Anton Koelma. Ronde Tafel Gesprek. Dubo-keurmerk voor duurzaam bouwen is nu serious business

#74 2014

Anton Koelma

‘Dubo-keurmerk voor duurzaam bouwen is nu serious business’

Ronde Tafel Gesprek

Renovatie en verduurzaming: het nieuwe fundament van de bouweconomie Innovatief, vertrouwd of goedkoop Douwe Offringa

Renovatie, duurzaamheid en energiebesparing Tineke Noorman

Met CO2-neutraal hijsen scoren in aanbestedingstraject Jan Burggraaff

Voorwoord

74

Hoofdredactie Henri J. Hendriks Eindredactie Vera Bosma Redactie Arjen Bakker, Anniek Heijs, Petroeska Siccama en Vera Bosma Advertentieverkoop Breuker Telemarketing & Meer

Ontwerp www.Ideefix.nl Abonnement € 24,95 per jaar Losse nummers € 6,50

Uitgever & Administratie UHN Jupiterweg 23a 8938 AD Leeuwarden tel 058-2153937 fax 058-2139157 [email protected] www.uhn.nl

Copyright © 2013 Op de inhoud van dit blad rust copyright. Niets mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd. Bouwen in het Noorden is een onafhankelijk magazine voor bouwend Nederland. Uitgevers en auteurs kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit deze uitgave.

MARKTCONFORM De laatste jaren hebben we steeds vaker te maken met het begrip ‘marktconform’. Huurwoningen moeten - in verhouding tot de marktprijs van koopwoningen - marktconform verkocht worden, huren moet zich marktconform ontwikkelen. Bouwgrond moet marktconform verkocht worden. Het is een term die de politiek hanteert om tot prijsvorming te komen. Reële prijzen komen er dan tot stand, zo is de mening. Maar hoe reëel is reëel? De huizenprijzen zijn door de overheid in het verleden bewust gemanipuleerd naar een hoger, kunstmatig niveau. Hoe? Door het aanbod van woningbouwgrond via Vinex-locaties bewust laag te houden bij een grote vraag, waardoor er een opwaartse prijsdruk is ontstaan. Dat was voor diezelfde overheid weer een rechtvaardiging om hogere grondprijzen te vragen. Marktconform, nietwaar? Op basis van die prijsstijgingen van koopwoningen lopen vervolgens de huren uit de pas. Die moeten gezien de prijsontwikkelingen in de private sector marktconform verhoogd worden om gelijke tred te houden. Marktconform, nietwaar? De overheid creëert overeenkomstig de bonuscultuur in de bankenwereld in feite haar eigen bonussen: hogere inkomsten uit bouwgrond, WOZ-waarde en hogere huurinkomsten voor de woningbouwcorporaties. Marktconform, nietwaar? Met de bankbonussen gaat het mis, met de corporaties gaat het mis, maar wanneer steekt diezelfde overheid een hand in eigen boezem? De bouwsector wordt via tal van faillissewmenten gesaneerd. Bouwbedrijven mogen geen vast personeel ontslaan als ze ook zzp’ers aan het werk hebben. Maar de druk vanuit de markt op lagere bouwkosten is groot. Bouwkosten dalen namelijk. Grondprijzen dalen niet echt, huurverhogingen gaan gewoon door, maar de markt schreeuwt wel om lagere woonlasten, lagere bouwkosten. Wanneer gaat de overheid nu zelf eens echt de spiraal van voortdurende woonlastenstijgingen doorbreken door zelf meer dan marktconform te handelen? Veel leesplezier Henri J. Hendriks Hoofdredacteur

1

74

inhoudsopgave 7

4 Nieuwsflitsen

Renovatie en verduurzaming: het nieuwe fundament van de bouweconomie

en Netwerkagenda

6 Gastcolumn

33



Douwe Offringa, Aannemingsbedrijf H.J. Jurriens

12

Zuiderpaviljoen Lentis, Zuidlaren

15

Gastcolumn Tineke Noorman WNP raadgevende ingenieurs



Renovatie Rechtbank Noord-Nederland, Assen 16

Hoofdkantoor Actium Wonen, Assen

42

MFC Nieuwelande, Hoogeveen

50

18

Drie Eikenflats, Leeuwarden

22

ROC Noorderpoort, Stadskanaal

26

2de Fase CSG Liudger Raai, Drachten

30

Onderwijspark Ezinge, Meppel

38

Anton Koelma: ‘Lagere bouwplaatskosten en juiste kwaliteit bepalen keuzes’



Jan Burggraaff: Met CO2-neutraal hijsen scoren in aanbestedingstraject

44

MFA De Zuidwester, Steenwijk

47

MFA Swettehûs, Scharnegoutum

52



Jan Oomkes: ‘Omslag naar woning voor alleenstaanden en kleine huishoudens nodig’

54

Appartementen Complex Remise, Bolsward

40

Klaas Groenveld: ‘Gemeenten moeten durven loslaten, meer denken in kaders’

60

Appartementencomplex Tellepark, Heerenveen 56

Behalve in de koopmarkt, is Volgjewoning.nl ook in de verhuurmarkt ontdekt

71

De Icoon, Groningen

63

UMCG Datacenter Lifelines, Groningen

67

32 zorgappartementen, Franeker

Woonvoorziening en behandelruimte Ambiq, Hoogeveen 75

Transformatie zorgcentrum Abbingahiem, Leeuwarden 78

3

Nieuwsflitsen Hunebouw HuneBouw uit Hoogeveen is op de website Bouwprestaties. nl uitgeroepen tot 'best presterende bouwer van Drenthe 2013'. Het bouwbedrijf kreeg een gemiddelde score van 7.4. Kopers van een nieuwbouwwoning worden uitgenodigd om deel te nemen aan een enquête over de bouwonderneming die betrokken is geweest bij de bouw van hun woning. Dat is een initiatief van Stichting Klantgericht Bouwen. De stichting heeft als doel de prestaties van bouwondernemingen transparant te maken en daarmee de kwaliteit van dienstverlening richting kopers te verbeteren. Het initiatief wordt ondersteund door Bouwend Nederland, Woningborg NV, Stichting Waarborgfonds Koopwoningen en NVB-Bouw. Tim Preger van Arcadis en Tonie Speelman van de Antea Group.

Samenwerking Antea Group en Arcadis Op het terrein van Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) moeten door gemeenten grote stappen gezet worden om te voldoen aan de wettelijke bepalingen en de nieuw beschikbare data te benutten voor beheer. Arcadis en Antea Group (voorheen Oranjewoud) hebben daarom besloten om op de gemeentelijke markt samen te werken. Zij combineren het beste van twee systemen door deze bij elkaar te brengen. Arcadis bouwt de activiteiten rond haar beheersystemen voor de openbare ruimte gefaseerd af. Klanten kunnen overstappen naar GBI van Antea Group. Arcadis gaat zich in de samenwerking richten op de invulling van de vraag naar oplossingen voor de BGT. Klanten van de Antea Group kunnen weer gebruik maken van deze expertise.

Bouw nieuwe ijshal Leeuwarden gegund De gemeente Leeuwarden en Stichting IJshal Leeuwarden hebben besloten de bouw van de nieuwe overdekte Leeuwarder ijshal ‘De Elfstedenhal’ voorlopig te gunnen aan de combinatie Bouwgroep Dijkstra Draisma BV & Jorritsma Bouw BV. De bouwcombinatie is er volgens de opdrachtgevers in geslaagd om een design & build gebouw te ontwerpen dat de exploitatie van Stichting IJshal Leeuwarden maximaal ondersteunt. De gekozen materialen, van constructie tot aankleding, sluiten goed aan bij de gewenste merkidentiteit van de Stichting. Er is ook veel aandacht besteed aan duurzaamheid en de energielevering en het onderhoud zijn voor langere periode in de aanbesteding betrokken. Na het verstrijken van de Alcateltermijn neemt het college van Leeuwarden een besluit over de definitieve gunning van de nieuwbouw, die gerealiseerd moet worden op de voormalige Philipslocatie. De oplevering staat gepland voor 1 juni 2015. De totale investering bedraagt € 21,7 miljoen waaraan het provinciebestuur € 10 miljoen bijdraagt.

Abe Bonnema Prijs Jonge, talentvolle architecten zijn uitgenodigd om deel te nemen aan de ‘Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten 2014’. De prijs is bestemd voor de architect (tot 40 jaar) van een gebouw dat in de afgelopen twee jaar in Nederland is opgeleverd en dat naar het oordeel van een onafhankelijke, deskundige jury een prestatie is van uitzonderlijke, hoogwaardige architectonische kwaliteit. De winnaar ontvangt 10.000 euro.

Centrumvernieuwing Emmen Het centrum van Emmen ondergaat de komende jaren een enorme verandering. Het centrum wordt nog aantrekkelijker voor de regio. Als winkelstad, maar ook om te recreëren en uit te gaan. Onder de naam ‘Centrumvernieuwing Emmen’ wordt de komende jaren samengewerkt aan een groot aantal projecten zoals een nieuw Centrumplein van 26.000 m2 dat het nieuwe dierenpark en het nieuwe theater aan de westzijde van het centrum moet verbinden. Na een interactief proces heeft ontwerpbureau Latz+Partner het definitieve ontwerp voor het centrumplein klaar. Voor het plein is gekozen voor een niet-openbare aanbesteding. In juni 2014 is duidelijk welke aannemer het nieuwe centrumplein gaat aanleggen.

4

Voor jonge talentvolle architecten is er ook een extra prijs ingesteld: de Abe Bonnema Aanmoedigingsprijs 2014. Bij deze (vrije) categorie kan een niet-gerealiseerd ontwerp, een uitgewerkt innovatief idee of een briljante uitvinding worden ingezonden. Ook voor de winnaar van de Abe Bonnema Aanmoedigingsprijs 2014 is een bedrag van 10.000 euro beschikbaar. Via de prijzen wordt het gedachtegoed van de Friese architect Ir. Abe Bonnema (1926-2001) in ere gehouden. Inschrijving kan tot vrijdag 13 juni. Informatie: www. abebonnemaprijs.nl.

NFS

Nieuwe MFA voor Assen-Oost in 2015 BDG architecten heeft de architectenselectie gewonnen voor de nieuwe MFA Assen-Oost. De komende maanden worden benut om het ontwerp definitief te maken. Daarna volgt de aanbesteding voor de aannemer. De start van de bouw is begin volgend jaar voorzien. De oplevering is naar verwachting eind 2015. De MFA Assen-Oost komt aan de Tuinstraat op de plek waar vroeger de politie was gehuisvest. Het voormalige politiepand is inmiddels gesloopt.

Accolade bundelt kracht en kennis De gemeente Heerenveen, Accolade, WoonFriesland, Politie en Caleidoscoop werken samen om via wijkscans kennis per wijk en dorp te verzamelen en te delen. Wethouder Jelle Zoetendal: ‘Met de wijkscan krijgen we inzicht in wat er speelt in een wijk, waar kansen en mogelijkheden liggen, maar ook wat aandachtspunten zijn. Daarmee krijgen we ook inzicht in spontane initiatieven die de leefbaarheid verbeteren.’ De wijkscans zorgen ervoor dat alle statistische gegevens over bepaalde onderwerpen, zoals demografie, wooninformatie, huurprijzen, veiligheid, leefbaarheid, zorg en welzijn per wijk of dorp, snel en digitaal te raadplegen zijn. Door beter inzicht in de problematiek, omvang en samenhang, kunnen gerichte afspraken gemaakt worden met partners. Op 19 maart 2014 hebben de partijen een samenwerkingsovereenkomst voor de opzet van een gezamenlijke wijkscan ondertekend.

NetwerkagendA 19 mei: Friese Bouwkring

26 juni Platform Wonen Leeuwarden

Netwerkbijeenkomst : ‘De toekomst in de Zorg’ Locatie : outdoor: Erasmus, Leeuwarden. Programma en info : www.bouwsoos.nl

2 juni Bouwsociëteit Groningen Netwerkbijeenkomst Locatie : ‘Het Prinsenhof ’ Groningen Programma en info : www.bouwsocieteitgroningen.nl

3-5 juni Provada

Netwerkbijeenkomst Locatie : Leeuwarden Programma en info : www.platformwonen.nl

30 juni Friese Bouwkring Netwerkbijeenkomst : ‘Energie en logistiek’ Locatie : Friesland Campina, Leeuwarden Programma en info : www.bouwsoos.nl

3 juli BIHN Golf Challenge, Veendam

Vakbeurs vastgoedsector Locatie : Rai, Amsterdam Organisatie : Provada Programma en info : www.provada.nl

5 juni BIHN Regatta Cup Noord Relatienetwerkevent voor de bouwsector Locatie : Rest. De Klokkenstoel, Goingaryp Organisatie : UHN Programma en info : www.uhn.nl

Relatienetwerkevent voor de bouwsector Locatie : Veendam Organisatie : UHN Programma en info : www.uhn.nl

7-9 oktober BouwCompleet 2014 Vakbeurs voor de bouwsector Locatie : Evenementenhal Hardenberg Organisatie : Evenementenhal Hardenberg Programma en info : www.evnementenhal.nl/hardenberg

16 juni Bouwsociëteit Drenthe Netwerkbijenkomst Locatie : outdoor Programma en info : www.bouwsocieteit.nl

Opgave voor activiteiten voor de agenda: [email protected]

5

GastColumn

INNOVATIEF, VERTROUWD OF GOEDKOOP Ik maak mij zorgen over het innovatieve vermogen van onze bouwsector. Als u de keuze hebt, kiest u dan voor een product van goede kwaliteit via een bewezen betrouwbare leverancier? Of gaat u het avontuur aan en koopt u iets via een advertentie, met de belofte van een fraai product voor de laagste prijs? U hebt uw dochter voor haar verjaardag een fraaie witte iPhone beloofd, de droom van menig tienermeisje. We gaan voor mooi, snel en gemakkelijk voor weinig. Via een vergelijkingssite een leverancier geselecteerd op basis van de laagste prijs, een paar tientjes goedkoper dan de plaatselijke Dixons. Na enkele dagen de iPhone in huis, nieuw, in origineel doosje, verzonden vanuit Zwitserland, ach ja… Dochter blij, missie geslaagd. Een paar maanden later laadt het onmisbare lifestyle- en communicatiemiddel niet meer op. Even bellen met het servicenummer van Apple; blijkt dat het toestel afkomstig is van een verdachte serie, Apple geeft niet thuis. Website van leverancier is uit de lucht. Plaatselijke reparateur van mobiele telefoons helpt ons uit de brand, van alles aan de hand, reparatiekosten € 80,-. We gaan bouwen, mooi plan gemaakt. De crisis is al ruim acht jaar gaande, architecten, aannemers en installateurs zijn extra gretig. Nu zijn wij als klant (van bouwers) aan de beurt om te profiteren van de crisis. De architect heeft een Volledige Opdracht

6

voor de prijs van een Voorlopig Ontwerp. Bouwmanager erbij om te voorkomen dat geld weglekt en afspraken niet worden nagekomen, professioneel ruziemaken besteden we uit. Selectie optuigen, alleen de bouwers die exact passende referentieprojecten hebben gerealiseerd krabbelen voldoende punten bij elkaar om deel te mogen nemen aan de aanbestedingsprocedure. De meeste bouwers hebben medewerkers, die niet direct iets bijdragen aan het verwerven en realiseren van een aanbestedingsproject, naar huis gestuurd. Bouwers die zich hebben gespecialiseerd in het doen van de laagste inschrijving zoeken de mazen in het bestek en tekeningen en gaan het gevecht aan met de bouwmanager om de laatste euro. Hoe krijgen wij het vertrouwen in ons vakmanschap terug? Mijn advies: laat één of twee bouwers een aanbieding maken, aangevuld met alternatieven die u, als opdrachtgever, tijd en geld besparen. Vijf bouwers een aanbieding laten maken, die op hun beurt elk ook nog eens tientallen onderaannemers en leveranciers offertes laten uitbrengen, kost onverantwoord veel geld. Zou u dit geld niet liever terugzien in de vorm van service en innovatieve oplossingen die u voordeel en gemak opleveren? Lang leve de prijskoper? Wat mij betreft niet! De volgende iPhone koop ik zeker bij de vertrouwde plaatselijke, service-verlenende winkelier.

Douwe Offringa Aannemingsbedrijf H.J. Jurriens

Ronde tafel

Renovatie en verduurzaming: het nieuwe fundament van de bouweconomie Hoewel voorzichtig optimisme zegevierde tijdens de rondetafelbijeenkomst in Post Plaza in Leeuwarden, klonken er toch ook nog zorgelijke geluiden boven de dis. Hoe zal het gaan met de Oekraïne? Hoeveel zal er nog worden gebouwd? Stoppen we echt met de uitleggebieden? Moeten we niet toe naar regelvrije zones? Er werd ook een verzuchting geslaakt: Ik zou wel willen dat mijn huis na vijftien jaar

instort, dan kunnen we aan iets nieuws beginnen. De rode draad van de toekomst is verduurzaming en renovatie van woningen, waarbij de succesfactor zit in flexibel en wendbaar zijn van bouwpartijen in hun samenwerking.

‘W

e moeten naar Gematigd optimisme Aan tafel zaten deze keer: Isabelle Diks, zorgbouw in Henri Hendriks gooit ter inleiding meteen de actuele Leeuwarder wethouder van duurzame huis en verduurzamen’ wereldproblematiek op tafel met de eventueel ontwikkeling en wonen; Hans Konst, - Alex Bonnema bijbehorende consequenties. Hij noemt het een gedeputeerde wonen en woonkwaliteit, krimp, transitieperiode en vraagt hoe de deelnemers aan het duurzame energie en economie; Arjen Lont, bouwaannemer, Alex Bonnema, bestuurder Bouwen in het Noorden rondetafelgesprek hier tegenaan kijken. woningbouwcorporatie Elkien; Johan Meijer, directeur P. de Vries Installatietechniek; Johan Lettink, Arjen Lont: ‘Gaat het mis in de Oekraïne, dan gaat het ook mis in Europa. En als directievoorzitter Noorderbreedte en lid van het bestuur je mij vraagt naar een langetermijnvisie dan zeg ik: die heb ik niet meer. Dergelijke Zorgpartners Friesland, Teake Damstra, directeur visies laten zich niet meer ontwikkelen. Je moet tegenwoordig snel handelen. Ik Koninklijke Damstra Installatietechniek. ben gematigd positief wanneer ik naar onze portefeuille kijk. We zitten op 80 tot Gespreksleiders: hoofdredacteur Henri Hendriks en 90 procent van de begrootte omzet voor dit jaar. De portefeuille is bij ons ook mooi in de bedrijfsbreedte gevuld. We zien agrarisch sterke ontwikkelingen in journalist Andries Veldman.

7

RONDE TAFEL Groningen en Friesland en zijn in Noord-Holland ook actief.’ Teake Damstra: ‘Ook wij zijn gematigd positief. De woningbouw trekt aan. Makelaars zijn positief over hun woningverkopen. Onze orderportefeuille is aardig gevuld. Dit jaar wordt beter dan het vorige jaar.’

Alex Bonnema Functie directeur – bestuurder Organisatie Woningcorporatie Elkien

Dat maakt Isabelle Diks nieuwsgierig naar de waarde van de meetmethodes. Zij informeert: ‘Hoe zie je dat en zijn jullie exemplarisch voor de hele sector?’ Teake Damstra: ‘Ik zie het aan de aanvragen die binnenkomen, daaruit ontstaat een beeld waar we vertrouwen in hebben. Je kent de aanvrager en de situatie. Op grond hiervan kunnen we deze uitspraken doen.’ Johan Meijer: ‘Wij merken dat ook. We hebben nu al dezelfde omzet in portefeuille als we in 2013 hadden. We doen momenteel veel in verlichting. We zijn bezig met r is maar een het zoeken naar nieuwe Lettink hoe het er in de zorg aan paar procent technieken en oplossingen en ouderen dat een grote toe gaat. gaan uit van eigen kracht, maar zorgvraag heeft’ het is zoals Arjen Lont zegt: wat Leefbaarheid - Johan Lettink er in de wereld gebeurt, heeft ‘Een florerende bedrijfstak’, zo stelt consequenties voor ons. We moeten terug naar de Lettink. ‘Mensen worden ouder en er zijn meer oudere oorsprong. Tot voor kort was het: bouwen, bouwen, mensen die vragen om zorg en daarop aangepaste bouwen. Dat is voorbij. Dat betekent niet dat er huisvesting. Op de zorg wordt wel bezuinigd, maar niks gebeurt, want er staat genoeg waardevols waar dat is relatief. Over vier jaar geven we vanuit de we mee aan de slag kunnen. Als aannemer moet je collectieve middelen net zo veel uit als in het hier en toegevoegde waarde geven voor je klanten.’ nu. Daarnaast zal de doelgroep ook privaat blijven vragen om adequate huisvesting. Wij hebben een Verschraling omvangrijk bouwprogramma ontwikkeld en kunnen Teake Damstra: ‘Iedereen is bezig met energie en daardoor zeggen dat de recessie voor een belangrijk duurzaamheid. Daar zijn we scherp op.’ Isabelle deel aan ons voorbij is gegaan. Wij zorgen voor het Diks blijft nieuwsgierig naar het algemene beeld en laatste stadium van het leven en richten ons daarbij op vraagt: ‘Horen jullie bij jullie netwerkbijeenkomsten comfortabel wonen met zorg in een veilige omgeving. dezelfde geluiden?’ Arjen Lont constateert dat de Op die lijn zitten wij bij Noorderbreedte. Maar wanneer netwerkbijeenkomsten enigszins zijn uitgedund. ik kijk naar woningbouwcorporaties – wij doen ‘We zijn tientallen collega‘s verloren. De echt grote ongeveer hetzelfde werk – dan heb ik mijn zorgen. Het jongens zoals BAM en Heijmans zie je verdwijnen. fenomeen woningbouwcorporatie staat onder grote De grote Friese spelers, Dijkstra Draisma, Van druk.’ Wijnen, Friso en Jorritsma Bouw kijken ook tegen de verschraling aan. Er zijn nog een stuk of vijf grote projecten en dan is het gebeurd.’ Toch concludeert Lont: ‘Over de hele linie liggen voldoende kansen.’ De koers moet worden verlegd. Lont toonde zich optimistischer dan een tijd terug tijdens een eerdere ronde tafel. Toen maakte hij van zijn hart geen moordkuil en verklaarde ‘het echt niet meer te weten.’ Nu zegt hij: ‘We zien weer licht aan het eind van de tunnel.’

‘E

Johan Lettink Functie Voorzitter & lid Raad van Bestuur Organisatie Noorderbreedte & Zorgpartners Friesland

8

Bij Hans Konst roept het herinneringen op aan het dorp waar hij is opgegroeid: Sint Nicolaasga. Het faillissement van Van der Werf heeft diepe sporen nagelaten. ‘Het is ongelooflijk wat dat faillissement teweeg heeft gebracht.’ Alex Bonnema: ‘Niet alleen de bouwers trekken weg, ook de hele sector die hiermee verwant is. PwC gaat weg. Deloitte vertrekt naar Zwolle. Ze houden hier in het noorden alleen nog een postbus open.’ Henri Hendriks is toe aan een optimistischer geluid en vraagt aan Johan

Ronde tafel

Alex Bonnema: ‘Dat klopt. Wij lijden als kleinere corporaties met z’n allen onder de misstappen die een paar grote corporaties hebben gemaakt. We worden door de overheid beperkt in onze mogelijkheden. Als corporaties waren wij altijd anticyclisch bezig. Nu kijken wij, min of meer gedwongen, naar bestaande casco’s. Daar zit voldoende werk in, maar een beukmaat van vijf meter blijft een beukmaat van vijf meter. Op 60 vierkante meter vloeroppervlakte kan ik niet het volledige woonprogramma leveren.’

dorp te blijven wonen. Dat is geen gemakkelijke boodschap.’ Arjen Lont: ‘De bakker, slager, groenteboer en het postkantoor vind je niet meer in de dorpen. De leefbaarheid loopt terug.’ Hans Konst werpt tegen: ‘Of de leefbaarheid daar iets mee te maken heeft weet ik niet. Er zijn ook dorpen zonder voorzieningen en zonder problemen.’ Maar Konst ziet een duidelijke verschuiving van platteland naar de steden. ‘Leeuwarden, Drachten, Heerenveen, Sneek en Bolsward zijn de vijf belangrijkste kernen. Daar is meer instroom dan vertrek. Maar waar dat op het platteland andersom is, daarvoor heb ik niet direct de oplossing. Wij als provincie bewaken de woningbouwafspraken en bemoeien ons steeds meer met de kwaliteit. Maar kijk eens in de toekomst? Wat komt er op korte termijn bij? Vijfduizend woningen? Vooral voor één- en tweepersoonshuishoudens en voor 60-plussers zal er nog gebouwd worden. Kies niet voor aantallen, maar kies voor kwaliteit.’

Isabelle Diks Functie Wethouder van wonen, cultuur, recreatie en toerisme, woon en leefomgeving en duurzame ontwikkeling Organisatie Gemeente Leeuwarden

Verduurzamen

Alex Bonnema: ‘Wij bouwden voor vijftig jaar, maar dat is voorbij.’ Bonnema is van mening dat de verhuurdersheffing die de corporatiewereld treft, geen thema is om je achter te verschuilen. ‘We bouwen nu tot de huurgrens van 34.000 euro inkomen. We moeten naar zorgbouw in huis en we moeten verduurzamen. Dat is voor corporaties een verrekt lastige puzzel.’ Hans Konst: ‘Arjen Lont doet mooie dingen, maar ook hij heeft te maken met de realiteit. Bonnema moet met Elkien zijn ambities drastisch Leeuwarden houdt nog twee uitleglocaties over in de terugschroeven. ‘Wij gaan terug naar de tien grootste Zuidlanden en Blitsaerd. In Harlingen en Sneek zijn plaatsen in Friesland. Daar concentreren we ons op.’ nog een paar plukjes te vergeven. Dan houdt het op.’ Arjen Lont is de mening toegedaan dat herbestemming Hans Konst: ‘De kern van Friesland van bestaande gebouwen of oor 2020 wordt geraakt. Dat ligt erg gevoelig. vervangende nieuwbouw tienduizend Als Alex zegt niet meer te investeren prioriteit moet krijgen boven Leeuwarder huizen in huurwoningen in de dorpen, zegt uitbreidingslocaties. verduurzamen’ hij in feite tegen de bewoners dat het niet meer aan hen is om in hun Alex Bonnema: ‘Ik zie slechts - Isabelle Diks één plek voor een uitleglocatie. Ik zou graag een woning zien die na vijftien jaar in elkaar zakt.’ Hiermee wordt het sein gegeven voor een brede maatschappelijke discussie met filosofische vergezichten. Isabelle Diks neemt het stokje enthousiast over: ‘We zijn als bewoners eigenlijk een beetje raar bezig. We willen allemaal dezelfde bank en dezelfde voordeur. Maar past dat wel bij ons zappgedrag? Jongeren van tegenwoordig willen drie volwaardige levens leiden, maar daar zijn we als maatschappij totaal niet op ingericht. Banken en bouwers weten hier niet mee om te gaan. We hebben ons in bepaalde structuren laten dwingen.’ Alex Bonnema verzucht: ‘Kijk eens naar al die regels.’

´V

Hans Konst: ‘Arjen Lont kan zijn bouwschil nog honderd jaar laten staan. Maak het gebouw dan aan de binnenkant zo, dat je het makkelijk kan aanpassen aan de eisen van bewoners. Dat zijn de uitdagingen voor de bouwers van nu.’

Hans Konst Functie Gebiedsgedeputeerde Noordwest Fryslân RO, wonen en kwaliteit woonomgeving, krimp, economie, inclusief duurzame energie, watertechnologie en DB SNN Organisatie Provincie Fryslân

9

RONDE TAFEL Arjen Lont heeft de vergezichten aangehoord en zou je aan elkaar moeten koppelen. Het verplichtconstateert: ‘Wij werden vroeger opgevoed met rust, vrijwillig iets sociaals doen, daar worstel ik mee. orde en regelmaat. Dat waren de waarden waaraan Honderden mensen zeggen: help mij aan werk. werd gehecht. Nou, die rust en regelmaat zijn weg. Iedereen wil wel één keer iets voor zijn buren doen, We gaan veel meer richting ‘gebruik’ in plaats van maar iedere week? Dat is toch niet uitvoerbaar?’ ‘bezit’. Kijk naar Spotify, dat gebruik ver de hele Zorg en domotica ik zelf ook. Het is niet meer nodig om linie liggen Henri Hendriks trekt het onderwerp muziek op een muziekdrager te er kansen’ bezitten, je wordt lid van een club en naar de bouw en gooit het begrip je ontvangt alles wat je wenst op de domotica op tafel. Johan Lettink: ‘Dat - Arjen Lont tijd die het jou uitkomt. Daar moeten heb ik altijd gezegd: investeer in we in de bouw ook eens aan denken.’ Voor Alex domotica maar maak het product voor de consument. Bonnema en Teake Damstra lijken deze filosofische Onze kleinkinderen worden vierentwintig uur per oprispingen nog een ver-van-mijn-bedshow. Zij kijken dag gevolgd. Hoe je daar ook over denkt, maak naar de dagelijkse praktijk van hier en nu. gebruik van de techniek en zorg voor laagdrempelige producten. Je moet naar de Mediamarkt kunnen gaan Bonnema: ‘Jongeren stoppen we nu in voor domotica en niet proberen aparte zorgproducten bejaardenwoningen, dat is toch eigenlijk niet de te maken.’ bedoeling.’ Damstra: ‘De doorstroming ligt stil. Jongeren werken op contractbasis en kunnen geen Isabelle Diks: ‘Kijk eens naar die trapliften, die zijn hypotheek meer krijgen. Wij zijn hier zelf mede de ontzettend duur. We organiseren voor veel geld deze oorzaak van, want wij nemen als het even kan ook voorzieningen, maar je kunt je ook afvragen: is het geen personeel meer in vaste dienst. Ieder bedrijf teveel gevraagd dat u gaat verhuizen? Een ziekenhuis creëert een flexibele schil.’ staat ook niet daar waar je zorg nodig hebt. Het is allemaal wel erg veel pamperen geworden. We moeten Johan Lettink: ‘Ik zie het graag praktisch. Er is maar naar een ander soort samenleving toe. We moeten een paar procent ouderen dat een iets harder worden.’ ets durven grote zorgvraag heeft. Daar doen neerzetten wij het voor. Daarnaast zou je als Hans Konst: ‘Voor de dorpen lijkt zonder te weten of dat allemaal eenvoudiger. Er wordt gemeente moeten zorgen voor een het verhaal klopt’ klimaat waarin wijk en dorp worden sneller gezegd: we gaan in Easterein gestimuleerd eigen voorzieningen zo’n voorziening niet overeind - Hans Konst te creëren.’ houden.’ Alex Bonnema: ‘Wij zijn als het om zorg gaat als corporatie de meest Isabelle Diks pakt haar onderwerp weer op. Ze mag verkwistende groep in de provincie. Als de overheden graag de zaken boven de markt duiden. ‘Werkloosheid dat willen, dan bouwen wij trapliften en als ze niet en de hulpvraag concentreren zich in wijken. Dat meer nodig zijn, dan slopen we ze er weer uit.’ Johan

‘O

Johan Meijer Functie Algemeen directeur Organisatie P de Vries Installatietechniek

‘I

Arjen Lont Functie Algemeen directeur Organisatie Bouwbedrijf Lont

Teake Damstra Functie Algemeen directeur Organisatie Koninklijke Damstra installatietechniek

10

Ronde tafel Meijer: ‘Van Alex krijg ik de opdracht om een traplift te slopen en twee straten verderop weer op te bouwen. Jij (tegen Isabelle Diks) betaalt de rekening. Het gaat hierbij toch om 25.000 euro per traplift. Allemaal zeggen we: niet zeuren, er is voor betaald.’ De drie bestuurders kijken elkaar aan als of ze willen zeggen: zo gaan die dingen nou eenmaal, en niet alleen met trapliften. Volgens Isabelle Diks kan en moet het natuurlijk anders: ‘In Leeuwarden willen we dit soort inefficiency dan ook verhelpen door te sturen in de toewijzing of desnoods enkele maanden leegstand financieel te overbruggen.’

corporatie.’ Hans Konst: ‘Waarom niet wonen in kantoorgebouwen?’ Alex Bonnema: ‘Als visie ontbreekt, gaat de boekhouder regeren. Ze hangen me op als het misgaat.’ Isabelle Diks: ‘Een aantal corporaties heeft ernstig gefaald en het voor de branche verziekt. Daar betalen onze corporaties en uiteindelijk de huurders nog jaren de rekening van.’ Alex Bonnema: ‘Dat klopt.’ Volgens Johan Lettink geldt dat ook voor de zorg, waarop Bonnema vervolgt: ‘We hebben in Leeuwarden negenduizend huurwoningen, daar durf ik nog wel wat te ontwikkelen, maar in Grou vind ik het alweer spannend. Maar ik voel eder bedrijf me niet belemmerd, de uitdaging is de zorg. creëert een Waarom regelen we het, zoals we hier aan tafel Experimenteerruimte flexibele schil’ zitten, niet met elkaar?’ Hans Konst: ‘Af en toe Een ander aspect is de scheiding van wonen en zorg. Lettink: ‘Dat is onjuist. Het gaat om verbinden - Teake Damstra moet je iets neerzetten zonder te weten of het verhaal van wonen en zorg. Er wordt immers altijd klopt. Je moet over grenzen heen durven stappen. gewoond, en in verschillende gradaties hoort daar zorg bij. Slechts Als de boekhouder regeert, komen we nergens. Aan de bij enkele gradaties en bij een klein deel van de omvang is het burgemeester van Franeker werd onlangs door een nodig om de gebouwde omgeving specifiek vorm te geven opdat hypotheekverstrekker gevraagd: heeft u wel een vaste aanstelling? zorg kan worden verleend.’ Daar kijk je toch wel even van op.’

‘I

Voor Konst effenen energie- en renovatiemaatregelen mede het pad naar betaalbare huurwoningen, ook voor ouderen met een zorgbehoefte. Alex Bonnema wil wel anders bouwen: ‘Als ik wil, kan ik aan tweeduizend zeecontainers komen voor vierduizend euro per stuk. We hebben het uitgerekend: 24 vierkante meter inclusief een natte cel. Te plaatsen bij het WTC in Leeuwarden. Als je dat voorstelt, moet een legioen ambtenaren er iets van vinden. Ik zeg: minister Blok, geef ons ruimte om te experimenteren.’ Arjen Lont: ‘Bij zeecontainers komt meer kijken dan je denkt. Het zijn ijzeren bakken die je niet zomaar tegen elkaar aan kunt stapelen om erin te wonen. Wij hebben dat ook al eens onderzocht.’ Bonnema: ‘Het gaat mij vooral om het idee dat je eens moet kunnen experimenteren zonder alle regels en ambtenaren.’

Johan Meijer: ‘Iedereen blijft op zijn geld zitten en kijkt goed om zich heen. In onze sector werken we al zeven jaar onder de kostprijs. Wij staan als bedrijf op nul en vechten om zestig man aan het werk te houden.’ Isabelle Diks: ‘Dat begrijp ik goed, maar met groen moeten we grote stappen zetten. Je moet jezelf kietelen. Je moet een punt op de horizon zetten. Dat hebben wij gedaan door te roepen dat we in 2020 als stad fossiel-vrij zijn. Of dat klopt is een andere zaak, je moet iets bedenken waardoor een plan tot leven komt. Als de BioNoF-leiding door NoordFriesland een succes was geworden, dan hadden we al 28 procent van onze doelstelling bereikt. Helaas is dit door allerlei oorzaken tot op heden nog niet gelukt. Er zit vertraging in dit project. Maar ons doel is om voor 2020 tienduizend huizen in Leeuwarden en omgeving te verduurzamen.’ Arjen Lont is van mening dat ook herbestemming van bestaande gebouwen of vervangende nieuwbouw prioriteit moet krijgen.

Hans Konst: ‘We kunnen plannen indienen zoveel we willen. We kunnen ook heel goed voorspellen. We kunnen zelfs Johan Meijer: ‘Het blijft moeilijk. Ik snap dat je een aanjager voorspellen hoever we er met onze berekeningen nodig hebt, maar waarom trek je het e moeten de duurzaamheidsverhaal niet door naar zwembad naast zitten. Maar wat we ons niet kunnen bevolking voorstellen is hoe hulpbehoevend we op termijn Kalverdijkje? Dat heb je in eigen hand en daar vooral eerlijker zullen zijn. Een planning over dertig tot vijftig is het toch weer misgegaan. Het kiezen voor voorlichten’ jaar rijdt ons verschrikkelijk in de wielen. Je verduurzamen kan ook de keuze voor een cvverandert in Den Haag niet zo een-twee-drie ketel zijn. We moeten de bevolking beter - Johan Meijer het bouwbesluit.’ voorlichten. Vooral eerlijker.’ Isabelle Diks merkt op dat het zwembad Kalverdijkje wordt verwarmd middels Johan Meijer: ‘Het lijkt mij effectiever om de steven te wenden een installatie waarin houtsnippers worden vergist. ‘Dat goede naar de particuliere beleggers. Volgens mij komen die weer wat voorbeeld wordt dus in de praktijk gebracht.’ los met hun projecten. Zelf financier ik een project in Pakistan, dat loopt goed. Daar zetten we onze schouders onder.’ Voor alle partijen is wel duidelijk dat de oplossing voor problemen op de woningmarkt niet uit Den Haag, maar uit de regio moeten Investeren komen. Dat de Friese overheden hun aandeel leveren, zie je terug Hans Konst: ‘We moeten onze grote geldpotten in beweging zien in het provinciale ‘Aanvalsplan Woningmarkt’ en ‘Wurkje foar te krijgen. We zitten op een pensioenpot van 800 miljard euro.’ Fryslân’. De wethouder van Leeuwarden zet stevig in op Alex Bonnema: ‘Ho, ho. Lubbers 3 heeft voor het eerst een greep verduurzaming van de Leeuwarder woningvoorraad. Voor de in die pensioenpot gedaan. Dat is hem niet in dank afgenomen. corporaties draait het om de ombouw van huur naar woonlasten. Als het gaat om particuliere beleggers, dan zijn wij als Elkien veel Kortom, renovatie en verduurzaming worden steeds meer het te klein om hierin beweging te krijgen. Dat gaat ons niet lukken.’ nieuwe fundament van de bouweconomie, waarbij ketensamenwerking noodzakelijk is. Dat wordt een succes als Johan Lettink: ‘Ik daag de corporatie uit om appartementen voor partijen flexibel en wendbaar zijn in hun samenwerking. ouderen te bouwen. Noorderbreedte bouwt slechts 240 Marktpartijen die dat beseffen hebben toekomst, is de grote appartementen en neemt risico. Noorderbreedte is een mini- gemene deler van de disgenoten.

Tekst: Andries Veldman

Fotografie: Sarah Janssen

‘W

11

Renovatie

Een grote slag

in energiebesparing, veiligheid en privacy Het Zuiderpaviljoen op het Dennenoord-terrein in Zuidlaren kan weer vele jaren mee. Aannemer Simon Benus Bouw en installatie-adviseur Invent Advies maakten het paviljoen energiezuinig en geschikt voor de nieuwe zorgaanpak van eigenaar Lentis. Met veel aandacht voor brandveiligheid en met de installatie van een uniek dynamisch lichtplan.

‘M

eer asbest dan verwacht. Maar moet je dat nog een verrassing noemen?’ - Bert Jongsma

12

‘Een complexe renovatie’, noemt Marco Nekeman van Invent Advies in Beilen de opdracht waar Lentis in 2012 mee kwam. ‘Van een relatief oud gebouw een modern geheel maken, dat weer 25 tot 30 jaar meekan.’ ‘GGZ-aanbieder Lentis had ook wel even getwijfeld of ze wel aan deze opknapbeurt zouden moeten beginnen’, vertelt directeur vastgoed Piet Schollema. De geestelijke gezondheidszorg moet dertig procent van de bedden afbouwen, zo is afgesproken met de regering. Er gaat leegstand komen. ‘We hebben wel overwogen om dit gebouw te slopen, maar het gaat wél om een prominent pand, midden op ons terrein dat een beschermd

dorpsgezicht is. Daar krijg je niet zomaar een sloopvergunning voor. Afbreken paste ook niet in onze duurzaamheidsvisie: je moet altijd eerst kijken of wat je hebt, bij de tijd gebracht kan worden.’ Dus werd besloten om te renoveren in twee fasen.

Samenstelling uitvoerders Lentis zette de haar bekende architect Wim Harms aan het werk met de vraag: hoe krijgen we in dit zorggebouw het gewenste niveau op het gebied van kwaliteit, energie, comfort, brandveiligheid en privacy? Al snel haalden ze ook binnenhuisarchitecte Helen Petterson erbij.

Renovatie

Schollema: ‘Die twee verstonden elkaar: praktisch, pragmatisch en met oog voor de betaalbaarheid kwamen ze met een plan. Daarbij hebben wij op een traditionele manier, via een uitnodiging onder bekende partijen, de uitvoerders gezocht.’ Invent was al in een eerder stadium van het project erbij gehaald. ‘Direct na het voorontwerp hebben wij de inventarisatie gedaan, hoe het gebouw energetisch op te waarderen’, herinnert Nekeman zich. ‘De muren en daken waren nog niet geïsoleerd, er zat enkele beglazing in stalen kozijnen in. Daar was qua energiebesparing en comfort al een grote slag te slaan. Voor het overige is het gebouw nu vooral energiezuinig dankzij zonnecollectoren en ledverlichting. En de verwarming kan nu individueel, per appartement, geregeld worden. Dat is een grote verbetering in comfort.’

Inzet op brandveiligheid Uit de aanbesteding kwam Simon Benus Bouw in beeld voor het bouwdeel, Bam Techniek voor de E-installaties en installatiebedrijf Bakker uit Oosterwolde voor het W-deel. In oktober 2012 ging het werk van start, een jaar later was het klaar. In de tussentijd zijn, behalve de energie- en veiligheidsmaatregelen, de meerpersoonsslaapkamers vervangen door appartementjes voor individueel gebruik, met eigen sanitair. Projectleider Bert Jongsma spreekt van een vrij overzichtelijke klus. ‘Aan de binnenkant slopen en dan opnieuw inbouwen. Ook hebben we een aantal kopgevels verwijderd en een nieuwe erlichting die staalconstructie ingebouwd, zodat er de natuurlijk een open aanzicht gecreëerd kon lichtcyclus nabootst’ worden.’ Vooral het opheffen van een warmdakconstructie staat hem bij: ‘We - Marco Nekeman hebben onder het dak brandwerende en isolerende plafonds gemaakt, zodat het een kouddakconstructie werd. Daaronder kwam nog een systeemplafond, met ertussenin de installaties.’ Schollema: ‘We hebben echt groots ingezet op de brandveiligheid. Samen met de brandweer Drenthe hebben we een brand gesimuleerd onder de slechtst mogelijke omstandigheden: midden in de nacht, met weinig personeel aanwezig. Op basis van de uitkomsten daarvan hebben we gekozen voor méér brandcompartimentering dan wettelijk noodzakelijk. We willen gewoon zeker weten dat we iedereen veilig buiten krijgen.’

‘V

13

Renovatie

ZUIDERPAVILJOEN LENTIS, ZUIDLAREN

Opdrachtgever : Lentis, Zuidlaren

BOUWTEAMLEDEN

‘A

ltijd eerst kijken of wat je hebt, bij de tijd gebracht kan worden’ - Piet Schollema

Aannemer : Simon Benus Bouw, Stadskanaal Adviseur installaties

: Invent, Beilen

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS Gevelstenen : Bouwcenter Meijer, Foxhol

Hogere kwaliteit voor hetzelfde geld

Levering en montage deuren

: BPZ, Vries

Jongsma herinnert zich geen grote verrassingen tijdens het bouwen. ‘Of het moet zijn dat het asbestsaneringsrapport niet compleet was. Er zat veel meer in dan gedacht, waardoor de sanering zes weken langer duurde. Maar moet je dat nog een verrassing noemen?’ Schollema: ‘Dat was echt een teleurstelling. Je verwacht dat je een goede inventarisatie hebt, maar uiteindelijk heb je een berg extra werk - en kosten - waar je functioneel niet zoveel voor terugkrijgt.’ De directeur prijst de bouwpartijen om hun bereidheid om te helpen de tegenvaller op te vangen, zowel qua planning als qua budget. ‘Aan het eind van de aanbesteding had ik al een beroep op hun innoverende vermogen gedaan, door te vragen: “Dit zijn onze oplossingen, maar weten jullie ook nog iets slimmers?”’ Dat heeft geresulteerd in een keuze voor andere kozijnen, een andere afwerking van de wanden, enkele alternatieven voor de installaties, maar bovenal: in een nog hogere kwaliteit voor hetzelfde geld.’

Levering en montage ZORGPLUS

: BPZ, Vries

Fotografie: Sarah Janssen

In samenwerking met Philips Lighting werd dynamische verlichting toegepast. Nekeman: ‘In de kamer van de intensieve zorg is verlichting geplaatst die de natuurlijke lichtcyclus nabootst, zodat de bewoners overdag actief zijn en ’s avonds rustig worden, net zoals mensen die veel buiten zijn.’ De gezamenlijke huiskamers zijn volledig dimbaar van 0-1000 lux. Daarnaast zijn een comfortroom en een intensieve zorgkamer voorzien van het To Be Touched-systeem: ‘Daarmee kun je kleurencombinaties oproepen die inwerken op de gemoedstoestand van een patiënt. Als iemand in een crisis raakt, kan hij via bepaalde lichtsferen tot rust gebracht worden.’

Tekst: Arjen Bakker

Uniek: dynamische verlichting

Bij de renovatie speelde kleur en licht in het totaalconcept van patiëntenzorg een grote rol vanwege het bewezen effect op het bioritme en slaapgedrag en daarmee op het totale welbevinden. Licht heeft in de psychiatrie nooit veel aandacht gekregen. Maar het gerenoveerde pand met een capaciteit van 65 bedden voor oudere psychiatrisch patiënten wekt nu door zijn warme kleurcombinaties en subtiele lichtgebruik niet langer dat beeld op van een klinische en steriele omgeving, dat veel mensen van een psychiatrische kliniek hebben.

14

Architect : Wim Harms, Veendam

RENOVATIE, DUURZAAMHEID EN ENERGIEBESPARING

Bij renovatie worden de begrippen duurzaamheid en energiebesparing vaak door elkaar gebruikt. Duurzaam renoveren wordt dan synoniem aan het realiseren van een substantiële verlaging in het energieverbruik en het verbeteren van het energielabel van het gebouw. Maar duurzaamheid is zoveel meer. De meest duurzame gebouwen zijn wellicht monumenten die ook na vele honderden jaren nog worden gebruikt voor het doel waar ze oorspronkelijk voor zijn gebouwd. Dit zijn niet alleen kerken en aanverwante gebouwen, maar ook grachtenpanden uit de 16e en 17e eeuw die nu nog met veel plezier worden bewoond. Dit komt omdat ze gebouwd zijn naar de wensen van bewoners en ook na vele jaren, met wat aanpassingen hier en daar, plezierig en comfortabel zijn om in te leven en wonen. Duurzaam is een gebouw dat past als een jas. Natuurlijk, de jas moet je warm houden, maar ook lekker zitten en je niet belemmeren in het gebruik. Deze kans hebben we de laatste decennia vaak laten liggen. We bouwden - en bouwen - op minimale maten voor een afschrijvingsperiode van 30 tot 50 jaar. Bepalend voor de voorzieningen was het investeringsbudget. De exploitatie was (en is soms nog) van later zorg. De thermische isolatie werd dan ook gebaseerd op dat wat op basis van de regelgeving minimaal was vereist.

GastColumn

Gelukkig verandert dit. Er komt langzaam maar zeker meer aandacht voor de exploitatie van een gebouw en de levensduur van materialen. De keuze voor renovatie en herbestemming wordt daarmee een logische stap. De reeds toegepaste materialen worden hergebruikt en hoeven niet opnieuw te worden geproduceerd. Dit geeft een lagere milieubelasting. Wij moeten daarbij streven naar het realiseren van gebouwen die ook na 30 jaar nog lekker zitten en goed gebruikt kunnen worden. De jas moet daarvoor passen en natuurlijk optimaal worden geïsoleerd. Het is immers juist de jas die al die jaren moet meegaan. De techniek verandert en wordt in de loop van de jaren vervangen, de jas blijft hetzelfde. Dit maakt dat we ondanks het feit dat de installatiekeuze doorgaans bepalend is voor het totale gebruik, toch moeten isoleren. En wel zo goed mogelijk. Tineke Noorman WNP raadgevende ingenieurs

15

Renovatie

Een pleidooi voor

klimaatverbetering

Er is de laatste jaren veel aandacht voor brandveiligheid in openbare en overheidsgebouwen. Aanleiding voor het verscherpen van de regelgeving is de Schipholbrand van 2005. Met name gebouwen met verblijfsruimten, zoals cellencomplexen, worden aangepast. Zo ook de rechtbank te Assen. Het monumentale pand aan de Brinkstraat en de daarachter gelegen kantoorvleugel zijn in het afgelopen jaar door Heijmans Utiliteit uit Drachten onder handen genomen.

16

Tochtige toestanden

Achter de schermen

‘Deze renovatieopgave omvatte twee hoofdcomponenten’, vertelt Niels Roording, directeur bij De Comme. ‘Enerzijds de optimalisatie van de brandveiligheid en anderzijds de renovatie van de klimaatbeheersingsinstallatie. Met name in de bouwdelen daterend uit 1995 waren aanhoudende klachten over het binnenklimaat. Er was sprake van tocht en slechte ventilatie. De Comme heeft veel ervaring, specifiek met renovatie en verbouw van installaties en inbouwpakketten in gebouwen waarvan de bedrijfsvoering doorgang moet vinden. Zoals ook het geval van was bij deze opgave.’ In de rol van directievoerder is De Comme betrokken geweest bij het tot stand komen van de uitvoering van het prestatiebestek voor deze opgave.

‘In de nieuwe situatie is de klimaatbeheersingsinstallatie geïntegreerd in een gesloten systeem dat veel nauwkeuriger te regelen is’, aldus Alle Buitkamp, projectleider W-installaties bij Heijmans uit Drachten. ‘We hebben dit project integraal uitgevoerd op basis van een prestatiebestek. Zoals het renoveren en vervangen van de essentiële onderdelen van de luchtbehandelingskasten en -kanalen. Hiertoe hebben we het project in vier bouwdelen gefaseerd. Bouwdeel A is het monumentale deel waarin zich de zittingszalen bevinden. De overige bouwdelen B, C en D zijn kantoorvleugels op drie verdiepingen. Hier zijn alle ruimten voorzien van eigen koeling door middel van inductie-units waarbij de gebruiker per ruimte de temperatuur kan regelen.’

‘D

e samenwerking was productief en coöperatief’ - Niels Roording

Renovatie

‘I

n twee weekenden het werk van twee weken gerealiseerd’ - Alle Buitkamp

Weekendwerk ‘Daarnaast zijn bijvoorbeeld de luchtbehandelingskasten van de zittingszalen in het weekend gerenoveerd’, vult zijn collega Buitkamp hem aan. ‘Hiermee hebben we werkzaamheden die normaal twee weken duren, in twee weekenden gerealiseerd. Dit is gelukt omdat we in drie ploegen continu doorgewerkt hebben tussen vrijdag 16.00 uur en zondagnacht. De ventilatie in de zittingszalen diende in de tussenliggende week normaal te functioneren, hier hebben we het systeem op aangepast.’

Proefkamer Omdat de renovatiewerkzaamheden vanuit een prestatiebestek gerealiseerd zijn, heeft Heijmans een proefkamer ingericht waarin het nieuwe installatieconcept getest konden worden. ‘Een prima uitgangspunt’, aldus Buitkamp. ‘Vanuit het prestatiebestek kregen we als marktpartij de kans onze inbreng en expertise in te zetten. Om zelf een optimale oplossing te creëren waarbij eisen in balans zijn met de output in tijd, geld en kwaliteit.’

Hergebruik

‘De planning van het project was zeer hard’, vertelt Hes van Kapel, projectmanager bij Heijmans Utiliteit. ‘In de vier bouwfases is telkens één kantoorverdieping per keer aangepakt. De medewerkers van de rechtbank te Assen zijn tijdelijk ondergebracht op externe locaties in Assen, maar ook in Groningen en Leeuwarden. De opleverdata van de bouwdelen stonden niet ter discussie: de data van uithuizingen en inhuizing stonden hard.’ Daarnaast bleven de zittingszalen en het cellencomplex volledig in gebruik tijdens de renovatiewerkzaamheden. Overlast tijdens kantooruren moest daarom beperkt worden. ‘Maar geluidsoverlast tijdens de rechtszittingen moest absoluut voorkomen te worden. Er moest veel rondom de rechtszittingen gewerkt worden. Dit vroeg om een flexibele houding van het hele team. We hebben dit opgelost door overlast veroorzakende werkzaamheden, zoals boorwerkzaamheden, vooral rondom de kantoortijden uit te voeren’, vertelt Van Kapel.

Samenwerking Roording omschrijft de samenwerking als een ‘productieve en coöperatieve’. Vooral de afstemming met de rechtbank was hierin van groot belang. Om de overlast te beperken diende veel afstemming plaats te vinden. Zowel Heijmans als de rechtbank hebben zich hierin zeer coöperatief opgesteld. De formele oplevering van het gebouw was op 17 februari 2014.

RENOVATIE RECHTBANK NOORD-NEDERLAND, ASSEN

Opdrachtgever : Rijksgebouwendienst, Den Haag

BOUWTEAMLEDEN

Fotografie: Sarah Janssen

Fasering

De bouwkundige onderdelen in de opdracht omvatten onder meer het vervangen van het systeemplafond in de kantoren. Ook zijn er nieuwe brandwerende voorzieningen aangebracht. De doelstelling was om zoveel mogelijk van de bestaande voorzieningen te herstellen en te hergebruiken. Voor zover dit paste in het nieuwe installatieconcept is dit ook gebeurd. De reden voor hergebruik was enerzijds ingegeven vanuit het oogpunt van duurzaamheid, anderzijds lag hieraan een budgettaire motivatie ten grondslag. Roording: ‘Jammer genoeg zijn niet alle beoogde onderdelen hergebruikt. Zo bleken de luchtkanalen onvoldoende dicht bij tests tijdens de bouw. Door in goed overleg met Heijmans naar een optimalisatie te zoeken is ook dit onderdeel binnen het project opgelost.’

‘G

eluidsoverlast tijdens de rechtszittingen moest absoluut voorkomen worden’ - Hes van Kapel:

Aannemer : Heijmans Utiliteit, Drachten E & W installateur

: Heijmans Utiliteit, Drachten

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS Systeemplafonds : Annhill systeemplafonds, Hoogeveen

Tekst: Anniek Heijs

Bouwdirectie : De Comme Bouwadviseurs & -regisseurs, Zaltbommel

17

Renovatie

‘I

n dit project laten alle partners zien dat ze staan voor wat ze beloven’ - Sybren Lijzenga

Nieuwe galerijen staan als een huis

Het spontaan instorten van de galerij van de Antillenflat in Leeuwarden haalde in mei 2011 het landelijke nieuws. En het bood aanleiding voor onderzoek door de Rijksoverheid naar de constructieve veiligheid van balkons en galerijen van flatgebouwen gebouwd in de jaren ‘60. De oorzaak van het instorten: geknapte wapeningsstaven in een betonplaat op de negende verdieping, veroorzaakt door corrosie en scheurvorming in het beton.

18

Renovatie

Uithuizing

Herstelplan

Ook de galerijen van de drie Eikenflats van woningcorporatie Elkien bleken na onderzoek aan vervanging toe. ‘We hebben na de uitkomst van deze resultaten in november 2012 een bewonersbijeenkomst georganiseerd om iedereen te informeren. Er was weliswaar geen sprake van direct risico, maar preventieve maatregelen zijn direct getroffen’, vertelt Sybren Lijzenga, teammanager Vastgoed, Onderhoud en Nieuwbouw bij woningcorporatie Elkien. ‘Met de bewonerscommissie van de flats en huurdersplatform Nieuw Elan is een sociaal plan opgesteld. Samen met aannemer Heijmans is onderzocht of het plaatsen van een noodgalerij aan de balkonzijde mogelijk was. Dit was technisch mogelijk. Maar vanwege de privacy en de geluidsoverlast bij het zagen en boren, hebben we uiteindelijk gekozen voor het tijdelijk uithuizen van de flatbewoners tijdens de werkzaamheden. Met de bewonerscommissie van de flats en huurdersplatform Nieuw Elan is een sociaal plan opgesteld. De bewoners zijn een half jaar gehuisvest in zogenaamde wisselwoningen. Elkien heeft de verhuizingen volledig gefaciliteerd, met veel aandacht voor de individuele situatie van de (oudere) bewoners.’

‘Er is een nieuw ontwerp en een constructie voor de galerijen van de Eikenflats opgesteld’, aldus Wim Meilink, directeur van Econstruct. ‘Hierbij was het uitgangspunt dat de nieuwe galerijconstructie een solitair bouwdeel zou worden. Deels constructief verbonden met de flat, maar het heeft een eigen fundering en eigen stalen casco.’ Deze oplossing biedt het voordeel dat er geen dure aanpassingen in de constructie van het flatgebouw zelf gedaan hoeven worden.

Zagen op hoogte Heijmans Woningbouw uit Drachten is vervolgens door Elkien uitgenodigd om met de uitgangspunten van Econstruct en Architect Heldoorn Ruedisulj aan de slag te gaan. ‘We staan bekend om onze expertise bij dit soort renovatiewerkzaamheden en om onze integrale aanpak,’ vertelt Hille de Haan, projectmanager Renovatie bij Heijmans. ‘Maar voor ons was de sloop van de 48 meter lange galerijen best een spannende aangelegenheid. In twee weken tijd hebben we van een flat met tien verdiepingen de betonplaten van elk zes meter lang afgezaagd met een rijdende diamantzaag. De platen waren gezekerd via een kraan die ze ook omlaag takelde.’

‘D

e kennis die we als team hebben opgedaan willen we graag delen’ - Hille de Haan

19

                       

Renovatie

‘E

r staat een duurzame en veilige galerijconstructie’ - Wim Meilink

Leerproces ‘Doordat we feitelijk bij drie flats hetzelfde ‘kunstje’ uitvoeren, krijgen we de kans om het elke keer beter te doen,’ vertelt De Haan. ‘Leermomenten van de eerste flat werden bij de tweede flat zonder problemen uitgevoerd. De winst zit vooral in tijds- en kostenbesparing. Vanuit het LEAN principe zoeken we als team met alle de partijen gezamenlijk naar de beste oplossingen. Dat levert een succesvolle samenwerking op.’ Naast de galerijvervanging worden de daken van nieuwe dakbedekking voorzien en worden de kopgevels naar de huidige maatstaven geïsoleerd. De laatste flat die momenteel gerenoveerd wordt, krijgt ook kunststof kozijnen.

25 jaar vooruit

De nieuwe fundering bleek ook een uitdaging. Er werd dicht bij de bestaande fundering van de flats gewerkt. ‘Het risico dat bij het boren van de nieuwe palen de bestaande fundering beschadigd zou raken was aanwezig. Daarom hebben we gekozen voor een schroefinjectiepaal, waarmee dit risico beheersbaar is’, vertelt Meilink.

Snelheid Om de periode van uithuizing van maximaal een half jaar te borgen heeft Heijmans samen met de partners de planning zo efficiënt mogelijk ingericht. ‘We hebben het project gefaseerd per flat’, vertelt De Haan. ‘Hierbij maken we gebruik van een LEAN Pull planning om het proces zo efficiënt mogelijk te laten verlopen. Want de opleverdatum staat op scherp. Daarom is er ook voor gekozen om zoveel mogelijk met prefab onderdelen te werken. Feitelijk hoefden we de zaken op de bouw alleen nog maar te assembleren.’ Zo zijn de betonplaten voor de nieuwe galerij in prefab uitgevoerd en is hier ook in het ontwerp van de staalconstructie rekening mee gehouden.

DRIE EIKENFLATS, LEEUWARDEN

Opdrachtgever : Elkien, Heerenveen

BOUWTEAMLEDEN Architect : Heldoorn Ruedisulj, Leeuwarden Constructeur : EconStruct, Leeuwarden Aannemer : Heijmans Woningbouw Noord, Drachten Installaties : Sikma Installatie, Sneek

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS Levering prefab kolommen en galerijen

:

Noppert beton, Burgum

Metselwerk : Metselbedrijf de Wouden, Broeksterwoude Behandeling betonwerk/ noodtrap/hoofdtrap : Kreeft, Hoogeveen Uitbloeiingsarme Doorstrijkmortel :

Remix, Borger

Tekst: Anniek Heijs

Fundering

Fotografie: Heldoorn Ruedisulj

Tot op heden zijn alle werkzaamheden en alle verhuisactiviteiten heel soepel verlopen. ‘De voorbereiding was behoorlijk intensief en complex met heel veel afstemmingsmomenten,’ aldus Lijzenga, ‘maar het verloopt allemaal heel erg goed.’ De werkzaamheden van de laatste flat worden voor de zomer van 2014 afgerond, waarna de flats de komende 25 jaar weer meekunnen.

21

School

BIM en BREEAM geven een duurzaam onderwijsgebouw De vestiging van ROC Noorderpoort in Stadskanaal krijgt een volledig nieuw, compact en modern gebouw voor het multisectorale (v)mbo onderwijs. In de ontwerpfase is de BREEAM certificering ‘Very good’ verkregen. Duurzame maatregelen zijn o.a. toepassing van warmtekoudeopslag in de bodem, toepassing van duurzame materialen zoals bamboe, een hoge mate van flexibiliteit en een gezond binnenklimaat. Tijdens het ontwerp- en bouwproces is gebruik gemaakt van 3D-ontwerpen op basis van de principes van Building Information Modelling (BIM). Op een locatie te midden van sportvelden en atletiekbaan op sportpark Pagedal is een nieuw onderwijsgebouw van ca. 8.300 m2 voor zo’n 1.300 scholieren gerealiseerd door een bouwcombinatie van Bouwbedrijf Kooi & Gebroeders Benus en installateur Bam Techniek, naar een ontwerp van Mecanoo architecten. Het BIM proces is daarbij zowel gebruikt als communicatiemiddel als voor het integraal ontwerpen. Door opdrachtgever Noorderpoort werd om multifunctionaliteit in het ontwerp gevraagd.

Multifunctionaliteit en compartimentering ‘In essentie is het gebouw erg multifunctioneel’, vertelt Frans Epping van Projectbureau Huisvesting van Noorderpoort. Als uitgangspunt voor het

22

ontwerp gold de samenwerking met het regionale bedrijfsleven en de gemeente Stadskanaal. De gemeente, woningbouwcorporatie Lefier en SSPB Praktijkcentrum Bouw investeren en bouwen als partners van de onderwijsorganisatie namelijk mee. ‘Onderwijs en praktijk lopen zo in elkaar over. Dat geeft een win-win situatie’, aldus Epping. In de werkplaats kunnen de leerlingen ervaren hoe het er in het echt aan toegaat. In het bijzonder in en rondom de drie verdiepingen hoge modelwoning tussen de werkplaatsen Bouw en Installatietechniek kunnen de verschillende vakdisciplines leren samenwerken. Ook op sportief terrein is samenwerking gezocht. De gemeentelijke sportverenigingen kunnen in de avonduren en de weekenden de sportkantine en de douche- en kleedruimtes gebruiken.

School

‘E

en gebouw ontwerpen doe je samen’ - Sylvie Beugels

Daarnaast is rekening gehouden met de regiofunctie en het verzorgingsgebied. Epping: ‘Omdat in onze streek krimp een gegeven is, was het belangrijk om flexibel te bouwen met het oog op eventuele andere functies van het gebouw in de toekomst. Door compartimentering zijn we in staat om hele vleugels van het gebouw op termijn eventueel een andere bestemming te geven of af te sluiten qua verwarming en elektriciteit.’ Interactie opdrachtgever met ontwerper door ‘concurrentiegerichte dialogen’ Bij de selectie van de architect hebben we gebruik gemaakt van ‘concurrentiegerichte dialogen’, vertelt Epping. ‘Dit heeft als groot voordeel

dat de ontwerper kennismaakt met de opdrachtgever en door chemie en kennisuitwisseling tot een betere visiepresentatie komt.’ Architect Sylvie Beugels van Mecanoo architecten vond deze interactie met de opdrachtgever erg leuk: ‘Met een prijsvraag zonder dialogen schiet je in de roos of ernaast, nu kon je met de gebruiker het ontwerp afstemmen. De procedure waarbij je kennismaakt met de andere architecten geeft een prettige open sfeer. Er was een goede klik met de opdrachtgever. Hij was positief over het feit dat we echt wat deden met hun opmerkingen. We werden unaniem gekozen. We waardeerden het dat er voor de verliezende partijen een vergoeding beschikbaar was. Het gaf ons het idee dat de school respect had voor het werk dat alle partijen erin gestoken hadden.’

Samen het gebouw ontwerpen ‘Een gebouw ontwerpen doe je samen’, gaat Beugels verder. ‘Door de twee overlegmomenten hebben we de essentie van de opgave goed kunnen vatten. Aan de buitenzijde is het een markant en statig landhuis met een opvallende, waterrijke voortuin . Het ontwerp is geïnspireerd op de omgeving van de veenkoloniën. In het gebouw krijgen de verschillende gebruikersgroepen allemaal een eigen plaats. Zo zijn de leerlingen van techniek of zorg en welzijn erg verschillend, maar iedereen kan elkaar in het gebouw ontmoeten en een plekje uitzoeken. In het atrium, het kloppend hart van de school, ontmoeten de leerlingen van de verschillende afdelingen elkaar.’ Epping is ook erg blij met het ontwerp: ‘Je kunt vanuit de verkeersruimtes en het centrale atrium het onderwijs aan het werk zien. Het is een feest van zien en gezien worden.’

‘H

et is een feest van zien en gezien worden’ - Frans Epping

23

School

‘D

uurzaamheid heeft ook geleid tot goede samenwerking met alle partijen’ - Bouwbedrijf Kooi

Vooruitstrevend bouwproces BV Bouwbedrijf Kooi vond het bouwproces behoorlijk vooruitstrevend. ‘Als bouwbedrijf hebben we dit project gerealiseerd in samenwerking met Bouwonderneming Gebroeders Benus uit Musselkanaal. Het project had oog voor Social Return, om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt een kans te geven. Tijdens de bouw waren duurzaamheid en BREEAM de insteek. ‘Dat is een nobel streven. Het luchtdicht bouwen was één van de uitdagingen in het bouwproces. Het gaat er onder andere om dat er geen naden en kieren in het gebouw ontstaan. Het vereist echter wel inzicht in de theorie van duurzaam bouwen. Je moet weten waar je de dichting aan moet brengen, en dat dan consequent doorzetten op de juiste plek in de schil van een gebouw.

Voor BV Bouwbedrijf Kooi is dit onderwijsgebouw een echt voorbeeldproject waarin met bouwteamleden zoals BAM Techniek en Gebroeders Benus goed werd samengewerkt waardoor het gebouw op tijd wordt opgeleverd. Met de transformatie van een onderwijsgebouw naar een moderne Multi Functionele Accommodatie wordt aangetoond dat slim samenwerken in exploitatiegebruik en beheer door alle partners ook kan leiden tot een goede voorzieningenstructuur in de regio. Ook laat het zien dat samenwerking van regionale partijen zorgt voor een goede verankering van die samenleving. De vrijgekomen oude onderwijslocatie aan de Frankrijklaan biedt de gemeente Stadskanaal nu zicht op het maken van nieuwe plannen.

ROC NOORDERPOORT, STADSKANAAL

Opdrachtgever : Noorderpoort, Groningen

BOUWTEAMLEDEN Architect : Mecanoo architecten, Delft Constructeur : Ingenieursbureau Wassenaar, Haren Installatieadviseur : Deerns, Groningen Bouwcombinatie : Bv Bouwbedrijf Kooi, Appingedam Gebroeders Benus & Benus, Musselkanaal Installateur E & W

: Bam Techniek, Groningen

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS Schilderwerkzaamheden : Cor Buist, Groningen Stalen Hekwerken, Balustraden

: Level Trappen & Constructies, Hoogeveen

Levering binnendeuren

: Mastermate Bosman, Stadskanaal

Levering hang & sluitwerk

: Mastermate Bosman, Stadskanaal

Fotografie: Mecanoo Architecten

‘Noorderpoort heeft gestuurd op een aantal innovaties’, gaat Frans Epping verder. ‘3D-ontwerpen BIM is relatief nieuw en de partijen moesten even wennen, maar als communicatiemiddel met o.a. de toekomstige gebruikers en als ontwerpmanier werkt het inzichtelijk. Verder heeft het als neveneffect dat je de faalkosten verder reduceert door de clash controls, die je waarschuwen als er fouten dreigen te ontstaan. Deze manier van werken heeft daarnaast nog het voordeel dat de vierde dimensie van tijd-planning-calculatie wordt meegenomen. Vanuit contractmanagement hebben we gebruik gemaakt van in eigen beheer opgestelde administratieve voorwaarden. Gezien het professioneel en plezierig verlopen bouwtraject is er weinig aanleiding geweest om dit contractdocument te raadplegen.’

Tekst: Petroeska Siccama

BIM en contractmanagement

25

School

Een maand eerder opgeleverd

dankzij goede afstemming

bouwpartners

Een maand voor de afgesproken datum leverde Jorritsma Bouw het onderwijsgebouw Raai voor havo-vwo van csg Liudger op het Onderwijspark in Drachten op. Met de voltooiing van dit tweede Liudger schoolgebouw, na vmbo Splitting in 2013, is het project voor CSG Liudger afgerond en zijn er twee nieuwe schoolgebouwen gerealiseerd die zijn toegesneden op de eisen van het moderne onderwijs: modern, duurzaam, flexibel en reflecterend op de onderwijsvisie van de opdrachtgever. Daarmee realiseerde gemeente Smallingerland een impuls aan de regionale werkgelegenheid in de bouw en gaf zij invulling aan het te ontwikkelen Leerpark.

26

School

‘W

ij zien álle techniek in uitvoering’

- Kor Wiersma

‘We hadden echt traditionele schoolgebouwen’, zegt Albert Buist, facilitair manager van csg Liudger. ‘Veel dezelfde lokalen, veel gangen. Zoals je ze overal in het land ziet.’ Het onderwijs verandert echter doorlopend. Naast lessen volgen in de klas moeten de leerlingen zelfstandig kunnen studeren, overleggen, presenteren. ‘We hebben veel gesleuteld aan onze oude gebouwen en ook gekeken op welke manier we er nog mee voort konden, maar uiteindelijk geconcludeerd dat we beter voor nieuwbouw konden gaan.’ Het schoolbestuur wist in 2010 ook de gemeente Smallingerland van die noodzaak te overtuigen.

Leerpark De gemeenteraad bleek zelfs bereid om twee gebouwen (Raai en Splitting, resp. havo-vwo en mavo-vmbo) in één keer te vervangen, hoewel Raai pas voor 2017 op de investeringslijst stond. ‘Het was het begin van de bouwcrisis. De gemeente wilde juist daarom investeren. Enerzijds om een impuls te geven aan de bouw en de werkgelegenheid in de regio, anderzijds omdat men verwachtte een goede prijs te kunnen krijgen.’ Uit een Europese aanbesteding kwam Kraaijvanger uit Rotterdam als architectenbureau bovendrijven, vooral omdat projectarchitect Hans Goverde niet alleen voor de gebouwen, maar ook voor de omgeving goede ideeën had uitgewerkt. Buist: ‘Smallingerland wilde gaan voor een campusachtig terrein, het Leerpark. Behalve onze gebouwen staan hier ook een grote vestiging van ROC Friese Poort en een sportcentrum. In totaal gaan hier dagelijks vijfduizend jongeren naar school: tweeduizend bij ons, drieduizend bij Friese Poort.’

Romeo en Julia Buist omschrijft gebouw Raai als ‘Romeo’ en Splitting als ‘Julia’. Het één mannelijk hoekig, het andere vrouwelijk rond. ‘Raai bevat vooral veel metselwerk, Splitting heeft een gevel van lichtmetaal in twee kleuren. En toch horen ze bij elkaar.’ Dat komt mede doordat van elk gebouw een vleugel uit 2000 is blijven staan, deze gebouwen met identieke architectuur staan recht tegenover elkaar en vormen daarmee een samenhangend geheel. De nieuwe gebouwen hebben nog altijd ‘gewone’ lokalen, maar vooral ook veel open leercentra, een techniekplein, sportzalen en een technasium. Voor beide schoolgebouwen won Jorritsma Bouw de aanbesteding als aannemer. Uitvoerder Auke Kramer kijkt met genoegen terug op het hele project, dat voor hem in 2011 begon. ‘Ze mogen van mij nog wel twee scholen bestellen!’

Atrium centraal Na de realisering van Splitting, medio 2012, werd direct gestart met de bouw van Raai. Beide gebouwen hebben een helder ontwerp waarin centraal een groot atrium is gesitueerd dat alles met elkaar verbindt. Kramer: ‘Een overdekt binnenplein, gedragen door grote houten spanten. Echt een mooie constructie.’ De gevels zijn opgebouwd uit schijven metselwerk en kozijnen die ter hoogte van de verdiepingsvloeren zijn onderbroken door een kunststof gevelband. Bijzonder is ook het ‘technasium’, een soort techniekplein in de school met aandacht voor techniek, onderzoek en ontwerpen. ‘Dat dak was een heel leuke uitdaging’, aldus Kramer.

Binnen het budget

‘B

innen budget gebleven dankzij bouwpartners’

- Albert Buist

De glaspartijen in het dak zijn wat gekrompen ten opzichte van het ontwerp. ‘Dat valt bijna niemand op, maar financieel maakt het nogal wat uit’, zegt Buist. Hij moest wat winnen op het budget, omdat de funderingspalen voor Raai niet traditioneel geheid mochten worden, maar geboord moesten worden. Ook kwam de btw-verhoging van 19 naar 21 procent erg ongelegen. ‘Maar uiteindelijk zijn we binnen budget gebleven, mede dankzij de inzet van alle bouwpartners.’ Behalve Jorritsma waren dat Pranger Rosier voor de W-installaties, Unica voor de E-installaties en ICS Management uit Zwolle voor de bouwbegeleiding. Dat bedrijf huurde op zijn beurt DMA Ontwerp en Bouwadvies uit Kollumerzwaag

27

web . print . marketing www.idee-fix.nl

School

Buist wilde bewust continue bouwbegeleiding, om de planning en de kwaliteit te kunnen bewaken. ‘We moesten hoe dan ook in de kerstvakantie verhuizen.’ Wiersma: ‘De oplevering was begin december afgesproken, maar dan zou het krap worden om alles op tijd in te richten. Daarom zijn we met de aannemer om tafel gegaan om alle mogelijkheden door te nemen om het naar voren te halen.’ Kramer: ‘Wij luisteren naar de wensen van onze opdrachtgever en proberen die te realiseren.’ Met succes, want op 11 november kon het gebouw al worden overgedragen. Wiersma: ‘Zelfs tijdens het winterweer hebben we het proces goed op gang kunnen houden.’ Kramer: ‘Alle bedrijven waren al goed op elkaar ingespeeld na het eerste gebouw, er was al een goede sfeer. In wekelijks bouwoverleg konden we heel vlot onze werkzaamheden op elkaar afstemmen. Dat scheelt een stuk.’

uisteren naar de wensen van onze opdrachtgever’ - Auke Kramer

Onderwijsgebouw Raai is nu sinds januari in gebruik. Buist: ‘Van medewerkers en leerlingen horen we alleen maar positieve geluiden. De akoestiek pakt heel goed uit, zowel in de gymzalen en de kantine als in de lokalen zelf. En het binnenklimaat is ook heel plezierig. We hebben ingezet op goede ventilatie, voldoende frisse buitenlucht en een goede afzuiging.’ Naast de school komt een WKO-gebouw, dat door middel van warmte- en koude opslag in de grond zorgt voor de verwarming en koeling voor beide schoollocaties. Het totale project van de twee gebouwen omvatte ca. 18.000 onderwijs m2 voor ongeveer 2200 leerlingen.

2DE FASE CSG LIUDGER RAAI,DRACHTEN

Opdrachtgever : Vereniging Chr. VO, Oost-Friesland

BOUWTEAMLEDEN Architect : Kraaijvanger, Rotterdam Toezichthouder : DMA Ontwerp en Advies, Kollumerzwaag Aannemer : Jorritsma Bouw, Bolsward Constructeur : Ingenieursbureau Wassenaar, Haren W-installaties : Pranger - Rosier Installaties, Dokkum

Fotografie: Henri Vos

Continue bouwbegeleiding

‘L

E-Installaties : Unica, Zwolle

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Prefab trappen en bordessen

:

Noppert beton, Burgum

Sloop- en grondwerk

:

Van der Wal Sloopwerken, Joure

Metselwerk : Metselbedrijf Haulerwijk, Wijnjewoude Binneninrichting : Octo-Plus, Grou Hang& sluitwerk

:

Klunder, Drachten

:

BPZ, Vries

Levering en montage deuren & hang- en sluitwerk

Tekst: Petroeska Siccama

in voor het daadwerkelijke dagelijks toezicht. ‘Wij waren de neutrale tussenpersoon voor aannemer, installateur en opdrachtgever’, legt Kor Wiersma van DMA uit. ‘Ik was dagelijks op de bouw om toe te zien op de financiën én de kwaliteit. Wij zien álle techniek in uitvoering, van spijker tot wandcontactdoos tot liftinstructie.’

29

School

Bouw scholencampus in

hoogste versnelling

Meppel krijgt een onderwijscampus van formaat. De campus biedt onderdak aan drie verschillende middelbare scholen: scholengemeenschap Stad en Esch, het Drenthe College en de Ambelt. Ook wordt er een sportcomplex gerealiseerd met vijf sporthallen, waaronder een topsporthal met een NOC*NSF kwalificatie en een sportschool. Het sportcomplex is opgetild; eronder bevindt zich een parkeerkelder voor auto’s, fietsen en scooters. In totaal heeft het complex een grootte van ca. 28.000m2.

Atelier PRO maakte in 2010 het winnende ontwerp voor het Onderwijspark Ezinge. Op basis van een total engineering opdracht stelde het bureau een compleet ontwerpteam samen, bestaande uit architecten, constructeur, installatie-adviseur, bouwfysisch adviseur en een brandtechnisch adviseur. ‘Atelier PRO heeft het initiatief genomen en workshops georganiseerd om de eisen en wensen in relatie tot de mogelijkheden qua ruimte en geld goed op elkaar af te kunnen stemmen’, vertelt Christina Kaiser, architect bij Atelier Pro. Met als resultaat een gebouw waarin weinig compromissen zijn gesloten.’

Recyclebare gevel Een van de eisen was de gevel recyclebaar uit te voeren. Atelier Pro liet zich inspireren door de jaren ’50 woonwijk naast de school. De structuur van de gevels wordt gevormd door vierkante geanodiseerde aluminium cassettes, uitgevoerd in een brede schakering aan bruin- en bronstinten. De gevelelementen zijn iets gekanteld ten opzichte van elkaar. ‘Het enorme gevelvlak oogt hierdoor minder massief en het reliëf dat ontstaat, geeft een speels effect’, legt Kaiser uit.

De hoogste versnelling

‘I

edereen is precies aan het doen wat hij moet doen. Dat is de kracht van LEAN-building.’ - Randolf Oudshoorn

30

Total engineering

‘Dit project staat onder grote tijdsdruk wat realisatie betreft’, vertelt hoofduitvoerder Randolf Oudshoorn van Hegeman+WBC. ‘Het hele bouwproces moet binnen zestien maanden gerealiseerd worden. Om te zorgen dat dit gaat lukken, maken we gebruik van LEAN Building. LEAN zorgt voor een breed gedragen en haalbare planning omdat alle partijen, ook de onderaannemers en leveranciers, betrokken zijn bij de opzet van de realisatieplanning. Iedereen heeft zijn eigen stickertjes moeten plakken in de pull-planning. Samen zoeken naar de meest optimale situatie. Alleen op deze manier kunnen we deze enorme klus klaren in de hoogste versnelling.’ De bouwcombinatie Hegeman+WBC heeft het project vanuit een aanbesteding op basis van een DO en hoeveelhedenstaat verworven.

School

Dat verklaart wellicht de keuze voor veel prefab-elementen in de constructie en afwerking van het gebouw. ‘Zeker’, beaamt Bakker. ‘Vanuit kostenbesparing hebben we gezocht naar zoveel mogelijk eenheid in de constructie. Door de toepassing van repeterende elementen over alle verdiepingen, veel vrije overspanningsruimte, het beperken van kolommen en de juiste co-makers is dit behoorlijk gelukt.’

‘E

en sprankelend gebouw voor de scholen’

- Christina Kaiser

Eenheid in constructie ‘De bouwblokken zijn zo ontworpen dat de aannemer ze in verschillende bouwstromen, maar wel gelijktijdig kan opstarten’, vertelt Rob Bakker van Ingenieursbureau Wassenaar. ‘Key elements in dit project zijn, naast het formaat, de beperkte ruimte qua planning en budget.’ Niet alleen de realisatieplanning bleek een uitdaging te vormen, ook in de ontwerpfase was er sprake van een snelkokersituatie. ‘We zijn als ontwerpteam dan ook op zoek gegaan naar de balans tussen alle wensen en eisen en de maakbaarheid binnen de kaders van tijd en geld.’

31

School

Tekst: Anniek Heijs

Fotografie: Susan Middelkoop

Zelfvoorzienend

32

‘B

innen budget en met kwaliteit een maakbaar gebouw engineeren’

De isolatiewaarde van de gevels is ongekend hoog; een Rc-waarde van 5. Dit is bereikt met 13,5 cm dikke isolatie. Het dak is voorzien van een vergelijkbaar isolatiepakket. Op het kunststof dak bevinden zich luchtbehandelingskasten. Het gebouw wordt gekoeld en verwarmd met aardwarmte met een warmtewisselaar en een eigen bron. Hiermee is het gebouw qua binnenklimaat zelfvoorzienend. De verlichting in het gebouw is daglichtgestuurd uitgevoerd. Ook is er veel ventilatie in de lokalen mogelijk, waarmee de school zich kwalificeert als Frisse School categorie B.

Opdrachtgever : Woonconcept, Meppel

Kunst en architectuur geïntegreerd

BOUWTEAMLEDEN

- Rob Bakker

ONDERWIJSPARK EZINGE, MEPPEL

De glazen gevel van de toren, die het Hart van Ezinge vormt, krijgt een bijzonder sprankelend kunstwerk van het kunstenaarsduo Hil Driessen en Toon van Deijne. Met behulp van digitale printtechniek wordt een caleidoscopische afbeelding op het glas aangebracht. Daarmee wordt de toren als het stralende hart van het gebouw gemarkeerd.

Architect : Atelier Pro, Den Haag

Staalconstructie & trappen :

Tasche Staalbouw, Albergen

Hegeman+WBC levert op 1 juli van dit jaar het laatste deel van het Onderwijspark Ezinge op. Na de zomervakantie kunnen de leerlingen van de verschillende scholen het gebouw in gebruik nemen.

Dekvloeren & lijmwerk

Aannemers & metselbedrijf Schuler, Emmen

Constructeur : Ingenieursbureau Wassenaar, Haren Bouwcombinatie : Hegeman, Nijverdal & WBC, Winterswijk

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS :

Sportvloeren : Descol, Deventer

Kantoor

Robuuste transparantie Aan de Portugallaan 10 in Assen-Noord is het druk op het parkeerterrein. Ook in het gebouw is het een en al activiteit. Maar de lege borders rondom het gebouw en de geur van nieuwe vloerbedekking verraden dat dit gebouw nog maar net in gebruik is genomen. Woningcorporatie Actium heeft half maart haar intrek genomen in een prachtig nieuw kantoorpand op een zichtlocatie op bedrijvenpark Messchenveld in Assen-Noord. Van vijf naar één Actium is de grootste woningcorporatie van Assen en omstreken. In 2008 is Actium ontstaan uit de fusie van een drietal Drentse corporaties. Vanwaar de behoefte om vanuit één locatie te werken? ‘Omdat we onze organisatie op deze manier beter vorm kunnen geven’, vertelt Bert Huizing, manager vastgoed bij Actium. ‘Samenwerken onder één dak geeft een andere dynamiek aan onze processen dan wanneer je op twee of zelfs meer locaties gevestigd bent. Spontaniteit in interactie is er dan minder. Daarnaast levert dit ook het praktische bezwaar van de verloren reistijd op. Daar wilden we vanaf ’, aldus Huizing. ‘Naast alles onder één dak, biedt ons nieuwe kantoor ons de voordelen van lagere onderhoudskosten en energielasten. We verwachten drie tot vier ton per jaar te besparen op onze huisvesting. Voor ons belangrijke redenen om te kiezen voor een nieuw onderkomen.’

‘H

et is een solide en duurzaam bouwwerk. Met een robuuste en transparante uitstraling’ - Wiebe Kuipers

33

Kantoor

‘O

ntmoeting staat in dit gebouw centraal’ - Bert Huizing

Met de keuze voor nieuwbouw is de zoektocht naar geschikte locaties in Assen gestart. Uiteindelijk is de keuze gevallen op Messchenveld. ‘Gelijktijdig met dit traject zijn we ook gestart met het opstellen van het programma van eisen (PVE)’, vertelt Eltjo Dijkstra, projectleider bij Actium. ‘Verantwoordelijk voor het ontwerp is architect Hans Vesseur. Zijn ontwerp is gekozen uit voorstellen van drie regionale architectenbureaus. We hebben een intensief ontwerptraject afgelegd met veel overleg. Nadat bestek en tekeningen compleet waren zijn we op zoek gegaan naar een aannemer. We hebben een aantal aannemers vanuit ons netwerk laten aanbieden.’ Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen bv, met wie we al jaren samenwerken, bleek de economisch meest voordelige aanbieding te hebben gemaakt.

Vakmanschap ‘In de rol van hoofdaannemer zijn we in december 2012 gestart met de nieuwbouw’, vertelt Bert Blaazer, projectleider bij Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen . ‘Naast de bouwkundige realisatie zijn we ook verantwoordelijk voor de installatietechniek en de inrichting van het buitenterrein.’ Op de vraag waar voor de aannemer de grootste uitdaging in dit project lag antwoordt hij: ‘Dat is toch het atrium. De gebogen lichtstraat die de hele lengte van het gebouw beslaat, vroeg om vakmanschap. De maatvoering stak hier heel precies. Maar het eindresultaat mag er wezen.’ Het atrium, uitgevoerd in glas en aluminium met een houten constructie, vormt het hart van het gebouw en het verbindende deel tussen de twee kantoorvleugels met twee bouwlagen. De gevel is opgetrokken in twee verschillende kleuren baksteen. De ene vleugel in een zandkleurige en de andere in een diepbruine steen. ‘De vorm met de twee vleugels draagt bij aan de efficiency in het gebouw. Enerzijds door de korte looplijnen en veel overzicht. Anderzijds kan in de toekomst één van de vleugels voor externe verhuur verbouwd worden’, aldus Dijkstra.

35

Sla uw slag op de Green en Bouw aan uw Netwerk

Donderdag 3 juli 2014

T: 0582153937

Kantoor

‘D

oor goede communicatie hebben we als één team dit project heel goed kunnen doorlopen’ - Bert Blaazer

‘Wat kenmerkend is voor het constructief ontwerp van dit gebouw is de vrije indeelbaarheid’, vertelt Wiebe Kuipers, directeur van Ingenieursbureau Dijkhuis. ‘Door een ruime stramienmaat van 7,20 m te hanteren, konden we volstaan met slecht één rij kolommen middenin de kantoorvleugels. Dit is met het oog op toekomstige aanpassingen een gunstig uitgangspunt.’ Ook Kuipers is enthousiast over de uitvoering van het atrium: ‘De grote gelamineerde houten kolommen combineren vorm en functie tot een sfeerbepalend element in het gebouw.’ Daaraan dragen ook de bamboeparketvloer, de doorlopende gemetselde buitenwanden en het vele glas bij. Wanden van kantoren en vergaderruimten zijn uitgevoerd in glas. Zo kijk je dwars door het gebouw heen. ‘Een van onze wensen was een gebouw waar ontmoeting centraal staat’, vertelt Huizing. ‘De hele opzet en afwerking in dit gebouw is hierop ingesteld. En het werkt. Van spontaan tot informeel overleg met relaties in de lounge, het kan hier allemaal.’

HOOFDKANTOOR ACTIUM WONEN, ASSEN

Opdrachtgever : Actium Wonen, Assen

BOUWTEAMLEDEN Architect : Gerritsma Vesseur Architecten, Assen Constructeur : Ingenieursbureau Dijkhuis, Groningen Aannemer : Ter Steege Bouw Vastgoed, Rijssen

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Levering staal

: Tasche Staalbouw, Albergen

Stalen trappen, hekwerken & leuningen

: Tasche Staalbouw, Albergen

Houten binnendeuren

: Reinaerdt Deuren , Haaksbergen

Gevelschermen : Schellekens & Schellekens, Beuningen

Tekst: Anniek Heijs

Doorkijkje

Fotografie: Gerard Verbeek

Het gebouw is zeer hoogwaardig geïsoleerd, zowel de gevel als het atrium dat in HR+++ glas is uitgevoerd. Het wordt op energiezuinige wijze verwarmd, gekoeld en verlicht. Zo wordt er gebruik gemaakt van een warmte- en koudeopslag (WKO) met eigen bron en zijn er zonnepanelen geplaatst. Dijkstra: ‘Het was ons streven met dit gebouw een GPR-score te halen van 7 of hoger. En dat is met deze maatregelen gelukt.’

37

Innovatie

‘J

e kunt nu met alle steensoorten plankgas geven’

Anton Koelma

- Anton Koelma

Lagere bouwplaatskosten en juiste kwaliteit bepalen keuzes

Daar waar de bouwwereld voor een transitie staat van projectgericht bedrijf naar dienstverlenende organisatie, heeft Remix Droge Mortel BV, leverancier en producent van Remix en Sakrete

mortels, zich in het afgelopen decennium al naar een klantgerichte organisatie ontwikkeld. Remix heeft zijn mortels kunnen innoveren naar kwalitatieve producten die problemen op de

bouwplaats helpen oplossen: geen witte sluiers meer op gevels en het gewenste metselproductieniveau. Het noordelijk bedrijf is hierdoor uitgegroeid tot marktleider in Nederland. Op marktontwikkelingen

als renovatie, duurzaam bouwen en verlaging van bouwplaatskosten wordt nuchter en met

innovatieve producten ingespeeld. Voor elke klant wordt even hard gelopen. Wat zijn dan die

succesfactoren van groei, die ook in de huidige marktsituatie opgaan, die ook nog eens ‘crisisproof ’ zijn?

‘Wij zorgen voor lagere bouwplaatskosten en bieden de juiste kwaliteit’, leggen directeur Anton Koelma en marketeer ing. Jan Jousma uit. ‘Niet de inkoopprijs maar juist de totale kosten op de bouwplaats zijn bepalend voor je kostprijs’, licht Koelma toe. De directeur moet dat financiële plaatje vaak uitleggen aan aannemers en metselbedrijven. Dan wordt al snel het rekensommetje duidelijk en wordt de keuze gemaakt voor productiviteit. Door in de afgelopen jaren voortdurend onderzoek te doen onder zijn klanten, heeft Remix een goed beeld gekregen van de factoren die van invloed zijn op de gewenste metselproductie en de kosten. Deze worden niet alleen door het weer bepaald, maar ook door de steensoort en de metselmethode. Daarnaast kwam uit de onderzoeken het probleem van de witte sluier op de gevels steeds weer naar voren. Met die gegevens als uitgangspunt heeft het bedrijf alle energie ingezet om zijn mortels te innoveren naar producten waarbij deze problemen op de bouwplaats juist worden voorkomen.

38

Tevreden klanten Aan innovatie gaat marktonderzoek vooraf. ‘Als je de klant vraagt wat hij wil,’ zegt Koelma, ‘is het antwoord steevast: de laagste bouwplaatskosten.’ Het draait vooral om hoog tempo om het geplande productieniveau te halen. ‘En geen vieze muren’, onderstreept Koelma nog eens. ‘Wij zijn fabrikant van een halffabricaat, wij kunnen mede het metseltempo bepalen en dus de productiviteit.’ Jousma: ‘We hebben daar onze R&D op ingezet. Dat heeft een groot aantal innovatieve producten opgeleverd, zoals het Remix Mortel-Op-Maat systeem®, dat in de afgelopen zeven jaren ontwikkeld is.’ Elke steen heeft een ander absorptievermogen, wat van grote invloed is op de metselproductie. Jousma: ‘De metselproductie is ook afhankelijk van het weertype, dus dat is ook meegenomen in ons Mortel-Op-Maat systeem.’ Koelma vult aan: ‘We hebben onze mortels zo geïnnoveerd dat je nu met alle steensoorten plankgas kan geven. En na het gereedkomen van een

Innovatie gebouw heb je met onze uitbloeiingsarme mortels niet langer te maken met reinigingskosten voor witte sluiers op de gevels. Ook dat telt mee in de bouwplaatskosten.’ Het levert de aannemer ook nog eens een tevreden opdrachtgever op. ‘Wat is nu fijner dan een tevreden klant?’

‘R

winstgedreven organisatie zijn. We willen continuïteit en dan moet je als bedrijf doorontwikkelen, je moet zorgen voor je klant en als je interessant bent voor je klant krijg je volumeafzet. Daarbij zetten we in op moderne marketing. Wees maar onderscheidend’, benadrukt Koelma. ‘Als leverancier voelen wij ons ook verantwoordelijk voor het eindproduct en de beleving van het gebouw.’ In NoordoostNederland was het bedrijf al marktleider en inmiddels ook in de rest van Nederland. Langzaam wordt de markt in West-Europa veroverd. Inmiddels wordt er al geëxporteerd naar Duitsland, België, Denemarken en Noorwegen. Bij de productie wordt daarom in een nieuw drieploegensysteem gewerkt om just in time te kunnen leveren. Is het bedrijf nu dan uitontwikkeld? Nee. Zo worden vergrauwingsarme mortels ontwikkeld om vergrauwing van de gevel tegen te gaan, een vergipsingsproces dat vaak pas na een aantal jaren optreedt. 3D-printing wordt ook aandachtig gevolgd. Marktontwikkelingen voltrekken zich langzaam, zijn vaak aan het oog onttrokken. Tot ze er ‘opeens’ zijn. Koelma: ‘We blijven de markt verrassen met nieuwe innovatieve klantgedreven mortels.’

Tekst: Henri Hendriks

Producten moeten worden vermarkt, zeker in crisistijd. ‘We maken nu meer gebruik van onze usp’s dan voorheen’, legt Koelma uit. ‘Wij bedienen elke klant, of deze nu groot of klein is, op dezelfde wijze.’ Strategisch is gekozen voor afzet via bouwmaterialenhandels als Raab Karcher, BouwCenter, CRH en vele anderen. Ook omdat 50% van de markt zakgoed is, dat wordt afgenomen voor de kleinere klussen. ‘Het zijn onze belangrijkste partners.’ En Koelma noemt hen juist partners. ‘De steen is belangrijk, wij leveren een bijproduct, het verbindingsmiddel, dat wel esthetisch van belang zijn de enige in onze branche.’ Er werd mee is. Wij ondersteunen onze partners door morteladvies begonnen toen het nog in de kinderschoenen te geven bij elke steensoort, ook aan hun klanten.’ stond. Koelma: ‘Je werd een beetje uitgelachen In feite heeft iedere bouwplaats zijn eigen mortel, als je je ermee inliet. Het had toen nog een hoog alles is geregistreerd. En er wordt ondersteund om “geitenharensokkengehalte”. Nu hebben we een zowel productie als kwaliteit te kunnen leveren. Ook voorsprong, omdat milieugericht werken een op de opkomende renovatiemarkt is ingespeeld. issue is.’ Elke twee jaar wordt het bedrijf Hiervoor is een echte renovatiemortel ontwikkeld, onderworpen aan een herkeuring. Remix maakt de 4 in 1 mortel. Jousma: ‘Het gaat om metselen, inmiddels ook gebruik van windenergie. ‘We stukadoren, tegels in mortel zetten en een worden helemaal groen´, vertelt Koelma. Ook cementdekvloertje leggen. En dat het logistieke proces is egendichte PE- m i l i e u b e w u s t e r. met één mortel met verschillende De verpakking eigenschappen voor elke vrachtwagens hebben van zakgoed een toepassing’. Voor die 4 in1 mortel grotendeels een retourlading. daverend succes’ kreeg het bedrijf een innovatieprijs. Koelma: ‘Als je dat allemaal bij elkaar optelt, dan zijn we - Jan Jousma Duurzame PE-verpakking schoner dan de rest in de markt. Een andere innovatie is de regendichte PE-zakgoed We zijn echte pioniers geweest en nu is het serious verpakking van de mortel. Jousma: ‘De PE- business.’ Er wordt gekeken naar ontwikkelingen, verpakking vervangt de traditionele papieren zakken ook bij andere industrieën met moderne met geperforeerde plastic inlaag. Die gingen bij bedrijfsprocessen. Koelma: ‘We volgen het en slecht weer kapot, waardoor het materiaal vroegtijdig dan bekijken we of we het kunnen vertalen naar verhardde. Dan moest het worden afgevoerd, hetgeen onze markt.’ weer extra kosten meebracht.’ Met de polyethyleen verpakking is ook de levensduur van de mortel Marktleider verlengd van 12 naar 24 maanden, waardoor het nu Moederbedrijf Agar Holding heeft in het voor de aannemer ook interessant is om restanten afgelopen decennium veel geïnvesteerd in Remix. te bewaren voor hergebruik. Het PE is Koelma: ‘Onze drijfveer is dat we een milieuvriendelijk en kan vijftig maal worden gerecycled en levert dus als restafval weer geld op in plaats van stortingskosten. Jousma: ‘En we hebben er handvatten aan laten zetten om het tillen ergonomischer te maken. Met de zakfabrikant hebben we een ingenieus ontluchtingssysteem ontwikkeld, dat ervoor zorgt dat de zakken stofdicht zijn en bij regen niet inwateren. De mortel blijft hierdoor verser en de zakken blijven flexibel en zijn beter te transporteren en op te slaan. Met daverend succes hebben we een trend gezet in mortelverpakking’.

Fotografie: Jan Jousma

Innovatieprijs voor 4 in 1

Duurzaam bouwen Een ander innovatief traject was het inzetten op het Dubo-keur voor duurzaam bouwen. Koelma: ‘We

39

Innovatie

Met CO2-neutraal

hijsen scoren in aanbestedingstraject

Kraanbedrijf BKF uit Franeker is in februari gestart met het aanbieden van CO2-neutraal hijsen. Een primeur in de hijswereld. Jelle Jan Burggraaff schenkt met zijn bedrijf al langere tijd aandacht aan een schonere wereld. Als ondernemer toont hij dit in het uitdragen van zijn bedrijfsfilosofie op het terrein van MVO en ook door deel te nemen in projecten als Koplopers Westergozone en Het Nieuwe Hijsen binnen de branchevereniging Verticaal Transport (VVT). Het is een antwoord op ontwikkelingen in de markt die vragen om meer aandacht voor milieu en kostenefficiency. Met als doel een betere en schonere wereld voor de klant. Die klanten kunnen volgens Burggraaff ook aannemers zijn die zich willen onderscheiden in aanbestedingen naar opdrachtgevers. ‘Binnen ons MVObeleid zoeken wij nu steeds naar mogelijkheden om CO2-uitstoot te beperken en de belasting die uiteindelijk overblijft, te compenseren’, vertelt Jelle Jan Burggraaff. ‘CO2-neutraal hijsen is een goede aanvulling op dit beleid en interessant voor onze opdrachtgevers.’

40

People, planet, profit Het Franeker familiebedrijf is als kraanverhuurder vanuit de zes vestigingen in Franker, Drachten, Groningen, Emmen, Kampen en Heerhugowaard actief in Noord-, Oost- en Midden-Nederland. Jelle Jan Burggraaff: ‘We zitten nu al meer dan 35 jaar in het vak en hebben meerdere depressies meegemaakt. Nu is het een heel grote dip. Je verandert er wel door als

Innovatie

Koplopersproject Westergozone

‘W

ij voelen ons verantwoordelijk voor de last die we tillen’ - Jelle-Jan Burggraaff

CO2-neutraal hijsen Vanaf februari 2014 biedt BKF zijn relaties de mogelijkheid om, tegen een geringe meerprijs, opdrachten CO2-neutraal te laten uitvoeren. Voor de uitstoot aan CO2 die overblijft door transport en hijsen van de ingezette vrachtwagens en kranen, krijgt de klant halfjaarlijks een overzicht met een berekening van uitstoot en een factuur. En als bewijs van deelname aan CO2-reductie een certificaat. Burggraaff: ‘Wij zorgen er vervolgens voor dat die CO2-toeslag wordt geïnvesteerd in langlopende mens- en milieuvriendelijke klimaatprojecten die elders op de wereld zorgen voor CO2-reductie. De compensatie wordt met behulp van de Climate Neutral Group (www. climateneutralgroup.com) geïnvesteerd in het project Paradigm Houtoven Project in Kenia, waar houtovens worden gedistribueerd om het koken op open vuren en daarmee de ontbossing te reduceren. Koninklijke Damstra Installatietechniek in Driezum was de eerste klant voor CO2-neutraal hijsen.

Binnen dit project voor ‘duurzaam ondernemen’ werden van de deelnemende bedrijven uit de regio Westergozone (regio Harlingen-Leeuwarden) duurzaamheid, verbetermogelijkheden, kansen en risico’s in kaart gebracht. Ervaringen en ideeën werden onderling uitgewisseld waarna er door alle deelnemers een eigen MVO-actieplan opgesteld werd, waarin ook CO2-reductie werd opgenomen. Maar ISO 26000 vraagt meer. Als voortrekker op dit gebied heeft Burggraaff zijn beleid ook op de Burggraaff heeft daaruit weer ideeën meegenomen agenda gezet bij de Vereniging Verticaal Transport en Kraanverhuur Nederland . Jan Jelle Burggraaff: naar de kraanwereld, naar de brancheorganisatie ‘Als ons gevraagd wordt een kraan te leveren buiten ons werkgebied, bijvoorbeeld in Oldenzaal, dan VVT en het samenwerkingsverband Kraanverhuur zou je dat eigenlijk niet moeten willen. Met KVN wordt onze klant direct bediend in de regio waar Nederland (KVN), om het onder hij een kraan nodig heeft.’ Hoe werkt KVN? Burggraaff legt uit: ‘De postcode van de aandacht te brengen en aan te nze klant staat het project wordt opgegeven bij het bellen en de klant krijgt de juiste kraanleverancier moedigen ook een dergelijk beleid altijd centraal’ direct aan de lijn. Gemakkelijker kan het niet. Onze klant staat altijd centraal.’ te implementeren. Burggraaff: ‘Ja, je denkt dat iedereen daarmee bezig is. Nee dus. En daarmee geeft Jelle Jan Burggraaff ook aan dat de tijd rijp is voor Het Nieuwe Hijsen. ‘Wij zijn Met andere woorden, we hebben wel een met BKF nu zover dat we, als we lawaai maken, erbij stilstaan hoe we daar mee om moeten gaan. voortrekkersrol.’ Omdat wij met elkaar van doen hebben. Hij illustreert dat aan de hand van een mailtje van een inwoner uit Leeuwarden die schreef: ‘Ik heb nog nooit gezien dat een bedrijf zo mooi een klus klaart.’ De MVO-actieplan Burggraaff: ‘Wat we gedaan hebben is stapvoets door de wijk rijden, motor uitzetten, niet te veel In het opgestelde MVO-actieplan zijn veiligheid gas geven, uitlaat niet op huizen richten, dat soort dingen. De realiteit is dat je houding verandert, en verantwoordelijkheid van werknemers net zo een kwestie van bewustwording, dus nieuwe hijsen, nieuwe tijden. Ook voor opdrachtgevers en belangrijk als milieu. Jelle Jan Burggraaff: ‘Ons aannemers.’ uitgangspunt is dat wij ons verantwoordelijk voelen voor de last die we tillen. We deden al veel aan veiligheid, maar door het door te trekken naar MVO, staan we nu meer stil bij wat we doen. Je krijgt er een open mind door. We maken het transparant door opdrachtgevers en leveranciers te informeren, maar ook onze medewerkers en daarmee hebben we al veel bereikt.’ Er wordt toegewerkt naar een ISO 26000 zelfverklaring. Jaarlijks worden de doelstellingen - zo’n 33 thema’s - gecheckt aan de hand van de drie p’s en vastgelegd om het volgend jaar beter te doen. ‘We melden alle zaken intern en rapporteren aan alle medewerkers, al is het maar om het licht op kantoor uit te doen als het gebruik niet nodig is. Het gaat om verandering van gedrag en daarmee besparen we ook nog.’ Bewustwording en de ISO 26000 zijn de speerpunten van het beleid. Het Koploperproject vraagt ook om het MVO uit te dragen, dus Burggraaff heeft het ppp-denken ingebracht bij de organisaties VVT en KVN. Met als resultaat de introductie van Het Nieuwe Hijsen.

‘O

Tekst: Henri Hendriks

ondernemer. Het kan ook anders, denk je nu. Als je om je heen kijkt, constateer je dat er meer van groen en bloei wordt gehouden.’ Het bedrijf is op zoek naar de balans tussen maatschappelijke verantwoordelijkheid en geld verdienen. ‘En dat gaat verder dan brandstof besparen.’ Burggraaff ziet dat de drie p’s van people, planet, profit steeds belangrijker worden. En daarmee de nadruk op milieubewuster werken. Zuinigere en schonere machines spelen daar ook een rol in vanwege strengere uitstootnormen, maar ook scholing van kraanmachinisten. ‘Dan denk ik: dat zien onze klanten ook, dus laten we ons daar meer mee profileren. Je moet wel schakelen, anders denken, kleinschaliger.’ Het was voor BKF ook de reden om mee te doen aan het Koplopersproject Westergozone.

41

MFC

Na tien jaar planvorming is vlak bij Hoogeveen, in het dorp Nieuwlande, een gloednieuw Multifunctioneel Centrum

gebouwd. Brands

Bouwgroep B.V. realiseerde het kloppend hart van het dorpsleven met de vorm van een boerenschuur. Het project betreft een total engineeringopdracht

en

is

ontworpen als energieneutraal gebouw, waarbij invulling is gegeven aan de duurzaamheidsambities van

Het eerste

de drie noordelijke provincies.

bijna energieneutrale gebouw voor veel minder dan de norm In het gebouw zijn OBS ‘De Driesprong’, PCBS ‘De Hoeksteen’ en peuterspeelzaal ‘De drie turven’ gehuisvest. Verder bevindt zich een gymzaal in het gebouw, en hebben een logopodist, een podoloog, een fysiotherapeut en een acupuncturist er hun praktijkruimtes. Alle clubs en verenigingen uit het dorp kunnen ’s avonds in het pand terecht.

Strakke bewaking van budget en planning

‘E

en hele aanwinst voor het dorp Nieuwlande’ - Richard Menzen

42

Klaas Noordhof van LindHorst huisvestingsadviseurs heeft tijdens de uitvoering de directievoering van het project verzorgd. Noordhof vertelt: ‘Al meer dan tien jaar geleden is begonnen met de planvorming. Vanaf de fase Voorlopig Ontwerp is LindHorst betrokken geweest bij het project. In 2011 is het Programma van Eisen met de participanten tot stand gekomen. Uitgangspunten

waren multifunctionaliteit en de mogelijkheid tot goede exploitatie van 2.200 m2 bruto vloeroppervlak. Omdat er veel partijen bij betrokken waren, vergde dit een strakke bewaking van budget en planning. Ook omdat de gemeente Hoogeveen een sluitende exploitatiebegroting als voorwaarde voor de realisatie van het project met een budget van € 5.577.000 stelde.’

Mogelijkheid tot samenwerken Het ontwerp is van architect Peter van Aarsen: ‘Het is een goed multifunctioneel gebouw. Alle gebruikers hebben een eigen domein en kunnen dit, zonder hinder van anderen, gebruiken. Meerwaarde van het multifunctionele centrum is de mogelijkheid om, als individuele partijen, samen te werken. De ontmoetingshal, de twee zalen en de gymzaal zijn koppelbaar tot een grote dorpszaal.

MFC

‘S

trakke bewaking van budget en planning’

- Klaas Noordhof

en bijzonder gebouw met hoge kwaliteit met een beperkt budget’ - Peter van Aarsen

Natuurlijke producten In eerste instantie was het de bedoeling dat er een nieuw dorpsplein in het hart van het dorp zou komen. Dit is niet doorgegaan, maar deze visie was wel leidend voor het ontwerp. De mogelijkheid voor een dorpsplein is nog altijd aanwezig. Om de karakteristieke lintbebouwing te benaderen heeft het pand ook een hellend zadeldak met de nokrichting naar de straat.’ Volgens Richard Menzen van Brands Bouwgroep B.V. is het een mooi esthetisch verhaal: ‘Er is ruimschoots gebruik gemaakt van hout en natuurlijke producten. Er is veel vliesgevel en niet veel metselwerk.’

MFC NIEUWELANDE, HOOGEVEEN

Opdrachtgever : Gemeente Hoogeveen, Hoogeveen

BOUWTEAMLEDEN Bouwdirectie : Lindhorst Bouwmanagement, Hoogeveen Architect : Peter Van Aarsen Architect, Arnhem Aanneme : Brands Bouw, Emmen

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS Dakbekking : Felspartners, Zwolle Staalconstructie : Level Trappen & Constructies, Hoogeveen Kunststof vloerafwerking

: Vloertechniek Hoogeveen, Hoogeveen

Cementdekvloer, Stucwerk

: Aannemers & metselbedrijf Schuler, Emmen

Sportvloer : Descol, Deventer Uitbloeiingsarme Doorstrijkmortels : Remix, Borger

Tekst: Petroeska Siccama

‘E

Fotografie: Peter van Aarsen

Inspiratie voor het ontwerp is de weidsheid van het veendorp met zijn grote boerenbedrijven. De verschijningsvorm bestaat uit twee archetypische vormen, de stal en de kist. Het is als een boerenschuur waar vroeger het rouwen en trouwen plaatsvond. Schuren zijn in deze omgeving de enige grote gebouwen en op deze manier is het pand goed inpasbaar in deze landelijke omgeving.

43

MFA

Onderhoudsarm en energiezuinig De nieuwe Multifunctionele Accommodatie in Steenwijk West biedt plaats aan twee scholen: obs ‘De Samensprong’ en gereformeerde basisschool ‘De Wegwijzer’. Daarnaast komen Kinderdagcentrum ‘Zwartewaterland’, peuterspeelzaal ‘De Bezige Bijtjes’ en activiteitencentrum ‘De Korf ’ in het complex. Verder is de gemeentelijke gymzaal er gesitueerd. Bouwbedrijf Nimberg realiseerde een onderhoudsarm en energiezuinig pand waarbij de samenwerking in het bouwteam goed functioneerde. In 2008 is met het opstellen van een intentieovereenkomst begonnen met de planvorming. De hele wijk wordt opgeknapt en dit project is daar een deel van. Omdat de woningbouwcorporatie zich heeft teruggetrokken, heeft de gemeente het project overgenomen. Geert Schra van de gemeente Steenwijkerland: ‘Uitgangspunt was samenwerking. De verschillende gebruikers hebben aparte ruimtes, die afzonderlijk te gebruiken zijn, maar hebben ook veel gemeenschappelijk. De scholen en het buurthuis zijn naar elkaar toe gericht om uit te nodigen om gezamenlijk dingen te doen. Het gebouw is zo ontworpen dat bij groei en krimp van de scholen elkaars lokalen kunnen worden overgenomen.’

Weidsheid van de omgeving De MFA bestaat nagenoeg overal uit één bouwlaag met een oppervlakte van 2.500 m², met een verdiepingsvloer van 100 m² die ingericht is als technische ruimte. Robert Benedictus van Benedictus Bouwadvies, die de directievoering voor zijn rekening nam: ‘Qua ontwerp is door architect Tromp Partners Architecten rekening gehouden met de weidsheid van de locatie tussen Steenwijk West en Zuidveen. Het gebouw heeft namelijk een landelijk karakter door de golvende daken en dat past in het landschap.’ Bert Jan Bulthuis, projectleider bij Bouwbedrijf Nimberg: ‘Het gevelaanzicht

44

‘H

et is een kleurrijk, opvallend en energiezuinig gebouw’ - Geert Schra

MFA

met veel glas en houtconstructie is bijzonder voor dit werk. Het pand bestaat voornamelijk uit laagbouw en lijkt door het golvende dak en een lage gootlijn veel kleiner dan het is. En door het sedum op het dak en overstekende daken zinkt het gebouw als het ware weg in het terrein.’

Kleurrijk en energiezuinig ‘Het is een kleurrijk, opvallend en energiezuinig gebouw’ zegt Geert Schra. ‘Persoonlijk vind ik het mooi dat alle vleugels een eigen kleurstelling hebben. Zo wordt het een heel vrolijk gebeuren. De tinten lopen door in het buitengebied: het is echt een plaatje! Qua duurzaamheid is er gebruik gemaakt van warmtepompen, vloerverwarming en besparende verlichting. Het gebouw is fors geïsoleerd en op de ventilatie zit warmteterugwinning.’ ‘Door het sedumdak, de gevelbetimmering en de aluminiumpuien is het allemaal onderhoudsarm’, voegt Bulthuis toe.

‘S

amenwerken was voorbeeld voor prettige bouw’

- Bert Jan Bulthuis

Proefopstelling Bulthuis gaat verder: ‘Dit sedumdak was voor ons qua constructie best een uitdaging. Sedum werkt als een spons en omdat het dak zo golvend is, hoopt het water op in de dalen. Dit betekent dat er rekening moet worden gehouden met andere belastingen dan in de toppen. Verder was voor ons de grootste uitdaging om de vloer van de begane grond helemaal compleet af te storten in verband met de benodigde constructieve stijfheid, voordat de staalconstructie kon worden gemonteerd. Omdat er bij de gevel gebruik werd gemaakt van verschillende breedtes betimmering hebben wij in verband met het kliksysteem aan de bovenkant een proefopstelling gemaakt. Hierbij kwam naar voren dat het bij de smalle delen goed ging, maar dat bij de brede variant gebruik moest worden gemaakt van een alternatieve bevestiging.’

45

Fotografie: Henri Hendriks

MFA

Alle drie geven ze aan dat ze blij waren met de samenwerking. Schra: ‘Het was een perfect voorbeeldproject. Ik wou dat het overal zo ging. Er was goed constructief overleg en er werd oplossingsgericht meegedacht. Alle partijen hadden volledige inzet. Benedictus: ‘Het echte samenwerken is, dat je elkaar vertrouwen geeft. Vertrouwen, samenwerken en verantwoordelijkheid nemen waren steekwoorden bij dit project. De uitvoerder hield de kwaliteit uitstekend in de gaten en ik heb hem daar ook mee gecomplimenteerd. Er werd gewerkt op basis van gelijkwaardigheid. Als directievoerder durfde ik mij open op te stellen en te laten zien dat ik ook niet alle wijsheid in pacht heb. De te

verwachten problemen werden van tevoren bespreekbaar gemaakt om te zorgen dat er geen vertraging in het proces kwam. We hadden begrip voor elkaars situatie.’ Bert Jan Bulthuis is het hier volmondig mee eens: ‘Samenwerken was voorbeeld voor prettige bouw. Het was een kwestie van geven en nemen. Iedereen streefde kwaliteit na en gunde elkaar extra tijd om de puntjes op de i te zetten. Deze tijd was er ook omdat de oplevering tussen twee vakanties in was.’ Het bruto vloeroppervlak bedroeg 2.610 m2, de bouwkosten waren € 2,61 miljoen.

MFA STEENWIJK WEST, STEENWIJK

Opdrachtgever : Gemeente Steenwijkerland, Steenwijk

BOUWTEAMLEDEN Bouwdirectie : Benedictus Bouwkundig Advies, Mantgum Architect : Tromp architecten & adviseurs, Heerenveen

Tekst: Petroeska Siccama

Constructeur : Ingenieursbureau Jansen Wesselink, Drachten

46

Aannemer : Bouwbedrijf Nimberg, Havelte Installateur E & W

: Lodema Elektrotechniek, Leeuwarden

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS

‘H

et echte samenwerken is dat je elkaar vertrouwen geeft’ - Robert Benedictus

Sport- & gietvloeren

: Descol, Deventer

Uitbloeiingsarme Doorstrijkmortels

: Remix, Borger

Levering en montage deuren

: BPZ, Vries

Levering en montage hang- en sluitwerk : BPZ, Vries

MFA

Minimaliseren van onderhoudskosten geslaagd ‘Een vriendelijke bruine slak’, zegt de één. ‘Een scheepsschroef ’, zegt de ander. Feit is dat de nieuwe multifunctionele accommodatie Swettehûs, dat BouwCollectief Sneek bv realiseerde in Scharnegoutum, een spraakmakend ontwerp heeft. Jan Tromp tekende het markante gebouw na verwerving van de opdracht via de architectenselectie. Vanuit het PvE kregen de bouwpartijen de boodschap om een gebouw met minimale onderhoudskosten te realiseren. De gemeente Súdwest-Fryslân (aanvankelijk nog Wymbritseradiel) had eigenlijk een ontwerp van Tromps hand gekozen voor een school op een heel andere locatie, aan de rand van het dorp. Om allerlei redenen koos de gemeente ervoor om dorpshuis, basisschool en 24-uurs kinderopvang toch samen te brengen op de bestaande schoollocatie, gelegen op een terp. Met in hetzelfde gebouw ook ruimte voor een dokter, een fysiotherapeut en de peuterspeelzaal. Voor Tromp was dit aanleiding om een geheel nieuw ontwerp te maken: ‘Het idee voor het gebouw aan de dorpsrand was absoluut niet verplaatsbaar.’

Nieuwe locatie, nieuw ontwerp ‘Mijn inspiratie lag op de nieuwe locatie primair bij de plek waar de kerk en de oude pastorie gesitueerd zijn. Ik heb de rondgang om de kerk

opnieuw geïnterpreteerd als een rondgang om de school met kerk en school als een nieuwe eenheid’, licht Jan Tromp van Tromp Partners Architecten zijn ontwerp toe. Het gebouw begint met een laag dorpshuisgedeelte aan de zijde van het beschermde dorpsgezicht, en loopt in drie stappen op naar een deel van twee verdiepingen, waarin de school zich bevindt. De schoollokalen liggen rondom een centrale ruimte, een rond ‘houten’ paviljoen. De lokalen zijn flexibel in te delen, gemakkelijk groter of kleiner te maken naarmate het leerlingenaantal groeit of krimpt of als onderwijsinzichten daarom vragen. Herkenbaarheid voor de verschillende gebruikers werd gerealiseerd met behulp van uitgesneden entrees. Tromp koos voor ronde vormen, ‘omdat we geen massaal, rechthoekig volume voor de neus van de buurtbewoners wilden zetten.’ De gevel loopt nu mooi uit het zicht weg.

‘A

ls ontwerper leg je een lkansenpakket neer’

- Jan Tromp

47

MFA

‘O

mleidingen om het kanalenwerk langs de staalconstructie te krijgen’ - Ron Sikma

Houtprinten staanders geven weinig onderhoud ‘Al die rondingen maakten het tot een vrij intensieve bouwklus’, zegt mede-eigenaar John Modderman van BouwCollectief Sneek bv, dat het werk onderhands gegund kreeg nadat vier regionale partijen een prijs hadden mogen maken. ‘Het frame bestaat vooral uit staal. Geen onderdeel is hetzelfde, geen ligger of kolom komt meerdere keren terug. En je kunt ook geen prefab-betonplaten in zo’n frame verwerken. Dak en vloeren zijn allemaal aangestort binnen die rondingen.’ De speciale vorm maakte ook dat er veel timmerlieden ingezet moesten worden. Er zijn veel overstekken die schuin weglopen. ‘Het afwerken daarvan is zeer arbeidsintensief ’, legt Modderman uit. ‘Sowieso waren rondom het gebouw wel acht man per dag bezig.’ De hele schil bestaat uit houtskeletbouw die in de staalconstructie is verwerkt. Daar omheen zitten weer houten staanders met kunststof Rockpanel-stroken in een houtprint ertussen. Van een afstand lijkt het een houten gebouw. ‘Het grote voordeel ten opzichte van echt hout is dat je nu vrijwel geen onderhoud hebt. Af en toe even schoonmaken is genoeg.’

Omleidingen Ook op installatiegebied was ‘zo weinig mogelijk onderhoud’ een belangrijke eis. Ron Sikma van Sikma Installaties uit Sneek verzorgde het W-deel, het E-deel was voor Ewald uit Leeuwarden. Beide bedrijven werkten volgens een bestek van Adviesbureau Schreuder). Sikma voorzag het hele pand van vloerverwarming, gevoed door kleine HR-keteltjes. ‘Meer was niet nodig vanwege de hoge isolatiewaarde.’ Ook zorgde Sikma voor een ventilatiesysteem, uitgevoerd in combinatie met Friamco te Winsum, dat frisse buitenlucht aanvoert, de vervuilde lucht afzuigt en de warmte terugwint. Voor een installateur is het altijd een uitdaging om al het kanalenwerk goed kwijt te raken. ‘In de vloer lukte dat nog wel, maar boven de systeemplafonds kwamen we steeds staalconstructies tegen. We hebben wel wat omleidingen moeten bedenken om de kanalen daar langs te krijgen.’

48

‘V

rij intensieve bouwklus door al die rondingen’

- John Modderman

Regionale onderaannemers Modderman zat behalve met de grote arbeidsintensiviteit ook met een razend strakke planning. De school moest sowieso in de kerstvakantie van 2013/2014 kunnen verhuizen, terwijl de bouw pas voorjaar 2013 kon beginnen. ‘We hebben op vaste vrije dagen en in de bouwvak doorgewerkt, niet altijd op volle kracht, maar toch. We begrijpen dat het voor een school zeer belangrijk is om in een vakantie over te gaan. We hebben ook alleen onderaannemers uitgekozen die dat belang ook inzagen. Week 48 moesten we klaar zijn. Punt.’ Die onderaannemers kwamen zoveel mogelijk uit de regio, een wens vanuit het PvE van opdrachtgever Súdwest-Fryslân.

MFA SWETTEHÛS, SCHARNEGOUTUM

Opdrachtgever : Gemeente Súdwest Fryslân, Sneek

BOUWTEAMLEDEN Architect :

Tromp architecten en adviseurs, Sneek

Constructeur :

Ingenieursbureau Jansen Wesselink, Drachten

Aannemer :

Bouwcollectief Sneek, Sneek

Installateur W

Sikma Installatie, Sneek

:

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS Stalen dakplaten

:

De IJzeren Man, Joure

Tekst: Arjen Bakker

Op 14 februari is de MFA, die toen dus al een tijdje draaide, officieel geopend. Het kreeg bij die gelegenheid de naam Swettehûs mee. Tromp hoorde alleen maar positieve geluiden. ‘We moesten drie gebruikers, die in het begin niet per se op elkaar zaten te wachten, bij elkaar brengen en overtuigen van de meerwaarde van een gezamenlijk gebouw. Dat is in samenwerking met de gemeente goed geslaagd. Als ontwerper wil je niet vooraf iets opleggen. Je legt een kansenpakket neer en als het goed is, grijpen gebruikers die kansen. In dit geval is dat zo goed gelukt! Over zo’n proces kan ik alleen maar enthousiast zijn. Het was tot het einde toe een feest.’

Fotografie: Tromp Architecten

MFA

Sikma Installatie

Al meer dan 65 jaar een begrip in Sneek e.o.

Uw totaal installateur voor oa:

       

Dakwerk Loodgieterswerk Zonnepanelen Sanitair CV installaties Airco Electra Zinkwerk

49

Trends

Gemeenten moeten durven loslaten, meer denken in kaders

Klaas Groenveld

Economische

crisis,

woonakkoord,

regeerakkoord, sanerings- en verhuurdersheffing. Allemaal zaken die ook een enorme impact hebben op woningcorporatie Accolade. Voor

de driekoppige leiding van Accolade betekent

het dat er keuzes gemaakt moeten worden om

financieel gezond te blijven. Vernieuwing, efficiëntie en ondernemerschap spelen daarbij

een rol om betaalbaar wonen te realiseren. Digitalisering, standaardisering en vooral de ‘Design

&

Build ’

aanpak

zetten

veranderingsprocessen in gang. Voor Klaas Groenveld, lid van de Raad van Bestuur, betekent

het ook dat gemeenten bij nieuwbouwprojecten in kaders moeten gaan denken, moeten durven loslaten. De markt is verantwoordelijk.

50

Woningcorporatie Accolade richt zich op de grotere kernen in Friesland, met uitzondering van Leeuwarden, en heeft ca. 17.000 woningen in verhuur. De corporatie wil zich profileren als maatschappelijke organisatie. Samen met Jeriça Hartholt en Rein Swart vormt Klaas Groenveld de Raad van Bestuur. Hij is verantwoordelijk voor de kolom Financiën en Informatisering met daarin de afdelingen Concerncontrol, Financiën, Informatisering en Automatisering en Inkoop. Om het beleid te realiseren zijn er acht strategische organisatiedoelen geformuleerd, waaronder klanttevredenheid op kwaliteit van woning, dienstverlening en woonomgeving, huisvesten beneden de € 34.000 inkomensgrens, vernieuwing en efficiëntie, leefbaarheid en samenwerken. ‘En dat doen we heel transparant’, legt Groenveld uit. ‘We verantwoorden naar de stakeholders hoe wij presteren. Dat doen wij met behulp van een zgn. Balance Scorecard. Hierin hebben we de strategische organisatiedoelen vastgelegd.’ Aan elk organisatiedoel zijn vooraf prestatie-indicatoren en -normen gesteld. Per kwartaal wordt getoetst op deze doelen en indicatoren. Het is een wezenlijk onderdeel van het besturingsmodel van Accolade. Het gaat vooral om de vraag ‘waarom doen we wat?’ Met andere woorden: focus aanbrengen. Daarom is er een aantal focusprojecten geformuleerd waarop Accolade zich richt. Daarbinnen is de klant centraal gesteld. Dat heeft geresulteerd in een nieuw klantbedieningsconcept: Woonpunt.

Woonpunt ‘Met onze klantstrategie hebben wij eind 2012 het Woonpunt gerealiseerd, waarbij alle vragen van klanten op één punt binnenkomen.’ De norm daarbij is, dat van die vragen 80% in een keer beantwoord moet worden. Groenveld: ‘Van die vragen en antwoorden hebben we een digitale kennisbank gemaakt en gekoppeld aan klantgegevens. Zowel klanten als medewerkers kunnen

Trends

‘W

daar nu gebruik van maken. bouwbedrijven vertrouwen moet zijn.’ Dat is de ondergrens en die is nu ij proberen Wij willen als organisatie zoveel mogelijk hebben in hun producten. ‘Je € 3,6 miljoen. Wel is het beleid erop gericht dat openstaan en dat laten we zien anticyclisch te bouwen’ ziet nu een trend.’ Met het ernaartoe wordt gegroeid en dat moet in 2017 met het Woonpunt.’ Ook uitbestede onderhoud wordt gerealiseerd zijn. Groenveld: ‘Niet om rijk te wordt er onderhoud aangeboden waarbij de een pilotproject gedraaid. Er zijn duidelijke worden, maar om tegenvallers op te vangen omdat huurder zelf zijn tijd kan plannen in blokken van prestatieafspraken gemaakt. Klaas Groenveld: de rente niet te sturen is.’ Door de leningen zijn twee uur. Deze voortschrijdende digitalisering ‘Voor de interne organisatie kan dat wel een corporaties gevoelig voor renteverhogingen en dat heeft grote impact op organisaties als Accolade. enorme besparing opleveren.’ brengt risico’s mee voor de Groenveld: ’We zijn nu bezig met ons nieuwe En daarmee is het bouwproces cashflow. De keerzijde is ook e verwachten ondernemingsplan Lijn 2020. Dat wordt nog onderhevig aan het nieuwe dat de kostprijs dat dat alleen kan door meer een digitaliseringsslag, waardoor we de klant ketendenken, niet alleen nog naar € 125.000 zakt’ minder te investeren. nog beter kunnen bedienen.’ intern maar ook extern in het Landelijk ligt het proces. solvabiliteitspercentage op 20%; dat van Accolade Vet op de botten bedraagt 43%. Maar dit percentage zakt door de Accolade heeft te maken met een jaarresultaat in Daling bouwkosten en leges verhuurdersheffing naar 33%. Ook een belangrijk 2012 van € 20 miljoen verlies. ‘Maar de kasstroom Naast outsourcing van het projectmanagement criterium in corporatieland is het ICRis voldoende om dat op te vangen’, legt Groenveld zien we een afname van de omvang van de inhuur. rentedekkingspercentage. Dat geeft aan of er uit. ‘De verhuurdersverheffing kost ons € 17 Groenveld: ‘Plattegronden zijn uitgekristalliseerd voldoende middelen zijn om de rente te dekken. miljoen per jaar. Dat moet ergens vandaan komen. en cataloguswoningen zijn goed. Er is sprake van Dit percentage is nu 1,85, maar zakt dan naar We hebben wel genoeg vet op de botten, maar standaardisatie op plattegrond en van kwaliteit. 1,30. Er moeten maatregelen genomen worden het gaat wel om 20% van de huurinkomsten En dat heeft invloed op de ontwikkeling van de om ervoor te zorgen dat er betaalbaar wonen (€ 100 miljoen). Om dat op te vangen worden er bouwkosten.’ Hij vervolgt: ‘We zaten op € gerealiseerd kan blijven worden in een leefbare woningen verkocht, in 2013 waren dat 86 stuks. 175.000 en dat zakt nu naar € 145.000. We omgeving. Het is de rode draad in het beleid van Groenveld: ‘Verkopen gaat nog niet zo verwachten dat de prijs nog verder zakt naar € de corporatie. gemakkelijk.’ 125.000 door daling van zowel e huurwoning grond- als bouwkosten. Dat Betaalbaar wonen moet kleiner, Nieuw voor corporaties is dat er komt mede door de Betaalbaar wonen is nog steeds een zorgpunt. naar 85-90 m2’ nu met de gemeente moet bouwbedrijven. Die zoeken Groenveld: ‘Dan moet je minder duur gaan worden afgestemd over welke woningen in de ketensamenwerking op. Voor aanbestedingen bouwen en dat vraagt ook om veranderingen aan verkoop gaan. Dat gaat op postcodeniveau. vragen we altijd drie of vier partijen van de vijf de huurwoning.’ De woningen moeten kleiner, Groenveld: ‘Wij maken een scheiding bij huren uit de regio. Want onze stelling is dat de huurder van 110 m2 naar 85-90 m2. Ook omdat er sprake van boven of onder € 535. Mensen met een van onze woning op de stelplaats van de bouw is gezinsverdunning. ‘Dat is weer goed voor het huurtoeslag krijgen 4% huurverhoging en mensen werkt.’ Het werkt prijsdrukkend. energieverbruik. Het betekent ook dat er een zonder toeslag 2,5%.’ Er wordt daarbij gebruik omslag bij klanten moet komen in het denken gemaakt van maximalisatie van de huurtoeslag, ‘Waar je tegen aanloopt is dat gemeenten nog een over wonen en woongenot.’ Er komen minder waardoor de mensen met huurtoeslag ook netto slag moeten maken’, stelt Groenveld. ‘Ze moeten uitleggebieden, dus de aandacht gaat meer uit op bijna 2,5% uitkomen. Groenveld: ‘Maar meer gaan denken in kaders, wat voor soort naar herstructureren. ‘En daarbij gaat het meestal minder verkopen betekent ook minder woningen ze willen bouwen. Dat is ook om kleinere woningen’, vertelt Groenveld. ‘Die nieuwbouw.’ En dat heeft weer invloed op het standaardisering.’ Groenveld ziet die woningen gaan erop vooruit, ook in comfort, strategische voorraadbeleid van de corporatie. ontwikkelingen gebeuren. ‘Wij leggen het uit bij maar het betekent wel dat er een andere huurprijs gemeentes, wij worden ook mondiger: Durf los bij hoort. De huurprijs van € 560 - € 600 ligt nu Proef uitbesteden onderhoud te laten, de markt is € 50 lager omdat de urf los te laten, Om de woningvoorraad op niveau te houden, is verantwoordelijk. Dat is een hele stichtingskosten ook € 50.000 de markt is de doelstelling jaarlijks 250 woningen te bouwen. omslag.’ lager liggen.’ Wat betreft de verantwoordelijk’ Groenveld: ‘Wij proberen zoveel mogelijk energiekosten geeft Groenveld anticyclisch te bouwen. Daarom hebben wij er Alles moet ook transparanter. ‘Dat is wat jonge nog mee dat Accolade ook gaat aanhaken op de afgelopen jaar 338 gerealiseerd. Daar is bewust medewerkers meebrengen’, legt Groenveld uit. Energiesprong. Er loopt inmiddels een pilotproject voor gekozen omdat de prijzen erg goed zijn. Wij ‘Wij vragen tegenwoordig ook hoe de legeskosten in Heerenveen waarbij woningen een nieuwe schil hebben zelf geen projectmanagement meer. Dat opgebouwd zijn. Leg het maar uit. Er zijn namelijk krijgen. ‘Die ontwikkelingen gaan nu zo snel.’ draagt ook bij aan de prijsdaling. Alleen de per gemeente zulke grote verschillen. En wij willen technische programma’s van eisen worden niet alles betalen.’ Vanwege de veranderingen in de zorg en de Wmo opgesteld en vervolgens zeggen wij: ‘Markt, kom worden relaties gezocht met zorgpartijen en maar met een ontwerp’. Het moet wel een mix Gevolgen van het afwaarderen gemeenten. ‘Aanpassingen in woningen gaan wij zijn van ontwerpen, anders krijg je te veel van Groenveld heeft een goede reden om niet alles te als Accolade niet betalen, dat ligt bij de gemeente. hetzelfde.’ Dat proces geeft ook weer lagere willen betalen: ‘Als je de verhuurdersverheffing Energiezuinig wonen en het kunnen blijven wonen faalkosten en snellere bouwtijd. Groenveld: ‘Voor namelijk doorrekent in je bezit, dan betekent dit, zijn onze speerpunten. ‘Daarom hebben wij in het eerst hebben wij bij een complex in Drachten dat wij met Accolade voor 183 miljoen euro ons nieuwbouwproject aan de Nieuwburen in het onderhoud voor twintig moeten afwaarderen. Daarnaast Heerenveen (zie pag 56) ook een combinatie van jaar uit handen gegeven.’ Het inder verkopen hebben wij onszelf als koop, huur en zorgwoningen. ‘Het gaat erom dat gaat hier om een groot doelstelling opgelegd dat de je het gezamenlijk moet doen en dan gaat het betekent ook zorgcomplex. Dat betekent dat minder nieuwbouw’ cashflow minimaal € 5 miljoen lukken.’

‘W

‘D

‘M

Tekst: Henri Hendriks

‘D

51

Trends

rechts: wethouder Jan Oomkes

Omslag naar woning voor alleenstaanden en kleine huishoudens nodig Het aanvalsplan om de koopwoningmarkt in Zuidhorn aan te jagen was gericht op een combinatie van meer bouwactiviteiten, meer duurzaamheid en het aantrekken van starters. Daarmee werd de wijk De Oostergast ook als één van de ‘Excellente Gebieden’ - nieuwbouwprojecten die voorop lopen in energiezuinigheid aangewezen. Ondanks de crisis is er in Zuidhorn altijd wel gebouwd. Nu verlegt wethouder Jan Oomkes zijn ambitie naar woningen voor alleenstaanden en kleine huishoudens. Dat vraagt om meer marktgericht bouwen.

52

‘In Zuidhorn hebben we altijd investeringen gedaan in de afgelopen jaren’, licht Jan Oomkes de voortgang van de woningbouw in zijn gemeente toe. Hij overtuigde de raad in 2013 dat de beste manier om de markt aan te jagen was om de grondprijzen voor starters aan te passen om goedkopere koopwoningen te bouwen. Tevens stelde de gemeente startersleningen beschikbaar. ‘Als gemeente hadden wij behoefte aan energiezuinige starterswoningen met prijzen tussen € 140.000 en € 170.000. De wethouder vindt het daarbij belangrijk dat er een complete woning wordt geleverd. Oomkes: ‘Je ziet in projecten bijna allemaal casco’s waarbij je zelf kan kiezen, maar de kosten lopen dan op.’

Energiezuinig Na het in de markt zetten van bouwgrond via een aanbesteding hebben grote aannemers afgehaakt. Vervolgens meldde zich een viertal MKBaannemers. Inmiddels zijn er 22 van de 23 woningen verkocht en 17 reeds bewoond. Oomkes: ‘De woningen hebben een EPC van 0,35 terwijl het bouwbesluit 0,6 vraagt, bijna de helft dus.’ Die lage energieprestatienorm wordt gehaald door zonnepanelen en -boilers, waterterugwinning (WTW) van het douchewater, lage temperatuur vloerverwarming, lage temperatuur radiatoren en kunststof kozijnen met drievoudige beglazing. Elke aannemer heeft een keus gemaakt om duurzaamheid te realiseren. Via Agentschap NL (begin 2014 opgegaan in de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) werd de gemeente met De Oostergast geselecteerd voor het pilotproject ‘Excellente Gebieden’

Trends

en ontving € 50.000 subsidie om ervaring op te uitbreidingstaakstelling. Die lag voor Zuidhorn & Waard het nieuwe appartementencomplex doen. Een uitvoering van het Lente-akkoord op 120 woningen per jaar, maar is bijgesteld Oosterburcht gerealiseerd. Een particuliere voor energiebesparing in de nieuwbouw, gericht naar zo’n 40 per jaar. Oomkes: ‘Daar wordt niet belegger heeft 18 vrije sector huurwoningen in op de koers van energieneutrale nieuwbouw in zo strak aan gehouden, want men is al lang blij het Komplan gebouwd. Aan de Dorpsvenne 2020. Maar vanwaar deze ambities in Zuidhorn? dat er nog gebouwd wordt.’ realiseert Rottinghuis’ Aannemingsbedrijf nu Oomkes legt uit: ‘Naast onze energiedoelstelling een nieuw winkelcomplex met twee zullen de kopers minder energiekosten betalen Groep alleenstaanden groeit supermarkten, een autoluw plein met winkels. en meer geld in hun woning kunnen besteden De woningbouw in Zuidhorn is ook te danken Oomkes: ‘Wij zijn eigenaar van de twee of juist daardoor in staat zijn aan de spoorverbinding met parkeergarages en realiseren er twee uur gratis e groep een woning te kopen.’ de stad Groningen en de parkeren.’ alleenstaanden rechtstreekse busverbinding groeit alleen maar’ Gefaseerd bouwen naar het Zerniketerrein. Toekomstplannen Zuidhorn is met Leek en Haren een van de drie Oomkes: ‘Die treinverbinding is goud waard. Voor Oomkes gaat de aandacht voor de komende gemeenten in de provincie Groningen die nog De meeste mensen werken in de stad, vooral bij jaren uit naar bouw voor alleenstaanden en geen krimp kent, maar juist lichte groei. ‘Acht universiteit en ziekenhuis. Groningen is de zorgwonen. Meer levensloopbestendig bouwen. van de tien kopers komen uit Groningen’, licht banenmotor. We hebben daardoor veel forenzen Met aannemer Plegt Vos zijn afspraken gemaakt Oomkes toe. ‘Meestal zijn het huurders die snel in onze gemeente, maar we zijn wel te lang om het type woning met slaapkamer op de kunnen beslissen. Het is tegenwoordig ook doorgegaan met het bouwen van begane grond te bouwen. e nieuwbouw Oomkes: ‘Plegt Vos heeft een duidelijk dat de koper bepaalt wat hij wil hebben grote eengezinswoningen.’ De gaat nog en waar hij wil wonen.’ Daar wordt op ingespeeld markt verandert door de model ontwikkeld en we groeien’ bij de gemeente. Er is gefaseerd grond aangekocht woonwensen van mensen, door gaan kijken wat de vraag waardoor de gemeente weinig financiële vanuit de markt is voor Zuidhorn.’ Voor de problemen kent. Oomkes: ‘Wij bouwen steeds gezinsverdunning en door de vergrijzende doorontwikkeling van De Oostergast wil de een blok en dat ronden we af, daar is goed over bevolking. Het zijn de belangrijkste Provincie Groningen de huidige rondweg, die nagedacht. Als je een huis koopt moet dat voelen volkshuisvestingsopgaven die om specifieke de wijk in tweeën splitst, verleggen in combinatie als een warm bad’, stelt Oomkes. Hij bezoekt woonvormen voor senioren vragen, en om het met een nieuwe vaste hoge brug over het Van nieuwe bewoners, gaat in gesprek en geeft zijn aanpassen van de voorraad en inzet op aanpasbare Starkenborghkanaal. Ook is een nieuwe Brede ogen goed de kost en krijgt daarmee een goed en levensloopgeschikte woningen. ‘De groep School ingepland voor de wijk. Oomkes: ‘Wij beeld van wat die koper wil. Het zijn veelal jonge alleenstaanden en senioren groeit alleen maar.’ hebben daarbij ingezet op het duurzaam en gezinnen die naar Zuidhorn trekken. Ook is de bouw volgens de wethouder modulair ontwerpen van deze school, waarvan traditioneel en conservatief, gebaseerd op de bouw start in april.’ Voor het stimuleren van Nieuwbouw groeit bewezen programma’s. ‘Je merkt nu wel dat energiezuinig wonen is voor het project ‘Slim Er is vraag naar ruim opgezette wijken met veel projectontwikkelaars in overleg gaan met kopers. wonen’ gekozen, waarbij als voorbeeld een groen en afgebouwde straten, waar voorzieningen In zo’n vroege fase is er nog iets te veranderen. bestaande woning is verbouwd. Oomkes: ‘Wil aanwezig zijn. En dat biedt We gaan van aanbod- naar je een slag maken met energiezuinigheid, dan Zuidhorn. De wijkopbouw van e koper vraaggericht. Ook met gaat dat om woningen uit de jaren ’60. Dan kun De Oostergast is globaal half bepaalt wat energiezuinig bouwen. je van energielabel F naar A. Dat laten we daar bebouwd en half onbebouwd, dus hij wil hebben’ Voorheen was de keuken samen met lokale aannemers zien.’ met veel openbaar groen. Ook belangrijk voor de koper. Nu is ligt er de eis van gevarieerde bouw in elke straat. het de indeling en de plaats van de woning. De Zuidhorn groeit door, maar in de provincie zijn Zuidhorn wil geen Vinex-wijk, maar een ruime zonnepanelen zijn mooi meegenomen.’ aardbevingen door aardgaswinning aan de orde wijk met veel diversiteit aan woningen, passend van de dag. Binnen de gemeentegrenzen ligt er bij een plattelandsgemeente. Oomkes: ‘En de Het Komplan bij Grijpskerk zo’n aardgasveld. Oomkes: ‘Dat aannemer vond het ook een goede keus, zelfs in In de afgelopen jaren is naast de woningbouw is vrijwel altijd gevuld, het is namelijk een de crisistijd.’ In Zuidhorn is de woningmarkt in De Oostergast ook flink geïnvesteerd in het ondergronds opslagveld.’ Toch kreeg de opgedeeld in 80% koopwoning en 20% centrum van Zuidhorn, ‘Het Komplan’, waarvan wethouder vanwege de aangerichte schade door woningen voor sociale huur en zorg. ‘En ik denk,’ de 2e fase in 2013 gereed is gekomen. De laatste aardbevingen vragen in de raad. Op de dag van zegt Oomkes, ‘dat de nieuwbouw nog gaat fase wordt medio 2014 afgerond. De oude locatie het interview is schokbestendig bouwen actueel groeien.’ Er is behoefte aan nieuwbouw, dat van het woon- en zorgcomplex Het Zonnehuis geworden. Oomkes: ‘Ik verwacht nu wel dat er blijkt ook uit onderzoekcijfers uit de Regiovisie is in 2011 herontwikkeld door Trebbe Oost & in de toekomst bij nieuwbouw schokbestendig Groningen-Assen. Die visie is gericht op Noord BV met 60 woningen, een kantoorvilla zal worden gebouwd en dat de meerkosten bundeling van wonen en werken. Zuidhorn en een appartementencomplex met commerciële worden vergoed.’ Het zal de ambities van heeft als schakelgemeente e e n ruimten. In 2013 werd door corporatie Wold Zuidhorn als groeikern niet doen verminderen.

‘D

‘D

Tekst: Henri Hendriks

‘D

53

Woningbouw

Herontwikkeling Arriva-locatie tot toplocatie voor wonen Langs de oude invalsweg vanuit Sneek wordt een nieuwe entree voor de binnenstad van Bolsward gecreëerd door herontwikkeling van een Arriva-locatie, in gebruik als busstation. Voorheen was dit het oude tramemplacement, gelegen vlak buiten de stadsgracht van het historische centrum. Jorritsma Bouw bouwt dit nieuwe appartementencomplex De Remise naar een ontwerp van Grunstra Architecten Groep. ‘Het is in Bolsward nu een toplocatie om te wonen’, stelt Ernst Walstra, ontwikkelaar bij Jorritsma Bouw.

‘H

oe meer randvoorwaarden, hoe meer uitdaging’ - Leo ter Beke

54

‘We zijn zeker twaalf, dertien jaar bezig geweest met voorbereiding om dit complex te realiseren,’ vertelt Walstra, ‘maar dat was het zeker waard.’ Jorritsma Bouw wist in 2002 al de grond van het busstation van Arriva in optie te krijgen. Daarna startte een langdurig proces met onder meer onderhandelingen met de gemeente over wat er precies mocht komen op de karakteristieke plek, vlak buiten het beschermde binnenstadsgezicht. ‘Er zijn plannen geweest een zevenlaags gebouw neerzetten. Het zijn er uiteindelijk vier geworden.’ Dat had uiteraard ook zijn weerslag op het aantal woningen. In het definitieve plan werden dat 27 huurappartementen voor woningcorporatie Elkien en twaalf koopappartementen. Op de begane grond kwam een Aldi supermarkt. Daarnaast is er nog ruimte voor dienstverlenende bedrijven zoals een bank of een dierenartsenpraktijk. Dit alles binnen strikte stedenbouwkundige contouren in de tweede en derde dimensie, die door de gemeente (en provincie) als leidend waren uitgezet vanuit een nieuw stedenbouwkundig plan, Bolsward Kom, van 2008.

Materialisering ‘Hoe meer randvoorwaarden, hoe meer uitdaging’, vindt architect Leo ter Beke. Volgens het beeldkwaliteitsplan moest het architectenbureau zich laten inspireren door met name de eind negentiende-, begin twintigste-eeuwse woningen aan de Snekerstraat. ‘De vormen en kleuren zijn daar erg gevarieerd. Daarom kozen wij voor een gemêleerde schakeling van - op het oog - individuele panden. Aan de buitenkant lijkt het een rij woningen, maar het is één complex. En dat zie je óók terug, want wij laten steeds dezelfde materialen terugkomen.’ Bij alles wat hij deed lette Ter Beke scherp op de uitvoerbaarheid, en daarmee op de kosten: ‘Het is een eenvoudige betonconstructie met veel prefab erop en eraan, niet ingewikkeld, maar juist rationeel.’ Hoewel niet echt zo benoemd, omschrijft hij de klus als een design-and-build-constructie: ‘We zitten als bedrijven vlak bij elkaar, kennen elkaar al jaren. Dan blijf je gewoon continu in constructief overleg. Het is een kruisbestuiving: wij zorgen voor de esthetica, de aannemer adviseert en instrueert over de beste uitvoering.’

Woningbouw Nieuwe koers Elkien Theo van der Molen, projectleider bij Jorritsma Bouw, beaamt dat: ‘Een klus voor het eigen ontwikkelingsbedrijf is toch wat anders dan voor een andere klant. Er zitten geen schotten tussen de partijen’. De bouwbegeleiding werd door het bedrijf zelf gedaan. Walstra: ‘In het verleden wilde een woningcorporatie nog wel eens een eigen bouwopzichter inschakelen. Maar bij Elkien varen ze een nieuwe koers: ze nemen hun projecten turn-key af. ‘We treffen elkaar bij de oplevering’, is in feite de afspraak. Al zijn er tussentijds natuurlijk wel voortgangsgesprekken.’

Sanering Van der Molen herinnert zich van de bouw met name het begin. Het hele bouwterrein moest vanwege de jarenlange vervuiling door trams en bussen worden afgegraven en opgevuld worden met schone grond. Daarna volgde een fundering van Vibropalen – buizen gevuld met beton – en het storten van de vloeren. De rest was een combinatie van houtskeletbouw, metselwerk, stucwerk en gevelbeplating. De kozijnen zijn van onderhoudsvrij kunststof, terwijl in de winkelplint juist aluminium profielen zitten. ‘We hebben veel verschillende technieken toegepast en gekeken naar onderhoudsarme producten. Maar de moeilijkheid van het project zat vooral in de omgevingsfactoren. Behalve met die bodemsanering kregen we te maken met een hoofdtransportgasleiding, vlak achter het gebouw gelegen. Daar moesten we bij weg blijven. Ook speelde er een zeer strakke deadline voor de Aldi. Die stelde als huurderseis op 1 september van dit jaar open te willen.’

‘E

en huzarenstukje om alles op tijd rond te krijgen’ - Ernst Walstra

Verschillende belanghebbenden De Duitse prijsvechter stelde bovendien strenge eisen aan de winkel zelf: die moest precies zo ingericht kunnen worden als alle andere filialen, want dat is het efficiëntst. Van der Molen: ‘We hebben zelfs nog een sessie gehad bij hun distributiecentrum in Drachten om de draaicirkel voor de vrachtwagens te bepalen.’ Walstra: ‘Het was een huzarenstukje om alles op tijd rond te krijgen. Behalve met de supermarkt hebben we ook te maken met Elkien, de kopers van de appartementen en de belegger die de bedrijfsruimtes heeft gekocht.’ Een zeer groot compliment aan het bouwbedrijf als het gaat lukken, om voor de Kerst 2013 alles af te hebben. Dat wordt een feestje voor Bolsward. Van der Molen: ‘Kijk: als je van tevoren alles goed hebt afgesproken en het draaiboek goed volgt, dan kun je ook geen echte problemen krijgen. Als je tussendoor nog van alles moet veranderen en dan moet gaan schakelen tussen de partijen, zet je jezelf op achterstand. Beter wat meer tijd in de voorbereiding steken, dan tijdens de uitvoering in de problemen komen, is ons motto.’ ‘En de Bolswarder bedrijven geven Bolsward een prachtig stukje stad’, vat Walstra het project De Remise samen.

APPARTEMENTEN COMPLEX REMISE, BOLSWARD

Opdrachtgever : Jorritsma Bouw, Bolsward

BOUWTEAMLEDEN Architect :

Grunstra Architecten Groep, Bolsward

Aannemer :

Jorritsma Bouw, Bolsward

Installateur E&W

Van der Weerd, Franeker

:

O&A EN LEVERANCIERS

‘E

r zitten geen schotten tussen de partijen’

Schilvloeren :

Omnia plaatvloer, Coevorden

Betonwerk :

C. van der Hauw Betonbouw , Joure

Metselwerk :

Metselbedrijf Haulerwijk, Wijnjewoude

Steigerwerk :

Sijperda Verhuur,Sneek

Afbouwwerkzaamheden :

Habovo Afbouw, IJsselmuiden

Levering Tegelwerk

Julius van der Werf, Sneek

:

Levering deuren & kozijnen :

BPZ, Vries

Tekst: Arjen Bakker

Fotografie: Henri Vos

- Theo van der Molen

55

Woningbouw

Minder zonnepanelen

dankzij betere luchtdichtheid Op 15 december 2013 werd het laatste appartement opgeleverd van het Tellepark, een nieuw complex met 85 appartementen in de sociale huursector, twee huiskamers voor beschermd wonen ten behoeve van de JP van den Bent Stichting en één huiskamer voor WoonFriesland. Bouwgroep Dijkstra Draisma en installatieadviseur Techion realiseerden voor WoonFriesland een robuust en uiterst energievriendelijk gebouw op het voormalige zwembadterrein in HeerenveenMidden. ‘Het inbrengen van eigen expertise wordt niet alleen gevraagd, maar ook echt gewaardeerd. We hebben een aantal sessies met WoonFriesland en architect Sacon uit Zwolle gehad. En daar hebben we belangrijke verbeterpunten kunnen voorstellen en ook kunnen door voeren’, stelt Herman Douwe Gietema van Bouwgroep Dijkstra Draisma (BGDD) uit Bolsward. Hij noemt als voorbeeld het casco dat ontworpen was in kalkzandsteenelementen. ‘Wij hebben het

56

idee aangedragen om het in lichtbetonwanden te doen. Daarvoor moest wel de maatvoering worden omgetoverd, maar daar stond de architect gelukkig prima voor open. Ook hebben we aangetoond dat we zo sneller konden bouwen én met dezelfde kwaliteit. Begin 2013 liepen we wat achterstand op door de strenge winter, maar ook dat hebben we aangepakt zodat we uiteindelijk in december, ruim op tijd, hebben opgeleverd.’

Woningbouw Randvoorwaarde WoonFriesland begon in 2004 samen met de gemeente en andere partijen aan de herstructurering van Heerenveen-Midden. Op de voormalige zwembadlocatie waren appartementen gepland. In 2011 besloot WoonFriesland om het project op te pakken. Hierin zijn ook twee huiskamers voor begeleid wonen voor cliënten van de J.P. van den Bent Stichting gesitueerd. ‘Belangrijkste randvoorwaarde was dat het gebouw moest passen in een parkachtige omgeving. Dat betekende onder meer: de auto’s uit het zicht en een openbare, groene doorgang tussen de gebouwen’, somt Jan Melle Schippers van corporatie WoonFriesland op.

Kwaliteit verhogen door aandacht tijdens bouwproces Daarnaast moest het gebouw uiteraard duurzaam en onderhoudsarm zijn. Reden om al vroeg in het proces Technion adviseurs in te schakelen voor advies over het installatieconcept. Rob Bontekoe van het Heerenveense adviesbureau: ‘Voor dit gebouw was een energieprestatienorm (epc) vereist van 0,8. In onze visie moet je zo’n norm niet alleen willen bereiken met installaties. Je moet zoveel mogelijk al proberen te winnen in het passieve, in het gebouw zelf dus.’ Winst werd bijvoorbeeld gehaald uit goede isolatie voor de buitenmuren (de schil) en de posities van ramen, waardoor er binnen minder verwarming en koeling nodig is. Dit soort vraagstukken heeft Technion samen met de aannemer en de constructeur opgepakt. Zo werd er een lijst met verschillende mogelijkheden opgesteld, waaruit de klant een keuze kon maken. Uiteindelijk pasten de installateurs P. de Vries (W) en Zonderman (E) ‘basic installatie-elementen’ toe. ‘Zo onderhoudsarm mogelijk’, aldus Bontekoe. Hij noemt onder meer het vraaggestuurde CO2-afzuigsysteem: ‘Het systeem zuigt alleen af met de hoeveelheid die noodzakelijk is, de aanvoer komt direct van buiten, via roosters.’ Verder zijn hoogrendementketels gebruikt en ligt op het dak 300 vierkante meter aan zonnepanelen. ‘Er was 500 vierkante meter gecalculeerd om de energie-eisen te halen. Maar BGDD kwam met de tip om nog eens naar de luchtdichtheid van de gevel te kijken’. Gietema: ‘We hebben heel veel aansluitingen van de stelkozijnen afgedicht met flex-pur in plaats van met gewone pur. Daarmee hebben we de qv10-waarde omlaag gebracht naar 0,4, zodat de opdrachtgever minder hoefde te compenseren met zonnepanelen.’

‘I

nbreng eigen expertise wordt echt gewaardeerd’ - Herman Douwe Gietema

57

Woningbouw

‘H

et gebouw moest passen in een parkachtige omgeving’ - Jan Melle Schippers

Aansluiting galerijplaten Bouwkundig gezien ging voor Gietema de meeste aandacht uit naar het vlak krijgen van de balkons en galerijen. ‘Die hangen aan isokorven, die op hun beurt zijn meegestort in de breedplaatvloeren. Dat laatste moest dus héél secuur, anders zouden de galerijplaten niet precies op elkaar aansluiten en krijg je struikelpartijen voor de bewoners. We hebben Schöck Nederland erbij gehaald, leverancier en rekenaar voor die isokorven, en mede dankzij hen liggen die platen er nu allemaal supervlak in. Daar ben ik wel trots op.’ Zo kreeg Schippers te maken met de bevestiging van de zonnepanelen. Het dak heeft namelijk een nieuw soort kunststof bekleding, terwijl de panelenleverancier nog gewend was aan gewone bitumendaken. ‘In overleg met de leveranciers is dat heel goed opgelost en hebben we beide onze garantiebewijzen kunnen afgeven.’

Innovatieve 3D-betonpanelen ‘Het siert WoonFriesland,’ vindt Bontekoe, ‘dat ze heeft gekozen voor een kwalitatief hoogwaardig, robuust gebouw, dat duidelijk voor vele jaren gebouwd is. Dat zie je niet veel meer.’ Die kwaliteit zie je wat Gietema betreft vooral terug in de gevels van het alzijdige gebouw. ‘Die zijn gemetseld in vlechtverbanden in lichte en donkere steen, betrokken van NVB Vermeulen, met een wat speels effect in horizontale en verticale banen.’ Daardoor, en omdat dak- en plinthoogte variëren en er openingen zijn naar het binnenterrein, is het geen massief blok geworden. Bij de entrees zijn innovatieve 3D-betonpanelen toegepast. ‘Een soort mozaïek van vierkantjes, waarbij de één wat meer uitsteekt dan de ander. Maar wel uit één stuk.’ Het oogt chiquer dan gewoon vlak beton en nodigt ook minder uit tot aanplakken.

APPARTEMENTENCOMPLEX TELLEPARK, HEERENVEEN

Opdrachtgever : WoonFriesland, Grou

Gebruiker : JP van den Bent Stichting, Heerenveen

BOUWTEAMLEDEN

Fotografie: BGGD

- Rob Bontekoe

Met de realisering van het Tellepark is invulling gegeven aan het wijkontwikkelingsplan dat door de woningcorporaties, de gemeente Heerenveen en welzijn- en zorgpartijen is opgesteld. De wens om sociale huurwoningen nabij het centrum te realiseren, is vervuld. Door de naastliggende Le Roy tuinen en een ruime groene opzet kan met recht gezegd worden dat het hier ‘wonen in een park’ is.

Constructeur : Ingenieursbureau Jansen Wesselink, Drachten Adviseur E & W installatie

:

Ingenieurs- en adviesburo Technion, Heerenveen

Aannemer :

Bouwgroep Dijkstra Draisma, Bolsward

W- installateur

P. de Vries Installatietechniek, Leeuwarden

:

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Grondwerk & buitenriolering :

WMR, Rinsumageest

Storten breedplaatvloeren

:

C. van der Hauw Betonbouw, Joure

Metselwerk & gevels

:

Metselbedrijf de Wouden, Broeksterwoude

Metaalconstructiewerk : Konstruktiebedrijf Visser, Veenwouden

Tekst: Petroeska Siccama

‘B

ouwen is het bundelen van kennis en vaardigheden van alle disciplines’

59

Innovatie

BEHALVE IN DE KOOPMARKT, IS VOLGJEWONING.NL OOK IN DE VERHUURMARKT ONTDEKT. Met deze applicatie is het mogelijk om met name bij renovatie- en herstructureringsprojecten op belangrijke momenten helder te communiceren. De applicatie biedt inzicht in proces, planning en opname van de

‘A

woning, maar komt ook van pas als het tijd is om

lle informatie per woning is nu te coördineren’

de kleur van de keuken en tegels uit te zoeken. Met

- Miranca van der Tol

woningbouwcorporatie nu ook de mogelijkheid om

de komst van Volgjewoning.nl heeft de aannemer of het bouwproces aan de voorzijde, bij zowel nieuwbouw als renovatie van woningen, beter te beheren. Het gebruik van het online platform levert niet alleen kostenbesparingen op, maar is ook een beheersbare wijze van communicatie met kopers of huurders, passend bij deze tijd. Met Volgjewoning.nl staat de klant echt centraal. ‘Volgjewoning.nl is een online platform’, leggen Miranca van der Tol en Wytze van der Schaaf uit. Zij zijn de ontwerpers van dit platform. Met deze digitale communicatie- en informatietool kunnen de aannemer of woningbouwcorporatie het bouwproces en met name de te maken beslissingen door de klant inzichtelijk voorzien van deadlines met automatische herinnering. Van der Tol: ‘Alle informatie per woning is nu te coördineren op één plaats en is overal toegankelijk voor zowel de aannemer, de koper of huurder en andere betrokken partijen, bijvoorbeeld de verkopende partij, de notaris en de keukenfirma. En dát sluit juist aan bij de ontwikkelingen van de huidige tijd. Businessmodellen veranderen door digitalisering. Alles wordt transparanter. Digitalisering vraagt om professionalisering en kostenreductie. Daarom is het essentieel om als aannemer mee te gaan met deze ontwikkelingen. En met Volgjewoning.nl wordt ’hiervoor een kans geboden zonder investeringen vooraf.’

60

Innovatie

‘A

ls iets goed is moet je het niet zelf gaan bedenken, maar ten volle benutten’ - Peter Vonk

‘J

e hoeft geen whizzkid te zijn om Volgjewoning.nl te gebruiken’ - Dhr. Nap

Steeds klantgerichter werken

Geen whizzkid als gebruiker

Miranca van der Tol was zelf projectmanager bij Jorcom Planontwikkeling en heeft sinds 2006 een eigen bureau voor kopersbegeleiding; zij weet dus wat er speelt op de woningmarkt. Miranca: ‘Als je kopers tijdig informeert, schept dat rust. Je moet ze steeds een stapje vóór blijven en optimaal bij het proces betrekken. Dat vraagt van organisaties om steeds klantgerichter te werken. Daarnaast stappen kopers op verschillende momenten in. Dat veroorzaakt onrust in het proces. Door alle relevante informatie tijdens alle fasen van de bouw, renovatie en nazorg van de woning centraal vast te leggen op Volgjewoning.nl, heb je op elk moment met één druk op de knop alle actuele informatie beschikbaar.’

De heer Nap - koper van een woning in ‘De 5 bladeren’, een project van Vakbouw in het Zuid-Hollandse Oostvoorne - is zo’n gebruiker: ‘Je hoeft geen whizzkid te zijn om Volgjewoning.nl te gebruiken. Via een mail met een link kom je op je eigen pagina, die wordt aangevuld met nieuwe informatie. Je ontvangt pdf ’s van tekeningen en dergelijke. Je krijgt mails wanneer je een beslissing moet maken. Zo heb je je eigen woningdossier. Het werkt snel, is overzichtelijk en duidelijk. Wanneer er veranderingen in de bouw zijn, krijg je de mogelijkheden ter keuze voorgelegd. Voorheen werd je na oplevering geconfronteerd met wijzigingen in de bouw, waarbij de aannemer zich vaak beriep op ‘wijzigingen voorbehouden’.

Miranca van der Tol en Wytze van der Schaaf

61

Innovatie Terugverdienmodel Er zijn voor de opdrachtgever ook mogelijkheden om de kosten van deelname terug te verdienen door advertenties bij het project te plaatsen. Een voorbeeld is het integreren van een energie-vergelijkingssite bij het verstrekken van de EAN codes. Indien een koper via deze link zijn energiecontract afsluit, krijgt de aannemer een fee. Ook bestaat er de mogelijkheid om te adverteren voor werkzaamheden na oplevering voor eigen risico. Te denken valt aan een stukadoor of een stratenmaker. Het systeem biedt daarmee zowel voordelen voor de aannemer als voor de gebruiker.

neemt veel stress en regeldruk weg en biedt snelheid van informatie.’ Een goede dossiervorming is niet alleen voor de klant van belang, maar is ook cruciaal voor een goede bedrijfsvoering. Een reden waarom woningbouwcorporaties als Accolade, Wonion, Sité en Prowonen instappen. Bouwbedrijven als Plegt-Vos en Simon Benus Bouw zijn al verder. Simon Benus, directeur van Simon Benus Vastgoed, zei bij de realisering van het complex Zaagdam in Groningen: ‘De informatie is up-to-date en transparant. Alle informatie is op één plek, de koper staat écht centraal.’ Maar het systeem biedt niet alleen aannemers, projectontwikkelaars en woningbouwcorporaties mogelijkheden voor hun klanten. Ook voor projectgebonden partijen creëert het kansen.

Als koper ben je nu meer betrokken bij de bouw van je woning en dat is Toeleveranciers heel plezierig.’ Van der Tol vult aan: ‘Als klantenbegeleider kun je sneller Arie Bekkema, accountmanager bij Keukenstudio Van der Woude & Primo reageren en hetzelfde geldt voor alle andere betrokken Keukens: ‘Wij vinden het als gebruiker een goed systeem, et voorkomt partijen in het bouwproces. Deze werken immers alle zowel naar onze aannemer als voor onze kopers. Je hebt fouten en werkt vaak met wijzigingen te maken in het bouw- en met dezelfde actuele informatie. Het systeem voorkomt veel efficiënter’ daardoor fouten en vertragingen in het bouwproces. aankoopproces. Alle gegevens aan tekeningen en keuzes Het bezwaar dat soms wordt aangevoerd tegen het staan per woning vermeld en zijn up-to-date inzichtelijk - Arie Bekkema gebruik van de internetapplicatie, namelijk dat een voor de koper en ook voor de aannemer. Het voorkomt huurder onvoldoende met internet zou werken, blijkt in de praktijk erg fouten en werkt veel efficiënter. Voor ons gaat het om projecten van mee te vallen.’ De huurdersbegeleider kan zien of een bericht gelezen is verschillende aannemers en dat kan nu allemaal in één digitaal systeem.’ en actie ondernemen als iemand niet reageert. Bij minder digitaal ingestelde huurders is er vaak wel een familielid of kennis ter ondersteuning en als Peter Vonk van sanitairgroothandel GévierDales heeft soortgelijke ervaringen een huurder echt niet wil of kan, wordt hij gewoon op de traditionele met Volgjewoning.nl. ‘Wij zijn ingestapt omdat dit een omgeving biedt die manier geïnformeerd. Op dat moment is het dossier van de huurder nog bereikbaar en duidelijk is’, legt Vonk uit. ‘Voor de koper biedt het de steeds een sharepoint voor de aannemer, corporatie en lle informatie op mogelijkheid om alle documentatie bij elkaar te hebben. bijvoorbeeld keukenleverancier en tegelzetter. Zij vinden één plek, de koper Het heeft een functie die vergelijkbaar is met een soort hier per huurder de actuele tekeningen, opnames en boekenkast met documentatie over tegels, sanitair, staat echt centraal’ keuzes. Dit voorkomt veel faalkosten.’ schakeleenheden, deuren, keukens, noem maar op. - Simon Benus Iedereen kan er informatie en documenten vinden die Ontzorgen aannemer en corporatie horen bij zijn eigen discipline. Voor ons biedt het ook de mogelijkheid om Wytze van der Schaaf, die Volgjewoning.nl in samenspraak met Miranca de aannemer en de installateur te ontzorgen. De koper kiest bij ons in de van der Tol ontwierp: ‘Het systeem is flexibel voor elk bedrijf en kan naar showroom, wij leggen het vast en uploaden alles op Volgjewoning.nl. Dan eigen wensen worden ingevuld.’ Volgjewoning.nl is een losse laag die informeert het systeem vervolgens de aannemer of de installateur via de bovenop de bestaande bedrijfsapplicatie ligt. Hierdoor hoeft er niet geplaatste documentatie over de gekozen producten, voor die woning, bij geïnvesteerd te worden in dure ERP software (Enterprise Resource Planning, dat project. Tegenwoordig moet alles sneller en lean. En als iets goed is moet bedoeld om productiviteit te maximaliseren, kosten te beheersen en je het niet zelf gaan bedenken. Dan moet je het ten volle benutten,’ vertelt optimaal te voldoen aan klantwensen; red.) om toch maximaal gebruik te een enthousiaste Peter Vonk. ‘Het is een geweldig medium dat ons zelf ook kunnen maken van alle voordelen die een online veel efficiency bezorgt.’ et systeem is platform biedt. Daarnaast is het erg veilig doordat er naar wensen van geen directe koppeling is met het bronsysteem. Van der elk bedrijf in te vullen’ Volgjewoning.nl groeit gestaag door, ondanks de Schaaf: ‘Je kunt het werk controleren en managen. Als terughoudende markt van koopwoningen. Met deze - Wytze van der Schaaf de koperbegeleider om één of andere reden wegvalt, heb applicatie is de trend gezet naar modernisering van de je het proces direct in de hand. Voor de koperbegeleider geldt juist dat voorzijde van het bouwproces. Ook de bouwwereld kan de klant nu centraal het hem of haar ontzorgt. Hij of zij heeft het werk nu overzichtelijk. Dat stellen en hetzelfde geldt voor de verhuurdersorganisaties.

‘H

‘A

‘H

Tekst: Henri Hendriks

Projecten waar Volgjewoning.nl is ingezet

62

13 woningen CPO Waterdael te Sommeren 32 appartementen Meerijk te Eindhoven 100 huurwoningen Noorderhoek Sneek 9 woningen De Componist te Amersfoort 37 woningen te Helmond 62 huur- en 18 koopwoningen te Drachten 1700 renovatiewoningen 22 woningen, plan Kardeel, Oudewater 6 woningen Kroonsfeldte Oldekerk 12 woningen te Haren 109 woningen, De 5 bladeren te Oostvoorne 4 woningen te Techum, Leeuwarden fase 2 b

De Loods Architecten en Adviseurs AST Vastgoed Ontwikkeling & Hurks Bouw Elkien & Van Wijnen Plegt-Vos Stam & De Koning (Volker Wessels) Accolade & Schutte Bouw Bruijnzeel, Wonion, Sité & Prowonen Plegt-Vos Simon Benus Vastgoed Heijmans Vastgoed Vakbouw Heijmans Vastgoed

Zorg

Beschermen van

gevoelige DNA-materiaal vraagt om koeling meT onbegrensde betrouwbaarheid Het Universitair Medisch Centrum Groningen heeft voor zijn project LifeLines een uniek pand laten bouwen: een enorme vrieskist ter grootte van een sporthal. Hierin worden bij -800 Celsius zo’n acht miljoen bloed-, urine- en DNA-monsters gedurende 30 jaar opgeslagen en beheerd voor wetenschappelijk onderzoek. Beschermen van dit gevoelige materiaal stond centraal. Het koelingsontwerp van Deerns is er een met onbegrensde betrouwbaarheid. Het industriële ontwerp is van Martini architekten en een bouwcombinatie van Bam Utiliteitsbouw en Trebbe Oost & Noord realiseerde de uitvoering.

LifeLines is een groot wetenschappelijk onderzoek dat minimaal dertig jaar lang de gezondheid volgt van liefst 165.000 personen in Noord-Nederland in het kader van Healthy Ageing. Het LifeLinesonderzoek zal de kennis over en het inzicht in het ontstaan van ziekten vergroten, waardoor een bijdrage geleverd wordt aan het ontwikkelen van een effectieve diagnose, preventie, behandeling en monitoring van chronische ziekten. LifeLines wil een antwoord vinden op de vraag waarom de één oud wordt en gezond blijft, terwijl de ander reeds op jonge leeftijd te maken krijgt met allerlei gezondheidsklachten.

63

Zorg

Aangenaam werken

‘S

impel, sober en efficiënt bouwen is het motto van de bouwcombinatie’ - Freek Schutte

Onbegrensde betrouwbaarheid De unieke machine voor het vriescentrum, twintig meter lang, zes meter breed en vier meter hoog, werd ontworpen door Hamilton en bestaat uit twee compartimenten. Een robotgestuurd systeem geeft de mogelijkheid om continu de samples (monsters) in en uit de vriezers te kunnen halen. Deerns, die als installatieadviseur betrokken is bij de bouw, heeft het proces begeleid op het gebied van kostenraming, aanbesteding, gunning en directievoering. Ook de nazorg neemt het bedrijf voor zijn rekening.

Het ontwerp van het gebouw is van Martini architekten. Ruud Dessing van dit bureau: ‘Het is een unieke functie op een bedrijvenlocatie, een sterk gebouw als blikvanger. Het programma van eisen omvat een simpel gebouw. Toch is het wereldwijd gezien een tamelijk uniek project om de ruim acht miljoen samples te beheren. Voor ons was het de uitdaging om een industrieel gebouw te ontwerpen voor een redelijke prijs, waarin het aangenaam werken is. Volgens ons zijn we daar goed in geslaagd. Naast de opslag van de monsters is er namelijk plaats voor kantoren en een presentatieruimte. De aantrekkelijke werkomgeving hebben we weten te creëren door veel daglicht toe te laten, waardoor er een open sfeer ontstaat in alle ruimtes.’ De deelnemers aan het LifeLines onderzoek komen niet op deze locatie. De samples die nodig zijn voor het onderzoek, worden namelijk afgenomen op het UMCG. Dessing: ‘De keuze voor de witte en grijze beplating en de witte dakbedekking is gerelateerd aan het vriezerconcept, maar heeft ook het grote voordeel dat het licht en warmte buitenhoudt. Het dak van de bovenbouw hebben we bewust schuin gemaakt, zodat er geen water op het gebouw kan blijven liggen en de monsters door wateroverlast beschadigd zouden kunnen worden.’

Gerard Kluivingh van Deerns vertelt: ‘Het is een installatie met onbegrensde betrouwbaarheid. Het systeem mag namelijk niet uitvallen, omdat het materiaal vergaat als het niet goed behandeld wordt. Alle afzonderlijke vriezers zijn voorzien van twee koelcompressoren. Het complex is uitgerust met twee noodaggregaten die, als zelfs deze uitvallen, kunnen worden vervangen door een koelsysteem van 30.000 liter vloeibare stikstof van -2000 Celsius. Op deze manier wordt de koeling altijd gewaarborgd.’ Deerns beschikt over veel ervaring met datacenters en opslagcentra in verschillende marktsectoren. Kluivingh: ´Daarom zijn wij in staat een betrouwbaar geheel te ontwerpen.’

‘E

en unieke functie op een bedrijvenlocatie, een sterk gebouw als blikvanger’ - Ruud Dessing

65

Zorg

Bijzondere installatie, normale bouw Dessing gaat verder: ‘De machine staat op de eerste verdieping van het gebouw. Door Ingenieursbureau Wassenaar is een betonnen tafel ontworpen met een zware constructie om deze belasting te kunnen dragen. Extra aandacht ging hierbij uit naar de vlakheid van de vloer door buiging.’ Trebbe heeft als bouwcombinatie met BAM Utiliteitsbouw regio Noord dit project uitgevoerd. Freek Schutte van Trebbe: ‘Simpel, sober en efficiënt bouwen is het motto van de bouwcombinatie. Dit gebouw is qua installatie heel bijzonder, maar qua bouw normaal. Op de PS-bekisting en de heipalen werden de vloeren op zand gestort. De breedplaatvloeren en gestorte vloeren kwamen op betonnen kolommen en het gebouw is voorzien van een staaldak. De schil bestaat uit sandwichpanelen in twee kleuren.’ Dessing: ‘Het ontwerp van het gebouw is twee keer gewijzigd. De eerste keer was het een vergroting van het gebouw, waarbij de begane grond twee keer zo groot werd, de tweede keer werd er door toepassing van een goedkopere gevel een bezuiniging doorgevoerd.’ De ‘Lifestore’ opslagfaciliteit van LifeLines is nu in staat zijn om biologisch materiaal van 165.000 deelnemers op te slaan. ‘Bij dit soort projecten is een goede samenwerking noodzakelijk’, stelt Kluivingh. ‘De klant had vooral belang bij het beschermen van dit gevoelige materiaal. En dat vraagt om goed overleg met de leverancier van het systeem, de bouwer en de installateur en de technische dienst van het UMCG zelf om het risico van uitval te minimaliseren. Dat was de kritische factor in het ontwerp van alle installaties.’ Fotografie: Sarah Janssen

UMCG DATACENTER LIFELINES, GRONINGEN

Opdrachtgever : UMCG, Groningen

BOUWTEAMLEDEN Architect : Martini Architekten, Groningen Installatie – adviseur

: Deerns, Groningen

Bouwcombinatie : Trebbe Oost & Noord, Groningen

Tekst: Arjen Bakker

BAM Utiliteitsbouw regio Noord, Groningen

66

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS

‘I

nstallatie met onbegrensde betrouwbaarheid’ - Gerard Kluivingh

Prefab elementen

: Smit Bedum Prefab Beton, Groningen

Systeemplafond : Annhill systeemplafonds, Hoogeveen Levering en montage deuren

: BPZ, Vries

Levering en montage hang- en sluitwerk : BPZ, Vries

Zorg

Bundeling van krachten tussen

corporatie en zorgpartners Middenin de historische binnenstad van Franeker heeft woningstichting Accolade samen met Zorggroep Tellens het Botniahuis gebouwd. Het gebouw heeft de vorm van een hofje waarin 23 zorgappartementen en negen aanleunwoningen zijn gerealiseerd. Het dagelijkse gebruik wordt samen met het dienstencentrum van Stichting Welzijn Ouderen en Zorggroep Tellens uitgevoerd. Een voorbeeld van bundeling van krachten tussen corporatie en zorgpartners. Aannemer Nijhuis Noord realiseerde het energiezuinige en weinig onderhoud vragende bouwvolume, waarbij adviesbureau Sijperda-Hardy als adviseur optrad en Breman Drachten BV de installaties uitvoerde.

De nieuwbouw, naar een ontwerp van Grunstra Architectengroep, is in de plaats gekomen van dertien ouderenwoningen en dienstencentrum It Pleisterplak. Deze gebouwen voldeden niet meer aan de eisen van deze tijd. Het dienstencentrum is in vernieuwde vorm teruggekomen als aanvulling op het dagelijks leven van de bewoners. Een gezamenlijke huiskamer, het restaurant en de biljartruimte moeten het centrum tot een toegankelijke ontmoetingsplek maken voor bewoners en ouderen uit de gemeente.

Traditioneel bouwproces ‘Door inspanningen van het bouwteam is het een prachtig gebouw geworden met een hoge kwaliteit’, zegt Bert ten Hoeve van Nijhuis Noord, die de bouw van het complex verzorgde. Hij vond het echter jammer dat er geen gebruik werd gemaakt van de kennis die Nijhuis Noord in huis heeft op het gebied van conceptueel bouwen. ‘Omdat het een traditioneel bouwproces was, is er veel arbeid op de bouwplaats verricht. Vanwege de zware winter gaf dit een enorme verstoring van de uitvoering en is de ruwbouw behoorlijk vertraagd. Het bouwen volgens concept gaat veel soepeler.’

67

Sla uw slag op de Green en Bouw aan uw Netwerk

Donderdag 3 juli 2014

T: 0582153937

Zorg Ook was het logistieke proces een redelijke uitdaging. Op de binnenstedelijke locatie in hartje Franeker moesten door een steegje alle bouwmaterialen naar binnen gebracht worden. Dit vergde veel afstemming met de verschillende partijen op de bouwplaats.

Aanpassing installaties ‘De installateur heeft zich erg ingespannen om een installatie te maken die past bij het gebouw’, weet Ten Hoeve. André Terpstra van Breman Drachten BV, die de installaties heeft uitgevoerd, legt uit: ‘We hebben geprobeerd om de beheer- en onderhoudskosten voor de opdrachtgever zoveel mogelijk te beperken. Zo zijn de algemene afzuiging en ventilatie van elke woning individueel uitgevoerd, maar toch centraal geregeld. Het van oorsprong vrij zware gebouwbeheersysteem hebben we vervangen door een web-based beheerssysteem. Via een touchscreen bij de balie kunnen medewerkers de verlichting inschakelen en de verdere installaties, inclusief de verwarming, regelen. Dit is voor de verpleging gemakkelijk te bedienen. Door de goede samenwerking en een gezamenlijk ontwerp is het een project met hoge kwaliteit geworden.’

‘U

tiliteitsinstallaties projecteren in beperkt beschikbaar woningbouwvolume’ - Jan Canninga

Jan Canninga van adviesbureau Sijperda-Hardy: ‘We hebben gebruik gemaakt van beproefde A-keuze materialen, zodat de opdrachtgever weinig onderhoud zal hebben. Om een energiezuinige installatie te krijgen zijn er gelijkstroommotoren op de afzuigventilatoren gekomen. Er zit een warmteterugwininstallatie (WTW) in de gebalanceerde afzuigsystemen van de luchtbehandelingskasten van de keuken en de zalen. Alle pompen zijn met toeren geregeld en in de gangen en algemene ruimtes is gebruik gemaakt van ledverlichting.’

‘T

raditioneel bouwen gaat langzamer dan conceptueel bouwen’ - Bert ten Hoeve

Terpstra: ‘We hebben voorzieningen voor de aanleg van zonnepanelen meegenomen in de bouw. Deze worden nu in opdracht van Tellens alsnog gemonteerd.’

69

Zorg Proefopstelling badkamer

‘B

eheer- en onderhoudskosten zoveel mogelijk beperkt’ - André Terpstra

Tekst: Petroeska Siccama

Fotografie: Sarah Janssen

Voorkomen van legionella

70

‘Uitdaging in dit project was om utiliteitsinstallaties te projecteren in het beperkt beschikbare woningbouwvolume’, vertelt Canninga. ‘De standaardhoogte van woningbouw is 2.60 m en utiliteit vergt meer ruimte. Dit was niet heel makkelijk.’ Ook Terpstra vond de mix van utiliteit en woningbouw een lastige opgave. ‘Omdat er geen verlaagde plafonds zijn, hebben wij elektra, ventilatie, verwarming, waterleiding en riolering in het beton moeten wegwerken. Hier kwam nog bij dat de vloeren niet te warm mogen worden vanwege de aangelegde waterleidingen. Dit om legionellabesmetting in het zorggebouw te voorkomen.´ De verwarmingsbuizen zijn daarom op bepaalde plekken omgelegd. Firma Kalsbeek, gespecialiseerd in legionellapreventie en -bestrijding, heeft tijdens de uitvoering van het project meegekeken. Terpstra: ‘Omdat de geplande dikwandige cv-buizen niet konden worden ingestort, hebben we in de appartementen en algemene ruimten gebruik gemaakt van flexibele Rehau buizen.’

Geluidsstil Canninga: ‘De luchtkanalen en transportleidingen hebben we in de kruipruimtes gepositioneerd. Deze ruimtes zijn verlicht, zodat de onderhoudsmonteurs goed zicht hebben.’ Hij vervolgt: ‘Om de hoogtes te beperken, hebben we de luchtbehandelingskasten buiten op het dak gezet. Deze moeten geluidsstil zijn in verband met de geluidsnorm van 40 dB(A) na elf uur ’s avonds. Als adviseur hebben we er bovenop gezeten om dit goed voor elkaar te krijgen.’

Terpstra: ‘Om een voor de zorg gebruiksvriendelijke en logische indeling te krijgen, hebben we een proefopstelling van de badkamer gemaakt in de werkplaats van Breman. De badkamer moest rolstoeltoegankelijk en gemakkelijk in gebruik zijn, voor verpleging en bewoner. Ook de uitgezochte materialen konden zo bekeken worden. De plaats van de schakelaar, het stopcontact en het planchet zijn aangepast en er is gekozen voor een andere wastafelkraan.’ Ten Hoeve: ‘De interieurarchitect heeft goed werk geleverd. Dit is voor de bewoners erg belangrijk. Al met al hebben we een mooi project gerealiseerd. De mensen die erin zitten, zijn zeer tevreden.’ De bouw is medio 2012 gestart en heeft ongeveer anderhalf jaar in beslag genomen. De zorgappartementen hebben een badkamer, slaapkamer en een pantry (kleine keuken). De aanleunwoningen zijn ruimer van opzet en hebben een royale woonkamer, een keuken, twee slaapkamers, een badkamer en een berging. Het Botniahuis is een voorbeeld hoe corporaties en zorginstellingen hun kennis en kunde, ook op het gebied van financiën, kunnen bundelen om nieuwe en gevarieerde woonzorgconcepten te blijven realiseren.

32 ZORGAPPARTEMENTEN, FRANEKER

Opdrachtgever : Accolade, Heerenveen Opdrachtgever : Zorggroep Tellens, Franeker

BOUWTEAMLEDEN Architect : Grunstra Architecten Groep, Bolsward Bouwdirectie : Fooq, Heerenveen Adviseur installaties

: Sijperda-Hardy Adviesbureau, IJlst

Aannemer : Nijhuis Bouw, Assen Installateur E & W

: Breman Drachten, Drachten

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS Dragende staalconstructies & Dakhekken

: K. Stok en Zn, St.-Annaparochie

Hang- en sluitwerk

: Klunder Drachten, Drachten

Levering en montage stalen kozijnen & deuren

: BPZ, Vries

Levering en montage ZORGPLUS

: BPZ, Vries

Uitbloeiingsarme Metsel- en Voegmortel : Remix, Borger

Zorg

Opvallende, aparte materialen in

3D-modellering

In een niet of nauwelijks toegankelijke binnentuin van het Martini Ziekenhuis in Groningen realiseerde Rottinghuis’ Aannemingsbedrijf naar een ontwerp van SEED architects het met ronde bogen vormgegeven Martini Paviljoen. Een locatie waarbij de aannemer logistieke problemen moest ondervangen door rekening te houden met maximale afmetingen en gewichten van de bouwmaterialen. Hierbij was het een voordeel dat het ontwerp met veelal ronde vormen volledig in een 3D-model was opgezet.

‘R

onde bogen die een icontrast vormen met het bestaande ziekenhuis’ - Arnold Burger

Toen het nieuwe Martini aan de Van Swietenlaan in 2007 werd geopend, miste er nog een soort ontmoetingscentrum. ‘Men had wel ideeën om in de binnentuin ‘iets oase-achtigs’ te creëren’, legt architect Arnold Burger van Seed Architects uit. ‘Een plek voor patiënten om even te ontsnappen aan het ziekenhuisgevoel. Breed inzetbaar, als plek om gewoon even te zitten als bezoeker, maar ook als concert- of congreszaal. Als architect van het ziekenhuis hebben we toen een ontwerp gemaakt, waarmee de Vrienden van het Martini Ziekenhuis de boer op konden om sponsors te vinden.’

71

Zorg

‘E

Hij werd uitgeleend door Volker Wessels’ collega Koenen Bouw. ‘Om twee redenen. De segmenten van gebogen vormen zijn allemaal anders qua grootte en qua straal. Ze hebben allemaal een andere boog en een ander begin- en eindpunt. Om die constructie precies op maat te krijgen - en dat was weer noodzakelijk om alle andere materialen binnen hun eigen toleranties te verwerken - konden we niet zonder 3D-modellering. De tweede moeilijkheid: we konden de materialen niet over het ziekenhuis heen hijsen vanwege financiële en veiligheidsredenen. Alles is aangevoerd via een speciaal gebouwde sluis in de verbindingsgang van het ziekenhuis. Dat betekende dat alles opgedeeld moest worden in segmenten van maximaal drie bij drie meter.’

- Jan Jelle Walsma

Maatvoering bewaken

norm goed bedenken wat we per dag nodig hadden’

Opvallend en apart ‘De binnentuin tussen de twee ziekenhuisvleugels heeft een mooie lengteas’, legt Burger uit. ‘De zichtlijn moest behouden blijven, wat vroeg om een gebouw waar je dwars doorheen én langs kunt kijken. Maar het moest ook bescherming bieden. Primair was dit gebouw voor de patiënten bedoeld. Dus geen glazen kap bijvoorbeeld, want dan zou je het gevoel kunnen hebben dat je bekeken wordt.’ Daar is aan alle kanten rekening mee gehouden. Het object in de tuin is opvallend geworden, gemaakt van bijzondere materialen en heel anders dan de rest van het ziekenhuis.’

De staalleverancier stelde voor om de spanten voor de segmenten van de stalen basisconstructie niet te buigen of te walsen, maar ze te snijden en daarna de flenzen eraan te lassen. ‘Daardoor hebben we de maatvoering kunnen bewaken en de lijnen van de architect precies kunnen volgen’, zegt Walsma. De spanten werden in de binnentuin in elkaar gezet op een in het werk gestorte fundering met geheide stalen buispalen. De afwerkvloer is van gevlinderd beton. Daaroverheen kwamen geïsoleerde stalen dak- c.q. wandplaten. ‘Je kunt eigenlijk niet aangeven wat de wanden zijn en wat het dak is,’ zegt Burger, ‘het loopt in één keer door’. Aan de buitenkant werden die platen afgedekt door Kalzip felsbeplatingen in de kleur AluplusPatina Champagne en binnenin met tulpenhout, met uitsparingen voor de verlichting ‘als een sterrenhemel’. Tussen de segmenten zit glas voor lichtinval en om contact te leggen met de buitenwereld. Ook de buitengevel, opgetrokken uit vliesgevelprofielen geproduceerd door Alcoa Architectuursystemen, zijn getoogd en gesegmenteerd. Als scheiding tussen ziekenhuis en de Icoon is een dertig minuten brandwerende Jansen Viss vliesgevel geplaatst.

Spraakmakende vorm Met de randvoorwaarden op zak ging Burger creëren. Al vrij snel kwam hij op een gebouw in zes losse segmenten, die als het ware uit elkaar schuiven. Het hoogste tegen het ziekenhuis aan, het kleinste middenin de tuin. Met ronde bogen die een contrast vormen met het bestaande ziekenhuis. ‘We zijn begonnen met een maquette van een wc-rolletje. Later heb ik nog veel meer omschrijvingen van de vorm gehoord. Een verrekijker, een croissant, een ingesneden plak lasagne…’ Burger vindt het wel mooi dat bezoekers hun eigen interpretatie geven aan de vorm. ‘Een teken dat we iets spraakmakends hebben gemaakt.’

3D-modellering De Icoon, zoals het paviljoen officieel heet, is gebouwd door Rottinghuis, onderdeel van Volker Wessels, die de opdracht gegund kreeg na een aanbesteding. ‘Een grote uitdaging’, legt projectleider Jan Jelle Walsma uit.

73

Zorg Logistieke uitdaging ‘Een prachtig ontwerp om te realiseren’, zegt Walsma. ‘We hebben het in feite precies gebouwd volgens het idee van de architect, hooguit op details wat bijgeschaafd. Het was voor ons vooral de logistiek die het echt uitdagend maakte.’ De vloer in de verbindingsgang was niet sterk genoeg om bijvoorbeeld een kraan te dragen. ‘We hebben met draglineschotten een brug gemaakt over de gang, die in feite een betonnen U-bak is. Onder die brug paste mooi een betonslang, waarop de betonwagens buiten konden aansluiten. Met underlaymentschotten konden we de brug stofvrij dichtzetten, zodat een sluis ontstond voor onze aan- en afvoer. Die konden we ’s ochtends een uurtje gebruiken en aan het eind van de middag nog een periode, want overdag moest er gewoon ziekenhuisverkeer door de gang. We moesten dus enorm goed bedenken wat we per dag nodig hadden.’ Mede daarom namen Rottinghuis en alle bouwpartners extra voorbereidingstijd, zodat er tijdens de bouw zelf geen verrassingen meer konden opduiken. ‘Toen we eenmaal echt bezig waren, liep het ook als een tierelier.’ Dat viel ook architect Burger op. ‘Respect voor de manier waarop de bouwers die materialenpuzzel hebben opgelost. Ze hebben de planning keurig gehaald.’ Met de realisering van de Icoon heeft het Martini Ziekenhuis nu een informele ruimte voor rust, ontspanning en ontmoeting, een plek om even ‘uit’ het ziekenhuis te zijn. Eind 2013 is het paviljoen in gebruik genomen.

DE ICOON, GRONINGEN

Opdrachtgever : Martini Ziekenhuis, Groningen

BOUWTEAMLEDEN Architect & bouwdirectie

: Seed architects, Alkmaar

Constructeur : Ingenieursbureau Wassenaar, Haren Adviseur installatie

: Deerns, Groningen

Aannemer : Rottinghuis Aannemingsbedrijf, Groningen

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Levering en montage deuren & hang- en sluitwerk

: BPZ, Vries

Kalzip wand & dak beplatingen : Felspartners, Zwolle

Project De Icoon Martini Ziekenhuis Groningen In het project Icoon zijn Kalzip AluPlusPatina aluminium felsdakplaten verwerkt met een kleurafwerking in champagne G 12. Dit geeft het markante gebouw een extra indrukwekkende uitstraling.

Tekst: Arjen Bakker

Fotografie: Paul Loof

Alle dakvlakken en krommingen bestaan uit meerdere stralen soms per doorsnede wel vijf diverse radia die vloeiend in elkaar overlopen. Het was van meet af aan duidelijk dat alle bouwmaterialen en onderconstructies goed op elkaar aangepast moesten worden, de standaard maattoleranties uit bijvoorbeeld de staalconstructie zouden zeker leiden tot maatproblematiek in de rondgewalste Kalzip buitenhuid. Vanuit die wetenschap hebben we met elkaar samengewerkt in een bouwteam constructie waarbij iedere partij in een vroegstadium zijn belangrijke punten en materiaal eigenschappen voor de verwerking kon inbrengen. Het team heeft hier steeds zijn beslissingen op gebaseerd waardoor er toch afwijkende productie methodieken zijn gekozen. Er is een continu verband met de vorm van het staal , de getimmerde boeiboord panelen, de raamconstructies en alle kalzip aansluitigen. De engineers van Felspartners hebben de werktekeningen uitgewerkt in het HiCad 3D tekenprogramma en dit voortdurend afgestemd in het bouwproces waarbij het 3D tekenwerk werd gecoordineerd door Seed architecten en Rottinghuis als bouwkundig aannemer.

74

Deze goede voorbereiding heeft geleid tot een vlekkeloze uitvoering waarbij hooguit op kleine punten nog is bijgestuurd. Zonder deze werkwijze was deze complexe vorm met de gevraagde maattoleranties niet uitvoerbaar.Alle voorgebogen felsplaten hebben in het werk gepast dank zij deze werkmethodiek. Verwerkt zijn ca. 1060 m2 Kalzip 50 /429 voorgetoogde felsbanen, waarbij we in een baan meerdere stralen hebben gewalst die vloeiend in elkaar overlopen. De felsbanen zijn afgewerkt met een fabrieksmatig aangebrachte en walsbare patina laag met een champagne kleurige afwerking. De felsbanen zijn bevestigd op kunststof E klips zodat er een vrijwel koudebrug vrije constructie is ontstaan. De boeiboord panelen welke door middel van het lochform procede in de juiste dakstraal zijn gebracht, zijn aan de achterkant voorzien van ingelijmde isolatie panelen, de panelen zijn ter plaatse van de puien ingeklemd onder de klemlijsten van het raamsysteem. Felspartners is trots mee te hebben gewerkt aan dit technisch uitdagend project met een unieke vorm en uitstraling. Zij bedankt al haar bouwpartners voor de onderlinge samenwerking tijdens de realisering van dit fantastische project en wenst het Martini Ziekenhuis succes bij het gebruik van dit prachtige gebouw.

Zorg

Speciale oplossingen voor bouwen met ronde vormen Bouwen van een ontwerp met ronde vormen is bouwkundig een intensief traject. Het vraagt om speciale oplossingen en eist daardoor meer bouwtijd. Bouwmij Hendriks is erin geslaagd om een dergelijk gebouw aan de rand van bedrijventerrein De Wieken in Hoogeveen te realiseren en het op verzoek van de opdrachtgever ook nog eens vijf weken sneller op te leveren. Het gaat om het orthopedagogisch centrum Ambiq. Het centrum is uitgerust met een duurzaam energieconcept, veel domotica en op afstand bedienbare installaties van installateur DRS. Zorgorganisatie Ambiq zet zich in om mensen met een licht verstandelijke beperking en bijkomende problemen een plaats in de samenleving te bieden in haar werkgebied Noordoost-Nederland. In Hoogeveen gaat het om zestig kwetsbare jongeren van wie de ontwikkeling dreigt vast te lopen. Deze jongeren kunnen nu wonen en behandeld worden, eventueel met de rest van hun gezin. ‘Wij behandelen kinderen die op geen enkele wijze meer thuis kunnen wonen, al dan niet samen met hun ouders’, zegt Ina Kuipers, directeur Ambiq Regio Drenthe. ‘Dat is intensieve zorg, maar we willen aan de buitenkant niet meer die uitstraling hebben van een instelling met dichte deuren.’

‘O

p afstand bedienbare installaties’

- Jille Jan Reitsma

Vriendelijk ogend ontwerp Toen het orthopedagogisch centrum zo’n zes, zeven jaar geleden ging nadenken over nieuwbouw, vroeg het zijn vaste architectenbureau 12WAT Studio uit Assen dan ook om ‘een vriendelijk ogende instelling, vol met de domotica die nodig is voor de behandeling.’ Dit alles op een terrein aan de Voltastraat, tegenover de huidige locatie van Ambiq. In hetzelfde gebied waar ook de nieuwbouw van Eduwiek, een school voor speciaal en regulier voortgezet onderwijs, is gepland waarmee het centrum nauw gaat samenwerken.

Ronde vormen bouwen Bouwmij Hendriks uit Assen kwam met € 4,6 miljoen uit de aanbesteding naar voren om het ontwerp van Tino Hoven en Walter Stoop te realiseren. Twee vrijstaande paviljoens in een groene omgeving, één van één laag en één van twee lagen, die samen een parkje omsluiten. Beide gebouwen lopen half rond en hebben gevels van gebroken natuursteen. ‘Prachtig om te maken!’ vindt projectcoördinator Jille Jan Reitsma. Zijn bedrijf zette het casco op met een beganegrondvloer van VBI-kanaalplaat, verdiepingsvloeren in breedplaat en daartussen dragende en binnenwanden van kalkzandsteen. Natuurgevelsteen BV uit Vries leverde en verwerkte de circa 90.000 Macedonische gevelstenen voor de buitenkant. ‘We hebben het allemaal binnen een jaar gedaan, maar dat was een pittige klus’, zegt Reitsma. ‘Een gebouw met allemaal ronde vormen bouwt toch wat lastiger. Maar met heel goede werktekeningen hebben wij de maatvoering van het project compleet digitaal kunnen vastleggen.’

75

Zorg

‘W

e hebben vijf weken kunnen winnen’ - Sake van der Kloet

‘N

iet meer die uitstraling van een instelling met dichte deuren’ - Ina Kuipers

Speciale oplossingen Niet alleen aan de buitenkant, ook binnen is vrijwel geen rechte hoek te vinden. Dat is veiliger voor de bewoners. Reitsma: ‘De ronde hoeken hebben we op de bouw gestort in monotubes zo hoog als de kalkzandsteenelementen. Die tubes verdeelden we in kwarten met een vierkante kern, met bovenin een huls, zodat ze met de warrybok konden worden geplaatst, meteen in de juiste vorm.’ Ook voor de dakranden moest een speciale oplossing worden gevonden. De in het bestek bedachte stalen UNP-profielen bleken niet goed rond te buigen. ‘Meilof Riks heeft ze uiteindelijk van aluminium gemaakt, specifiek op maat.’ Sowieso zijn alle materialen molestbestendig, want veiligheid voor de bewoners was het belangrijkste uitgangspunt. Dit gold uiteraard ook voor de installaties. Daarvoor was Sake van der Kloet van DRS Installatietechniek uit Noardburgum verantwoordelijk.

Op afstand bedienbare installatie ‘In het voortraject zijn heel veel installateurs afgevallen vanwege de wens van de opdrachtgever, dat alle installaties op afstand bedienbaar moest zijn, van de deuren tot het licht tot het water en de verwarming. Dat betekent heel veel bedrading. Wij durfden dat wel aan en dat heeft goed uitgepakt.’ Behalve voor domotica zorgde DRS voor een duurzaam energieconcept, met 130 zonnepanelen op het dak, warmteen koudeopslag in de bodem, lagetemperatuur-vloerverwarming, automatische zonwering en ledverlichting. ‘Het dak van het enkellaagse gebouw is bovendien een sedumdak.’

Vijf weken versnellen Reitsma: ‘Tijdens de bouw kregen we de vraag of we konden versnellen, zodat Ambiq in de kerstvakantie kon verhuizen. We hebben vijf weken kunnen winnen, onder meer door de kozijnen kant en klaar - beglaasd en geschilderd - te laten komen, door spuitisolatie te gebruiken en gietvloeren in plaats van cementdekvloeren toe te passen.’ Hij geeft de bouwpartners - en vooral DRS - een dikke pluim voor hun doortastendheid waarmee de versnelling is opgepakt.

76

Zorg

WOONVOORZIENING EN BEHANDELRUIMTE AMBIQ, HOOGEVEEN

Opdrachtgever : Ambiq, Hoogeveen

BOUWTEAMLEDEN Aannemer : Bouw en Onderhoud Hendriks, Assen Constructeur : Ingenieursbureau Wassenaar, Haren E & W Installaties

: DRS Installatietechniek, Noordburgum

Fotografie: Michael van Oosten

Van der Kloet: ‘Dit was echt een intensieve, maar wel een heel mooie klus. Die heb je niet elke week!’ Het viel ook Ina Kuipers op dat de werklieden het zo’n bijzondere klus vonden. ‘Aan de tekentafel wordt het allemaal wel mooi bedacht, met die ronde vormen, maar om het dan te doen! Ik vind de hele organisatie op zo’n bouw sowieso indrukwekkend, maar in dit geval vind ik het extra knap dat Bouwmij Hendriks het op de gewenste tijd heeft opgeleverd. Al dat handwerk… maar ik zag ook wel dat de bouwers met plezier op het werk rondliepen, ze konden echt hun ambachtelijke vaardigheden weer eens lekker kwijt.’

Glas en Schilderwerk

: Dick Zijlstra Meesterschilders, Ter Apel

Tegelwerk : Tegelzetbedrijf Smit, Groningen Uitbloeiingsarme doorstrijkmortels

: Remix, Borger

Levering en montage deuren

: BPZ, Vries

Levering en montage hang- en sluitwerk : BPZ, Vries

Tekst: Arjen Bakker

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS

77

Zorg

Transformatie naar

modern en geschikt

voor uitgebreide zorgvraag Zorggroep Noorderbreedte heeft in Leeuwarden het bestaande zorgcentrum Abbingahiem laten renoveren en uitbreiden tot een nieuw complex dat weer jaren mee kan. Nieuwbouw is er voor een nieuwe psychogeriatrische afdeling met drie groepswoningen voor elk acht personen. Daarmee krijgt het gebouw comfort-technisch een boost. Tegelijk is het energieverbruik door zowel bouwkundige aanpassingen als het toepassen van duurzame technieken zoveel mogelijk teruggedrongen.

‘W

e hebben gezocht naar verandering van dynamiek’ - Doeke van Wieren

78

Het 136 kamers tellende gebouw uit de jaren zeventig heeft een ware verjongingskuur ondergaan. Het is aangepast aan de eisen van deze tijd en daarmee geschikt gemaakt voor cliënten die uitgebreide verpleeghuiszorg nodig hebben. Het ontwerp is van de architectencombinatie TWA architecten uit Birdaard en Wijffels architecten uit Heerenveen. ‘We hebben gezocht naar verandering van dynamiek’, vertelt architect Doeke van Wieren van TWA architecten. ‘Het is een ander soort gebouw geworden dan waar ouderen normaal terecht kunnen. Het is fris en vrolijk en behoorlijk expressief in het kleurgebruik. Het idee van veertig jaar geleden, dat ouderen buiten de wijk op een groene locatie konden

wonen, hebben we aangevuld met de wetenschap van deze tijd. Het gebouw heeft nu een relatie met de wijk en is ook toegankelijk voor de wijkbewoners. Het heeft een kapsalon, een biljartzaal, een bibliotheek en een winkeltje.’

Verandering in dynamiek Aan de buitenzijde blijft de verbinding met het groen. De verandering van seizoenen is in de afwisseling van de gevel terug te zien. De kleuren van de gevel mengen zodra je beweegt. De houten elementen van het nieuwe gedeelte lopen als een elastiekje om de beide gebouwdelen heen. Het is een vriendelijk en transparant gebouw, dat past in een groene omgeving.

Zorg Frans Gottmer van Ingenieursbureau Jansen Wesselink uit Drachten, constructeur van dit project: ‘De nieuwe laagbouw is constructief niet zo spannend. Het bestaat uit kalkzandsteen, kanaalplaten en een houten kap. Bij de fundering is rekening gehouden met geluidsoverlast voor de bewoners, door gebruik te maken van schroef- in plaats van heipalen.’

Bestaande constructie handhaven Van Wieren: ‘Door een verandering in het bestemmingsplan van zeven naar vijf lagen was sloop en nieuwbouw voor de bestaande vleugels geen optie. In die situatie zou er niet voldoende ruimte zijn om ons programma in kwijt te kunnen. Nadeel was wel dat de hoogte in de bestaande gangen erg laag was. Door het gebruik van veel lichte kleuren hebben we de ruimtes visueel hoger laten lijken.’ Uit onderzoek van de constructeur bleek dat het betoncasco in een deugdelijke staat was. Gottmer: ‘Het gebouw is van 1972 en zeer sterk en stevig gebouwd. Om daarin de nieuwe installaties een plaats te geven, hebben we behoorlijk wat aanpassingen bedacht. Zo zijn de schachten voor de riolering vernieuwd, zonder dat dit leidde tot een constructieve verzwakking van het geheel.’ Heerke Osinga van Bouwgroep Dijkstra Draisma: ‘Het was ook de vraag of de spouwankers van de bestaande gevels het gewicht van de nieuwe isolatie en het stucwerk konden houden. Hiervoor is een onderzoek uitgevoerd, waarna plaatselijk nieuwe spouwankers zijn toegepast om deze extra belasting te kunnen dragen.´

‘N

ieuwe installatie in een deugdelijk betoncasco inpasbaar maken’ - Frans Gottmer

Strak budget Osinga: ‘Het was een intensief traject, dat drie fases kende. De vraag was: Wat pak je wel en wat pak je niet aan, want het was een project met een strak budget.’ En dat vraagt om een goede samenwerking met architect en de bouwdirectie. Om tot een goede besluitvorming te komen is er een proefkamer ingericht. ‘Als de keuzes eenmaal waren gemaakt, konden we snel door.’ In het kader van de modernisering is het hele dak vernieuwd en zijn alle balustrades en zonweringen vervangen. Osinga: ‘Dat geeft een frisse uitstraling. In eerste instantie zouden de bestaande gangen niet worden aangepakt. De wanden hiervan waren ons en de opdrachtgever echter een doorn in het oog. Door extra budget van de opdrachtgever en met een scherpe prijs van de schilder hebben wij alles toch kwalitatief kunnen opleveren.’

79

Zorg

‘G

oede samenwerking eindigt altijd in een prima eindresultaat’ - Heerke Osinga

Tekst: Petroeska Siccama

Tijdsdruk

80

Tijdens de werkzaamheden is een deel van de cliënten van Abbingahiem in wijkzorgcentrum Greunshiem ondergebracht. Osinga gaat verder: ‘Wij realiseren ons heel goed dat dat dubbele lasten geeft voor de opdrachtgever. Wij denken mee met onze opdrachtgevers. Voor ons betekent dat, dat wij in zo’n situatie de bouw in een zo kort mogelijke tijd willen realiseren en dat wij daarbij ook de gewenste kwaliteit leveren.’ Onverwachte situaties zoals een kabel van de KPN die omgelegd moest worden, zetten het tijdsschema onder druk. Osinga: ‘Gelukkig kon in goed overleg de planning worden bijgesteld. In het bouwteam hebben we namelijk eerlijk en open kunnen praten.’ De bouwer stapte in toen het ontwerp al klaar was. ‘Maar de planning en het proces hebben we zelf kunnen sturen. En dan gaan we voor zo efficiënt mogelijk bouwen’, legt Osinga uit. ‘Goede samenwerking eindigt altijd in een prima eindresultaat. Er is heel veel gebeurd in een korte tijd. Het waren spannende dingen qua planning en financiën, maar uiteindelijk is alles goed gekomen.’

De renovatie is in twee fases uitgevoerd en gestart in november 2012. Fase 1 bestond uit het verbouwen en renoveren van de lange vleugel van Abbingahiem, inclusief een gedeelte van de algemene voorzieningen op de begane grond en de start van de nieuwbouw van de groepswoningen. Na de oplevering van de eerste fase in juli 2013 is gestart met fase 2: renovatie van de korte vleugel, waarbij de begane grond is omgevormd naar een multifunctionele ruimte. Zorgpartners Friesland, waarvan Zorggroep Noorderbreedte onderdeel is, heeft voor al haar vastgoed een duurzaam en efficiënt energieconcept uitgewerkt: het Deltaplan Energiebesparing 2009-2013. In deze renovatie zijn zonneboilers en ecologische dakbedekking toegepast. Ook is er sprake van optimalisatie van luchtbehandeling en het isoleren van de buitenschil door dakisolatie, HR++ beglazing, isoleren van kopgevels en borstwering. Daarnaast zijn er voorbereidingen getroffen om in de toekomst aan te kunnen sluiten op het nog te realiseren eigen warmtenet.

TRANSFORMATIE ZORGCENTRUM ABBINGAHIEM, LEEUWARDEN

Opdrachtgever : Zorggroep Noorderbreedte, Leeuwarden

BOUWTEAMLEDEN Architect : TWA Architecten, Burdaard Wijffels, Heerenveen Constructeur : Ingenieursbureau Jansen Wesselink, Drachten Aannemer : Bouwgroep Dijkstra Draisma, Bolsward

ONDERAANNEMERS & LEVERANCIERS Dakbedekking : SRC-Dakmanschap, Heerenveen Cementdekvloeren, buitengevelisolatie : Afbouw Perdok, Groningen Keukens : Octo Plus, Grou Levering en montage ZORGPLUS

: BPZ, Vries

Levering en montage deuren, kozijnen & Hang- en sluitwerk

: BPZ, Vries

Hang- en sluitwerk

: Raadsma, Dokkum

Uitbloeiingsarme Doorstrijkmortel

: Remix, Borger