Jaarbeeld
APG wil bijdragen aan een goed en betaalbaar pensioen, tegen een redelijke vergoeding voor zo veel mogelijk mensen.
APG heeft vestigingen in Heerlen, Amsterdam, New York en Hong Kong: Heerlen APG Oude Lindestraat 70 6411 EJ Heerlen Tel. 045 579 92 22
Amsterdam APG Asset Management Gustav Mahlerplein 3 1082 MS Amsterdam Tel. 020 604 80 00
Loyalis Burgemeester de Hesselleplein 31 6411 CH Heerlen Tel. 045 579 61 11
Cordares Basisweg 10 1043 AP Amsterdam Tel. 020 583 91 11
New York APG Asset Management US Inc. 666 Third Avenue, Second Floor New York, NY 10017 USA Tel. +1 917 368 3500
Hong Kong APG Asset Management Asia 5/F Chater House 8 Connaught Road Central Hong Kong Tel. +852 376 90 300
APG Jaarbeeld 2009 April 2010
APG Jaarbeeld 2009
Organisatie
Dienstverlening
APG biedt pensioenfondsen expertise bij de totstandkoming van een toekomstvast, goed te begrijpen en acceptabel geprijsd collectief pensioenproduct.
Voor pensioenfondsen biedt APG maatwerk in pensioenen vermogensbeheer voor pensioenfondsen. Tevens biedt APG inkomensvervangende en aanvullende pensioenproducten met een individueel of (semi)collectief karakter, gerelateerd aan collectieve pensioenregelingen. Met een integraal dienstenpallet richt APG zich op een optimale ondersteuning van pensioenfondsen, aangesloten werkgevers, actieve deelnemers en gepensioneerden.
De onderneming beheert ongeveer € 240 miljard pensioenvermogen en bedient ruim 3,8 miljoen deelnemers. Hierbij zijn wereldwijd circa 4.200 medewerkers betrokken. Het motto van APG is: ‘Morgen is vandaag’. Daarmee beogen we tot uiting te brengen dat de pensioenkeuzes van vandaag bepalend zijn voor de pensioensituatie in de toekomst. Hoe eerder op toekomstige voorzieningen wordt geanticipeerd, des te beter dat voor de deelnemer is. APG Holding, opgericht 29 februari 2008, heeft drie dochters: APG Algemene Pensioen Groep NV, Cordares Holding NV en Loyalis NV. De onderneming heeft vestigingen in Heerlen, Amsterdam, New York en Hong Kong.
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
4
Missie APG wil bijdragen aan een goed en betaalbaar pensioen, tegen een redelijke vergoeding voor zo veel mogelijk mensen.
Aantal klanten (pensioenfondsen)
Vermogensbeheer Pensioenbeheer
APG is werkzaam in onder andere de sectoren overheid en onderwijs, bouw en woningcorporaties, evenals voor bedrijven in de baksteenindustrie, bitumen en de groothandel in bloemen en planten. Internationaal is de eerste stap gezet door het afsluiten van een contract met Pensplan, een Italiaanse pensioenuitvoerder, waarvoor APG een deel van het vermogensbeheer uitvoert.
Bestuursondersteuning
Verslag over 2009
Het verslagjaar 2009 - voor APG het eerste volledige exploitatiejaar - is met resultaten afgesloten die in financieel en organisatorisch opzicht bevredigend waren. De focus lag daarbij op de verdere ontwikkeling als uitvoerder van collectieve pensioenen voor een verzameling van uiteenlopende opdrachtgevers. Daarnaast stond het jaar in het teken van integratie van bedrijfsonderdelen, waaronder de vermogensbeheerbedrijven. Na het moeilijke jaar 2008 vertoonden de financiële markten in 2009 onmiskenbaar fors herstel, al bleef de onzekerheid groot. Dit kwam tot uiting in een hoge volatiliteit van beurzen en marktrente en zorgde daarmee voor schommelingen in de waarde van pensioenbeleggingen . Dit gold ook voor de beleggingen van het eigen verzekeringsbedrijf en voor de voorziening voor verzekeringsverplichtingen. Het herstel op de financiële markten had een positief effect op de dekkingsgraden van de opdrachtgevers van APG. APG voert naast collectieve pensioenregelingen ook regelingen uit voor aanvullende inkomenszekerheid bij situaties als eerder stoppen met werken, arbeidsongeschiktheid, ziekte en overlijden. Deze door dochterbedrijf Loyalis aangeboden maatwerkoplossingen sluiten aan op de collectieve pensioenregelingen van de desbetreffende opdrachtgevers. De ontwikkelingen in de zogenoemde eerste en tweede pijler (AOW en collectieve pensioenregeling) bepalen mede de behoefte aan deze aanvullende producten. Daarnaast worden producten voor de groeiende groep van zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) ontwikkeld.
APG wil aan het behoud van het collectieve pensioenstelsel in Nederland bijdragen en het draagvlak van dit collectieve stelsel in binnen- en buitenland versterken. Om het collectieve pensioendomein uit te bouwen, zijn een hoogwaardig pensioenproduct en een excellent uitvoeringsbedrijf noodzakelijk. Met geavanceerd pensioen- en hoogstaand vermogensbeheer streeft APG ernaar dat de voordelen van het collectieve pensioenproduct tot hun recht blijven komen.
Marktontwikkelingen APG is vooral actief op de Nederlandse markt voor collectieve pensioenuitvoering en vermogensbeheer. De markt wordt op dit moment gekenmerkt door gestaag voortschrijdende consolidatie, besluitvorming over nieuwe pensioenvormen en discussies over de lessen van de kredietcrisis.
Het grensoverschrijdende pensioenfonds De Nederlandse overheid streeft ernaar de pensioensector internationaal sterker op de kaart te zetten. Hiertoe zijn onder meer de plannen voor de premie pensioeninstelling (PPI) en de algemene pensioeninstelling (API) gelanceerd. Beide instellingen brengen het grensoverschrijdende pensioenfonds een stap dichterbij. Hiermee kunnen pensioentoezeggingen die werkgevers in verschillende landen hebben gedaan, in Nederland worden uitgevoerd. Dit heeft als direct voordeel dat er slechts één toezichtregime is. Voor bijvoorbeeld multinationale ondernemingen maakt dat de pensioenregelingen makkelijker bestuurbaar.
APG Jaarbeeld 2009
5
Omzet (100% = 1.108 miljoen euro)
29% Pensioenbeheer
30% Vermogensbeheer
41% Aanvullende produkten
Consolidatie Het aantal Nederlandse pensioenfondsen is in 2009 voor het eerst onder de 600 beland. Tien jaar geleden lag dit aantal nog boven de 1.000. De toenemende regeldruk zet vooral kleine pensioenfondsen ertoe aan bijvoorbeeld een relatie met een bedrijfstakpensioenfonds of een verzekeraar aan te gaan. Ondernemingspensioenfondsen kunnen ook voor consolidatie kiezen. Het wetsvoorstel Multi-opf, dat op 26 januari 2010 in de Tweede Kamer is aangenomen, maakt het voor ondernemingspensioenfondsen mogelijk om hun krachten en expertise te verenigen en gezamenlijk een bestuur, een deelnemersraad en een verantwoordingsorgaan in te richten, zonder dat zij de plicht hebben om hun pensioenvermogen samen te voegen. De aanbodkant verandert doordat partijen naar meer schaalvoordeel zoeken. Verschillende uitvoeringsbedrijven zijn in de afgelopen jaren verzelfstandigd en samenwerkingsverbanden aangegaan. De verwachting is dan ook dat de Nederlandse markt voor pensioenuitvoering de komende jaren verder zal consolideren.
6
Operationeel resultaat (100% = 162 miljoen)
14% Pensioenbeheer
44% Vermogensbeheer
42% Aanvullende produkten
Binnen de totale verzekeringsmarkt hebben ontwikkelingen rondom te hoge poliskosten (‘woekerpolissen’) het afgelopen jaar een negatieve impact op de verkoop van levensverzekeringen gehad. De consument is het afgelopen jaar bovendien kritischer geworden en gaat in toenemende mate zelf op zoek naar aanvullende pensioenoplossingen. Internet en interactieve programma’s spelen hierbij een belangrijke rol. Het huidige productaanbod van Loyalis past bij deze ontwikkelingen. Op 1 januari 2009 is de uitvoering voor een opdrachtgever in de baksteenindustrie van start gegaan. Vervolgens is per 1 januari 2010 de uitvoering voor een klant in de schoonmaak- en glazenwasserssector succesvol geïmplementeerd.
APG maakt zich sterk voor een collectief en solidair pensioenstelsel.
Organisatorische ontwikkelingen
HRM In de dienstverlening die APG biedt maken mensen het verschil. Die visie is uitgewerkt in een breed scala aan moderne HR-instrumenten en marktconforme arbeidsvoorwaarden, die ons helpen bij het (blijven) waarmaken van een hoogstaande bedrijfsvoering en dienstverlening. Een bovengemiddeld werknemerstevredenheidsscore, een laag ziekteverzuim en een laag personeelsverloop geven aan dat APG een bovengemiddeld goede werkgever is. Dit wordt tevens ondersteund door verschillende onderzoeken waarin APG hoog scoort in goed werkgeversschap. Openstaande vacatures werden in 2009 met kwalitatief goede (nieuwe) medewerkers ingevuld. In 2009 is hard gewerkt aan de verdere integratie van Loyalis en Cordares verzekeringen. Het optimaal benutten van synergievoordelen staat voorop. Kennisdeling binnen de groep is daarbij een belangrijk aandachtspunt. Eerst zijn de verzekeringsbedrijven en daarna de vermogensbeheerbedrijven van APG en Cordares samengevoegd.
In dat kader zijn processen verder verbeterd en zijn werkzaamheden om stafafdelingen en verkoopactiviteiten te stroomlijnen in gang gezet. Plannen tot integratie van incasso en ‘shared services’ zijn voor een deel gerealiseerd.
Fondsen voor Gemene Rekening operationeel geworden Ook op het gebied van vermogensbeheer zijn er nieuwe ontwikkelingen. In nauw overleg met de aandeelhouder van APG is besloten (beleggings)fondsen voor gemene rekening (FGR’s) te implementeren. (Nieuwe) opdrachtgevers kunnen participaties in deze fondsen nemen. Het beheer van deze fondsen is bij het vermogensbeheerbedrijf van APG belegd. Opdrachtgevers kunnen de gewenste beleggingsmix realiseren door het vermogen over de diverse fondsen te verdelen. Eind 2009 zijn nagenoeg alle FGR’s operationeel geworden, waarna pensioenvermogen in deze fondsen is ondergebracht.
APG Jaarbeeld 2009
7
APG | Collectieve pensioenopbouw 2009 APG werkt voor 3,8 miljoen mensen in Nederland en beheert € 240 miljard pensioenvermogen. Daarbij ontwikkelt APG financiële producten die de bestaande pensioenregelingen aanvullen.
NEDERLAND 16,1 MILJOEN INWONERS
BIJ DIENSTVERLENING APG BETROKKEN AANTAL PERSONEN ACTIEVEN 1.430.000 PENSIOENGERECHTIGDEN 990.000 SLAPERS 1.340.000 VERZEKERDEN 408.000
MAATMAN
MAATVROUW
Gemiddelde actieve jaren op de arbeidsmarkt
25 tot 65 jarige leeftijd DE MAATMENS Deelnemers van opdrachtgevende pensioenfondsen kunnen worden benoemd in termen van maatmensen. Dit zijn representatieve mannen en vrouwen met en zonder partner.
8
Jaren ouderdomspensioen na bereiken pensioenleeftijd
17,6 jaar
20,3 jaar
Jaren nabestaandenpensioen na overlijden partner
2,4 jaar
7,2 jaar
ACTIEVEN Onderwijs 510.000
Overheid 380.000
Bouwsector 270.000 Totaal pensioen- en verzekeringspremie
€ 9,4 miljard Veiligheid 137.000 Totaal pensioen- en verzekeringsuitkering Overige sectoren 94.000
Niet werkende 39.000
PENSIOENGERECHTIGDEN
OP
OP
OP
OP
OP
OP
OP
OP
OP
OP
OP
Ouderdomspensioen 554.000
OP
€ 8,5 miljard
Nabestaandenpensioen 291.000
Vroegpensioen 78.000
Arbeidsongeschiktheidspensioen 67.000
SLAPERS 1.340.000 Deelnemers die geen actief pensioen opbouwen bij APG
Aantal deelnemers
100.000
200.000
300.000
400.000
APG Jaarbeeld 2009
9
Kerncijfers (bedragen in miljoenen euro’s)
Eind 2009
Eind 2008
Groepsvermogen Balanstotaal Verhouding eigen vermogen/balanstotaal pensioenuitvoeringsbedrijf
835 4.682 45%
788 4.482 45%
Beleggingen van het verzekeringsbedrijf (incl. vorderingen uit herverzekering) Verplichtingen van het verzekeringsbedrijf Solvabiliteit van het verzekeringsbedrijf Investeringen in materiële vaste activa
2.974
2.790
2.931 234% 21
2.758 242% 8
Personeel in personen
4.237
4.1021
Operationeel resultaat
2009 hele jaar 162
2008 mrt-dec - 106
254 336 446 72 1.108
176 258 546 66 1.046
234 1.342
- 163 883
Bedrijfsopbrengsten - pensioenbeheer - vermogensbeheer - aanvullende producten - overige
- beleggingsresultaten
1 Cijfer eind 2008 gecorrigeerd
Wij beheren de pensioenen van miljoenen Nederlanders. Dat willen we ook graag voor de komende generaties doen.
10
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
APG is een maatschappelijk betrokken onderneming, die zichzelf steeds blijft aanpassen om uiteindelijk de beste oplossingen voor mens en milieu te realiseren. Naast maatschappelijke verantwoordelijkheid in de eigen bedrijfsvoering manifesteert zich dit in de advisering aan de opdrachtgevers met name ten aanzien van maatschappelijk verantwoord beleggen. De daarmee te bereiken effecten zijn immers vele malen groter. Niettemin hecht APG ook in de eigen bedrijfsvoering grote waarde aan maatschappelijk verantwoord ondernemen en wordt er actief op gestuurd.
Op het gebied van maatschappelijk verantwoord beleggen is bij APG een team van acht mensen werkzaam. Deze specialisten doorgronden samen met de portfoliomanagers voor alle beleggingscategorieën de consequenties van het beleggen op het gebied van milieu, maatschappij en goed ondernemingsbestuur (‘environment, social, governance’, kortweg ESG genoemd). Daarnaast signaleren zij financieel aantrekkelijke beleggingskansen in ondernemingen met superieure ESG-prestaties.
APG gelooft, met haar opdrachtgevers, in een sterk Nederlands pensioenstelsel dat op collectiviteit en solidariteit is gebaseerd. Het is de ambitie om dit stelsel blijvend met kennis en expertise te steunen. APG Groep wil hiermee een goed en betaalbaar collectief pensioen voor de huidige en komende generaties veilig stellen. APG draagt aan een positieve ontwikkeling van het pensioenstelsel bij door scherp op kosten en opbrengsten te letten, door fiscale, juridische en financiële kennis actief te delen en door zichzelf steeds weer te verbeteren.
Voor de analyse van de belangrijkste financiële vraagstukken zijn voor iedere sector nieuwe instrumenten ontwikkeld. De analyse van maatschappelijke en milieuvraagstukken is het afgelopen jaar in alle nieuwe illiquide beleggingen en externe aandelenmandaten en vastrentende mandaten geïntegreerd. APG heeft aan externe partijen eisen inzake specifieke ESG-standaarden gesteld, waaronder die van de Roundtable on Sustainable Biofuels, de Roundtable on Responsible Soy (sojagewassen) en de richtlijnen voor maatschappelijke en milieuprestaties van de International Finance Corporation (onderdeel van de Wereldbank).
Eisen inzake ESG-standaarden
APG Jaarbeeld 2009
11
Dankzij de uitbreiding van het ESG-team zijn op twee belangrijke terreinen activiteiten gestart, te weten duurzaamheid in vastgoed en ESG in Azië. Als uitgangspunt voor de verbetering van de duurzaamheidstandaarden in vastgoed is wereldwijd een enquête over de milieuprestaties in direct en indirect vastgoed gehouden. In Azië zijn de aandelenportefeuilles op belangrijke ESG-vraagstukken doorgelicht en zijn ondernemingen op slechte ESG-prestaties aangesproken.
Ondernemingen worden aangesproken op gedrag APG verwacht van de bedrijven waarin ten behoeve van opdrachtgevers wordt belegd, dat zij met respect voor de uitgangspunten van de VN Global Compact handelen. Daar waar er aanwijzingen zijn dat een onderneming in strijd met deze uitgangspunten handelt, wordt de dialoog met het bedrijf aangegaan. Wanneer dit niet voldoende
12
effect heeft en de onderneming in strijd met de ‘Global Compact’-standaarden blijft handelen, kan ervoor worden gekozen aandelen in de onderneming te verkopen. In 2009 zijn 18 ondernemingen op gedrag aangesproken dat al dan niet in strijd met de ‘Global Compact’-uitgangspunten leek. Met nog eens 46 bedrijven is over hun duurzaamheidprestaties gesproken. Ook is APG voor opdrachtgevers op het gebied van corporate governance actief. APG gebruikt het stemrecht op aandelen om invloed uit te oefenen op zaken als bestuurdersbenoemingen, beloningsbeleid en duurzaamheidbeleid. Waar mogelijk worden aandeelhoudersvergaderingen bezocht en treedt APG ook buiten de algemene vergaderingen om in gesprek met het bestuur van ondernemingen.
Risicomanagement
Het beheer van risico’s is een van de kerncompetenties van APG. Risicomanagement vormt een vast onderdeel van het sturingsproces en is van belang voor de raad van bestuur van APG en voor alle opdrachtgevers waarvoor APG werkzaamheden uitvoert. Daarom is een aantal primaire processen extern gecertificeerd met SAS 70 type II. Dit aantal zal nog worden uitgebreid. APG hanteert gedegen risicomanagementsystemen om risico’s te beheersen en om ook richting opdrachtgevers verantwoording over de kwaliteit van de interne beheersing- en controlsystemen te kunnen afleggen. Deze systemen beogen risico’s te identificeren, te monitoren en te beheersen, die met het realiseren van de organisatiedoelstellingen gepaard gaan. APG volgt een ‘principle based’-benadering. Daarbij zijn kaders gecreëerd om interne risico’s te benoemen, te kwalificeren en te kwantificeren en om in voldoende mate risicobeperkende mechanismen te beheersen.
Inzicht in benodigde acties Het risicomanagement raamwerk is gebaseerd op COSO Enterprise Risk Management, de standaard die internationaal door de markt en toezichthouders is geaccepteerd. Dit raamwerk geldt voor de hele organisatie en beoogt de belangrijkste risico’s te beperken die het behalen van de bedrijfsdoelstellingen kunnen belemmeren. Daartoe worden jaarlijks met behulp van Risk Self Assessments (RSA) de belangrijkste risico’s geïdentificeerd. APG hanteert daar een eigen methodiek
voor, die op de FIRM-methodiek van De Nederlandsche Bank aansluit (FIRM staat voor Financiële Instellingen Risicoanalyse Methode). De doelstelling van de RSA is het identificeren en beoordelen van de risico’s die aan de operatie zijn verbonden, het beoordelen van de beheersmaatregelen die de organisatie heeft genomen om deze risico’s te beheersen en het verkrijgen van inzicht in de eventueel aanvullend benodigde acties.
Pensioenfondsbestuurders in control Als uitvoeringsorganisatie helpt APG haar opdrachtgevers om ‘in control’ te zijn en te blijven door structureel risico’s te monitoren en te classificeren. Hierbij gaat de aandacht uit naar het creëren van een eenduidige risicomanagementstructuur die een integraal onderdeel vormt van de bestuursondersteuning en de jaaragenda van het bestuur van de opdrachtgever. Binnen deze structuur worden zowel financiële als (niet-financiële) operationele risico’s systematisch gevolgd. De feitelijke vormgeving van het risicomanagement vindt in nauwe samenwerking met het bestuur van de opdrachtgever plaats zodat bestuurders op basis van een goed inzicht in risico’s beleid kunnen uitvoeren en in uiteenlopende (stress-)situaties beslissingen kunnen nemen. Als pensioenuitvoerder beschikt APG over een veelheid aan privacygevoelige gegevens van deelnemers van opdrachtgevers. In het kader van compliance besteedt APG veel aandacht aan het naleven van de wettelijke bepalingen op het gebied van persoonsgevoelige informatie.
De ene generatie zorgt ervoor dat de andere generatie een goed pensioen heeft. Zo deel je samen de kosten, de winst én het risico.
APG Jaarbeeld 2009
13
Vooruitzichten en verwachte ontwikkelingen in 2010
Het informeren van de deelnemers van de verschillende opdrachtgevers over een mogelijke verhoging van de AOW-leeftijd zal in 2010 mogelijk een belangrijke taak worden. Een nieuw kabinet kan daartoe besluiten. Indien dat gebeurt, moeten deelnemers met name worden geïnformeerd over de gevolgen voor de hoogte van het pensioen en de risico’s omtrent de opgebouwde pensioenrechten. De media hebben veel over financiële problemen bij pensioenfondsen geschreven. Deelnemers maken zich zorgen over hun pensioen. Zij hebben hier reden toe, omdat de dekkingsgraad van pensioenfondsen nog niet zover is hersteld dat weer volledige indexatie kan worden toegekend. Herstel en behoud van vertrouwen hebben hoge prioriteit. Voorts zal in de bediening van de besturen van opdrachtgevers nog meer aandacht aan risicomanagement worden gegeven. Zo kunnen de opdrachtgevers goed op nieuwe beleidsmaatregelen vanuit overheid en toezichthouder anticiperen. APG stelt met actuele kennis, snelheid van interpretatie en contacten alles in het werk om pensioenfondsen zo goed mogelijk te laten functioneren, nu en in de toekomst. De Nederlandse markt van pensioen- en vermogensbeheer bevindt zich in een consolidatiefase. APG streeft ernaar diensten aan te bieden aan een groeiende groep van pensioenfondsen, nationaal en internationaal.
Daartoe is een aantal ontwikkelingen in gang gezet, zoals: – de afronding van integratieactiviteiten en het geschikt maken van primaire systemen voor een verzameling van uiteenlopende opdrachtgevers, met behoud van een hoogwaardige en professionele dienstverlening, – het stroomlijnen van de propositie voor pensioenadministratie, vermogensbeheer en bestuursondersteuning voor Nederlandse pensioenfondsen, – het onderzoeken van mogelijkheden tot samenwerking met andere pensioenuitvoerders. APG verwacht in 2010 nieuwe opdrachtgevers te gaan bedienen en daaruit voortvloeiende synergievoordelen te behalen. De strategie is op verdere integratie gericht, in combinatie met consolidatie, ketensturing als besturingsprincipe en het (verder) inregelen van de regiefunctie op werkzaamheden die niet als kernactiviteiten worden gezien. De investeringen in 2010 zullen onder andere betrekking hebben op de merkpositionering en opleidingen in het kader van nieuwe IT-omgevingen. Verder zal de aandacht worden gericht op de uitwerking van een intern verbeterprogramma, als basis voor het slimmer en goedkoper organiseren van de werkzaamheden ten voordele van de opdrachtgevende pensioenfondsen. De ontwikkelingen in de afgelopen jaren hebben de raad van bestuur in de opvatting gesterkt dat pensioenen het beste op basis van collectiviteit kunnen worden georganiseerd. De solidariteit tussen pensioendeelnemers zorgt er immers voor dat financiële tegenvallers over veel schouders worden verdeeld.
14
Personalia
Raad van bestuur Dick Sluimers, Chief Executive Officer André ten Damme, Chief Financial Officer Jo van Engelen, Chief Marketing Officer Angelien Kemna, Chief Investment Officer Adri van der Wurff, Chief Operations Officer
Raad van commissarissen Elco Brinkman, voorzitter Voorzitter Bouwend Nederland, vice-voorzitter VNO-NCW, voorzitter Vereniging het Nederlandse Rode Kruis Guy Verhofstadt, vice-voorzitter Minister van Staat - België, voorzitter ALDE-fractie Europees Parlement Chris van Boetzelaer Voorzitter Trust/Houdster Maatschappijen Compass (Bata) Groep Ieke van den Burg Voormalig lid Europees Parlement, commissaris ASML Holding NV, lid van de Monitoring Commissie Corporate Governance, voorzitter Stichting Toetsing Verzekeraars
Sjoerd van Keulen Voorzitter Stichting Holland Financial Centre, lid raad van commissarissen Heijmans NV, lid raad van toezicht World Wildlife Fund Ton Nelissen Voorzitter Kamer van Koophandel Brabant, Eindhoven, lid raad van advies Rijkswaterstaat , vice-voorzitter raad van toezicht Stichting Deltares Mirjam van Praag Hoogleraar Ondernemerschap en Organisatie, faculteit Economie en bedrijfskunde, Universiteit van Amsterdam, directeur Amsterdam Center for Entrepreneurship (ACE) Paul Rosenmöller Programmamaker en presentator IKON televisie, lid raad van commissarissen Nederlandse Spoorwegen, lid raad van commissarissen CSU Rienk van Splunder Oud lid Dagelijks Bestuur CNV, lid raad van toezicht CNV Jongerenorganisatie, voorzitter Stichting Pensioenfonds CNV Vakcentrale
APG Jaarbeeld 2009
15
Meer informatie APG Concern Communicatie Tel. 045 579 81 00
[email protected] www.apg.nl Disclaimer U kunt aan de informatie in het Jaarbeeld 2009 geen rechten ontlenen. Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, aanvaarden wij geen aansprakelijkheid met betrekking tot de gegeven informatie. Fotoverantwoording Dolph Cantrijn/Hollandse Hoogte Peter Hilz/Hollandse Hoogte Chris Keulen/Hollandse Hoogte Infographic Information Design Studio, Amsterdam
40.0800.10
Druk- en bindwerk Roto Smeets GrafiServices Eindhoven
