Alcohol en cannabis: Gebruik en zorggebruik door jongeren

Alcohol en cannabis: Gebruik en zorggebruik door jongeren

In 2011 kwamen 35 jongeren van 14 jaar in de verslavingszorg terecht door hun alcoholgebruik. Het gaat om pubers die gedurende langere tijd zo veel hebben gedronken dat ze niet meer zonder kunnen. Kennelijk heeft het toenmalige verbod op de verkoop van alcohol aan jongeren onder de 16 jaar niet kunnen verhinderen dat deze 14-jarigen aan grote hoeveelheden alcohol konden komen. In datzelfde jaar klopten 75 14-jarigen bij de verslavingszorg aan omdat zij afhankelijk waren geworden van cannabis. Percentueel zijn dit kleine aantallen, maar voor de betrokken jongeren en hun ouders is dit natuurlijk dramatisch.

En komen er veel van hen in de problemen? In deze brochure hebben we de meest recente cijfers over het alcohol- en cannabisgebruik van jongeren in Nederland op een rij gezet. Het drinken van alcohol en, in mindere mate, het gebruik van cannabis zijn vormen van gedrag waar veel over gesproken en geschreven wordt. Vaak gaat het over zaken als leeftijdsgrenzen, toezicht en excessief gebruik. Het is goed om dan over actuele en exacte cijfers te kunnen beschikken. In deze brochure hebben we de meest recente cijfers over het alcohol- en cannabisgebruik van jongeren in Nederland gerelateerd aan de gegevens over het aantal jongeren dat vanwege dit gebruik met verslavingszorg in aanraking komt. In kort bestek hebben we gegevens

Wat weten we nu eigenlijk van het alcohol- en

verzameld over de frequentie en de hoeveelheid van het

cannabisgebruik van jongeren in Nederland? Dat veel

gebruik, en over de gevallen waarin het misgaat,

jongeren wel eens gebruiken, is bekend. Maar hoeveel

bijvoorbeeld wanneer een jongere naar de spoedeisende

jongeren dan? Hoeveel drinken of roken ze eigenlijk?

hulp moet, of in de verslavingszorg terecht komt.

Van recreatief gebruik tot verslaving In de meeste gevallen blijft alcohol drinken en wiet roken bij recreatief gebruik en heeft dit geen directe en grote gevolgen. Maar wanneer een jongere vaak en veel alcohol drinkt en/of wiet rookt, dan wordt dit al snel problematisch gebruik. Daarvan is sprake wanneer lichamelijke, psychische of sociale problemen ontstaan, of maatschappelijke overlast. Soms gaat het nog verder en leidt dit tot misbruik van middelen en uiteindelijk tot verslaving. Wanneer een jongere veelvuldig en langdurig alcohol of drugs gebruikt, ook al ontstaan daardoor problemen, dan noemt men dit misbruik van middelen. Van verslaving is sprake wanneer een jongere niet meer zonder het betreffende middel kan.

2 Alcohol en cannabis Regulier en zorggebruik door jongeren

> Alcohol Alcoholgebruik Uit de gegevens over alcoholgebruik in grafiek 1 komt naar voren dat ruim 90 procent van de jongeren van 17 jaar ooit alcohol heeft gedronken. Meer dan 80 procent heeft op zijn 15e al ooit gedronken. Vanaf 2003 is er een opvallende daling te zien in het aantal 12- tot 15-jarigen dat ooit alcohol heeft gedronken. Bij de jongeren van 16 jaar daalt de lijn ook, maar bij de eerstvolgende meting, in 2005, gaat die weer omhoog. Een mogelijke verklaring van deze afname is dat het rond 2003 meer algemeen aanvaard werd dat je voor je 16e jaar beter niet kunt drinken. Grafiek 1 Percentage 12- tot 18-jarigen die ooit alcohol hebben gebruikt 100 90

% 12-jarigen

80

% 13-jarigen

70

% 14-jarigen

60

% 15-jarigen

50

% 16-jarigen

40

% 17/18-jarigen

30

% 17/18-jarigen onbekend in 2005 en 2009

20 10 0

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Bronnen: Verdurmen e.a., 2012 (kalenderjaren 1996, 1999, 2003, 2007 en 2011), Dorsselaer e.a., 2010 (kalenderjaren 2005 en 2009).

Tabel 1 Absolute aantallen jongeren die ooit alcohol hebben gebruikt per leeftijdscategorie 1996 1999 2003 2005 2007

12 jaar

13 jaar

14 jaar

15 jaar

16 jaar

17/18 jaar1

Ooit gebruikt

96.443

126.189

151.222

162.843

158.341

337.047

Totale jeugd

176.312

177.981

184.192

187.607

182.420

366.754

Ooit gebruikt

88.107

114.609

135.933

153.466

161.251

332.646

Totale jeugd

191.537

186.053

182.460

178.241

180.978

378.429

Ooit gebruikt

145.644

156.572

170.461

175.791

179.041

346.216

Totale jeugd

204.844

196.946

195.035

196.195

195.673

381.091

Ooit gebruikt

121.966

142.840

167.344

173.504

167.618

-

Totale jeugd

201.597

204.349

204.953

197.164

195.245

393.441

Ooit gebruikt

110.933

131.435

162.507

182.393

190.604

349.883

Totale jeugd

199.162

198.843

201.122

204.019

204.730

392.562

2009

Ooit gebruikt

79.412

104.332

139.117

167.914

170.464

-

Totale jeugd

193.216

193.746

199.308

199.068

201.494

410.529

2011

Ooit gebruikt

71.118

104.209

134.189

161.594

179.656

342.548

Totale jeugd

200.899

195.148

193.915

194.457

200.285

403.875

Bron: Berekening op basis van grafiek 1 en CBS Statline.

1

17 en 18 jarigen zijn in een aantal tabellen en grafieken samengevoegd omdat er voor de afzonderlijke leeftijdsgroepen geen cijfers beschikbaar zijn.

Nederlands Jeugdinstituut

3

In grafiek 2 is het percentage jongeren te zien dat in de voorafgaande maand alcohol heeft gedronken. Deze maatstaf biedt inzicht in het reguliere gebruik van alcohol door jongeren. Ook in deze grafiek is een dalende trend zichtbaar vanaf 2003 bij de 12- tot 15-jarigen. Na hun 16e lijkt het alcoholgebruik redelijk constant over de jaren heen. Opvallend is het gat tussen 14- en 15-jarigen. In beide gevallen is er sprake van een dalende trend, maar deze trend is bij 14-jarigen sterker dan 15-jarigen. Grafiek 2 Percentage 12- tot 18-jarigen dat afgelopen maand alcohol heeft gebruikt 100 90

% 12-jarigen

80

% 13-jarigen

70

% 14-jarigen

60

% 15-jarigen

50

% 16-jarigen

40

% 17/18-jarigen

30


20 10 0


Tabel 2 Absolute aantallen jongeren die afgelopen maand alcohol hebben gebruikt per leeftijdscategorie 1996

Laatste maand

1999

Laatste maand

2003

Laatste maand

Totale jeugd Totale jeugd Totale jeugd 2005

Laatste maand Totale jeugd

2007


2009


2011


12 jaar

13 jaar

14 jaar

15 jaar

16 jaar

17/18 jaar

37.290

67.099

102.963

129.355

133.258

277.449

176.312

177.981

184.192

187.607

182.420

366.754

38.595

62.328

97.616

125.303

140.077

293.587

191.537

186.053

182.460

178.241

180.978

378.429

62.580

84.391

121.409

138.121

151.940

302.205

204.844

196.946

195.035

196.195

195.673

381.091

45.460

72.442

110.572

135.550

137.452

-

201.597

204.349

204.953

197.164

195.245

393.441

32.065

53.886

92.717

137.917

159.075

311.007

199.162

198.843

201.122

204.019

204.730

392.562

18.645

37.877

76.833

119.441

143.262

-

193.216

193.746

199.308

199.068

201.494

410.529

15.268

35.127

62.828

114.730

153.819

295.604

200.899

195.148

193.915

194.457

200.285

403.875


Ook als het gaat om dronkenschap (ooit dronken geweest) is er tussen 2003 en 2011 sprake van een dalende trend (grafiek 3). Tegelijk valt op dat in de jaren daarna het aantal jongeren dat zegt ooit dronken te zijn geweest voor alle leeftijden in de tussenliggende jaren schommelt. In 2011 zijn er echter percentueel minder jongeren ooit dronken geweest dan in 2003.


Grafiek 3 Percentage 12-tot 18-jarigen die ooit dronken zijn geweest 100 90

% 12-jarigen

80

% 13-jarigen

70

% 14-jarigen

60

% 15-jarigen

50

% 16-jarigen

40

% 17/18-jarigen

30


20 10 0


Tabel 3 Absolute aantallen jongeren ooit dronken geweest per leeftijdscategorie 12 jaar

13 jaar

14 jaar

15 jaar

16 jaar

17/18 jaar

1996

Ooit dronken

25.918

46.987

76.255

112.377

118.573

274.332

Totale jeugd

176.312

177.981

184.192

187.607

182.420

366.754

1999

Ooit dronken

26.432

54.327

80.465

108.371

134.286

301.839

Totale jeugd

191.537

186.053

182.460

178.241

180.978

378.429

2003

Ooit dronken

37.691

58.690

94.982

120.856

143.233

313.575

Totale jeugd

204.844

196.946

195.035

196.195

195.673

381.091

2005 2007 2009 2011

Ooit dronken

13.809

28.813

59.436

74.528

101.625

-

Totale jeugd

201.597

204.349

204.953

197.164

195.245

393.441

Ooit dronken

16.530

40.166

75.220

123.636

145.972

307.707

Totale jeugd

199.162

198.843

201.122

204.019

204.730

392.562

Ooit dronken

2.995

12.109

34.082

62.010

97.422

-

Totale jeugd

193.216

193.746

199.308

199.068

201.494

410.529

Ooit dronken

13.259

29.858

57.399

102.673

139.198

289.736

Totale jeugd

200.899

195.148

193.915

194.457

200.285

403.875


Alcohol als probleem Om zicht te krijgen op verschillende vormen van problematisch gebruik van alcohol volgen hier cijfers over het percentage zware drinkers onder jongeren, de jongeren die op de spoedeisende hulp terecht komen als gevolg van het drinken van alcohol en over de jongeren die uiteindelijk in de verslavingszorg belanden. Een zware drinker is volgens de definitie van het CBS iemand die minstens een keer per week zes of meer glazen alcohol op één dag drinkt. De Nationale Drug Monitor noemt het binge drinken als een verschijnsel dat vooral bij jongeren voorkomt. Daaronder wordt verstaan het bij één gelegenheid vijf of meer glazen alcohol drinken. Jongeren die dit iedere week doen, zijn dus zware drinkers. Grafiek 4 laat zien hoeveel zware drinkers er onder jongeren zijn, volgens gegevens van het CBS. Het percentage dat beschouwd kan worden als zware drinker is onder de 12- tot 18-jarigen door de jaren heen vrij constant. Bij de oudere jongeren daalt het aanvankelijk, maar lijkt zich dan weer te stabiliseren.


5

Grafiek 4 Percentage zware drinkers onder jongeren 35 30 25 20 15 10

12 - 18 jaar 18 - 25 jaar

5 0

2001

2003

2005

2009

Bron: Valkenberg, H. (2013).

Steeds meer jongeren komen vanwege het drinken van alcohol bij de spoedeisende hulp van een zieken huis terecht. Cijfers uit het Letsel Informatie Systeem (LIS) laten zien dat daar in 2011 3100 gevallen van 10- tot 24-jarigen met alcoholvergiftiging zijn binnengekomen. In 2002 ging het nog om minder dan 1000 gevallen. Het gaat dan om bijna evenveel jongens (53 procent) als meisjes. Meer dan de helft van deze groep is tussen de 15 en 20 jaar oud. In deze leeftijdsgroep is het aantal alcoholvergiftigingen tussen 2002 en 2011 meer dan verviervoudigd. Daarnaast komen er ook behoorlijk wat jongeren bij de spoedeisende hulp vanwege letsel dat zij hebben opgelopen door een ongeval of als gevolg van geweld na gebruik van alcohol. Het aantal behandelingen bij de spoedeisende hulp vanwege ongevallen na alcoholgebruik, is sinds 2002 bijna verdubbeld: 2400 in 2002 en 4000 in 2011. Bij een klein aantal jongeren is het drinken van alcohol zo problematisch dat zij uiteindelijk bij de verslavingszorg uitkomen. In grafiek 5 is dit in percentages weergegeven (IVZ, 2013). Uit deze gegevens komt naar voren dat, in tegenstelling tot het algemene gebruik van alcohol, er steeds meer jongeren vanwege alcoholgebruik in een verslavingskliniek worden opgenomen. Vanaf 2005 is er een duidelijke toename in het aantal opnames, zeker bij de 16- en 17-jarigen. Belangrijk hierbij is om op te merken dat het aantal jongeren in de verslavingszorg slechts een fractie van de totale bevolking betreft. Tabel 4 laat zien dat ‘slechts’ enkele tientallen jongeren in de verslavingszorg worden opgenomen. Daarmee liggen de percentages onder 0,06 procent van de totale leeftijdsgroep. Grafiek 5 Percentage 12- tot 18-jarigen die zijn opgenomen in verslavingszorg vanwege alcohol 0,06

% 12-jarigen

0,05

% 13-jarigen 0,04

% 14-jarigen % 15-jarigen

0,03


0,02

% 18-jarigen 0,01 0

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Bron: Stichting Informatievoorziening Zorg (IVZ)


Tabel 4 Absolute aantallen jongeren in verslavingszorg vanwege alcohol 1996

Totale jeugd 1999

17 jaar

18 jaar

11

18

26

176.312

177.981

184.192

187.607

182.420

184.013

182.741

<10

<10

<10

<10

<10

27

34

191.537

186.053

182.460

178.241

180.978

187.416

191.013

<10

<10

<10

<10

12

35

42

204.844

196.946

195.035

196.195

195.673

191.507

189.584

<10

<10

<10

12

16

32

57

201.597

204.349

204.953

197.164

195.245

196.608

196.833

<10

<10

<10

24

48

54

94

199.162

198.843

201.122

204.019

204.730

197.088

195.474

In zorg Totale jeugd

2011

16 jaar

<10


2009

15 jaar

<10


2007

14 jaar

<10


2005

13 jaar

<10


2003

12 jaar In zorg

<10

<10

13

38

75

79

115

193.216

193.746

199.308

199.068

201.494

204.621

205.908


<10

11

35

52

92

107

101

200.899

195.148

193.915

194.457

200.285

200.266

203.609

Toelichting: <10 – minder dan 10 jongeren. Het exacte aantal wordt bij minder dan 10 jongeren niet geregistreerd. Bron: Stichting Informatievoorziening Zorg (IVZ)

Conclusie alcoholgebruik Op basis van de onderzoeks- en verslavingszorggegevens komt naar voren dat Nederlandse jongeren steeds minder alcohol drinken. Dit is vooral het geval bij jongeren tot en met 14 jaar. Maar vanaf hun 16e gaan jongeren meer drinken. Hoewel ongeveer 70 procent van alle 14-jarigen ooit wel eens alcohol heeft gedronken, is er een duidelijk gat tussen 14- en 15- jarigen zichtbaar bij het geregeld gebruik, zoals weergegeven in grafiek 2. Tegelijkertijd blijken er in de loop van de jaren juist ook steeds meer jongeren hulp te zoeken bij verslavingszorg. Dit betreft weliswaar nog steeds slechts een fractie van de totale bevolking (enkele tientallen), maar de tendens is duidelijk. Een mogelijke verklaring voor deze verschillende trends is dat vooral volwassenen (zoals ouders, leer krachten en winkeliers) meer bewust zijn van de gevaren van alcohol en meer alert zijn op overmatig gebruik door jongeren. Jongere leeftijdsgroepen worden dus meer beschermd. Bij excessief gebruik wordt dan wellicht eerder aan verslavingszorg gedacht. De diverse landelijke campagnes gericht op het strenger handhaven van de leeftijdsgrens van 16 jaar1 en op de gevolgen van alcohol bij het opgroeien lijken daar mee effect te hebben. Gelijktijdig laten cijfers over dronkenschap, over risicovol alcoholgebruik en de spoedeisende hulp zien dat jongeren nog steeds risico’s lopen bij het gebruik van alcohol. Het is dan ook interessant om te onderzoeken wat de verhoging van de alcoholleeftijd naar 18 jaar, per 1 januari 2014, en de bijbehorende campagne teweeg brengt.

De Drank- en Horecawet laat zien dat (tot 1 januari 2014) de leeftijdsgrens van 16 jaar voor jongeren al sinds 1964 bestond.

1

Maatschappelijke tolerantie ten aanzien van alcoholgebruik bij jongeren stond mogelijk handhaving in de weg. Om meer bewustwording te creëren zijn er landelijke campagnes geweest zoals “Alcohol maakt meer kapot dan je lief is” (1996), “Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind” (2006), ”Onder de 16 geen alcohol” (2008).


7

> Cannabis Cannabisgebruik Het gebruik van cannabis is, vergeleken met het drinken van alcohol, beperkt onder jongeren. Van de 17en 18-jarigen heeft in de periode van 1996 tot 2011 minder dan 45 procent ooit cannabis gebruikt. Ook neemt het aantal jongeren dat dit doet duidelijk af. Met uitzondering van de 17- en 18-jarigen is het gebruik van cannabis voor iedere jaargroep afgenomen. In de leeftijd van 12 en 13 jaar hebben slechts enkele jongeren ooit cannabis gebruikt. Tussen hun 14e en 15e, en tussen hun 15e en 16e lijken steeds meer jongeren te experimenteren met cannabis. Grafiek 6 Percentage 12- tot 18-jarigen dat ooit cannabis heeft gebruikt 50 45

% 12-jarigen

40

% 13-jarigen

35

% 14-jarigen

30

% 15-jarigen

25

% 16-jarigen

20

% 17/18-jarigen

15


10 5 0


Tabel 5 Absolute aantallen jongeren die ooit cannabis hebben gebruikt per leeftijdscategorie 1996

Ooit gebruikt

1999

Ooit gebruikt

2003

Ooit gebruikt

Totale jeugd Totale jeugd Totale jeugd 2005

Ooit gebruikt Totale jeugd

2007


2009

13 jaar

14 jaar

15 jaar

16 jaar

17/18 jaar

5.201

17.175

36.010

55.156

62.388

135.699

176.312

177.981

184.192

187.607

182.420

366.754

5.938

14.326

28.464

45.541

60.266

167.076

191.537

186.053

182.460

178.241

180.978

378.429

4.302

13.294

36.472

48.951

66.724

165.775

204.844

196.946

195.035

196.195

195.673

381.091

3.931

9.911

28.898

47.319

69.019

-

201.597

204.349

204.953

197.164

195.245

393.441

4.680

9.644

25.040

44.578

61.828

161.147

199.162

198.843

201.122

204.019

204.730

392.562


2011

12 jaar


869

6.781

21.027

44.094

57.930

-

193.216

193.746

199.308

199.068

201.494

410.529

2.310

11.221

20.070

41.419

64.191

179.724

200.899

195.148

193.915

194.457

200.285

403.875


Grafiek 7 geeft weer hoeveel jongeren cannabis in de laatste maand hebben gebruikt. Hiermee krijgen we een beeld van het reguliere gebruik van cannabis. Wat gelijk opvalt is dat dit percentage van maximaal 20 procent beduidend lager ligt dan de 45 procent in grafiek 6. Hieruit valt te concluderen dat zo’n 25 procent


van alle jongeren die ooit cannabis hebben gebruikt dit slechts onderzoekend doet. De grafiek laat een duidelijke dalende trend in gebruik zien voor bijna elke leeftijdsgroep vanaf 1996. Alleen bij de 17- en 18-jarigen lijkt er sprake van een stijgende trend. Dit is een opvallend contrast met de andere leeftijdscategorieën. Grafiek 7 Percentage 12- tot 18-jarigen die afgelopen maand cannabis hebben gebruikt 25

% 12-jarigen

20


15


10

% 17/18-jarigen % 17/18-jarigen onbekend in 2005 en 2009

5

0


Tabel 6 Absolute aantallen jongeren die afgelopen maand cannabis hebben gebruikt per leeftijdscategorie 1996


1999


2003


2005


2007


2009

14 jaar

15 jaar

16 jaar

17/18 jaar

1.763

8.543

19.893

28.891

34.660

59.414

177.981

184.192

187.607

182.420

366.754

1.149

5.023

14.414

25.488

30.766

63.955

191.537

186.053

182.460

178.241

180.978

378.429

1.434

5.711

18.333

24.328

30.525

67.453

204.844

196.946

195.035

196.195

195.673

381.091

2.016

3.883

13.424

24.744

33.973

-

201.597

204.349

204.953

197.164

195.245

393.441

1.195

4.375

12.872

23.666

27.639

81.260

199.162

198.843

201.122

204.019

204.730

392.562

193

3.003

10.165

19.907

24.582

-

193.216

193.746

199.308

199.068

201.494

410.529

402

5.659

7.757

19.640

31.445

72.294

200.899

195.148

193.915

194.457

200.285

403.875


13 jaar

176.312


2011

12 jaar


Cannabis als probleem Het verloop van opname in een verslavingskliniek vanwege cannabis is over de jaren heen vergelijkbaar met de tendens bij alcoholverslaving. Ook bij de verslavingszorg gericht op cannabis is er vanaf 2003 een duidelijke toename te zien voor alle leeftijdsgroepen in de opname in een verslavingskliniek. Grafiek 8 laat zien dat vooral voor de leeftijdsgroepen vanaf 16 jaar de zorgvraag snel stijgt. Tabel 7 laat zien dat het opnieuw slechts om een relatief kleine groep van de totale groep betreft, maximaal 0,3 procent van de totale leeftijdsgroep. Het aantal verslaafden door cannabis is echter beduidend hoger dan bij alcoholverslavingen.


9

Grafiek 8 Percentage 12- tot 18-jarigen die zijn opgenomen in verslavingszorg vanwege cannabisgebruik 0,30

% 12-jarigen

0,25

% 13-jarigen 0,20


0,15


0,10

% 18-jarigen 0,05 0

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Bron: Stichting Informatievoorziening Zorg (IVZ)

Tabel 7 Absolute aantallen jongeren in verslavingszorg vanwege cannabis 12 jaar 1996


1999


2003


2005


2007


2009


2011


13 jaar

14 jaar

15 jaar

16 jaar

17 jaar

18 jaar

<10

<10

21

54

104

124

141

176.312

177.981

184.192

187.607

182.420

184.013

182.741

<10

<10

32

91

125

136

136

191.537

186.053

182.460

178.241

180.978

187.416

191.013

<10

<10

28

86

106

142

166

204.844

196.946

195.035

196.195

195.673

191.507

189.584

<10

10

34

99

148

229

236

201.597

204.349

204.953

197.164

195.245

196.608

196.833

<10

16

91

189

305

331

339

199.162

198.843

201.122

204.019

204.730

197.088

195.474

<10

20

95

219

360

466

432

193.216

193.746

199.308

199.068

201.494

204.621

205.908

<10

17

75

207

360

455

544

200.899

195.148

193.915

194.457

200.285

200.266

203.609

Toelichting: <10 – minder dan 10 jongeren. Het exacte aantal wordt bij minder dan 10 jongeren niet geregistreerd. Bron: Stichting Informatievoorziening Zorg (IVZ)

Conclusie cannabisgebruik Uit de voorgaande gegevens komt een duidelijk beeld naar voren dat cannabis weinig populariteit geniet onder de Nederlandse jongeren. Met uitzondering van 17- en 18-jarigen is er een duidelijke afname in gebruik te zien vanaf het moment dat metingen plaatsvinden. Minder dan 45 procent van de jongeren heeft wel eens een joint gerookt en voor de meesten is dat voldoende. Slechts 20 procent valt te beschrijven als reguliere gebruiker en ook dit percentage is de afgelopen jaren afgenomen. Tegelijkertijd valt op dat het aantal jongeren waarbij het gebruik van cannabis een probleem is geworden de afgelopen jaren is toegenomen. In vergelijking met de trends bij alcoholgebruik en verslaving lijkt de verhouding hier extremer. Is er bij de verslavingszorg rondom alcohol sprake van enkele tientallen, bij cannabis is eerder sprake van enkele honderdtallen jongeren. Aangezien het gebruik in verhouding juist bij cannabis erg laag is, is dit een opvallende constatering.


Opnieuw is het de vraag wat de achterliggende oorzaak is van deze trends. Er zijn geen landelijke campagnes bekend rondom cannabisgebruik en de gevaren voor jeugd. Tegelijkertijd is er altijd veel media-aandacht geweest voor cannabis in relatie tot criminele activiteiten. Ook is het verkrijgen van cannabis beperkt tot de coffeeshops. Mogelijk is cannabis hierdoor onder jongeren minder populair dan bijvoorbeeld alcohol. Gezien de verhouding tussen het aantal jongeren in zorg, lijkt het erop dat jongeren die cannabis wel als een regulier genotsmiddel zien ook eerder verslaafd raken.

Aanbeveling Deze brochure bevat informatie over het gebruik van alcohol en cannabis door jongeren en over de keren dat zij daardoor in de verslavingszorg belanden. Tussen het min of meer gewone gebruik en verslaafd zijn in, ligt een groot gebied dat kan worden aangeduid met ‘problematisch gebruik’. Daarover is weinig informatie beschikbaar. Om daar toch een indruk van te kunnen krijgen, hebben we voor alcoholgebruik gekozen voor cijfers over het aantal contacten met spoedeisende hulp. Die wijzen immers indirect op problematisch gebruik. Gegevens over het gebruik van alcohol en cannabis zijn afkomstig uit onderzoek dat gebruik maakt van zelfrapportage. Dat is misschien niet de meest betrouwbare bron van informatie, zeker wanneer het gaat over problematisch gebruik, maar het is op dit moment de enig beschikbare. Om een indruk te krijgen van het problematisch gebruik is voor deze brochure gebruik gemaakt van zorggegevens van opgenomen jongeren. Jongeren die niet in de zorg zitten, maar die wel problematische gebruikers van bepaalde genotsmiddelen zijn, blijven daardoor uit beeld. Om goed beleid te kunnen ontwikkelen voor de preventie en aanpak van problematisch gebruik bij jongeren zijn andere vormen van onderzoek noodzakelijk, evenals andere manieren van gegevens verzameling en rapportage. Op basis van de nu beschikbare gegevens is het niet mogelijk om aan te geven op welk punt regulier gebruik overgaat in problematisch gebruik en evenmin wat daarvan de achter gronden en oorzaken zijn. Het verbinden van algemene prevalentiegegevens aan het daadwerkelijke zorggebruik is een eerste stap in de ontwikkeling van een betere aansluiting tussen zorg en preventie. Voor gemeenten kan het daarom zinvol zijn om hun gezondheidsmonitors te verbinden aan zorggebruik gegevens. Hierdoor is gerichter jeugdbeleid mogelijk.

Waar komen de gebruikte gegevens vandaan? De hier gebruikte gegevens zijn verkregen uit verschillende onderzoeken (zie de achterkant). Deze onderzoeken bevatten vooral steekproeven onder schoolgaande jeugd. De percentages die uit deze steekproeven naar voren komen, zijn daarop doorgerekend naar landelijk niveau. Met behulp van gegevens van het CBS zijn de absolute aantallen van de Nederlandse jeugd per leeftijdscategorie opgesteld. Hiermee kunnen trends worden opgesteld voor de leeftijdscategorieën 12 tot 18 jaar voor de jaren 1996, 1999, 2003, 2005, 2007, 2009 en 2011. Van het zorggebruik zijn ook gegevens beschikbaar voor de leeftijdsgroepen tot en met 23 jaar. Helaas bleek het niet mogelijk om ook prevalentiecijfers over deze laatste leeftijdsgroepen te vinden. Ook bleken er voor 17- en 18-jarigen geen prevalentiegegevens beschikbaar voor de jaren 2005 en 2009. Om het verloop van het gebruik en het zorggebruik zichtbaar te maken, hanteren we in de grafieken het percentage van de totale leeftijdsgroep in een bepaald jaar. Zo laat grafiek 1 zien dat in 2003 71,1 procent van alle 12-jarigen in Nederland ooit alcohol heeft gedronken. In 2011 was dit 35,4 procent van alle 12-jarigen. Naast de grafiek geven we in een tabel de absolute aantallen weer. Dit om een beeld te geven van de omvang van de groep ten opzichte van de totale leeftijdsgroep.


11

Bronnen De in deze brochure gebruikte gegevens zijn verkregen uit verschil-

Verdurmen, J., Monshouwer, K., Dorsselaer, S. van, [et al.]

lende onderzoeken. Hieronder geven we hiervan een overzicht:

(2012). Jeugd en riskant gedrag 2011: kerngegevens uit het peilstationsonderzoek scholieren. Utrecht:

Dorsselaer, S. van, Looze, M. de, Vermeulen-Smit, E.,

Trimbos-instituut.

Roos, S. de, Verdurmen, J., Bogt, T. ter. Vollebergh, W.

Het Peilstationsonderzoek is een landelijk representatief onderzoek

(2010). Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren

naar het roken, drinken, drugsgebruik en gokken onder scholieren,

in Nederland. HBSC 2009. Utrecht: Trimbos-instituut.

dat sinds 1984 vierjaarlijks wordt uitgevoerd onder leerlingen van

Het onderzoek Health Behaviour in School-aged children (HBSC)

het basisonderwijs (groep 7 en 8) en het voortgezet onderwijs

is een vragenlijstonderzoek over gezondheid, het welbevinden en

(VMBO, HAVO en VWO). Aan de meting in 2011 deden ruim

risicogedrag van de schoolgaande jeugd van 11 tot en met 16 jaar.

10.000 scholieren mee. Het onderzoek is gefinancierd door het

Dit onderzoek is in meer dan 40 Europese landen, de VS, Canada en

ministerie van VWS en uitgevoerd door het Trimbos-instituut in

Israël uitgevoerd. Het HBSC-onderzoek wordt elke vier jaar herhaald

samenwerking met de Universiteit Utrecht en GGD-en. In de meting

en in 2001-2002 heeft Nederland voor het eerst deelgenomen aan dit

van 2011 zijn voor het eerst ook vragen gesteld over gebruik van

internationale onderzoek. Voor dit factsheet is gebruik gemaakt van

internet en energiedrankjes.

de derde Nederlandse meting in 2009. De opzet is hetzelfde als die van de voorgaande HBSC-onderzoeken.

Het CBS houdt in het kader van het Permanent LeefSituatie Onderzoek (POLS) jaarlijks een gezondheidsenquête. Deze enquête

Laar, M.W. van, Cruts, A.A.N., Ooyen-Houben, M.M.J. van,

is bedoeld om een zo volledig mogelijk overzicht te geven van

Meijer, R.F., Croes, E.A., Ketelaars, A.P.M., Verdurmen,

ontwikkelingen in de gezondheid, medische consumptie, leefstijl

J.E.E., & Brunt, T. (2013). Nationale Drug Monitor 2012.

en het preventieve gedrag van de Nederlandse bevolking.

Utrecht: Trimbos-instituut. De Nationale Drug Monitor is een jaarlijks onderzoek naar de aard en

De database statline van het CBS is gebruikt om de prevalentiecijfers

omvang van het gebruik van verschillende soorten drugs, tabak en

te verrekenen met de populatie van elk kalenderjaar: CBS Statline

alcohol onder de bevolking van Nederland, uitgevoerd door het

1-11-2013.

Trimbos-instituut. De Jaarberichten van de Nationale Drug Monitor (NDM) geven hiervan een actueel overzicht.

De Stichting Informatievoorziening Zorg (IVZ) monitort in opdracht van de overheid sinds eind jaren tachtig de hulpvraag

Valkenberg, H. (2013). Alcoholvergiftigingen en

in de verslavingszorg in Nederland. Deze monitor, het Landelijke

ongevallen met alcohol bij jongeren van 10 tot en met

Alcohol en Drugsinformatiesysteem (LADIS) is een nationale en

24 jaar. Amsterdam: Stichting Consument en Veiligheid.

internationale bron voor beleid en onderzoek. De gegevens van het

De Stichting Consument en Veiligheid publiceert jaarlijks gegevens

LADIS worden gebruikt in diverse rapporten van het Trimbos over

over het aantal jongeren dat vanwege alcohol bij de spoedeisende

verslavingsgedrag in Nederland, zoals de Nationale Drug Monitor.

hulp van ziekenhuizen terechtkomt.

Op aanvraag biedt het IVZ gegevens over zorggebruik van verschillende leeftijdsgroepen.

Colofon © 2014 Nederlands Jeugdinstituut Tekst en analyse: Niels Zwikker, Gert van den Berg. Foto’s: Joshua Resnick, Sabine Joosten/ Hollandse Hoogte, Marsel Loermans.

Nederlands Jeugdinstituut Postbus 19221 3501 DE Utrecht 030 - 230 63 44 website www.nji.nl e-mail [email protected]

Alcohol en cannabis: Gebruik en zorggebruik door jongeren

Recommend Documents