ADVIESRAPPORT VILANS Cursus:
Communicatie in Context
Studenten:
Roy Boerhof
s4375653
Maarten van Bun
s4380649
Mark Dunnewind
s4349660
Rick Haukes
s4379527
Opdracht:
Het ontwikkelen van een reviewinstrument voor mobiele applicaties die zorgvragers met dementie zelfredzamer maken en hun mantelzorgers in het zorgproces ondersteunen.
Opdrachtgever:
Vilans
Bedrijfsbegeleider: Yvonne de Jong, Expert Familieparticipatie Docenten:
Drs. H.A. (Dirk) de Natris & drs. C. (Corona) de Wert
Datum:
Maandag 22 december 2014
Datum:
Maandag 1 december 2014
Inhoudsopgave SAMENVATTING................................................................................................................................................ 5 1 OPDRACHTGEVER ..................................................................................................................................... 6 2 HET COMMUNICATIEPROBLEEM ......................................................................................................... 7 2.1 SITUATIESCHETS .......................................................................................................................................... 7 2.2 PROBLEEMOMSCHRIJVING .......................................................................................................................... 7 3 HET ONDERZOEKSDOEL EN DE ONDERZOEKSVRAGEN ............................................................... 9 3.1 ONDERZOEKSDOELSTELLINGEN.................................................................................................................. 9 3.2 DE ONDERZOEKSVRAGEN ......................................................................................................................... 10 4 THEORETISCH KADER .......................................................................................................................... 11 5 METHODE VAN ONDERZOEK .............................................................................................................. 16 5.1 LITERATUURSTUDIE .................................................................................................................................... 16 5.2 INVENTARISATIE BESTAANDE APPLICATIES .............................................................................................. 16 5.3 HALF-GESTRUCTUREERD INTERVIEW ........................................................................................................ 16 5.4 REVIEW APPS ............................................................................................................................................... 17 6 RESULTATEN ............................................................................................................................................ 19 6.1 REVIEWINSTRUMENT OP BASIS VAN LITERATUUR .................................................................................... 19 6.1.1 VINDBAARHEID VAN EEN MHEALTH APP. ............................................................................................................ 19 6.1.2 FUNCTIONALITEITEN VAN EEN MHEALTH APP ................................................................................................... 19 6.1.3 DOEL(EN) VAN EEN MHEALTH APP....................................................................................................................... 20 6.1.4 VOORWAARDEN WAAR EEN MHEALTH APP AAN VOLDOET............................................................................... 20 6.1.5 GEBRUIKER(S) VAN EEN MHEALTH APP............................................................................................................... 21 6.1.6 KOSTEN VAN EEN MHEALTH APP .......................................................................................................................... 21 6.1.7 OVERIGE OPMERKINGEN OVER EEN MHEALTH APP ........................................................................................... 21 6.2 RESULTAAT INTERVIEWS ............................................................................................................................ 21 6.2.1 VINDBAARHEID VAN EEN MHEALTH APP ............................................................................................................. 22 6.2.2 FUNCTIONALITEITEN VAN EEN MHEALTH APP ................................................................................................... 22 6.2.3 DOELEN VAN EEN MHEALTH APP .......................................................................................................................... 24 6.2.4 RANDVOORWAARDEN VAN EEN MHEALTH APP .................................................................................................. 25 6.2.5 OVERIGE RESULTATEN UIT DE INTERVIEWS ......................................................................................................... 26
2
6.3 INVENTARISATIE VAN MHEALTH APPS ...................................................................................................... 27 7 CONCLUSIE ................................................................................................................................................ 29 7.1 AANPASSINGEN REVIEWINSTRUMENT..................................................................................................... 29 7.1.1 ALGEMEEN.............................................................................................................................................................. 29 7.1.2 FUNCTIONALITEIT VAN EEN MHEALTH APP ......................................................................................................... 29 7.1.3 DOEL(EN) VAN EEN MHEALTH APP ....................................................................................................................... 30 7.1.4 RANDVOORWAARDEN WAAR EEN MHEALTH APP AAN MOET VOLDOEN......................................................... 30 7.1.5 GEBRUIKER(S) VAN EEN MHEALTH APP............................................................................................................... 31 7.1.6 KOSTEN VAN DEZE MHEALTH APP ........................................................................................................................ 32 7.2 CONCLUSIES REVIEWS ............................................................................................................................... 32 7.2.1 REVIEW APPLICATIE BLOKJE OM. .......................................................................................................................... 32 7.2.2 REVIEW APPLICATIE SLAAP LEKKER. .................................................................................................................... 33 7.2.3 REVIEW APPLICATIE FACETIME. ............................................................................................................................ 33 8 ADVIES ........................................................................................................................................................ 35 8.1 KORTE HANDLEIDING VAN HET REVIEWINSTRUMENT ........................................................................... 35 8.2 GEBRUIK VAN HET REVIEWINSTRUMENT ................................................................................................ 37 8.3 LIJST MET BRUIKBARE APPS .................................................................................................................... 37 9 DISCUSSIE .................................................................................................................................................. 39 10 LITERATUURLIJST................................................................................................................................ 41 BIJLAGEN .......................................................................................................................................................... 43 1. REVIEWINSTRUMENT OP BASIS VAN LITERATUUR....................................................................................... 43 2. VRAGENLIJST KWALITATIEF INTERVIEW – COMMUNICATIE-EXPERT ......................................................... 46 3. VRAGENLIJST KWALITATIEF INTERVIEW – APPLICATIESPECIALIST .......................................................... 50 4. TRANSCRIPTIE INTERVIEW NIENKE NIJFOFF ............................................................................................... 55 5. TRANSCRIPTIE INTERVIEW PIETER VAN BOKHOVEN .................................................................................. 55 6. TRANSCRIPTIE INTERVIEW PIETER VAN DEN HAAK.................................................................................... 55 7. TRANSCRIPTIE INTERVIEW ROBIN HOOIJER ................................................................................................ 55 8. KWALITATIEVE ANALYSE INTERVIEWS......................................................................................................... 56 9. INVENTARISATIE BESTAANDE APPLICATIES IOS ......................................................................................... 57 10. INVENTARISATIE BESTAANDE APPLICATIES ANDROID ............................................................................. 59 11. RANDVOORWAARDEN PROJECT .................................................................................................................. 61 12. PROJECTCOMMUNICATIE ............................................................................................................................. 61
3
13. PROJECTONDERSTEUNING .......................................................................................................................... 62 14. OFFERTEBRIEF ............................................................................................................................................. 62 15. OVEREENKOMST PRAKTIJKGESTUURD ONDERZOEK ................................................................................. 62 16. REVIEW APP BLOKJE OM ............................................................................................................................ 63 17. REVIEW APP SLAAP LEKKER....................................................................................................................... 64 18.REVIEW APP FACETIME................................................................................................................................ 65
4
Samenvatting Door de toenemende vergrijzing en hogere zorgkosten verandert Nederland van een verzorgingsmaatschappij in een participatiemaatschappij. Ouderen komen hierdoor minder snel in aanmerking om opgenomen te worden in een zorgcentrum en worden geacht langer thuis te blijven wonen. Door deze verschuiving van zorgverlening komen er in de toekomst meer zorgtaken bij mantelzorgers te liggen. Van de circa drie en een half miljoen Nederlanders die op dit moment mantelzorg verlenen geeft bijna een half miljoen aan dat zij kampen met overbelasting en dit aantal neemt alleen maar toe. Vilans ziet de overbelasting van de mantelzorgers als een vraagstuk dat opgelost moet worden om de langdurige zorg blijvend te verbeteren. Vilans is geïnteresseerd in de toepassing van applicaties die het werk van mantelzorgers verlichten. Het werk kan ook verlicht worden doordat zorgvragers zelfredzamer worden, daardoor zijn applicaties gericht op zorgvragers ook van belang. Dit onderzoek heeft zich gericht op Nederlandstalige applicaties die geschikt zijn voor zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers. Het vraagstuk van Vilans is tweeledig. Enerzijds is het voor Vilans onduidelijk welke applicaties allemaal beschikbaar zijn die mantelzorgers kunnen ondersteunen in de zorg voor zorgvragers met dementie. Anderzijds is het voor Vilans ook onduidelijk welke applicaties bruikbaar zijn om de zorgvrager met dementie zelfredzamer te maken. Om Vilans bij deze twee vraagstukken te helpen is, door middel van dit onderzoek, een reviewinstrument ontwikkeld waarmee een applicatie beoordeeld kan worden of een app geschikt is om voor dit zorgproces in te zetten. Het onderzoeksteam is gestart met een literatuuronderzoek. Door middel van het literatuuronderzoek is gezocht naar criteria om applicaties te beoordelen. Vervolgens zijn aan de hand van de gevonden literatuur beoordelingscriteria opgesteld. Deze beoordelingscriteria hebben geleid tot een eerste versie van het reviewinstrument. Dit reviewinstrument is daarna door middel van kwalitatieve interviews getoetst bij communicatie-experts en applicatiespecialisten. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een reviewinstrument dat door Vilans ingezet kan worden om applicaties te beoordelen.
5
1 Opdrachtgever Vilans is een landelijk kennisinstituut met 151 adviseurs en experts in dienst (Vilans, 2014a). Het hoofdkantoor is gevestigd in Utrecht. Vilans is specialist in het ontwikkelen en helpen toepassen van kennis die de langdurende zorg blijvend verbetert. Vilans ontwikkelt samen met andere organisaties in de zorgsector (co-creatie) nieuwe kennis om langdurende zorg ‘aangenamer’ te maken (Vilans, 2014a). Het doel van Vilans is om de kwaliteit van leven te verbeteren voor mensen die lange tijd zorg en ondersteuning nodig hebben. Dit kunnen zowel ouderen, mensen met een beperking alsook mensen zijn met een chronische ziekte. Vilans biedt ondersteuning aan professionals in de zorg, maar ook aan mantelzorgers1 om overbelasting van hun takenpakket te voorkomen (Vilans, 2014a). Vilans neemt een speciale positie in als kennisinstituut wanneer het gaat om het verlenen van zorg. Zij zijn de schakel tussen de praktijk, de wetenschap en de beleidsmakers waarbij zij samenwerking proberen te vormen tussen deze drie disciplines. Doordat Vilans jarenlange ervaring heeft op dit gebied kennen zij het werkveld door en door. Daardoor weet Vilans als geen ander hoe zij theorie en praktijk zo kunnen verbinden dat het werkt. Door de uitgebreide kennis van inhoud én proces kent Vilans alle lagen binnen organisaties en kunnen zij deze aan elkaar verbinden zodat een oplossing breed gedragen wordt (Vilans, 2014a).
1
Mantelzorg is zorg die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met fysieke, verstandelijke
of psychische beperkingen in hun familie, huishouden of sociale netwerk.
6
2 Het communicatieprobleem 2.1 Situatieschets Door de toenemende vergrijzing en hogere zorgkosten verandert Nederland van een verzorgingsmaatschappij in een participatiemaatschappij (Penninx & Sprinkhuizen, 2011). In een participatiemaatschappij ligt de verantwoordelijkheid voor het eigen leven meer bij het individu. Ouderen komen minder snel in aanmerking om opgenomen te worden in een zorgcentrum en worden geacht langer thuis te blijven wonen (De Jong, 2014a). Als men zorg nodig heeft, wordt er eerst gekeken wat de zorgvrager zelf kan doen om zijn of haar situatie te verbeteren. Wanneer de zorgvrager niet in staat is om voor zichzelf te zorgen dan wordt er een oproep gedaan aan familie, vrienden en/of buren om mantelzorg of ondersteuning te verlenen aan de zorgvrager. Professionele zorgverleners worden pas ingeschakeld als ook de familie, e.d. geen zorg (meer) kunnen verlenen (De Jong, 2014a). Door deze verschuiving van zorgverlening komen er in de toekomst meer zorgtaken bij potentiële mantelzorgers te liggen. Van de circa drie en een half miljoen Nederlanders die op dit moment mantelzorg verlenen geeft bijna een half miljoen aan dat zij kampen met overbelasting en dit aantal neemt ook toe (Expertisecentrum mantelzorg, 2014). De overbelasting van mantelzorgers kan onder andere komen doordat zij de zorg voor de zorgvrager moeten combineren met een betaalde baan. Daarnaast is de zorg vaak intensief en langdurig (De Jong, 2014a). Vilans ziet de overbelasting van de mantelzorgers als een vraagstuk dat opgelost moet worden om de langdurige zorg blijvend te verbeteren.
2.2 Probleemomschrijving Eén van de thema’s waar Vilans zich op specialiseert is de informele zorg. Met informele zorg wordt familie, vrienden, buren, mantelzorgers en vrijwilligers bedoeld die zorg en ondersteuning verlenen aan zorgvragers. Met formele zorg wordt de professionele zorgverlener bedoeld (Scholten & van Dijk, 2012). Vilans ziet het belang en de kansen van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën (ICT) binnen de informele zorg toenemen om mantelzorgers te ondersteunen. Onder de naam ‘E-health’ is Vilans bezig om het gebruik en de bekendheid te verbeteren van ICT die de gezondheid van cliënten verbetert en de gezondheidszorg ondersteunt (Vilans, 2014b).
7
In een eerste verkenning heeft Vilans een beknopte inventarisatie gemaakt van de bestaande digitale platformen waarmee zorg op afstand kan worden verleend, namelijk: (1) websites waar over zorg wordt gecommuniceerd (digitale communicatie); (2) lokale en landelijke websites waar vraag en aanbod van mantelzorg samenkomen (buurt- en landelijke marktplaatsen); (3) applicaties (in het vervolg ‘apps’ genoemd); en (4) games (Vilans, 2014d). Vilans weet dus welke digitale platformen er bestaan maar zij heeft nog geen duidelijk overzicht van het aantal websites, apps en games binnen het desbetreffende platform en hun kwaliteit om mantelzorgers in hun werkzaamheden te ondersteunen (De Jong, 2014a). Vilans is met name geïnteresseerd in de toepassing van apps die het werk van mantelzorgers verlichten. Het werk kan ook verlicht worden doordat zorgvragers zelfredzamer worden, daardoor zijn apps gericht op zorgvragers ook van belang. Dit onderzoek heeft zich gericht op Nederlandstalige apps die geschikt zijn voor zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers. Het vraagstuk van Vilans is tweeledig. Enerzijds is het voor Vilans onduidelijk welke apps allemaal beschikbaar zijn die mantelzorgers kunnen ondersteunen in de zorg voor zorgvragers met dementie. Anderzijds is het voor Vilans ook onduidelijk welke apps bruikbaar zijn om de zorgvrager met dementie zelfredzamer te maken. Om Vilans bij deze twee vraagstukken te helpen is, door middel van dit onderzoek, een reviewinstrument ontwikkeld waarmee een app beoordeeld kan worden of een app geschikt is om voor dit zorgproces in te zetten.
Lijst met applicaties
Vilans reviewt apps met reviewinstrument
Mantelzorger
Zorgvrager met dementie
Afbeelding 1: Schematische weergave van de vraagstelling van Vilans.
Afbeelding 1 is de schematische weergave van de situatie waarin Vilans zich bevindt. Het vertrekpunt is de zorgvrager met dementie. De mantelzorger is de zorggever. Tussen de zorgvrager en de zorggever zit het spanningsveld waar Vilans apps wil inzetten. Om dit gefundeerd te kunnen doen zal Vilans opzoek moeten gaan naar een app en beoordeelt, door middel van het reviewinstrument, of de desbetreffende app ingezet kan worden in het zorgproces. Vervolgens adviseert Vilans de zorggever over de toegevoegde waarde van deze app. 8
3 Het onderzoeksdoel en de onderzoeksvragen Het vraagstuk van Vilans is ontstaan door de toenemende vergrijzing en hogere zorgkosten in Nederland en doordat een half miljoen van de 3,5 miljoen mantelzorgers aangeven dat ze kampen met overbelasting. Dit was het vertrekpunt voor het formuleren van de doel- en vraagstellingen voor dit onderzoek.
3.1 Onderzoeksdoelstellingen Het onderzoek heeft zich specifiek gericht op apps die ontwikkeld zijn om zorgvragers met dementie zelfredzamer te maken en mantelzorgers in hun zorgtaken te ondersteunen. Het onderzoek is opgebouwd uit drie doelstellingen: 1. In januari 2015 heeft Vilans inzichtelijk welke Nederlandstalige apps zorgvragers met dementie zelfredzamer maken en de zorgtaken van hun mantelzorgers kunnen verlichten en/of ontlasten. Toelichting: Vilans heeft inzichtelijk welke digitale platformen er allemaal bestaan om zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers te ondersteunen. Het is echter nog onduidelijk welke Nederlandstalige apps beschikbaar zijn die specifiek ingezet kunnen worden voor zorgvragers met dementie. Een inventarisatie van bestaande apps is vereist. 2. In januari 2015 heeft Vilans de beschikking over een reviewinstrument waarmee Nederlandstalige apps, die geschikt zijn voor zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers, getoetst kunnen worden op vindbaarheid, bruikbaarheid en functionaliteit. Toelichting: Vilans wil niet alleen weten welke Nederlandstalige apps allemaal beschikbaar zijn, Vilans wil ook graag een reviewinstrument tot haar beschikking hebben waarmee zij apps op basis van criteria kan analyseren op vindbaarheid, bruikbaarheid en functionaliteit (De Jong, 2014a; De Jong, 2014b). 3. In januari 2015 heeft Vilans een adviesrapport tot haar beschikking waarin Nederlandstalige apps, die geschikt zijn voor zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers, zijn getoetst op basis van het ontwikkelde reviewinstrument.
9
Toelichting: door enkele Nederlandstalige apps te analyseren middels het ontwikkelde reviewinstrument wordt al een eerste stap gemaakt in het opstellen van een lijst met bruikbare apps voor zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers.
3.2 De onderzoeksvragen De doelstellingen in de vorige paragraaf zijn de basis voor de hoofdvraag en deelvragen die in deze paragraaf worden besproken. Hoofdvraag: Waaraan moet een reviewinstrument voldoen om een oordeel te geven over de vindbaarheid, bruikbaarheid en functionaliteit van Nederlandstalige apps die zorgvragers met dementie zelfredzamer maken en de zorgtaken van hun mantelzorgers kunnen verlichten en/of ontlasten? Deelvragen: 1. Welke Nederlandstalige apps kunnen zorgvragers met dementie zelfredzamer maken? 2. Welke Nederlandstalige apps kunnen de mantelzorgers van zorgvragers met dementie in hun zorgtaken verlichten en/of ontlasten? 3. Welke criteria bepalen een vindbaar, bruikbaar en functioneel reviewinstrument om Nederlandstalige apps gericht op zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers te analyseren? 4. Hoe staat het met de vindbaarheid, bruikbaarheid en functionaliteit van Nederlandstalige apps gericht op zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers?
10
4 Theoretisch kader De naam app is een afkorting van het woord applicatie, oftewel toepassing (Onze Taal, z.d.). Een app is een klein programma (stukje software) dat geïnstalleerd kan worden op een smartphone, tablet of computer waar de gebruiker bepaalde taken mee kan uitvoeren (SmartAir, 2012). Een app kan verkregen worden in een zogenaamde appstore. Een appstore is een online platform waar apps gedownload kunnen worden (SmartAir, 2012). Sommige apps worden betaald aangeboden en sommige apps zijn gratis te downloaden. Een appstore kan vergeleken worden met een webwinkel. Welke appstore er gebruikt wordt is afhankelijk van het besturingssysteem waarop de smartphone, tablet of computer werkt. Er zijn drie grote aanbieders als het gaat om besturingssystemen; dit zijn Apple, Windows en Google. Tabel 1: Fabrikanten en hun besturingssystemen en appstores.
Fabrikant
Besturingssysteem
Winkel
Apple
iOS
Apple Store
Google
Android
Google Play
Windows
Windows Phone
Windows market place
De vraag naar de ontwikkeling van nieuwe innovatieve mobiele apps die bijvoorbeeld de processen van grote en kleine (organisatie)initiatieven ondersteunen lijkt enorm toe te zijn genomen. Er wordt verwacht dat in 2015 98 biljoen mobiele apps worden gedownload, een verhoging van 56,6% in vergelijking met 2011, en dat er een totale omzet van 8,8 biljoen wordt behaald van betaalde apps (Marketing Weekly News, 2011). Dit geeft ook een opkomend probleem aan voor de gebruiker van een mobiele app, namelijk het overaanbod van apps die dezelfde dienst willen leveren. Binnen de markt van mobiele apps gericht op het ondersteunen van zorg(taken) is dit tevens een kwestie waar rekening mee gehouden moet worden. Het wordt een uitdaging om alle informatie en diensten die door meerdere apps worden gegeven te integreren (Berghuis, 2014; Keur, 2014). Het doel is om zorgvragers, mantelzorgers en professionele zorgverleners via mobiele apps de benodigde informatie en diensten aan te bieden op het moment dat het nodig is en via het apparaat dat men zelf kiest (Berghuis, 2014). De ontwikkeling van 11
digitale systemen in de zorg, waaronder mobiele apps, worden steeds persoonlijker, komen steeds dichterbij en richten zich steeds meer op de kwaliteit van het leven (Keur, 2014). E-health is een verzamelnaam voor alle informatie- en communicatietechnologieën (ICT) die
de gezondheid en de gezondheidszorg kan ondersteunen en verbeteren
(Vilans, 2014b). Mobile Health oftewel MHealth is gezondheidszorg die via apps op de mobiele telefoon wordt gegeven (Jern, 2011). MHealth zijn niet alleen apps die gericht zijn op bijvoorbeeld het monitoren van het hartritme of de bloeddruk, maar ook apps die de gebruiker eraan herinneren om medicijnen in te nemen of een afspraak na te komen. Ze kunnen dus taken vergemakkelijken of zelfs overnemen voor zowel de zorgvrager als de zorgverlener. De zorgvrager kan door de techniek zelf zorgtaken uitvoeren die voorheen door de zorgverlener moesten worden gedaan. Daarnaast is toegang tot MHealth apps niet plaats- en tijdsgebonden (Jern, 2011). Concluderend kan er worden gezegd dat MHealth kan helpen tegen overbelasting van de mantelzorger en professional, door de fysieke en mentale werkdruk bij mantelzorgers en professionals te verlagen (Vilans, 2014b; Vilans 2014c). Daarnaast kan MHealth de zelf- en samenredzaamheid van de zorgvrager vergroten. Dementie is een overkoepelende naam voor een combinatie van symptomen waarbij de verwerking van informatie in de hersenen is verstoord (Alzheimer Nederland, z.d.). Onder de naam dementie vallen ruim vijftig verschillende ziektes. De meest voorkomende vormen van dementie zijn de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie, Lewy Body Dementie en Frontotemporale Dementie. Ongeveer één op de vijf mensen krijgt te maken met een vorm van dementie. In het beginstadium van de ziekte vallen meestal de geheugenstoornissen op. Vooral het vergeten van nieuwe informatie vormt dan een probleem (Alzheimer Nederland, z.d.). Later krijgen personen met dementie ook problemen met het denken en de taal. Het wordt dan steeds lastiger om een gesprek te volgen en (zeer) eenvoudige woorden worden dan gemakkelijk vergeten. Gewone dingen in het dagelijks leven gaan steeds moeilijker, zoals bijvoorbeeld het zetten van een kop koffie. Ook kan iemand te maken krijgen met veranderingen in het karakter en het gedrag (Alzheimer Nederland, z.d.). De persoon kan dingen gaan ondernemen die hij daarvoor nooit ondernam. Ook kan er verwarring, achterdocht, depressiviteit of angst 12
ontstaan (Alzheimer Nederland, z.d.). Naarmate de ziekte vordert, verliest iemand met dementie steeds meer de regie over zijn leven: hij of zij wordt steeds afhankelijker van de hulp van anderen. Vilans heeft voorheen al reviews opgesteld van E-health websites (De Jong, 2014b). De categorieën van deze reviews worden in dit onderzoek overgenomen om het reviewinstrument praktisch toepasbaar en vergelijkbaar te houden. Deze categorieën zijn als volgt toegepast op MHealth apps: -
Functionaliteiten van de MHealth app;
-
Doel van de MHealth app;
-
Gebruikers van de MHealth app;
-
Kosten van de MHealth app;
-
Categorie ‘overig’ waar alle informatie staat die niet in de eerder genoemde categorieën past.
Omdat websites niet hetzelfde zijn als apps, worden de volgende categorieën er aan toegevoegd, namelijk: (1) de voorwaarden waar een MHealth app aan moet voldoen; en (2) de vindbaarheid van een MHealth app. De hierboven genoemde categorieën worden hieronder één voor één vanuit een theoretische invalshoek verder toegelicht. De functionaliteiten van een MHealth app geven aan wat de app voor de zorgvrager of verlener kan betekenen. In dit onderzoek wordt er onderscheid gemaakt in functionaliteiten gericht op het proces van zorg en functionaliteiten gericht op de inhoud van de zorg (Mulder, 2014). De functionaliteiten gericht op het proces van zorg zijn: kennis (voorlichting, instructie), netwerken (zoeken, vinden, selecteren en waarderen), coördinatie (agenda, financiën en overeenkomsten) en communicatie (dossier, beeldcommunicatie, chat). De functionaliteiten gericht op de inhoud van de zorg zijn: zorg (monitoring, registreren, hulp, medicatie en verzorging), therapie (lichamelijk, emotioneel, cognitief), functie steun (spraak, handelingen en geheugen) en ontspanning (radio en tv, nieuws, muziek en spelletjes).
13
Een doel van een app vloeit voort uit zijn functionaliteiten. Doelen en functionaliteiten zijn dan ook nauw met elkaar verweven. MHealth kan gericht zijn op meerdere doelen die de gezondheid van de zorgvrager dienen te bevorderen. Er zijn verschillende instanties die aangeven hoe E-health en MHealth de zorg voor zorgvragers (bijv. ouderen) en zorgverleners (bijv. mantelzorgers) kan verbeteren. Deze doelen vormen de (zoek)criteria voor dit onderzoek naar Nederlandstalige MHealth apps voor zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers. Een eerste indeling wordt gegeven door Berghuis (2014). Berghuis (2014) geeft vier pijlers aan die het welzijn van ouderen kunnen verbeteren, namelijk: (1) zelfstandig beslissingen kunnen nemen; (2) contact met anderen hebben; (3) bestaande routines vasthouden; en (4) fysiek en mentaal actief zijn. Een andere indeling is van Vilans zelf (Vilans, 2014c). Vilans geeft aan dat ICTondersteuning, gericht op mantelzorgers, drie doelen kan hebben, namelijk: (1) in informatie voorzien; (2) communicatie bewerkstelligen; en (3) participatie om betekenisvolle contacten te hebben en te onderhouden. Als laatste worden de vier fronten besproken die de zelf- en samenredzaamheid verhoogd van zorgvragers met dementie (Otoide-Vree, 2014). Om de zelf- en samenredzaamheid van mensen met dementie te vergroten moet een app zich volgens Otoide-Vree (2014) richten op vier fronten, namelijk: (1) de woon- en leefomstandigheden monitoren om mogelijk onveilige situaties tijdig op te merken; (2) de dagindeling en het dagritme ondersteunen; (3) digitale medicatiebegeleiding; en (4) eenvoudig in (digitaal) contact komen met een zorgverlener, mantelzorger of huisarts. In de drie gegeven indelingen zit overlap, daarom wordt er in dit onderzoek een eigen indeling gemaakt, gebaseerd op de drie besproken indelingen. Deze indeling wordt in dit onderzoek gebruikt om de doelen van een MHealth app te kunnen categoriseren. De indeling is als volgt: 1. 2. 3. 4.
Informatievoorziening; Communicatie; Ondersteuning van de zorgvrager; Ondersteuning van de zorgverlener.
14
De
gebruikers
van
een
MHealth
app
kunnen
de
zorgvragers
zijn,
hun
familie/vrienden/kennissen en de zorgverleners. Onder zorgverleners vallen meerdere groepen zoals professionele zorgverleners, mantelzorgers en vrijwilligers. Niet alle MHealth apps zijn gratis te gebruiken. De kosten van een MHealth app kunnen eenmalige kosten zijn om een app te downloaden, maandelijkse kosten om van functionaliteiten in een app gebruik te kunnen maken en tot slot extra aan te schaffen functionaliteiten voor een meerprijs bij een in eerste instantie gratis MHealth app (ook wel in-app kosten genaamd). De voorwaarden waar een MHealth app aan moet voldoen zijn onderzocht in een recent onderzoek (Meulendijk, Meulendijks, Jansen, Numans & Spruit, 2014). In dit onderzoek is gekeken naar de zorgen van gebruikers van MHealth apps met betrekking tot het gebruik van de apps. Uit het onderzoek kwam naar voren dat de volgende negen voorwaarden nodig zijn voor een goede MHealth app: toegankelijkheid, het beschikken over een kwaliteitscertificaat, draagbaarheid, privacy, beveiliging, veiligheid, stabiliteit, vertrouwelijkheid en gebruiksvriendelijkheid. Het bleek uit verder onderzoek dat hoe ouder men is, hoe belangrijker gebruiksvriendelijkheid is. Daarnaast hoe ouder men is, hoe minder belangrijk het is dat een app gecertificeerd moet zijn. Gebruikers vertrouwen dan meer op het advies van de professionele zorgverlener met betrekking tot welke app moet worden gebruikt (Meulendijk et al., 2014). Het bleek ook dat privacy niet als meest belangrijke voorwaarde naar voren kwam maar vertrouwelijkheid en veiligheid. Ten slotte is de vindbaarheid van een MHealth app een categorie waar dit onderzoek naar zal kijken. Om een app te vinden in de appstore moet men bepaalde trefwoorden invullen in de zoekfunctie van de appstore. Dit onderzoek gaat de vindbaarheid testen door te kijken via welke trefwoorden de MHealth apps gevonden kunnen worden.
15
5 Methode van onderzoek Vilans heeft in een eerste verkenning een inventarisatie gemaakt van bestaande digitale platformen waaronder apps (Vilans, 2014d). Echter was er nog geen duidelijk overzicht van het aantal apps binnen een platform en hun kwaliteit om zorgvragers met dementie zelfredzamer te maken en hun mantelzorgers te ondersteunen in het zorgproces. De platformen waar dit onderzoek zich op heeft gericht zijn de Apple Store, Google Play en Windows Market Place. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van verschillende onderzoeksmethoden die hieronder worden beschreven.
5.1 Literatuurstudie Het onderzoeksteam is gestart met een literatuuronderzoek. Door middel van het literatuuronderzoek is gezocht naar criteria om apps te beoordelen (zie theoretisch kader). Vervolgens zijn aan de hand van de gevonden literatuur beoordelingscriteria opgesteld. Deze beoordelingscriteria zijn daarna door middel van kwalitatieve interviews getoetst bij communicatie-experts en applicatiespecialisten.
5.2 Inventarisatie bestaande applicaties Een ander onderdeel van dit onderzoek was het in kaart brengen van apps die zorgvragers met dementie zelfredzamer maken en mantelzorgers in hun zorgtaken kunnen ontlasten. Apps van drie verschillende besturingssystemen zijn in kaart gebracht, namelijk: iOS (Apple), Windows Phone en Android. De volgende categorieën zijn
tijdens
de
inventarisatie
genoteerd:
appnaam,
versienummer,
platform,
ontwikkelaar, kosten, doelgroep en een korte omschrijving van de app.
5.3 Half-gestructureerd interview Om de beoordelingscriteria, zoals opgesteld vanuit de literatuur, te toetsen zijn er diverse half-gestructureerde interviews uitgevoerd. Er zijn interviews afgenomen bij communicatie-experts en applicatiespecialisten. Beide groepen zijn gespecialiseerd in de toepassing van MHealth apps in de gezondheidszorg. In totaal zijn vier interviews afgenomen (twee interviews met communicatie-experts en twee interviews met applicatiespecialisten). De interviews voor zowel de communicatie-experts als voor de applicatiespecialisten waren in grote lijnen hetzelfde. Op enkele punten verschilden de 16
interviews van elkaar. In het interview voor de communicatie-experts werd de focus meer gelegd op inhoudelijke elementen zoals functionaliteiten en ondersteuning tijdens het zorgproces. In het interview met de applicatiespecialisten werd de focus meer gelegd op interface, design, vindbaarheid en gebruiksgemak. De volledig uitgewerkte interviews zijn toegevoegd als bijlagen 11.4 t/m 11.7. In tabel 2 is weergegeven wie de geïnterviewde communicatie-experts en applicatiespecialisten zijn. Tabel 2: Geïnterviewde communicatie-experts en applicatiespecialisten
Naam
Organisatie
Expertise
Nienke Nijhoff
Vilans
Communicatie-expert
Pieter van den Haak
Radboudumc
Communicatie-expert
Pieter van Bokhoven
JAPPS
Applicatiespecialist
Robin Hooijer
Radboud REshape &
Applicatiespecialist
Innovation Centre Aan de hand van de gesprekken met communicatie-experts en applicatiespecialisten is het vanuit de literatuur opgestelde reviewinstrument geoptimaliseerd en waar mogelijk aangepast en/of uitgebreid. Het uiteindelijke reviewinstrument is gebaseerd op zowel literatuuronderzoek als kennis en ervaringen vanuit de praktijk.
5.4 Review apps Tot slot zijn door middel van het reviewinstrument een aantal van de gevonden apps gereviewd. Het doel van dit reviewonderzoek was tweeledig. Allereerst is op deze manier een overzicht gemaakt van alle apps met daarbij uitleg over de vindbaarheid en toepasbaarheid van de app. Ten tweede is het reviewinstrument direct getoetst en kon het reviewinstrument waar nodig nog aangepast worden. Ook gaf het reviewen inzicht in eventuele tekortkomingen van het reviewinstrument.
17
Het totale onderzoek is in onderstaand model weergeven:
Literatuurstudie naar criteria om apps te beoordelen
Inventarisatie van bestaande apps
Opstellen beoordelingscriteria a.d.h.v. Wetenschappelijke literatuur Opgestelde beoordelingscriteria toetsen communicatie-experts en applicatie-experts in de praktijk d.m.v. diepte-interviews Opstellen reviewinstrument o.b.v theoretisch en praktisch inzicht
Met reviewinstrument enkele apps analyseren beoordelen
Conclusie
Adviesrapport
18
6 Resultaten Dit hoofdstuk bestaat uit twee onderdelen. Allereerst worden de resultaten van het literatuuronderzoek besproken. Deze resultaten hebben geleid tot een eerste versie van het reviewinstrument. In het tweede deel van deze paragraaf worden de resultaten uit de half-gestructureerde interviews toegelicht.
6.1 Reviewinstrument op basis van literatuur Aan de hand van de literatuur, die reeds is beschreven in het theoretisch kader, is een eerste versie van het reviewinstrument opgesteld. Deze is te vinden in bijlage 11.1. Allereerst is het van belang dat er in het reviewinstrument ruimte is om de titel, het versienummer en de uitgever van de app te noteren. Hierdoor kunnen apps van elkaar worden onderscheiden. Het versienummer is van belang aangezien er bij een nieuwe versie van een app functionaliteiten kunnen zijn toegevoegd, verwijderd of gewijzigd. Vervolgens is het reviewinstrument ingedeeld in 7 verschillende onderdelen die hieronder zijn toegelicht.
6.1.1 Vindbaarheid van een MHealth app. In dit onderdeel van het reviewinstrument moet door de gebruiker van het reviewinstrument ingevuld worden op welke platformen en digitale apparaten een app gebruikt kan worden. Daarnaast is hier vermeld op welke trefwoorden een app gevonden kan worden. Dit is van belang om een app makkelijker te kunnen categoriseren.
6.1.2 Functionaliteiten van een MHealth app De functionaliteiten van een app geven aan wat een app voor zorgvragers of mantelzorgers kan betekenen (Mulder, 2014). Deze functionaliteiten vormen een belangrijke categorie in het reviewinstrument op basis van de literatuur. De functionaliteiten zijn ingedeeld zoals Mulder (2014) deze onderscheidt. Daarbij zijn er twee hoofdcategorieën te onderscheiden, namelijk: (1) proces van de zorg; en (2) de inhoudelijke zorg.
19
6.1.3 Doel(en) van een MHealth app Het doel van een app vloeit voort uit zijn functionaliteiten. Doelen en functionaliteiten zijn dan ook nauw met elkaar verbonden. In dit onderdeel geeft de gebruiker van het reviewinstrument aan welke verschillende doelen de applicatie heeft. Het belangrijkste doel van een app is omschreven als het hoofddoel. Tevens moet bij elk doel gekozen worden of de app bedoeld is als informatievoorziening, voor communicatie, ondersteuning van de zorgvrager of als ondersteuning van de zorgverlener. In het reviewinstrument zijn verschillende doelen te onderscheiden. De verschillende doelen zijn ingedeeld op basis van de indeling van Berghuis (2014), Otoide-Vree (2014) en Vilans (2014) zelf.
6.1.4 Voorwaarden waar een MHealth app aan voldoet De negen voorwaarden die zijn gehanteerd in het reviewinstrument waaraan een MHealth app moet voldoen komen uit eerder onderzoek van Meulendijk et al. (2014). De voorwaarden van het reviewinstrument zijn als volgt: A.
Gebruiksvriendelijkheid: de mate waarin een app makkelijk in gebruik is en hoeveel handelingen verricht moeten worden om deze te gebruiken.
B.
Privacy: hieronder wordt verstaan in hoeverre een app gebruik maakt van persoonlijke gegevens. Daarbij dient ook meegenomen te worden of de app gebruik maakt van GPS-coördinaten en locatievoorzieningen van het apparaat waarop de app draait.
C.
Vertrouwelijkheid: hieronder wordt verstaan hoe een app omgaat met vertrouwelijke en persoonlijke gegevens.
D.
Beveiliging: is een app beveiligd door een gebruikersnaam en wachtwoord of kan een app door iedereen gebruikt worden?
E.
Veiligheid: de mate waarin een app beveiligd is tegen dreiging van buitenaf bijvoorbeeld data-inbreuk en virussen.
F.
Toegankelijkheid: in hoeverre een app door verschillende gebruikers gebruikt kan worden, dus of een ervaren gebruiker dan wel een onervaren gebruiker ermee overweg kan.
20
G.
Draagbaarheid: hiermee wordt bedoeld of een app op meerdere besturingssystemen en apparaten gebruikt kan worden.
H.
Stabiliteit: de mate waarin een app stabiel draait op het apparaat zonder fouten te maken. Daarbij moet ook beoordeelt worden of een app snel functioneert bij normaal gebruik.
I.
Kwaliteitscertificaat: beschikt een app over een kwaliteitscertificaat?
6.1.5 Gebruiker(s) van een MHealth app Om een verdere categorisering van apps mogelijk te maken is een categorie toegevoegd die inzicht geeft in de gebruikers van een app. Aangezien een app door meerdere mensen gebruikt kan worden, moet de eindgebruiker van het reviewinstrument één hoofdgebruiker en optioneel meerdere extra gebruikers toevoegen. De hoofdgebruiker is de belangrijkste gebruiker van een app en moet altijd in het reviewinstrument beschreven worden.
6.1.6 Kosten van een MHealth app Voor eindgebruikers van een app is het prettig om te weten of er kosten aan een app verbonden zijn. Daarbij kunnen er initiële kosten zijn voor de aanschaf van een app en daarnaast ook nog in-app kosten die men betaalt voor extra functionaliteiten.
6.1.7 Overige opmerkingen over een MHealth app In dit onderdeel kunnen alle overige opmerkingen over een app, die niet binnen andere onderdelen vallen, omschreven worden.
6.2 Resultaat interviews In deze paragraaf worden de resultaten van de interviews met de communicatie-experts en applicatiespecialisten beschreven (transcriptie interviews: bijlagen 11.4 t/m 11.7). De resultaten van deze interviews zijn door middel van een kwalitatieve analyse en labelingsproces samengevoegd. Er zijn relatief weinig tegenstrijdige antwoorden gegeven door de experts. Als er toch sprake was van tegenstrijdige antwoorden is nagegaan waarom de antwoorden van elkaar verschilden. Uiteindelijk vormden de 21
tegenstrijdige antwoorden geen input voor deze paragraaf. De resultaten zijn per categorie, zoals deze in het reviewinstrument staan, besproken. Deze resultaten hebben geleid tot aanpassingen en/of toevoegingen van het reviewinstrument.
6.2.1 Vindbaarheid van een MHealth app Uit de vragen over de vindbaarheid van een MHealth app is gebleken dat (1) de titel van een app, (2) de gebruikte trefwoorden en (3) het omschrijvingsveld van een app in de appstore belangrijk zijn. Als bijvoorbeeld trefwoorden die betrekking hebben op dementie worden gebruikt in deze drie onderdelen, dan is een app beter vindbaar voor de zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers. Van de drie onderdelen is de titel het belangrijkste. Het aantal keer dat een app gedownload is heeft ook invloed of een app bovenaan in de zoeklijst komt te staan. Ook komt een app sneller bovenaan in de zoeklijst te staan als een app unieke trefwoorden gebruikt die vele andere apps niet gebruiken. Het gebruiken van unieke woorden die gebruikers ook invullen is dus belangrijk om de vindbaarheid van een app te vergroten. Met unieke woorden worden woorden bedoeld die andere apps niet gebruiken in de titel, trefwoorden en het omschrijvingsveld maar die wel relevant zijn voor de gebruikers van een app. Daarnaast kwam naar voren dat Engelstalige woorden meer zoekresultaten opleveren maar dat het gebruik van Engelstalige apps moeilijk is voor ouderen.
6.2.2 Functionaliteiten van een MHealth app De functionaliteiten van een app kunnen in het reviewinstrument worden opgedeeld in (1) proces van de zorg en (2) de inhoudelijke zorg (Mulder, 2014). De resultaten uit de interviews zijn ook volgens deze indeling besproken. Proces van de zorg Uit de interviews bleek overeenstemming tussen de geïnterviewden te bestaan over het delen van kennis tussen de mantelzorgers. Zowel de communicatie-experts als de applicatiespecialisten zien het delen van kennis tussen mantelzorgers als een belangrijk aspect van een app. Bij het delen van kennis werd met name het delen van ervaringskennis genoemd. Hiermee kan de kennis van mantelzorgers met betrekking tot de verzorging van de zorgvrager namelijk worden vergroot. 22
Naast het delen van ervaringskennis waren de geïnterviewden van mening dat een app ook een faciliterende rol moet hebben. Een app dient volgens de geïnterviewden op twee manieren een faciliterende rol te hebben. De eerste faciliterende rol is: “het mogelijk maken van het onderhouden van het sociale netwerk van de zorgvrager”. Het blijkt dat het voor een zorgvrager met dementie vaak lastig is om sociale contacten te onderhouden (omdat ze dit vaak ook vergeten). Door een sociale netwerkfunctie toe te voegen aan een app kan het sociale netwerk (gemakkelijker) onderhouden worden. De tweede faciliterende rol van een app is: ‘het faciliteren in de communicatie over de zorg van de zorgvrager tussen mantelzorger, zorgvrager en zorgprofessional’. In deze communicatie tussen zorgvrager en mantelzorger is overeenstemming tussen de geïnterviewden over de wijze van communicatie. Communicatie met een mantelzorger en zorgvrager verloopt volgens de geïnterviewden bij voorkeur via een beeldverbinding. Sociaal contact tussen mantelzorgers (bijvoorbeeld lotgenotencontact) is door enkele geïnterviewden als een belangrijke functie genoemd. Alléén de mantelzorgers onderling kunnen de situatie van een andere mantelzorger begrijpen. Door de mantelzorgers onderling met elkaar in contact te brengen kan mogelijk de zorg voor de zorgvrager mentaal verlicht worden. Inhoudelijke zorg Een
belangrijke
functie
die
communicatie-experts
en
applicatiespecialisten
onderscheiden is de controlerende / S.O.S.-functie in een app. Volgens de geïnterviewden moet een app een functie hebben om de zorgvrager te ‘controleren’. Hiermee gaven de geïnterviewden aan dat zorg op afstand, bijvoorbeeld via beeldcontact van belang is. Tevens dient een app die een functie heeft in de inhoudelijke zorg een knop te hebben die op ieder moment als een S.O.S.-knop kan werken. Een app dient volgens de geïnterviewden met name een ondersteunende functie te hebben in de basistaken van een zorgvrager. Ondersteuning bij eenvoudige basistaken en geheugensteuntjes zijn hierbij belangrijk. Een app mag de dagelijkse basistaken van een zorgvrager niet extra belasten.
23
Naast voorgaande onderdelen dient een app ook een functie te hebben die de mantelzorger inzicht geeft in de locatie van de zorgvrager. Dit kan worden gezien als een constante weergave van de locatie van de zorgvrager zodat de mantelzorger op ieder moment de locatie van de zorgvrager kan achterhalen. Dit valt samen met hetgeen dat de geïnterviewden ‘zorg op afstand’ noemen. De geïnterviewden gaven aan dat het essentieel is dat mantelzorgers op afstand zorg kunnen verlenen aan zorgvragers. Voorkeur hierbij gaat volgens de geïnterviewden uit naar beeldcontact tussen mantelzorger en zorgvrager. Zorg in een app bestaat uit meerdere onderdelen. Via een app kan een zorgvrager namelijk op verschillende manieren worden ondersteund in zijn zorgvraag. Zo kan een app een functie hebben waarbij het mogelijk is dat zorgvragers hun therapeutische oefeningen of ontspanningsoefeningen kunnen uitvoeren. Hiermee wordt de zorg als het ware verleend door een app en niet door de mantelzorger, waardoor de mantelzorger wordt ontlast in de zorgtaken. Aangezien de zorgvrager te kampen heeft met geheugenverlies gaven de geïnterviewden aan dat het belangrijk is dat de informatie die voor de zorgvrager bedoeld is, stapsgewijs wordt gegeven. De informatie moet niet in één keer worden gegeven, maar in stappen. Dit verhoogt namelijk de begrijpelijkheid van de informatie. Tot slot gaven de geïnterviewden aan dat het documenteren van medische gegevens een functie moet zijn in een app. Door medische gegevens in een app op te slaan zijn de gegevens voor alle partijen zichtbaar. De geïnterviewden gaven echter wel aan dat een app dan wel moet kunnen garanderen dat de medische gegevens vertrouwelijk worden opgeslagen. Privacy speelt hierbij een belangrijke rol, maar de experts gaven ook aan dat privacy minder belangrijk is dan de gebruiksvriendelijkheid van een app.
6.2.3 Doelen van een MHealth app De doelen van een app zijn volgens de geïnterviewden relatief breed. Het belangrijkste doel van een app volgens de geïnterviewden is het mogelijk maken van communicatie tussen mantelzorgers en de zorgvrager. Door deze communicatie te faciliteren kunnen
24
mantelzorgers in hun taken worden ontlast en wordt de zorgvrager zelfredzamer. Daarnaast dient een app ook de communicatie tussen mantelzorgers van dezelfde zorgvrager te faciliteren. Mogelijk heeft één zorgvrager namelijk meerdere mantelzorgers (familie, vrienden). Deze groepen kunnen dan via een app onderling informatie uitwisselen of communiceren over de zorgvrager. Ook informatievoorziening naar de mantelzorger is een belangrijke functie van een app. De mantelzorger weet, volgens de geïnterviewden, in sommige situaties niet goed hoe er gehandeld moet worden. Door informatie te geven kunnen vragen worden beantwoord. Tot slot moet het doel van een app te allen tijde ondersteunend zijn aan het ontlasten van de taken van een mantelzorger en het zelfredzamer maken van de zorgvrager.
6.2.4 Randvoorwaarden van een MHealth app Een app moet voornamelijk simpel in ontwerp en gebruik zijn. Gebruiksvriendelijkheid van een app is bij alle geïnterviewden een vaker benoemd onderwerp. Een specifiek voorbeeld is dat er voldoende kleur en contrast in een app moet zitten om voor slechtziende bruikbaar te zijn. Een ander belangrijke randvoorwaarde die uit de interviews naar voren is gekomen is privacy oftewel verantwoord omgaan met de gegevens van een gebruiker. De geïnterviewden gaven aan dat de Wet Bescherming Persoonsgegevens en de NEN 7510-norm hieraan wetgeving en richtlijnen geven. Hoe dit in digitale communicatie moet worden vormgegeven staat niet exact vast. Het is ook gebleken dat een app bij het eerste gebruik gelijk duidelijk moet zijn, zodat de gebruiker van een app weet waar de app voor bedoeld is en welke rol een app kan spelen in het zorgproces. Andere vaker genoemde randvoorwaarden zijn dat een app goed beveiligd moet zijn met bijvoorbeeld een wachtwoord, dat een MHealth app geen extra belasting moet vormen voor de gebruiker, dat een app afgestemd moet zijn op de individuele gebruiker, dat een app een CE-keurmerk moet bevatten en dat een app technisch goed moet werken. Resultaten die door enkele geïnterviewden zijn benoemd worden hieronder gegeven.
Een app moet snel en altijd en overal toegankelijk zijn;
Voor de doelgroep is het noodzakelijk dat een app Nederlandstalig is;
25
Bij voorkeur moet een app gebruik maken van tekst in plaats van pictogrammen;
Een app moet de gebruiker de mogelijkheid bieden om feedback te geven over de werking van een app;
Een app moet na ontwikkeling doorontwikkelt worden.
Een informatieve app hoeft aan minder randvoorwaarden te voldoen dan een app die gericht is op het leveren van therapie.
De zorgvrager moet inzicht kunnen krijgen in wat zorgverleners schrijven over hem of haar.
Dat gebruiksvriendelijkheid van een app belangrijker is dan de waarborging van de privacy.
Toegankelijkheid van een app en het beschikken over een kwaliteitscertificaat zijn in vergelijking met de andere randvoorwaarden minder belangrijk.
Een app moet een interactief karakter hebben en niet eenzijdig werken als een website.
Tot slot gaven de geïnterviewden aan dat de randvoorwaarden die via de literatuurstudie zijn gevonden moeilijk te beoordelen zijn door gebruikers van het reviewinstrument. Dit komt deels overeen met het onderzoek van Meulendijk (2014). In dit onderzoek werd aangegeven dat de stabiliteit, toegankelijkheid en draagbaarheid van een app moeilijk te beoordelen zijn door een gebruiker van een app.
6.2.5 Overige resultaten uit de interviews Uit de interviews kwamen resultaten naar voren die niet bij de bovengenoemde categorieën konden worden ondergebracht. Een onderwerp wat bij meerdere geïnterviewden terugkwam is dat een zorgvrager met dementie zich in verschillende stadia van dementie kan bevinden en dat een app hier rekening mee moet houden. Sommige apps die geschikt zijn voor zorgvragers met beginnende verschijnselen van dementie kunnen niet meer gebruikt worden door zorgvragers met gevorderde verschijnselen van dementie. Het is de vraag of zorgvragers met gevorderde dementie überhaupt nog apps kunnen gebruiken? Een ander terugkomend onderwerp is dat ouderen in het algemeen minder competent zijn met mobiele techniek. Ouderen zouden daardoor sneller gebruik maken van websites om informatie te achterhalen. Om dit 26
probleem te verhelpen gaven de geïnterviewden aan dat de zorgvragers met dementie betrokken moeten worden in de ontwikkeling van een app. Tot slot gaven de geïnterviewden aan dat de instantie die de app heeft ontwikkeld een belangrijke graadmeter is voor het oordeel over de betrouwbaarheid van een app. Volgens de experts en specialisten wordt een app die door een bekende instantie is ontwikkeld als betrouwbaarder beoordeeld dan een app die door een minder of onbekende ontwikkelaar is ontwikkeld.
6.3 Inventarisatie van MHealth apps Bij de inventarisatie van de apps is er rekening gehouden met de deelvragen van het onderzoek. Een app moest erop gericht zijn dat de zorgvrager met dementie zelfredzamer wordt gemaakt of dat een app de mantelzorger van de zorgvrager met dementie in de zorgtaken kan ontlasten. Deze twee criteria vormden het uitgangspunt bij de selectie van geschikte apps. Als een app niet aan één van deze criteria voldeed is de app ook niet in de lijst meegenomen. Om de lijst van apps samen te stellen is op de volgende wijze te werk gegaan. Allereerst is er aan de hand van verschillende zoektermen (zie tabel 3) in de Apple Store, Google Play en Windows Market Place gezocht naar apps die zich richten op dementie. Vervolgens is via de zoekmachine van Google op internet gezocht naar apps over dementie. De volgende wijze van zoeken is daarbij in het zoekvenster gehanteerd ‘app + zoekterm’, daarbij zijn de zoektermen gebruikt die in tabel 3 staan. Tabel 3.
Overzicht zoektermen naar apps over dementie
Dementie
Dementia
Dementeren
Alzheimer
Alzheimer assistant
Alzheimer support
Medicatie
Medicatie reminder
Medicatie alarm
Dagboek
Agenda
Planning
Gespreksboek
Picto
Pictogrammen
Vergrootglas
Beter zien
Zicht verbeteren
Medisch
Medisch dossier
Dossier
Mantelzorg
Patient
Client
Beeldbellen
Videobellen
Videocontact
Verjaardag
Kalender
Verjaardagskaart
27
Familie
Familie contact
Nadat een eerste overzicht was gemaakt werd er geconcludeerd dat er voornamelijk geschikte apps voor iOS en Android waren ontwikkeld. Aangezien er geen bruikbare apps in de Windows Market Place te vinden waren is er besloten om dit besturingssysteem niet in de inventarisatielijst mee te nemen. Als er een geschikte app was gevonden kon er gemakkelijk naar meerdere apps van dezelfde ontwikkelaar gezocht worden. Vaak had een ontwikkelaar meerdere apps gericht op dementie gemaakt. Daarnaast is er in de Apple Store gezocht naar de eerste 300 apps in de categorieën Geneeskunde, Gezondheid en Fitness, Lifestyle, Onderwijs, Navigatie, Productiviteit, Diensten en Sociaal Netwerken. Bij Google Play is er gezocht binnen de eerste 300 apps in de categorieën Medical, Health & Fitness, Lifestyle en Productivity. De opdrachtgever van dit onderzoek heeft daarnaast aan de onderzoekers een lijst verstrekt met daarin een groot aantal applicaties die de opdrachtgever voor een ander project reeds had samengesteld. Deze lijst is beoordeeld aan de hand van de twee opgestelde criteria waarna een selectie van geschikte apps overbleef. Apps die nog niet, in de voor dit onderzoek opgestelde lijst, voorkwamen zijn vervolgens hieraan toegevoegd. Dit heeft uiteindelijk geleid tot twee inventarisatielijsten (één lijst voor iOS en één lijst voor Android) die in bijlagen 11.9 en 11.10 zijn te vinden.
28
7 Conclusie 7.1 Aanpassingen reviewinstrument De aanpassingen in het reviewinstrument zijn uitgevoerd naar aanleiding van de resultaten uit de interviews met de communicatie-experts en applicatiespecialisten. Het definitieve reviewinstrument is apart als Excel-bestand toegevoegd. De wijzigingen worden in dit hoofdstuk per categorie besproken.
7.1.1 Algemeen In plaats van de term uitgever is er gekozen om de term ontwikkelaar te gebruiken aangezien in de Apple Store en in Google Play ook de term ontwikkelaar gehanteerd wordt. De keuze uit platformen bij vindbaarheid is beperkt tot de besturingssystemen iOS en Android. De codering om aan te geven dat er geen (extra) functionaliteiten, doelen, e.d. zijn is aangepast (code ‘9’ naar code ‘0’) omdat dit zorgt voor consistentie over alle categorieën.
7.1.2 Functionaliteit van een Mhealth app Bij de functionaliteiten van een Mhealth app is een aantal categorieën toegevoegd. Code 1: ‘Kennis’ is uitgebreid met de subcategorie ‘delen van ervaring(en)’ aangezien bij de interviews ter sprake kwam dat kennisdeling tussen mantelzorgers over zorgervaringen belangrijk was bij het proces van zorg. Bij code 2: ‘Netwerken’ zijn de bestaande categorieën vervangen door ‘A. sociaal’ en ‘B. zorg gerelateerd’. In de interviews kwam ter sprake dat in het proces van zorg sociaal contact tussen mantelzorgers een belangrijke rol speelt, daarom is de categorie ‘sociaal’ toegevoegd. De tweede categorie ‘zorg gerelateerd’ is de overkoepelende term van de twee vorige categorieën uit het reviewinstrument zoals opgesteld vanuit de literatuur ‘a. zoeken, vinden en selecteren’ en ‘b. waarderen’. Code 9: ‘S.O.S.’ is nieuw toegevoegd met de categorieën ‘A. hulpdiensten’, ‘B. zorgprofessional’ en ‘C. mantelzorger’. In de interviews werd viermaal de alarmerende/controlerende functie van de inhoudelijke zorg benoemd, dit is dus een belangrijke categorie. Daarnaast kwam uit de inventarisatie van apps naar voren dat er
29
een aantal apps bestaan die gericht zijn op het melden van noodgevallen (vb. de app SOS-alarm). Code 10: ‘Locatie’ is ook nieuw toegevoegd met daarbij de twee categorieën ‘A. navigatie’ en ‘B. locatie bepaling’. In de interviews werd maar één keer ‘locatie bepaling’ voor de zorgvrager genoemd maar in de inventarisatie van apps werden een aantal geschikte apps gevonden die binnen de categorie locatie geplaatst kunnen worden. Een voorbeeld hiervan is de app ‘Blokje Om’ waarbij de zorgvrager steeds opnieuw een andere wandelroute kan kiezen.
7.1.3 Doel(en) van een Mhealth app Code 1: ‘Informatievoorziening’ is verwijderd en als subcategorie bij zowel code 2 alsook code 3 geplaatst. De reden hiervoor is dat er in de interviews naar voren is gekomen dat een app meestal ter ondersteuning van de zorgvrager of ter ondersteuning van de mantelzorger wordt ontwikkeld. Een onderscheid tussen informatievoorziening voor de zorgvrager dan wel mantelzorger kan op deze manier in een code aangegeven worden. Door deze aanpassing is de codering van de hoofdcategorieën veranderd.
7.1.4 Randvoorwaarden waar een MHealth app aan moet voldoen Het aantal randvoorwaarden is teruggebracht tot zes omdat uit de interviews bleek dat drie randvoorwaarden geen belangrijke rol spelen bij de beoordeling van een app. Deze randvoorwaarden zijn ‘Vertrouwelijkheid’, ‘Veiligheid’ en ‘Toegankelijkheid’. Daarnaast is er gekozen om de overgebleven randvoorwaarden met een cijfer van 1 (lage score) tot 10 (hoge score) te gaan beoordelen en een totaalscore over alle randvoorwaarden uit te rekenen. Hierdoor is het mogelijk om een totaalscore aan een app te koppelen, wat onderlinge vergelijking mogelijk maakt. De belangrijkste randvoorwaarde, die in alle interviews ook als dermate genoemd werd, is de gebruiksvriendelijkheid van een app. Deze randvoorwaarde zal in de berekening van de totaalscore dan ook een weging van ‘3’ krijgen. De andere randvoorwaarden krijgen de weging ‘1’. Het construct gebruiksvriendelijkheid is geoperationaliseerd in een aantal variabelen
om
zo
de
gebruiksvriendelijkheid
te
meten.
In
totaal
bestaat
gebruiksvriendelijkheid uit een vijftal variabelen, namelijk: (1) simpelheid, (2) Nederlandstalig; (3) combinatie tekstgebruik vs. pictogrammen; (4) aanwezigheid van 30
persoonlijke gegevens (hoe persoonlijker, hoe beter een advies gegeven kan worden) en (5) mate van interactie. Deze variabelen zijn genoemd tijdens de interviews als antwoord op de vraag “Wat is gebruiksvriendelijkheid?”. De
categorieën
‘Privacy’
en
‘Beveiliging’
zijn
opgesplitst
tot
twee
nieuwe
randvoorwaarden. De randvoorwaarde privacy is geoperationaliseerd tot twee variabelen. De randvoorwaarde Kwaliteitscertificaat is veranderd in Kwaliteit ontwikkelaar omdat dit construct breder gemeten moet worden dan alleen aan de vraag of er een kwaliteitscertificaat aanwezig is, dit kwam in de interviews naar voren. Als een leverancier bijvoorbeeld de mogelijkheid biedt tot een help/feedback functie stijgt de score wat betreft kwaliteiten van de ontwikkelaar. De randvoorwaarde ‘Draagbaarheid’ is wat betreft naam veranderd in ‘Beschikbaarheid’ omdat de mate van beschikbaarheid een duidelijkere omschrijving van de randvoorwaarde geeft. Hierbij gaat het voornamelijk om de toegankelijkheid van de app via internetverbindingen. Het construct dat deze randvoorwaarde meet is wel hetzelfde gebleven. Tot slot is de randvoorwaarde ‘Stabiliteit’ hetzelfde gebleven.
7.1.5 Gebruiker(s) van een MHealth app Bij code 4 zijn ‘kennissen’ toegevoegd. De bestaande omschrijving familie, vrienden en buren was niet compleet en uitputtend genoeg en daarom zijn kennissen hieraan toegevoegd. Uit de interviews is naar voren gekomen dat niet alle zorgvragers een app kunnen gebruiken en dat dit afhankelijk kan zijn van het stadium waarin de dementerende zich bevindt. Zorgvragers die een zwaardere vorm van dementie hebben kunnen meer moeite hebben met een app dan zorgvragers die een lichtere vorm van dementie hebben. Daarom is er een extra construct toegevoegd waarin de reviewer kan aangeven tot welke stadia van dementie een app te gebruiken is. Dit extra construct dient alleen ingevuld te worden als een gebruiker tot code 1: ‘Zorgvrager met dementie’ behoort. Aangezien de onderzoekers over een beperkte kennis beschikken van de verschillende stadia van dementie zijn de categorieën voor verbetering vatbaar.
31
7.1.6 Kosten van deze MHealth app De kosten van een app worden niet meer alleen beschreven, maar worden ook door middel van codes verder gespecificeerd. Er zijn 2 verschillende codes gebruikt met daarbij ook steeds twee categorieën. 1. Code 1: Gratis waarbij gekozen kan worden uit de categorieën ‘a. geen in-app kosten’ en ‘b. wel in-app kosten’. 2. Code 2: Betaald waarbij gekozen kan worden uit de categorieën ‘a. geen in-app kosten’ en ‘b. wel in-app kosten’. Zowel de initiële kosten alsook de in-app kosten dienen in het reviewinstrument ingevuld te worden.
7.2 Conclusies reviews Om het reviewinstrument te testen hebben de onderzoekers een drietal apps beoordeeld. Deze applicaties zijn op een iPad Air geïnstalleerd en de reviews zijn op woensdag 17 december uitgevoerd. Het doel was om te kijken of het reviewinstrument aan alle eisen voldeed en of er nog aanpassingen noodzakelijk waren. De conclusie na het invullen van het reviewinstrument was dat deze voldoet aan de eisen en dat wijzigingen niet noodzakelijk waren. Het reviewinstrument zoals dat in het Excel bestand is aangeleverd werkt naar tevredenheid en is klaar om in een professionele omgeving ingezet te worden.
7.2.1 Review applicatie Blokje Om. De applicatie Blokje Om werd als eerste gereviewd. De app geeft de gebruiker iedere keer weer een nieuwe wandelroute die hem terugbrengt naar het beginpunt van de wandeling. Een zorgvrager met dementie kan gaan wandelen en de weg naar huis altijd weer terugvinden. De applicatie Blokje Om is eigenlijk bedoeld voor de iPhone maar kan ook op een iPad geïnstalleerd worden. Voordeel daarvan is dat de toetsen en tekst op de iPad zeer groot uitvallen en het voor iedere gebruiker duidelijk leesbaar is. Een uitdraai van de scores van de app Blokje Om zijn te vinden in bijlage 11.16.
32
De totaalscore van deze app kwam uit op een 7,39. De app scoorde zeer hoog wat betreft gebruiksvriendelijkheid (8,7), maar behaalt geen score wat betreft de beveiliging aangezien er geen wachtwoord of gebruikersnaam ingevoerd konden worden. De wandelingen werden wel op het apparaat opgeslagen maar konden ook weer verwijderd worden wat goed is voor de privacyscore. De ontwikkelaar van de app is een zorgverzekering en scoort goed op de schaal kwaliteit van de ontwikkelaar.
7.2.2 Review applicatie Slaap Lekker. De applicatie Slaap Lekker is bedoeld voor mensen met slaapproblemen. Door gebruik te maken van de app kunnen zij hun slaapproblemen in kaart brengen. Daarnaast worden er praktische opdrachten, tips en coaching gegeven om zelf snel aan de slag te gaan met het slaapprobleem. De app krijgt een totaalscore van 8,23 en heeft deze vooral te danken aan de hoge privacy, de kwaliteit van de ontwikkelaar en het feit dat de app altijd beschikbaar is en bovendien zeer stabiel draait. De app is ontwikkeld door Zorgverzekeraar VGZ en speelt daarbij in op een probleem dat waarschijnlijk veel klanten van VGZ zullen hebben. De app is zowel verkrijgbaar op iOS alsook op Android wat ervoor zorgt dat deze app zeer aan te raden is voor zorgvragers met dementie die moeite hebben met het slapen. Een uitdraai van de scores van deze app zijn te vinden in bijlage 11.17.
7.2.3 Review applicatie Facetime. De app Facetime wordt door vrijwel alle Apple-eigenaren gebruikt voor het videobellen met anderen. De app is daarom niet specifiek gericht op de doelgroep in het onderzoek maar dat zijn een hoop andere apps uit de applicatielijst ook niet. De app Facetime is voor zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers bij uitstek geschikt om contact te onderhouden met familie, kennissen, vrienden, zorgprofessionals, doktoren, enz. Een review van een app die zich niet specifiek richt op de doelgroep moet toch gewoon uitgevoerd worden om te kijken in welke mate de app geschikt is voor de doelgroep van dit onderzoek.
33
De
app
Facetime
wordt
beoordeeld
met
een
totaalscore
van
7.
De
gebruiksvriendelijkheid is niet dermate hoog omdat het soms onduidelijk is hoe er gebeld moet worden. Bij het klikken op een contactnaam wordt direct al gebeld terwijl het makkelijker was om hier een extra bevestiging voor te vragen. De app scoort de helft van de punten wat betreft de kwaliteit van de ontwikkelaar omdat het niet mogelijk is om direct contact met een helpdesk van Apple te krijgen bij klachten over de app. Daarnaast is de app alleen beschikbaar als er ook een verbinding met internet wordt gemaakt en de stabiliteit scoort ook niet hoog omdat de verbinding resoluut wordt onderbroken als de connectie met het internet wegvalt. Een uitdraai van de scores van de app Facetime zijn te vinden in bijlage 11.18.
34
8 Advies De hoofdvraag van dit onderzoek luidde: waaraan moet een reviewinstrument voldoen om een oordeel te geven over de vindbaarheid, bruikbaarheid en functionaliteit van Nederlandstalige apps die zorgvragers met dementie zelfredzamer maken en de zorgtaken van hun mantelzorgers kunnen verlichten en/of ontlasten? Om deze vraag te beantwoorden is een literatuurstudie uitgevoerd en zijn er twee communicatie-experts en twee applicatiespecialisten geïnterviewd. Op basis van de uitkomsten uit de literatuurstudie en op basis van de uitkomsten uit de interviews is een reviewinstrument ontwikkeld. Het definitieve reviewinstrument is apart als Excelbestand toegevoegd. Het reviewinstrument is beveiligd tegen bewerkingen, het is alleen mogelijk om waardes en tekst in de daarvoor bestemde velden toe te voegen. Daarnaast kan de data uit de uitvoertabbladen gekopieerd worden en kan er van elk tabblad een afdruk gemaakt worden. Om de beveiliging van het reviewinstrument af te halen moet de code ‘vilans’ ingevoerd worden bij de optie ‘beveiliging opheffen’ van Excel.
8.1 Korte handleiding van het reviewinstrument Onderstaand zal in het kort uitleg gegeven worden hoe het reviewinstrument gehanteerd dient te worden. Dit kan gezien worden als een korte handleiding. In het eerste tabblad ‘invulformulier’ dient de gebruiker van het reviewinstrument alle waarden en tekst in de omlijnde gele velden in te vullen. Bij sommige vragen, zoals bijvoorbeeld Functionaliteit, is het mogelijk om meerdere regels in te vullen. Het is niet noodzakelijk dat alle velden ingevuld worden, wel moet altijd het hoofdveld ingevuld worden. Als er naast een omschrijving ook om een code wordt gevraagd dan kan er in het daaronder staande code-overzicht gekeken worden welke code het beste bij de omschrijving van toepassing is. Het invoeren van de code is noodzakelijk om na afloop alle apps op functionaliteit te kunnen filteren en selecteren. Bij het toekennen van scores bij de randvoorwaarden is het belangrijk dat de gegeven invulmogelijkheden bij de vragen gehanteerd worden. Het invullen van andere dan de toegestane waarden kan ertoe leiden dat de formule om de totaalscore uit te rekenen 35
niet representatieve resultaten geeft. Welke antwoordmogelijkheden er zijn staat duidelijk per vraag aangegeven. Als alle antwoorden zijn ingevuld worden deze automatisch verwerkt in de overige drie tabbladen in het Excel-bestand. Bovenaan het tweede tabblad ‘afdrukformulier’ komt de totaalscore van het reviewinstrument te staan dat is berekend op basis van de verschillende scores die zijn ingevuld bij de randvoorwaarden. Deze totaalscore is gebaseerd op een schaal van 0 tot 10. Als een app de totaalscore 10 heeft behaald dan voldoet een app aan alle randvoorwaarden en heeft een app daar de hoogst mogelijk scores behaald. Het tweede tabblad ‘afdrukformulier’ kan niet gewijzigd worden en is alleen bedoeld om de review van een app uit te printen. Deze pagina heeft niet dezelfde opmaak als het invulformulier om inkt en daaraan verbonden kosten bij het printen te besparen. Zowel bij een zwart-wit als een kleuren print zijn de verschillende velden duidelijk van elkaar te onderscheiden. De instellingen van de printer zijn zo gedefinieerd dat de afdruk op één A4 past. In het derde tabblad ‘Data uitvoer’ staan alle waarden die in het invulformulier zijn ingevoerd. Het advies is om deze regel, nadat het invulformulier volledig is ingevuld, naar een apart Excel-bestand te kopiëren. Door dit bij iedere app te doen ontstaat er zo een Excel-bestand dat een compleet overzicht geeft van alle apps die gereviewed zijn. Doordat er in het invulformulier met codes is gewerkt kan er in dit overzichtsbestand makkelijk op verschillende codes gefilterd en geselecteerd worden. Het laatste tabblad ‘Uitvoer data voor applijst’ geeft de uitvoer van gegevens zoals deze ook in de door de onderzoekers aangeleverde applijst staan. Als de review van een app is uitgevoerd kan deze regel gekopieerd worden naar de aangeleverde applijst. De velden categorie en doelgroep dienen wel nog handmatig ingevuld te worden omdat deze niet op dezelfde manier in het reviewinstrument naar voren komen.
36
8.2 Gebruik van het reviewinstrument De partij die het reviewinstrument in de praktijk moet gaan gebruiken en toepassen is Vilans. Vilans selecteert apps die mogelijk ingezet kunnen worden in het zorgproces tussen mantelzorgers en zorgvragers met dementie. Vervolgens beoordeelt Vilans de apps op vindbaarheid, bruikbaarheid en functionaliteit. Na beoordeling van de apps is Vilans in staat een gedegen advies te geven aan de direct betrokkenen. Door de continue verandering van technologieën kan het mogelijk zijn dat er nieuwe voorwaarden of andere antwoordvelden in het reviewinstrument moeten worden opgenomen. Door het reviewinstrument regelmatig kritisch op functionaliteit en compleetheid te toetsen kunnen er tijdig wijzigingen aangebracht worden.
8.3 Lijst met bruikbare apps Tijdens dit onderzoek is er een inventarisatie gemaakt welke apps er op de markt beschikbaar zijn om ingezet te kunnen worden in het zorgproces tussen mantelzorgers en zorgvragers met dementie. Het advies aan Vilans is voorlopig om enkel gebruik te maken van apps die beschikbaar zijn voor de besturingssystemen iOS en Android. Apps voor het besturingssysteem Windows Phone komen te vervallen omdat ze niet voldeden aan het criterium van taalkeuze. De volledige lijst met beschikbare apps voor iOS en Android is opgenomen als bijlagen 11.9 en 11.10. Indien er in de toekomst nieuwe besturingssystemen beschikbaar komen kunnen deze in het reviewinstrument bij het veld ‘platform’ ingevuld worden. Echter is er bij de huidige inventarisatie alleen naar de besturingssystemen iOS en Android gekeken. De huidige inventarisatie kan gezien worden als een eerste opzet waarbij de lijst als versie 1 gedocumenteerd dient te worden. Het advies is om op regelmatige tijdstippen, bijvoorbeeld om het halfjaar, te kijken of de lijst aangevuld kan worden met nieuwe apps. Aan de hand van de trefwoorden die zijn gebruikt en in het reviewinstrument zijn gedocumenteerd, kan een nieuwe zoektocht in de Appstore of op Google Play gedaan worden naar nieuwe apps. Daarnaast is het advies om ook op regelmatige tijdstippen te kijken of de apps die in de huidige lijst staan mogelijk van nieuwe functionaliteiten zijn voorzien. Regelmatig 37
worden apps van een update voorzien waardoor de scores in het reviewinstrument mogelijk moeten worden aangepast aan de meeste recente update. Uit de interviews kwam naar voren dat er nauwelijks zorginstellingen waren die een advies gaven aan hun cliënten wat betreft de apps die ze kunnen gebruiken voor het invullen van hun zorgvraag. Ons advies is om zowel het reviewinstrument als ook de lijst met bruikbare apps te verspreiden onder zorginstellingen zodat zij hun cliënten beter kunnen adviseren welke apps voor hun geschikt zijn.
38
9 Discussie Het huidige onderzoek, met twee onderzoeksmethodes, heeft geleid tot een tastbaar reviewinstrument dat door Vilans direct ingezet kan worden om zorgapps te reviewen op bruikbaarheid, functionaliteit en vindbaarheid. De eerste fase van het onderzoek, de literatuurstudie, heeft gezorgd voor een onderbouwd basis-reviewinstrument. De tweede fase van het onderzoek, de half-gestructureerde interviews, hebben geleid tot aanpassingen en verbeteringen in het basis-reviewinstrument. Gedurende het onderzoek kwamen echter wel discussiepunten naar voren waar in toekomstig (gelijksoortig) onderzoek rekening mee moet worden gehouden. Daarnaast is op bepaalde gebieden extra onderzoek nodig om het reviewinstrument duidelijker en beter toepasbaar te maken. Wegens praktische redenen zijn er geen interviews gevoerd moet mantelzorgers en zorgvragers. Het inzicht wat deze doelgroep kan geven voor het reviewinstrument is echter onmisbaar. Toekomstig onderzoek kan deze doelgroep onder andere bevragen naar
eventuele
extra
functionaliteiten
waar
men
behoefte
aan
heeft
en
randvoorwaarden die een rol spelen bij het gebruik van een app. Op deze manier kan de weging van de categorieën worden aangepast en het reviewinstrument worden geoptimaliseerd. Daarnaast dient toekomstig onderzoek te achterhalen waar de precieze belasting voor een mantelzorger zit. Het huidige onderzoek heeft zich namelijk alleen gericht op het ontwikkelen van een reviewinstrument voor apps, maar heeft geen aandacht besteedt aan het analyseren van het zorgproces. Daardoor is niet geheel duidelijk geworden waar de precieze belasting zit voor een mantelzorger en hoe apps mantelzorgers kunnen ontlastten. Op basis van de interviews is aan het reviewinstrument een extra construct toegevoegd die aangeeft in welke stadia van dementie de zorgvrager zich bevindt. Het gebruik van bijvoorbeeld tablets en apps is mogelijk niet geschikt voor mensen met een gevorderd stadium van dementie. Echter, de onderzoekers hebben geen kennis over de verschillende stadia van dementie en toekomstig onderzoek zal meer inzicht moeten bieden naar de toepassing van apps voor zorgvragers met verschillende stadia van dementie.
39
Het reviewinstrument is gestandaardiseerd en gericht op apps voor zorgvragers met dementie en hun mantelzorgers. Met een paar aanpassingen kan het instrument gebruikt worden voor zorgvragers en mantelzorgers op andere gebieden in de gezondheidszorg. Toekomstig onderzoek kan dit reviewinstrument als basis nemen en toepasbaar maken voor andere doelgroepen. De randvoorwaarde ‘Gebruiksvriendelijkheid’ bleek de belangrijkste voorwaarde waar een app aan moet voldoen. Het operationaliseren van dit construct bleek echter een uitdaging. De huidige operationalisering is nog niet eenduidig, aangezien verschillende scores
elkaar
in
de
praktijk
kunnen
tegenspreken.
Om
het
construct
‘gebruiksvriendelijkheid’ op een juiste manier te operationaliseren en goed meetbaar te maken is meer onderzoek nodig. Toekomstig onderzoek moet achterhalen wat mantelzorgers en zorgvragers precies onder gebruiksvriendelijkheid verstaan. Ondanks de kritiekpunten op het huidige onderzoek mag dit onderzoek niet zomaar aan de kant geschoven worden. Het onderzoek heeft een eerste inventarisatie gemaakt van bestaande MHealth apps. Daarnaast levert het onderzoek een reviewinstrument op dat door Vilans direct ingezet kan worden om MHealth apps te beoordelen. Aangezien dit een eerste onderzoek was naar het ontwikkelen van een reviewinstrument is het belangrijk dat toekomstig onderzoek zich richt op het doorontwikkelen van het reviewinstrument. Speerpunten bij het doorontwikkelen van het reviewinstrument moeten
liggen
op
(1)
het
beter
meetbaar
maken
van
het
construct
gebruiksvriendelijkheid; en (2) de wensen en behoeften van zorgvragers en mantelzorgers achterhalen. Naast het doorontwikkelen van het reviewinstrument moet toekomstig onderzoek ook de inventarisatie van bestaande applicaties uitbreiden. Bij het uitbreiden van deze lijst kan de inventarisatie uit dit onderzoek als uitgangspunt worden gebruikt.
40
10 Literatuurlijst Alzheimer Nederland. (z.d.). Wat is dementie? Geraadpleegd op 8 oktober 2014, van http://www.alzheimer-nederland.nl/informatie/wat-is-dementie.aspx Berghuis, G. H. (2014, 10 maart). Thuis oud worden met The Internet of Things [SXSW]. Geraadpleegd op 2 oktober 2014, van http://www.frankwatching.com/archive/2014/03/10/thuis-oud-worden-metinternet-things-sxsw/ Expertisecentrum Mantelzorg. (2014). Feiten en cijfers mantelzorg. Geraadpleegd op 16 oktober 2014, van http://www.expertisecentrummantelzorg.nl/em/overmantelzorg-feiten-en-cijfers.html Jern, M. (2011). Succes Criteria for a Great Mobile Health App. Geraadpleegd op 2 oktober 2014, van http://www.goldengekko.com/?blog_post=success-criteria-for-a-greatmobile-health-app Jong, Y. de. (2014a). Praktijkgerichte opdracht: Mantelzorg en ICT. Presentatie gegeven op 17 september 2014, Vilans, Utrecht. Jong, Y. de. (2014b). Overzicht aanbieders digitale communicatie en planning voor mantelzorgers/familieleden onderling en met zorgorganisaties. Intern document, Vilans, Utrecht. Keur, M. (2014). Hoe Digitalisering de Zorg Verandert. Trans, 2014 (1), 6-9. Marketing Weekly News. (2011, 5 november). The Mobile Application Market 2011 Report - 98 Billion Mobile Applica-tions Will Be Downloaded In 2015. Geraadpleegd op 2 oktober 2014, van http://www.researchandmarkets.com/research/632f69/the_mobile_applica Meulendijk, M. C., Meulendijks, E. A., Jansen, P. A. F., Numans, M. E. M., & Spruit, M. R. (2014). What concerns users of medical apps? Exploring non-functional requirements of mediacal mobile apllications. In ECIS 2014 Proceedings (Red.), Twenty Second European Conference on Information Systems. Tel Aviv: Elsevier. Mulder, B. (2014). Hart voor Zorg: Digitale Mogelijkheden als Inspiratie. Presentatie gegeven door Bert Mulder, lector informatie, Technologie en samenleving. Onze Taal. (z.d.). APP/App/app. Geraadpleegd op 10 oktober 2014, van https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/app-apps Otoide-Vree, M. C. (2014). Kwaliteit en Kostenreductie door digitale innovaties. Trans, 2014 (1), 19. 41
Penninx, K., & Sprinkhuizen, A. (2011). Krachtgerichte sociale zorg. Utrecht: Drukkerij Libertas. Scholten, C., & Dijk, K. van. (2012) Grenzen verleggen: Belemmeringen en mogelijkheden voor samenspel tussen informele en formele zorg. Vilans: Utrecht. SmartAir. (2012). Microsoft’s Modern-UI, Metro, Windows 8-style, Windows Store AppsWhat the heck do we call them? Geraadpleegd op 10 oktober 2014, van https://www.smartairmedia.com/content/blogs/blogsections/business/item/what-to-call-windows-8-apps Vilans. (2014a). Onze organisatie. Geraadpleegd op 16 oktober 2014, van http://www.vilans.nl/Onze-organisatie.html Vilans. (2014b). E-health. Geraadpleegd op 16 oktober 2014 van http://www.vilans.nl/Thema-eHealth.html Vilans. (2014c). ICT-toepassingen voor mantelzorgers. Intern document, Vilans, Utrecht. Vilans. (2014d). Wolken overzicht digitale platformen. Intern document, Vilans, Utrecht.
42
Bijlagen 1. Reviewinstrument op basis van literatuur In onderstaand overzicht staat het reviewinstrument dat is ontwikkeld na afloop van de literatuurstudie. Dit reviewinstrument is getoetst middels de interviews.
REVIEWINSTRUMENT MOBILE HEALTH APPS MHEALTH APP:
………
VERSIENUMMER:
………
UITGEVER:
………
DATUM REVIEW:
………
1) VINDBAARHEID VAN MHEALTH APP Trefwoorden:1
………
Platform(en):2
………
Apparaten:3
………
Via welke trefwoorden kan de app gevonden worden? 2
Op welke platformen (IOS, Android, Windows) is de app beschikbaar?
3
Op welke apparaten (smartphone, tablet, computer) is de app beschikbaar?
2) FUNCTIONALITEIT(EN) VAN DEZE MHEALTH APP Hoofdfunctionaliteit:
7c
………
Extra functionaliteit 1:
8e
………
Extra functionaliteit 2:
9
………
Extra functionaliteit 3:
9
………
Proces van zorg: Code 1 = Kennis
a. voorlichting, b. instructie
Code 2 = Netwerken
a. zoeken, vinden en selecteren, b. waarderen
Code 3 = Coördinatie
a. agenda, b. financiën, c. overeenkomsten
Code 4 = Communicatie
a. dossier, b. beeldcommunicatie, c. chat
Inhoudelijke zorg: Code 5 = Zorg
a. monitoring, b. registreren, c. hulp, d. medicatie, e. verzorging
43
Code 6 = Therapie
a. lichamelijk, b. emotioneel, c. cognitief
Code 7 = Functie steun
a. spraak, b. handelingen, c. geheugen
Code 8 = Ontspanning
a. radio, b. tv, c. nieuws, d. muziek, e. spelletjes
Code 9 = Geen verdere functionaliteit(en)
3) DOEL(EN) VAN DEZE MHEALTH APP Hoofddoel:
3e
………
Extra doel 1:
5
………
Extra doel 2:
5
………
Extra doel 3:
5
………
Code 1 = Informatievoorziening Code 2 = Communicatie Code 3 = Ondersteuning van de zorgvrager (a. zelfstandig beslissingen nemen, b. dagritme en routines vasthouden, c. dagindeling bewerkstelligen, d. fysiek actief, e. mentaal actief, f. medicatie begeleiding, etc.) Code 4 = Ondersteuning van de mantelzorger (a. betekenisvolle contacten te hebben en onderhouden, b. monitoring van woon- en leefomstandigheden). Code 5 = Geen verdere doel(en)
4) VOORWAARDEN WAAR DEZE MHEALTH APP AAN VOLDOET Gebruiksvriendelijkheid: Privacy: Vertrouwelijkheid: Beveiliging: Veiligheid: Toegankelijkheid: Draagbaarheid: Stabiliteit: Kwaliteitscertificaat: 5) GEBRUIKER(S) VAN DEZE MHEALTH APP Hoofdgebruiker
1
…….
Extra gebruiker 1:
5
……
Extra gebruiker 2:
5
……
Extra gebruiker 3:
5
……. 44
Code 1 = Zorgvragers met dementie. Code 2 = Mantelzorgers die zorgen voor mensen met dementie. Code 3 = Professionele zorgverleners die zorgen voor mensen met dementie. Code 4 = Familie, vrienden, buren Code 5 = Geen verdere gebruiker(s)
6) KOSTEN VAN DEZE MHEALTH APP Deze app is bij aanschaf gratis. Er zijn geen verdere kosten verbonden aan het gebruik van de app en al zijn functionaliteiten. Of Deze app is bij aanschaf gratis. Er zijn kosten verbonden aan het kunnen gebruiken van verschillende toepassingen binnen deze app, namelijk €…… per ……. Voor alle in-app kosten in totaal betaalt men € 35 euro. 7) OVERIGE OPMERKINGEN OVER DEZE MHEALTH APP
………
45
2. Vragenlijst kwalitatief interview – communicatie-expert Door de toenemende vergrijzing en hogere zorgkosten verandert Nederland van een verzorgingsmaatschappij in een participatiemaatschappij (Penninx & Sprinkhuizen, 2011). In een participatiemaatschappij ligt de verantwoordelijkheid voor het eigen leven meer bij het individu. Ouderen komen minder snel in aanmerking om opgenomen te worden in een zorgcentrum en worden dus geacht langer thuis te blijven wonen (De Jong, 2014a). Als men zorg nodig heeft, wordt er eerst gekeken wat de zorgvrager zelf kan doen om zijn of haar situatie te verbeteren. Wanneer de zorgvrager niet in staat is om voor zichzelf te zorgen, dan wordt er een oproep gedaan aan familie, vrienden en/of buren om mantelzorg of ondersteuning te verlenen aan de zorgvrager. Professionele zorgverleners worden pas ingeschakeld als ook de familie, e.d. geen zorg kunnen verlenen (De Jong, 2014a). Vilans ziet de overbelasting van de mantelzorgers als een vraagstuk dat opgelost moet worden om de langdurige zorg blijvend te verbeteren. Vilans ziet het belang en de kansen van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën (ICT) binnen de informele zorg toenemen om mantelzorgers, maar ook professionele zorgverleners en zorgvragers, te ondersteunen. Onder de naam ‘E-health’ is Vilans bezig om het gebruik en de bekendheid te verbeteren van ICT die de gezondheid van cliënten verbetert en de gezondheidszorg ondersteunt (Vilans, 2014b). Vilans is met name geïnteresseerd in de toepassing van apps die het werk van mantelzorgers verlichten. Het onderzoek richt zich specifiek op apps die ontwikkeld zijn om mensen met dementie zelfredzamer te maken en hun mantelzorgers in hun zorgtaken te verlichten of te ontlasten. Hoofdvraag: Waaraan moet een reviewinstrument voldoen om een oordeel te geven over de vindbaarheid, bruikbaarheid en functionaliteit van Nederlandstalige apps die mensen met dementie zelfredzamer maken en de zorgtaken van hun mantelzorgers kunnen verlichten of ontlasten?
46
Functionaliteiten van een app De functionaliteiten van een MHealth app geven aan wat de app voor de zorgvrager of – verlener kan betekenen. In dit onderzoek wordt er onderscheid gemaakt in functionaliteiten gericht op het proces van zorg, en functionaliteiten gericht op de inhoudelijke zorg (Mulder, 2014). Proces van de zorg De functionaliteiten gericht op het proces van zorg zijn kennis (voorlichting, instructie), netwerken (zoeken, vinden, selecteren en waarderen), coördinatie (agenda, financiën en overeenkomsten) en communicatie (dossier, beeldcommunicatie, chat). 1. Waar moet volgens u een app, die een mantelzorger ondersteunt in het zorgproces (voor de zorgvrager), aan voldoen? 1.1. Komt de expert op dezelfde items uit als die wij hebben opgesteld vanuit het theoretisch kader?
2. In hoeverre is het delen van kennis over het zorgproces in een app van toegevoegde waarde voor een mantelzorger, vindt u? 2.1. Hoe kan volgens u kennis worden gedeeld in een app gericht op mantelzorgers? (voorlichting, instructie, ……(zijn er nog meer?))
3. In hoeverre is volgens u de mogelijkheid om netwerken te onderhouden in een app van toegevoegde waarde voor een mantelzorger? 3.1. Interactie met verschillende doelgroepen (zoals families)?
4. In hoeverre is het voor een mantelzorger van toegevoegde waarde dat via een app gecommuniceerd kan worden met anderen (zorgvrager, professionele zorgverlening, familie, vrienden, etc.)? Inhoudelijke zorg De functionaliteiten gericht op de inhoudelijke zorg zijn zorg (monitoring, registreren, hulp, medicatie en verzorging), therapie (lichamelijk, emotioneel, cognitief), functie steun (spraak, handelingen en geheugen) en ontspanning (radio en tv, nieuws, muziek en spelletjes).
47
5. Waar moet volgens u een app aan voldoen ten behoeve van de inhoudelijke zorg? 5.1. Komt de expert op dezelfde items uit als die wij hebben opgesteld vanuit het theoretisch kader?
6. In hoeverre is het verlenen van zorg via een app van toegevoegde waarde voor de mantelzorger (monitoren van zorg, registratie van zorg, hulp op afstand, medicatie en verzorging)? 7. In hoeverre is het verlenen van therapie (lichamelijke, emotionele en cognitieve) in een app van toegevoegde waarde voor de mantelzorger? 8. In hoeverre is een app, die de alledaagse handelingen van een zorgvrager ondersteunt, van toegevoegde waarde voor de mantelzorger? 9. In hoeverre is de ontspanningsfunctie (radio, tv, muziek, spelletjes) in een app van toegevoegde waarde? Doelen van een app Een doel van een app vloeit voort uit zijn functionaliteiten. Doelen en functionaliteiten zijn dan ook nauw verweven. MHealth kan gericht zijn op meerdere doelen die de gezondheid van de zorgvrager dienen te bevorderen. De indeling is als volgt: 5. Informatievoorziening; 6. Communicatie; 7. Ondersteuning van de zorgvrager; 8. Ondersteuning van de zorgverlener. 10. Wat moet het doel / de doelen van een MHealthapp zijn voor een mantelzorger (algemene zin)? 10.1.
In hoeverre is informatievoorziening een doel?
10.2.
In hoeverre is communicatie met anderen een doel?
10.3.
In hoeverre is ondersteuning van de zorgvrager een doel?
10.4.
In hoeverre is ondersteuning van de mantelzorger een doel
48
Randvoorwaarden van een app De voorwaarden waar een MHealth app aan moet voldoen zijn onderzocht in een recent onderzoek (Meulendijk, Meulendijks, Jansen, Numans & Spruit, 2014). In dit onderzoek is gekeken naar de zorgen van gebruikers van MHealth apps met betrekking tot het gebruik van de apps. Uit het onderzoek kwam naar voren dat de volgende negen voorwaarden nodig waren voor een goede MHealth app: toegankelijkheid, het beschikken over een kwaliteitscertificaat, draagbaarheid, privacy, beveiliging, veiligheid, stabiliteit, vertrouwelijkheid en gebruiksvriendelijkheid. 11. Wat is de randvoorwaarde / zijn de randvoorwaarden waaraan een app volgens u moet voldoen? 12. Wat is belangrijk bij de gebruiksvriendelijkheid van een app die mantelzorgers ondersteunt? 13. Hoe belangrijk is volgens u de waarborging van privacy in een app die mantelzorgers ondersteunt? 13.1.
Hoe belangrijk is de vertrouwelijkheid daarbinnen?
14. Hoe belangrijk is de mate van beveiliging van een app die mantelzorgers ondersteunt? 14.1.
Hoe belangrijkheid is de veiligheid van een app?
15. Wat is belangrijk bij de toegankelijkheid van een app die mantelzorgers ondersteunt? 16. Hoe belangrijk is naar uw mening de aanwezigheid van een kwaliteitscertificaat bij een app?
49
3. Vragenlijst kwalitatief interview – Applicatiespecialist Door de toenemende vergrijzing en hogere zorgkosten verandert Nederland van een verzorgingsmaatschappij in een participatiemaatschappij (Penninx & Sprinkhuizen, 2011). In een participatiemaatschappij ligt de verantwoordelijkheid voor het eigen leven meer bij het individu. Ouderen komen minder snel in aanmerking om opgenomen te worden in een zorgcentrum en worden dus geacht langer thuis te blijven wonen (De Jong, 2014a). Als men zorg nodig heeft, wordt er eerst gekeken wat de zorgvrager zelf kan doen om zijn of haar situatie te verbeteren. Wanneer de zorgvrager niet in staat is om voor zichzelf te zorgen, dan wordt er een oproep gedaan aan familie, vrienden en/of buren om mantelzorg of ondersteuning te verlenen aan de zorgvrager. Professionele zorgverleners worden pas ingeschakeld als ook de familie, e.d. geen zorg kunnen verlenen (De Jong, 2014a). Vilans ziet de overbelasting van de mantelzorgers als een vraagstuk dat opgelost moet worden om de langdurige zorg blijvend te verbeteren. Vilans ziet het belang en de kansen van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën (ICT) binnen de informele zorg toenemen om mantelzorgers, maar ook professionele zorgverleners en zorgvragers, te ondersteunen. Onder de naam ‘E-health’ is Vilans bezig om het gebruik en de bekendheid te verbeteren van ICT die de gezondheid van cliënten verbetert en de gezondheidszorg ondersteunt (Vilans, 2014b). Vilans is met name geïnteresseerd in de toepassing van apps die het werk van mantelzorgers verlichten. Het onderzoek richt zich specifiek op apps die ontwikkeld zijn om mensen met dementie zelfredzamer te maken en hun mantelzorgers in hun zorgtaken te verlichten of te ontlasten. Hoofdvraag: Waaraan moet een reviewinstrument voldoen om een oordeel te geven over de vindbaarheid, bruikbaarheid en functionaliteit van Nederlandstalige apps die mensen met dementie zelfredzamer maken en de zorgtaken van hun mantelzorgers kunnen verlichten of ontlasten?
50
Vindbaarheid van een app Om te zorgen dat een zorgvrager of mantelzorger gebruik kunnen maken van een MHealth app moet deze eerst worden gevonden in de ‘appstore’. Er zijn bepaalde technieken om een app beter vindbaar te maken in de ‘appstore’. 1. Waar moet een app aan voldoen wil deze goed vindbaar zijn (in algemene zin)? 2. Waar moet volgens u een app aan voldoen wil de app specifiek voor de doelgroep mantelzorgers goed vindbaar zijn? 3. Wat is het verschil in de vindbaarheid van een app tussen IOS, Android en Windows? Functionaliteiten van een app De functionaliteiten van een MHealth app geven aan wat de app voor de zorgvrager of – verlener kan betekenen. In dit onderzoek wordt er onderscheid gemaakt in functionaliteiten gericht op het proces van zorg, en functionaliteiten gericht op de inhoudelijke zorg (Mulder, 2014). Proces van de zorg De functionaliteiten gericht op het proces van zorg zijn kennis (voorlichting, instructie), netwerken (zoeken, vinden, selecteren en waarderen), coördinatie (agenda, financiën en overeenkomsten) en communicatie (dossier, beeldcommunicatie, chat). 1. Waar moet volgens u een app, die een mantelzorger ondersteunt in het zorgproces (voor de zorgvrager), aan voldoen? 1.1. Komt de expert op dezelfde items uit als die wij hebben opgesteld vanuit het theoretisch kader?
2. In hoeverre is het delen van kennis over het zorgproces in een app van toegevoegde waarde voor een mantelzorger, vindt u? 2.1. Hoe kan volgens u kennis worden gedeeld in een app gericht op mantelzorgers? (voorlichting, instructie, ……(zijn er nog meer?))
3. In hoeverre is volgens u de mogelijkheid om netwerken te onderhouden in een app van toegevoegde waarde voor een mantelzorger? 3.1. Interactie met verschillende doelgroepen (zoals families)?
51
4. In hoeverre is het voor een mantelzorger van toegevoegde waarde dat via een app gecommuniceerd kan worden met anderen (zorgvrager, professionele zorgverlening, familie, vrienden, etc.)? Inhoudelijke zorg De functionaliteiten gericht op de inhoudelijke zorg zijn zorg (monitoring, registreren, hulp, medicatie en verzorging), therapie (lichamelijk, emotioneel, cognitief), functie steun (spraak, handelingen en geheugen) en ontspanning (radio en tv, nieuws, muziek en spelletjes). 1. Waar moet volgens u een app aan voldoen ten behoeve van de inhoudelijke zorg? 1.1. Komt de expert op dezelfde items uit als die wij hebben opgesteld vanuit het theoretisch kader?
2. In hoeverre is het verlenen van zorg via een app van toegevoegde waarde voor de mantelzorger (monitoren van zorg, registratie van zorg, hulp op afstand, medicatie en verzorging)? 3. In hoeverre is het verlenen van therapie (lichamelijke, emotionele en cognitieve) in een app van toegevoegde waarde voor de mantelzorger? 4. In hoeverre is een app, die de alledaagse handelingen van een zorgvrager ondersteunt, van toegevoegde waarde voor de mantelzorger? 5. In hoeverre is de ontspanningsfunctie (radio, tv, muziek, spelletjes) in een app van toegevoegde waarde? Doelen van een app Een doel van een app vloeit voort uit zijn functionaliteiten. Doelen en functionaliteiten zijn dan ook nauw verweven. MHealth kan gericht zijn op meerdere doelen die de gezondheid van de zorgvrager dienen te bevorderen. De indeling is als volgt: 9. Informatievoorziening; 10. Communicatie;
52
11. Ondersteuning van de zorgvrager; 12. Ondersteuning van de zorgverlener. 6. Wat moet het doel / de doelen van een MHealthapp zijn voor een mantelzorger (algemene zin)? 6.1. In hoeverre is informatievoorziening een doel? 6.2. In hoeverre is communicatie met anderen een doel? 6.3. In hoeverre is ondersteuning van de zorgvrager een doel? 6.4. In hoeverre is ondersteuning van de mantelzorger een doel Randvoorwaarden van een app De voorwaarden waar een MHealth app aan moet voldoen zijn onderzocht in een recent onderzoek (Meulendijk, Meulendijks, Jansen, Numans & Spruit, 2014). In dit onderzoek is gekeken naar de zorgen van gebruikers van MHealth apps met betrekking tot het gebruik van de apps. Uit het onderzoek kwam naar voren dat de volgende negen voorwaarden nodig waren voor een goede MHealth app: toegankelijkheid, het beschikken over een kwaliteitscertificaat, draagbaarheid, privacy, beveiliging, veiligheid, stabiliteit, vertrouwelijkheid en gebruiksvriendelijkheid. 1. Wat is de randvoorwaarde / zijn de randvoorwaarden waaraan een app volgens u moet voldoen? 2. Wat is belangrijk bij de gebruiksvriendelijkheid van een app die mantelzorgers ondersteunt? 3. Hoe belangrijk is volgens u de waarborging van privacy in een app die mantelzorgers ondersteunt? 3.1. Hoe belangrijk is de vertrouwelijkheid daarbinnen?
4. Hoe belangrijk is de mate van beveiliging van een app die mantelzorgers ondersteunt? 4.1. Hoe belangrijkheid is de veiligheid van een app?
53
5. Wat is belangrijk bij de toegankelijkheid van een app die mantelzorgers ondersteunt? 6. Hoe belangrijk is naar uw mening de aanwezigheid van een kwaliteitscertificaat bij een app?
54
4. Transcriptie interview Nienke Nijhoff
5. Transcriptie interview Pieter van Bokhoven
6. Transcriptie interview Pieter van den Haak
7. Transcriptie interview Robin Hooijer
55
8. Kwalitatieve analyse interviews
9. Inventarisatie bestaande applicaties IOS Applicatielijst iOS Datum: Nummer Appnaam 1 Slaap lekker 2 VGZ zorghulp 3 Soundness Nederlands 4 Moment Dagboek 5 Dagboek Speciale 6 Gespreksboek Lite 7 Grid Player 8 He Hajo 9 Ongehinderd 10 Blokje Om 11 Pictoplanner 12 FollowHub 13 Pictoplace 14 Memo Pilot 15 Ultra Vergrootglas 16 Beter Zien 17 Moet ik naar de dokter?
18 Med Reminder 19 MemoMedic 20 MedAlert 21 Alzheimer Assistent 22 Facetime 23 Skype 24 SOS Alarm 25 Ipicto 26 PatientHub 27 Reshape MijnMedicatie Lite
Korte omschrijving Versienummer Ontwikkelaar Met deze app kunnen slaapproblemen in kaart gebracht worden. Er worden 3.0.1 Zorgverzekeraar VGZ praktische opdrachten gegeven om slaapklachten te verminderen. Beheren van doktersafspraken. 2.4 Zorgverzekeraar VGZ Met Soundness leer je hoe je lichaam en geest kunt ontspannen door een 1.0 Ida Leonhard combinatie van mindfullness, meditatie en klank. Een digtaal persoonlijk dagboek 6.8 Utagoe inc. Een digtaal persoonlijk dagboek 1.6 Daniel Rodriguez Hiermee kan de persoon woorden vinden waar de persoon zelf niet meer op 1.3 Afasie Vereniging Nederland kan komen Een ondersteunende communicatie-app voor mensen die niet kunnen spreken 1.6.2 Sensory Software International of die onduidelijk spreken. Communicatie is mogelijk door middel van pictogrammen 1.2.2 Stoffel Haagsma Altijd voorbereid op pad. Vindt toegankelijke restaurants, toiletten, attracties 3.0.0 Ongehinderd B.V. en nog veel meer leuke plekjes! Geeft de gebruiker elke keer een nieuwe wandelroute. 1.2.1 Agis Zorgverzekeringen Geeft overzicht in de dagstructuur. 17.3 Coachend Zorgen Met deze app kunt u anderen helpen bij het plannen en onthouden van 1.0.3 Focus Cura Zorginnovatie BV dagelijkse activiteiten Planningsschema's maken die je met de webapplicatie gemakkelijke kunt 1.4.5 Weber Sites & Games uitlezen Agenda voor dementerenden, in samenwerking met Vumc 1.1 Zerok Maak dmv je camera van je iPad of iPhone een vergrootglas 1.0 Zapdroid Gebruik je iPad of iPhone om in te zoomen, tekst voor te lezen, kleurfilter aan 1.2 Ergra Low Vision BV te passen of om licht bij te schijnen Hulpmiddel dat u verder op weg helpt bij beginnende gezondheidsklachten, 1.3.6 MINDD BV geeft locatie aan en gegevens van uw eigen huisarts en de dichtsbijzijnde huisartsenpost Helpt wanneer welke medicatie moet worden ingenomen 1.2 Wooden Apps Production Uw persoonlijk medisch dossier en medicijncontrole- en bestelprogramma 1.6 Intermediamakers BV Helpt u er aan te herrineren om uw medicatie tijden in te nemen 3.1 GGZ Friensland Het digitale hulpje voor de mantelzorger van iemand met dementie. Contact 1.1.0 Dolphiq B.V. onderhouden met familie, vrienden. Delen van ervaring en kennis met lotgenoten Beeldbellen 1.0.5 Standaard op iOS Beeldbellen 4.19 Skype Communications Met deze app kunt u met één tik op het scherm alarm slaan bij drie 2.0 Focus Cura Zorginnovatie BV contactpersonen of een zorgmeldkamer Plaatjes ter ondersteuning van communicatie met mensen met een beperking 5.1 EWHD vd Hout PatientHub is dé app waar u veilig videocontact heeft met uw patienten en/of 1.0.4 Focus Cura Zorginnovatie BV collega's. App is extra beveiligd met encryptie Met deze app kunt u een lijst samenstellen van medicijnen die iemand 2.0 Radboud University Medical Centre gebruikt.
Taal Categorie Nederlands Geneeskunde
Doelgroep Beide
Kosten Gratis
Nederlands Geneeskunde Mantelzorger Gratis Nederlands Gezondheid en fitness Zorgvrager € 5,49 Nederlands Lifestyle Nederlands Lifestyle Nederlands Geneeskunde
Zorgvrager Zorgvrager Zorgvrager
Gratis Gratis Gratis
Nederlands Geneeskunde
Zorgvrager
Gratis
Nederlands Onderwijs Nederlands Navigatie
Zorgvrager Beide
Gratis Gratis
Nederlands Gezondheid en fitness Zorgvrager Gratis Nederlands Onderwijs Beide € 5,99 Nederlands Lifestyle Mantelzorger Gratis Nederlands Diensten
Beide
Gratis
Nederlands Productiviteit Nederlands Diensten Nederlands Geneeskunde
Zorgvrager Zorgvrager Zorgvrager
Gratis Gratis € 5,49
Nederlands Geneeskunde
Mantelzorger Gratis
Nederlands Nederlands Nederlands Nederlands
Beide Beide Beide Mantelzorger
Gratis € 2,69 Gratis Gratis
Nederlands Sociaal netwerken Nederlands Sociaal netwerken Nederlands Lifestyle
Beide Beide Zorgvrager
Gratis Gratis Gratis
Nederlands Onderwijs Nederlands Geneeskunde
Beide Beide
Gratis Gratis
Nederlands Geneeskunde
Mantelzorger Gratis
Geneeskunde Geneeskunde Geneeskunde Geneeskunde
28 AED4.EU 29 Alzheimer's Society Talking Point 30 Easy B'day 31 Verjaardag Maatje 32 Hallmark Kaart 33 Dementia Help 34 Mijn Eetmeter
35 Rode Kruis
36 Thuisarts.nl app
37 Appotheek
38 Pijndagboek
39 MedDossier
Vindt de dichtsbijzijnde AED in de buurt Online support en discussie forum voor patienten Vergeet geen verjaardag meer met deze app Verjaardagskalender voor mobiel Wenskaarten versturen, zowel digitaal als per post Geeft informatie over de verschillende vormen van dementie, daarnaast is er ook een handige find me or my car tool. Met deze app heb je altijd een eetdagboek op zak. Zet alles wat je eet in de app en je ziet meteen of je niet te veel calorieën eet, en of je wel alle voedingsstoffen binnenkrijgt volgens de Schijf van Vijf. Waar je ook bent, met of zonder internetverbinding. Je krijgt grip op je gewicht met de ingebouwde BMI-meter. Weet wat je moet doen bij een ongeval! Met deze EHBO-app heb je de juiste EHBO instructies altijd op zak. Van brandwond tot valpartij, van vergiftiging tot verstuiking. De app geeft je kort en bondig instructies in geval van nood. Zo weet jij wat je moet doen! De Thuisarts.nl app is dé app voor betrouwbare informatie over uw ziekte en gezondheid. Daarnaast ondersteunt deze app u voor, tijdens en na uw huisartsenbezoek. De Appotheek helpt u met onafhankelijke informatie over medicijnen, als aanvulling op de bijsluiter. De schrijvers van de medicijninformatie zijn apothekers. De inhoud van de medicijninformatie wordt gecontroleerd en actueel gehouden door het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP. Het Pijndagboek is een overzichtelijk en makkelijk te gebruiken hulpmiddel voor mensen met pijnklachten. Naast het uitgebreide Pijndagboek waarin het pijnverloop gemonitord kan worden, is het ook mogelijk deze gegevens via email te delen, bijvoorbeeld met de behandelaar. MedDossier is een handige tool om uw eigen medisch dossier bij te houden. U kunt er uw donorgegevens, medicijngebruik en belangrijke telefoonnummers in opslaan. Maar u kunt ook uw medische bijzonderheden beschrijven, bijvoorbeeld waar u allergisch voor bent, of u een chronische aandoening hebt en welke bloedgroep.
2.0 Radboud University Medical Centre 3.4.8 Alzheimer's Society 1.1 Appkabam 3.2 ZiXi Zhang 2.1.0 Hallmark Cards 1.0 Mobile App Design HQ
Nederlands Nederlands Nederlands Nederlands Nederlands Nederlands
1.0.6 Voedingscentrum
Nederlands Gezondheid en Fitness Zorgvrager
Gratis
Nederlands Gezondheid en Fitness Zorgvragers
Gratis
5.2 Het Nederlandse Rode Kruis
Geneeskunde Gezondheid en Fitness Amusement Sociaal Netwerken Lifestyle Geneeskunde
1.03 Nederlands Huisartsen Genootschap Nederlands Geneeskunde
Mantelzorger Beide Zorgvrager Zorgvrager Zorgvrager Beide
Gratis Gratis Gratis Gratis Gratis Gratis
Zorgvrager
Gratis
Nederlands Geneeskunde
Zorgvrager
Gratis
2.0 MSD B.V.
Nederlands Geneeskunden
Zorgvrager
Gratis
3.0 GGZ Friensland
Nederlands Geneeskunde
Beide
Gratis
1.0.12 KNMP
58
10. Inventarisatie bestaande applicaties Android Applicatielijst
Android
Datum: Nummer Appnaam 1 Slaap lekker 2 VGZ zorghulp 3 Soundness Nederlands 4 Beter
5 Mijn Eetmeter
6 Rode Kruis
7 AfsprakenApp
8 Voedingwaardetabel
9 Ongehinderd
Korte omschrijving Met deze app kunnen slaapproblemen in kaart gebracht worden. Er worden praktische opdrachten gegeven om slaapklachten te verminderen. Beheren van doktersafspraken. Met Soundness leer je hoe je lichaam en geest kunt ontspannen door een combinatie van mindfullness, meditatie en klank. Met de app kun je dagelijks jouw stemming bijhouden, een doel en activiteiten instellen en bijhouden hoe goed je deze behaalt. Als het je alleen niet lukt, dan kun je een vriend, familielid, mantelzorger of professionele hulpverlener bijschakelen, zodat je een stok achter de deur hebt.deze app heb je altijd een eetdagboek op zak. Zet alles wat je eet in de Met app en je ziet meteen of je niet te veel calorieën eet, en of je wel alle voedingsstoffen binnenkrijgt volgens de Schijf van Vijf. Waar je ook bent, met of zonder internetverbinding. Je krijgt grip op je gewicht met de ingebouwde Weet wat je moet doen bij een ongeval! Met deze EHBO-app heb je de juiste EHBO instructies altijd op zak. Van brandwond tot valpartij, van vergiftiging tot verstuiking. De app geeft je kort en bondig instructies in geval van nood. Zo weet jij wat je moet doen! De AfsprakenApp is een eigen mobiele app die u op het juiste moment herinnert aan afspraken en huiswerkopdrachten bij uw zorgpraktijk. De app is uitsluitend te gebruiken door patiënten/cliënten en medewerkers van geabonneerde praktijken van de AfsprakenApp. Wil je weten wat je BMI is? Wil je weten wat er in voedingsmiddelen zit of wil je gewoon gezond eten? Dan is deze app helemaal voor jouw. Of je nu een dieet volgt of niet, deze App geeft je de mogelijkheid om verantwoorde keuzes te maken en de balans te vinden tussen wat je lekker vindt en wat goed voor je is. De tabel geeft voor een ruim 1000 voedingsmiddelen de voedingswaarde, vitamines en mineralen weer. Altijd voorbereid op pad. Vindt toegankelijke restaurants, toiletten, attracties en nog veel meer leuke plekjes!
Versienummer Ontwikkelaar 2.0 Zorgverzekeraar VGZ 2.4 Zorgverzekeraar VGZ 1.0 Ida Leonhard
Taal Categorie Nederlands Onbekend
Doelgroep Beide
Kosten Gratis
Nederlands Medical Mantelzorger Gratis Nederlands Health & Fitness Zorgvrager € 4,99
1.0.8 Bloei NL
Nederlands Health & Fitness Zorgvrager
Gratis
1.0.3 Voedingscentrum
Nederlands Health & Fitness Zorgvrager
Gratis
5.0.0 Het Nederlandse Rode Kruis
Nederlands Health & Fitness Zorgvragers
Gratis
1.3.7 Appsotheek
Nederlands Health & Fitness Zorgvragers
Gratis
1014 Seoptics
Nederlands Health & Fitness Zorgvrager
Gratis
3.0.1 Ongehinderd B.V.
Nederlands Lifestyle
Gratis
Beide
59
10 Blokje Om 11 Thuisarts.nl app
12 FollowHub 13 Pictoplace 14 Memo Pilot 15 Appotheek
16 Pijndagboek
Geeft de gebruiker elke keer een nieuwe wandelroute. De Thuisarts.nl app is dé app voor betrouwbare informatie over uw ziekte en gezondheid. Daarnaast ondersteunt deze app u voor, tijdens en na uw huisartsenbezoek. Met deze app kunt u anderen helpen bij het plannen en onthouden van dagelijkse activiteiten Planningsschema's maken die je met de webapplicatie gemakkelijke kunt uitlezen Agenda voor dementerenden, in samenwerking met Vumc De Appotheek helpt u met onafhankelijke informatie over medicijnen, als aanvulling op de bijsluiter. De schrijvers van de medicijninformatie zijn apothekers. De inhoud van de medicijninformatie wordt gecontroleerd en actueel gehouden door het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP.
1.0.3 Agis Zorgverzekeringen Nederlands Health & Fitness Zorgvrager 1.05 Nederlands Huisartsen Genootschap Nederlands Medical Zorgvrager
1.0.4 Focus Cura Zorginnovatie BV 1.5 Weber Sites & Games 1.1.0 Zerok 1.0.12 KNMP
Het Pijndagboek is een overzichtelijk en makkelijk te gebruiken hulpmiddel 1.2 MSD B.V. voor mensen met pijnklachten. Naast het uitgebreide Pijndagboek waarin het pijnverloop gemonitord kan worden, is het ook mogelijk deze gegevens via email te delen, bijvoorbeeld met de behandelaar. 17 Moet ik naar de dokter? Hulpmiddel dat u verder op weg helpt bij beginnende gezondheidsklachten, 1.3.6 MINDD BV geeft locatie aan en gegevens van uw eigen huisarts en de dichtsbijzijnde huisartsenpost 18 MemoMedic Uw persoonlijk medisch dossier en medicijncontrole- en bestelprogramma 0.0.75 Intermediamakers BV (Haion BV) 19 MedAlert Helpt u er aan te herrineren om uw medicatie tijden in te nemen 2.1 GGZ Friensland 20 Alzheimer Assistent Het digitale hulpje voor de mantelzorger van iemand met dementie. Contact 1.0.15 Dolphiq B.V. onderhouden met familie, vrienden. Delen van ervaring en kennis met 21 Hallmark Kaart Wenskaarten versturen, zowel digitaal als per post Varies with device Hallmark Cards 22 MedDossier MedDossier is een handige tool om uw eigen medisch dossier bij te houden. U 2.2 GGZ Friensland kunt er uw donorgegevens, medicijngebruik en belangrijke telefoonnummers in opslaan. Maar u kunt ook uw medische bijzonderheden beschrijven, bijvoorbeeld waar u allergisch voor bent, of u een chronische aandoening hebt en welke bloedgroep.
Gratis Gratis
Nederlands Health & Fitness Mantelzorger Gratis Nederlands Productivity
Beide
Gratis
Nederlands Productivitiy Nederlands Medical
Zorgvrager Zorgvrager
Gratis Gratis
Nederlands Medical
Zorgvrager
Gratis
Nederlands Medical
Mantelzorger Gratis
Nederlands Medical Nederlands Medical Nederlands Medical
Beide Gratis Beide Gratis Mantelzorger Gratis
Nederlands Lifestyle Nederlands Medical
Zorgvrager Beide
60
Gratis Gratis
11. Randvoorwaarden project
12. Projectcommunicatie De contactgegevens van de opdrachtgevende organisatie en het uitvoerend projectteam zijn hieronder gegeven. Voor het projectteam zal Maarten van Bun de rol van projectleider vervullen. Hij is voor Yvonne de Jong, contactpersoon van Vilans, dan ook het eerste aanspreekpunt. Opdrachtgevende organisatie Vilans, kenniscentrum langdurende zorg Catharijnesingel 47 Postbus 8228 3503 RE Utrecht +31 307892300 www.vilans.nl Contactpersoon Vilans: Yvonne de Jong Expert Familieparticipatie
[email protected] Telnr. +31 307892402 Mobnr. +31 622810376
Uitvoerend projectteam - Roy Boerhof
[email protected]
- Rick Haukes
[email protected]
- Mark Dunnewind
[email protected]
- Maarten van Bun (projectleider)
[email protected]
13. Projectondersteuning 14. Offertebrief 15. Overeenkomst praktijkgestuurd onderzoek
16. Review app Blokje Om
63
17. Review app Slaap Lekker
64
18.Review app Facetime
65
