ADHD en school
LAAT JE NIET VAN DE WIJS BRENGEN DOOR ADHD Deze folder staat in het teken van ADHD op school en ADHD tijdens de studietijd. De inhoud is bedoeld voor leerlingen en studenten, ouders van kinderen met ADHD en leerkrachten/docenten met ADHD-leerlingen in de groep. Het begrijpen van de werking en oorzaak van ADHD maakt het verschijnsel voor iedereen ineens veel hanteerbaarder. Een van de grootste vooroordelen over kinderen en jongeren met ADHD is dat ze niet willen luisteren en dat ze opvliegend, ongedurig, aandachttrekkerig en ongewenst gedrag vertonen doordat ze verwend zijn of omdat ze niet willen. Het tegendeel is vaak juist het geval. Kinderen en jongeren met ADHD willen zeker wel, maar kunnen soms gewoon niet. De kans is echter groot dat iemand die geregeld impulsief handelt, haantje de voorste is en moeilijk stil kan zitten, niet zo vaak een schouderklopje krijgt en juist eerder erg kort gehouden wordt. Kinderen met ADHD krijgen doorgaans eerder straf of een waarschuwing, terwijl juist deze kinderen een (extra) compliment kunnen gebruiken!
HOE WERKT ADHD? In het dagelijks leven worden we blootgesteld aan allerlei prikkels. Gewoonlijk zal men die onbewust filteren en alleen aan de belangrijkste aandacht schenken. Bij een kind met ADHD werkt die filtering niet of minder goed. Dat kan voor veel onrust in het hoofd zorgen, waardoor men extra moeite heeft met de concentratie en minder goed prioriteiten kan stellen. Iemand met ADHD ervaart de wereld vaak als een chaos, terwijl zijn/haar gedrag bij de mensen om hem/haar heen juist chaotisch kan overkomen. 2
De A van ADHD staat voor Attention (aandacht) en de eerste D voor Deficit (tekort). Attention Deficit betekent aandachtstekort. De H staat voor Hyperactivity, dus hyperactiviteit oftewel grote onrust, zowel lichamelijk als geestelijk. En de tweede D staat voor Disorder, dat verstoring of stoornis betekent. Wordt de diagnose ADD (Attention Deficit Disorder) gesteld, dan is sprake van een wat onoplettend, dromerig of afwezig gedrag. Veel mensen met ADD zullen merken dat hun gedachten gemakkelijk afdwalen. Dat is niet echt handig op school en tijdens de studietijd. Overigens is het in hun hoofd juist stormachtig druk.
WAT GAAT ER MIS BIJ DE FILTERING? Door horen, zien, ruiken, proeven en voelen, nemen we continu signalen waar. In onze eerste levensjaren leren de hersenen razendsnel te bepalen wat van deze signalen belangrijk en wat minder belangrijk is. Elk signaal zal de zenuwcellen in de hersenen in eerste instantie activeren, net zoals een trilling, geluid of temperatuursverandering doet bij een alarmsysteem. Tijdens het opgroeien leren we wat gevaarlijk en ongevaarlijk (c.q. belangrijk en onbelangrijk) is. Bij een belangrijk signaal houden de geactiveerde zenuwcellen ons alert en zorgen ze ervoor dat we bepaalde dingen doen of juist laten. Blijkt het opgevangen signaal ongevaarlijk/onbelangrijk, dan komen de geactiveerde zenuwcellen weer tot rust (net zoals een alarmsysteem na een vals alarm weer gereset wordt). Bij mensen met ADHD werken de neurotransmitters die voor dat op tijd afremmen zorgen, niet optimaal. Daardoor komt de boodschap ‘loos alarm’ niet over. Onder andere door een tekort aan dopamine kan de aandacht alle kanten uitschieten en lijkt er sprake van ongeremd, onvoorspelbaar en overactief gedrag. Maar in zekere zin is er dus juist sprake van 3
onderactiviteit van het systeem dat het dempen van de prikkeling van de zenuwcellen regelt. Door die onderactiviteit zijn mensen met ADHD steeds extra op hun hoede en alsmaar bezig om nieuwe prikkels op te vangen. Dit hele proces vindt onbewust plaats. Dat verklaart het onrustigere gedrag.
ZO’N 70 TOT 90% IS AANGEBOREN Van alle kinderen en pubers heeft zo’n 3 tot 5% ADHD. Het is iets chronisch, waarvan de symptomen bij het 4
ouder worden dikwijls wat afvlakken, zodat men toch rustiger lijkt te worden. Dat nu zo veel over ADHD wordt gesproken, maakt het niet tot iets wat er vroeger niet was. Alleen had de aandoening toen nog geen naam en wist men ook nog niets van het tekort aan dopamine en de anders werkende neurotransmitters. ADHD blijkt in maar liefst 70 tot 90% van de gevallen erfelijk bepaald. Wie het zelf heeft, treft het daarom dikwijls ook elders in de familie aan.
ADHD, KUN JE DAAROP GETEST WORDEN? Het is zeker niet de bedoeling dat deze folder iemand ADHD ‘aanpraat‘ die het niet heeft. Iedereen is weleens afgeleid, wat sneller ontvlambaar of vergeetachtig. Trek dus geen voorbarige conclusies, maar laat het onderzoeken als er redenen zijn om ADHD te vermoeden. Er zijn tegenwoordig goede onderzoekstechnieken (waaronder tests en speciaal ontwikkelde vragenlijsten) waarmee de diagnose gesteld kan worden. Wordt het vermoeden bevestigd, weet dan dat er uitstekende mogelijkheden zijn om de ADHD onder controle te houden. Er zijn vele verschillende therapieën en medicatie waarover de behandelend arts graag alle informatie verstrekt.
ADHD, WAT DOE JE ERMEE ALS SCHOLIER/ STUDENT? Als ADHD is vastgesteld en de achterliggende oorzaak begrepen wordt, is het gemakkelijker om bewuste keuzes te maken die helpen om er zo min mogelijk last van te hebben. Een voorbeeld? Wie erg snel afgeleid wordt, kan het beste vooraan in de klas gaan zitten. Want wie achteraan in de klas of bij een raam zit, zal meer afleidende factoren signaleren, en deze kunnen het extra moeilijk maken 5
om goed op te letten. Naast een klas- of studiegenoot zitten die altijd stabiel en rustig is, komt de concentratie ook ten goede. Dit betekent natuurlijk niet dat leerlingen met ADHD elkaar moeten mijden. Tijdens sport en spel kunnen ze juist weer een perfect team vormen.
GEHEUGENSTEUNTJES ZIJN ZINVOL ADHD kan mensen wat vergeetachtig en slordig maken. Dat is uiteraard geen onwil, maar wordt veroorzaakt door een permanente overbelasting van bepaalde zenuwcellen in de hersenen. Door gebruik van memopapiertjes, kattebelletjes en checklists wordt het geheugen een handje geholpen. Ook meer structuur aanbrengen in de dagindeling en de omgeving, zal helpen. Alles een vaste plaats geven, voorkomt tevergeefs zoeken. Voor terugkerende handelingen, zoals huiswerk maken, steeds vaste tijden aanhouden, is ook raadzaam. Welk tijdstip hiervoor het beste is, verschilt van persoon tot persoon. Misschien klinkt dit allemaal best moeilijk. Maar als de mensen om je heen - je ouders, de leerkrachten en je klasgenoten - op de hoogte zijn van jouw ADHD, kunnen zij je hierbij helpen. Bovendien kunnen ongewenste invloeden van ADHD-gedrag verregaand voorkomen worden met de juiste therapeutische training en geneesmiddelen.
NADELEN MAAR ZEKER OOK VOORDELEN Mensen met ADHD kunnen vaak buitengewoon snel knopen doorhakken om een beoogd doel te bereiken. Dat wordt onder meer duidelijk bij computergames, want daarin blinken ze vaak uit. Hebben mensen met ADHD iets op het oog (bijvoorbeeld een nieuwe hobby, 6
een bepaalde wens of het breken van een record), dan kunnen ze alles daarvoor laten wijken. Geen zee is te hoog. Dat verklaart waarom zoveel geslaagde acteurs en actrices, zakenmensen en ook kunstenaars het ondanks – of juist dankzij – hun ADHD ver schoppen. Net zo goed als wiskundeknobbels van nature geschikt zijn voor bijvoorbeeld de IT-sector, lijken mensen met ADHD dikwijls geschapen voor de creatieve beroepen. Hun ongeremdheid zorgt voor een enorme fantasie en dat is in bepaalde sectoren van grote betekenis. Veel mensen met ADHD presteren over het algemeen beter als solist dan in teamverband. Een mogelijk goede reden waarom zo velen zelfstandig ondernemer worden.
ADHD, WAT DOET U ERMEE ALS OUDERS EN LEERKRACHT? Op de juiste manier kunnen omgaan met ADHD, vraagt erom dat u zich allereerst grondig verdiept in de oorzaken ervan. Het voorafgaande in deze folder helpt daarbij. Over ADHD is al veel gepubliceerd, zowel online als offline (in de vorm van boeken en artikelen in vaken publieksbladen). De serie waarvan deze folder deel uitmaakt, omvat ook de folders: ‘ADHD en kinderen’, ‘ADHD en jongeren’ en ‘ADHD en ouders’. Door de complete serie te lezen, krijgt u meer begrip voor het ADHD-gedrag en zult u sneller aanvoelen hoe u daar het beste op kunt reageren.
ADHD EN HUISWERK Het zonder begeleiding maken van huiswerk is voor leerlingen met ADHD extra moeilijk. Hebt u een kind met ADHD, help hem of haar daarbij dus een handje. Ziet u daartoe geen kans, laat de leerkracht dit dan weten. 7
WEES OPEN Wanneer u uw zoon of dochter aanmeldt bij een school, is het goed om open over de ADHD-aspecten te praten. De leerkrachten kunnen er dan adequaat op reageren. Over het algemeen is de onderwijssector redelijk op de hoogte van de benadering die bij ADHD nodig is. Alleen lang niet elke school heeft hetzelfde niveau aan faciliteiten dat nodig is om een leerling goed te begeleiden. Wees kritisch en bezoek meerdere scholen om de juiste keuze te kunnen maken. Kinderen/jongeren met ADHD: • vinden het vaak lastig om op hun beurt te wachten en maken eerder fouten door al een antwoord te geven voordat de vraag helemaal gesteld is; • gaan vaak al tot actie over voordat ze het probleem goed onderzocht hebben; • doen (bij het oplossen van problemen) meestal wat ze het eerst te binnen schiet; • zullen zichzelf bij het uitvoeren van het werk minder snel controleren en bijsturen; • hebben vaak moeite om aanwijzingen en opdrachten meteen op te volgen; • kunnen door onbewust overheersend gedrag gemakkelijk de bezigheden van anderen verstoren; • gaan veelal taken uit de weg die langdurige inspanning of aandacht vereisen; • switchen doorgaans snel van activiteit zonder iets echt af te maken; • kunnen tijdens gesprekken van de hak op de tak springen; • zijn doorgaans vooral op jonge leeftijd voortdurend in beweging en kunnen dan sneller opgewonden, gefrustreerd en bij ruzies betrokken raken; • kunnen een wat licht ontvlambaar karakter krijgen, ongeacht hun opvoeding (streng of juist losjes); • kunnen zich meestal bij een zeer sterke aandachtsprikkel 8
juist buitengewoon goed concentreren, bijvoorbeeld bij computergames; • zijn extra gevoelig voor een blijk van waardering, een compliment of schouderklopje, juist omdat zij dat doorgaans wat minder vaak krijgen; • hebben extra behoefte aan structuur en regelmaat.
ADHD OP SCHOOL Doordat kinderen met ADHD vaak meer moeite hebben zich te concentreren, kunnen ze achter raken op school, ondanks een normale intelligentie. Daarom kunnen ze allemaal wat extra steun van de omgeving gebruiken om tot optimale prestaties te komen. De juiste medicatie kan hierbij helpen. Het voorschrijven daarvan is het specialisme van de ADHD-deskundige (kinder)arts of (kinder) psychiater. Bij het bepalen van de juiste dosering, kan de arts echter niet zonder de hulp van de ouders en de leerkrachten.
DE ARTS KAN HET NIET ALLEEN De ouders en de leerkrachten zien het beste hoe op de ingenomen dosering gereageerd wordt. Zij signaleren als eersten hoe laat de medicatie is uitgewerkt, zodat op tijd nieuwe geneesmiddelen ingenomen kunnen worden. De juiste timing is van groot belang. Daarom kan het beste steeds vastgelegd worden hoe laat de medicatie is ingenomen en met welke dosering. Door ook te noteren wat het effect daarvan is op het gedrag, kan de medicatie in overleg met de arts sneller op de juiste dosering worden ingesteld. Vooral van kinderen en jongeren met ADHD mag niet verwacht worden dat zij er zelf voor zorgen dat ze hun geneesmiddelen op tijd innemen. Thuis dienen de ouders daarop te letten en op school de leerkrachten. 9
JUISTE TIMING VAN GROOT BELANG Regelmatige overlegmomenten met de arts zijn heel normaal, omdat een eenmaal ingestelde dosering soms moet worden veranderd. Bij een te hoge dosis of bij doseringen te snel achter elkaar kan de alertheid verminderen. Zulke gevallen moeten zeker met de behandelend arts besproken worden. Leerkrachten dienen er rekening mee te houden dat de ADHD-medicatie soms leidt tot een minder goede nachtrust en/of tot moeilijk inslapen. De meeste leerlingen en studenten met ADHD zijn geen ochtendmensen en functioneren in de vroege ochtend wat minder goed. Naarmate de dag vordert, laadt hun accu weer op. De juiste medicatie zorgt er dan voor dat die toestand niet doorslaat naar een zichtbaar teveel aan energie.
GOEDE BEHANDELING ZORGT VOOR BALANS Leerlingen die met de diagnose ADHD en voorzien van medicatie in de groep komen, kunnen zowel thuis als op school wel wat extra zorg, liefde, aandacht en begrip, consistente regels en begeleiding gebruiken. Ze hebben meestal wel wat hulp nodig om allerlei consequenties goed te kunnen overzien. Het allerbelangrijkste ten aanzien van de medicamenteuze behandeling is het op tijd en altijd innemen van medicatie (therapietrouw). Meer informatie? Er is heel wat informatie beschikbaar over ADHD. Een zeer groot deel is ook online te vinden zowel in Nederland als in België. Ook de volgende sites over ADHD zijn verhelderend:
10
Nederland - www.balansdigitaal.nl Balans is de landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag, waaronder ADHD, dyslexie, het syndroom van Asperger en PDD-NOS. De kennis en ervaring binnen Balans komen voort uit de bundeling van ervaringen van ouders en de expertise van diverse deskundigen die Balans ondersteunen. - www.adhdxtra.nl Een website van Impuls, een vereniging voor volwassenen en jong-volwassenen met ADHD/ADD en aanverwante stoornissen. België - www.zitstil.be Centrum zitStil van vijftact, geeft informatie, vorming, training, ondersteuning en onderneemt maatschappelijke actie om iedereen die te maken heeft met ADHD/ ADD vooruit te helpen. Voor personen met ADHD/ADD zelf maar ook voor de ouders, grootouders, leerkrachten, jeugdmonitoren, opvoeders en hulpverleners, artsen. ADHD-cafés in Nederland Er zijn al in meer dan 20 plaatsen in Nederland ADHDcafés. Het is een waardevolle mogelijkheid voor mensen vanaf 18 jaar met AD(H)D en aanverwante stoornissen, familieleden en geïnteresseerden om AD(H)D ervaringen uit te wisselen en er steeds beter mee te leren omgaan. Deze cafés worden ondersteund door ADHD-patiëntenvereniging Impuls. Op de website van de vereniging ziet u een uitgebreide beschrijving van die gelegenheden, inclusief de adressen.
Surf ook naar www.impulsdigitaal.nl voor uitgebreide informatie. 11
903.05.11c-12mrt2014
Eurocept BV Trapgans 5 1244 RL Ankeveen Nederland Tel: +31 (0) 35 - 528 83 77 Fax: +31 (0) 35 - 541 29 95 E-mail:
[email protected] www.eurocept.nl
