27-29 AUGUSTUS 2010
SF OO RT MU LT I- AR T S FE ST IV AL AM ER
‘Amersfoort groeit uit tot een culturele hub in Noord-Europa’ Amersfoort heeft vanaf 2010 een nieuw cultureel festival: Spoffin. De ambitie ligt hoog. Spoffin moet een brugfunctie in noordelijk Europa gaan vervullen. Initiatiefnemer en directeur/ curator Alfred Konijnenbelt (oudjournalist) interviewt zichzelf. ‘Een gewoon beleidsplan is al gauw bloedeloos en onpersoonlijk. Terwijl we het hier hebben over een opwindend nieuw festivalconcept!’ – Eh... Spoffin? ‘Ja, leuk hè? Wat denk je: een vliegende vis? Een linksdraaiende yoghurtvariant uit Finland? Sloveense soep van rauwe vleesresten? De koosnaam van de royal bed bouncer van het Britse koningshuis in de zeventiende eeuw? Je zit in de buurt.
Spoffin is een nieuw internationaal multi-arts festival in Amersfoort, dat vanaf 2010 in het laatste weekeinde van augustus plaatsvindt. Een cultureel evenement van Europese allure op het gebied van kunsten in de openbare ruimte. Denk aan straat- en locatietheater, en ook aan beeldende kunst en muziek. Grotendeels gratis toegankelijk, ook nog. Wil je echt weten waar de naam vandaan komt? Het nieuwe festival kun je beschouwen als een spin-off van drie voorgangers: Theater Terras, dat op bescheiden schaal maar hoog niveau al bijna veertig jaar bijzondere theatervoorstellingen op verrassende locaties in Amersfoort presenteert; het mede door Theater Terras opgerichte festival Etcetera (La Strada) dat in de jaren 90 van de vorige eeuw tot ver
1
buiten de Amersfoortse grachtengordel bekendheid genoot maar sindsdien aan belang heeft verloren; en de Keistadfeesten, het traditionele volksfeest van Amersfoort dat zichzelf door toenemende concurrentie van andere festivals langzaam maar zeker overbodig zag worden. Theater Terras heeft de afgelopen jaren pogingen gedaan om de Keistadfeesten te moderniseren door als onderdeel van het evenement een internationaal straattheaterfestival te organiseren. Hoe bescheiden het ook was, door de opmerkelijk goede programmering kreeg het festival toch een zekere allure en trok het een groot en dankbaar publiek. Amersfoort heeft een mooie traditie op het gebied van straattheater, maar die kreeg tot voor kort nauwelijks meer voeding.’
FESTIVAL SPOFFIN
– Is Spoffin helemaal nieuw of komen er ook elementen van de voorgangers terug? ‘Spoffin is vooral nieuw, maar het verloochent zijn roots natuurlijk niet. Aan elk van zijn drie voorgangers is Spoffin in zekere zin schatplichtig. Van Theater Terras erft het de uitstekende contacten in de internationale festivalwereld en de grote mate van zorgvuldigheid waarmee artiesten en locaties worden bejegend. Van het ‘oude’ Etcetera herneemt het festival de gedurfde programmering met veel premières van groepen die onze programmascouts in binnen- en buitenland opsnorren. Je zag daar vaak dingen die je een jaar of twee later pas op Oerol of de Boulevard zou tegenkomen. En de vele tientallen Amersfoorters die straks als gastheer of –vrouw voor internationale artiesten en professionals optreden, of die als vrijwilligers publiek begeleiden, technici helpen, sjouwen en bouwen: daarin kun je de Keistadfeesten herkennen. De vrijwilligers vormen daarmee de wortels van het festival. Het bijzondere is dat zowel de Keistadfeesten als Etcetera zichzelf in 2009 hebben opgeheven, om ruimte te maken voor iets nieuws. En dat is Spoffin.’ – Wat gaat Spoffin dan anders doen? Is het niet gewoon hetzelfde, maar dan ietsje groter? ‘Het festival is veel méér dan een spinoff van het verleden; het is vooral ook iets heel nieuws. Vandaar de omdraaiing in de naam. 2010 mag je nog als een overgangsjaar beschouwen, maar vanaf 2011 krijgt Spoffin een inen een off-gedeelte. De inprogrammering geeft een actueel beeld van het beste wat er op het moment aan straat- en locatietheater in Nederland, Europa en eventueel daarbuiten wordt gemaakt, met veel aandacht voor innovatieve theatervormen. Daarnaast komt er een offprogrammering waar theatergroepen, deels op eigen risico, hun nieuwe voorstellingen kunnen presenteren. Een showcase heet dat in het jargon. Er zijn meer showcasefestivals in Europa, vooral in het zuiden: Spanje en
‘Spoffin geeft het publiek een compact en actueel beeld van het beste op het gebied van straat- en locatietheater in Europa, met veel aandacht voor innovatieve theatervormen.’ Alfred Konijnenbelt directeur/curator festival Spoffin
Frankrijk. In de noordelijke helft van Europa bestaat er nog geen grootschalige, professioneel opgezette showcase voor straat- en locatietheater, terwijl daar wel behoefte aan is. Er worden prachtige voorstellingen gemaakt in Groot-Brittannië, maar ook in Scandinavië, Duitsland en alle landen ten oosten daarvan. En niet te vergeten in Nederland natuurlijk. Veel van al dat moois is alleen in eigen land te zien. Het ontbreekt de artiesten meestal niet aan talent, maar wel aan de contacten en middelen om verder te komen.’ – Welke mooie rol is er wat dat betreft voor Spoffin weggelegd? ‘Spoffin gaat een brugfunctie vervullen voor met name Noord-Europa. Amersfoort wordt, als het festival zich ontwikkelt zoals we denken en hopen, een culturele hub, een verbindingspunt op het gebied van straat- en locatietheater. Dat gebeurt natuurlijk niet van vandaag op morgen. Er gaan jaren overheen voordat het hele idee stáát en ook internationaal goed is doorgedrongen. En het gaat ook niet
!
2
vanzelf. Om het proces op gang te brengen zullen we het festival ook aan de achterkant, het gedeelte dat niet direct voor publiek zichtbaar is, heel goed moeten organiseren. We hebben de ambitie om het beter doen dan de meeste andere showcasefestivals. Vaak krijgen groepen die daar te gast zijn alleen hun reiskosten vergoed. Wij geven ze ook de technische faciliteiten die nodig zijn om de voorstelling optimaal te presenteren. En we ontvangen ze zeer gastvrij met een goede accommodatie en fantastisch eten. Ook daaraan ontbreekt het bij andere festivals nogal eens. Op een prachtige locatie bouwen we een artiestendorp met opvouwbare kamers rondom een grote restauranttent waar onze chefkok de sterren van de hemel kookt. Spoffin moet niet alleen voor het publiek, maar ook voor de groepen een belevenis zijn waar nog heel lang over nagepraat wordt en waaraan ze veel waardevolle contacten overhouden. Wij investeren dus veel in de offartiesten; zij investeren vooral hun tijd en ideeën. Daarom stellen we ook hoge eisen. Niet iedereen mag zomaar komen. Dan krijg je toestanden zoals op één de showcasefestivals in Frankrijk, waar de afgelopen jaren meer dan 700 groepen te zien waren. Dat is niet meer te omvatten. Als bezoeker, maar ook als programmeur, weet je dan maar twee dingen zeker: je gaat veel bagger zien en nog veel meer mooie dingen missen.’
FESTIVAL SPOFFIN
– Wat is de urgentie van Spoffin? Wat voegt het toe aan het volle festivallandschap? ‘Spoffin geeft het publiek een compact en actueel beeld van het beste op het gebied van straat- en locatietheater in Europa. En het is ’t enige festival dat een showcase combineert met een specifieke focus op Noord- en OostEuropa. Verder onderscheiden we ons in het gastheerschap van artiesten en professionals. Er zijn helaas maar weinig collega-festivals die dat aspect specifieke aandacht geven.’ – Hoe stel je als curator het inprogramma samen? Welk profiel heeft het festival? ‘Om met het laatste te beginnen: Spoffin is een festival dat hoge kwaliteit combineert met toegankelijkheid. Om die reden is het merendeel van de voorstellingen gratis. Dat is een niet te onderschatten waarde: mensen willen graag kennismaken met nieuwe dingen, maar dan wel zonder meteen diep in de buidel te hoeven tasten. Bij de samenstelling van het programma
spelen verder zaken als oorspronkelijkheid, zeggingskracht en professionaliteit een grote rol. We stimuleren graag verkenningen op de grensvlakken van theater, dans, beeldende kunst en technologie. Dat gezegd hebbende: over hun artistiek concept doen festivalmakers meestal te ingewikkeld. Vaak wordt er gesproken over hoogdravende doelstellingen en soms nauwelijks te onderscheiden specifieke doelgroepen. Maar in feite is het heel simpel: Spoffin wil een actueel beeld geven van de beste en meest interessante ontwikkelingen op het gebied van straat- en locatietheater in Europa. Punt. En we maken het festival voor iedereen – publiek, makers en professionals – die open staat voor nieuwe, verrassende theatrale belevingen. Punt.’ – Gelden er andere eisen voor het off-programma? ‘Onze programmascouts maken van tevoren een selectie op basis van interessante, innovatieve plannen en eventueel eerdere voorstellingen die ze
3
gezien hebben van dezelfde makers. Daarna maakt de curator van het festival de definitieve keuze. Op die manier bouwen we aan een cultureel evenement dat in alle opzichten de moeite waard is om te bezoeken. Spoffin wil graag in artiesten investeren, maar dan wel op een goede manier en met aandacht. Het is een open deur, maar daarom niet minder waar: het gaat om de kwaliteit, niet om de kwantiteit. Ook met de 30 tot 50 offgroepen die we de komende jaren willen toelaten, is er nog steeds sprake van een groot evenement. Vergeet niet dat er naast al dat off-geweld ook nog steeds de in-programmering staat. In totaal gaat heb je het dan over 50 tot 75 groepen die samen 150 tot 200 voorstellingen presenteren.’ – Straattheater, is dat zo langzamerhand niet een tikje ouderwets aan het worden? ‘Als je dat zegt, denk je bij het woord straattheater waarschijnlijk aan clowns en jongleurs die al jarenlang min of meer dezelfde act opvoeren. Wij
FESTIVAL SPOFFIN
presenteren innovatieve kunstvormen, dingen die helemaal niet passen in een traditionele schouwburg of een vlakkevloertheater. Waarbij locatie en voorstelling elkaar versterken, of juist wringen en schuren, heftige tegenstellingen oproepen. Er is niets mis met vermaak, maar we selecteren ook een aantal projecten die een hoge mate van relevantie of zelfs urgentie hebben. Denk aan de voorstelling Hostage van Holbæk Teater uit Denemarken, een buitengewoon aangrijpend immigrantendrama dat zich recht voor je neus afspeelt in een rijdende bus, met het publiek als passagier. Ook een Nederlandse première trouwens.’
– Waarom zouden theatergroepen uit allerlei uithoeken van Europa naar Amersfoort komen? Wat heeft Spoffin hun nog meer te bieden dan een speelplek? ‘Voor artiesten is het extra interessant om naar een festival te komen als daar veel programmeurs van andere festivals zijn. Want als die komen kijken en ze vinden de voorstelling goed, dan is de kans groot dat ze volgend jaar een tournee langs al die festivals kunnen maken. We nodigen dus tientallen festivalprogrammeurs en andere theaterprofessionals uit heel Europa uit om te komen kijken. Net als bij de groepen doen we dat niet lukraak, we
– Hoezo Amersfoort? Waarom niet Amsterdam of Berlijn? ‘Straat- en locatietheater is over de hele wereld vooral het domein van middelgrote steden omdat ze gedurende enkele dagen een enorme impact hebben op het stadsleven. Een groot straattheaterfestival zou een stad als Amsterdam volledig ontwrichten. Amersfoort daarentegen heeft er de juiste maatvoering voor. De historische binnenstad is lekker compact en heeft prachtige pleinen en straten. Daar komt alles goed tot zijn recht. Zowel in als buiten het centrum vind je verborgen plekken die veel Amersfoorters niet eens kennen. Die locaties willen we graag
– En alwéér uit Denemarken? ‘Ja, Denemarken is in 2010 het partnerland van Spoffin. Elk jaar kiezen we een ander land uit de noordelijke helft van Europa waarmee we een bijzondere samenwerking aangaan. Er komen tijdens de eerste editie van het festival vier à vijf Deense projecten naar Nederland, waaronder de openingsvoorstelling. Nee, niet alleen omdat de Deense regering daaraan misschien meebetaalt. Ook en vooral omdat er belangwekkende ontwikkelingen zijn die we graag aan een groter publiek willen laten zien.’
nodigen mensen uit die ertoe doen. Ook hen ontvangen we buitengewoon gastvrij en we zorgen ervoor dat er niet alleen een uitstekend programma is om te gaan zien, maar ook dat er veel kansen zijn om waardevolle contacten te leggen. We richten een speciale plek in waar artiesten en programmeurs elkaar kunnen ontmoeten, om te praten over hun voorstellingen en hun plannen voor de toekomst. Net als het artiestendorp is zo’n plek van essentieel belang voor het welslagen van het festivalplan, ook al merkt het publiek daar misschien maar weinig van.’
bespelen met bijzondere voorstellingen. De stad ligt op een kruispunt van zowel snel- als spoorwegen en is daardoor niet alleen vanuit heel Nederland maar ook de rest van Europa heel goed te bereiken. Binnen 40 minuten reis je met de intercity van Schiphol naar Amersfoort. De Lieve Vrouwetoren in het hart van de stad geldt reeds als de maat der dingen: het is het officiële geografische middelpunt van Nederland. Spoffin maakt van Amersfoort voor een paar dagen per jaar ook het culturele centrum van Europa.’
4
FESTIVAL SPOFFIN
– Het klinkt allemaal prachtig, maar gaat al dat internationale geweld niet over de hoofden van de Amersfoorters heen? ‘Integendeel. Tientallen vrijwilligers werken mee aan Spoffin. Als publieksbegeleider, als gids voor internationale gasten, als bouwhulp of als koksmaatje. Uit het verleden weten we dat het festival voor veel mensen een absoluut hoogtepunt is, waar ze met heel veel plezier aan meewerken en waar ze veel nieuwe contacten opdoen. In die zin dient een evenement als dit niet alleen een cultureel, maar ook een sociaal doel. Daarnaast zoekt het festival elk jaar een aantal raamwerkvoorstellingen uit, waarbij professionele theatermakers samenwerken met lokaal talent aan een speciale productie. Ook dat soort dingen creëert een grote verbondenheid met de stad. Zo gaat in 2010 Live Art Installations uit Denemarken samen met medewerkers van een betoncentrale, leden van een kanovereniging en een zwemclub de openingsvoorstelling verzorgen. Een groot gemonteerd visueel spektakel op en in het water van de rivier Eem. Zo’n samenwerking kan heel goed uitpakken: de professionals waarborgen de
positie bungelen. Even later spat het kunstwerk uit elkaar, de mensen rennen naar de volgende plek en doen daar weer iets heel anders. Heel urban en ook buitengewoon fotogeniek: diverse kranten hadden er vorig jaar, toen Willi Dorner in Londen speelde, al reportages over en tijdens de IDFA was er een documentaire over hem te zien. We zijn er trots op de Nederlandse première van deze voorstelling op het grensvlak van theater en beeldende kunst te kunnen presenteren.’
kwaliteit en impact, de locals zorgen voor de massa. En voor extra publiek, natuurlijk.’ – Nog meer cultuurparticipatie? ‘Choreograaf Willi Dorner uit Oostenrijk werkt gedurende een week met twintig superlenige Amersfoorters aan een bijzondere kunstvorm. Ze rennen door de stad en vormen opeens een sculptuur. Dorner stapelt de mensen in een esthetische vorm of laat ze in hun eentje in een onmogelijke
5
– Zo’n groots opgezet festival, dat organiseer je toch niet in je eentje? ‘Natuurlijk niet. Allereerst staat er een zeer actief meedenkend bestuur achter me: de mensen die de afgelopen jaren Theater Terras naar grote hoogte hebben gestuwd. In mei 2010 worden zij afgelost door een nieuw bestuur, bestaande uit mensen met een groot netwerk in de theater- en festivalwereld of het bedrijfsleven. Daarna richten de oud-bestuursleden zich weer net als voorheen op de organisatie van een serie zomeravondvoorstellingen op bijzondere locaties, die in de maanden juli en augustus de opmaat naar Spoffin vormen.
FESTIVAL SPOFFIN
Spoffin krijgt een kleine en flexibele professionele staf, naast de directeur/ curator bestaande uit technisch producent Remko van den Ende, uitvoerend producent Rob Acket en communicatiemedewerker Ida Bromberg. Casper de Vries, artistiek leider van festival De Tuin der Lusten in Overijssel en al enkele jaren op freelance-basis verbonden aan Theater Terras, gaat de internationalisering verzorgen. Hij beschikt over een uitstekend netwerk binnen de Europese festivalwereld. Stuk voor stuk zijn het ervaren en flexibele freelancers die zich voor enkele maanden aan het festival verbinden. Wat we per se niet willen is een geïnstitutionaliseerde festivalorganisatie die vooral bestaat om zichzelf in stand te houden. Van het beperkte budget willen we zo veel mogelijk geld ten goede laten komen aan de artiesten. Dat betekent hard werken en slim organiseren, dat gaat met een klein team juist beter dan met een grote groep. In de uitvoering kunnen we bovendien een beroep doen op vrijwilligers. Amersfoort heeft een lange traditie op dit gebied; vrijwel alle initiatieven zijn door toedoen van vrijwilligers tot stand gekomen. We kunnen putten uit een reservoir van vele tientallen mensen die gepokt en gemazeld zijn, medewerkers die de stad goed kennen, veel handige contacten hebben, zeer betrokken zijn en met veel liefde en lol keihard werken. Vrijwilligers vormen het cement van de organisatie. Zonder hen zou een festival als dit onmogelijk zijn.’
100000 75000 50000 25000 2010
0
2011 2012 2013
in het verleden denken we dat de publieksaanwas kan groeien van zo’n 50.000 bezoekers in 2010 naar 90.000 tot 100.000 in 2013. Ook hier geldt: meer is niet per definitie beter.’
– Gaat Spoffin samenwerken met andere culturele organisaties in Amersfoort of daarbuiten? ‘Zeker. We werken bijvoorbeeld samen met Amersfoort in C, de koepelorganisatie van het Armando Museum, kunsthal KAdE, museum Flehite en het Mondriaanhuis, zodat de zeer succesvolle Museumnacht van vorig jaar op zaterdag 28 augustus tegelijk met het festival een mooi vervolg krijgt. Ook Franje, dat de afgelopen jaren als ‘parasitair festival’ in de periferie van zowel Etcetera in Amersfoort als De Parade in Utrecht opereerde, haakt aan bij Spoffin. Franje biedt ruimte voor aanstormend talent uit Amersfoort en voor experimenten van gevestigde artiesten uit de rest van de wereld. Met schouwburg De Flint hebben we – Hoeveel publiek denkt Spoffin te afgesproken dat we in geval van grote trekken? nood, bijvoorbeeld als het dagenlang ‘Het festival wil een breed publiek van achtereen stortregent, kunnen uitwijken theater- en kunstliefhebbers trekken, naar de Stadshal. Dat is natuurlijk geen afkomstig uit zowel Amersfoort en de ideale situatie, want lang niet alles past provincie Utrecht als de rest van in één hal, maar we zijn wel heel blij Nederland en op termijn ook andere met het aanbod. landen. Enigszins vergelijkbare Met diverse andere instellingen zijn we evenementen in andere Europese nog in gesprek. De wil om samen te landen laten zien dat een dergelijk werken blijkt heel duidelijk aanwezig in festival kan uitgroeien tot een enorme Amersfoort, en dat is buitengewoon publiekstrekker waaraan mensen graag prettig. Aan alles kun je merken dat één of meer dagen van hun vakantie iedereen graag wil dat Spoffin een besteden. Mede op basis van ervaringen succes wordt!’ 6
– Moet het publiek straks uren in de rij staan voor een kaartje? ‘Een groot deel van Spoffin is gratis toegankelijk. Dat is een unique selling point vergeleken met de meeste andere festivals. Voor de pakweg twintig procent van de voorstellingen waarvoor je wél een kaartje moet kopen, gaan we heel publieksvriendelijk te werk. Allereerst door de prijzen laag te houden: een ticket van vijftien euro of meer is een uitzondering. Het gros van de kaartjes gaan we via onze website verkopen. Omdat we de kaartverkoop helemaal in eigen hand houden, blijven de extra-kosten beperkt tot pakweg één euro per reservering. Voor elke voorstelling houden we een deel van de kaartjes beschikbaar voor verkoop aan de dagkassa. Dus ook als je pas laat besluit naar een voorstelling te gaan, heb je nog kans om binnen te komen. Begin je inmiddels al een beetje te wennen aan de naam?’
RSF OOR T MUL TI- ART S FES TIVA L AME CONTACT Festival Spoffin Stichting Zomertheater Amersfoort Postbus 31 3800 AA Amersfoort [t] +31 33 451 92 92 [i] www.spoffin.nl [e]
[email protected] FOTOGRAFIE 1 + 7 Live Art Installations: Mathias Vejerslev 2 Alfred Konijnenbelt: Geke Steenmetz 2 Opvouwbare hotelkamer: Flexotels BV 3 Ziya Azazi: Max Moser 4 Holbæk Teater: Anders Hjerming 5 Cie. Willi Dorner: Lisa Rastl
