op voorlichtingsavonden voor ouders kregen we aan-

Platform Bèta Techniek: “Wij ondersteu-

vankelijk dan ook kritische vragen. We proberen dan gewoon uit te leggen

nen dit initiatief van TechNet van harte,

waarom en hoe we dit doen. Binnenkort, nu de omgeving het ook toelaat

omdat het onderwijs en bedrijfsleven bij

om echt invulling te geven aan ons onderwijsconcept, nodigen we ouders

elkaar brengt om gezamenlijk op te trek-

ook eens uit om te ervaren hoe het is om hier ‘les te krijgen’.

ken. In Noord-Nederland stijgen de leerlingenaantallen Techniek eindelijk weer.”

Ik ben trots op de nieuwe school en de mogelijkheden die wij hiermee aan leerlingen kunnen bieden. Ik weet dat we er nog niet zijn, maar ben er van overtuigd dat het gaat werken. En we hebben er zin in!

» Veiligheid

Veiligheid is belangrijk, maar niet altijd vanzelfsprekend. Lees over incidentenregistratie, veiligheidsbeleid en kwaliteitsteams. R www.vo-raad.nl/veiligheid


5

Kort

Regio’s pakken lerarentekort innovatief aan

Eigen opbrengstindicatoren voor praktijkonderwijs

Goed werkende initiatieven om het lerarentekort terug te

Het platform Praktijkonderwijs werkt op verzoek van

dringen door meer mobiliteit, professionalisering, personele

het project Vensters voor Verantwoording aan het op-

instroom en behoud. Dat staat in de SBO-uitgave‘Regionale

stellen van alternatieve indicatoren voor de onderwijs-

platforms onderwijsarbeidsmarkt, samen werken in de prak-

opbrengsten. Aanleiding is dat een aantal indicatoren

tijk’. Het boekje bevat innovatieve voorbeelden van scholen

voor het praktijkonderwijs niet in beeld te brengen zijn.

en lerarenopleidingen, die samen in de regio lerarentekorten

Het gaat om slaagpercentages, examenresultaten,

bestrijden. Scholen en lerarenopleidingen spreken af hoe zij

cohortrendement en ongediplomeerd schoolverlaten.

personele knelpunten willen oplossen. Voorzitter regionaal

In het project Vensters voor Verantwoording wordt alle

platform Noordoost Brabant/Noord-Limburg Hans Bouwhuis:

cijfermatige informatie over scholen voor voortgezet

‘Laat het oplossen van personele knelpunten vooral via de re-

onderwijs verzameld in één systeem. Deze informatie,

gionale platforms verlopen. Een aanpak op maat werkt beter

afkomstig van Cfi, Onderwijsinspectie en van de scholen

dan allerlei losse projecten. Lerarentekorten zijn weliswaar

zelf, wordt gevisualiseerd en op internet geplaatst.

een landelijk probleem, maar kennen grote regionale verschil-

Het platform Praktijkonderwijs heeft inmiddels alter-

len.’ In de publicatie staat een greep uit de voorbeelden van

natieve indicatoren voorgesteld. Na het vastleggen van

regio’s verspreid over het land. Zie www.onderwijsarbeids-

de definities wordt gewerkt aan de visualisatie van de

markt.nl.

indicatoren. Dan kunnen de nieuwe indicatoren worden opgenomen in het systeem van Vensters voor Verant-

Actieplannen voor bereikbaar onderwijs in krimpgebieden

woording.

Met het Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling willen

Benzies & Batchies?

rijk, provincies en gemeenten de leefbaarheid verbeteren in

De media schotelen jongeren een verwrongen beeld

gebieden waar de bevolking daalt. Volgens het kabinet kun-

van de realiteit voor, waar mannen vrouwen behande-

nen de meeste gemeenten de gevolgen hiervan voor wonen,

len als gebruiksvoorwerp en seks een consumptieartikel

onderwijs en ruimte goed opvangen. Zij moeten er dan wel

is. Op chat- en profielsites wordt onvrijwillige seks

op tijd op inspelen. Eind november wordt het plan aangeboden

steeds normaler. Jongeren komen vaker in nare situa-

aan de Tweede Kamer. In de drie krimpregio’s Parkstad-

ties, doordat zij het beeld uit de media imiteren en ver-

Limburg, Noordoost-Groningen en Zeeuws-Vlaanderen daalt

keerde signalen afgeven met dans en kleding. Daarom

het aantal leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs

biedt de stichting Kikid het preventieve theater- en

naar verwachting met maximaal 50%. Ook de samenstel-

voorlichtingsproject Benzies en Batchies (straattaal

ling van de leerlingpopulatie verandert soms sterk. School

voor pooierwagens en meisjes). Het is bedoeld voor de

besturen, gemeenten en regio’s zullen in eigen actieplannen

tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs.

moeten aangeven hoe zij goed en bereikbaar onderwijs kun-

Het programma begint met een dynamisch theaterstuk

nen garanderen. Regionale afstemming is daarbij van groot

over de mogelijke gevolgen van kopieër- en internetge-

belang. Bij een dalend aantal leerlingen is extra profilering

drag. De acteurs zijn zelf in de leeftijd van 17 tot 20

of concurrentie uiteindelijk geen oplossing. De komende der-

jaar. Na het stuk gaan de jonge acteurs met de leerlin-

tig jaar krimpt de bevolking in een kwart van de Nederlandse

gen in kleine groepjes in discussie over de invloed van

gemeenten, soms met meer dan 5%. In 2025 heeft 60% van

de muziek- en beeldcultuur. Aan bod komen videoclips

de gemeenten met een bevolkingsdaling te maken. (Bron:

en het vervormende beeld dat ze laten zien, chatten,

www.vrom.nl)

kleding, dans, groepsdruk en weerbaarheid. Voor meer informatie zie www.kikid.nl.

6


1 minuutje Lesmateriaal voor alle onderwijsniveaus, voor iedereen online beschikbaar, gemaakt en permanent verbeterd door leraren die dat willen in een wikipedia-achtige omgeving. Wikiwijs is vanaf 14 december in de lucht! Binnen Wikwijs is de VO-raad verantwoordelijk voor VO-content, het onderdeel waar alle collecties voor het VO te vinden is. Vanaf nu tot eind 2012 wordt VO-content gevuld met kerndoeldekkend en eindtermendekkend leermateriaal van praktijkonderwijs tot en met gymnasium. Dan is er leer materiaal te vinden voor 20.000 uur onderwijstijd gemaakt door docenten, scholengroepen en partijen die het belangrijk vinden dat er veel digitaal leermateriaal is. SLO, de landelijke stichting voor leerplanontwikkeling, ontwikkelt in opdracht van de VO-raad, een kwaliteitszorgsysteem. VO-content is een groeibank. Vanaf nu worden elke maand nieuwe collecties toegevoegd die direct te gebruiken zijn. De VO-raad doet daarvan maandelijks verslag in een infokatern in Van Twaalf tot Achttien. De katernen zijn ook te downloaden via www.vo-raad.nl/publicaties-ipvo. Vanaf 14 december is VO-content te benaderen via www.wikiwijs.nl.

Loopbaanoriëntatie en –begeleiding van leerlingen heeft baat bij een actieve rol van de schoolleiders. Daarom heeft project Stimulering LOB speciaal voor schoolleiders een aantal bijeenkomsten georganiseerd. Fons van de Wall, unitdirecteur vmbo van het Geleense Graaf Huyn College, was op 17 november in Eindhoven van de partij. Wat zijn uw doelen als het gaat om LOB? “Mijn taak is het ontwikkelen van een heldere visie op LOB en het bepalen van de juiste procesgang om onze LOB zo effectief mogelijk te maken. Als school willen we meer uitgaan van de behoeften en loopbaanvragen van leerlingen. Samen met mijn decanen wil ik graag de ontwikkelingsperspectieven voor LOB bekijken. Waar staan we als school met betrekking tot de verschillende aspecten van LOB, waar willen we naartoe? En hoe kunnen we dat bereiken?” Is uw beeld van LOB veranderd door de bijeenkomst? “Dat beeld is in elk geval duidelijk aangescherpt. Mijn rol weegt zwaarder dan ik dacht. LOB wordt door de directie meestal gezien als een specifieke taak van de decaan. Die is daardoor in de praktijk vaak wat eenzaam aan het ploeteren om leerlingen te begeleiden. Een extra inspanning van de directie kan belangrijke verbeteringen opleveren. Daarnaast weet ik nu dat huidige onderwijsontwikkelingen in onze school al goed te gebruiken zijn voor LOB en LOB op haar beurt weer kan leiden tot nieuwe ontwikkelingen.” Wat heeft de bijeenkomst u nog meer opgeleverd? “De winst begint al bij het feit dat je een dag de tijd neemt om over één onderwijskundig probleem na te denken, juist met gelijkgestemden. Van collega’s heb ik goede tips gekregen op visionair en strategisch vlak, en de praktijkvoorbeelden waren erg verhelderend. Zo vertelde een collega over een project dat inhoudt dat leerlingen die de theoretische leerweg volgen, worden gekoppeld aan een coach uit de praktijk. Wil je stewardess worden, dan vraag je bij voorkeur aan een echte stewardess of zij coach wil worden. Als leerling voer je in overleg met die coach opdrachten uit gericht op die praktijk. Dat project is goed aangeslagen. Nu vinden wij LOB juist voor tl-leerlingen lastig te organiseren, we worstelen met de juiste insteek. Dus bekijken we of en hoe wij dat coachingsproject zelf kunnen inzetten. Een schoolbezoek staat al op de agenda.”


7

Blik van Buiten

Goede toezichthouders doen niet gemakkelijk Naam RWim Valkenburg Functie R vicepresident Gerechtshof Den Bosch en voorzitter raad van toezicht Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur Gespreksonderwerp R toezicht houden Standpunt R zicht op wat er daadwerkelijk in de school gebeurt, is belangrijk

Tekst: Mieke Aarts / Fotografie: NFP Photography, Marijn van Rij

Waarom doet u dit werk naast uw baan

Het toezichthouderschap lijkt me vrij

Hoe functioneert de raad van toezicht?

als rechter?

abstract; een wandeling maken met een

“We vergaderen vijf à zes avonden per

“Ik had de kans en het talent om te stu

verpleeghuisbewoner in een rolstoel is

jaar met de twee leden van het college van

deren en een goede maatschappelijke

toch veel concreter?

bestuur (cvb), de vijf leden van de raad van

positie te verwerven. Ik zie het als een

“Het ligt eraan hoe je er invulling aan

toezicht (rvt) en secretariële ondersteuning.

morele verplichting iets terug te doen voor

geeft. Je kunt er als toezichthouder alleen

De raad stelt na overleg met de voorzitter

de samenleving. In 2002 zocht de KSE

zijn voor de grote lijnen, voor de controle

van het cvb de definitieve agenda op. Soms

(Katholieke Scholengemeenschap Etten-

en als klankbord. Je kunt ook – en dat is de

vragen we een medewerker uit de school

Leur, red.) een bestuursvoorzitter en men

sterkte van de KSE – als raad van toezicht

een presentatie te verzorgen. Zo houden we

had gehoord dat mijn termijn als voorzitter

behoorlijke betrokkenheid hebben bij alles

zicht op wat er daadwerkelijk in de school

bij een thuiszorginstelling afliep. Daar was

wat wordt georganiseerd. De KSE is een

gebeurt, dat is belangrijk. Als je in een raad

ik betrokken bij de omzetting van bestuur

eenpitter met ongeveer 2500 leerlingen.

van toezicht zit en je krijgt alleen maar

naar raad van toezicht, bij de KSE stond dat te gebeuren. Zorg en onderwijs zijn vergelijkbaar: dezelfde problemen en dezelfde scheiding van taken en bevoegdheden. Ik doe deze klus ook omdat ik er plezier in heb dingen te regelen en met een groepje

‘Een slim college van bestuur formuleert zijn doelstellingen zo dat het zich geen buil kan vallen’

informatie op papier van het college van bestuur over wat er gaande is, kan dat goed gaan maar kan dat ook betekenen dat je de essentie uit het oog verliest. Bijvoorbeeld omdat het cvb strategische overwegingen heeft om bepaalde dingen maar niet aan de rvt te vertellen. Je wilt optimaal geïnfor-

mensen iets voor elkaar te boksen. En als

meerd worden. Daar zit een spanning.

rechter krijg je maar zelden positieve feed-

Vóór mijn tijd is er discussie geweest over

back. Je moet mensen vaak vertellen wat

aansluiting bij OMO. Vanuit de gemeen-

ze verkeerd hebben gedaan, altijd een soort

telijke politiek is daartoe ook druk uitge

slechtnieuwsgesprekken voeren. In het

oefend, maar de rector vond dat zijn school

werk als toezichthouder kun je op korte ter-

zelfstandig bestaansrecht had. Wij willen

mijn succes boeken, je initieert dingen die

graag onze eigen club runnen, we voorzien

vruchten afwerpen en mensen blij maken,

communicatie- en afstemmingsproblemen

dat geeft toch een kick.

als we opgaan in zo’n grote organisatie met

Ik ben in 2002 nog rechtstreeks gevraagd,

directieven vanuit het centrale orgaan.

Onze raad zie ik als een vertegenwoordiging

maar vanwege de nieuw code op het toe-

Daar voelen we ons niet prettig bij. Ook

van de samenleving; mensen met gezond

zicht werven we nieuwe toezichthouders

financieel was er geen noodzaak tot aan-

verstand die over allerlei aangelegenheden

tegenwoordig via een advertentie in regio

sluiting bij OMO. Ons schoolgebouw was van

op een abstracte manier kunnen meepraten

nale en landelijke kranten. In 2004 heeft

de gemeente, maar is in 2001 overgedragen

en adviseren. Bij de start van de raad van

bij de KSE de transformatie plaatsgevonden

aan de stichting KSE. Dat geeft zelfstandig-

toezicht in 2004 heb ik iemand benaderd

van bestuur naar raad van toezicht. Uit oog-

heid, het biedt de mogelijkheid zelf beleid

die goed thuis was in bouwkundige aange-

punt van continuïteit ben ik op verzoek van

te maken en innovatieve bouwkundige aan-

legenheden, een directeur van een woning-

de toenmalige rector Adrie Rombouts en

passingen te doen. Onze school voldoet nu

corporatie. Dat ging dus nog via coöptatie.

met instemming van het bestuur de eerste

aan alle eisen voor modern onderwijs.”

Verder hebben we een registeraccountant

‘We voorzien problemen als we opgaan in zo’n grote organisatie met directieven vanuit het centrale orgaan’

voorzitter geworden. Ik zit nu in de tweede

die net als ik is overgekomen uit het oude

en laatste termijn van vier jaar, in 2012 zit

bestuur. De andere twee leden hebben we

mijn statutaire periode erop.”

via open werving in dagbladen aangezocht.

8


In overleg met het cvb hebben we gezocht

Wat is er lastig aan uw taak?

In de Code Goed Bestuur van de VO-raad

naar iemand die affiniteit heeft met de

“Hoe ben je als rvt in staat een goed oor-

staat: ‘De toezichthouder is verantwoor-

zorgsector, ook al omdat er tegenwoordig

deel uit te spreken over het functioneren

delijk voor de kwaliteit van zijn eigen

zoveel leerlingen zijn met wie iets aan

van het cvb? Wanneer doen ze het nu goed?

functioneren.’ Hoe weet u of u een goede

de hand is. En omdat scholen wat meer

Moet je vooraf targets stellen? En zo ja,

toezichthouder bent?

commercieel moeten denken, zijn we bij

wie stelt die dan, de toezichthouders of

“De enige referentie die je hebt, zijn je

de laatste vacature op zoek gegaan naar

de cvb-leden zelf? En waarop gaan we ze

collega-toezichthouders en je cvb. Vinden

iemand uit bedrijfsleven. Het meest recent

afrekenen? Dat zijn moeilijke vraagstukken.

ze dat ze in jou de goede sparringpartner

toegevoegde lid is iemand met een eigen

Stel, je vraagt simpelweg aan het cvb wat

hebben? En vanuit het cvb geredeneerd:

bedrijf. We zijn een streekschool, dus alle

zijn doelstellingen zijn. Een slim cvb for-

hebben we veel last van de rvt? Op alle

toezichthouders hebben binding met de

muleert zijn doelstellingen zo dat het zich

onderwerpen die geagendeerd worden, be-

regio.”

geen buil kan vallen. We zijn nu met het

vragen we het cvb kritisch. Dus ik denk dat

cvb in gesprek om een systeem op te zetten

ze ons niet makkelijk vinden. Maar dat is

‘De leden van ons college

waarbij we een oordeel kunnen uitspreken

slechts mijn waarneming, mijn verhaal. In

van bestuur zijn bestuurder

over zijn activiteiten. Extra lastig door de

ons jaarverslag leggen we verantwoording

dubbele rol van onze cvb-leden. Ze zijn

af over de uitvoering van onze taken en

en manager tegelijkertijd.

bestuurder en manager tegelijkertijd. Het

bevoegdheden als toezichthouders. Maar

Het probleem is die rollen

probleem is die rollen uit elkaar te houden.

we komen daarbij al snel tot algemeen

Zoals eerder gezegd ben je als toezicht-

heden, een opsomming van activiteiten

houder sterk afhankelijk van de poppetjes

zonder kwalificatie.

die jou informatie geven. Als het nodig is,

We zijn als toezichthouders van de KSE

moet je als toezichthouder soms een harde

allemaal lid van de Vereniging van Toe-

toon gebruiken. We kregen bijvoorbeeld

zichthouders in het Onderwijs. Zo blijven

van het cvb de bevorderingspercentages

we op de hoogte van ontwikkelingen en

van leerlingen van een bepaald schooljaar.

ideeën over governance in het onderwijs.

Maar wij wilden die cijfers over meer jaren,

We kennen in Nederland sinds een paar

om de ontwikkeling in breed perspectief

jaar een nieuwe toezichtstructuur. Maar

te zien. Wij vroegen ook een oplegnotitie

welke structuur je ook creëert, er is altijd

aan het cvb waarin het aangeeft hoe wij als

een orgaan dat bovenaan staat.”

uit elkaar te houden’

toezichthouders de cijfers zouden moeten interpreteren. Natuurlijk stellen we daarna kritische aanvullende vragen.”


9

Kwaliteitscholen

ADVERTENTIE

Deze scholen hebben een licentie op Kwaliteitscholen A.M. van Schurman CSG Alfrink College Alkwin Kollege Aloysiuscollege Amstellyceum Anna van Rijn College Barlaeus Gymnasium Berechja College Beroepsonderwijs aan Zee Blariacum College Calandlyceum Cals College Nieuwegein Cals College IJsselstein Canisius College Carmelcollege Gouda Christelijk College Nassau Veluwe Christelijk College Zeist Christelijk Gymnasium Beyers Naudé Christelijk Gymnasium Sorghvliet Christelijk Gymnasium Utrecht Christelijk Lyceum Veenendaal Christelijk Lyceum Zeist Citadel College College De Heemlanden College Den Hulster Coornhert Gymnasium CSB-Amsterdam CSG Prins Maurits CVO ‘t Gooi Da Vinci College Dalton Lyceum Barendrecht Dalton Voorburg De Driemark De Heemgaard De Nassau Develsteincollege Diezer College Dijnselburgschool voor Praktijkonderwijs Dockinga College Dominicus College Don Bosco College Dr. Nassau College Eerste Christelijk Lyceum Eijkhagencollege Emmaus College Farelcollege Fioretti College Fioretti College Fons Vitae Lyceum François Vatelschool Gemeentelijk Gymnasium Hilversum Gemini College Lekkerkerk Gemini College Ridderkerk Gereformeerde Scholengemeenschap Guido de Brès Gereformeerde Scholengemeenschop Randstad Graaf Huyn College Griftland College Groene Hart Lyceum Gymnasium Bernrode Gymnasium Camphusianum Gymnasium Celeanum Gymnasium Felisenum Gymnasium Novum Hendrik Pierson College

Herbert Vissers College Hermann Wesselink College Hervion College Hervormd Lyceum West Hervormd Lyceum Zuid Het Baarnsch Lyceum Het College Vos Het Goese Lyceum Het Hondsrug College Het Hooghuis Het Nieuwe Lyceum Het Vlietland College IBN Ghaldoun Ichthus College IJssel College Inspecteur Boelensschool Instituut Blankestijn Interconfessionele Scholengemeenschap Arcus IVO Deurne Jacob-Roelandslyceum Jan Tingergencollege Johan van Oldenbarnevelt Gymnasium Kaj Munk College Kandinsky College Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur Keizer Karel College Koningin Wilhelmina College Lauwers College Leidsche Rijn College Lingecollege Lyceum aan Zee Maaswaal College Magister Alvinus Maimonides Markenhage Marnix College Marnix Gymnasium Maurick College Mavo aan Zee Mencia de Mendoza Minkema College Mondial College Montessori Lyceum Herman Jordan Murmellius Gymnasium Newmancollege NSG Groenewoud Onze Lieve Vrouwelyceum OPDC Almere OSG De Hogeberg OSG Schiedam Over Betuwe College Elst Pallas Athene College Pax Christi College Petrus Canisius College Pontes Pieter Zeeman Praedinius Gymnasium Prisma Graaf Engelbrecht Pro Almere Purmerendse Scholengroep R.K. Gymnasium Juvenaat H. Hart Reggesteyn CSG Regionale Scholengemeenschap Goeree-Overflakkee Revius Lyceum RK Gymnasium Beekvliet

RSG Broklede RSG Hoeksche Waard RSG Ter Apel Scala College Scholengemeenschap Lelystad Scholengemeenschap Maarsbergen Scholengemeenschap Scheldemond Scholengemeenschap Spieringshoek Scholengemeenschap Stevensbeek Scholengroep Cambium s-Gravendreef College Sint Jorisschool Sint Nicolaas Lyceum Sint Oelbert Gymnasium Sint Willibrord Gymnasium Sint-Janslyceum Sint-Laurenscollege Sint-Maartenscollege locatie VMBO Sint-Maartenscollege Voorburg Sondervick College Sprengeloo SSgN St. Ignatiusgymnasium Stanislascollege Stedelijk Dalton College Alkmaar Stedelijk Dalton Lyceum Stedelijk Gymnasium Breda Stedelijk Gymnasium Haarlem Stedelijk Gymnasium Leiden Stedelijk Gymnasium Nijmegen Stedelijk Gymnasium Schiedam Stedelijk Gymnasium ‘s-Hertogenbosch STIP Tessenderlandt Teylingen College Thamen Thorbecke Scholengemeenschap Trevianum Scholengroep Trinitas College Udens College Utrechts Stedelijk Gymnasium Valuas College Van der Capellen Scholengemeenschap Van Maerlant SVO Vechtdal College Veenlanden College Veluws College Veurs Lyceum Veurs Voorburg Vincent van Gogh Vossius Gymnasium Walburg College Hendrik-Ido-Ambacht Walburg College Zwijndrecht Walcheren Christelijke Scholengemeenschap Waldheim Mavo Werkplaats Kindergemeenschap Willem de Zwijger Willem Lodewijk Gymnasium Willem van Oranje College Zeldenrust-Steelantcollege Zwijsen College

Deze scholen werken structureel aan hun kwaliteitszorg met: • tevredenheidsonderzoeken vo • de grootste benchmark van Nederland • zorgonderzoeken • zelfevaluatie schoolorganisatie • inclusief bekwaamheidsdossier • rapportages op school- en teamniveau • volledige integratie Vensters voor Verantwoording • waarderingskader Inspectie • instrument voor controle schooldoelstellingen • mogelijkheid van teamsturing • speciale vragenlijsten voor praktijkscholen • cijfers inlezen en vergelijken van leerlingen • mogelijkheden voor datamining • speciaal account voor bestuurders • speciale vragenlijsten voor praktijkscholen en LWOO-leerlingen • inclusief professioneel bekwaamheidsdossier • mogelijkheden voor datamining en inzicht in rendement onderwijs

Kwaliteitscholen is partner van Vensters voor Verantwoording.

Oosthaven 59 - Gouda 0182 50 91 30 [email protected]

om zicht te krijgen op inzet van middelen. Jasper van Dijk, SP Het advies van de Onderwijsraad is een brevet van onver

Toon Voorbraak, bestuur VO-raad en rectorbestuurder van het Pius X College in Bladel

mogen. Wat mij betreft hebben zij hun geloofwaardigheid

Onze maatschappij schreeuwt om jong talent. De meeste

verloren. Het zogenaamde ‘doelmatigheidsadvies’ is een

scholen zijn zich hiervan bewust en hebben in hun doelstellin

politiek advies om te bezuinigen op onderwijs.

gen formuleringen als ‘onderwijs op maat’ en ‘ieder kind

Inhoudelijk getuigt het advies van de Onderwijsraad van

wordt uitgedaagd’. Dat vergt geschoolde, getalenteerde,

weinig inzicht over wat er gebeurt op de werkvloer. Voor

gemotiveerde docenten met een professionele attitude. Het

stellen als tijdschrijven, klassen van 70 leerlingen en pres

beroep van docent is allang niet meer uniform: er zijn flinke

tatiebeloning gaan niets bijdragen aan de kwaliteit van het

verschillen met betrekking tot ontwikkelen en toepassen van

onderwijs. Wat mij betreft zijn de werkelijk deskundigen in

nieuwe mogelijkheden en, zeker, de innovatie en de imple

het onderwijs de docenten. Kijk naar de onderwijsagenda

mentatie daarvan. Dat wordt de komende jaren niet minder.

van de Volkskrant, zij hebben inmiddels al duizenden reac

Als onderwijsgevend Nederland in die trend wil meegaan, is

ties binnen en wat blijkt? De werkdruk en de grote klassen

een gelijkheidscultuur ongeschikt. De eisen en kwaliteiten in

zijn de twee meest gehoorde klachten van docenten. Als we

de diverse functies zijn te onderscheiden, inzet en motivatie

het over werkdruk hebben, dan gaat het met name over alle

beïnvloeden het resultaat en de professionaliteit is ook niet

taken die docenten hebben naast hun kerntaak, het lesgeven.

bij iedereen gelijk. Dat vraagt om een aanspreekcultuur:

Eigen onderzoek van de SP (De leraar aan het woord, sept.

een cultuur van reflecteren op efficiëntie en resultaten, op

2009) heeft hetzelfde aangetoond. Het is ongehoord dat de

collegialiteit en teamgerichtheid, op leerlinggerichtheid, op

minister zegt dat scholen dit maar zelf moeten oplossen.

transparantie en verantwoording. Zakelijke doelgerichtheid

Als je het onderwijs wilt verbeteren, moet je allereerst luis

kan daarbij goede verhoudingen bevorderen. Zo creëer je

teren naar de mensen die voor de klas staan. Leraren worden

een omgeving waar werk en resultaten zijn gekoppeld aan de

geconfronteerd met grote groepen waarin ook nog zorgleer

onderwijsdoelen, met een cultuur waarin je je bewust bent

lingen zijn ondergebracht. De werkdruk is ontzettend hoog,

van je functie in relatie tot de nodige processen in een school.

je zult dus moeten investeren in kleinere klassen en meer do

Goed personeelsbeleid ligt hieraan ten grondslag; inclusief

centen. Het is een grove belediging om te zeggen dat leraren

beoordeling en waardering.

productiever moeten worden. Alsof een school vergelijkbaar

Maatschappelijke ontwikkelingen vertonen een stroomversnel

zou zijn met een fabriek die wieldoppen produceert. Een

ling, het onderwijs wordt met een telkens veranderende vraag

school is geen bedrijf en een leerling geen wieldop.

geconfronteerd. Rode draad in die processen en prestaties is

Is de ‘gelijkheidscultuur’, voor zover deze bestaat, een pro

topkwaliteit. Met deze telkens veranderende uitdagingen en

bleem? Als je leraren verschillend wilt belonen, zul je crite

voortdurende scholing moet het onderwijs (lees: de mensen

ria moeten ontwikkelen waarop je dat wilt gaan doen. Maar

die daarin werken) volgen. Ook dat kun je uitleggen als zoeken

wat is een goede en wat is een minder goede docent? Ik

naar efficiëncy en doelgericht werken; daar is niks mis mee.

heb minister Plasterk nog nooit een voorbeeld horen geven,

In bovengenoemde zaken is een belangrijke rol weggelegd

omdat hij weet dat de criteria arbitrair zijn. Het is onzin om

voor bestuur en schoolleiding – als goed voorbeeld, en in de

te zeggen dat docenten innovatief moeten zijn of dat ze veel

leidende rol in de genoemde processen en beleidsvorming.

excursies moeten organiseren. Want wat doe je dan met de

Er bestaan grote kwaliteitsverschillen tussen (onderdelen

hardwerkende wiskundeleraar, die zijn leerlingen wil laten

van) scholen. In het licht van de stelling moet de politiek zelf

slagen? Het is nogal neerbuigend om zo’n docent te pas

het goede voorbeeld geven: selectief, genuanceerd kijken

seren. Dat is ook mijn kritiek op het Actieplan Leerkracht,

naar het onderwijs en zonodig aanspreken. Met de zoektocht

want ook daarin bepaalt de directie wie een hoger salaris

naar efficiëncy en doelgerichtheid in gedachten, is het van

krijgt en wie niet. De oplossing is eigenlijk heel eenvoudig:

belang dat de politiek het onderwijs blijft prioriteren en faci

geef docenten een goed salaris. Presteert een docent slecht,

literen. Alleen met een majeure bijdrage uit de belastinggel

dan moet hij een ander vak gaan zoeken. Prestatiebeloning

den zijn kwaliteit en kwantiteit (deelname) van het onderwijs

leidt onvermijdelijk tot willekeur en vriendjespolitiek. Ver

te verbeteren. Vergaande bureaucratisering door secundaire

der kun je met voldoende goede leraren oneindig differenti

zaken, tijdschrijven, helpt niet. Laten we elkaar aanspreken

ëren in niveaus.

op kwaliteit, niet op boekhouding – dát is prioritering.

VO IN DEBAT

De gelijkheidscultuur in het onderwijs werkt belemmerend

VO-magazine 3 • december 2009 11

Pleionscholen ontwikkelen gemeenschappelijke taal

Gedeelde visie, sterk netwerk In het Platform eigentijds onderwijs delen veertien scholen intensief hun kennis en ervaring. De kracht van de uitwisseling schuilt in een gedeelde visie, enthousiasme en de ambitie een gezamenlijk beeld uit te dragen. Onderzoek helpt de kennisdeling te verdiepen en het beeld scherp te stellen. Tekst: Truus Groenewegen / Fotografie: Enno Keurentjes

Pioniers waren ze, vier, vijf jaar geleden. Voluit gingen ze

Achtmaal per jaar ontmoeten alle schoolleiders elkaar,

voor de totale transformatie van de school, met betekenisvol

tussendoor werken ze samen in kleinere kringen en onder-

onderwijs, leerling als mede-eigenaar, leren in leerdomeinen

houden individuele contacten. Ze hebben een gezamenlijke

en zelfsturende teams. Anders gezegd, in de scholen van het

jaaragenda. Hier en daar ontstaan al uitwisselingen tussen

Platform eigentijds onderwijs (Pleion) weerspiegelt de hele

docenten.

structuur het nieuwe onderwijs: programma, personeel, organisatie en gebouw.

Verdiepen

Maar ook al stopt onderwijsontwikkeling nooit, blijvend

Pleion wil niet blijven hangen in vrijblijvende uitwisseling

pionieren kan niet. Als de school groeit en het team groter

en investeert daarom flink in onderzoek. Ontwikkeling hangt

wordt, ontstaat de natuurlijke behoefte afspraken vast te

samen met de context van de school en vaak zelfs van team,

leggen en ontwikkelingen te borgen, zodat nieuwe docenten

leerlingen en leeromgeving. Dus is de vraag hoe opbrengsten

gemakkelijk kunnen aanhaken. Met behoud van flexibiliteit,

van de ene school betekenisvol gemaakt kunnen worden voor

dat wel. In dat proces kunnen schoolleiders veel aan elkaar

anderen. Samen met onderwijsadviesbureau Diephuis en Van

hebben, hebben de Pleion-leden gemerkt. “Ik vind het heel

Kasteren is Pleion daarvoor op zoek naar ‘een gemeenschap-

belangrijk dat ik kan sparren met collega’s die herkennen

pelijke taal’, een nieuw begrippenkader dat scholen helpt

wat ik meemaak en soortgelijke ervaringen hebben, dat ik

het leren van elkaar te verdiepen. In gesprekken met school-

kan toetsen of ik de goede dingen doe en of ik ze goed doe”,

leiders en docenten hebben de adviseurs belangrijke kwesties

zegt Jeanine Vlastuin, rector van het Amadeus Lyceum in

gedestilleerd, die voor alle scholen herkenbaar zijn. “Alle

Vleuten. En de specifieke kracht van Pleion? “Gedeelde

processen in de school hebben te maken met volgen, begelei-

uitgangspunten en onderlinge nieuwsgierigheid”, vindt Henk

den en beoordelen van leerlingen, en verantwoording over de

Zijlstra, rector van de Werkplaats in Bilthoven. “We kijken

resultaten”, zegt adviseur Geesje van Slochteren. “Op al die

op dezelfde manier aan tegen de ontwikkeling van kinderen

punten komen deze scholen een spanning tegen, bijvoorbeeld

en onze opdracht als school. Dan is het prettig om van elkaar

tussen beoordelen gericht op ontwikkeling en beoordelen ge-

te leren en elkaar in soms gure tijden rugdekking te geven.”

richt op selectie. Tussen die twee polen hoeft een school niet

Vlastuin: “De samenleving verandert zo snel! Als je de dy-

te kiezen, het gaat erom een balans te vinden. Samen met de

namiek in je school daar niet op aanpast, verlies je elkaar.”

scholen brengen we dat gebied in kaart. In de eerste fase zijn

Zijlstra: “Het leren van kinderen en hun actuele vragen

zes sleutels geformuleerd. Een sleutel is een kritische vraag

zijn de essentie bij elke beslissing die we nemen. Allemaal

die je moet beantwoorden om te zien wat je goed ontwikkeld

geven we leerlingen en docenten, binnen bepaalde kaders, de

hebt en wat je laat liggen. De ene school kan winst behalen

ruimte om het onderwijs zelf in te vullen.” Vlastuin: “Waar-

in het geven van feedback, de andere in het mentorgesprek

bij ze toch gewoon centraal examen doen, want de einddoe-

of de rapportages. De sleutels zijn allemaal met elkaar ver-

len formuleren we natuurlijk niet zelf.”

bonden. Verbeteringen leiden tot nieuwe richtlijnen voor

12 VO-magazine 3 • december 2009

handelen, instrumenten en werkprocessen, die andere scholen aan hun eigen praktijk kunnen toetsen.” Het

Saamhorigheid

uitwerken van de sleutels is nog in volle gang.

“Ik vind het heel belangrijk dat scholen met eigentijds onderwijs mét elkaar verbeteringen bedenken en niet náást elkaar. De mate

Trots

van saamhorigheid en de pioniersbereidheid van mensen valt me op.

De gemeenschappelijke taal moet ook helpen de resul-

Collega’s durven een nieuwe didactische aanpak uit te proberen.

taten van leerlingen naar buiten toe te verantwoorden.

Kijken of het werkt, in plaats van nota’s schrijven!”

“Wat leerlingen bij ons aantoonbaar meer doen, hun

Elly Loman, Vathorst College, Amersfoort

totale ontwikkeling, dat ze zelfstandiger zijn en beter kunnen plannen, kan ik in de huidige systematiek van toezicht niet zichtbaar maken”, zegt Vlastuin. “Maar we zoeken niet alleen een kader voor legitimering, we willen ook de samenleving tonen dat we trots zijn op wat we doen. Als je helder hebt welke beelden bij bepaalde termen horen, met je eigen school en als scholen onderling, kun je laten zien: dit is wat wij doen met eigentijds onderwijs. Daarmee doel ik niet op een blauwdruk. Die bestaat niet. Iedere school, traditioneel of vernieuwend, heeft haar eigen, typische elementen

Inspirerend “Onze scholen zitten in eenzelfde ingewikkelde ontwikkeling. De ontmoeting met gelijkgestemden inspireert en bemoedigt. Bijna wekelijks heb ik telefonisch contact. Kort of langer, zoals na een gesprek met de inspectie. De staf merkt dat het doorwerkt, de docenten minder. Die uitwisseling stuit vaak op praktische problemen als de 1040 uur onderwijstijd.” Toine Peerboom, De Nieuwste School, Tilburg

waardoor het onderwijs nergens hetzelfde is.” Zijlstra: “We hebben een boodschap voor de buitenwereld. Onderwijs is zo mooi omdat je bezig bent met de toekomst

Samen

van kinderen, het leuke is dat je daarom voortdurend

“Onze werkbijeenkomsten vragen een behoorlijke input, maar met

aan het ontwikkelen bent. Maar ik heb geen zendings-

alleen uitwisselen van ervaringen schiet je niet veel op. Docenten

drang, diversiteit blijft belangrijk. Ouders moeten iets

en schoolleiders werken op alle niveaus samen aan ontwikkeling,

te kiezen hebben.”

van ‘hoe geef je leerlingen feedback’ tot de aanpak van wiskunde, de opzet van het leergebied kunst en cultuur of begeleiding en pro-

Andere scholen die integraal innoveren en

fessionalisering van docenten.”

willen investeren in de ontwikkelingen van

Lou Brouwers, IJburg College, Amsterdam

Pleion zijn welkom! Meer informatie: www.durvendelendoen.nl > scholen > wat


ADVERTENTIE

Schooljaarplanning Berekende afdelingsgroottes

Leerlingen per vak

Op basis van statistische gegevens levert de software een verwachtingsmodel van het aantal leerlingen per afdeling.

Een overzicht van de wijzigingen in leerlingaantallen per vak geeft aan waar de formatiebehoefte ligt.

Informeer naar de mogelijkheden van Zermelo voor formatieplanning en -beheer. Zermelo Roostermakers t 071 524 00 86 e [email protected] i www.zermelo.nl

Tekst: Mieke Aarts / Fotografie: UOCG

Dr. Michelle Helms-Lorenz UOCG

Wat wordt onderzocht?

onderzoek. Helms gaat gegevens verzamelen via uitgebreide

Of inwerktrajecten voor nieuwe docenten – zogenaamde

schriftelijke vragenlijsten en via gesprekken. Bij docenten

inductiearrangementen – de voortijdige beroepsverlating

die voortijdig afhaken, wordt een diepte-interview afgeno-

verminderen.

men. In de onderzoeksopzet zijn garanties ingebouwd om de privacy van de docenten te waarborgen.

Wie onderzoekt? Dr. Michelle Helms van het Universitair Onderwijscentrum

Helms zal jaarlijks een onderzoeksverslag publiceren;

Groningen. Zij wordt bijgestaan door Jaap Buitink, tot vorig

de eindconclusies volgen in het najaar van 2013. Een

jaar hoofd van de universitaire lerarenopleiding van de

begeleidingscommissie van OCW ziet toe op de voortgang

Universiteit Groningen, en door vijf deskundigen op het

van het onderzoek. De deelnemende scholen krijgen

gebied van beginnende docenten en docenten in opleiding.

daarnaast regelmatig feedback over uitkomsten van het onderzoek.

Waarom vindt dit onderzoek plaats? Ongeveer een kwart van alle nieuwe docenten (jonge

Wat zijn de achterliggende drijfveren van de

beginners, maar ook zij-instromers) verlaat binnen vijf

onderzoeker?

jaar het onderwijs. Dat zijn veel te veel afhakers in een

Michelle Helms: “Naast de zorg vind ik onderwijs de

periode waarin Nederland te maken heeft met een groeiend

belangrijkste maatschappelijke sector. Onze kinderen

docententekort in het voortgezet onderwijs. Inzicht in de

moeten goed onderwijs krijgen. Ik heb zelf vier zoons, van

redenen van beroepsverlating kan scholen helpen, het

wie twee in het voortgezet onderwijs. Ik ben opgegroeid in

afhaken tegen te gaan.

Zuid-Afrika en heb vier jaar in Oostenrijk op school gezeten. Ik weet uit ervaring dat er in elk land iets aan onderwijs te

Voor het onderzoek is een subsidie van ruim 1,5 miljoen

verbeteren valt. In Nederland zou het aanbieden van een

euro beschikbaar uit het Actieprogramma Onderwijs Bewijs

professioneler traject docenten weer een stapje dichter

van OCW. Met een substantieel deel daarvan kunnen de

bij het gevoel kunnen brengen dat ze een fijn beroep heb-

deelnemende scholen een begeleidingstraject voor begin-

ben waar ze trots op kunnen zijn. Dat is nu niet het geval.

nende docenten ontwikkelen.

Ik hoop dat mijn onderzoek tot verbetering bijdraagt.” Helms ziet het als een verantwoordelijkheid van scholen

Hoe gaat de onderzoeker te werk?

én lerarenopleidingen om docenten na het behalen van hun

Er hebben zich 76 scholen aangemeld voor het onderzoek.

startbekwaamheid met zorg te laten ingroeien in het beroep

Ze zijn at random verdeeld over twee groepen: 38 experi-

en hen niet langer ‘voor de leeuwen te werpen’, zoals we in

mentele scholen en 38 controlescholen. De experimentele

Nederland altijd hebben gedaan.

scholen ontwikkelen dit schooljaar elk een begeleidings traject voor hun startende docenten. Maatwerk per school

Voor meer informatie:

dus. De schoolbegeleiders bezoeken de scholen tijdens dit

Dr. Michelle Helms-Lorenz, Universitair Onderwijscentrum

schooljaar acht keer om erop toe te zien dat de scholen

Groningen, [email protected]

niets over het hoofd zien. Hoe meer ontwikkeldoelen voor de startende docent, hoe beter de scholen erin slagen hun docenten vast te houden, is de verwachting. Daarna volgt Helms drie schooljaren lang de ongeveer 650 nieuwe docenten die op de 76 scholen werken. De docenten op de experimentele scholen hebben tijdens de sollicitatie procedure te horen gekregen dat ze een inwerkprogramma gaan volgen en bereid moeten zijn mee te doen aan het


Wetenschappelijk Onderzoek

Reductie beroepsverlating nieuwe docenten

Kosten-batenanalyse hulpmiddel bij investeringsbeslissingen

Investeringen op de weegschaal Bij beter financieel beleid – bepleit door de commissie-Don – horen heldere investeringsbeslissingen. Maar hoe komen die tot stand? Rekenmethoden uit het bedrijfsleven werken meestal niet: de effecten van onderwijsinvesteringen zijn dik wijls immaterieel. Dat een kosten-batenanalyse wel zinvol is, laat Morris Oosterling van IVA Beleidsonderzoek en Advies zien aan de hand van een voorbeeld. Tekst: Morris Oosterling / Illustratie: Mireille Schaap

Er is veel bekend over de wijze waarop ondernemingen in-

Bij de volgende stap worden kosten en baten in de zojuist

vesteringsbeslissingen nemen. Ze berekenen bijvoorbeeld de

omschreven alternatieven in beeld gebracht en in geld uit-

terugverdienperiode of het rendement over investeringsalter-

gedrukt. Er zijn drie typen effecten (kosten en baten) te

natieven. Maar in het onderwijs zijn dergelijke berekeningen

onderscheiden. De directe effecten zijn de voor- en nadelen

veelal niet of slechts ten dele te maken. Het gaat immers

voor de beheerders en gebruikers. De indirecte effecten zijn

meestal om niet-materiële effecten, zoals een betere onder-

de effecten die voortvloeien uit de directe effecten, ofwel de

wijskwaliteit. Een kosten-batenanalyse kan dan wel een nut-

doorwerking van de directe effecten naar andere actoren.

tig hulpmiddel zijn.

De externe effecten zijn de effecten die niet in geld uit te drukken zijn. Door middel van schattingen en wegingen is het

Vijf stappen

(globaal) mogelijk ook deze effecten in cijfers weer te geven.

De kosten-batenanalyse is een ex-ante monetaire evaluatie-

De laatste stap voorafgaand aan een keuze is het bepalen

methode. Dit betekent dat de mogelijke effecten van verschil-

van de herverdeeleffecten. Hiermee wordt inzichtelijk welke

lende investeringen vooraf (ex ante) worden geïnventariseerd

stakeholders bepaalde kosten dragen en welke stakeholders

en in geld uitgedrukt. Dit gebeurt in vijf stappen:

juist bepaalde baten genereren. Wie betaalt en wie geniet?

1. De investeringsmogelijkheden worden geïnventariseerd

Na het afwegen van alle belangen, kosten en baten valt een

2. Bij elk van de mogelijkheden worden kosten en baten in

besluit.

beeld gebracht voor elk van de stakeholders 3. De kosten en baten worden in geld uitgedrukt

Casus: digitale leermiddelen

4. De herverdeeleffecten worden bepaald

In de zomer van 2008 heeft IVA een macro-economisch on-

5. De keuze voor een investering wordt gemaakt.

derzoek gedaan naar de kosten en baten van het gebruik van digitale leermiddelen om het aanstaande tekort aan leraren

De laatste stap is het bepalen van de

in het voortgezet onderwijs op te vangen. Aan de hand van

herverdeeleffecten. Wie betaalt en wie

werkt.

geniet?

dit voorbeeld verduidelijken we hoe de kosten-batenanalyse Bij het definiëren van de mogelijkheden hebben wij rekening gehouden met de mogelijkheid dat het lerarentekort niet optreedt. Veel van de kosten zullen dan wel gemaakt worden,

Globaal werkt dit als volgt. Eerst worden de verschillende

terwijl het gebruik van de digitale leermiddelen mogelijk

investeringsmogelijkheden in kaart gebracht; denk aan het al

minder baten kent. Er zijn dus vier alternatieven:

dan niet uitvoeren van een project of het kiezen van één van

• wel de mogelijkheid voor gebruik van digitale leermiddelen

diverse mogelijke projecten. Ook relevante (beleids)ontwikkelingen kunnen een rol spelen.

en wel een lerarentekort • wel de mogelijkheid voor gebruik van digitale leermiddelen en geen lerarentekort


• geen mogelijkheid voor gebruik van digitale leermiddelen en wel een lerarentekort • geen mogelijkheid voor gebruik van digitale leermiddelen en geen lerarentekort.

de overheid moeten investeren in maatregelen die dit gebruik mogelijk maken. Hiervoor dient de economische waarde van de investering berekend te worden. De overheid kent naast deze kosten ook baten in het geval

Vervolgens hebben wij de relevante stakeholders benoemd.

scholen gebruik gaan maken van digitale leermiddelen. Zo

De overheid, de samenleving en de scholen zijn de belang-

zal de druk om te investeren in het lerarentekort mogelijk

rijkste actoren die kosten en baten zullen ondervinden van

afnemen. Ook heeft het gebruik van digitale leermiddelen als

het al dan niet gebruik maken van digitale leermiddelen. Op

voordeel dat de sector niet alle zeilen bij hoeft te zetten om

het niveau van het schoolbestuur kunnen andere stakeholders

aan voldoende personeel te komen door de salarissen fors te

benoemd worden.

verhogen of (in verband met professionaliseringskosten) dure zij-instromers aan te stellen. De druk op de loonkosten is

Onderzoek laat zien dat een beperkte

voor de overheid daardoor minder hoog.

verhoging van het opleidingsniveau

tale leermiddelen in de scholen. De baten liggen met name in

De samenleving maakt geen kosten voor het gebruik van digi

hoge maatschappelijke baten met zich

het reduceren van voortijdig schoolverlaten en het verhogen

meebrengt

verlaging van voortijdig schoolverlaten met 1%, gaat het om

van het opleidingsniveau van leerlingen. Uitgaande van een een positief effect van ruim € 2,5 miljoen per jaar. Hierbij

Als laatste hebben we voor elk van de stakeholders de kosten

hebben we nog geen rekening gehouden met positieve ef-

en baten in kaart gebracht. Wij hebben ons in dit onderzoek

fecten gedurende de levensloop van de leerlingen. Eerder

gebaseerd op hetgeen bekend is uit literatuur. Het is echter

onderzoek naar investeringen in onderwijs laat wel zien dat

ook mogelijk gebruik te maken van interviews met stake

een beperkte verhoging van het opleidingsniveau (uitgedrukt

holders of relevante gegevens uit de financiële administratie

in jaren onderwijs een verlenging van één jaar) hoge maat-

van een schoolorganisatie. Indien het onderzoek zich over

schappelijke baten met zich meebrengt. Er zijn baten te ver-

een langere periode uitstrekt, behoort een experiment even-

wachten in de reductie van criminaliteit, het beroep

eens tot de mogelijkheden.

op de sociale zekerheid en werkloosheid. Scholen maken kosten voor digitale leermiddelen,

Kosten en baten

aangezien zij naar alle waarschijnlijkheid voor het gebruik

Wat waren in hoofdlijnen de resultaten van ons onderzoek

moeten betalen. Daarnaast zullen zij te maken krijgen met

naar kosten en baten van het gebruik van digitale leermid-

inbeddingskosten: het gebruik van digitale leermiddelen

delen? Aangezien het gebruik van digitale leermiddelen niet

vergt onder meer gekwalificeerde docenten en een goede

vanzelf zal gaan (er is immers voldoende materiaal nodig en

infrastructuur.

dit moet ook aan de scholen beschikbaar worden gesteld) zal


Conclusies en aanbevelingen van de commissie-Don • Scholen/besturen hebben de eerste verantwoordelijkheid voor hun financiële bedrijfsvoering. • Het is belangrijk dat ze daarbij hulpmiddelen als risicomanagement en een meerjarenbegroting gebruiken. • Die hulpmiddelen zijn zeker ook belangrijk bij het afleggen van horizontale verantwoording. De commissie onderstreept het belang van horizontale verantwoording. • Het gebruik van het nieuwe kengetal kapitalisatiefactor is aan te bevelen. De kapitalisatiefactor vergelijkt het totale kapitaal van een bestuur, zonder de waarde van gebouwen en terreinen, met de totale inkomsten in een jaar. Als de kapitalisatiefactor boven een bepaald percentage (de signaleringsgrens) uitkomt, zou dat erop kunnen wijzen dat een bestuur te veel kapitaal aanhoudt. Maar juist de toelichting van het bestuur op de vermogenspositie moet uitsluitsel geven in welke mate dat werkelijk het geval is. • De commissie stelt signaleringsgrenzen aan de kapitalisatiefactor voor: 35% voor grote en 60% voor kleine besturen. De VO-raad vindt deze grenzen te laag en wel om twee redenen: een belangrijke onderbouwing voor de kapitalisatiefactor betreft de gemiddelde waarde van inventaris, computers en dergelijke, terwijl het altijd zo is dat bij een gemiddelde ook een groot aantal boven die waarde uitkomt. In de tweede plaats onderschat de commissie de omvang van de benodigde risicobuffer. De VO-raad komt zo op waarden van 50% en 70% uit. Het rapport van de commissie Don en de beleidsreactie van het kabinet daarop zijn te vinden via www.vo-raad.nl/actueel/nieuws/reserves-investeren-in-kwaliteit.

De baten voor de scholen liggen in het feit dat meer rende-

Als laatste kunnen we baten definiëren in termen van de

ment behaald kan worden uit het onderwijs. Zo zullen zich

aantrekkelijkheid van het onderwijs. Mogelijk vinden leer-

minder roosterproblemen voordoen, de overheadkosten voor

lingen en hun ouders het aansprekend dat een school zich

kleine aanstellingen zullen dalen en wervingskosten voor

profileert met moderne inzichten op het gebied van de inzet

nieuw aan te stellen docenten (waaronder dure zij-instro-

van ict in het onderwijs. Bovendien zorgt het gebruik van

mers) kunnen beperkt worden.

digitale leermiddelen mogelijk voor een impuls voor vernieuwing, wat de reputatie van de betreffende school verder ver-

Baten zijn ook te definiëren in termen

sterkt. In combinatie met het feit dat de school in tijden van

van aantrekkelijkheid van het onderwijs

vergroot dit mogelijk het marktaandeel van de school

personele tekorten in staat is goed onderwijs te verzorgen, in de regio.

Kwaliteit

In ons onderzoek hebben we geconcludeerd dat het gebruik

Het was in ons onderzoek op basis van de beschikbare litera-

van digitale leermiddelen vanuit het macroperspectief een

tuur niet mogelijk de potentiële meerwaarde van het gebruik

zinvolle mogelijkheid is om mogelijke problemen van het

van digitale leermiddelen op kwaliteit te vergelijken met

aanstaande lerarentekort het hoofd te bieden.

andere oplossingsstrategieën die scholen ter beschikking hebben om lesuitval te voorkomen. In het geval van grote

Morris Oosterling is (bedrijfs)econoom en onderzoeker bij

tekorten is de kwaliteit van bestaande interventies mogelijk

IVA Beleidsonderzoek en Advies, afdeling Onderwijs,

ontoereikend: er zitten grenzen aan de mate waarin scholen

Werken en Leren te Tilburg.

assistenten kunnen inzetten of klassen kunnen samenvoegen. In die gevallen waarbij de kwaliteit van de onderwijstijd onder grote druk komt te staan, mag verwacht worden dat het gebruik van digitale leermiddelen een positieve bijdrage heeft. Onduidelijk is in welke mate scholen hiermee feitelijk in staat zijn de kwaliteit van hun onderwijs op peil te houden. Het biedt de scholen wel een extra mogelijkheid met tekorten om te gaan.


HELPDESK

Verstrijken tweejaarstermijn ziekte

20% vermindering

Kunt u mij voorzien van een advies hoe te handelen als

Betekent de vermindering van 20% van de lesgevende

onderwijsorganisatie (financieel & arbeidsvoorwaarde-

taak van startende leraren dat de betreffende leraar dus

lijk) indien de tweejaar termijn van ziekte is verstreken

automatisch meer tijd krijgt voor het voor- en nawerk?

en er nog geen officieel besluit over de status WIA is afgegeven door het UWV?

Een startende leraar kan die vrijkomende tijd inderdaad inzetten in het voor- en nawerk, maar dat hoeft niet. Ook

U kunt pas een rechtspositionele maatregel nemen ten aan-

andere componenten van de normjaartaak komen in aanmer-

zien van een werknemer die twee jaar arbeidsongeschikt is,

king.

indien er een beschikking van UWV is. U zult dus moeten wachten op die beschikking. Ontslag is dan mogelijk op basis van artikel 20 lid 2 van de ZAVO.

Vervanging hogere functie In artikel 12.11 van de CAO-VO 2008-2010 staat vermeld

Reiskosten

dat bij waarneming in een hogere functie met ingang van de 31e dag van de vervanging én zolang deze persoon

Een medewerker is in dienst geweest van 1 januari 2008

met de volledige vervanging is belast, de vervanger

tot 7 maart 2008. De medewerker is toen met ontslag

het salaris ontvangt als vastgesteld alsof hij/zij in die

gegaan en na ongeveer een jaar op 9 maart 2009 weer

functie is benoemd. Moet de vervanger de gehele functie

in dienst gekomen. Deze medewerker woont 125 km van

vervullen of mag de gehele te vervangen functie worden

school af. Moet je dan op het moment dat deze mede-

ingevuld door twee personen (beiden 50%) en dan beiden

werker in dienst komt per 9 maart 2009 weer reiskosten

vanaf de 31e dag het salaris krijgen, als waren zij in die

uitbetalen op basis van het eerste jaar (dus de hoge ver-

functie benoemd?

goeding) of mag je de reiskosten uitbetalen op basis van de vergoeding tweede jaar (dus maximaal 25 kilometer)?

De vervanger moet de gehele functie vervangen en kan op basis daarvan het salaris ontvangen dat bij die functie hoort.

Het gaat om een nieuw dienstverband. Derhalve dient betrokkene de reiskostenvergoeding te krijgen op basis van het eerste jaar.

Toelating Kunt u mij informeren aangaande de toelaatbaarheid

Trekkingsrecht

van leerlingen met een GL diploma tot HAVO 4?

Hebben directieleden met lesgevende taken alleen recht

Leerlingen in het bezit van een diploma gemengde leerweg

op het trekkingsrecht daar waar het de lesgevende ratio

vmbo kunnen worden toegelaten tot het vierde leerjaar van

betreft?

het havo. Dat is geregeld in artikel 10 lid 2 van het Inrichtingsbesluit W.V.O. Het bevoegd gezag kan met instemming

Iedere werknemer uit de functiecategorie onderwijzend per-

van de MR aanvullende eisen formuleren en op basis van die

soneel (leraren) die valt in een L-schaal, heeft recht op het

eisen leerlingen weigeren. Dat is bepaald door de Rechtbank

trekkingsrecht als bedoeld in artikel 7.2. Directieleden met

van Almelo in een vonnis van 9 september 2009.

lesgevende taken hebben dus alleen recht als ze benoemd zijn in een leraarsfunctie.

R [email protected]



OOP-ers in beeld De kantinebeheerster “Ria is een gouden kracht, al heel veel jaren. De kantine is echt haar domein”, zegt Hoofd Facilitair Bedrijf Frans van den Akker. “Ze regelt daar, in overleg, maar heel zelfstandig, dat het allemaal loopt. Ria is een ontzettend betrokken persoon en kan goed overweg met de kinderen.” Op het Mondriaan College in Oss met 1550 leerlingen zorgt kantinebeheerster Ria van den Bosch dat alles in de kantine klaarstaat tijdens de pauzes en dat het de docenten in de docentenkamer aan niets ontbreekt. Ook op ouderavonden zorgt Ria voor de catering. Ze schrok er eigenlijk wel een beetje van, dat ze door de school voorgedragen werd voor deze rubriek. “Ik vind eigenlijk niet dat ik iets bijzonders doe. Je doet gewoon je werk zoals het gebeuren moet. Wat ik zo leuk vind aan mijn werk? Het zorgen voor anderen, bezig zijn in de keuken en de grapjes tussendoor met de kinderen. Natuurlijk zijn er ook minder leuke dingen, maar die neem ik er gewoon bij. Dat heb je in elk beroep toch?” Fotografie: Geert van Tol


ADVERTENTIE

Onderwijs Groep

De IVIO Onderwijs Groep: voorloper in passend onderwijs De IVIO Onderwijs Groep bestaat uit het IVIO-Examenbureau, IVIO-Boeken en de Wereldschool. Samen bieden wij een compleet pakket voor alle ‘bijzondere’ leerlingen. Leerlingen die praktijkonderwijs volgen, door omstandigheden niet naar (een gewone) school kunnen of tijdelijk met hun ouders in het buitenland verblijven kunnen bij de IVIO Onderwijs Groep terecht. Deze leerlingen vinden hier bij hen passende examens, geïndividualiseerde onderwijsprogramma’s en lesmateriaal. Graag denken wij met u mee over een passende onderwijs oplossing voor uw leerlingen!

IVIO-Examenbureau: Aantoonbaar Vaardig Jaarlijks laten duizenden leerlingen, met het IVIO diploma in de hand, zien dat ze aantoonbaar vaardig zijn. Daarmee ontvangen uw leerlingen niet alleen een waardevol diploma, maar ervaren ook hun eigen succes. Dat stimuleert en geeft vertrouwen voor verdere scholing of een plek op de arbeidsmarkt. IVIO-Examenbureau heeft grote expertise opgebouwd in het afnemen en ontwikkelen van examens in het Voortgezet Speciaal Onderwijs en Praktijkonderwijs.

www.ivio-examenbureau.nl

IVIO-Boeken: Maak kennis met ons lesmateriaal IVIO-Boeken heeft brede kennis van lesmateriaal passend bij uw doelgroep. IVIOBoeken vergelijkt lesmethodes voor u en adviseert wat het beste bij uw leerlingen en uw onderwijsfilosofie past. IVIO-Boeken levert lesboeken op maat; per groep/klas, per leerling, per locatie, afhankelijk van uw wensen. Ook instellingen met (deels) eigen lesmateriaal kunnen bij IVIO-Boeken terecht voor tekstredactie, didactische bewerking en productie.

www.ivio-boeken.nl

Wereldschool: Verreweg het beste onderwijs! De Wereldschool verzorgt geïndividualiseerd afstandsonderwijs met de programma’s van het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Kinderen die niet naar school gaan, maar ook leerlingen die op school feitelijk een ander programma zouden moeten volgen dan de school kan bieden, zijn gebaat bij het onderwijsaanbod van de Wereldschool.

www.wereldschool.nl

Pascallaan 71 | 8231 JN Lelystad | tel. (0320) 22 99 20 | fax. (0320) 22 99 70

ADVERTENTIE

Patrick wil meer...

www.driessen.nl Patrick is een prima docent. Als geen ander voelt hij aan wat zijn leerlingen willen. De laatste tijd voelt hij echter vooral dat hij zélf meer wil. Meer verdieping, meer verantwoordelijkheden, meer persoonlijke groei. U realiseert zich dat een medewerker als Patrick onmisbaar is voor uw organisatie. U zoekt naar de mogelijkheden om zijn persoonlijke ambities optimaal aan te laten sluiten bij de doelstellingen van uw school. Gelukkig kunt u daarbij rekenen op de HRMspecialisten van Driessen. Zij staan u met raad en daad bij met concrete adviezen en praktische oplossingen. Bijvoorbeeld op het gebied van personeelsplanning, competentiemanagement en mobiliteitsbeleid. En mocht Patrick binnen uw onderwijsinstelling doorstromen naar een andere functie, dan kan zijn opvolger eenvoudig bij Driessen op de payroll. Driessen neemt u het regelwerk uit handen, zodat u zich kunt concentreren op de essentie van HRM. U het mensenwerk, wij het regelwerk. Driessen

Leonardo: wel hausse, geen hype

Speciaal voor superslimmeriken Na een explosieve groei in het basisonderwijs nemen nu ook Leonardoprogramma’s voor hoogbegaafde leerlingen in het voortgezet onderwijs een vlucht. De zoveelste vorm van schoolprofilering? Of pure onderwijskundige noodzaak? De mening van initiatiefnemer Jan Hendrickx van de Leonardostichting, ervaringen van het Walburgcollege in Zwijndrecht en het Aloyisiuscollege in Den Haag en een reactie vanuit de Inspectie van het onderwijs. Tekst: Suzanne Visser / Fotografie: Walburg College Zwijndrecht

Voormalig basisschooldirecteur Jan Hendrickx kijkt wel eens met

niet oplossen binnen de context waarin het is ontstaan.

enige verbazing naar de olievlek die door zijn toedoen is ontstaan.

In het voortgezet onderwijs lijkt de ideologische discussie minder

Twee jaar geleden begon hij in Venlo met aparte basisschoolgroe-

heetgebakerd dan in het basisonderwijs. VO-scholen hebben im-

pen voor kinderen met een IQ van 130 of meer. Een initiatief uit

mers tal van aparte stromen voor leerlingen met bijzondere inte-

nood geboren: al jaren zag Hendrickx zeer intelligente kinderen

resses en talenten: sportklassen, LOOT-scholen, cultuurklassen,

in het reguliere onderwijs vastlopen. Hij wijt dit voor een deel aan

tweetalig-onderwijsklassen, vwo-plusklassen, gymnasiumklassen,

de stapsgewijze aanpak van de meeste Nederlandse onderwijs

technasiumklassen... Een Leonardocollege kan daar ook wel bij.

methoden. Die zou botsen met de conceptuele manier van denken van superslimmeriken, die eerst het geheel moeten zien om de

Calculerende pubers

delen te kunnen plaatsen. Voeg daarbij dat ons onderwijssysteem

Het Walburg College had vorig jaar met zijn Leonardocollege de

niet is ingesteld op leerlingen die hun kalenderleeftijd in denkont-

primeur. De ‘130 CC Masterclass’ (verwijzend naar het vereiste

wikkeling soms wel vier tot acht jaar vooruit zijn, en je hebt een

IQ) is een van in totaal vijf profielen op de Zwijndrechtse scholen-

verklaring voor het schrikwekkend hoge aantal onderpresteerders

gemeenschap. Rector Frans Coers heeft zich er uit persoonlijke

en afhakers onder leerlingen met hoge IQ’s, zegt Hendrickx. Het

overtuiging voor ingezet. “Zowel op school als in mijn persoonlijke

bracht hem tot de conclusie dat ook voor de bovenkant van het in-

omgeving heb ik ervaren dat deze leerlingen niet per definitie goed

telligentiespectrum speciaal onderwijs nodig is.

presteren en in hun vel zitten. Je kunt ze in een reguliere klas zet

‘Als wij in de wereld willen meedraaien als

ten en extra uitdaging bieden, maar zeg nou zelf: het is toch niet leuk voor een leerling om altijd stapels extra werk te moeten

kennisland, hebben we onze getalenteerde

doen? Ook dit zijn calculerende pubers. Daar komt bij dat veel van

mensen hard nodig’

kregen dat erbovenuit steken niet wordt gewaardeerd. Het is voor

deze leerlingen op de basisschool de boodschap hebben meege hen heerlijk om ‘gewoon’ te kunnen zijn. Ook is het gezond dat ze

De explosieve groei van aparte Leonardogroepen in het basis

hun best moeten doen. Zonder weerstand kun je je niet ontwikke-

onderwijs (nu 35 scholen, volgend jaar circa 60) gevolgd door het

len.” Het Walburg College heeft nu een eerstejaars- en een twee-

voortgezet onderwijs (nu 5 colleges, volgend jaar circa 20) lijkt

dejaars groep met 16 respectievelijk 18 hoogbegaafde leerlingen.

Hendrickx gelijk te geven. Toch klinken er, ook in kringen van

Hun onderwijsprogramma is gelijk aan dat van het tweetalig onder-

hoogbegaafden, stemmen die vinden dat hoogbegaafden principi-

wijs, met daarbij de technasiumvakken onderzoeken & ontwerpen

eel niet thuishoren in aparte programma’s. Hendrickx antwoordt

en wetenschapsoriëntatie en veel aandacht voor sociale ontwikke-

daarop met een verwijzing naar Einstein: je kunt een probleem

ling en begeleiding.


Ook het Haagse Aloysius College is inmiddels met een Leonardo-

Parallellen tussen Leonardo en het Iederwijs-debâcle van enkele

college begonnen. Dit schooljaar ging de eerste klas met twintig

jaren geleden ziet Helmholt evenmin. “Pedagogisch-didactisch zijn

leerlingen van start. Het bestaande vwo-plusprogramma van de

deze initiatieven veel meer in overeenstemming met het regulier

school is niet toereikend; zij volgen ook vakken als leren onder-

onderwijs. Er is in het algemeen gedegen aandacht voor een kwali-

nemen, Chinese taal en cultuur en leren leren / onderzoeken &

tatief goed onderwijsaanbod. De Leonardostichting werkt bij voor-

ontwerpen. “Met versnellen, verrijken en verdiepen kom je er niet,

beeld met de Universiteit Groningen aan een leerlingvolgsysteem

dan haken deze leerlingen af”, zegt afdelingsleider Leonardo

dat bij deze leerlingen past. Wel staan bijna alle initiatieven na-

Odilia Heetman. “Ze denken conceptueler, leggen snel verbanden.

tuurlijk nog in de kinderschoenen. De grootste worstelingen zitten

Je moet het hele onderwijs anders aanbieden.”

nu nog in een gebrek aan passend leer- en lesmateriaal en in de

Het was niet zo moeilijk om docenten te vinden die voldoende affi

onmogelijkheid om met het oog op kwaliteitszorg betrouwbare ver-

niteit met hoogbegaafdheid hebben en de uitdaging aandurven – een

gelijkingen met het verleden te maken. Maar dat zijn zaken van

ervaring die het Aloysius College deelt met het Walburgcollege. Wel

voorbijgaande aard.”

is de werkdruk in de praktijk hoog. Niet alleen volgen de docenten naast hun werk een scholingsprogramma, ze moeten dagelijks pio

Kennisland

nieren. Heetman: “Voortdurend samen naar oplossingen zoeken.

Het Walburg College heeft na het eerste jaar slechts kleine aan-

Waar vinden we materiaal? Hoe organiseren we dit? Hoe krijgen

passingen hoeven doen. Bij iedereen – ouders incluis – waren de

we deze gedemotiveerde leerling weer aan het werk? Voor ieder-

ervaringen positief. Of de 130 CC Masterclass ook op de lange

een is het nieuw. Maar er zit duidelijk een stijgende lijn in. En ik

duur Leonardocollege zal heten, is wel de vraag: de visie van de

hoor voortdurend: wat is dit leuk, wat zijn de leerlingen creatief.”

school wijkt op enkele punten af van het stramien dat de Leonardostichting voor Leonardocolleges ontwikkelt. Maar dat mag geen

Gedegen

twistappel zijn, vindt rector Coers: “Het gaat erom dat we ons

De explosieve groei van Leonardo en andere hoogbegaafdheidsini-

sterk maken voor passend onderwijs aan hoogbegaafden. Ook voor

tiatieven leidt ook tot veel vragen voor de Inspectie. Daarom is

deze leerlingen gaat niet alles vanzelf. Hoogbegaafdheid verdient

vorig jaar één inspecteur, Piet Helmholt, aangewezen als aan-

aandacht. Als wij in de wereld willen meedraaien als kennisland,

spreekpunt. Helmholt ziet de opkomst van hoogbegaafden

hebben we onze getalenteerde mensen hard nodig. Maar we laten

programma’s “zeker niet als een hype”. Zijn indruk is dat het voor

er nog te veel struikelen in het onderwijs.”

de meeste scholen een heel bewuste pedagogische keuze is, “al

www.leonardostichting.nl

heb ik de indruk dat er een paar bij zijn die het vooral met het oog

www.walburgcollegezwijndrecht > high five > masterclass

op leerlingwerving doen.”

www.aloysiuscollege.nl/leonardo.html


Leiders langs de meetlat Schoolleiders zijn zich bewust van de noodzaak zich te professionaliseren. Maar wanneer zijn ze professioneel genoeg? Daarvoor bestaat nog geen norm. Ieder zoekt zijn eigen weg en het niveau van professionalisering hangt sterk af van de persoon. Tijd voor meer structuur? Tekst: Dafna Holzer / Fotografie: Nationale beeldbank, Henk van Houwelingen

Dit najaar kwam voorzitter Sjoerd Slagter van de VO-raad

naar de praktijk op een school. Om deze reden is de kennis-

enthousiast terug van een Europese conferentie in Rome over

groep Professionalisering opgezet. In september is een groep

de invloed van schoolleiders op prestaties van leerlingen.

van 25 schoolleiders bijeen geweest. Zij gaan de VO-raad

“Kennelijk voelen onze mensen in de scholen dat de tijd rijp

adviseren over een concrete invulling van het begrip profes-

is voor een omslag”, schrijft hij op zijn weblog. “Dat deze

sionalisering.

tijd vraagt om andere vormen van leidinggeven en nieuwe vormen van leiderschap. Ik beschouw het als een prachtige kans en een gewichtige opdracht om deze breed gedragen

‘Elke chirurgische ingreep wordt

ambities en verwachtingen om te zetten in concrete plannen

na afloop geëvalueerd. Dergelijke

en daden.”

kennisuitwisseling moet ook onder

Slagter slaat de spijker op z’n kop. Schoolleiders zijn zich bewust van de noodzaak voor professionalisering en staan

schoolleiders plaatsvinden’

open voor nascholing. De vraag is alleen: hoe maak je een professionaliseringsslag? Welke opleiding is geschikt en wat

Eén Brits instituut

is de kwaliteit daarvan? Welk niveau moet eigenlijk behaald

Intussen zijn in de sector de laatste jaren tal van initiatieven

worden? Kortom: wannéér is een schoolleider professioneel?

genomen, variërend van interne opleidingscentra – zogeheten

Sinds 2007 bestaan er competenties die vaststellen waaraan

academies - tot netwerkbijeenkomsten en commerciële par-

een schoolleider moet voldoen (zie kader). Maar het is lastig

tijen die opleidingen voor schoolleiders aanbieden. De nascho-

om deze competenties een concrete invulling te geven. In de

ling vindt echter nog tamelijk lukraak plaats. Er bestaat geen

praktijk blijkt dat er weinig wordt gewerkt met deze vereis-

centrale norm die bepaalt wanneer welk niveau van professio-

ten. Het begrip professionalisering blijkt lastig te vertalen

nalisering is behaald.


Van ambitie naar concrete plannen Eind september is de kennisgroep Professionalisering van start gegaan. Deze groep van 25 schoolleiders gaat het bestuur van de VO-raad adviseren over de professionalisering van de VO-sector: wat zijn – in het licht van de grote vragen en uitdagingen voor het onderwijs - de eisen die we moeten stellen aan het leiderschap in onze scholen?

Professionaliteit van schoolleiders eenduidiger beoordelen

De kennisgroep neemt de vijf basis

3. Strategieën bij nieuwe vormen

competenties onder de loep die in 2007

van leiderschap

zijn opgesteld. Zij kijkt onder meer

Strategieën inzetten die passen bij

hoe deze competities concreet vertaald

nieuwe vormen van leiderschap: trans

kunnen worden.

formationeel, inspirerend, moreel en

De competenties zijn:

onderzoekend.

1. Visiegerichtheid

4. Organisatiebewustzijn

Het formuleren van een visie op onderwijs

Vorm geven aan de vier domeinen:

en deze visie communiceren en uitdragen

structuur/cultuur; onderwijsorganisatie/

in de school.

pedagogische klimaat; personeel; faciliteiten.

2. Omgevingsbewustzijn Factoren uit de omgeving van de school

5. Hogere–orde-denken

(inclusief wettelijke kaders en regel

Handelen vanuit inzicht in de samenhang

geving) wegen, op consequenties bezien

tussen alle factoren.

en vertalen naar de eigen situatie.

“Iedere schoolleider moet zijn eigen weg vinden om zich te

niveau staat. Nederland heeft zo’n norm niet en dat is volgens

bekwamen. Hij is verantwoordelijk voor zijn eigen nascho-

Van Oort ook niet mogelijk. “De behoefte aan nascholing is

ling”, zegt Karin van Oort, rector van het Veenlandencollege

sterk afhankelijk van de context waarin een schoolleider zich

en deelnemer aan de kennisgroep Professionalisering. Van

bevindt. In welke omgeving staat de school? Welk ontwikke-

Oort was nauw betrokken bij het Europese onderzoek LISA

lingsniveau kent het onderwijs op de school? Wat willen de ou-

(Leadership Impact on Student Achievement, zie kader) over

ders? Deze vragen bepalen welke leiderschapsstijl ontwikkeld

de invloed van schoolleiders op prestaties van leerlingen. “De

moet worden.”

professionaliteit van een schoolleider hangt op dit moment nog erg af van zijn persoon”, zegt ze. “We moeten toe naar een

Krachtigste middel

structuur waarin de kwaliteit van de nascholing meetbaar is.”

Eén ding staat als een paal boven water: schoolleiders moe-

Daarbij wijst Van Oort naar Groot-Brittannië. “De Britten

ten kennis delen en uitwisselen, aldus Van Oort. Ze vergelijkt

hebben het schoolleiderschap centraal geregeld. Er is één in-

het met een chirurgenteam. “Elke ingreep wordt na afloop

stituut dat alle schoolleiders in het land opleidt. De niveaus

geëvalueerd, ook met de chirurgen die niet bij de operatie

van de opleidingen zijn afhankelijk van de ervaring. Deelne-

aanwezig zijn geweest. Bekeken wordt wat de situatie was

mers kunnen zich scholen van een beginnende, tot een medium

en of deze ingreep daarbij het beste paste. Dergelijke ken-

of excellente schoolleider.”

nisuitwisseling moet ook onder schoolleiders van verschillende scholen plaatsvinden. Schoolleiders kunnen van elkaar

‘Schoolleidersnetwerken zijn het krach-

leren.”

tigste middel voor professionaliteit’

is het daar helemaal mee eens. “Schoolleidersnetwerken zijn

Ingrid Tjio, sectordirecteur havo/vwo aan de GSg Schagen, het krachtigste middel om te komen tot professionaliteit”,

Volgens Van Oort gaat zo’n centralistisch model in Nederland

zegt ze. Dat komt doordat schoolleiders in dezelfde context

te ver, maar ze denkt wel dat ons land ervan kan leren. “In

zitten. “Collega’s herkennen je dilemma’s en uitdagingen,

het Britse systeem zit bijvoorbeeld een ontwikkelingsperspec-

waardoor je snel de diepte in kunt gaan.”

tief. Een beginnende schoolleider krijgt op een ander niveau

Tjio heeft gewerkt bij ISIS Q5, het project dat in de afgelo-

scholing dan een ervaren schoolleider. In Nederland kennen

pen jaren schoolleiders en bestuurders heeft ondersteund bij

we dat niet.”

hun professionalisering. Sinds drie jaar is ze op de scholenge-

Daarbij komt dat het Britse systeem een kwaliteitsnorm heeft:

meenschap in Schagen werkzaam. “Ik had het geluk dat de

wie de opleiding heeft afgerond, weet dat hij op een bepaald

rector een in-company training had opgezet voor teamleiders


Ondernemend leidinggeven meest gewaardeerd Schoolleiders die ondernemend zijn, goed in de gaten

Een andere opvallende conclusie uit het onderzoek is

hebben wat er in de omgeving gebeurt, concurrerend

dat het voor de leiderschapsstijlen blijkbaar weinig

durven te zijn en zich goed maatschappelijk verankerd

uitmaakt welk onderwijssysteem een land heeft. Dat

hebben, zijn het meest succesvol. Deze zogeheten

verklaart volgens Van de Ven ook waarom de onder-

‘entrepreneurial’ manier van leidinggeven wordt door

nemende leiderschapsstijl internationaal hoge ogen

docenten het meest gewaardeerd, zo blijkt uit het

scoort: “De context van een school is veel belangrijker

LISA-onderzoek in zeven Europese landen waarvan

dan het landelijke systeem. Om te bepalen welke lei-

onlangs de resultaten zijn gepresenteerd.

derschapsstijl het meest effectief is moet een school-

Het project LISA staat voor ‘Leadership Improvement

leider zich vooral afvragen in welke fase een school

for Student Achievement’ en ging twee jaar geleden

zich bevindt. Hoe staat het met de onderwijskundige

van start. Nederland is voorzitter van het project. Drie

ontwikkeling? Wat zijn de prestaties? Hoe goed is het

wetenschappelijke, internationale instituten onder-

beheersmatig management en is er een goede strategie

zochten samen met zeven schoolleidersverenigingen de

en visie ontwikkeld?”

invloed van schoolleiders op prestaties van leerlingen.

Aanleiding voor het LISA-onderzoek waren de resul-

Eerst werden vijf leiderschapsstijlen onderscheiden

taten van een groot internationaal onderzoek naar de

door middel van diepgaand literatuuronderzoek. In elk

praktische kennis en vaardigheden van vijftienjarigen,

van de vijf stijlen ligt het zwaartepunt ergens anders:

het PISA-onderzoek. “De eerste keer dat dit onder-

bij de schoolleider als ondernemer; bij de schoolleider

zoek gehouden werd, in 2000, scoorde Nederland heel

als participerend leidinggevende met meer oog voor

hoog”, vertelt Van de Ven. “Van de 32 deelnemende

wat er in de klas gebeurt; als professional die nadruk

landen eindigde Nederland op de derde plaats.” De

legt op personeelsontwikkeling; als onderwijskundige;

commissie Buitenland van de VO-Raad vroeg zich af of

en als organisatiedeskundige die duidelijkheid schept

de rol van de schoolleider invloed had op deze resulta-

over de regels en ieders rol in de school.

ten. Dat resulteerde in de aanvraag van een Europees

Vervolgens werden deze leidersschapsstijlen verwerkt

project: LISA.

in een wetenschappelijk ‘framework’ en werd een vragenlijst voorgelegd aan een paar duizend docenten en

Deuren open

achtentwintig schoolleiders (per land vier scholen). De

Volgens Van de Ven, zelf schoolleider geweest, moeten

centrale vraag was: in hoeverre draagt elk van de lei-

schoolleiders in Nederland zich nog veel meer bewust

derschapsstijlen bij aan de leerresultaten op school?

worden van de mate waarin hun leiderschapsstijl aansluit bij de situatie waarin de school zich bevindt.

Op de winkel passen

Onderwijskundig leiderschap is daarvan een belangrijk

De uitkomst dat ondernemend leidinggeven wordt

aspect. “Schoolleiders moeten meer invloed krijgen

gewaardeerd, lijkt een open deur, maar is dat toch

op wat er in de klas gebeurt. De deuren van de

niet, zegt LISA-projectleider en onderwijsdeskundige

schoollokalen moeten open. Het eerste scharnierpunt

Bob van de Ven. “Ik had eerder verwacht dat scholen

voor het behalen van goede schoolprestaties is de

het het belangrijkst zouden vinden dat het onderwijs

docent. Het is belangrijk dat een schoolleider mede

goed loopt en dat dus het onderwijskundig leiderschap

sturing geeft aan het onderwijsproces. Dat betekent

bovenaan zou staan.” Daar komt volgens hem bij dat

enerzijds minder autonomie voor de docent, maar

in de meeste Europese landen nog weinig sprake is

anderzijds ook een betere samenwerking tussen docent

van ondernemend leidinggeven aan een school. “In

en schoolleider en daarmee winst voor beide partijen.”

Nederland zijn de scholen wat betreft autonomie in een

Het LISA-onderzoek is nu afgerond, maar een vervolg

vergevorderd stadium. Maar in veel andere Europese

staat in de startblokken. Van de Ven: “We weten nu

landen kan een schoolleider nog niet veel anders dan

welke schoolleidersstijlen effectief zijn. We willen

op de winkel passen. Hij heeft nauwelijks autonomie,

ook weten wanneer welke leiderschapsstijl het meest

geen eigen financieel en personeelsbeleid. Een on-

succesvol is, zodat een directie voortaan weet welke

dernemende instelling kan daar nog echt het verschil

leidinggevende stijl in welke fase het best ingezet kan

maken.”

worden.”


en de schoolleiding, juist toen ik op de school begon te wer-

Tjio vindt het moeilijk om een oordeel te geven over het

ken”, vertelt ze. De training duurde twee jaar en bestond uit

verschil in professionaliteit tussen onbezoldigde en betaalde

plenaire dagen, een intervisietraject en twaalf coachings

besturen. “Daarmee zou ik de onbezoldigde besturen tekort

gesprekken. Ook uit de ISIS Q5-tijd is de kennisuitwisseling

doen. Ook daar zitten kwalitatief heel goede mensen. Twee

met andere schoolleiders haar het best bijgebleven. “Je

van onze oud-bestuursleden hebben na een sollicitatie

komt vanuit een theoretisch niveau op een praktijkniveau

procedure nu zitting in onze raad van toezicht.” Tjio heeft

terecht en kunt leren hoe anderen bepaalde situaties aanpak-

wel ervaren dat het vorige bestuur minder goed in de prak-

ken”, vertelt Tjio.

tijk zat. “De afstand tot dat bestuur was voor ons schoollei-

Bijvoorbeeld over de rol van docenten en omgaan met weer-

ders groter, mijn ervaring is dat alleen de rector er contact

stand. “In de dagelijkse hectiek wil je nog wel eens vergeten

mee had. Dat is bij het huidige bestuur niet meer het geval.

dat weerstand ook een vorm van betrokkenheid kan zijn. Ik

Dat is van alle ins en outs op de hoogte en roept ons ter ver-

heb geleerd te luisteren; de eerste twee jaar heb ik geen

antwoording.”

beleidsplan geschreven. Ik begon de standpunten beter te

In welke omgeving staat de school?

begrijpen. Dat wil niet zeggen dat ik daarin mee moest gaan, maar het maakte het opstellen van een beleidsplan effectie-

Welk ontwikkelingsniveau kent het

ver, want ik wist wat de geschiedenis was van ieder in het

onderwijs? Wat willen de ouders? Dit

team en wat de standpunten waren.”

Professioneel bestuur

bepaalt de benodigde leiderschapsstijl

Sinds maart van dit jaar is de GSg Schagen verzelfstandigd

Volgens Karin van Oort bewijst het voorbeeld van Ingrid

en los van de gemeente verdergegaan onder een profes-

Tjio dat de mate van professionalisering niet zozeer bepaald

sioneel bestuur. Tjio vindt de nieuwe structuur prettiger

wordt door de bestuursvorm. “De kwaliteit hangt meer af

om in te werken. “We maken op dit moment een enorme

van het individu”, zegt ze. “Die situatie moeten we ombui-

kwaliteitsslag en werken meer volgens de kwaliteitscyclus.

gen naar een meer gestructureerde manier van opleiden.

De manier van werken is minder vrijblijvend, we zijn volop in

We moeten zorgen dat er een goede kwaliteitscyclus op gang

gesprek over de rol van het college van bestuur en de sector-

komt die het niveau van professionaliteit kan meten. Daar

directies. De rol van de rector is anders, hij is nu werkgever.

hebben alle schoolleiders recht op.”

En de sectordirecties zijn werknemers en leggen verantwoording af aan het college van bestuur.”


Vo-Magazine-2009-12.pdf 19-11-2009 19:00:03

ADVERTENTIE

Met

Pragmatisch Projectmanagement C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

is een onderwijsinstelling in staat om haar uitdagingen om te zetten in concrete projecten die bijdragen aan de strategische doelen van de organisatie. Projecten waarvan het tijdens de uitvoering steeds duidelijk is dat zij nog op koers liggen en bijdragen aan de verwachtingen die er in aanvang waren. haalt u meer uit uw

Investeringsbudget optimaal besteden voor onderwijsvernieuwing en verbetering, nieuwbouw, verhuizing naar een nieuw gebouw, vervanging ICT, opzetten samenwerkingsverbanden met het bedrijfsleven, etc.

Training

Advies

Planning

Begeleiding

Dhirata - Vredebest 16 - 1191 PP Ouderkerk a/d Amstel 020 4722460 - www.dhirata.nl - [email protected]

U ZOEKT BETEOR VINDT BeteoR ondersteunt u bij het werven en selecteren van kandidaten voor de invulling van vacatures in management en bestuur. Onze adviseurs beschikken over ruime ervaring als schoolleider en bestuurder. Voor organisatieadvies, assessment en interimmanagement kunt u eveneens bij BeteoR terecht. Kijk op onze website: www.beteor.nl

Erik Versteege

Jaap Engbers

EN MET SUCCES

BeteoR Mens en Organisatie - Werving en Selectie in het onderwijs Zernikestraat 11-13 5612 HZ Eindhoven Tel: 040 2464 900 www.beteor.nl

ADVERTENTIE

www.onderwijs-en-ict.org 10 en 11 februari 2010 Jaarbeurs Utrecht

Hoe ziet het volgende schooljaar eruit?

U UW VRA AG NADGE A AN SB TOEGANG snel via Gratis en s-en-ict.org erwij w w w .ond

FoLeTa volledig vernieuwd.

Hét platform voor ICT-toepassingen en -diensten in het onderwijs

Met: Managementcongres i.s.m. COS - Digitaal kennisplein - Open Source paviljoen - Presentatiesessies - Netwerkterras - Uitreiking COS Awards

Op 10 en 11 februari 2010 vindt de tweede editie van de vakbeurs Onderwijs & ICT plaats in Jaarbeurs Utrecht. Bent u binnen het onderwijs verantwoordelijk voor de inzet van ICT? Dan mag u deze beurs niet missen! Op Onderwijs & ICT vindt u het grootste aanbod van toegepaste ICT-oplossingen voor het onderwijs. Ruim 90 standhouders staan klaar om het nieuwste aanbod van ICT-producten en -diensten aan u te presenteren. Ook kunt u gratis een uitgebreid inhoudelijk programma bezoeken.

FoLeTa is een programma voor Formatieplanning, Les- en Taaktoedeling. Het heeft als doel de middelen die de school ter beschikking staan op een effectieve en efficiënte wijze in te zetten. Tientallen variabelen beïnvloeden de formatie. Veel functionarissen zijn erbij betrokken. Ze leveren informatie aan, maken berekeningen en vragen om informatie. Omdat maar een enkeling het geheel overziet is de school vaak kwetsbaar. In FoLeTa zijn alle onderdelen in één database opgenomen.

Demo in Utrecht op 16 februari 2010. Interesse?

350 scholen in het voorgezet onderwijs gebruiken FoLeTa. Daarmee is het verreweg het grootste formatieplanningsprogramma. Schrijf u in voor een demo in Utrecht (www.foleta.nl) of nodig ons uit bij u op school.

Kijk voor meer informatie op www.onderwijs-en-ict.org Mediapartner:

Kennispartner:

T 030 634 16 83 / [email protected] / www.foleta.nl

DE WERKGEVER

Arbo-studiereis naar Finland

Veranderen in het ‘workabilityhuis’ Finland is de bakermat van de workabilityindex (WAI); een instrument om werkvermogen te meten. Samen met een aantal scholen die in 2009 met de WAI hebben kennisgemaakt, reisde Arbo-VO eind november naar Finland om te onderzoeken wat de verschillen zijn tussen de Finse en de Nederlandse onderwijssituatie en wat we van elkaar kunnen leren. Tekst: Juul Janssen / Fotografie: Enno Keurentjes

Finland is een land is dat, gedwongen door een vroege ver

steeds meer veranderingen zijn en dat het omgaan daarmee

grijzingsgolf, interessante maatregelen heeft getroffen op

cruciaal is voor het werkvermogen van leraren. In de work

het terrein van langere inzetbaarheid en levensfasebewust

shops vormen de individuele ervaringen van werknemers het

personeelsbeleid. Arbo-VO, het kennis- en adviescentrum

vertrekpunt. Hun werksituatie wordt met ervaringsverhalen

voor arbeidsomstandigheden, verzuim en reïntegratie in

in kaart gebracht. Onderzoekers van FIOH bestuderen deze

het voortgezet onderwijs, organiseerde van 22 tot en met

verhalen en gaan in vervolgsessies met de leraren aan de slag

25 november een studiereis naar Helsinki om de kennis van

om het kernprobleem en vervolgens oplossingen te formuleren.

inzetbaarheid en werkvermogen (workability) in het voort

Ook is een bezoek gebracht aan Valtiokontori, de pensioen-

gezet onderwijs te vergroten.

en arbeidsongeschiktheidsverzekeraar van leraren. Hier werd ingezoomd op projecten rond gezondheidsbevordering en

Fins onderwijssysteem

reïntegratie bij onderwijspersoneel in Finland.

De start van het programma bestond uit een informatie bijeenkomst over de onderwijsstructuur en de uitkerings-

Het workabilityhuis

en verlofregelingen; een algemeen beeld van het Finse

Er is tevens gesproken met de vakbond voor leraren in Fin

onderwijssysteem.

land. Een vertegenwoordiger van de vakbond vertelde over

Daarna stond een bezoek gepland aan de Occupational Health

de wetten voor agemanagement. De vice-voorzitter van de

Service (OHS), de arbodienst van de stad Helsinki, waar

werkgeversorganisatie sprak over projecten die de motivatie

onder ook de scholen voor voortgezet onderwijs vallen. In

voor langer doorwerken vergroten, zoals het project dat digi

vergelijking met Nederland telt Finland veel kleine scholen:

taal pesten tegengaat en het project ‘pioneers of the work’,

het gemiddelde ligt op vierhonderd leerlingen. Deze scholen

over het omgaan met stress.

hebben één overkoepelende arbo/gezondheidsdienst. Bij de

Het hoogtepunt van de studiereis was een bezoek aan

OHS moeten werknemers een ziekteverklaring halen en kun

prof. Ilmarinen en dr. Hussi, experts op het gebied van de

nen ze hun problemen bespreken met artsen, psychologen,

workability index (WAI). Hier werden alle ins en outs van

verpleegkundigen en psychotherapeuten. Omdat de arbo

agemanagement besproken. De kern van het concept is het

dienst multidisciplinair is opgezet en dicht bij de organisatie

werkvermogen van individuele werknemers. Professor

staat, weet zij veel te bereiken en werknemers langer actief

Ilmarinen illustreerde het begrip werkvermogen aan de

aan het werk te houden. Werknemers maken massaal gebruik

hand van een workabilityhuis met vier verdiepingen. De drie

van de diensten, hetgeen de laatste tijd zelfs tot capaciteits

benedenetages zijn de gezondheid, de competenties en waar

problemen leidt.

den en de attitude van de werknemer. De vierde etage is de

De OHS vergroot het werkvermogen en de werktevredenheid

organisatie en het werk, bijvoorbeeld leiderschap en cultuur.

van werknemers met het Local Change Model. Dit model, dat

Onderzoek van Ilmarinen toont aan dat leidinggevenden de

tijdens het bezoek verder werd uitgediept door onderzoekers

grootste invloed hebben op het werkvermogen in de school.

van het Finnish Institute of Occupational Health (FIOH),

Hij noemt vier cruciale zaken die leidinggevenden moeten

wordt gebruikt in zogenaamde veranderworkshops en is een

doen om het werkvermogen bij werknemers in de school te

alternatieve aanpak voor het bevorderen van gezondheid en

verhogen. Dit zijn: de houding ten opzichte van veroudering

welzijn. Het model gaat ervan uit dat er in het onderwijs

veranderen, samenwerking tussen de generaties bevorderen,


COLUMN Hendrik-Jan van Arenthals

Over de schutting ‘Passend onderwijs… ach, daar is toch niets van over gebleven,’ zo klinkt het in de personeelskamer sinds eind oktober. Passend op de plaats? Het tegendeel is waar. Zorgplicht voor iedere leerling, ongeacht de zorgvraag, wordt meer dan ooit de zaak van de besturen en de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs. Hun verantwoordelijkheid zal, met inzet van de huidige middelen LGF en ambulante begeleiding alleen maar nog verder toenemen. En dat is maar goed ook. individuele oplossingen vinden (en het gesprek hierover aangaan) en

Vroeger kwamen collega’s uit de hele wereld naar Nederland om

met de generaties communiceren.

ons unieke speciaal onderwijs te bekijken. Voor iedere zorgvraag was er wel een school, project of programma. Nu is men eerder

Dialoog aangaan

verwonderd, over de vele ‘schotten’ in het onderwijs, het gebrek

Om het werkvermogen te meten,

aan afstemming en aan een ‘overall’ visie. Over een ‘gooi maar over

is bij het FIOH de workability

de schutting’ mentaliteit. De voorgenomen maatregelen rondom

index ontwikkeld. De korte

Passend Onderwijs geven een kans een aantal schotten af te breken,

vragenlijst is een aanleiding

bijvoorbeeld tussen onderwijs en expertisecentra, vanzelfsprekend

om regelmatig de dialoog aan

wel na veel ‘bestuurlijk gedoe’. Maar dat houdt ons van de straat,

te gaan tussen werknemer en

nietwaar?

leidinggevende. Het instrument

Wil er overigens ooit echt een ‘dekkende zorgstructuur’ komen en

is dus maar een onderdeel van

onderwijs daadwerkelijk ‘passend’ worden, moeten er heel wat

een breder beleid. Het gaat juist

meer schuttingen plat en heilige huisjes tegen de vlakte. Dan gaat

om de inbedding van het instru

het over relatief vaak geïsoleerde onderdelen van ons stelsel als

ment in de organisatie. Belangrijk

het praktijkonderwijs, maar vooral ook om de scheiding tussen on-

is dat niet alleen de werknemer

derwijs en zorg. De bestuurlijke daadkracht die daar voor nodig is,

moet veranderen, maar dat ook

stopt niet bij een ministerie en het rijk geschakeerde kleurenpalet

de organisatie, de werkomgeving

aan centra voor ‘jeugd en gezin’.

onder de loep wordt genomen.

Een veel grotere uitdaging is het echter, wat dit betreft een cultuur

De veranderworkshop is daarbij

verandering binnen de scholen te bewerkstelligen. De interne zorg-

nuttig.

structuur is nu vaak iets naast het onderwijs. De mentor is in ieder

Eind januari wordt de reis

schoolplan vanzelfsprekend ‘de spil’ in de begeleiding, maar dan

geëvalueerd. Duidelijk is dat de

houdt het al snel op. Dan is er weer die schutting, waarachter je

modellen die in Finland gebruikt

problemen kwijt kunt. We moeten er voor waken, nieuwe mogelijk-

worden, niet een-op-een te

heden en middelen alleen te steken in allerlei ‘tussenvoorzieningen’,

kopiëren zijn omdat er tussen

hoe waardevol ook. Hoewel binnen de school, zijn ze niettemin

Nederland en Finland overeen

‘achter de schutting’. De grootste winst is te behalen in toerusting

komsten maar ook veel verschillen

en ondersteuning van leraren. In scholing en bewustwording.

zijn. Wel worden de mogelijk

Het geformuleerde beleid rond Passend onderwijs geeft terecht

heden bekeken om vervolg te

een richting aan. De sectororganisaties en de besturen zelf moeten

geven aan inzetbaarheid en

daar in een kader invulling aan geven, gericht op versterking van

werkvermogen (workability) in

de professional voor de klas.

het VO.


Het initiatief is aan de school

Praktijkverhaal k

Voordelen van verantwoorden

Horizontale verantwoording is een cyclus. Deze loopt van de presentatie van schoolresultaten, naar het gesprek met belanghebbenden, naar het meewegen daarvan bij de beleidsvorming. Het project Vensters voor Verantwoording toetst die cyclus via pilots aan de praktijk. Locatie Bovenbuurtweg van scholengemeenschap Het Streek nam eraan deel: “Wij willen voorkomen dat platte cijfers het woord blijven voeren.” Tekst: Martijn Laman / Fotografie: NFP Photography, Marijn van Rij

“De Onderwijsinspectie constateerde dat we weliswaar aar-

Tevredenheidsonderzoek

dig wat hadden op het gebied van kwaliteitszorg, maar dat

Kenmerkend voor de vooruitgang die Het Streek heeft

het overzicht ontbrak. Dat was voor ons de aanzet om de

geboekt, zijn volgens Nep de tevredenheidsonderzoeken.

kwaliteitszorg verder te ontwikkelen, vooral op het gebied

“Vorig jaar was het tevredenheidsonderzoek onder ouders en

van horizontale verantwoording”, legt Wilfred Nep uit. Nep

leerlingen onze grote primeur, op basis van een vragenlijst

is teamleider havo drie tot en met vijf van Het Streek, een

van Vensters. Inmiddels zijn die onderzoeken min of meer

christelijke scholengemeenschap in Ede met 2400 leerlingen.

standaard onderdeel van onze kwaliteitszorg.” Tot Neps ver-

Beleidsmatig is Nep medeverantwoordelijk voor de kwali-

bazing bleek uit de onderzoeken dat ouders en leerlingen niet

teitszorg. Op zijn initiatief stapte Het Streek in het Vensters-

het gevoel hadden dat ze invloed uitoefenden op het beleid.

project. “De pilot gaf ons focus en een bruikbaar kader om

“Terwijl wij meenden juist die inspraak aardig voor elkaar

horizontale verantwoording op niveau te krijgen. En we kre-

te hebben, was er in hun beleving sprake van eenzijdig infor-

gen de kans om in een vroeg stadium aan de slag te gaan met

meren, niet van wederzijds communiceren. Daar kwamen we

de presentatie van onze resultaten.”

natuurlijk pas achter door wel met hen te communiceren. We kunnen qua inspraak nog meer winst halen, maar we zoeken

‘Ik ben heel nieuwsgierig naar de resul

nog naar de beste vorm.”

taten van onze eerste inspraakavond’

‘Ik durf best te stellen dat je in vijf

“Al doende ontdekten we waar en hoe we terreinwinst konden boeken”, vervolgt de teamleider. Een eyeopener was dat

werkdagen toch negentig procent van de indicatoren kunt vullen’

de school niet met lege handen begon. “We bleken al met veel partijen direct of indirect contact te hebben, er was ook

Ouders en leerlingen vormen een klankbord voor Het Streek,

al veel aanwezig waarop we konden voortborduren. Ik denk

de school was een klankbord voor Vensters. “Op basis van

trouwens dat dit voor de meeste scholen geldt.” Dat beperkt

onze praktijkervaring hebben we indicatoren als doorstroom

volgens Nep de benodigde tijdsinvestering aanzienlijk: “Ik

en onderbouwrendement besproken, maar ook heel techni-

durf best te stellen dat je in vijf werkdagen toch negentig

sche en praktische zaken. Zo kregen alle deelnemers aan

procent van de indicatoren kunt vullen.” Maar hij signaleerde

de tevredenheidsonderzoeken hetzelfde wachtwoord om

ook een keerzijde van hun kwaliteitszorg: “Met de informa-

in te loggen. Een ‘grappige’ leerling had tien keer kunnen

tie die al deze contacten opleveren, gingen we niet effectief

inloggen, waarmee de resultaten onbetrouwbaar waren

om. Effectiviteit is zowel afhankelijk van de manier waarop

geworden. De volgende keer krijgt iedereen dus een eigen

we die contacten vormgeven, als van de doorstroom van die

wachtwoord.”

informatie naar het beleidsniveau en van de wijze waarop we die informatie meewegen bij de beleidsvorming. Vensters heeft ons daarbij erg geholpen.” 34 VO-magazine 3 • december 2009

Landelijke website

conclusies trekken. De winst op beleidsniveau is ook afhan-

Vensters voor Verantwoording ontwikkelt een landelijke

kelijk van de manier waarop we de dialoog met belangheb-

benchmark-website waarop gegevens over kwaliteit en

benden meenemen bij de beleidsbepaling.”

sfeer naast elkaar worden gezet aan de hand van twintig indicatoren. Tegelijk presenteren scholen die gegevens op

Op eigen benen

hun eigen website. Nep vindt dat op verschillende niveaus

Inmiddels heeft Het Streek de pilot afgerond. “Het voelt

waardevol voor zijn school. “De Inspectie haalt straks zelf

als een flinke periode, maar terugblikkend komt dat vooral

een deel van de cijfers van onze website en met een druk op

doordat we in korte tijd toch veel hebben bereikt,” meent

de knop draaien we driekwart van het jaarverslag uit. Dat

Nep. “In ons afsluitende gesprek met Vensters kwam de las-

betekent flinke tijdsbesparing. Die efficiëntie is de investe-

tigste vraag aan de orde: hoe creëren we een cyclus van de

ring al waard. Ook zullen we de indicatoren in de benchmark

publicatie van resultaten naar de dialoog over die resultaten,

gebruiken als checklist voor ons beleid. Daarnaast spreekt

en naar de aanpassing van ons beleid op basis daarvan? Op

me aan dat de benchmark verschillende doelgroepen van in-

dat vlak zitten we nog in de startfase. Ons eerstvolgende doel

formatie kan voorzien op basis van hun individuele belangen.

is een instrument waarmee we structureel, tweemaal per

Ouders, leerlingen, maar ook Inspectie en media kunnen

jaar, met ouders in gesprek kunnen gaan. Daarom ben ik heel

straks het hele plaatje overzien.”

nieuwsgierig naar de resultaten van de eerste inspraakavond

‘Ouders beleefden inspraak vooral als

met ouders die we binnenkort organiseren. Ik verwacht veel van de bijdrage die ouders kunnen leveren.”

eenzijdig informeren, niet als wederzijds

Is Nep dan niet bang voor kritiek? “Ouders en leerlingen

communiceren’

problemen tegelijk kunnen oplossen. Zolang wij maar laten

hebben er in mijn ervaring echt begrip voor dat we niet alle zien wat we wél doen, en zo lang we daarover met hen het

Het beste komt de benchmark volgens Nep tot zijn recht als

gesprek aangaan.” Tegen het eind van dit schooljaar wil Het

hulpmiddel in het gesprek met belanghebbenden. “Aan de

Streek nog een eerste gezamenlijke bijeenkomst organise-

hand daarvan kunnen we op een voor iedereen begrijpelijke

ren voor alle toeleverende basisscholen. “En daar houdt het

manier laten zien dat het landelijk zus gaat, dat wij het zo

zeker niet op”, besluit Nep.

doen, en wat onze onderbouwing daarvan is.” Dat betekent ook dat Het Streek straks minder goede resultaten op de

www.venstersvoorverantwoording.nl

benchmark plaatst. “Dat klopt, daar waren we in eerste instantie best huiverig voor. Maar die cijfers houd je toch niet tegen en nu trekken we het initiatief naar ons toe.” Wat is daarvan dan de grote winst? “Op de benchmarkwebsite hebben we alle ruimte voor ons verhaal. Zo voorkomen we dat platte cijfers het woord blijven voeren en mensen hun eigen


WIE WAT WAAR Wie werkt waar

Agenda

Het Stedelijk Lyceum

12-01 Conferentie Lokaal Educatieve

Enschede

Agenda

Peter Nieuwstraten is per 26 oktober bestuurder van Het Stede-

Wie

lijk Lyceum in Enschede. Hij volgt Hans Reiber op die per gelijke

Waar Nieuwegein

voor bestuurders en schoolleiders

datum afscheid heeft genomen. Peter was voorheen o.a. voorzitter College van Bestuur van de Openbare Scholengemeenschap Piter

12-01 Cursus schoolkosten

Jelles te Leeuwarden.

Wie

voor MR-leden en schoolleiders

Waar Eindhoven en Rotterdam Dominicus College Nijmegen


Marion Krabbenborg wordt per 1 februari 2010 de nieuwe direc-

Wie

teur van het Dominicus College in Nijmegen. Zij volgt de huidige

Waar Alkmaar


rector Ed Peters op. Krabbenborg is nu nog sectordirecteur Economie bij het ROC Nijmegen. Peters blijft parttime werkzaam voor


het bestuur van de Alliantie Voortgezet Onderwijs. Daarnaast gaat

Wie

Peters verder als zelfstandig onderwijsadviseur.

Waar Groningen

Het Hooghuis


Oss e.o

Wie

Voorzitter Harry Grimmius van de centrale directie van Het Hoog-

Waar Arnhem


voor MR-leden en schoolleiders-

huis, waaronder acht middelbare scholen in Oss en de regio, legt uiterlijk eind van dit schooljaar zijn functie neer. Hij was onder

21-01 Regio 5: Zelfevaluatie/visitatie

meer initiatiefnemer van de Talentencampus in het Heesen

Wie

Yachtsstadion en van onderwijskundige vernieuwingen in het vmbo.

Waar Deventer

voor bestuurders en schoolleiders

Christelijk Voortgezet Onderwijs Zuid-West Fryslân Per 1 februari 2010 wordt Berend Kamphuis voorzitter van het College van Bestuur van CVO-Zuid-West Fryslân. Hij is nu nog voorzitter van het College van Bestuur van het Alfacollege.

Meer informatie en inschrijven: R www.vo-raad.nl/agenda

Colofon VO-magazine is een uitgave van de VO-raad, de sectororganisatie van het voortgezet onderwijs. VO-magazine verschijnt 7 keer per jaar in een oplage van 4.800 exemplaren. Redactie Mieke Aarts, Ingrid Janssen, Ron Onderwater, Nancy Optenkamp (hoofdredactie), Suzanne Visser (eindredactie). Medewerkers: Karen van Herpen (kort), Linda Zeegers (cover en fotospread), Martijn Laman. 36 VO-magazine 3 • december 2009

Redactieadres VO-raad, Postbus 8282, 3503 RG UTRECHT, T 030 232 48 00, [email protected], www.vo-raad.nl. Fotografie voorpagina NFP Photography Illustratie rubrieken Saskia Daniels Ontwerp OSAGE / communicatie en ontwerp, Utrecht Druk Roto Smeets GrafiServices, Utrecht Advertenties Uitgeverij Recent Amsterdam, T 020 330 89 98 (Ray Aronds), www.recent.nl.

Issn 1873-1163 Abonnementen Besturen en de daarbij horende scholen, die lid zijn van de VO-raad ontvangen het VO-magazine gratis. Een abonnement kost € 75,per jaar. Beëindiging van het abonnement dient schriftelijk te geschieden voor 1 juli.

ADVERTENTIE

www.cbe.nl

CBE Nederland Impact op maat, voor duurzame veranderingen ■ ■

Governance

■ ■

Overgang naar RvT-CvB model Besturingsaudit Boardroom voor bestuurders Toezichtkamer voor RvT-leden

[email protected] ■ ■

Scholenbouw

■ ■

[email protected]

Ontwikkeling van huisvesting scenario’s Projectbegeleiding Financieringsbemiddeling naar Gemeenten en Corporaties Doordecentralisatie

[email protected] ■ ■

Human Resources

■ ■

Strategisch HRM Excellent HRM voor P&O’ers Functiemix en organisatieontwikkeling Generatiemanagement en Leeftijdsbewust personeelsbeleid

[email protected]

[email protected]

U maakt het verschil, wij bieden support adviseren, interim-management, recruitment & assessments Herengracht 250, 1016 BV Amsterdam, [email protected], 020-5217412

20 januari 2010 Pakhuis Willem de Zwijger, Amsterdam 14.00 - 19.00 uur €150,- p.p.

Onderwijs 2020 congres voor schoolleiders De tijd gaat hard. Twintig jaar geleden kozen we ervoor om bij te dragen aan beter onderwijs. En dat doen we nog steeds, met succes. Tijd om terug te blikken op twee decennia NSO? Welnee, we kijken vooruit. En dat doen we tijdens Onderwijs 2020, een eigentijds congres voor schoolleiders en middenmanagement over het onderwijs van de toekomst. U bent hiervoor van harte uitgenodigd. Ga voor de aanmelding en alle informatie over het programma en de sprekers naar www.onderwijs2020.nl. 23110032-adv 179x131 zw.indd 1

22-10-2009 11:48:59

ADVERTENTIE

Risicomanagement in het onderwijs: Werving & Selectie

Coaching & Sparring

Welke bril zet u op ?

Assessments

Sterrenschool Brede school

Risicomanagement is voor ons meer dan alleen bedrijfsvoeringsvraagstukken. Wij denken met u verder bij de analyse van de risico’s in uw organisatie:

Risicomanagement

Aantoonbaar Beter Onderwijs

Plezier in je werk Functiemix Governance & Bedrijfsvoering Passend Onderwijs

Interimmanagement Onderzoek & Evaluatie

Zelfevaluatie Visitatie Audits

• Hoe werkt u aan vroegsignalering? • Heeft u zicht op onderwijsresultaten? • Hoe voorkomt u dat de houdbaarheidsdatum van medewerkers verloopt of verlopen is? • Welke overhead past bij uw omvang, wat doet u zelf en wat besteedt u uit? • Welke huisvestingsvraagstukken zijn er en hoe is de staat van gebouwen en overige materiële voorzieningen? • Welk krimpscenario gaat u kiezen en uitwerken bij vergrijzing van de regio? Natuurlijk vergeten we niet het belang van een gezonde financiële bedrijfsvoering. Zeker niet in een tijd van (dreigende) tekorten, maar wel in relatie tot onderwijskwaliteit. Nieuwe Steen 18 1625 HV Hoorn T 0229 – 24 42 24 E [email protected] www.vanbeekveldenterpstra.nl

Verantwoord veranderen met hart voor onderwijs en zorg Aangesloten bij de Raad van Organisatie-Adviesbureaus en bij KTMO

ARBO PERSONEEL Brico Beek van Maaskant Voorspuij

DE KLAS UIT !!! Outplacement en Re-integratietrajecten Gespecialiseerd in onderwijs. Voor docenten en onderdeursteunend personeel. BBMV begeleidt en bemiddelt professioneel naar ander werk.

BBMV Personeel Werving en selectie, re-integratie, outplacement, P&O diensten BBMV ARBO Arbodiensten, verzuimbegeleiding, RI&E, keuringen Grotekerksplein 5 3311 CC Dordrecht (078) 61 88 669 www.bbmv.nl [email protected]

ADVERTENTIE

Professionalisering financieel schoolmanagement

2010

Toenemende autonomie, onderwijsvernieuwingen en deregulering stellen nieuwe eisen aan de onderwijsmanager. Om (con)rectoren, (unit)directeuren, budgethouders en MR-leden een handreiking te bieden bij het vormgeven van het financieel management organiseert Comeet de leergang onderwijsfinanciën. In deze leergang worden alle facetten van het financieel management behandeld. De leergang bestaat uit 4 modules van elk 2 cursusdagen. U kunt per module inschrijven.

Module 1: Elementaire financiële kennis 2010: dinsdag 26 en woensdag 27 januari; Eindhoven

Module 2: Financiële kennis 2010: donderdag 21 januari en vrijdag 22 januari; Zwolle 2010: donderdag 4 maart en vrijdag 5 maart; Eindhoven

Module 3: Verdiepingscursus financiële kennis 2010: dinsdag 19 januari en woensdag 20 januari; Ede 2010: donderdag 11 maart en vrijdag 12 maart; Zwolle 2010: dinsdag 30 maart en woensdag 31 maart; Eindhoven

Module 4: Het maken van uw eigen financieel beleidsplan 2010: dinsdag 9 maart en woensdag 10 maart; Ede 2010: donderdag 15 april en vrijdag 16 april; Zwolle 2010: dinsdag 21 september en woensdag 22 september; Eindhoven De kosten van deelname aan deze tweedaagse modules zijn e 545,00 (module 4 e 595,00 i.v.m. CD-rom) inclusief materialen, koffie/thee en lunch. Het aantal deelnemers bedraagt maximaal 30. Voor nadere informatie over deze cursussen verwijzen wij u naar de bijgevoegde folder met inschrijfformulier of naar onze website: www.comeet.nl Voor inschrijving en informatie kunt u zich wenden tot: Comeet, t.a.v. Els van den Heuvel, Postbus 7069, 3430 JB Nieuwegein Telefoon: 06-12509193 E-mail:[email protected] g g stellin te belan hrijving ro g e D sc ns tot in an noopt o ev rd o lg o in v komst. binnen

www.comeet.nl

ADVERTENTIE

Ouders CPS Blijvend resultaat Onderzoek laat zien dat ouderbetrokkenheid een positief effect heeft op leerlingprestaties. Alleen al daarom is het belangrijk dat u kijkt hoe u de ouderbetrokkenheid kunt stimuleren. Talloze scholen die samen met CPS aan de slag gingen, zagen de betrokkenheid van ouders toenemen en plukken de vruchten daarvan: De tevredenheid van ouders over de school is toegenomen. De tevredenheid van leraren over het contact met ouders is toegenomen. De ouderbetrokkenheid is toegenomen. CPS garandeert dat scholen deze resultaten met de ontwikkelde aanpak behalen.

CPS | T [033] 453 43 43 | F [033] 453 43 53 | E [email protected] | www.cps.nl

We adviseren, trainen, organiseren conferenties, publiceren en doen onderzoek. Zo stimuleren we scholen om hun ambities te realiseren. Met blijvend resultaat.

Meer weten? www.cps.nl of bel [033] 453 43 43

CPS008_2 WTK Corporate adv Ouders 165 x 256 ERR.indd 1

19-10-2009 11:55:10

Magazine voor voortgezet onderwijs december 2009 jaargang 4. VO-magazine

Recommend Documents