Acta. Bijlage III - V. van de Generale Synode Amersfoort 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Deputatenrapport Kerkrecht en Kerkorde

Acta van de Generale Synode Amersfoort 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland

Bijlage III - V Deputatenrapport Kerkrecht en Kerkorde

Het auteursrecht van deze tekst berust hetzij bij de auteur, hetzij bij de Gereformeerde Kerken in Nederland (vrijgemaakt). Voor alle zaken het auteursrecht betreffend kan contact opgenomen worden met het deputaatschap Generaal-synodale publicaties via: [email protected]. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in wat voor vorm of op wat voor manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbende, behoudens de uitzonderingen bij de wet gesteld.

2

GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND

INLEIDING

Oldehove, 1 september 2004

Aan de Generale synode van De Gereformeerde Kerken in Nederland, samen te komen te Amersfoort-Centrum 2005 Hooggeachte broeders! Deputaten Kerkrecht en Kerkorde brengen in dit rapport verslag uit van hun werkzaamheden. De GS Zuidhorn 2002-2003 verstrekte de deputaten Kerkrecht en kerkorde een verscheidenheid aan opdrachten. Naar beste kunnen hebben we hieraan eensgezind in een goede sfeer mogen werken, vooral in de verschillende secties maar ook in voltallige vergadering. Helaas zijn we op dit moment nog niet zover dat we op elke opdracht een adequaat antwoord kunnen geven. We hopen onze werkzaamheden in het najaar 2004 volledig af te ronden en dan een aanvullend rapport de kerken aan te bieden. Onder gebed om wijsheid en de zegen van de HERE hebben we onze taak verricht. Wij bidden dat het resultaat van ons werk, en de bespreking daarvan in de kerken en op de vergadering van de synode, de opbouw van de kerken zal dienen. We wensen de synode de leiding van de Heilige Geest toe bij al haar overwegingen en besluitvorming Namens de deputaten. met hartelijke broedergroet, H Pathuis, algemeen secretaris

DEPUTATENRAPPORT KERKRECHT EN KERKORDE

3

INHOUDSOPGAVE INLEIDING .......................................................................................................................................... 1 Inhoudsopgave .................................................................................................................................. 4 1.

SAMENVATTING ....................................................................................................................... 6

2.

SAMENSTELLING DEPUTAATSCHAP.................................................................................... 7

3.

OPDRACHT ............................................................................................................................... 8

4.

UITVOERING ............................................................................................................................. 8

5.

karakter van besluiten, met verschillende termen aangeduid............................................. 8

6.

digitalisering van de Acta van de synodes sinds 1892 ........................................................ 9

7.

De tekst van art 8 KO................................................................................................................ 9

8.

Geestelijke verzorging in zorginstellingen en justitiële inrichtingen................................ 10 8.1 WETTELIJK KADER VAN DE GEESTELIJKE VERZORGING ALGEMEEN............................................10 8.1.1 GEESTELIJKE VERZORGING IN ZORGINSTELLINGEN ................................................................10 8.1.2 GEESTELIJKE VERZORGING IN JUSTITIËLE INRICHTINGEN ........................................................14 8.2 PEILING ..........................................................................................................................................17 8.3 CONCEPT-BESLUIT ........................................................................................................................18

9

Beperking tot één of twee appèlinstanties in plaatselijke geschillen? ............................ 20

10

Tweede beroepsinstantie bij geschil tussen predikant en kerkenraad ............................ 21

11

Criteria VOOR revisieverzoeken........................................................................................... 21

12

Doop van in Nederland geadopteerde kinderen ................................................................. 22 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7

13

AANLEIDING EN OPDRACHT ...........................................................................................................22 ADOPTIE EN DE GS .......................................................................................................................22 VERSCHIL TUSSEN NEDERLANDSE EN BUITENLANDSE ADOPTIE .................................................24 VERSCHIL IN ADOPTIE BLIJFT ........................................................................................................25 RECHTSONGELIJKHEID? ...............................................................................................................26 CONCLUSIE ....................................................................................................................................26 CONCEPT-BESLUIT ........................................................................................................................27

vragen met betrekking tot bijbelvertalingen........................................................................ 28 13.1 KERKRECHTELIJKE VRAGEN .........................................................................................................28 13.1.1 KERKORDELIJKE VOORSCHRIFTEN ......................................................................................28 13.1.2 GENERAAL-SYNODALE BEPALINGEN ....................................................................................29 13.1.3 CRITERIA ..............................................................................................................................29 13.1.4 AFBAKENING VAN BEVOEGDHEDEN......................................................................................30 13.2 NOODZAKELIJKE BESLUITVORMING OP GENERAAL-SYNODAAL NIVEAU ......................................30 13.2.1 UNIFORMITEIT.......................................................................................................................30 13.2.2 AANBEVELENSWAARDIGE UNIFORMITEIT IN DE HUIDIGE SITUATIE: .....................................31 13.2.2 DE ROUTE VOOR DEFINITIEVE BESLUITVORMING OVER DE NBV.........................................31 13.3 CONCEPT-BESLUIT ........................................................................................................................32

14

Art. 70 KO ................................................................................................................................ 33 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5

BEVESTIGEN OF … ........................................................................................................................33 HUWELIJKSBEVESTIGING SOMS WEIGEREN? ...............................................................................34 HET BELEGGEN VAN EEN HUWELIJKSDIENST IN EEN ANDERE PLAATS ........................................34 OORDEEL DEPUTATEN HUWELIJK EN ECHTSCHEIDING................................................................35 CONCEPT-BESLUIT ........................................................................................................................36

15

aanvullende maatregelen van vermaan en tucht ................................................................ 36

16

herziening van de kerkorde ................................................................................................... 38

4


16.1 BESCHOUWING OVER EEN ALGEHELE HERZIENING VAN DE KERKORDE ......................................38 16.1.1 DE AANLEIDING TOT DE OPDRACHT .....................................................................................38 16.1.2 DE BEHOEFTE AAN HERZIENING ...........................................................................................39 16.1.3 “NOODZAKELIJK DAN WEL GEWENST''..................................................................................39 16.1.4 PUNTEN VAN OVERWEGING BIJ EEN HERZIENING ................................................................40 16.1.5 DE KERKORDE VAN DE CHR. GEREF. KERKEN ....................................................................41 16.1.6 VERDERE WERKWIJZE ..........................................................................................................41 16.2 CONCEPT-BESLUIT ........................................................................................................................42 17

kerkelijk werker....................................................................................................................... 43 17.1 OPDRACHT.....................................................................................................................................43 17.2 VERKENNING..................................................................................................................................44 17.3 DE BESTAANDE SITUATIE ..............................................................................................................44 17.4 VRAGEN EN AANDACHTSPUNTEN ..................................................................................................46 17.5 TER ORIËNTATIE ............................................................................................................................47 17.5.1 KERKHISTORISCHE TERUGBLIK ............................................................................................47 17.5.2 SITUATIE IN DE PKN ............................................................................................................49 17.6 BEZINNINGSKADER ........................................................................................................................50 17.6.1 DE GEMEENTE EN HAAR FUNCTIES ......................................................................................51 17.6.2 DE GEMEENTE EN HAAR FUNCTIONEREN IN DE PRAKTIJK ...................................................53 17.6.3 DE AMBTEN IN RELATIE TOT DE KERKELIJK WERKERS .........................................................55 17.6.4 HET FUNCTIONEREN VAN DE AMBTSDRAGERS ....................................................................59 17.7 KERKRECHTELIJKE AANDACHTSPUNTEN......................................................................................60 17.8 ARBEIDSRECHT .............................................................................................................................62 17.9 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN ................................................................................................65 17.10 CONCEPT-BESLUIT ........................................................................................................................66

18

contact met deputaten kerkorde en kerkrecht (CGK) ......................................................... 66

Bijlage 1 De opdracht van de GS Zuidhorn 2002-2003 Aan dkk................................................. 68


5

1.

SAMENVATTING

Deputaten Kerkrecht en kerkorde hebben een groot aantal onderwerpen behandeld. Een daarvan is de positie van predikanten die werken als geestelijk verzorger in de gezondheidszorg of in een justitiële inrichting. Het rapport komt tot de conclusie dat hier een taak ligt en dat er verantwoorde mogelijkheden zijn om daarin te functioneren. Art. 12 KO is voldoende om de positie van deze predikanten te regelen. Een ander onderwerp is de doop van geadopteerde kinderen. Buitenlandse adoptiekinderen kunnen al snel na hun opname in het Nederlandse gezin gedoopt worden, omdat hun positie door internationale verdragen wordt gewaarborgd. Over Nederlandse adoptiekinderen krijgen de adoptiefouders pas het gezag na een lange procedure. Eerst daarna is de doop mogelijk. Verder stellen deputaten voor, dat de synode één Bijbelvertaling dringend aanbeveelt voor de Schriftlezing in de eredienst. Als deputaten Bijbelvertaling positief adviseren, zou dat de NBV 2004 moeten zijn. Deputaten zijn tot de conclusie gekomen dat een algehele vernieuwing van de kerkorde nodig is, om de kerkorde doorzichtiger te maken en om nieuwe ontwikkelingen te verwerken. Zij vragen een nieuwe opdracht om dat uit te werken. Tot slot schetst het rapport lijnen voor de positie van kerkelijk werkers.

6


2.

SAMENSTELLING DEPUTAATSCHAP

De GS Zuidhorn heeft als leden van deputaatschap Kerkrecht en Kerkorde benoemd (Acta art 22): Primi Ds JL Beuving Muurmos 9, 2661 MZ Bergschenhoek [email protected] Ds JW Boerma Van ’s-Gravesandestraat 14, 3067 KA Rotterdam [email protected] Mr C van der Boom Oranjelaan 59, 3311 DH Dordrecht [email protected] Mr CM Galenkamp-Bolt Kaasjeskruid 8, 3824 NW Amersfoort [email protected] Ds K Harmannij Marleseweg 17, 7683 PH Den Ham [email protected] Ds JT Oldenhuis De Merodelaan 7, 9721 XA Groningen [email protected] Ds H Pathuis Oosterhoffstraat 16, 9883 PJ Oldehove [email protected] Mr J Roose Marie Koenenlaan 103, 5044 NE Tilburg [email protected] Drs MA Rouw Sijthoffstraat 19, 2332 PX Leiden rouw0@xs4all Ds JB de Rijke Zomereik 45, 2925 CX Krimpen ad IJssel [email protected] Ds P Schelling Barboquet 1, Willemstad Curacao [email protected] Prof dr M te Velde (s) Toon Slurinkhof 51, 8264 DG Kampen [email protected] Drs JP de Vries Heiligerbergerweg 116, 3816 AM Amersfoort [email protected] Secundi Mr AJ van Bekkum Mr JW Both Prof dr S Griffioen, Drs K Gunnink, Mr JI Top-de Jong Ds GF Overweg Ds RJ Vreugdenhil

Briljantstoep 77, 9403 SC Assen Schout van Herenthalsplein 3, 5237 TH ‘s-Hertogenbosch Rijksstraatweg 77, 3632AA Loenen aan de Vecht Buitensingel 110, 9883 SL Oldehove Gooiland 78, 7325 ZT Apeldoorn Hoofdweg 36, 9626 AG Schildwolde Merwedestraat 5, 1972 VV ÌJmuiden [email protected]

RJ Vreugdenhil is in december 2003 opgeroepen als vervanger voor de naar Curaçao afgereisde P Schelling (die overigens wel de stukken voor de vergaderingen plenair en van zijn sectie bleef ontvangen).


7

3.

OPDRACHT

De GS Zuidhorn besloot (Acta art 16 Besluit 3) een deputaatschap Kerkrecht en kerkorde benoemen met opdrachten ten aanzien van a. karakter van de besluiten, met verschillende termen aangeduid; b. digitalisering van de Acta van de synodes sinds 1892; c. tekst van art 8 KO; d. geestelijke verzorging in zorginstellingen en justitiële inrichtingen; e. beperking tot één of twee appèlinstanties in plaatselijke geschillen; f. tweede beroepsinstantie bij geschillen tussen een predikant en zijn kerkenraad; g. criteria revisieverzoeken; h. doop van Nederlandse aspirant-adoptiefkinderen; i. kerkrechtelijke vragen met betrekking tot bijbelvertalingen; j. art. 70 KO; k. aanvullende maatregelen van vermaan en tucht; l. herziening van de kerkorde; m. kerkelijk werker. De volledige opdracht van de synode treft u aan in bijlage 1

4.

UITVOERING

Vanaf de eerste vergadering fungeerden prof Te Velde en ds Pathuis als respectievelijk voorzitter en secretaris/penningmeester van het plenaire deputaatschap. Tijdens die vergadering van 15 november 2002 hebben we de opdrachten van de GS Zuidhorn verkend. Deze bleken te verdelen in a) een pakket losse punten, b) zaken die voornamelijk van betekenis zijn voor herziening van de KO, c) een pakket rond de kerkelijk werker. In overeenstemming met deze verdeling zijn drie secties gevormd die de rapportage zullen voorbereiden. Het grootste deel van het werk is verricht binnen de secties. In de plenaire vergadering ging het vooral om het becommentariëren op hoofdlijnen, het doorhakken van knopen en formaliseren van stukken. Er zijn vele sectievergaderingen belegd, en vijf voltallige vergaderingen. Buitendien was er veelvuldig contact per telefoon, en nog meer via e-mail. In samenhang met onze opdracht en in het kader van ‘deskundigheidsbevordering’ hebben een aantal deputaten het congres bijgewoond dat deputaten Appelzaken op 4 oktober 2003 hebben belegd. We hebben daarnaast in 2003 twee bijeenkomsten gehad met deputaten kerkrecht van de CGK. Daarbij was een delegatie van ons deputaatschap aanwezig met vertegenwoordiging uit elk van de drie secties. Gezien de veelheid van onderwerpen hebben we geen algemene rapporteur aangewezen.

5.

KARAKTER VAN BESLUITEN, MET VERSCHILLENDE TERMEN AANGEDUID

Dit hoofdstuk is een van de onderdelen die we later hopen af te ronden.

8


6.

DIGITALISERING VAN DE ACTA VAN DE SYNODES SINDS 1892

De GS Zuidhorn gaf deputaten Kerkrecht en kerkorde opdracht “te overleggen met de Theologische Universiteit en deputaten Archief en documentatie over digitalisering van de Acta van de synodes sinds 1892”. Dit overleg heeft geresulteerd in het mobiliseren van ongeveer 10 vrijwilligers die de gedrukte Acta scannen, en met behulp van een OCR-programma omzetten in tekstbestanden. Een groep van zeker 30 vrijwilligers is beschikbaar om het resultaat te vergelijken met de oorspronkelijke tekst en de scanfouten eruit te halen. Naar verwachting zal dit jaar het grootste deel van de Acta vanaf 1945 digitaal beschikbaar zijn. Daarnaast is ook ander belangrijk werk verricht in de bewerking van historische documenten: de Acta van Dordrecht 1618-1619, en stukken uit de negentiende eeuw. Deputaten zijn blij met de inzet van zo’n groot aantal vrijwilligers (meest: zusters) aan dit project.

7.

DE TEKST VAN ART 8 KO

De Generale Synode Zuidhorn 2002-2003 besloot tot een nieuwe procedure voor wie in de weg van artikel 8 KO predikant wil worden. Als gevolg daarvan besloot de synode tevens (Acta art. 27, besluit 3): “de laatste twee alinea’s van art 8 KO buiten werking te stellen en deputaten kerkrecht en kerkorde opdracht te geven een wijziging van art 8 KO op dit punt voor te bereiden, waarbij alleen de hoofdzaak en niet de procedure in de KO wordt opgenomen.’’ Deputaten stellen de synode de volgende nieuwe redactie voor: Artikel 8: De classis zal alleen hen beroepbaar stellen die een theologische opleiding hebben ontvangen, tenzij overtuigend blijkt dat iemand ook zonder deze opleiding bekwaam is om in het ambt van predikant te dienen. Hierbij zullen de regelingen van de generale synode worden toegepast. Deputaten tekenen hierbij aan dat de vaststelling van bekwaamheid door de kerkenraad in het eerste stadium van de procedure niet uitsluit dat nog nadere scholing nodig is alvorens tot beroepbaarstelling kan worden overgegaan (zie Acta GS Zuidhorn 2002-2003, art. 27 besluit 2 grond 1).


9

8.

GEESTELIJKE VERZORGING IN ZORGINSTELLINGEN EN JUSTITIËLE INRICHTINGEN. En de Koning zal hun antwoorden en zeggen: Voorwaar, Ik zeg u, in zoverre gij dit aan een van deze mijn minste broeders hebt gedaan, hebt gij het Mij gedaan. (Matt. 25:40)

Aanleiding en opdracht De synode van Leusden heeft in 1999 aan de deputaten kerk en overheid de opdracht gegeven onderzoek te verrichten of deelneming van predikanten uit onze kerken aan de geestelijke verzorging in inrichtingen van justitie en instellingen van gezondheidszorg op verantwoorde wijze mogelijk is en of artikel 12 KO toereikend is voor de kerkrechtelijke regeling van hun benoeming en positie (artikel 99.1, sub j van de Acta). In artikel 99.2 van de Acta staat: “Van belang is dat deputaten attenderen op mogelijke deelname van onze predikanten aan de geestelijke verzorging in inrichtingen van justitie en instellingen van gezondheidszorg (rapport paragraaf 3.1). Hier liggen mogelijkheden om het evangelie verder te brengen.” In 2002 heeft de synode van Zuidhorn de studieopdracht ten aanzien van deelneming van predikanten uit onze kerken aan de geestelijke verzorging in inrichtingen van justitie en instellingen van gezondheidszorg met de kerkrechtelijke gevolgen daarvan teruggenomen en bepaald dat de opdracht beter door het deputaatschap kerkrecht en kerkorde kan worden verricht. Omdat in de praktijk de Geestelijke verzorging in zorginstellingen heel anders is georganiseerd dan in justitiële inrichtingen zal aan elk afzonderlijk aandacht worden gegeven De opbouw van dit onderdeel van het rapport is als volgt: 1. Wettelijk kader van de geestelijke verzorging 1.1 Geestelijke Verzorging in Zorginstellingen 1.2 Geestelijke Verzorging in justitiële inrichtingen 2 Peiling 3 Voorstel 8.1 Wettelijk kader van de geestelijke verzorging algemeen Het recht op geestelijke verzorging volgt rechtstreeks uit het grondwettelijke recht op vrijheid van godsdienst (art. 6 Gw). Op basis van dit grondrecht heeft iedere patiënt van een verzorgingsinstelling en iedere gedetineerde recht op geestelijke verzorging door een geestelijke verzorger naar eigen keuze. 8.1.1 GEESTELIJKE VERZORGING IN ZORGINSTELLINGEN Termen: In art. 12 KO, het artikel dat gaat over benoeming voor een bijzondere taak, wordt de term ‘ziekenhuispredikant’ gebruikt. De term 'ziekenhuispredikant' is echter niet een gebruikelijke term als het gaat om de geestelijke verzorging binnen zorginstellingen van gezondheidszorg Een praktische reden daarvoor is het feit dat onder zorginstellingen veel meer wordt verstaan dan enkel het ziekenhuis. Zorginstellingen zijn: ziekenhuizen, verpleeghuizen,

10


psychiatrische centra, instellingen voor mensen met een verstandelijke handicap, revalidatiecentra1. I.p.v. ziekenhuispredikant wordt de term geestelijk verzorger gebruikt. Die term zal ook verder worden gebruikt.2 VGVZ: Vereniging van Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen; De VGVZ is een landelijke beroepsvereniging voor alle geestelijk verzorgers, werkzaam in instellingen voor de gezondheidszorg in Nederland. Ze kent momenteel een Katholieke, een Protestantse, een Humanistische, een Joodse en een Islamitische sector. Van de plusminus 1600 geestelijke verzorgers zijn ongeveer 800 lid van de VGVZ. Als het gaat om de Geestelijke Verzorging een gesprekspartner die niet over het hoofd gezien kan worden en zich ook laat gelden. CIO-G: Interkerkelijk Contact in Overheidszaken, sector: Gezondheidszorg. Het CIO-G is een overlegorgaan en heeft als zodanig geen beslissende invloed op de geestelijke verzorging in zorginstellingen Wettelijk kader Sinds 6 april 1996 is de Kwaliteitswet Zorginstellingen in werking getreden. In art. 3 daarvan staat verwoord: Voor zover het betreft zorgverlening die verblijf van de patiënt of cliënt in de instelling gedurende tenminste het etmaal met zich brengt, draagt de zorgaanbieder er tevens zorg voor dat in de instelling geestelijke verzorging beschikbaar is, die zoveel mogelijk aansluit bij de godsdienst of levensovertuiging van de patiënten of cliënten. Dat betekent dus dat elke zorginstelling in Nederland wettelijk verplicht is ervoor te zorgen dat voldoende geestelijke verzorging beschikbaar is. Omdat de posities van de geestelijke verzorging wordt erkend in de Kwaliteitswet Zorginstellingen dient ook de Geestelijke Verzorging aan kwaliteitseisen te voldoen. M.h.o. daarop wordt ook de Dienst Geestelijke verzorging(DGV) in een zorginstelling geacht haar normen in een kwaliteitshandboek te hebben beschreven. Deze normen hebben geen betrekking op de inhoud van de geestelijke verzorging maar op de proces- en protocolbeschrijving. Dit om de kwaliteit van de geestelijke verzorging te bevorderen en te bewaken. Een vak apart Hieruit mag blijken dat geestelijke verzorging een heel ‘vak apart’ is geworden. De VGVZ definieert als geestelijk verzorger: diegene, die de professionele en ambtshalve begeleiding van en hulpverlening aan mensen vanuit en op basis van geloof en levensovertuiging realiseert in een zorginstelling, en die daartoe een opleiding op universitair niveau heeft3. Het professionele komt o.m. daarin uit dat van een geestelijk verzorger een opleiding wordt verwacht aan een door de overheid erkende, wetenschappelijke opleiding( universitair of HBO 1e graads) in theologie of humanistiek. Het ambtshalve betekent dat de geestelijk verzorger als ambtsdrager een identiteit heeft die gelegitimeerd is door een maatschappelijk erkend levensbeschouwelijk genootschap. Die identiteit wordt niet los gezien van de professionaliteit. Deze definitie is lange tijd als definitie geaccepteerd. Momenteel is er een beweging op gang waardoor de ‘ambtshalve binding’ wel eens uit de definitie kan gaan verdwijnen. Wel is en blijft van belang dat een geestelijk verzorger breed inzetbaar is, dus ook voor mensen van andere dan de eigen levensbeschouwelijke richting.4 Want ook al kan een 1

Deze lijst is niet exclusief. Het CIO-G rekent bv. bejaardenzorg ook tot het terrein van de gezondheidszorg. Door de VGVZ wordt ouderenzorg soms als aparte component bij definities toegevoegd. 2 Die term dient niet verward te worden met dezelfde term zoals die aan het begin van de vorige eeuw werd gebruikt bv. door de GS 's-Gravenhage 1914 in art. 139. Daar werd met geestelijk verzorger bedoeld iemand die zonder enige ambtelijke opdracht of volmacht geestelijke verzorging van zieken op zich had genomen en achteraf daar een kerkelijke inkadering voor zocht. 3 Beroepsstandaard voor de Geestelijk Verzorger in Zorginstellingen, VGVZ-cahiers 2, uitgave VGVZ, pg.9. 4 Beroepsstandaard voor de Geestelijk Verzorger in Zorginstellingen pg.14.


11

geestelijk verzorger in situaties een patiënt ‘doorverwijzen’ naar een geestelijk verzorger die meer aansluiting heeft bij de geestelijke achtergrond van de patiënt, in de praktijk zal dat niet altijd haalbaar zijn. Er zijn ook crisissituaties waar een geestelijk verzorger recht moet doen aan de geestelijke achtergrond van de patiënt. Stervensbegeleiding inclusief ziekenzalving cq. het laatste oliesel, nooddoop bij pasgeboren baby's kunnen dan tot de wensen cq. taken behoren. Natuurlijk zal dit niet spelen in elke zorginstelling. Het lijkt ook niet uitgesloten dat er m.b.t. datgene wat principieel tegen de overtuiging van de geestelijk verzorger ingaat afspraken te maken zijn op het punt van de inzetbaarheid. Tegelijk zal een overtuigde Rooms-Katholiek ook niet willen dat een protestantse geestelijk verzorger het laatste oliesel(sacrament der stervenden) toedient omdat dit sacrament zo van alle waarde wordt ontdaan. Opleiding ThuK Als we vanuit die definitie redeneren en letten op die brede inzetbaarheid komt een eerste probleem in zicht. Weliswaar krijgen onze predikanten een opleiding op universitair niveau maar daarmee is er geen opleiding op universitair niveau van een geestelijk verzorger. Op basis van een analyse uitgevoerd op grond van de ‘Algemene Eindtermen' en de studiegids 1996-1997 concludeert de cie. Professionalisering van de VGVZ over de opleiding aan de Broederweg: “De universiteit is sterk kerkelijk gekleurd. Er is veel aandacht voor de identiteit van de aanstaande gemeentepredikant. De opleiding besteedt weinig aandacht aan brede inzetbaarheid en is daarom niet geschikt als initiële opleiding tot geestelijk verzorger.5 Nu is in principe elke zorginstelling vrij om te bepalen hoe zij die geestelijke verzorging invult. Zorginstellingen zijn bepaald niet gebonden aan de normen die de VGVZ hanteert. Maar het komt deputaten voor dat de VGVZ een punt heeft met de constatering dat de opleiding van de TU in Kampen zich onvoldoende richt op inzetbaarheid voor mensen van andere levensbeschouwelijke richtingen. Dat maakt predikanten van de GKV niet tot de meest interessante kandidaten bij een sollicitatieprocedure voor geestelijk verzorger. Benoeming en positie Een geestelijk verzorger is in dienst van en wordt dus betaald vanuit de zorginstelling. Wanneer in een zorginstelling een vacature ontstaat binnen de DGV zal er een profielschets worden gemaakt van wat men verwacht van de nieuwe geestelijke verzorger. In die profielschets wordt als regel ook opgenomen in vanuit welke levensbeschouwelijke richting men een geestelijke verzorger zoekt. Wie daarop solliciteert zal zelf duidelijk moeten maken dat er sprake is van een ambtshalve binding. Hoe de geestelijk verzorger dat heeft geregeld is aan hem cq. de voorwaarden die zijn eigen achterban daarvoor heeft ontwikkeld. Een zorginstelling zal pas tot definitieve benoeming overgaan als de kerkelijke inkadering van de predikant helder is. N.B. de zorginstelling is autonoom om als werkgever voorwaarden te stellen m.b.t. de geestelijk verzorger. M.a.w. het confessioneel gehalte van het bestuur van een zorginstelling kan sturend werken als het gaat om de persoon en takenpakket van de geestelijk verzorger. In de praktijk zijn de VGVZ –richtlijnen die ondersteund worden door het CIO-G, wel toonaangevend. De praktijk Elke zorginstelling is, binnen de kaders van de Kwaliteitswet Zorginstellingen, vrij invulling te geven aan de geestelijke verzorging. Wie let op het aantal zorginstellingen en de diverse geestelijk achtergronden van die zorginstellingen zal begrijpen dat het dus onmogelijk is een algemeen beeld te geven hoe dat in de praktijk vorm krijgt. Deputaten hebben geprobeerd bij de Protestantse Sector van de VGVZ gegevens te achterhalen. 5

De Geestelijke Verzorger in Zorginstellingen en de initiële Opleidingen; Rapport van de Commissie Professionalisering, VGVZ-cahiers 1,uitgave VGVZ , pg.45.

12


Maar er zijn geen cijfers of statistieken hoe de verhouding is van het aantal protestantse geestelijke verzorgers tegen-over verzorgers van andere richtingen; hoeveel arbeidsplaatsen cq. vacatures er zijn; etc. Wel is de identiteit van de zorginstelling van grote invloed op de keuze van de geestelijk verzorger. En bij een neutrale zorginstelling zal sterk rekening worden gehouden met de godsdienstige en levensbeschouwelijke overtuigingen van de patiëntenpopulatie. Een kwestie van afspraken maken Er zijn zorginstellingen waarbinnen wel en zorginstellingen waarbinnen geen kerkdiensten worden gehouden afhankelijk van de mogelijkheden die een zorginstelling biedt en\of de geestelijk verzorger heeft. Als er een kerkdienst wordt gehouden is de manier waarop verschillend. Soms is het een oecumenische dienst die niet onder verantwoordelijkheid van een kerkenraad wordt gehouden maar wordt belegd door de DGV. Navraag leverde op dat in het Westen van het land meer oecumenische kerkdiensten worden gehouden dan elders. Het komt ook voor dat een kerkenraad de kerkdienst belegt. Er zijn zorginstellingen waarbinnen steeds dezelfde kerkenraad een kerkdienst belegt. Soms zijn er vanouds ook sterke banden met die plaatselijke kerk. In de praktijk kunnen de voorgangers overigens alsnog wel heel verschillende kerkelijke achtergronden hebben. Kerken uit de omgeving kunnen erbij betrokken worden om ondersteuning te geven voor het ondersteunen van de samenzang, bijv. in de vorm van een koor, kerkelijke vrijwilligers voor het begeleiden van patiënten naar en van de ziekenzaal etc. Er zijn ook zorginstellingen waar per week een andere kerk(enraad) verantwoordelijk is voor het beleggen en invullen van de kerkdienst. Heel veel hangt af van de afspraken die er zijn te maken met die concrete zorginstelling of de DGV van die zorginstelling. Hier blijkt dus een groot verschil met bijvoorbeeld de afspraken die Deputaten Geestelijke Verzorging Militairen maken m.b.t. krijgsmachtpredikanten. Als het gaat om krijgsmachtpredikanten hebben we als GKV te maken met één partij: de overheid. En de overheid c.q. de vertegenwoordiger daarvan heeft geregeld hoe de geestelijke verzorging eruit moet zien. Ook regelt de overheid dat er tussen de diverse kerkgenootschappen een evenredige verdeling wordt gemaakt als het gaat om de toewijzing van predikanten. Bij de zorginstellingen hebben we te maken met meerdere partijen nl. de diverse zorginstellingen. Elke zorginstelling is autonoom in de beslissing bij het aanstellen van de Geestelijk Verzorger. De vraag of deelneming van predikanten uit onze kerken aan de geestelijke verzorging in instellingen van gezondheidszorg op verantwoorde wijze mogelijk is en of artikel 12 KO toereikend is voor de kerkrechtelijke regeling van hun benoeming en positie … is dus niet zomaar in zijn algemeenheid te beantwoorden. Hoe verder? De KO geeft met zoveel woorden in art.12 de ruimte dat er ‘ziekenhuispredikanten’ kunnen zijn. Kijken we vanuit de Schrift naar de werkelijkheid dan wordt het omzien naar zieken om Christus’ wil in Mt.25 door onze Heiland aangeprezen. En de barmhartige Samaritaan, die niet aan de overkant voorbij ging aan de zieke, wordt als naaste getypeerd. De vraagstelling kan daarom ook zijn: Is het vanuit de Schrift verantwoord dat de GKV geen bijdrage levert aan de geestelijke verzorging in zorginstelling in de vorm van predikanten die geestelijk verzorgers worden, ook voor anderen dan leden van de GKV? Als het gaat om de praktijk dan stellen deputaten voor dat de GS concludeert dat het gewenst is dat kerken en predikanten open staan voor actieve deelname aan de geestelijke verzorging in zorginstellingen. Concreet betekent dit dat een predikant die solliciteert naar een vacature van geestelijk verzorger er in principe op moet kunnen rekenen dat zijn ambtelijke binding cq. ambt van predikant daarmee niet in gevaar komt. Het verdient de voorkeur dat de plaatselijke kerk


13

binnen wier grondgebied de zorginstelling ligt, bereid is eraan mee te werken dat de betrokken predikant een ambtelijke binding krijgt met die kerk. Dat betekent ook dat kerken zelf actief op zoek gaan om een bijdrage te leveren aan de geestelijke Verzorging bv. dat zij uitzoeken of het ook mogelijk is dat er vanuit de plaatselijke kerk of kerken meegedaan wordt aan de geestelijke verzorging. En hoe daar een bijdrage aan te leveren is. En dat ze predikanten attent maakt op een vacature binnen een zorginstelling die op haar grondgebied ligt. Daar waar er een grote concentratie van leden van de GKV woont zal de verbintenis aan de GKV een pre kunnen zijn voor een geestelijk verzorger. Niet moeiteloos Dan zullen er ongetwijfeld allerlei obstakels ontmoet worden. Een punt dat wij als deputaten hebben geprobeerd uit te vinden maar wat in zijn algemeenheid niet te beantwoorden is, is de vraag naar het omgaan met de sacramenten. Welke ruimte is er wel of niet zowel binnen de instelling als binnen de plaatselijke gemeente dat een predikant het avondmaal bedient in een zorginstelling? Hoe krijgt de verhouding van ambtelijke verbondenheid met een gemeente en het in dienst zijn van een zorginstelling gestalte? Op welke manier kan een geestelijk verzorger het best begeleid worden nl. door een commissie van een plaatselijke gemeente of door een deputaatschap van de GS. Er is nl. nogal wat specifieke kennis nodig van de gezondheidszorg wil begeleiding effectief kunnen plaats vinden. Over die vragen uit de praktijk zal moeten worden nagedacht. Maar pas als er een praktijk is. Het lijkt deputaten zinloos, en in de turbulente wereld van de zorg ook ondoenlijk, bij voorbaat alles zo geregeld te hebben dat een predikant die geestelijk verzorger wil worden- en de betrokken gemeente - vanaf het begin weten waar zij aan toe zijn. Artikel 12 KO Artikel 12 KO regelt de verbinding van een predikant met een gemeente, terwijl hij niet in een concrete gemeente aan het werk is, en ook niet afgezonderd is voor een taak binnen ons kerkverband. Daarin is met zoveel woorden reeds de mogelijkheid opgenomen dat hij ziekenhuispredikant wordt. Dit artikel biedt ook verder voldoende aanknopingspunten voor de regeling van een predikant die geestelijk verzorger wordt. 8.1.2 GEESTELIJKE VERZORGING IN JUSTITIËLE INRICHTINGEN In artikel 41, tweede lid van de Penitentiaire beginselenwet (Pbw), artikel 40, tweede lid van de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden (Bvt) en artikel 46, tweede lid van de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen (Bjj) wordt bepaald, dat de directeur van de inrichting ervoor zorg draagt dat in de inrichting voldoende geestelijke zorg aanwezig is die zoveel mogelijk aansluit bij de godsdienst of levensovertuiging van de justitiabelen. In voornoemde wetgeving is tevens bepaald dat nadere regelgeving moet worden gemaakt ten aanzien van de geestelijke verzorging. Deze nadere regels zijn voor een groot deel tot stand gekomen door de artikelen 24 tot en met 27 van de Penitentiaire maatregel (Pm, Stb. 1998, 111), de artikelen 36 tot en met 39 van het Reglement verpleging ter beschikking gestelden (Stb 1997, 217) en de artikelen 51 tot en met 54 van het Reglement justitiële jeugdinrichtingen (Stb. 2001, 350). Een aantal zaken is op het niveau van de huisregels nader bepaald. Het gaat om onderwerpen als het respecteren van de zondagsrust en de feestdagen en het ambtsgeheim van de geestelijke verzorgers. De formeel vastgestelde taak- en functieomschrijving geestelijke verzorging6 geeft twee doelen aan voor de geestelijke verzorging:

6

Zie Handleiding Planning en Control Landelijke Diensten, Dienst Justitiële Inrichtingen, Den Haag 1999.

14


-

De ambtshalve en professionele begeleiding van en hulpverlening aan gedetineerden vanuit en op basis van geloofs- en levensovertuiging Bijdragen aan een humaan detentieklimaat en optimale zorg voor het welzijn van gedetineerden

De eerste doelstelling kan worden gerealiseerd door communicatie over existentiële thema’s en over zin en zinbeleving in gesprekken, (godsdienstige) bijeenkomsten, kerkambtelijke handelingen en crisisbijstand De tweede door signaal- en adviesfunctie inzake de zorg aan gedetineerden, overleg over beleid en gedetineerden met onder andere directie, meewerken aan reïntegratie, assistentie bij (zoeken naar) geestelijke verzorging voor moslim – en hindoegedetineerden. In artikel 24 Pm wordt bepaald dat aan een inrichting in ieder geval geestelijke verzorgers van protestantse en rooms-katholieke gezindte en geestelijke verzorgers behorend tot het humanistisch verbond zijn verbonden. Artikel 25 Pm bepaalt dat er bij het Ministerie van Justitie hoofdgeestelijken zijn van de protestantse en rooms-katholieke gezindte en van het humanistisch verbond. Deze hoofdgeestelijken fungeren als de vertegenwoordiging van de zogenaamde zendende instanties van die gezindten. In het geval van de protestante gezindte wordt de zendende instantie gevormd door de Interkerkelijke commissie voor de geestelijke verzorging bij inrichtingen van Justitie (ICJ), ook wel genoemd het CIO-J, een overlegorgaan waar 13 verschillende protestantse denominaties vertegenwoordigd zijn. Onze kerken zijn in dit orgaan niet vertegenwoordigd. De ICJ is een beleidsbepalende instantie en stuurt de hoofdpredikant aan. De ICJ wordt op zijn beurt aangestuurd door het CIO. De hoofdgeestelijken geven in dat kader de minister of het hoofd van de Dienst Justitiële Inrichtingen adviezen over de geestelijke verzorging van de gedetineerden en alle aspecten die daarmee samenhangen en stellen voor het inhoudelijke deel van het werk hun eigen taken vast, in overeenstemming met het beleid van hun zendende instantie. In het licht van de scheiding tussen Kerk en Staat kan de overheid slechts over functioneren als overheidsambtenaar regels stellen. Hoe de geestelijken hun inhoudelijke taak invullen en op welke wijze zij verantwoording afleggen aan hun zendende instantie, dan wel de vertegenwoordiging daarvan is niet aan de Staat om te regelen. Een geestelijke verzorger heeft in feite twee bazen te dienen. Voor het functioneren als ambtenaar binnen de inrichting legt hij verantwoording af aan de directeur van de inrichting. Voor zijn inhoudelijke werk is hij verantwoording schuldig aan de desbetreffende hoofdgeestelijke7. De geestelijke verzorgers hebben, zoals blijkt uit artikel 26 Pm, een aanstelling als ambtenaar. Zoals blijkt uit het tweede lid van artikel 25 Pm is de hoofdgeestelijke betrokken bij aanstelling (en ontslag) van de geestelijke verzorgers. De praktijk In de huidige situatie wordt door de hoofdgeestelijken op de navolgende wijze invulling gegeven aan hun taak. In de eerste plaats houden de hoofdgeestelijken toezicht op het werk van de geestelijke verzorgers van hun gezindte of levensovertuiging. Daarnaast 7

Op 9 februari 2004 is formeel de nieuwe Dienst Geestelijke Verzorging binnen de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) ingesteld. Een werkgroep die zich heeft gebogen over de geestelijke verzorging heeft in april 2001 geadviseerd om de organisatorische aansturing van de geestelijke verzorging in de justitiële inrichtingen te wijzigen. In het nieuwe organisatiemodel wordt de scheiding van kerk en staat gerespecteerd maar staat ook de samenwerking tussen overheid en zendende instanties centraal. De dienst heeft tot taak te zorgen voor een optimaal aanbod van geestelijke verzorging in de justitiële inrichtingen. De dienst Geestelijke Verzorging bestaat uit een hoofd, drie hoofdgeestelijken, een portefeuillehouder overige stromingen, geestelijke verzorgers en een bureau ondersteuning.


15

coördineren zij het werk van de geestelijke verzorgers. Voorts trachten zij te voorzien in het scheppen van goede voorwaarden voor een adequate ambtsuitoefening van de geestelijke verzorgers in de inrichting. De hoofdgeestelijken doen dit in samenspel met de directeur van de inrichting. Bij het functioneren van de geestelijke verzorgers in de inrichting zijn de hoofdgeestelijken voorts betrokken doordat zij werkbezoeken afleggen, met de geestelijke verzorgers functioneringsgesprekken voeren en ook - samen met de directie van de inrichting - beoordelingen opstellen. Tevens zorgen de hoofdgeestelijken voor deskundigheidsbevordering door middel van bijen nascholing van de geestelijke verzorgers. Ook bij de aanstelling van de geestelijke verzorgers vervullen de hoofdgeestelijken een grote rol. Alvorens een vacature wordt vervuld wordt er eerst overleg gevoerd met de directeur van de inrichting. Daarna wordt een geschikte kandidaat gezocht. Indien ook de directeur van de inrichting positief tegenover de kandidaat staat wordt deze aan de minister voorgedragen voor benoeming. De geestelijke verzorgers verrichten hun werkzaamheden overeenkomstig het door de zendende instantie vastgestelde beleid. In het geval van de protestante gezindte betekent dit dat de geestelijke verzorger bij het verrichten van zijn werkzaamheden rekening moet houden met besluiten van de ICJ. Hij overlegt hierover met de hoofdpredikant. Zoals gezegd bestaan de taken van de geestelijke verzorger onder meer uit het organiseren en bijwonen van in de inrichting gehouden godsdienstige bijeenkomsten, inclusief de groepsgesprekken, alsmede persoonlijk pastoraal contact met de gedetineerde. De door de protestante geestelijke verzorgers georganiseerde bijeenkomsten worden verspreid over de verschillende instellingen wekelijks door ongeveer 2000 gedetineerden bezocht. Het merendeel van de bezoekers is niet belijdend of actief lid van een kerk of gemeente. Toch sluit dat niet uit dat tijdens deze bijeenkomsten naast de woordverkondiging ook avondmaalsvieringen plaatsvinden. Als alternatief hiervoor houdt een aantal predikanten wel eens een soort symbolisch liefdesmaal, deze maaltijden hebben echter niet dezelfde invulling en betekenis als het avondmaal zoals het in onze kerken wordt gevierd. In dit opzicht is in ieder geval van belang dat de ICJ het van belang acht dat elke gevangenispredikant zijn werkzaamheden kan invullen op een wijze die in overeenstemming is met de gebruiken van de gemeente van zijn afkomst. Het is niet ongebruikelijk dat uit de gemeente waar de predikant aan verbonden is, ook vrijwilligers meedraaien om als niet betaalde gelovigen de gedetineerden te bezoeken. In een enkele situatie bestond die bijdrage ook uit deelname aan een Alpha-in prison project. Gebaseerd op de overtuiging dat de barmhartigheid van God en Zijn Zoon Jezus Christus zich ook uitstrekt tot de medemens in de gevangenis is er de stichting Gevangenenzorg Nederland die zich inzet om christelijke gemeenten en haar leden te motiveren om gevangenen en hun familie tijdens en na detentie te bezoeken, informeren en te begeleiden. De behoefte In september 2003 verscheen er een rapport over een onderzoek bij directeuren, geestelijk verzorgers en ingeslotenen in gevangeniswezen, jeugdinrichtingen en tbsklinieken. Een onderzoek in het kader van een nieuwe organisatie van de geestelijke verzorging in justitiële instellingen.(zie noot 8) Een citaat uit dat onderzoek: ‘Bij ruim de helft van de gedetineerden en de tbs-patiënten (57 en 55%) en bij bijna de helft van de jeugdigen (47%) bestaat een sterke behoefte aan geestelijke verzorging. Het deel van de tbs-patiënten dat daar feitelijk gebruik van maakt (44%) ligt maar weinig lager dan het deel dat daar behoefte aan heeft. Deze discrepantie is hoger bij de beide andere groepen vooral bij jeugdigen. Het deel van de jeugdigen dat er feitelijk sterk gebruik van maakt, ligt met 22% op iets minder dan de helft van degenen die er behoefte aan hebben. Bij de gedetineerden in het gevangeniswezen ligt het deel dat feitelijk sterk gebruik maakt van

16


geestelijke verzorging met 34% op ruim de helft van het deel dat er behoefte aan heeft. Het overgrote deel van de gedetineerden (83%) en de tbs-patiënten vindt het belangrijk dat geestelijke verzorging is in hun inrichting. Dit percentage ligt bij de jeugdigen lager maar is toch nog 70 %. Alleen van de gedetineerden vindt de meerderheid het belangrijk dat de geestelijk verzorger van dezelfde geloofsrichting is als zijzelf. Bij de jeugdigen ligt dat percentage op 36 %, bij de tbs-patienten op 40 % Er zijn nauwelijks verschillen tussen de onderscheiden denominaties wat betreft de behoefte aan geestelijke verzorging in justitiële inrichtingen en het belang dat hier aan hechten. Steeds hebben zes op de tien tot driekwart hier behoefte aan en vinden acht tot ruim 9 van de tien het belangrijk dat er een geestelijk verzorger is. Maar ook bij de onkerkelijken heeft eenderde deel hier behoefte aan, en vinden zeven op de tien geestelijke verzorging belangrijk.’8 Cijfers De formatie van de geestelijke verzorging wordt volgens een vaste verdeelsleutel verdeeld: in iedere inrichting is per 90 gedetineerden 1 formatieplaats geestelijke verzorging beschikbaar. In 2001 waren er in totaal 158,9 fulltime formatieplaatsen, waarvan 53,3 voor de Roomskatholieke geestelijke verzorging; 45,9 voor de Protestantse geestelijke verzorging; 34,6 voor de Humanistische geestelijke verzorging; 23,6 voor de moslims en de hindoes en 1,5 voor de joden. Bij de formatieplaatsen m.b.t. de protestantse geestelijke verzorging is het deputaten niet bekend hoe de verdeling heeft plaatsgevonden over de diverse protestantse kerken, en op hoeveel plaatsen de GKV eventueel zouden kunnen rekenen. Conclusie en aanbeveling Het omzien naar gevangenen om Christus’ wil wordt in Matteüs 25 door onze Heiland aangeprezen. De predikant die namens de GKV als geestelijk verzorger werkzaam is in een justitiële inrichting, geeft bij uitstek vorm aan dat omzien naar gevangenen. Gelet op het aantal van 46 formatieplaatsen voor de Protestantse geestelijke verzorging in justitiële instellingen is er ook ruimte voor een bijdrage van de GKV aan dat justitiepastoraat. Door actieve deelname aan het ICJ kunnen wij onszelf als kerken presenteren en duidelijk maken dat wij binnen de Protestantse sector ook mee willen doen. Door die deelname is er ook snel oog voor een vacature en kunnen predikanten geënthousiasmeerd worden te solliciteren. Artikel 12 KO is toereikend voor de kerkrechtelijke regeling van de benoeming en positie van de geestelijk verzorger in justitiële inrichtingen. De wijze waarop de predikanten deze verbintenis als geestelijk verzorger in een Justitiële instelling aangaan kan geregeld worden naar analogie van de krijgsmachtpredikant. De begeleiding van een dergelijke predikant kan gebeuren door een apart deputaatschap of door het deputaatschap GVM uit te breiden met een sectie die zich bezig houdt met justitiepastoraat.(Deputaten hebben over dat laatste nog geen overleg gehad met het deputaatschap GVM.) 8.2

Peiling

Om te peilen of er überhaupt animo is onder de predikanten van de GKV om Geestelijk Verzorger te worden in een zorginstelling of justitiële inrichting hebben we per e-mail een soort enquête gehouden onder de predikanten. Er zijn 253 e-mails uitgegaan en 145 reacties binnengekomen. Na een uitgebreide inleiding en mogelijkheden ter oriëntatie op het fenomeen GV kon worden gekozen uit de reactie 8

Geestelijke verzorging in justitiële instellingen; een onderzoek bij directeuren, geestelijk verzorgers en ingeslotenen in gevangeniswezen, jeugdinrichtingen en tbs-klinieken. Leo Spruit, Ton Bernts & Clara Woldring – Nijmegen: ITS; Nijmegen: KASKI (Rapport KASKI nr.502) pg.147-148.


17

O a) Ja, ik zou best GV willen worden; O b) Als er een beroep op mij wordt gedaan om GV te worden, zou ik dat serieus overwegen; O c) Nee, ik zou geen GV willen worden. Blijkbaar vonden de predikanten het niet altijd even gemakkelijk om te kiezen uit a, b of c Daarom zijn de reacties als volgt gerubriceerd Reactie a: Reactie a/b: Reactie b: Reactie b/c: Reactie c:

8 6 39 4 88

Bij reactie a en a/b kwamen opmerkingen als ‘ik heb al eens gesolliciteerd’ of ‘ik ben me er serieus op aan het oriënteren’; Vraag b sluit enigszins aan bij de gebruikelijke gang van zaken binnen ons kerkverband nl. dat een predikant een beroep krijgt. In de praktijk is het zo dat een predikant niet beroepen wordt, maar er zelf op solliciteert. Het antwoord geeft in ieder geval aan dat een aanzienlijk percentage er niet afwijzend tegenover staat om zich ambtelijk op die terreinen in te zetten. Tijdens de peiling bleek dat enkele predikanten al wat ervaring hebben opgebouwd in het voorgaan bij vieringen in justitiële inrichtingen. 8.3

Concept-besluit

Wij stellen u voor te besluiten: Materiaal : 1. Acta GS Zuidhorn 2002-2003, art.16 besluit 3d met bijbehorende grond Hierin wordt van deputaten Kerkrecht en Kerkorde gevraagd onderzoek te verrichten of deelneming van predikanten uit onze kerken aan de geestelijke verzorging in inrichtingen van justitie en instellingen van gezondheidszorg op verantwoorde wijze mogelijk is, en of artikel 12 KO toereikend is voor de kerkrechtelijke regeling van hun benoeming en positie; en hierbij deputaten Kerk en overheid te raadplegen; 2 rapport deputaten Kerkrecht en Kerkorde, hoofdstuk 8. Besluit 1: M.b.t. deelneming van predikanten uit onze kerken aan de geestelijke verzorging in instellingen van gezondheidszorg: 1 uit te spreken dat het goed is als kerken en predikanten gebruik te maken van mogelijkheden die er zijn om een aandeel te leveren in de geestelijke verzorging van patiënten en cliënten in zorginstellingen in Nederland; 2. uit te spreken dat zulke deelneming mogelijk is, mits de zorginstelling, de kerkenraad en de predikant als betrokken partijen door onderling overleg tot goede afspraken hebben kunnen komen; 3 uit te spreken dat art 12 KO toereikend is voor de kerkrechtelijke regeling van de benoeming en positie van een geestelijk verzorger; 4. de Theologische Universiteit te attenderen op de mogelijke inzetbaarheid van haar afgestudeerden in bredere kring m.n. op het gebied van de geestelijke verzorging in instellingen; haar tevens het in het rapport vermelde oordeel van de VGVZ over de opleiding in de aandacht aan te bevelen; 5. deputaten Relatie Kerk en Overheid op te dragen via het CIO contact te zoeken met CIO–G met de vraag of iemand namens de GKV aan dat overleg deel kan nemen.

18


Gronden: 1. krachtens wettelijke verplichting worden in alle zorginstellingen geestelijk verzorgers aangesteld, rekening houdend met de godsdienstige overtuiging van de patiënten. Gezien de roeping van de kerk om met het evangelie niet alleen eigen kerkleden te bearbeiden maar ook anderen ermee te zoeken is het positief wanneer gereformeerde predikanten solliciteren naar zo’n functie en wanneer de kerken hen daarvoor beschikbaar stellen; 2. elke instelling is zelfstandig in het benoemen en aansturen van geestelijk verzorgers. Per instelling is dus ook overleg mogelijk over de eventuele benoeming van een predikant uit de Gereformeerde Kerken, over zijn positie, zijn taken en de wijze waarop hij die vervult. Daarbij dienen dan de aanwijzingen uit Schrift, belijdenis en kerkorde worden gehonoreerd die voor de situatie van belang zijn; 3. art.12 KO opent reeds de mogelijkheid dat een gereformeerde predikant aan een zorginstelling wordt verbonden en geeft vervolgens aan dat de precieze invulling van zijn kerkelijke positie nader moet worden bepaald onder goedkeuring van de classis. Daarmee zijn de basiselementen gegeven die voor een goede regeling van deze functie nodig zijn; 4. wanneer de kerken een aandeel willen leveren in de geestelijke verzorging in zorginstellingen is het goed dat men zich in de opleiding van predikanten van deze mogelijke beroepsuitgang bewust is; 5. participatie aan het CIO-G wordt geregeld via het CIO. Deelname aan het CIO-G kan o.m. meewerken aan het creëren van een netwerk m.h.o. het zoeken en vinden van die zorginstellingen waar juist een predikant uit de GKV goed als geestelijk verzorger zou kunnen functioneren. Besluit 2 M.b.t. deelneming van predikanten uit onze kerken aan de geestelijke verzorging in inrichtingen van justitie: 1. uit te spreken dat deelneming van predikanten uit de Gereformeerde Kerken aan de geestelijke verzorging in inrichtingen van justitie aanbeveling verdient en op verantwoorde wijze mogelijk is; 2. uit te spreken dat art 12 KO toereikend is voor de kerkrechtelijke regeling van de benoeming en positie van een geestelijk verzorger in justitiële inrichtingen; 3. actief een bijdrage te willen leveren aan de geestelijke verzorging in justitiële inrichtingen; 4. dit door deputaten Relatie Kerk en Overheid en/of deputaten Geestelijke verzorging militairen verder gestalte te doen geven; 5. deputaten Relatie Kerk en Overheid op te dragen via het CIO contact te zoeken met CIO–J met de vraag om zelf of via het door de synode daartoe aan te wijzen deputaatschap aan dat overleg namens de GKV deel te mogen nemen. De formulering van opdrachten aan deputaten GVM zou als volgt kunnen luiden: 1. de ontwikkeling in de (geestelijke verzorging binnen de) Dienst Justitiële Inrichtingen zo nauwkeurig mogelijk te volgen, te toetsen en zo nodig daarop in te spelen; 2. een nauw contact met de protestantse hoofdgeestelijke bij de Dienst Justitiële Inrichtingen te onderhouden om zo mogelijk tot goede afspraken te komen voor een verantwoord functioneren van door onze kerken afgestane geestelijk verzorgers; 3. het lidmaatschap van het CIO-J namens de kerken invulling te geven en daarin naar vermogen een constructieve bijdrage te leveren; 4. te zoeken naar een of meer predikanten die geschikt en bereid zijn de functie van geestelijk verzorger in justitiële inrichtingen te vervullen en te bevorderen dat hij/zij een benoeming ontvangt/ontvangen; 5. een regeling voor deze functie op te stellen naar analogie van de regeling voor krijgsmachtpredikanten; 6. ten aanzien van hun arbeid contact te onderhouden met de deputaten voor de relatie tussen kerk en overheid voor overleg met betrekking tot onderwerpen die beide deputaatschappen regarderen;


19

Gronden: 1. de justitiële inrichtingen hebben een wettelijke verplichting om te zorgen voor voldoende geestelijke zorg, aansluitend bij de godsdienstige overtuiging van de ingeslotenen. Gezien de roeping van de kerk om met het evangelie niet alleen eigen kerkleden te bearbeiden maar ook anderen ermee te zoeken is het positief wanneer gereformeerde predikanten solliciteren naar zo’n functie en wanneer de kerken hen daarvoor beschikbaar stellen; 2. art.12 KO opent reeds de mogelijkheid dat een gereformeerde predikant aan een niet-kerkelijke instelling wordt verbonden en geeft vervolgens aan dat de precieze invulling van zijn kerkelijke positie nader moet worden bepaald onder goedkeuring van de classis. Daarmee zijn de basiselementen gegeven die voor een goede regeling van deze functie nodig zijn; 3. uit de informatie in het rapport van deputaten blijkt dat er geen vereisten en omstandigheden zijn die het functioneren van een predikant uit de Gereformeerde Kerken in een justitiële inrichting per definitie in de weg staan; 4. omdat over de geestelijke zorg in justitiële inrichtingen georganiseerd overleg bestaat van de kerken met de desbetreffende overheidsinstanties in het CIO-J verdient het aanbeveling – gezien de onder 1 gedane uitspraak - dat de Gereformeerde Kerken daarin gaan participeren. 5. participatie aan het CIO-J wordt geregeld via het CIO. Deelname aan het CIO-J is de weg bij uitstek om duidelijk te maken dat we op dit terrein van de geestelijke verzorging graag onze bijdrage leveren.

9

BEPERKING TOT ÉÉN OF TWEE APPÈLINSTANTIES IN PLAATSELIJKE GESCHILLEN?

De Generale Synode Zuidhorn 2002-2003 besloot bij de behandeling van het rapport van deputaten Appèlzaken o.m. (Acta art. 50 besluit 3 sub 6) ”aan deputaten Kerkrecht en Kerkorde opdracht te geven om in samenwerking met deputaten Appèlzaken GS een studie te doen naar de mogelijkheid om appèl van plaatselijke geschillen tot één of twee instanties te beperken’’. Het onderzoek als gevolg van deze opdracht heeft deputaten tot de volgende conclusies geleid. Als de vraagstelling beperkt blijft tot wenselijkheid van beperking van het aantal appèlinstanties inzake plaatselijke geschillen, ligt het in de rede de huidige regeling niet te wijzigen. Het begrip plaatselijke geschillen is daarvoor namelijk te wijd. Er zijn wel plaatselijke geschillen waar beperking mogelijk is, maar die gevallen zullen nader afgebakend moeten worden. In een ruimer kader kan overwogen worden de PS voor alle (gewone) appèls te schrappen als appèlinstantie. Dat leidt tot versnelling en tot vereenvoudiging. Daartoe zijn nader voor te stellen tekstaanpassingen nodig in artikel 31, 35 en misschien 30 KO. Verder moet dan een oplossing voor kort geding c.q. voorlopige voorziening te worden getroffen via deputaten van de GS. Aanpassingen in art. 31 KO stellen deputaten kerkrecht en kerkorde op dit moment niet voor, in afwachting van de discussie binnen het deputaatschap Appèlzaken GS. Het aan hen gevraagde advies over dit onderdeel van het rapport was bij de afsluiting van het rapport nog niet ontvangen. In het kader van een algehele herziening van de kerkorde zal deze zaak opnieuw worden bezien.

20


10

TWEEDE BEROEPSINSTANTIE BIJ GESCHIL TUSSEN PREDIKANT EN KERKENRAAD

De Generale Synode Zuidhorn 2002-2003 besloot deputaten kerkrecht en kerkorde de opdracht te geven “te overleggen met deputaten Dienst en recht om advies uit te brengen over een tweede beroepsinstantie bij geschillen tussen een predikant en zijn kerkenraad op het gebied van ambtsvervulling en arbeidsrecht”. Allereerst viel het verschil in formulering op van betreffende opdracht aan deputaten Dienst en recht (“deputaten Dienst en recht op te dragen in overleg met deputaten Kerkrecht en kerkorde aan de volgende synode advies uit te brengen over de mogelijkheid van een bindende uitspraak van de commissie van beroep en over een tweede beroepsinstantie” , Acta art 29 Besluit 3a). Binnen ons deputaatschap is een concept-Reglement voor de Commissie van Beroep geschreven, dat toegezonden is aan de deputaten Dienst en recht, aan de leden van de Commissie van Beroep, en aan een aantal broeders die deskundig zijn op zowel het gebied van gereformeerd kerkrecht als het civiele recht. De uitkomst van de bespreking met betrokken personen en het advies aan de generale synode zal worden gepresenteerd in het rapport van deputaten Dienst en recht.

11

CRITERIA VOOR REVISIEVERZOEKEN

Dit hoofdstuk is een van de onderdelen die we later hopen af te ronden.


21

12

DOOP VAN IN NEDERLAND GEADOPTEERDE KINDEREN

Inhoud 12.1 Aanleiding en opdracht 12.2 Adoptie en de GS 12.3 Verschil tussen Nederlandse en buitenlandse adoptie 12.4 Verschil in adoptie blijft 12.5 Rechtsongelijkheid? 12.6 Conclusie 12.7 Voorstel 12.1

Aanleiding en opdracht

De GS Zuidhorn 2002-2003 kreeg te maken met een brief van de Particuliere Synode Gelderland d.d. 26 februari 2002, over de doop van in Nederland geadopteerde kinderen. In die brief werd gevraagd dat de GS zou besluiten uit te spreken inzake de doop van Nederlandse aspirant-adoptiefkinderen dat zij pas gedoopt kunnen worden nadat gebleken is dat zij een blijvende en onomkeerbare plaats in het gezin van gelovige ouders hebben gekregen. Verder werd gevraagd dat de GS zou besluiten via haar deputaten met de Nederlandse overheid te overleggen op basis van welke juridische grond de zekerheid verkregen kan worden dat het kind een blijvende en onomkeerbare plaats in het gezin heeft gekregen. De PS had zich daarbij geconfronteerd met het besluit hieromtrent van de GS Arnhem 1981 en sloot aan bij de vraag die aan de GS Leusden (Acta art.36) was gesteld nl. om uit te spreken: " Dat de kerkenraden de bevoegdheid hebben te beoordelen of er genoeg zekerheid is omtrent de blijvende band tussen gelovige adoptiefouders en het kind dat zij in huis genomen hebben voordat de heilige doop aan dit kind wordt bediend". Gesteld werd dat er met betrekking tot deze zaak bij de gezamenlijke kerken onduidelijkheid bestaat. De synode deed hierover geen uitspraak maar vroeg deputaten Kerkorde en kerkrecht de volgende synode te dienen met een voorstel, hoe de vragen en onduidelijkheden met betrekking tot het tijdstip van de doop van Nederlandse aspirant-adoptiefkinderen het beste kunnen worden beantwoord dan wel opgelost. 12.2

Adoptie en de GS

Adoptie is in het Nederlandse recht geïntroduceerd als een maatregel van kinderbescherming waarbij het belang van het kind doorslaggevend is (artikel 1:227 BW) Er is de mogelijkheid om in het buitenland geboren kinderen te adopteren en om in Nederland geboren kinderen te adopteren. Over de doop van uit het buitenland geadopteerde kinderen hebben de kerken in de jaren 1972-1984 uitspraken gedaan. Hoofdlijn daarvan was, dat aan kinderen die door gelovigen wettig werden geadopteerd de bediening van de doop toekomt. Uitvoerig hebben de synodes zich daarbij bezonnen op het tijdstip van de doop in een dergelijke situatie. De kerken besloten dat de bediening pas zou kunnen plaatsvinden wanneer de adoptieprocedure (inclusief verzets- en beroeps-termijnen) volledig was afgerond en de gezagsrelatie tussen ouders en kind definitief was geworden. Zij beschouwden een voorlopige voorziening in het gezag of de toekenning van voogdij als onvoldoende; het

22


kind moest een vaste en wettige plaats in het gezin hebben9. het gezag moest definitief ouderlijk gezag zijn (Acta GS Hattem1972, art. 251; Acta GS Kampen 1975, art. 362 en 366; Acta GS Groningen1978, art. 389; Acta GS Arnhem 1981, art. 79). De tijd voorafgaande aan de laatste rechterlijke uitspraak werd door de GS Hattem 1972 getypeerd als een ‘als pleegkinderen voorlopig vertoeven in de kring van Gods verbond’ (Acta art.251 II,14) De GS Arnhem 1981 besloot als volgt: “De synode wijst op de algemene regel dat de doop niet kan plaatsvinden dan nadat de adoptieprocedure (inclusief verzets- en beroepingstermijnen) is afgerond; als nadere richtlijnen beveelt zij aan: a. betreffende in het buitenland geadopteerde kinderen, dat de doopsbediening kan plaatsvinden na de uitspraak van de Nederlandse rechter (vonnis), waarin het verzoek tot adoptie definitief is toegewezen; b. betreffende in Nederland geadopteerde kinderen kan de doopsbediening eerst geschieden nadat een rechterlijke verklaring is afgegeven, dat geen verzet of hoger beroep is ingesteld of nog mogelijk is.” (Acta GS Arnhem 1981, art. 79) Die lijn is impliciet door de GS van Leusden 1999 losgelaten en dat is expliciet bevestigd door de GS van Zuidhorn 2002-2003. Voortaan was niet het wettelijk ouderlijke gezag van doorslaggevend belang. Althans bij uit het buitenland geadopteerde kinderen. Voor hen geldt dat wanneer hun door het recht beschermde positie voldoende gewaarborgd is op basis van zowel Nederlandse als internationale juridische bepalingen over adoptie en zo voldoende zekerheid inzake hun plaats en opvoeding in het betreffende gezin is, hun adoptiefouders hen kunnen laten dopen. Er kwam dus een herdefiniëring van vaste plaats nl. Een buitenlands kind dat volgens de daarvoor door de Nederlandse overheid wettelijk voorgeschreven procedure in verband met of met het oog op adoptie in een gezin van gelovige ouders is opgenomen, heeft na aankomst in Nederland een vaste plaats in dat gezin gekregen; Zonder zich verder met de theologische argumenten van o.a. de GS Hattem 1972 te confronteren vervolgde de synode die uitspraak met de woorden daarom heeft het vanaf dat moment het recht op de doop. (Acta GS Zuidhorn 2002-2003, art. 34 Besluit 2) In de praktijk betekent dat, dat kinderen die uit een verdragsstaat komen en waarvan de adoptie al rond is, snel na aankomst gedoopt kunnen worden. Maar ook een kind dat uit een niet-verdragsstaat komt, en zelfs wettelijk nog het kind van de biologische ouders in het buitenland is en waarover pas een jaar nadat het in het gezin ter adoptie is opgenomen de adoptie naar Nederlands recht kan worden aangevraagd waarna de adoptie door de Nederlandse rechter wordt uitgesproken, zal snel na aankomst gedoopt kunnen worden. En dat terwijl zo’n kind volgens de bewoordingen van de GS Hattem 1972 dus nog ‘als pleegkind voorlopig (accentuering DKK) vertoeft in de kring van Gods verbond’ Daarmee hebben de synodes van Leusden en Zuidhorn wel een wissel genomen. Het heeft o.i. gezien de voltrokken en nu al 5 jaar geldende wijziging geen zin om achter deze koerswijziging terug te gaan. De vraag blijft over en is aan ons deputaatschap voorgelegd, of de wijziging van beleid door de GS 1999 ook gevolgen moet hebben voor de doop van adoptiefkinderen die uit Nederland afkomstig zijn. Daarvoor moet eerst het verloop van zo’n adoptie worden besproken.

9

Eerst wanneer de banden met de adoptanten in de voorlopige gezagsrelatie bevestigd blijken te zijn krijgt het kind door middel van de adoptie-uitspraak van de overheid een wettelijk gegarandeerde vaste plaats in het gezin van de adoptanten. (Acta Groningen Zuid 1978 art.389 VI d).


23

12.3

Verschil tussen Nederlandse en buitenlandse adoptie10

Bij adoptie van een in het buitenland geboren kind kan dat kind komen uit een verdragsstaat of uit een niet-verdragsstaat. Een verdragsstaat is een staat die het Haags adoptieverdrag van 1993 heeft ondertekend (en geratificeerd). Wanneer een kind uit een verdragsstaat komt, komt het er in de praktijk op neer dat de procedure die de adoptiefouders in het buitenland achter de rug hebben vrijwel altijd inhoudt dat ze direct ook officieel ouderlijk gezag hebben over hun geadopteerde kind. Dat is niet het geval wanneer er een adoptie heeft plaatsgevonden vanuit een nietverdragsstaat. En evenmin wanneer er bijvoorbeeld in het buitenland geen formele adoptie-uitspraak heeft plaatsgevonden. Het wordt dan van overheidswege wenselijk geacht dat die aspirant-adoptiefouders - vooruitlopend op de adoptie-uitspraak in Nederland - het gezag (voogdij) over het kind aanvragen. Dit is een eenvoudige procedure die ze zelf bij de kantonrechter zonder hulp van een advocaat kunnen afhandelen. Per 1 januari 2004 kan de adoptie naar Nederlands recht aangevraagd worden, wanneer de buitenlandse uitspraak uit een niet-verdragsstaat definitief is. Dit geldt echter alleen indien de adoptie op of na deze datum tot stand is gekomen. Wanneer de adoptie voor deze datum heeft plaatsgevonden, wordt deze doorgaans niet erkend. Er moet dan in Nederland een adoptie-uitspraak worden verkregen, welke een jaar na plaatsing van het kind in het gezin aangevraagd kan worden. Ook in Nederland geboren kinderen worden soms direct na de geboorte ter adoptie afgestaan door hun biologische ouder(s), meestal de moeder. Het aantal adopties van in Nederland geboren kinderen is sterk afgenomen. Waren dat er in 1970 nog 1052, op dit moment worden in Nederland de laatste jaren gemiddeld 30 tot 40 kinderen ter adoptie afgestaan11. In veel gevallen gaat het hierbij om kinderen van uitgeprocedeerde asielzoeksters en kinderen van allochtonen. Wanneer een moeder te kennen geeft afstand te willen doen van haar kind, wordt het kind eerst 3 maanden geplaatst op een 'neutraal terrein'. Deze periode is bedoeld om de moeder de tijd te geven om goed na te denken over haar beslissing. Het kind wordt gedurende die 3 maanden in een crisisopvanggezin geplaatst. De Raad voor de Kinderbescherming benadert daarvoor een voogdij-instelling en regelt dat deze instelling de voorlopige voogdij krijgt. Er moet namelijk iemand zijn die het gezag over het kind heeft en besluiten over het kind kan nemen wanneer dat nodig is. Na ongeveer twee maanden volgt een overleg tussen de betrokkenen instanties met als doel te kijken hoe het verder moet. Er zijn verschillende mogelijkheden. De moeder wil bijvoorbeeld alsnog voor haar kind zorgen of de grootouders hebben aangegeven om te helpen. Het komt ook voor dat de moeder terugkomt op haar voornemen om afstand te doen, maar (nog) niet in staat is om voor het kind te zorgen. In dat geval gaat het kind naar een pleeggezin. In die gevallen waarin de moeder bij haar voornemen tot afstand doen blijft, worden de eerste stappen richting adoptie gezet. Dit betekent dat de moeder na drie maanden gevraagd wordt om bij de Raad een afstandsverklaring te tekenen, waarna een adoptiegezin wordt benaderd. Pas na een jaar verzorgen en opvoeding kunnen deze adoptiefouders een verzoek om adoptie indienen bij de rechtbank.

10

Zie voor uitgebreide informatie www.justitie.nl onder familie en gezin en vervolgens onder adoptie- en pleegkinderen 11 Ongetwijfeld zal de betere seksuele voorlichting en de opmars van de abortus daarbij een rol hebben gespeeld. Verder wijst de Stichting Afstandsmoeders op alternatieven zoals plaatsing in een pleeggezin of kindertehuis. Daardoor verliest de ‘afstandsmoeder’ haar juridische band met het kind, nl. ouderlijk gezag, niet. Dat bevordert de kans op hereniging. M.a.w. adoptie wordt steeds meer gezien als een laatste optie als het gaat om het kennelijk belang van het kind

24


De rechtbank bepaalt dan of een adoptie kan plaatsvinden. Voorwaarde is dat de adoptie in het kennelijke belang van het kind is en dat het niets meer te verwachten heeft van zijn oorspronkelijke ouder(s). De rechter beoordeelt of de ouder zijn of haar rol als ouder nog kan en wil vervullen. Het gaat daarbij om de vraag of de ouder als ouder nog iets kan12 of wil betekenen voor het kind. Het antwoord op die vraag kan 'nee' zijn, terwijl er nog wel contact is in de vorm van bijvoorbeeld een omgangsregeling. De mening van de betrokken ouder(s) zelf is ook belangrijk, maar deze hoeft niet doorslaggevend te zijn13. Ook de relatie tussen het kind en de grootouders kan een belangrijke rol spelen. Stel dat zij permanent voor het kind willen zorgen, dan kan dat een reden zijn om een adoptie niet door te laten gaan, omdat deze niet in het belang van het kind is. Tussen adoptieaanvraag en de rechterlijke beslissing ligt ongeveer een half jaar. Dat betekent voor een adoptiegezin in de praktijk, na de plaatsing, vanwege de onzekerheid over de definitieve plaatsing, een emotionele tijd van anderhalf jaar. Maar hoe langer het kind bij de aspirant-adoptiefouders heeft gewoond, des te sterker worden de feitelijke banden met het kind aanwezig geacht. De rechter wijst onder dergelijke omstandigheden (die zich in het algemeen voordoen) alleen bij uitzondering de definitieve adoptieaanvraag af, vanwege die feitelijke banden die het kind in het adoptiegezin heeft gekregen. Uit dit overzicht blijkt dat bij een binnenlandse adoptie het gezag over het kind anders is geregeld dan bij een buitenlandse: Bij de binnenlandse adoptie berust, gedurende de adoptieprocedure, de voorlopige voogdij (d.w.z. de tijdelijke bevoegdheid gezag uit te oefenen) bij de voogdij-instelling. De aspirant-ouders hebben nog geen familierechtelijke of andere wettelijk erkende gezagsrelatie met het kind. Hebben internationale wetten en regelgeving het zo geregeld dat een kind alleen vanuit het buitenland in Nederland kan komen wanneer het definitief is afgestaan, die positie heeft het in Nederland ter adoptie opgenomen kind niet. Ook is de verplichting tot verzorging van het aspirant-adoptiefkind niet wettelijk geregeld zoals bij in het buitenland geadopteerde kinderen. Er is slechts sprake van een regeling per contract met de plaatsende instantie. In het besluit van de GS Arnhem 1981 Acta art. 79 werd een parallellie aangebracht m.b.t. het tijdstip van de doop van geadopteerde kinderen. Deze parallellie is door de sterk gewijzigde internationale regelgeving ten aanzien van in het buitenland geadopteerde kinderen thans niet meer vol te houden. 12.4

Verschil in adoptie blijft

Een wezenlijk verschil tussen de adoptie van een in Nederland geboren kind en een in het buitenland geboren kind blijft. De kans nl. dat er alsnog bezwaar wordt gemaakt tegen die definitieve adoptie-uitspraak wanneer een kind uit een niet-verdragsstaat ter adoptie in Nederland in een gezin is opgenomen is zo goed als nihil. Verder is per 1 januari 2004 is de Wet conflictenrecht adoptie (Wcad) in werking getreden. De Wcad geeft criteria voor de erkenning van in het buitenland tot stand gekomen adopties, die niet onder het Haags Adoptieverdrag vallen. Belangrijk is ook dat de Wcad regelt dat in Nederland erkende 'zwakke' adopties omgezet worden in een 'sterke' adoptie naar Nederlands recht. Dat betekent dat Nederland eenzijdig, zonder overleg met landen van herkomst en mogelijk 12

De rechter baseert zich op de verwachting of de ouder nog inhoud kan geven aan het ouderschap. Onder ouderschap wordt verstaan het dragen van verantwoordelijkheid voor het kind, onder meer ten aanzien van de verzorging en opvoeding. 13 Ouders kunnen daartegen in tegenspraak gaan. De rechter kan deze tegenspraak naast zich neerleggen als: • het kind en de ouder niet of nauwelijks in gezinsverband hebben samengeleefd of • de ouder het gezag over het kind heeft misbruikt of de ouder de verzorging en opvoeding van het kind op grove wijze heeft verwaarloosd of • de ouder veroordeeld is voor bepaalde misdrijven tegen een minderjarige;


25

nog in leven zijnde biologische ouders, de juridische banden tussen het kind en de biologische ouders verbreekt. Wanneer de adoptie op of na 1 januari 2004 in een niet-verdragsstaat tot stand is gekomen, dan komt deze in beginsel voor erkenning in Nederland in aanmerking. Hiervoor dient de rechtbank in een uitspraak vast te stellen, dat de adoptie rechtsgeldig is. De mate van vaste plaats in het gezin van een uit het buitenland geadopteerd kind uit een niet-verdragsstaat bij de adoptiefouders is daarmee dus gegroeid. Er zijn situaties te bedenken waarbij het direct al zeer waarschijnlijk is dat het in Nederland ter adoptie opgenomen kind verder zal blijven bij zijn aspirant-adoptiefouders. Bijvoorbeeld wanneer de biologische moeder na haar bevalling is teruggevallen in een drugsverslaving zonder zich daar verder voor te laten behandelen en de vader het kind nooit zal toegewezen krijgen omdat hij eerder is veroordeeld vanwege ontucht met minderjarige kinderen. En wanneer er ook van de overige familie niets te verwachten valt. Of wanneer de biologische ouders al direct uit de ouderlijke macht zijn ontzet. Etc. Maar die mate van waarschijnlijkheid is, anders dan bij in het buitenland geadopteerde kinderen, niet omgeven door juridische zekerheden of waarborgen. Daarom kan bij uit het buitenland geadopteerde kinderen na aankomst in Nederland wél gesproken worden over ‘ een vaste plaats ‘ in dat gezin en níet bij in Nederland geboren kinderen die ter adoptie zijn opgenomen. 12.5

Rechtsongelijkheid?

In de praktijk komt dat er, gelet op de stand van zaken m.b.t de besluiten van Generale Synodes tot op heden, op neer, dat in het buitenland geadopteerde kinderen eerder gedoopt kunnen worden dan in Nederland geadopteerde kinderen. Dat kan als rechtsongelijkheid worden ervaren. Maar ongelijkheid is inherent aan het verschil in adoptie. Wie een in Nederland geboren kind ter adoptie opneemt weet dat de uiteindelijke adoptie minder zeker is. Er worden dan ook specifieke voorwaarden gesteld aan aspirantadoptiefouders die een in Nederland geboren kind willen adopteren: de bereidheid enig contact met de afstandsouder(s), begrip voor de afstandsmotieven van de afstandsouder(s) in Nederland en ze moeten emotioneel in staat zijn om te gaan met de onzekerheid van het eerste jaar waarin de adoptie nog niet definitief is. Het komt er in de praktijk op neer dat in veel gevallen de aspirant-adoptiefouders zelf aangeven niet aan deze laatste 'voorwaarde' te kunnen voldoen14. 12.6

Conclusie

Uit het bovenstaande overzicht blijkt dat in Nederland geboren kinderen die ter adoptie in een gezin zijn opgenomen pas gedoopt kunnen worden wanneer de laatste rechterlijke uitspraak definitief is geworden. Vóór die uitspraak is er geen sprake van familierechtelijke betrekkingen of van officieel gezag. Anders dan bij uit het buitenland geadopteerde kinderen hebben de in Nederland ter adoptie opgenomen kinderen niet een door diverse wettelijke regelingen beschermde vaste plaats gekregen in het gezin Met de doop dient men te wachten tot de aspirant-ouders door de uitspraak van een rechter het ouderlijk gezag ontvangen hebben. In het bovenstaande is zakelijk voldaan aan het verzoek van de PS Gelderland om ‘met de Nederlandse overheid te overleggen op basis van welke juridische grond de zekerheid 14

26

Bron: www.stilverlangen.com/adoptie/adoptienederland


verkregen kan worden dat het kind een blijvende en onomkeerbare plaats in het gezin heeft gekregen’. De deputaten hebben de geldende wetgeving en deskundigen geraadpleegd om te komen tot adequate beeldvorming. 12.7

Concept-besluit

Wij stellen de synode het volgende besluit voor: Materiaal : 1. brief van de Particuliere Synode Gelderland d.d. 26 februari 2002. Zij vraagt dat de Generale Synode Zuidhorn 2002 besluit, dat Nederlandse aspirant-adoptiefkinderen pas gedoopt kunnen worden nadat gebleken is dat zij een blijvende en onomkeerbare plaats in het gezin van gelovige ouders hebben gekregen. Voorts dat de synode besluit via haar deputaten met de Nederlandse overheid te overleggen op basis van welke juridische grond de zekerheid verkregen kan worden dat het kind een blijvende en onomkeerbare plaats in het gezin heeft gekregen. De particuliere synode komt tot deze vraag na verwijzing naar Acta GS Arnhem 1981 Acta art 79, en naar het besluit van de GS Leusden 1999, Acta art 36 betreffende doop van buitenlandse kinderen die ter adoptie worden opgenomen in het gezin van gelovige ouders. 2. opdracht van de GS Zuidhorn 2002-2003, Acta art.35, aan deputaten kerkrecht en kerkorde om “de volgende synode te dienen met een voorstel, hoe de vragen en onduidelijkheden met betrekking tot het tijdstip van de doop van Nederlandse aspirant-adoptiefkinderen het beste kunnen worden beantwoord dan wel opgelost”. In de grond bij deze opdracht verwoordt de synode: “de particuliere synode Gelderland vraagt terecht om duidelijkheid met betrekking tot het tijdstip van de doop van een Nederlands kind dat ter adoptie in een gezin is opgenomen. Want de Generale Synode Leusden 1999 heeft alleen een uitspraak gedaan op het concrete punt van de doop van kinderen uit het buitenland die naar Nederland komen in het kader van een adoptieprocedure”. 3. Acta GS Arnhem 1981, Acta art 79 Besluit 1 “…dat gewezen wordt op de algemene regel dat de doop niet kan plaatsvinden dan nadat de adoptieprocedure (inclusief verzets- en beroepstermijnen) is afgerond; “ en Besluit 2 “als nadere richtlijnen aan te bevelen: a betreffende in het buitenland geadopteerde kinderen, dat de doopsbediening kan plaats vinden na de uitspraak van de Nederlandse rechter (vonnis), waarin het verzoek tot adoptie definitief is toegewezen; b betreffende in Nederland geadopteerde kinderen kan de doopsbediening eerst geschieden nadat een rechterlijke verklaring is afgegeven, dat geen verzet of hoger beroep is ingesteld of nog mogelijk is. Met de daarbij behorende gronden 1 Deze richtlijnen zijn nuttig voor een uniforme toepassing van de besluiten van voorgaande synoden. 2 Deze richtlijnen doen recht aan de plaats van de natuurlijke ouders tot in het laatste stadium van de adoptieprocedure 4. rapport deputaten Kerkrecht en Kerkorde, hoofdstuk 12 Besluit 1: besluit 2b incl. grond 2 van de Acta GS Arnhem 1981, art 79 te bevestigen en als volgt te formuleren: de doopbediening van in Nederland geboren kinderen die zijn afgestaan ter adoptie en door gelovige ouders in hun gezin ter adoptie worden opgenomen kan pas geschieden wanneer de adoptie door de laatste rechterlijke uitspraak definitief is geworden.


27

Grond er is in de fase voorafgaande aan de laatste rechterlijke uitspraak bij de adoptie van een in Nederland geboren kind niet sprake van een door diverse wettelijke regelingen beschermde vaste plaats waar de gronden van GS Zuidhorn 2002-2003, Acta art.34 besluit 2 over spreken m.b.t. een in het buitenland geadopteerd kind. Besluit 2: te constateren dat door de uitspraken van de GS Leusden 1999, Acta art 36, en van de GS Zuidhorn 2002-2003, Acta art. 34, ten aanzien van het tijdstip van de doop geen parallellie meer bestaat tussen de adoptie van een kind in Nederland en de adoptie van een kind uit het buitenland, zoals destijds de GS Arnhem 1981 betoogde (Acta art 79). Grond er is door de sinds 1993 sterk gewijzigde regelgeving, nationaal en internationaal, bij de adoptie van een kind uit het buitenland dadelijk na aankomst in Nederland voldoende zekerheid inzake plaats en opvoeding in het gezin van gelovige ouders; een dergelijke zekerheid is er bij de adoptie van een kind in Nederland pas na de laatste rechterlijke uitspraak. Besluit 3 niet te voldoen aan het verzoek van de PS Gelderland 2002 dat de generale synode via haar deputaten met de Nederlandse overheid overlegt op basis van welke juridische grond de zekerheid verkregen kan worden dat het kind een blijvende en onomkeerbare plaats in het gezin heeft gekregen. Grond: Raadpleging van de geldende wetgeving heeft voldoende duidelijk gemaakt dat in het geval van een in Nederland geboren kind dat ter adoptie in een gezin wordt opgenomen een blijvende en onomkeerbare plaats juridisch pas gegarandeerd is als de adoptieuitspraak definitief is.

13

VRAGEN MET BETREKKING TOT BIJBELVERTALINGEN

De GS Zuidhorn 2002-2003 droeg deputaten kerkrecht met betrekking tot de bijbelvertaling op “in overleg met deputaten Bijbelvertaling 1 onderzoek te doen naar de (vooral) kerkrechtelijke vragen met betrekking tot kerkelijke ijking van bijbelvertalingen en het generaal-synodaal vrijgeven van een vertaling annex de afbakening van bevoegdheden in dezen; 2 na te gaan, welke besluitvorming er ten aanzien van het gebruik van bijbelvertalingen in de kerkdiensten in de huidige situatie en voor de komende jaren op generaal-synodaal niveau nodig is”

13.1

Kerkrechtelijke vragen

13.1.1 KERKORDELIJKE VOORSCHRIFTEN Als het gaat om de (inrichting van de) eredienst lezen we in de Kerkorde wel bepalingen over psalmberijming, gezangen, orden van dienst en formulieren, maar we vinden niets met betrekking tot de bijbelvertaling. Deze leemte is te verklaren vanuit de geschiedenis.

28


Toen de kerkenordening op de synode van Dordrecht (1618-1619) werd vastgesteld, moest de éne kerkelijke vertaling nog vervaardigd worden. Uit de besluiten over deze vertaling blijkt duidelijk, dat het de bedoeling was haar te zijner tijd in alle kerken te doen gebruiken. Maar bij latere herzieningen van deze kerkenordening is het geschreven recht niet aangepast bij het geldende recht. Een dergelijke aanpassing vond wel plaats in de Kerkorde van de Gereformeerde Kerken in Nederland (synodaal) (Artikel 68). Eveneens wordt nu in de Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland bepaald dat de generale synode de in de eredienst te gebruiken bijbelvertaling(en) zal aanwijzen (Artikel VII,2; vergelijk Ordinantie 5 artikel 9.1 en 9.3). 13.1.2 GENERAAL-SYNODALE BEPALINGEN Als we letten op de vraag of er generaal-synodale bepalingen zijn met betrekking tot kerkelijke ijking en het vrijgeven van bijbelvertalingen, dan zijn er twee uitspraken waar we op wijzen. De GS Kampen 1951 overwoog “dat er met betrekking tot het gebruik eener Bijbelvertaling in den eeredienst geen bindende bepalingen bestaan” (Acta art. 123, overwegende 1). De GS Bunschoten-Spakenburg 1958-1959 overwoog in haar besluit over het gebruik van de NBG-vertaling 1951 “ dat het onmogelijk is een vertaling van de Heilige Schrift kerkelijk te ‘ijken’, en dat daarom een generale synode ten deze ook geen roeping heeft” (Acta art. 71, overwegende 2, onderstreping van deputaten). Er was slechts marginale toetsing van de vertaling aan de hand van de vraag: “Gaat deze vertaling op enig punt tegen de belijdenis in?”. Zij nam het oordeel over van de door de GS Enschede 1955 benoemde commissie. Deze verklaarde concluderend in haar rapport "bij het onderzoek van de nieuwe vertaling, op last van het Nederlands Bijbelgenootschap, niet te zijn gestuit op verschijnselen, die er blijk van geven, dat deze vertaling geen recht doet aan de Heilige Schrift als het door de Heilige Geest geïnspireerde Woord van God naar de artikelen 2-7 N.G.B., op grond van welke verschijnselen zij onbruikbaar zou moeten worden geacht voor het gereformeerde volk". Daarom bepaalde de synode van Bunschoten-Spakenburg dat het in de vrijheid van de kerken staat om, wanneer ze dit verlangen, in de eredienst de NBG-vertaling te gebruiken. Dit besluit had zo wel een zekere ijkende werking, maar daaraan lag dus niet een echt kerkelijk ijken van de vertaling ten grondslag. 13.1.3 CRITERIA Welke eisen moeten worden gesteld aan een vertaling die bruikbaar is binnen de kerken? De commissie die indertijd in opdracht van de GS Enschede 1955 de NBG-vertaling 1951 moest toetsen had geen set criteria, maar heeft deze vertaling voornamelijk beoordeeld op confessionele betrouwbaarheid. Op punten was er kritiek, maar die zal er bij elke vertaling blijven. Vertalingen moeten kiezen, en kunnen nooit alle aspecten van een brontekst tegelijk laten zien. De GS Leeuwarden 1990 noemt samenvattend vier criteria in haar reactie op het voornemen van het Nederlands Bijbelgenootschap om te werken aan een vervanger voor de NBG-vertaling 1951. Zij besluit namelijk “er bij het Nederlands Bijbelgenootschap op aan te dringen, dat een nieuwe vertaling de heilige Schriften zorgvuldig en betrouwbaar in hedendaags Nederlands weergeeft op een wijze die recht doet aan de eenheid van de Schriften en aan de realiteit dat de vertaalde bijbel in Nederland al eeuwen fungeert binnen een belijdende kerkgemeenschap.” (Acta GS Leeuwarden 1990, art 67 Besluit 2b.)15

15

De veronderstelling is gewettigd dat andere criteria op de achtergrond meespelen. Bijvoorbeeld dat de bijbelvertaling gebonden is aan de overgeleverde grondtekst en niet gebaseerd mag zijn op reconstructies van de grondtekst die afwijken van de traditie. Verder dat de vertaling van de bijbel compleet is, en er geen bijbelboeken of (delen van) hoofdstukken ontbreken.


29

13.1.4 AFBAKENING VAN BEVOEGDHEDEN Er is een heel scala van mogelijkheden voor het toekennen van bevoegdheden met betrekking tot het gebruik van bijbelvertalingen in de eredienst. Besluitvorming kan variëren van maximale vrijheid voor de voorganger tot maximale invulling van de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de kerken. In het laatste geval is zelfs een binding aan slechts één vertaling denkbaar. De synode kan besluiten a. Elke voorganger in een eredienst mag de vertaling gebruiken die zijn voorkeur heeft. b. De plaatselijke kerkenraad beslist welke vertaling(en) in de eredienst word(en) gebruikt. c. De synode geeft de vertaling(en) vrij die zij verantwoord acht voor gebruik in de eredienst. d. De synode geeft een aantal vertalingen vrij die zij verantwoord acht, voor gebruik in de eredienst. Zij beveelt echter één of meerdere vertalingen aan die in de regel zal (zullen) worden gebruikt. e. De synode wijst één vertaling aan als de beste, en verplicht uitsluitend deze te gebruiken in de eredienst. 13.2

Noodzakelijke besluitvorming op generaal-synodaal niveau

13.2.1 UNIFORMITEIT Deputaten menen dat voor het lezen van de heilige Schrift in de erediensten uniformiteit binnen de kerken gewenst is. Zij pleiten voor bevoegdheid van de generale synode om besluiten te nemen die richtinggevend zijn. We verwijzen hiervoor naar het Rapport van deputaten Kerkrecht en kerkorde over art 65 en 67 KO dat gediend heeft op de GS Zuidhorn 2002-2003 (Acta GS Zuidhorn, bijlage III,7). Dit rapport maakt onderscheid tussen noodzakelijke uniformiteit en gewenste uniformiteit. Noodzakelijke uniformiteit is er ten aanzien van zaken waarin de kerken geen vrije keus hebben, maar op basis van bijvoorbeeld een goddelijk voorschrift tot gelijkheid van handelen en vormgeven verplicht zijn, ook al zouden daarvoor geen kerkordelijke of synodale afspraken bestaan. Aanbevelenswaardige uniformiteit kan er zijn in die zaken, waarin het wenselijk en goed is om overal op dezelfde manier aan het kerk zijn gestalte te geven, zonder dat het een verplichting van Godswege is. Een belangrijk motief voor het nastreven van uniformiteit is: het bewaren en bewaken van eenheid en zuiverheid in de leer. Daarom hebben de kerken (ook kerkordelijk) afgesproken om gezamenlijk te beslissen over het gebruik van psalmen en liederen in de eredienst. Deputaten menen dat dan ook zeker passend is landelijke afspraken te maken over het gebruik van bijbelvertalingen voor de Schriftlezing in de eredienst. En zij pleiten ervoor dat in een herziene kerkorde hieromtrent een passage wordt opgenomen. Het voorgaande hoeft niet te betekenen dat er voortaan maar één vertaling wordt gelezen. De kerken kunnen gezamenlijk besluiten meerdere vertalingen vrij te geven. Een pláatselijke kerk kan, rekening houdend met de eigen situatie, vervolgens een keus maken. Uiteraard houdt het voorgaande ook niet in dat slechts vrijgegeven vertalingen gehoord mogen worden in de erediensten. Een voorganger kan in de preek ter toelichting bijvoorbeeld best een andere vertaling laten spreken. Maar voor het liturgische moment van de Schriftlezing kiezen we als kerken gezamenlijk een (beperkt) aantal vrijgegeven vertalingen.

30


13.2.2 AANBEVELENSWAARDIGE UNIFORMITEIT IN DE HUIDIGE SITUATIE: Op dit moment zijn de Statenvertaling en de NBG-vertaling 1951 vrijgegeven voor gebruik in de kerken. Daarnaast heeft de GS Zuidhorn 2002-2003 het gebruik van de Groot Nieuws Bijbel, editie 1996 (GNB) in de verantwoordelijkheid van de kerkenraden gelaten, totdat de GS Amersfoort-Centrum 2005 een uitspraak heeft gedaan over het gebruik van bijbelvertalingen. Wanneer de GS Amersfoort-Centrum 2005, na positief advies van deputaten Bijbelvertaling, besluit om de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) vrij te geven zou er theoretisch weer een vertaling aan de keuzemogelijkheid voor kerkenraden toegevoegd kunnen worden. Deputaten pleiten echter niet voor groei van de keuzemogelijkheden. We stellen voor dat bij de Schriftlezing in de eredienst geen ruimte meer zal zijn voor het gebruik van de Groot Nieuws Bijbel. Het argument dat met het oog op buitenstaanders een aansprekende vertaling in hedendaags Nederlands gelezen moet kunnen worden blijft wel staan, maar er is nu een alternatief dat door deputaten onderzocht is en voldoende betrouwbaar bevonden voor gebruik. Dat laatste is zo nooit door deputaten uitgesproken ten aanzien van de GNB. De NBV maakt de GNB overbodig. Drie vertalingen blijven dan over: Statenvertaling, NBG-1951 en NBV. Laten we echter als kerken elkaar dringend adviseren om voor de lezing van de Schrift in de kerkdiensten ons te beperken tot de NBV. Dat werkt uniformerend, samenbindend, en het stimuleert de (groei van) de kennis van de Heilige Schrift. In de laatste decennia is het gebruik van de NBG-vertaling 1951 in huiselijke kring en op scholen sterk verminderd. Diverse andere vertalingen, waaronder vrije, parafraserende vertalingen worden gelezen. Dit heeft grote invloed (gehad) op de herkenbaarheid van bijbels spraakgebruik en op het (niet meer) (globaal) weten waar men iets terug kan vinden in de Schrift. Deputaten beseffen dat de synode geen kerkelijk gezag heeft voor gezinnen en scholen. Toch is het van belang dat de synode een duidelijk signaal afgeeft dat het grote waarde heeft wanneer na jaren van divergentie meer eenheid zou komen in de lezing van de Schriften. Zij kan dat doen door een dergelijke expliciete aanbeveling voor het gebruik van de NBV in de kerkdiensten. We hopen dat dit signaal gevolgen heeft voor het bijbelgebruik bij de catechese, thuis en op de scholen. Dan kunnen woorden van de Schrift zich meer in het geheugen vastzetten. Daarnaast heeft het gebruik van de NBV heeft ook een externe werking. De NBV is de eerste vertaling die verschijnt onder verantwoordelijkheid van zowel het Nederlands Bijbelgenootschap als de Katholieke Bijbelstichting, respectievelijk een protestantse en rooms-katholieke organisatie. De initiatiefnemers en uitvoerders van het project hebben het oogmerk een vertaling te bieden die in de eerste helft van de 21e eeuw de standaardbijbel kan worden in het hele nederlandse taalgebied. Omdat dit project is opgestart op uitdrukkelijk verzoek van onder andere de kerken die nu de PKN vormen, ligt het voor de hand dat deze kerken de NBV zullen introduceren. Door een breed gebruik van de NBV zullen de kerken, bij alle verschillen die er zijn, elkaar in elk geval kunnen aanspreken via dezelfde bijbelvertaling. 13.2.2 DE ROUTE VOOR DEFINITIEVE BESLUITVORMING OVER DE NBV De deputaten Bijbelvertaling zijn tot en met de synode van Zuidhorn in hun rapportages gematigd positief over wat tot dan toe verschenen is. In hun rapport aan de synode van Leusden werd gesteld: “Blijkens de vastgestelde vertaalprincipes, de vertaalmethode en de vertaalregels en gehoord de vertaalfragmenten die door het NBG naar buiten gebracht zijn, is er een goede mogelijkheid, dat de Here ook onze kerken langs deze weg wil zegenen met een betrouwbare nieuwe vertaling van de Bijbel”. Het is de bedoeling van deputaten Bijbelvertaling de GS Amersfoort-Centrum 2005 te dienen met een afsluitend advies over het gebruik van deze vertaling. Daartoe toetsen zij


31

de NBV op basis van de criteria van de GS Leeuwarden 1990, en daarnaast op basis van de uitgangspunten van de NBV, waarvan dus al eerder is gezegd dat ze bruikbaar zijn. Betreffende deputaten schreven in hun rapport aan de GS Leusden 1999 nog dat deputaten de synode zouden moeten adviseren de NBV al dan niet voor proef in gebruik te nemen. De kerken zouden zelf ten slotte moeten oordelen of de vertaling definitief in gebruik kon worden genomen. Eén van de afgevaardigden ter synode van Zuidhorn wilde dit gevoelen vastleggen en “expliciet uitspreken, dat ook deze nieuwe vertaling getoetst moet worden. Een invoeringsplan is niet voldoende voor hem.” Maar de synode oordeelde afwijzend op een amendement over zo’n ‘tussenstap’ van proefgebruik en toetsing door de kerken (zie verslag van de bespreking in Acta GS Zuidhorn, art 63). Terecht. Een oproep aan de kerken om na de uitgave van de NBV zelf te toetsen zoals de verschillende onderdelen van het kerkboek getoetst zijn, zou maar tot ongewenst uitstel van de beslissing leiden en wekt de suggestie dat detailkritiek de GS kan doen besluiten tot het niet-vrijgeven van de NBV. Terwijl de deputaten aan de hand van vastgestelde criteria namens de kerken op hoofdlijnen al getoetst hebben en beoordeeld op confessionele betrouwbaarheid. Uiteraard behouden de plaatselijke kerken het recht van indienen van bezwaar bij een volgende synode. Het zou mooi zijn als de NBV door de eerstvolgende GS kan worden vrijgegeven voor kerkelijk gebruik, op grond van de toetsingsresultaten van deputaten bijbelvertaling en hun adviezen. Het staat de kerken dan vrij om de NBV te gebruiken. Ze zijn hiertoe niet verplicht, maar bevelen elkaar wel dringend aan nu deze vertaling te hanteren. 13.3

Concept-besluit

Wij stellen u voor te besluiten: Materiaal: 1. rapport van deputaten Bijbelvertaling 2. rapport van deputaten Kerkrecht en kerkorde, hoofdstuk 13 Besluit: 1. het gebruik van de bijbelvertalingen voor de Schriftlezing in de erediensten is een onderwerp waarover de kerken gezamenlijk afspraken maken; 2. dat behalve de Statenvertaling en de vertaling Nederlands Bijbelgenootschap-1951 nu ook de NBV 2004 vrijgegeven wordt voor gebruik in de erediensten; 3. de kerken het gebruik van de NBV 2004 dringend aan te bevelen; 4. het besluit 2b van de GS Zuidhorn 2002-2003, Acta art 65 vervallen te verklaren en dus het gebruik van de bijbelvertaling Groot Nieuws 1996 niet meer in de verantwoordelijkheid van de kerkenraden te laten. Gronden 1. de kerken moeten bij de Schrift en haar vertaling de wacht betrekken. Zij kunnen dit op het punt van de bijbelvertaling het beste gezamenlijk doen; 2. deputaten bijbelvertaling hebben ook de NBV aanvaardbaar geacht voor gebruik; 3. a. het taalgebruik van de Statenvertaling en van de vertaling NGB-1951 is verouderd; b. uniformiteit in het gebruik van één bijbelvertaling ondersteunt de vertrouwdheid met en het vasthouden van karakteristieke bijbelse formuleringen; c. gebruik van de NBV heeft ook een externe werking: dan is er in elk geval één vertaling waarmee ook andere kerkverbanden zijn aan te spreken; 4. a. de komst van de NBV maakt het gebruik van de GNB-1996 overbodig.

32


b.

14

het in Art 65 besluit 2b bedoelde onderzoek naar de vooral kerkrechtelijke vragen rond bijbelvertalingen is afgerond. De interim-periode waarin het gebruik van de GNB in de verantwoordelijkheid van de kerkenraden is gelaten, is daarmee ook afgesloten.

ART. 70 KO

De Generale Synode Zuidhorn 2002-2003 besloot (Acta art. 40 sub b) ,,aan deputaten kerkrecht en kerkorde de vraag mee te geven of en hoe wijziging van art. 70 KO16 op termijn dient plaats te vinden, en dat in samenwerking met de deputaten Huwelijk en echtscheiding’’. Aanleiding tot dit besluit was de wens van de Generale Synode Leusden 1999 om het woord ‘bevestigen’ in dit artikel door een ander te vervangen (Acta art. 53). Deze synode had besloten in het nieuwe formulier de term bevestigen niet meer te gebruiken, omdat die onjuist zou zijn. Bevestiging gebeurt op het gemeentehuis voor de ambtenaar van de burgerlijke stand. In het door de GS Leusden geformuleerde concept-artikel wordt gesproken van “Gods naam aanroepen over een huwelijk”; in de afkondiging is sprake van ‘een zegen vragen’. De GS Zuidhorn besloot nog niet tot wijziging van art. 70 over te gaan, nu “deputaten Huwelijk en echtscheiding de opdracht hebben: - zorg te dragen voor een brede bezinning in de kerken op de terreinen van huwelijk, het alleen-gaan, huwelijksvoorbereiding en echtscheidingsvragen, alsmede de zin en status van de kerkelijke bevestiging. - aandacht te schenken aan vragen betreffende bevestiging van tweede huwelijken na echtscheiding en met het oog daarop de zin en status van de kerkelijke huwelijksbevestiging te bezien.’’ Deputaten hebben de opdracht dan ook breder opgevat dan enkel het zoeken van een alternatief voor het woord huwelijksbevestiging. Hun conclusie is dat het op dit moment geen aanbeveling verdient de redactie van artikel 70 te wijzigen. Dit kan beter in samenhang met een algehele herziening van de kerkorde gebeuren, nadat over de zin en status van de kerkelijke huwelijksbevestiging bredere bezinning heeft plaatsgevonden. 14.1

Bevestigen of …

In de eerste plaats moet de vraag beantwoord worden, hoe een trouwdienst officieel moet worden aangeduid. Is de term ‘bevestiging’ hiervoor echt onbruikbaar, zoals de GS Leusden 1999 heeft gesteld (Acta artikel 53, grond 1 en 2) in navolging van C. Trimp17? Raadplegen we Van Dale, dan geeft die als eerste betekenis van ‘bevestigen’: duurzaam vastmaken. Betekenis 6 luidt: plechtig met een rang, een waardigheid bekleden. Onder de voorbeelden staat: (protestants) een huwelijk bevestigen. Dat ondersteunt het bezwaar van Leusden. Maar er is ook een betekenis 3: vaster maken, versterken, bekrachtigen, met als voorbeeld: zijn verklaring met een eed bevestigen. Deze betekenis bevat dus het

16

Artikel 70 luidt: ,,De kerkenraad zal erop toezien dat de huwelijken kerkelijk bevestigd worden, waarbij het daarvoor vastgestelde formulier dient te worden gebruikt.’’ 17 C. Trimp, De gemeente en haar liturgie, Kampen 1989, p. 248 over het gebruik van het woord 'bevestigen' door de kerk: ,,Zakelijk kon het in het geheel niet - tenminste, zolang men 'bevestigen' neemt in de zin van 'sanktioneren', 'geldig verklaren'. Want dat werk komt de overheid toe en werd eindelijk ook door de overheid verricht.''


33

element van herhaling, en in deze zin is bevestigen wel bruikbaar voor wat in een eredienst gebeurt18. Daar komt bij dat ook in andere kerkgemeenschappen in ons land de term ‘bevestigen van een huwelijk’ heel gebruikelijk is, ook als in officiële teksten over inzegening wordt gesproken19. We hebben ook geen bruikbaar alternatief voor ‘bevestigen’ kunnen vinden. De formulering ‘de naam van de Here uitroepen over een huwelijk’ dekt niet alles wat wezenlijk is in een trouwdienst, zoals het afleggen van de trouwbelofte en de approbatie van de gemeente. We bepleiten daarom de term bevestigen te handhaven dan wel opnieuw in gebruik te nemen, en dus artikel 70 KO op dit punt niet te wijzigen. 14.2

Huwelijksbevestiging soms weigeren?

Deputaten Echtscheiding hebben in hun rapport aan de GS Zuidhorn 2002-2003 de gedachte ontwikkeld om een tweede huwelijk na een echtscheiding niet meer kerkelijk te bevestigen, omdat een eenmaal gegeven ja-woord voor Gods aangezicht van kracht blijft en niet vervangen kan worden. Zoals artikel 70 KO nu luidt, kan men eruit afleiden dat elk bruidspaar waarvan beide leden lid in volle rechten zijn, aanspraak heeft op kerkelijke bevestiging van hun huwelijk. Willen we hier een beoordelingsmoment kunnen inbouwen, dan roept dat de vraag op, of dat aanpassing van de tekst van artikel 70 vergt. Er zijn meer situaties waarin een kerkelijke bevestiging niet vanzelf spreekt. Als (een van) beiden dooplid zijn (is), laat de kerkelijke jurisprudentie onder voorwaarden ruimte voor kerkelijke bevestiging, hoewel de kerk in principe alleen stipulaties aangaat met belijdende leden. Deputaten stellen u voor de vraag of artikel 70 KO op dit punt nuancering en clausulering behoeft, mee te geven aan deputaten die belast worden met een algehele herziening van de kerkorde. 14.3

Het beleggen van een huwelijksdienst in een andere plaats

Bij hun besprekingen over dit onderwerp zijn deputaten ook gestuit op ingewikkelde situaties die zich in toenemende mate rondom het beleggen van huwelijksdiensten voordoen en die vragen oproepen over de status van zo’n dienst. Tegenwoordig kiezen bruidsparen steeds vaker een andere plaats dan de eigen woonplaats voor het huwelijksfeest en daarmee ook voor de kerkdienst. Moet die trouwdienst dan belegd worden door de kerk waarvan beiden (of een van beide) lid is, of door de plaatselijke 18

Vgl. W. Verboom, a.w., p. 18 (over situatie tijdens de Republiek): ,,Vervolgens (na de verloving) vond de bevestiging van de trouwbelofte plaats. Het bruidspaar bevestigde het jawoord van hun huwelijk in het openbaar, waardoor het rechtskracht kreeg. We zouden het de officiële huwelijkssluiting kunnen noemen.'' p. 21: ,,De eigen taak van de kerk bestaat niet uit de huwelijks-bevestiging als officiële acte van huwelijksvoltrekking. De terminologie kan hier verwarrend zijn. Het eigene van de kerkelijke taak is de huwelijks-inzegening: het gebed van de gemeente over het (geknielde) bruidspaar, al of niet met handoplegging (Bucer).'' p. 31 (over het heden): ,,Het eigenlijke gebeurt op het gemeentehuis. Dat is verplicht. Deze handeling heet nu niet meer, zoals vroeger, bevestiging. Reden waarom men de trouwplechtigheid in de kerk tegenwoordig over het algemeen zowel de bevestiging als de inzegening van het huwelijk noemt. Men denkt dan bij bevestiging aan het verlangen van het bruidspaar om de trouwbelofte aan elkaar door God te laten bevestigen, vast te maken in zijn belofte van trouw. Bij inzegening denkt men aan het vragen en ontvangen van Gods zegen in het midden van de gemeente bij het begin van het huwelijk.'' 19 In de KO van de Chr. Geref. Kerken luidt art. 70: “Huwelijksbepalingen. De kerkenraad dient er naar vermogen op toe te zien dat het huwelijk als heilige instelling voor de gemeente van Christus bevestigd wordt door een dienaar des Woords volgens het formulier.” Art. 3 lid 1 van Ordinantie 5 van de Protestantse Kerk in Nederland luidt: ,,De inzegening van een huwelijk van man en vrouw als een verbond van liefde en trouw voor Gods aangezicht geschiedt in een kerkdienst.’’

34


kerkenraad naar artikel 10 KO20? Als geen van beiden ooit lid van die gemeente zijn geweest, is het laatste erg gekunsteld. Indien de kerkenraad gehoor wil geven aan de wens van het bruidspaar om de huwelijksbevestiging in een andere plaats te doen plaatsvinden, soms op grote afstand van hun woonplaats, mag de kerkenraad van het bruidspaar dan die dienst daar, buiten zijn territoir, beleggen of moet hij de plaatselijke kerkenraad aldaar vragen ten minste twee van zijn ouderlingen in die dienst aanwezig te doen zijn? Wat verwacht men dan van de opkomst van de gemeente, welke dan ook? Deputaten hebben overwogen als regel voor te stellen dat huwelijken alleen worden bevestigd in reguliere erediensten van de gemeente, zodat er geen ruimte meer is voor speciale trouwdiensten21. Met enkele uitzonderingen (bid- en dankdag) zal dat dus op zondag zijn. De zondag vóór het huwelijk valt af, omdat de burgerlijke wet aan kerkelijke ambtsdragers het publiek vragen van trouwbeloften verbiedt voordat een huwelijk burgerlijk gesloten is. Een zondag na het huwelijk levert het bezwaar op dat het soms problematisch zal zijn de hele familie er opnieuw bij te laten zijn, wat toch wel zeer op prijs wordt gesteld. In gemeenten met veel leden in de huwbare leeftijd zou dit ook te vaak voorkomen om telkens de Woordverkondiging in het teken van het huwelijk te plaatsen, zoals wel gebruikelijk is. Gelet op de aangevoerde praktische bezwaren, zowel aan de kant van het bruidspaar als aan de kant van de gemeente, achten we concentratie van huwelijksbevestigingen op de zondag geen optie. Toch hechten we er wel aan dat ter gelegenheid van een huwelijk een eredienst wordt gehouden, waarin het bruidspaar publiek zijn trouwbeloften uitspreekt, het Woord wordt verkondigd toegespitst op het huwelijk, voorbede voor het bruidspaar wordt gedaan en hun de zegen wordt opgelegd. Ook is het wezenlijk dat de gemeente(n) waarvan bruidegom en bruid lid zijn, daarbij betrokken wordt (worden) door een afkondiging vooraf van het voorgenomen huwelijk. Naar de mening van deputaten hoeft daaraan overigens niet de klem verbonden te worden dat ‘eigenlijk’ de hele gemeente daar wordt verwacht, zoals in andere doordeweekse erediensten. Deputaten hebben ervan afgezien hierover concrete voorstellen aan de synode voor te leggen, omdat dit buiten hun opdracht valt. Zij stellen de synode voor aan deputaten voor herziening van de kerkorde opdracht te geven te bezien, of het wenselijk is nadere bepalingen vast te stellen voor trouwdiensten die buiten de eigen woonplaats(en) van het bruidspaar, op het territoir van een andere kerk, worden belegd. Daardoor kan duidelijk worden, welke kerkenraad voor zo’n dienst verantwoordelijk is en en of een kerkenraad verantwoordelijkheid kan dragen voor een huwelijksdienst buiten het woongebied van de eigen gemeente. 14.4

Oordeel deputaten Huwelijk en Echtscheiding

Conform de instructie heeft over dit hoofdstuk van het rapport overleg plaatsgevonden met deputaten Huwelijk en Echtscheiding. 1. Zij gaan ermee akkoord thans nog geen voorstel aan de GS te doen tot wijziging van art. 70 KO 2. Betreffende de vraag of art. 70 KO nuancering/aanvulling behoeft betreffende de criteria voor het toestaan van kerkelijke huwelijksbevestiging, stemmen zij in met de gedachte dat 20

Aan deputaten zijn verschillende gevallen bekend waarbij een kerkenraad op verzoek van het bruidspaar een eredienst belegde in een kerkgebouw op het territoir van een zusterkerk zonder medeweten van deze kerkenraad. 21 Verboom, Het huwelijk in het licht van de Reformatie, Enschede 2003, p. 36: ,,In het algemeen gesproken verdient het overweging om de kerkelijke huwelijksdienst uit de privé sfeer vandaan te halen en tot een openbare aangelegenheid van de gemeente te maken. Waarom zou het huwelijk niet in een gewone zondagse kerkdienst bevestigd en ingezegend kunnen worden, echt temidden van de gemeente?''


35

de GS dit als opdracht geeft aan deputaten die belast worden met een algehele herziening van de kerkorde. Huns inziens zouden daarbij onder meer de volgende punten moeten worden overwogen: a. geen kerkelijke bevestiging, als een kerkenraad het sluiten van een tweede huwelijk afkeurt (zie het rapport van deputaten H&E); b. hoe te handelen als één van de partners (nog) geen belijdend lid is? c. hoe te handelen als één van de partners wel christen is, maar (nog) geen lid van de GKV? Ze denken niet dat dit in een kerkorde moet worden vastgelegd, maar dat dit in de vorm van overwegingen bij de formulering moet worden betrokken. Als mogelijke formulering suggereren zij: kerkenraden dragen er zorg voor dat de huwelijken in de regel etc... 3. Zij gaan akkoord met handhaving (opnieuw invoering) van de term 'bevestiging' . 14.5

Concept-besluit

Wij stellen u voor te besluiten: Materaal: 1. Acta GS Zuidhorn 2002-2003, art. 40. Daarin wordt aan deputaten Kerkrecht en kerkorde de vraag meegegeven, of en hoe wijziging van art. 70 KO op termijn dient plaats te vinden, en dat in samenwerking met de deputaten Huwelijk en echtscheiding; 2. rapport van deputaten Kerkrecht en Kerkorde, hoofdstuk 14. Besluit: 1. de tekst van art. 70 van de kerkorde thans niet te wijzigen; 2. deputaten voor herziening van de kerkorde opdracht te geven te bezien, of a. de bepaling in art. 70 KO dat de huwelijken kerkelijk bevestigd worden, nadere clausulering behoeft; b. nadere bepalingen nodig zijn betreffende het beleggen van huwelijksdiensten buiten het territoir van de kerk(en) waarvan bruidegom en bruid lid zijn. Gronden: 1. het woord ‘bevestigen’ kan worden opgevat als bekrachtiging van een gegeven belofte. Er is geen beter alternatief voor deze term te vinden; 2. er kunnen zich gevallen voordoen waarin een kerkenraad de kerkelijke bevestiging van een huwelijk niet verantwoord acht; 3. er is in sommige situaties onduidelijkheid, welke kerkenraad voor het beleggen van een huwelijksdienst verantwoordelijk is en of een kerkenraad verantwoordelijkheid kan dragen voor een huwelijksdienst buiten het woongebied van de eigen gemeente.

15

AANVULLENDE MAATREGELEN VAN VERMAAN EN TUCHT

Enkele leden van ons deputaatschap hebben deputaten Huwelijk en echtscheiding van advies gediend naar aanleiding van de opdracht van de Generale Synode Zuidhorn 20022003 (Acta art. 41, besluit 4b) ,,om – in het licht van de moeiten die zich in de kerken voordoen bij het oefenen van kerkelijke censuur in situaties van echtscheiding en hertrouwen, en met verwerking van andere situaties van tuchtoefening - te bestuderen, of er in het licht van de Schrift aanvullende maatregelen van vermaan en tucht mogelijk en wenselijk zijn, en daarover aan de eerstvolgende generale synode voorstellen te doen’’. Daarover is verslag uitgebracht aan het deputaatschap als geheel.

36


Een voorstel terzake is opgenomen in het rapport van deputaten Huwelijk en Echtscheiding. De kerkenraad van Krimpen aan den IJssel heeft per brief er bij het deputaatschap op aangedrongen deze aanvullende maatregel niet enkel op echtscheidingssituaties van toepassing te doen zijn. In de voorgestelde redactie van een aanvulling op de kerkorde is daaraan voldaan.


37

16

HERZIENING VAN DE KERKORDE

De Generale Synode Zuidhorn 2002-2003 gaf aan deputaten ook de opdracht: ,,I. de eerstkomende generale synode te dienen met een herziene formulering van de kerkorde-artikelen met betrekking tot liturgie in de geest van de Koersbepaling zoals door de GS Zuidhorn 2002 aanvaard; II. de eerstkomende generale synode voorts van advies te dienen met een rapport of er ook op andere onderdelen herziening van de kerkorde noodzakelijk dan wel gewenst is; III. bij positieve beantwoording van het onder ii. genoemde de eerstkomende generale synode te dienen met voorstellen inzake onderdelen van de kerkorde die herziening behoeven; IV. bij de voorbereiding van de onder iii. genoemde werkzaamheden te letten op kerkrechtelijke ontwikkelingen in kerkgenootschappen waarmee op landelijk niveau contactoefening plaatsvindt’’. De onder II gestelde vraag wordt door deputaten positief beantwoord. Zij zijn tot de conclusie gekomen dat een algehele herziening van de kerkorde gewenst is Als gevolg daarvan stellen zij u voor in het vooruitzicht van deze herziening thans alleen in gevallen van strikte noodzaak incidentele wijzigingen in de kerkorde aan te brengen. Deze noodzaak zien zij alleen aanwezig ten aanzien van artikel 8, waarvan de GS Zuidhorn 2002-2003 enkele regels buiten werking heeft verklaard (opdracht c), en een aanvullend artikel in het hoofdstuk over de tucht (opdracht k). Een herziene formulering van de artikelen met betrekking tot de liturgie (opdracht I) kan beter betrokken worden bij de algehele herziening. Voorstellen uit de kerken tot wijziging van de kerkorde, die langs de kerkelijke weg op de agenda van de generale synode komen, dienen uiteraard op hun eigen merites te worden beoordeeld. Voor het ontwerpen van een algehele herziening van de kerkorde bleek de tijd tussen twee opeenvolgende synodes te kort. Daarom vragen wij u nu enkel uitspraken te doen over het karakter van de herziening, op basis van de hieronder weergegeven beschouwing. Daaraan is een proeve van een nieuwe tekst voor de eerste twee hoofdstukken van de kerkorde toegevoegd om een indruk te geven van wat ons voor ogen staat. 16.1

Beschouwing over een algehele herziening van de kerkorde

16.1.1 DE AANLEIDING TOT DE OPDRACHT Aanleiding voor de opdracht van de GS Zuidhorn 2002-2003 aan deputaten Kerkrecht en kerkorde was een verzoek van de PS Groningen, via de classis Grootegast geïnitieerd door de kerk te Zuidhorn, aan de generale synode om ,,een studiedeputaatschap in te stellen dat een herziening van de kerkorde voorbereidt op onderdelen waar zij dat gewenst acht’’. Daarbij werd aangevoerd dat de ontwikkeling van het kerkelijk leven sinds de laatste herziening van de kerkorde (1978) niet heeft stilgestaan. Zo kunnen nieuwe structuren die ten doel hebben de arbeid in de kerken te dienen, niet goed ingepast worden vanuit de huidige kerkorde. Als voorbeelden worden genoemd de instelling van kernkerkenraden, moderamina, wijkraden, de benoeming van ambtsdragers met een bestuurstaak in onderscheid van ambtsdragers die tot taak hebben pastoraal en geestelijk leiding te geven; de ontwikkeling van kerkelijke rechtspersonen in de zin van art. 2.2 van boek II van het Burgerlijk Wetboek; de figuur van het intern appèlrecht (van de ene classis op de volgende); de rechtspositie van predikanten; de kerkelijke werkers.

38


Bovendien besloot deze synode een brief van de PS Drenthe waarin gevraagd werd om een studiedeputaatschap betreffende het fungeren van kerkelijke vergaderingen, in handen van dit deputaatschap te stellen. 16.1.2 DE BEHOEFTE AAN HERZIENING Met de formulering ,,noodzakelijk dan wel gewenst'' gaf de synode aan deputaten veel speelruimte met betrekking tot de mate van ingrijpendheid van de herziening. Om te weten te komen wat er binnen de kerken aan wensen leeft met betrekking tot herziening van de kerkorde, heeft de sectie alle kerken uitgenodigd hun opmerkingen terzake aan de sectie kenbaar te maken. Daarop is gereageerd door negentien kerken, vijf predikanten en drie andere kerkleden. Ook één classis en twee deputaatschappen wendden zich met opmerkingen over de kerkorde tot de sectie. Van de negentien kerken zag één geen directe noodzaak tot grootscheepse wijziging van de kerkorde en wilde één alleen aanpassing op punten waar een praktijk is gegroeid die afwijkt van de kerkorde. De overige kerken en personen leverden soms uitvoerige beschouwingen aan, waarbij vrijwel alle artikelen van de kerkorde aan de orde kwamen (uitgezonderd de artikelen 3, 7, 38, 39, 43, 50, 55, 68). De ingebrachte opmerkingen zijn samengevoegd in een document van dertig pagina's (inclusief doublures). De binnengekomen reacties hebben deputaten gesterkt in hun conclusie dat herziening van de kerkorde in het belang van de kerken is. 16.1.3 “NOODZAKELIJK DAN WEL GEWENST'' Bij hun onderzoek naar wat noodzakelijk dan wel wenselijk was en naar praktische verschillen tussen onze kerkorde en die van de Chr. Geref. Kerken (zie par. 5) kwamen deputaten tot de volgende overwegingen: De opbouw van de kerkorde kan systematischer. Onze kerkorde is vanaf haar eerste begin op de synode van Emden (1571) organisch gegroeid. Na de synode van Dordrecht stokte dat proces bij gebrek aan nationale synodes. De opbouw van onze kerkorde vertoont daar nog steeds de sporen van. Na 1619 heeft nog tweemaal een ingrijpende herziening plaatsgevonden: in 1905 en in 1978. Bij deze herzieningen is steeds de bestaande opbouw van de kerkorde gehandhaafd. In 1978 is er zelfs bewust voor gekozen zoveel mogelijk de oude nummering (vooral van bekende artikelen) intact te houden. Omdat er vanwege de modernisering ook artikelen moesten worden toegevoegd, terwijl andere artikelen konden vervallen, heeft dit streven de indeling soms nog minder logisch gemaakt. Om de bedoeling van verschillende artikelen te begrijpen is vaak kennis van deze ontstaansgeschiedenis nodig. Dat belemmert de toegankelijkheid. Wie zich incidenteel wil oriënteren in de bestaande regelgeving, vindt niet gemakkelijk wat hij zoekt, maar stuit wel op artikelen die vanwege hun plaatsing raadselachtig overkomen. Ook kan het gebrek aan samenhang er aanleiding toe geven dat de kerkorde fragmentarisch en formalistisch wordt gehanteerd. Om dit te illustreren noemen we de volgende voorbeelden: - art. 36 over de samenstelling van de kerkenraad heeft een plaats na een aantal artikelen die vooral over de meerdere vergaderingen gaan, terwijl in hoofdstuk I (De ambten) al veelvuldig van de kerkenraad sprake is. De artikelen over de kerkenraad zouden kunnen verhuizen naar hoofdstuk I. Hoofdstuk II handelt dan alleen nog over de meerdere vergaderingen. Dat accentueert het eigene van het gereformeerde kerkverband, waarin de meerdere vergaderingen slechts afgeleid gezag bezitten, heel anders dan de kerkenraad van de zelfstandige plaatselijke gemeente. - Horen het bindend karakter van besluiten van meerdere vergaderingen en het recht van appèl wel in één artikel thuis? - In navolging van de CGK-kerkorde 2001 zou het huidige hoofdstuk III (Opzicht over de leer en de eredienst) gesplitst kunnen worden. En waar toezicht op de leer, de eredienst


39

en de kerkelijke tucht primair de verantwoordelijkheid zijn van de plaatselijke kerk, zouden de meerdere vergaderingen in een slothoofdstuk kunnen worden behandeld. Er leven op tal van punten wensen tot inhoudelijke herziening. Naast de punten die reeds door de GS Zuidhorn werden aangegeven (zie paragraaf 1), noemen we – zonder volledig te willen zijn -: - de plaats van de diakenen in de kerkenraad. Volgens de kerkorde maken zij geen deel uit van de kerkenraad, maar in de praktijk wordt dat anders beleefd. (In de CGKkerkorde maken zij deel uit van de kerkenraad; deze kerkorde kent geen bepaling over een kerkenraad zonder diakenen.) - Behoort het algemeen beleid als omschreven in art. 36 taak van de volledige kerkenraad met de diakenen te zijn? Kunnen bestuurstaken overgedragen worden aan een bestuurscommissie met vertegenwoordigingsbevoegdheid? - Moet er ruimte komen voor onderscheid in taken tussen predikanten? - Bieden de artikelen 14 en 15 voldoende duidelijkheid, rechtszekerheid en ruimte aan de predikanten en aan de kerkenraden? - Moet een hoogleraar aan de theologische opleiding een geëmeriteerd predikant zijn (art. 18), een predikant met een bijzondere taak (art. 12), of is het een afzonderlijk ambt (zoals in de CGK-kerkorde, die overigens wel de emeritering handhaaft)? Is art. 12 bruikbaar voor bijzondere taken binnen de kerken? - Is er nog behoefte aan de particuliere synodes of kunnen haar taken deels aan de classis, deels aan de generale synode toegewezen worden met als consequentie een twee- of éénjaarlijkse generale synode? - De artikelen over evangelisatie en zending en over betrekkingen met buitenlandse kerken doen geen recht aan de huidige stand van zaken. - Over de relaties met kerken in eigen land ontbreekt een bepaling. - Welke waarde heeft vandaag nog de bepaling om geen rouwdiensten te houden? Verhouding tot het civiele recht Nu kerkleden gemakkelijker dan vroeger de burgerlijke rechter kunnen inschakelen, is het wenselijk na te gaan of de kerkorde bestand is tegen toetsing door de civiele rechter aan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. De kerkorde bevat overbodige bepalingen. Zo zou b.v. de omschrijving van de taken van preses en scriba in art. 34 gemist kunnen worden. 16.1.4 PUNTEN VAN OVERWEGING BIJ EEN HERZIENING Als gevolg van haar ontstaansgeschiedenis is het lastig de kerkorde aan te passen aan de gebleken behoefte om het kerkelijk leven zowel plaatselijk als in het kerkverband op verschillende punten anders in te richten. Om deze reden zijn deputaten van oordeel dat een volgende herziening op onderdelen binnen de structuur van de bestaande KO niet meer voldoet. Er komt een einde aan de mogelijkheid om op een oud kleed nieuwe lappen te zetten. Daarom geven wij er de voorkeur aan een nieuwe opzet te maken van de kerkordelijke bepalingen die onze kerken nodig hebben, met behoud van de grondbeginselen van het gereformeerd kerkrecht. Daarbij tekenen we aan dat er ook ontwikkelingen in het kerkelijk leven zijn die nog onvoldoende zijn uitgekristalliseerd om ze nu al in de kerkorde te codificeren. We denken bij voorbeeld aan het stichten van gemeenten in stadswijken langs de weg van evangelisatie. Het is dan van belang de kerkorde zo te formuleren dat aan nieuwe vormen in het functioneren van de kerk en haar missionaire opdracht geen onnodige belemmeringen in de weg worden gelegd. Indien de synode besluit tot een algehele vernieuwing van de kerkorde, zal een keuze moeten worden gemaakt, welk type kerkorde ons voor ogen staat: een betrekkelijk

40


beknopte KO zoals we tot dusver gehad hebben, die in circa honderd artikelen het noodzakelijke regelt voor het kerkelijk samenleven in één verband, of een uitgebreide codificatie van het kerkrecht zoals bij de PKN (en voorheen de Ned. Herv. Kerk), die een kerkorde heeft met negentien artikelen, die worden uitgewerkt in veertien uitvoerige ordinanties. Hoewel men bewondering kan hebben voor de helderheid van het kerkrecht van de PKN en het vernuft dat daaruit spreekt, past die opbouw toch eerder bij een landelijk kerkgenootschap, verdeeld in plaatselijke gemeenten. Daarom geven wij omwille van de continuïteit de voorkeur aan een beknopte kerkorde zoals de Gereformeerde Kerken steeds gehad hebben. De herziening die ons voor ogen staat heeft dan tot doel om, met behoud van bij benadering dezelfde omvang, de inhoud van de kerkorde opnieuw, en dan overzichtelijker, te groeperen en daarbij allerlei wensen tot inhoudelijke aanpassing te realiseren, die het kerkelijk samenleven, als plaatselijke kerk en als zusterkerken gezamenlijk, beter kunnen doen functioneren. De consequentie daarvan zal zijn dat de vertrouwde nummering van de artikelen wordt losgelaten en de bepalingen niet langer worden gerangschikt naar het van vroeger bekende getal, maar naar hun inhoud. 16.1.5 DE KERKORDE VAN DE CHR. GEREF. KERKEN Voor een dergelijke algehele vernieuwing van de kerkorde zou nauwe samenwerking met de Chr. Geref. Kerken aanbeveling verdienen. Het is immers ongewenst dat beider kerkordes zonder noodzaak uiteenlopen. Alvorens een koers uit te zetten in de richting van een algehele herziening van de kerkorde, hebben deputaten daarom contact gehad met de Chr. Geref. deputaten om te bezien of er mogelijkheden tot samenwerking waren. In de CGK is evenwel juist in 2001 een algemene herziening van de KO tot stand gekomen, na zes jaar voorbereiding. Deze modernisering van de chr. geref. kerkorde is qua karakter vergelijkbaar met die welke in onze kerken in 1978 heeft plaatsgevonden, d.w.z. met behoud van de bestaande structuur van de kerkorde. De meeste knelpunten die in de bovenstaande paragrafen aan de orde zijn gekomen, gelden in gelijke mate voor de chr. geref. kerkorde 2001. Deputaten willen deze kerkorde wel in het oog houden, maar achten haar voor integrale overname niet geschikt Wel zijn daarin op onderdelen herzieningen te vinden die wij kunnen overnemen (bv. hun art. 28, verhouding tot de overheid) Het is begrijpelijk dat de CGK-deputaten zo kort na 2001 niet aan een volgende herziening toe zijn. Gegeven de voortgaande en groeiende contacten tussen beide kerkgemeenschappen is deze stand van zaken wel een complicerende factor. Bij de voorbereiding van de herziening van onze kerkorde pleiten wij er daarom voor de deputaten van de Chr. Geref. Kerken geregeld van ons werk op de hoogte te houden en daarover met hen van gedachten te wisselen, en op onderdelen waar mogelijk winst te doen met hun laatste herziening. 16.1.6 VERDERE WERKWIJZE Alvorens kan worden overgegaan tot de formulering van een herziene kerkorde op grond van bovenstaande overwegingen, dienen keuzen gemaakt te worden over de opzet. Onze huidige kerkorde neemt zijn uitgangspunt bij de ambten. Een van de deputaten heeft de desbetreffende sectie van het deputaatschap gediend met een Proeve van een herziene kerkorde, waarvan het eerste hoofdstuk inzet bij de kerkenraad. Andere deputaten geven de voorkeur van een inzet bij de gemeente en haar taken. Ook is een kerkorde denkbaar die inzet bij de eredienst. Op dit punt is het deputaatschap binnen de hem toegemeten tijd nog niet tot een concreet voorstel gekomen. Graag hoort het daarover het oordeel van de synode alvorens over te gaan tot het formuleren van een nieuw ontwerp voor de kerkorde. Zo mogelijk hopen we nog voor de aanvang van de synode een al dan niet uitgewerkte proeve van één of twee mogelijkheden aan te bieden, zodat een heldere keuze mogelijk wordt.


41

16.2

Concept-besluit

Wij stellen u voor te besluiten: Materaal: 1. Acta GS Zuidhorn 2002-2003, art. 23. Daarin wordt aan deputaten Kerkrecht en kerkorde opdracht gegeven a. de eerstkomende generale synode voorts van advies te dienen met een rapport of en zo ja, op welke onderdelen herziening van de kerkorde noodzakelijk dan wel gewenst is; b. bij positieve beantwoording van het onder a. genoemde de eerstkomende generale synode te dienen met voorstellen inzake onderdelen van de kerkorde die herziening behoeven; c. bij de voorbereiding van de onder b. genoemde werkzaamheden te letten op kerkrechtelijke ontwikkelingen in kerkgenootschappen waarmee op landelijk niveau contactoefening plaatsvindt; 2. rapport van deputaten Kerkrecht en Kerkorde, hoofdstuk 16. Besluit: 1. deputaten te benoemen voor een algehele herziening van de kerkorde; 2. deputaten de ruimte te geven om in dit kader inhoudelijke wijzigingen in de kerkorde voor te stellen waar zij dat wenselijk achten, mits van een goede argumentatie voorzien, en daarbij acht te slaan op wat vanuit de kerken wordt aangedragen; 3. uit te spreken dat daarbij een stelselmatige en overzichtelijke opbouw van de kerkorde de voorkeur heeft boven het vasthouden aan de vertrouwde nummering en hoofdstukindeling van de artikelen; 4. deputaten op te dragen bij hun herziening acht te slaan op de kerkorde van de Chr. Geref. Kerken; 5. deputaten op te dragen zes maanden voor de eerstvolgende generale synode een voorstel voor een herziene kerkorde aan de kerken aan te bieden. Gronden 1. deputaten hebben met goede gronden betoogd dat een algehele herziening van de kerkorde nodig is; 2. een algehele herziening dient te worden benut om praktische aanpassingen in het functioneren van kerkenraden en het kerkverband kerkordelijk te regelen; 3. handhaving van de bestaande nummering en hoofdstukindeling van de artikelen gaat ten koste van de overzichtelijkheid van de kerkorde; 4. gezien de velerlei contacten met de Chr. Geref. Kerken is het gewenst onnodige inhoudelijke verschillen met hun kerkorde te voorkomen.

42


17 17.1

KERKELIJK WERKER Opdracht

De GS Zuidhorn 2002-2003 gaf aan ons deputaatschap de volgende opdracht: Op basis van het aan de Generale Synode Zuidhorn 2002 aangeboden rapport van deputaten Kerkrecht en kerkorde ten aanzien van de kerkelijk werkers: 1. in overleg met deputaten Dienst en recht verdere bezinning te (laten) doen en beleid te ontwikkelen ten aanzien van de vragen rond de verhouding van kerkelijk werkers en ambtsdragers; 2. als de bezinning daartoe aanleiding geeft, handreikingen op te stellen die de plaatselijke kerken kunnen gebruiken bij het aanstellen van een kerkelijk werker. Bij de formulering ervan dienen deputaten rekening te houden met en aan te sluiten bij de diverse situaties die in de kerken voorkomen; 3. de volgende generale synode te dienen met een voorstel ten aanzien van wat als generaal-synodale regelgeving in dezen zou moeten worden aanvaard; 4. vanuit zijn deskundigheid te adviseren met betrekking tot vragen die vanuit de praktijk aan deputaten worden voorgelegd; 5. als kerkelijk aanspreekpunt te fungeren voor overleg met instellingen waar de opleiding tot kerkelijk werker plaatsvindt; Deputaten hebben zich voornamelijk gericht op het vervullen van de deelopdrachten 1 en 3. Voor de deelopdrachten 2, 4 en 5 deden zich geen aanleidingen voor. Wel is er contact gelegd met het Platform Pastoraal Werkenden. De navolgende paragrafen behelzen dan ook voornamelijk theologische, kerkrechtelijke en arbeidsrechtelijke bezinning op de positie van kerkelijk werkers in de kerken. Deze bezinning leidt tot een aantal conclusies en aanbevelingen in de slotparagraaf. NB 1: Om verwarring te voorkomen is het nodig eerst enige begripsverheldering te geven. Wij houden ons hier aan het begrip ‘kerkelijk werker’, zoals het in de opdracht van de synode bedoeld is. Het is de overkoepelende aanduiding voor allerlei soorten professionele werkers in de kerken, die èn qua opleiding gekwalificeerd zijn èn gesalarieerd worden voor pastoraal, missionair, catechetisch, diaconaal of gemeenteopbouw-werk. De Gereformeerde Hogeschool gebruikt de volgende definitie: “Een kerkelijk werker is een professionele beroepskracht, die voor haar/zijn beroepsmatige functioneren op een bepaald onderdeel van het werk in een kerkelijke gemeente wordt benoemd (door de kerkenraad) en die vastgestelde en afgebakende taken verricht (onder verantwoordelijkheid van de kerkenraad)”.22 Deze begripsverheldering is nodig, omdat in de kring van het PPW (Platform Pastoraal Werkenden) de aanduiding Pastoraal Werkers als koepelbegrip wordt gebruikt. Zij reserveren ‘kerkelijk werker’ als aanduiding voor een persoon die speciaal werkt op het terrein van de gemeenteopbouw, ook wel genoemd: de kerkelijk opbouw-werker. NB 2: Een kerkelijk werker kan zowel een man als een vrouw zijn. Terwille van de leesbaarheid hebben we er niet voor gekozen om in het vervolg steeds te schrijven 22

Studiegids KW / GL 2002-2003 (uitgave van de Gereformeerde Hogeschool), p.5


43

hij/zij, zijn/haar, etc. Waar ‘hij’ c.q. ‘zijn’ staat ter aanduiding van de kerkelijk werker kan dus ook gelezen worden ‘zij’ c.q. ‘haar’. Overigens gaan enkele passages van 17.6.3 met name over de vrouwelijke kerkelijk werker.

17.2

Verkenning

De opdracht van de synode plaatst deputaten met één been in de theologie en met het andere been in de praktijk. Enerzijds wordt er immers gevraagd om bezinning, anderzijds om praktische regelingen. Dit zou in principe een spagaat-positie kunnen zijn. De bezinning op de positie van kerkelijk werkers begint (althans op generaal-synodaal niveau) als het ware aan de achterkant. In de kerken hebben we reeds te maken met tal van kerkelijk werkers. De aanstelling van een kerkelijk werker is voor sommige gemeenten een middel om te voorzien in een bepaalde behoefte. De vragen naar de theologische verantwoording en kerkrechtelijke positie kwamen pas later op. Dat de praktijk voor de bezinning uitloopt, behoeft op zich niet te verontrusten. Theologie bedrijft men niet in een luchtledig en bestaat uit méér dan het lezen en interpreteren van bijbelteksten. Het behelst ook reflectie op gebeurtenissen en ontwikkelingen die zich in de praktijk voordoen. Het is de praktijk van het leven, die voor theologische vragen stelt en impulsen geeft voor nadere gedachtevorming en het vinden van verantwoorde oplossingen. Eenvoudig gesteld staan de kerken ten aanzien van de arbeid van de kerkelijk werkers voor de vraag: Moeten we dit wel willen? Dat is enerzijds de vraag naar de theologische fundering. Biedt de Schrift ruimte voor officiële functionarissen die opereren op het taakgebied van ambtsdragers? En zo ja, hoe moeten we dan de verhouding zien (en regelen) tussen kerkelijk werkers en ambtsdragers? Deze vraag staat met zoveel woorden in de opdracht. Anderzijds gaat deze vraag om de wenselijkheid van de gekozen oplossing. Duidt de inzet van kerkelijk werkers niet op ‘functieverlies’ van de gemeente? Doen zij niet het werk dat bijbels gezien aan de gemeente in haar geheel is toegevallen? Deze vraag staat niet expliciet in de opdracht, maar is ter synode wel gesteld. Deze vraag is overigens impliciet aanwezig in die naar de verhouding tussen kerkelijk werker en ambtsdrager: het werk van de ambtsdrager is nooit los te zien van het functioneren van de gemeente in haar geheel. Het is niet bij voorbaat uit te sluiten, dat de verhouding tussen theologie en praktijk gespannen is. Anderzijds geeft de opdracht van de synode geen reden om daar bij voorbaat van uit te gaan. Deputaten hebben de gegeven opdracht daarom niet opgevat als een uitnodiging tot een complete renovatie van de theologie inzake ambt en gemeente, gesteld al dat we daartoe in staat zouden zijn. Toch moet er meer gebeuren dan het bieden van enige praktische regelingen. Vanwege de geschetste tweeledigheid in de opdracht leek het deputaten de aangewezen weg een kader te formuleren dat enerzijds duidelijk maakt welke ruimte er is voor de inzet van kerkelijk werkers, en dat anderzijds gelegenheid biedt tot de nodige kritische reflectie. 17.3

De bestaande situatie

Ten aanzien van het onderwerp dat hier onze aandacht heeft, zien we de ontwikkelingen in de kerk parallel lopen met die in de maatschappij. Daar bestaat een enorme

44


differentiatie in beroepen en functies. Door steeds meer specialismen en nieuwe functies neemt het aantal verschillende beroepen toe. Ook in opleidingen zijn er steeds meer keuzemogelijkheden, niet alleen als het gaat om richtingen, maar ook wat betreft niveau. Tot voor een aantal jaren was er voor het geestelijke werk in de kerk slechts één professioneel beroep: dat van predikant, met de daarbijbehorende opleiding aan de Theologische Universiteit. Wie van geestelijk werk in de kerk zijn beroep wilde maken, moest predikant worden. Ander werk in de kerk werd door vrijwilligers gedaan, niet beroepsmatig. Niet iedereen kan (niveau) of mag (zusters) dit beroep uitoefenen. Het beroep van kerkelijk werker biedt de mogelijkheid om met een HBO-achtergrond in de gemeente te werken. Hier is op zich geen bezwaar tegen. Niet voor alle werk in de kerk is academisch geschoold personeel nodig. Zonder bijvoorbeeld kennis van de grondtalen van de bijbel valt er goed pastoraal, diaconaal, catechetisch en missionair werk te doen of bij te dragen aan de opbouw van de gemeente. De praktijk – bijvoorbeeld in het werk van ouderlingen en diakenen – toont dat voldoende aan. Daarnaast zie je dat mensen zich soms laten scholen op het gebied van kerkelijk werk uit belangstelling, zonder van tevoren het doel te hebben om met die kennis en vaardigheden beroepswerk in de kerk te gaan doen. Ook dit loopt parallel met ontwikkelingen in de maatschappij. Voor allerlei zaken zijn opleidingen, cursussen en trainingen. Veel mensen zijn kritisch bezig met het (eigen) functioneren in beroepen en functies en willen blijven leren. Het is dan ook goed voor te stellen, dat mensen zich voor allerlei werk in de kerk grondiger willen scholen dan mogelijk is met behulp van wat gemeenten zelf bieden aan ondersteuning van bijvoorbeeld aanstaande ambtsdragers. Bij meerderen leeft de wens om als beroepskracht in een gemeente te werken, maar dan op een andere manier dan als predikant. Het valt niet in te zien, waarom dit niet legitiem zou zijn. Niet alle invulling van het pastorale, diaconale en toerustings-werk in de kerk hoeft door universitair geschoolde personen gedaan te worden. In gemeenten bestaat behoefte aan ondersteuning voor allerlei werk, zonder dat het nodig of wenselijk is daar de predikant voor in te zetten. Graag stellen we hier vast, dat de Here vele gaven geeft en in onze tijd meer mogelijkheden dan alleen de hoogopgeleide predikant en de niet opgeleide vrijwilliger. Is er niet alle reden om dit dankbaar te aanvaarden en hartelijk toe te juichen? Temeer omdat deze ontwikkelingen blijken aan te sluiten op de kerkelijke situatie. In veel gemeenten ligt meer werk dan die gemeenten en hun ambtsdragers aankunnen. Als we ons afvragen, waarom kerkelijk werkers worden benoemd, dan is dit het eerste dat in het oog springt. Predikanten, ouderlingen en diakenen lijden onder gebrek aan tijd of energie, zodat het hun niet lukt de gemeente voldoende te bedienen op het gebied van pastoraat, diaconaat en toerusting. Hierin kan de ontwikkeling een rol spelen, dat ambtsdragers meer tijd besteden aan gezin en ontspanning, waardoor zij gemiddeld minder tijd besteden aan kerkenwerk dan ambtsdragers van een generatie geleden. Ook kan een rol spelen dat relatief veel tijd opgaat aan bestuurlijk werk binnen de kerkenraad. Een kerkelijk werker, die geen of minder verantwoordelijkheid heeft in de kerkenraad als bestuursorgaan, komt meer aan ‘het werk in de wijk’ toe. Maar een zeker zo belangrijke oorzaak is wel dat er een sterke behoefte is aan méér, intensiever en diepgaander arbeid in de gemeenten, bv. in pastoraal opzicht. Daardoor speelt ook competentie een belangrijke rol. Voor het werk in de gemeente is op sommige gebieden meer kennis en vaardigheid nodig. Gemeenteleden en ambtsdragers hebben dat niet altijd voldoende in


45

huis. Er bestaat kennelijk behoefte aan meer medewerkers in de kerk die gemeentewerk kunnen doen op professionele basis. En aan deze behoefte kan nog meer worden tegemoet gekomen, nu er een opleiding (de Gereformeerde Hogeschool) is die gemotiveerde en gekwalificeerde kerkelijk werkers aflevert. Hiermee hebben we de voornaamste redenen voor het aanstellen van een kerkelijk werker benoemd. Daarnaast kunnen ook andere aspecten een rol spelen. Bijvoorbeeld het punt van de flexibiliteit. Een predikant krijgt in principe een blijvende en doorgaans een voltijdse verbintenis met de gemeente, terwijl men een kerkelijk werker een tijdelijke aanstelling kan geven (bv. ook voor een project of voor een overbruggingstaak) en bovendien voor een beperkt aantal uren per week. Ook is het mogelijk een broeder of zuster in te zetten uit een andere gemeente. De aanstelling van een kerkelijk werker kan zo om uiteenlopende redenen een aantrekkelijker optie vormen dan het beroepen van een predikant. Daarbij kan ook het kostenaspect een rol spelen. Het is voordeliger om een halftime kerkelijk werker aan te stellen dan een fulltime predikant. Kerken moeten zich in dit aspect echter niet vergissen. Als het om een fulltimer gaat, maakt het financieel minder uit, of men een kerkelijk werker aanstelt dan wel een predikant beroept.

17.4

Vragen en aandachtspunten

Bij de bestudering van de materie deden zich allerlei ‘vragen rond de verhouding van kerkelijk werkers en ambtsdragers’ voor. Deze vragen zijn te rangschikken in een drietal categorieën. Allereerst de theologische voorvragen, vervolgens de – gedeeltelijk daaruit voortvloeiende – kerkrechtelijke vragen m.b.t. de positie van de kerkelijk werker in zijn verhouding tot ambtsdragers en kerkenraad en ten slotte nog een paar arbeidsrechtelijke vragen en aandachtspunten. Per categorie sommen we ze hieronder (in willekeurige volgorde) op. theologische voorvragen • Biedt de Schrift ruimte voor officiële functionarissen die opereren op het taakgebied van ambtsdragers, en hoe is hier in de kerkgeschiedenis mee omgegaan? • Hoe is de verhouding te zien tussen kerkelijk werk door professionals enerzijds en gemeenteleden-vrijwilligers anderzijds? • Welk karakter heeft het optreden van kerkelijk werkers in de gemeente? Komen zij met volmacht en gezag namens Christus, daartoe geroepen via de gemeente, of hebben ze een afgeleide en niet zelfstandige bevoegdheid? kerkrechtelijke vragen • Dient een kerkelijk werker kerkelijk te worden bevestigd? • Moet een kerkelijk werker als ambtsdrager worden bevestigd? • Hoe moet de arbeid van de kerkelijk werker worden afgegrensd van c.q. gerelateerd aan het werk van de ambtsdragers? • In hoeverre en op welke wijze dient een kerkelijk werker expliciet te worden gebonden aan Gods Woord en de belijdenis? • In welke verhouding staat de kerkelijk werker tot de kerkenraad en neemt hij deel aan de vergaderingen ervan?

46


arbeidsrechtelijke aandachtspunten • Wat zijn de arbeidsrechtelijke aandachtspunten bij de aanstelling van een kerkelijk werker? • Hoe dient de arbeidsverhouding tussen een kerkelijk werker en de kerkenraad te worden geregeld? Om op deze vragen en knelpunten op evenwichtige wijze te kunnen reageren is het noodzakelijk het werk van kerkelijk werkers duidelijk in te kaderen in een goede visie op de gemeente en de ambten. Dit kader bieden we in paragraaf 17.6. Ter oriëntatie beginnen we nu eerst met een terugblik in de kerkgeschiedenis en een verkenning van de situatie in de PKN.

17.5

Ter oriëntatie

17.5.1 KERKHISTORISCHE TERUGBLIK De kerkelijk werker is – zeker in onze kerken – een nieuw fenomeen. In handboeken over kerkrecht of in geschiedenisboeken zal de term ‘kerkelijk werker’ of ‘pastoraal werker’ niet vallen. Toch hebben ook onze vaderen nagedacht over mensen die op het terrein van de ambtsdragers (betaald) werk deden. H. Bouwman schrijft aan het slot van een paragraaf over de ambten een aantal bladzijden over ‘hulpdiensten naast de gewone ambten’. Dat zijn personen, die ‘wel geen ambt bekleden, maar toch gewichtige hulpdiensten verrichten’. Hij bespreekt dan kerkelijke administrateurs, ziekenbezoekers (broeders of zusters), catechiseermeesters, lezers en oefenaars. Het gaat dus niet alleen om helpers, die aangesteld zijn voor ‘het beheer van stoffelijke zaken (…), omdat ouderlingen en diakenen niet altoos voor dien arbeid geschiktheid en tijd bezitten’. Het gaat ook om hulpkrachten voor ‘werk van geestelijke aard’, zoals ziekenbezoekers23. Bouwman beschrijft niet alleen de kerkelijke praktijk van zijn dagen, maar gaat ook terug in de geschiedenis. Hij schrijft over krankenbezoekers in Amsterdam en Breda die aangesteld werden met een vast honorarium (eind 16e eeuw). Hun werk bestond in geestelijk zorg voor hen die in gasthuizen en gevangenhuizen vertoefden, en in het bezoeken van gemeenteleden. Met instemming haalt Bouwman Voetius aan, die ziekenbezoekers geoorloofd acht “omdat in groote steden, zelfs in minder groote kerken (…) de predikers zulke helpers nodig hebben, omdat zij zelf door hun velen arbeid, of wanneer zij door ziekte of uitstedigheid verhinderd zijn, niet altoos bij gevaarlijke zieken of lijdenden kunnen komen. () Het bezwaar, dat in de H. Schrift zulke mannen niet genoemd worden, geldt niet, want al, wat noodig is tot de verzorging der kerk en den opbouw der geloovigen, behoort tot de bevoegdheid der kerk. Al is dit ook het werk der dienaren, hieruit volgt niet, dat dit werk door hen alleen moet worden gedaan. Ja, het is zelfs de roeping der gelovigen (1 Thess. 5:11,14; Rom. 15:14) naar hunne krachten met de dienaren mede te werken. Het is wel waar, dat naast de dienaren ook de ouderlingen en diakenen geroepen zijn, die zieken te bezoeken, maar wijl zij hun werk gratis doen, mag men hen niet te groote last opleggen”. Bouwman voegt daar zelf aan toe:

23

Bouwman, H., Kerkrecht I, Kampen 1928. p.353-365


47

“Het is de roeping van de gewone ambtsdragers, ook de zieken te bezoeken. Maar indien door bijzondere omstandigheid zij hun werk niet naar behooren kunnen volbrengen, heeft de kerkeraad het recht, ook afzonderlijke ziekenbezoekers aan te stellen. Zij kan daarvoor leden der gemeente, in sommige gevallen ook de zusters der gemeente, vragen om in het bezoeken der zieken de gemeente te dienen. Maar deze personen bekleeden volstrekt geen ambt, doch verrichten onder de leiding des kerkeraads hulpdiensten”24. Over catechiseermeesters maakt Bouwman (onder verwijzing naar Voetius) soortgelijke opmerkingen: “in de Gereformeerde kerken [werden] van de vroegste tijden af zulke mannen aangesteld, wier taak het was de jeugd te onderwijzen. Hun was in den regel naast het catechiseeren ook het bezoeken der zieken opgedragen. Ofschoon het behoort tot het ambt van de Dienaren de Woords, de jeugd te onderwijzen in de Christelijke religie, is het geoorloofd als helpers catechiseermeesters aan te stellen.” In de regel zullen ouderlingen daarvoor wel willen bijspringen, maar indien nodig "kunnen ook andere personen, die daarvoor bekwaam en geschikt zijn, hetzij al of niet gesalarieerd, aangesteld worden”25. Ook andere kerkrechtdeskundigen hebben over ‘bijzondere hulpdiensten’ in dezelfde zin gesproken. Jansen haalt ook met instemming Voetius aan en schrijft over hulpdiensten, “zooals proponenten, oefenaars, catechiseermeesters, krankenbezoekers, voorlezers, kosters, administrateurs. Maar deze zijn dan in eigenlijken zin geen ambten, door Christus ingesteld, zoodat zij niet met autoriteit van Christuswege mogen optreden, maar hulpdiensten, door de kerken ingesteld en aan de kerkeraden onderworpen. (). De aanstelling van deze helpers is niet uitdrukkelijk in de Schrift geboden. Wel zegt Paulus 1 Cor. 12 : 28, dat God naast de apostelen, de profeten en de leeraren, ook nog krachten, gaven der gezondmakingen, behulpsels, regeeringen en menigerlei taken heeft ingesteld, maar dit woord behulpsels ziet daar blijkbaar op de verschillende soorten van hulp, welke de gemeente zocht te bieden aan al degenen die lijden: weduwen, weezen, behoeftigen, kranken, vreemdelingen, reizigers, enz. Dus dienst der barmhartigheid in ruimeren zin. Maar wel zijn ze op grond der Schrift geoorloofd, want God heeft aan de kerken de bevoegdheid gegeven al zulke werkzaamheden te laten verrichten welke voor de verzorging der kerken noodig zijn”26. Ook inzichtgevend is wat F.L. Rutgers in 1911 schrijft over de kerkelijke positie van een ‘hulpprediker’. De hem gestelde vraag had betrekking op een proponent. Het ging dus om een gekwalificeerde persoon, die kerkelijk onderzocht en toegelaten was om te staan naar het ambt van dienaar des Woords. Rutgers stelt dat de kerkeraad hem – hoewel nog niet in het ambt (van dienaar des Woords) gesteld – naast zijn recht om te proponeren “zeer zeker ook andere werkzaamheden [kan] opdragen (gelijk b.v. in IJ. de kerkeraad zelfs aan een vrij groot aantal gemeenteleden, die in de onderscheiden wijken tot "corporaties" vereenigd zijn, eenig huisbezoek, ook wel bij anderen dan gemeenteleden heeft vergund, of wel opgedragen, met speciale instructie en als "helpers" van predikant en ouderlingen der wijk). Een beroeping tot "ouderling" is

24

Voetius, Politica Ecclesia II, 1663-1676, 514-516, aangehaald via Bouwman, H., a.w., p.360-361 Bouwman, H., a.w., p.361 26 Jansen, Joh., Korte verklaring van de kerkenordening, 1923, p.9 25

48


daartoe zeker niet noodig: een eigenlijk gezegd "kerkelijk ambt" heeft hij niet noodig, om toch in dienst der kerk als "helper" werkzaam te zijn.” Rutgers zou het om allerlei redenen niet raadzaam achten deze proponent tot ouderling te beroepen. Als laatste reden voert hij daarvoor aan: “het zou den schijn geven, alsof op kerkelijk gebied niemand iets zou mogen doen, zelfs niet met opdracht en machtiging en leiding van den kerkeraad, tenzij hij predikant of ouderling of diaken was, en dus een eigenlijk kerkelijk “ambt” had”27. Deze korte blik in de geschiedenis leert ons, dat ook in het verleden mensen in de gemeente op het terrein van de ambtsdragers werk gedaan hebben. De ziekenbezoeker en de catechiseermeester lijken nog het meest op de huidige kerkelijk werker. Opvallend zijn de volgende zaken: 1. Als uitgangspunt geldt de bevoegdheid van de kerk om al datgene te (laten) doen wat nodig is voor de verzorging van de kerk en de opbouw van de gelovigen. 2. Het werk dat ziekenbezoekers, catechiseermeesters enz. deden, behoorde tot de opdracht en het werkterrein van de ambtsdragers. Wanneer die daar niet voldoende aan toe kwamen, konden zij helpers uit de gemeente aanstellen. Er wordt wat terughoudend over gesproken, vaak als een noodoplossing (die echter als zodanig dus wel noodzakelijk kan zijn). 3. De helpers werken in opdracht en onder verantwoordelijkheid van de ambtsdragers. Zij zijn zelf geen ambtsdrager. 4. Wij lezen niets over een opleiding, wel over betrouwbaarheid en bekwaamheid of oefenen in bekwaamheid (kerkenraadsvergaderingen bezoeken, soms meegaan met een ambtsdrager). Verder lezen wij dat zij in sommige gevallen voor hun werkzaamheden gesalarieerd werden. 5. Voor de functie van ziekenbezoeker kwamen ook zusters in aanmerking.

17.5.2 SITUATIE IN DE PKN Wij hebben ook de situatie in de PKN verkend. Deze kerken hebben de afgelopen jaren vanwege de fusie zich diepgaand en uitgebreid bezig gehouden met kerkrechtelijke zaken. De functie van kerkelijk werker hebben zij duidelijk geregeld. De kerkelijk werker heeft een plaats in de kerkorde in Artikel V over ‘Het ambt en de ambtelijke vergaderingen28’: Om de gemeente bij het heil te bepalen en haar roeping in de wereld te bewaren is van Christuswege het openbare ambt van Woord en Sacrament gegeven. Met het oog op deze dienst onderscheidt de kerk het ambt van predikant, het ambt van ouderling, het ambt van diaken alsmede andere diensten in kerk en gemeente (V-1). De andere diensten omvatten in de orde van de kerk als zodanig aan te duiden bedieningen en functies, die in samenwerking met de ambtsdragers worden uitgeoefend tot vervulling van de roeping van kerk en gemeente (V-6). Mensen die ‘in een dienst gesteld worden’ worden kerkelijk werkers genoemd (ord.3-121). Deze mensen kunnen ook ‘in een ‘bediening’ worden gesteld. Er zijn tussen een

27

Rutgers, F.L., Kerkelijke adviezen I, Kampen 1921, p.28-29 Kerkorde en ordinanties van de Protestantse Kerk in Nederland inclusief de overgangsbepalingen, Zoetermeer 2003, p. 11v. Ook te vinden via de website: www.pkn.nl. De Generale Regeling is daar ook te vinden; over de kerkelijk werker handelt p.33-36. 28


49

‘dienst’ en een ‘bediening’ slechts weinig verschillen29. De diensten en bedieningen staat dus wel dicht bij het ambt, al worden ze daarvan onderscheiden. Ze zijn mede betrokken op het ambt en worden in samenwerking met ambtsdragers uitgeoefend30. In een aantal ordinanties (met name in 3-12 en 3-13) en generale regelingen worden zaken verder vastgelegd. Een aantal opvallende zaken hieruit: De kerkelijk werkers worden in een dienst geroepen (ord 3-12-3), de benoeming geschiedt door de kerkenraad of een andere ambtelijke vergadering en ze verrichten hun werk onder verantwoordelijkheid van die ambtelijke vergadering. Ze zijn geen lid van de kerkenraad of van het college van kerkmeesters. Het is niet mogelijk als vrijwilliger in dienst gesteld te worden. Een kerkelijk werker krijgt een arbeidsovereenkomst en instructie (G.R.k.w., art 54). Zij moeten lid zijn van de kerk en een opleiding voltooid hebben (ord.3-12-7). Er zijn door de generale synode erkende HBO-opleidingen, verder is er een landelijk register kerkelijk werkers, dat door of vanwege de kleine synode wordt bijgehouden (G.R.k.w., art.4.4). Regelingen betreffende geheimhouding, bezwaar en geschillen zijn hetzelfde als voor ambtsdragers (ord. 4-2, 12-3, 12-4). Kerkelijke werkers hebben geen preekbevoegdheid, wel kan preekconsent verleend worden. De kerkelijk werker staat niet in het ambt en is dus geen lid van de kerkenraad, maar kan wel als adviseur aan de vergaderingen deel nemen. De regel is dat de kerkelijk werker naast de predikant wordt aangesteld, maar de regelingen voorzien ook in een situatie dat een kerkelijk werker in pastorale arbeid werkzaam is in een gemeente zonder predikant. Samenvattend biedt de situatie in de PKN het volgende beeld: 1. De kerkelijk werker heeft een duidelijke positie, er zijn voorwaarden en regelingen getroffen. Hij is een figuur die in de kerken bestaat naast de 3 ambtsdragers. 2. De kerkelijk werker wordt niet gezien als noodoplossing, maar heeft een volwaardige positie in het kerkelijk leven. 3. In de praktijk doet hij veelal hetzelfde werk als ambtsdragers, soms is er geen verschil met het werk van een full-time predikant. Hij wordt niet zozeer op bepaalde taken ingezet in de gemeenten, maar veelal als vervanger van alle taken van de ambtsdrager. Eén kanttekening hierbij: Op papier bestaan er wel duidelijke regelingen en afspraken, maar in heel wat kerken en situaties houdt men zich hier bepaald niet aan. Dit levert in de praktijk nogal wat onduidelijkheid en onvrede op31.

17.6

Bezinningskader

Na deze oriëntatie ontwikkelen we in het nu volgende een eigen visie op de figuur van de kerkelijk werker in het totaalbeeld van gemeente en ambt. Daartoe geven we allereerst 29

Dezelfde taken kunnen worden gedaan. Mensen in bedieningen moeten belijdend lid zijn, men moet ingeleid worden in een kerkdienst, een belofte afleggen, men ontvangt een mentor (ord.3-12-8 t/m 3-12-10, G.R.k.w. art.5-5 en 7-3). Voor mensen in een ‘dienst’ geldt dit niet. 30 Van de Heuvel P. (red), De toelichting op de kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland, Zoetermeer 2004, p.138-140 31 Dit blijkt onder andere uit onderzoek onder kerkelijk werkers in de PKN: Post, Henk, De positie en het functioneren van de kerkelijk werker, afstudeeronderzoek Ede 2003. “Vele [gemeenten] doen wat goed is in eigen oog (). Willens en wetens worden kerkordelijke bepalingen overtreden”, p.12.

50


een beschrijving van de functies van de gemeente (17.6.1) en haar functioneren in de praktijk (17.6.2). Uiteraard komt dan vervolgens ook de verhouding tot het ambtelijke werk in beeld (17.6.3). Tot slot behandelen we het functioneren van de ambtsdragers in relatie tot de kerkelijk werkers (17.6.4). 17.6.1 DE GEMEENTE EN HAAR FUNCTIES In eerste instantie kan men in de afzonderlijke gemeenten het aanstellen van een kerkelijk werker wel als een welkome oplossing voor een tekort aan menskracht ervaren. Zoals uit paragraaf 17.3 blijkt, kunnen er allerlei redenen zijn voor de aanstelling van een kerkelijk werker. Het lijkt ons geboden dat een kerkenraad goed analyseert, welke redenen in zijn geval een rol spelen. Welk werk blijft er dan liggen? Hoe komt dat? Wat is het eigenlijke probleem? Zijn er nog andere opties om dat probleem te lijf te gaan? Is er geestelijk gepeild, wat er nodig is? Het gevaar lijkt ons niet denkbeeldig, dat er in de aanstelling van een kerkelijk werker een korte termijn-maatregel wordt getroffen, terwijl er voor een oplossing van onderliggende problematiek lange termijn-strategie gevolgd moet worden. Anders gezegd: De aanstelling van een kerkelijk werker dient onzes inziens verantwoord te worden en ingebed te liggen in een beleidsplan ten aanzien van de opbouw van de gemeente. Wil een kerkenraad dit goed beoordelen, dan moet er nog een stap verder terug gezet worden. Waarom vergadert Christus zich een kerk in deze wereld? Wat zijn de doelen van die kerk? Welk werk moet er gedaan worden? De functies of doelen van de kerk zijn op vele wijzen beschreven. Verschillende indelingen zijn voorgesteld. Voor een groot deel overlappen deze indelingen elkaar en ordenen ze dezelfde gedachten met andere woorden of op net een andere manier. Om enigszins de gedachten te bepalen sluiten wij ons voor dit moment aan bij een van de laatste studies op dit gebied en volgen we de indeling van P.W. van de Kamp32. Van de Kamp geeft de volgende definitie: “De kerk is geboren en wordt gevoed uit het Woord van God (prediking) en is Hem toegewijd (heiligheid). Zij is het ene lichaam van Christus en wil dat blijven (eenheid, sacramenten, tuchtoefening). Zij heeft een universeel karakter en een universele boodschap (katholiciteit, prediking), die gebaseerd is op het onderwijs van de apostelen (apostoliciteit).” Vanuit deze ‘contouren’ is het verantwoord drie kernfuncties van de kerk aan te wijzen: verkondiging, gemeenschap en dienst. Deze indeling ligt in lijn met die van vele andere auteurs (Te Velde33, Noordegraaf34, Hendriks35, Bäumler36). Van de Kamp laat zien, dat deze indeling gebaseerd is op Schrift en belijdenis en goede handvatten biedt om het werk in de kerk te ordenen. Hij werkt dat als volgt uit: 1. Verkondiging als kernfunctie van de kerk heeft de volgende aspecten: (1) Proclamatie in Gods naam van opzienbarend nieuws. (2) Opzienbarend nieuws over de verzoening en vergeving door Christus als het grote heilsgebeuren. (3) Het

32

Kamp, P.W. van de, Hart voor de stad, Kampen 2003 Te Velde, M., Gemeenteopbouw 2, Barneveld 1992, p.36-39 34 Noordegraaf, A., Vijf broden en twee vissen, Zoetermeer 1998, p.153-154 35 Hendriks, J., Terug naar de kern, Kampen 1995, p.27-32; ibid., Op weg naar de herberg. Bouwen aan een open kerk, Kampen 2002, p.37-38 36 Bäumler, C., Kommunikative Gemeindepraxis. Eine Untersuchung ihrer Bedingungen und Möglichkeiten, München 1984, p.72-75 33


51

heilsgebeuren voor mensen die daardoor een beslissende wending in hun leven 37 meemaken . 2. Gemeenschap als kernfunctie van de kerk heeft de volgende aspecten: (1) Bij-elkaar-horen van mensen dat gedragen wordt door het samen deel hebben aan het grote heilsgebeuren in Christus, waarvan de sacramenten doop en avondmaal zichtbare vormen zijn. (2) Samen-deel-hebben dat geconcretiseerd wordt door elkaar op te bouwen met de gaven die ieder ontvangt, waarbij de verscheidenheid aan gaven dienstbaar is aan de eenheid van de gemeente. (3) Onderlinge opbouw die beïnvloed wordt door een houding van kritische openheid 38 (‘tegencultuur’) richting de samenleving . 3. Dienst als kernfunctie van de kerk heeft de volgende aspecten: (1) Beschikbaar zijn voor God en de naaste, in navolging van Christus. (2) Navolging die de verschillende activiteiten (‘diensten’) van de gemeente stempelt, mede met het oog op haar gezonden-zijn in de wereld. (3) Gezonden-zijn waardoor de gemeente in woord en daad gericht blijft op de samenleving om haar 39 heen . We willen één aandachtspunt hieruit naar voren halen. De laatste tientallen jaren is er meer belangstelling gekomen voor evangelisatie. Dit heeft onder andere te maken met de veranderde samenleving, waar een steeds groter deel van de bevolking onchristelijk is. Toch vertoont de gemiddelde traditionele kerk het beeld van een introverte, voornamelijk in eigen behoeften voorzienende gemeenschap40. Ook in ons kerkverband zijn veel gemeenten nog vooral naar binnen gericht en is er voor evangelisatie nauwelijks aandacht of is het een circuit buiten de ambtsdragers om. Deputaten geven graag de vraag in overweging, of de functie van de kerk om met het evangelie naar buiten te treden niet meer aandacht verdient. En moet dit aspect niet ook meetellen in de afwegingen rond de aanstelling van kerkelijk werkers? Onzes inziens is deze vraag legitiem, om het risico te vermijden dat de functionaliteit van de kerk onevenwichtig wordt ingevuld. Hier gaat het om de vraag: Waar wil een kerk in investeren? Is het verantwoord voortdurend meer te investeren in het interne functioneren van de gemeente zonder dat haar ‘gezonden zijn in de wereld’ daarbij uitdrukkelijk in beeld is? We beseffen dat deze vragen niet altijd goed zullen passen in de situatie van plaatselijke kerken, maar vanuit het totaalbeeld van onze kerken dringen ze zich toch aan ons op. We noemen dit voorbeeld niet om te beweren dat kerken eigenlijk alleen nog maar missionair werkers zouden moeten aanstellen, maar om te verduidelijken hoe belangrijk het is, de aanstelling van een kerkelijk werker te verantwoorden en in te bedden in een lange termijn-beleidsplan ten aanzien van de evenwichtige opbouw van de gemeente. 37

Kamp, P.W. van de, a.w., p.185-186 ibid., p.188 39 ibid., p.189 40 Vgl. Meijs, Lucas C.P.M., ‘Naar nieuw vrijwilligersmanagement’ in: Dienst jrg 52, nr 3 (juni/juli 2004). Hier wordt een onderscheid beschreven tussen drie soorten vrijwilligersorganisaties op basis van de doelstelling: ‘service delivery’, ‘campaigning’ en ‘mutual support’-organisaties. Ook Meijs stelt: “De meeste kerken functioneren als in zichzelf gekeerde en op zichzelf gerichte mutual support organisaties.” 38

52


Concreet moet een kerkenraad zich deze vraag stellen: Hoe verantwoorden en waarborgen we het verband tussen de aanstelling van een kerkelijk werker en de opbouw van de gemeente ten aanzien van alle drie haar kernfuncties? 17.6.2 DE GEMEENTE EN HAAR FUNCTIONEREN IN DE PRAKTIJK Waar het gaat om het praktische functioneren van de kerk bevinden we ons theologisch gesproken op het terrein van de pneumatologie, de leer omtrent de Heilige Geest. Dit blijkt onder andere duidelijk uit de plaats die de belijdenis omtrent de kerk heeft in het derde deel van het Apostolicum. We belijden dat Christus zijn kerk vergadert, beschermt en onderhoudt door zijn Geest en Woord (HC 21). Dit is een eenvoudige vaststelling, maar het belang en de gevolgen van dit uitgangspunt moeten niet worden onderschat. We willen hier wijzen op twee aspecten, die in deze belijdenis zijn geïmpliceerd. Geloofsgemeenschap Het eerste aspect is dat het functioneren van de kerk een voluit geestelijke zaak is. Het ‘beschikbaar zijn voor God en de naaste’, of zoals het in de Heidelbergse Catechismus heet: het vormen van een gemeenschap der heiligen, begint bij ieders eigen geloofsverbinding met de Here. Het startpunt en de bron van alle deelname in het kerkelijk leven ligt in het persoonlijke geloofsleven, of behoort daar althans te liggen. Ieders persoonlijke band met Christus en de vervulling met de Heilige Geest is voor het goede functioneren van de kerk doorslaggevend. Dit aspect is fundamenteel en onopgeefbaar in alle bezinning op het functioneren van de kerk en is gegeven met de eigen aard van de kerk als geloofsgemeenschap. Vrijwilligersorganisatie Het tweede aspect is dat de kerk organisatorisch gezien een vrijwilligersorganisatie is. Daarmee beweren we niet, dat elke financiële beloning voor geleverde arbeid in de kerk uit den boze is. Maar hiermee krijgen we wel zicht op wat we een organisatorische zwakte in ons kerkelijk leven willen noemen. Dat de gemeente zich kenmerkt door ‘beschikbaarheid voor God en de naaste’, is een belijdenis die in de praktijk van onze kerken een zekere vrijblijvendheid kent. De belijdenis spreekt wel over een verplichting voor ieder om zijn gaven gewillig en met vreugde te gebruiken, maar deze verplichting is moreel van aard en ontvangt onvoldoende organisatorische gestalte. Ons kerkelijk leven wordt in zekere zin gekenmerkt door een cultuur van vrijblijvendheid. Dit heeft diverse schaduwzijden. Allereerst springt in het oog, dat het velerlei werk in en door de gemeente vaak onevenredig verdeeld is. Bekend is de officieuze verdeling van de gemeente in een actieve kern en een passieve rand. Zonder dit met cijfers te kunnen staven wagen we de veronderstelling dat zo ongeveer 30% van de kerkleden 70% van het werk doet. Met name ambtsdragers zijn zwaar belast en soms overbelast, terwijl veel anderen nauwelijks een bijdrage leveren. Aan de andere kant is het soms ook zo, dat gemeenteleden graag actiever zouden worden in de gemeente, maar dat de structuren daarvoor ontbreken. Er zijn heel wat jongeren bijvoorbeeld, die zich nauwelijks ingeschakeld voelen in het gemeenteleven. De meeste kerken hebben geen duidelijk systeem om mensen aan het werk te zetten met de gaven die ze van de Here gekregen hebben. De meeste gemeenteleden hebben geen officiële taak of positie waarin ze een welomschreven verantwoordelijkheid dragen in de boven omschreven functies van de kerk. Hierbij hoort ook de waarneming, dat er in veel gemeenten niet bewust aan kadervorming wordt gewerkt. Er wordt vaak onvoldoende


53

geïnvesteerd in vormen van onderwijs en vorming die mensen toerusten in hun ontwikkeling, zodat ze t.z.t. op verantwoorde wijze een bediening kunnen vervullen, bijvoorbeeld in het pastoraat of op evangelisatiegebied. Een derde schaduwzijde van de kerk als vrijwilligersorganisatie wordt vaak zichtbaar als er gemeenteopbouwbeleid wordt uitgezet en uitgevoerd. Heel veel energie moet dan worden gestoken in het meetrekken van de gemeente in een bewustwordingsproces en het blijven motiveren van de gemeente voor een geformuleerde visie of missie. Er kan in de kerk niet zomaar gerekend worden op de acceptatie van management en doelbewuste sturing door de kerkleiding41. Als vierde schaduwzijde willen we hier noemen dat de verhouding tussen ambt en particulier initiatief niet goed geregeld is42. Veel kerkenwerk (naast datgene wat ambtsdragers doen) drijft op de spontane en individuele inzet van de kerkleden, zonder dat dit een gestructureerde plaats krijgt in het functioneren van de gemeente. De tegenstelling tussen kerk als instituut en als organisme heeft zichzelf overleefd: in principe hebben we deze tweedeling wel afgewezen, maar praktisch-organisatorisch zitten we nog altijd met de gevolgen. Deze gevolgen worden zichtbaar in een vaak gebrekkige of zelfs afwezige integratie van ambtelijke en niet-ambtelijke arbeid in het kerkelijk leven. Dit leidt er ook toe dat nieuwe activiteiten die op particulier initiatief worden ontplooid, niet altijd soepel ingepast kunnen worden in de bestaande organisatiestructuur. Verantwoordelijkheid en positie Gelet op het bovengenoemde fundamentele uitgangspunt kunnen de vrijblijvendheidscultuur en de schaduwzijden daarvan niet worden bestreden door bijvoorbeeld alle belijdende leden van een gemeente formele verplichtingen op te leggen. Onzes inziens moet hier ingezet worden bij het begrip ‘verantwoordelijkheid’. Daarmee wordt volledig recht gedaan aan het pneumatologische uitgangspunt: Het dragen van verantwoordelijkheid begint met het ontvangen van ‘schatten en gaven’, die een opgave met zich meebrengen. Of liever: de Heer van de kerk, die talenten toevertrouwt, verwacht dat er met die talenten aan het werk gegaan wordt. In het concrete functioneren van de gemeente kan dit uitgangspunt verder worden uitgewerkt, doordat verantwoordelijkheden ook vorm krijgen in het vervullen van functies op duidelijk gestructureerde posities. In zekere zin is dit laatste niet meer dan een beschrijving van de werkelijkheid. Voor heel veel noodzakelijk werk in de kerk zijn en worden zulke posities gecreëerd. Vraag en aanbod worden ‘gematcht’: Als er een vacature is in een commissie of een taakgroep, wordt daarvoor een geschikte persoon aangezocht, die vervolgens op die positie wordt benoemd. Dit principe van het welbewust toevertrouwen van een specifieke verantwoordelijkheid wordt echter slechts beperkt toegepast voor de geestelijke doelen van de gemeente. Er zijn weinig tot geen vormen en structuren gecreëerd voor zaken als het onderlinge pastoraat, de diaconale gemeente of de missionaire gemeente. Voorzover dat tegenwoordig wel gebeurt, staat het vaak nog in de kinderschoenen. Door de hier gegeven schets wordt inzichtelijk, waardoor het eigenlijk komt dat de bezinning op de positie van kerkelijk werkers ‘aan de achterkant begint’, zoals we in paragraaf 17.2 opmerkten. De positionering van de kerkelijk werker is een onderdeel van 41 42

54

Vgl. Meijs, Lucas C.P.M., aangehaald artikel Vgl. Te Velde, M. Gemeenteopbouw 2, p.122v


een bredere problematiek. Dat daar nu vragen bij rijzen, brengt aan het licht dat de huidige structuur en vormgeving van ons kerkelijk leven in het algemeen niet goed voorziet in de mogelijkheid om gekwalificeerde en gemotiveerde gemeenteleden als niet-ambtsdrager een duidelijke verantwoordelijkheid te geven op een welomschreven positie. In dit opzicht is de positionering van de kerkelijk werker geen theologisch, maar een organisatorisch probleem met betrekking tot de structuur van de gemeente. We worden zijdelings ook geprikkeld om voor de geschetste problematiek constructieve oplossingen te bedenken, maar dat valt buiten het bestek van onze opdracht. Ondertussen staan kerkenraden wel voor deze problematiek, die in de volgende vraag kan worden samengevat: Worden met de aanstelling van een kerkelijk werker op een bepaald terrein in de gemeente onze problemen voldoende opgelost of dienen er wegen gevonden te worden om daaraan met betere inschakeling van de gemeente tegemoet te komen? 17.6.3 DE AMBTEN IN RELATIE TOT DE KERKELIJK WERKERS In deze paragraaf willen we nader ingaan op de verhouding tussen ambt en kerkelijk werk. Hier is de vraag aan de orde, waarin de ambtsdrager en de kerkelijk werker zich van elkaar onderscheiden. Om de kerkelijk werker goed te positioneren in het kerkelijk leven en zijn positie af te grenzen ten opzichte van die van de ambtsdragers, is het noodzakelijk helder te formuleren wat we onder ‘het ambt’ verstaan. Ambtsdefinitie Ter inleiding op dit onderwerp kan het dienstig zijn te beschrijven hoe in de gereformeerde theologie ‘het ambt’ wordt omschreven. Als voorbeeld moge dienen de definitie van C. Trimp: “Het ambt is een onder erkenning van het charisma van de Heilige Geest tot stand gekomen opdracht om in een geregelde en van volmacht voorziene dienst in Christus’ naam te arbeiden ten bate van de opbouw van de gemeente”.43 De voornaamste elementen in deze omschrijving lichten we er even uit. Ten eerste: fundamenteel is de plaats van het charisma. De Heilige Geest geeft gaven in de gemeente en ook de gelovige bereidheid om die gaven in te zetten voor het doel, waarvoor Hij ze geeft. Hier sluit de ambtsleer aan bij het pneumatologische uitgangspunt, zoals dat in het voorgaande is beschreven. De in een persoon aanwezige gaven zijn het, die leiden tot de mogelijkheid om hem te verkiezen tot een ambt. Ten tweede is van belang de verticale achtergrond van de ambtelijke dienst. Ambtsdragers doen hun werk in dienst van de Here en zijn ook jegens Hem verantwoording schuldig. Zij doen hun werk in Christus’ naam. Hiermee is de geestelijke inhoud van hun arbeid alsmede hun bijzondere positie in de gemeente onder woorden gebracht. Ten derde is een belangrijk element in de definitie de bepaling van het doel van de ambtelijke dienst: de opbouw van de gemeente. Een vierde element komt in de definitie van Trimp niet voor (en wel in die van A.N. Hendriks44), maar wordt elders45 door Trimp wel genoemd: de bevestiging te midden van de gemeente, waardoor de ambtsdrager als zodanig aan de gemeente wordt gegeven. Kennisneming van deze definitie is in zoverre nutttig, dat ze duidelijk maakt hoe dicht de kerkelijk werker aanligt tegen de ambtsdrager. Immers, welk element in deze definitie is op een kerkelijk werker niet van toepassing? De begaafdheid van de kerkelijk werker (het eerste punt) is gegeven met diens professionaliteit. Hier lijkt de kerkelijk werker op de 43

Trimp, C., Inleiding in de ambtelijke vakken. Kampen 1978, p.61 Hendriks, A.N., Die alles in allen volmaakt. Haarlem 1990, noot 10 op p.72 45 Trimp, C., a.w. p.38-39 44


55

predikant, die ook zijn gaven heeft ontwikkeld en geoptimaliseerd via een opleiding. Net zo min als ambtsdragers werken kerkelijk werkers voor hun eigen zaakje (het tweede punt); ook hun werk heeft een geestelijke inhoud en zij dienen op hun eigen plaats ook de Here. Dat in hun functieomschrijving veelal een verantwoordingsplicht jegens de kerkenraad is opgenomen, komt niet in mindering op hun verantwoordelijkheid jegens de Here. In een functieomschrijving uit een plaatselijke gemeente die ons onder ogen kwam, lazen we dat van de aan te stellen pastoraal werker ‘een soort roepingsbesef’ werd verwacht. Van de andere kant bekeken: ook ambtsdragers dragen natuurlijk altijd verantwoording voor hun arbeid ten overstaan van de kerkenraad, waaraan wordt vormgegeven op de wijze van rapportage. Vervolgens het derde punt: Het kan geen twijfel lijden, dat ook de arbeid van kerkelijk werkers uiteindelijk gericht is op de opbouw van de gemeente. En wat ten slotte het vierde punt betreft: In diverse gemeenten is een kerkelijk werker ook openlijk in een kerkdienst te midden van de gemeente aangesteld. Deze openlijke aanstelling wordt overigens – o.a. met het oog op de acceptatie door de gemeente – als zeer wenselijk ervaren. Waar alle elementen van de ambtsdefinitie met enige goede wil ook op de kerkelijk werker zijn toe te passen blijft de vraag overeind, waarin de ambtsdrager en de kerkelijk werker zich van elkaar onderscheiden. Bestaat dat onderscheid überhaupt wel? Of is het een onderscheid dat kunstmatig is aangebracht? Om hier verder te komen, zullen we een paar steken dieper moeten spitten. Ambtenpatroon Allereerst moeten we enige aandacht geven aan ‘de legitimatie van het ambt’ vanuit de Schrift. Reeds vaak is vastgesteld, dat we in de bijbel geen blauwdruk vinden voor de ‘ambtelijke organisatie’ van de kerk. In de reformatorische traditie is de thematiek van ‘de afbakening van de ambten’ duidelijk aanwezig46. De Reformatoren gaven op de vraag naar het aantal ambten een verschillend antwoord. Ook in de onderverdeling van werkterreinen in de gemeente stemden zij niet overeen. Maar zij waren eensgezind in hun overtuiging, dat een meervoudige ambtsdienst op grond van de Schrift geboden is. Uit de veelheid van ambten, bedieningen, gaven en krachten die we in het Nieuwe Testament tegenkomen, is niet simpelweg een helder ambtenpatroon voor de kerk van vandaag te destilleren. Maar dat de gemeente van Christus ambtelijk is gestructureerd, is wel duidelijk. Ambtsdragers behoren er – op grond van de Schrift – altijd te zijn in een gemeente. Over het aantal of de soorten ambtsdragers zijn geen eenvoudige normatieve uitspraken te doen. Ook de benaming of de invulling van de ambten kunnen we niet zien als voor alle tijden en plaatsen vaststaand. Wel kunnen we zeggen, dat de zorg van Christus voor zijn gemeente altijd op een aantal werkvelden gestalte zal krijgen en om speciale ambtsdragers vraagt: verkondiging die gestalte krijgt in de bediening van Woord en sacramenten, onderricht, herderlijke zorg in opzicht en tucht en de dienst der barmhartigheid47. De keuze voor ons huidige drietal ambtsdragers is een hierbij passende en verantwoorde keuze, maar niet de enig mogelijke. Het drietal als zodanig is niet normatief. Wat dit betreft is er zeker ruimte om de aanstelling van een kerkelijk werker te zien als een nadere hedendaagse invulling van het ambtenpatroon.

46

Zie hiervoor de instructieve artikelenserie van Te Velde, M., ‘De afbakening van de ambten I-IV’. In: De Reformatie (nov-dec. 1993). 47 Vgl hier Trimp, C. Ministerium. Groningen 1982, p.211v

56


Specifieke taak van de ambtsdragers Een volgend aspect komen we op het spoor, als we ons afvragen waarom de gemeente ambtelijk gestructureerd is. Het antwoord op die vraag vinden we, als we kijken naar de bijzondere taak van de ambtsdragers. Samenvattend gesproken kunnen we zeggen dat het specifieke van de ambtsdragers ligt in hun aansprakelijkheid voor de gemeente in haar totaliteit48. Als beheerders van het huis van God, de gemeente, behoren zij goede leiding te geven. Als voortrekkers en leiders van de gemeente dragen de ambtsdragers daarom eind-verantwoordelijkheid voor de gemeente, gemeentebreed en voor alle aspecten van het gemeente-zijn. In dit specifieke van het ambt zijn de ambtsdragers onderscheiden van de andere gemeenteleden. Het formuleren van dit onderscheid is nodig, omdat ook de andere gemeenteleden charismata hebben ontvangen en zij ook leiding kunnen geven. Ambtsdragers zijn niet als enigen actief in de gemeente. Van de andere leden van de gemeente wordt ook (stilzwijgend en vaak tamelijk ongestructureerd, zie boven) verwacht, dat zij zich als levende stenen voegen in het bouwwerk. Hun inzet en verantwoordelijkheid heeft echter juist déze beperking, dat zij geen eind-verantwoordelijkheid dragen. Dit gezichtspunt is van belang met betrekking tot de vrouwelijke kerkelijk werkers. Het is vanouds dit leidinggevend aspect geweest, waardoor de zusters in de gemeente niet met een ambt werden bekleed. Wel werden vrouwen zonder enig probleem ingezet bijvoorbeeld als ziekenbezoekers. Ook heden ten dage worden ze zonder bezwaar aangesteld als kerkelijk werker. Naar ons oordeel is daar ook geen bezwaar tegen, maar dan ontmoeten we hier wel een reden, om de functie van kerkelijk werker niet zonder goede zorgvuldigheid een plaats te geven in het geheel van ambten en bedieningen in de kerk. Volmacht van ambtsdragers Een derde gezichtspunt is nauw aan het vorige verbonden. De ambtsdrager draagt zijn verantwoordelijkheid over de gemeente in opdracht van God. Tot het specifieke van zijn ambt behoort mede, dat hij een bijzondere roeping heeft, een aanstelling van Godswege. Zoals we zagen brengt Trimp dat onder woorden door te zeggen dat zijn dienst van volmacht is voorzien, hetgeen betekent dat hij de bevoegdheid heeft om op te treden namens de opdrachtgever. De verlening van deze volmacht krijgt concreet gestalte doordat iemand door de gemeente onder leiding van de kerkenraad tot het ambt wordt geroepen, onder aanroeping van de naam van de Here. Bij de bevestiging verklaart de ambtsdrager dat hij zich door God zelf geroepen weet tot het hem toebedeelde werk in de gemeente. De gemeente wordt vermaand om de ambtsdrager te aanvaarden als iemand, die door de Here gezonden is. Het is van belang om te noteren wat de lading is van deze volmacht: De Here vindt zijn gemeente zo belangrijk, dat hij ambtsdragers speciaal opdraagt om die gemeente te leiden en te verzorgen. Moet een kerkelijk werker geacht worden met deze volmacht te zijn bekleed? Het antwoord op deze vraag is afhankelijk van zijn taakomschrijving. In verreweg de meeste gevallen kan eenvoudig vastgesteld worden dat het de taak van een kerkelijk werker is, mee gestalte te geven aan de zorg die Christus voor zijn gemeente heeft. Hij is door zijn aanstelling gemandateerd om met en vanuit het Woord van God de kerkleden geestelijk te bearbeiden en bij te dragen aan de opbouw van de gemeente. Er is dus geen enkele reden om te stellen dat bijvoorbeeld een pastoraal werker zijn werk niet doet in Christus’ naam. Welnu, als het werk dat een kerkelijk werker in een gemeente doet inhoudelijk niet 48

Zie hiervoor: Te Velde, M. Gemeenteopbouw 2, Barneveld 1992, m.n. hoofdstuk 10


57

verschilt van wat predikanten, ouderlingen of diakenen doen en niet van een andere betekenis is, dan is er wat dit betreft geen reden om de functie van kerkelijk werker buiten het ambtenpatroon te houden. Keuze uit twee opties Moet de functie van kerkelijk werker een kerkelijk ambt zijn? Naar ons oordeel kunnen de kerken deze vraag zowel bevestigend als ontkennend beantwoorden. Het is een door tijd en plaats en situatie bepaalde afweging, tot welke beslissing ze komen. De argumenten die vóór het creëren van een extra ambt van kerkelijk werker pleiten zijn de volgende: •

•

•

•

•

•

door de eeuwen heen is er in de kerk altijd behoefte geweest aan assistentie op het tweede en derde werkterrein van de predikant, nl. de catechese en het pastoraat, verleend door mensen die niet een volledig predikantschap hoefden te bekleden en geen academische opleiding hadden gehad. We hebben hier niet te maken met een tijden plaatsgebonden incidenteel verschijnsel; de kerkelijk werkers doen voluit geestelijk, kerkelijk en inhoudelijk werk, van geen andere aard en gehalte dan wat de predikanten, ouderlingen en diakenen doen, en ze hebben daarvoor ook de gaven en de toerusting ontvangen; vanuit hun betrokkenheid in centrale werkvelden van het gemeente zijn is het adequaat wanneer zij samen met de andere ambtsdragers participeren in het overleg over het kerkelijk werk en in het leiding geven aan de gemeente; het is van belang dat mensen die met een officiële aanstelling en instructie in de gemeente geestelijk werk doen, ook als zodanig gepositioneerd en met instemming van de gemeente van volmacht voorzien worden; het deel moeten uitmaken van de kerkenraad kan niet als principieel tegenargument worden gebruikt; parallel aan de positie van de diakenen in de gereformeerde ambten-structuur is het mogelijk de kerkelijk werkers alleen voor bepaalde werkzaamheden in de kerkenraad te laten participeren; het niet levenslang maar slechts voor een bepaalde periode door de gemeente tot deze functie geroepen worden (zoals doorgaans het geval is) kan evenmin als principieel tegenargument gelden, want ook ouderlingen en diakenen worden voor een afgebakende periode tot het ambt geroepen.

Er zijn echter ook wel argumenten aan te voeren om de functie van kerkelijk werker (zowel in het algemeen als in de huidige situatie) niet als ambt te definiëren, namelijk: • •

•

•

58

het gaat hier om een functie met assistentie-karakter en er is iets voor te zeggen om die niet met de ‘basis-ambten’ of ‘primaire ambten’ gelijk te stellen; er zijn lange perioden in de kerkgeschiedenis geweest, dat aan zulke functies geen behoefte was; op dit moment hebben de kerken nog te weinig ervaring met KW-ers en is hun aantal ook nog te gering om tot opneming onder de erkende ambtsdragers in de kerk te besluiten; de kerkelijk werker verricht wel een aantal taken, maar die zijn niet gestandaardiseerd in een vaste overall-functie; aan de functie komt in de praktijk een eind wanneer er geen werk meer is of het werk door een predikant wordt overgenomen; vanouds is aan de ambten (of aan twee van de drie) het beslissend gemeentebreed leiding geven verbonden; tot die ambten hebben vrouwen geen


•

toegang, terwijl als kerkelijk werker zowel mannen als vrouwen beschikbaar en welkom blijken te zijn; wanneer de kerken de kerkelijk werker buiten de ambtenstructuur houden, geeft dat meer mogelijkheden om kerkelijk werkers van buiten de eigen gemeente in te zetten en om aan hen meer speciale en incidentele taken te geven.

We attenderen erop dat de argumenten pro en contra van verschillend gewicht zijn. Naar ons oordeel kan en moet het definiëren van een functie van kerkelijk werker als een mogelijk aanvullend te creëren ambt in de kerk op zichzelf niet principieel afgewezen worden. Ons voorstel is echter om op dit moment de functie van kerkelijk werker niet als ‘kerkelijk ambt’ te definiëren en in de kerkorde op te nemen. Als de kerken dit voorstel volgen betekent dit beslist niet, dat allerlei belangrijke elementen die bij het aanstellen van ambtsdragers gelden niet ook hier van toepassing moeten worden verklaard. Integendeel, gezien wat gezegd is over het karakter, de inhoud en betekenis van hun werk moet er in de aanstelling en het laten werken van kerkelijk werkers zorgvuldig worden gehandeld en zijn er diverse parallellen met de aanstelling enz. van ambtsdragers. Hierover handelen we verder in paragraaf 17.7. 17.6.4 HET FUNCTIONEREN VAN DE AMBTSDRAGERS In aanvulling op de hier geboden theologische plaatsbepaling is het ook nodig te kijken naar het functioneren van de ambtsdragers, voorzover de aanstelling van kerkelijk werkers te maken kan hebben met praktische knelpunten op dit gebied. Daartoe noteren we de volgende overwegingen. In de praktijk blijkt veel tijd en energie van ambtsdragers op te gaan aan vergaderwerk. Er is in kerkenraden relatief veel aandacht voor procedures, organisatie, overleg en onderhandeling. De laatste jaren is daarom in nogal wat kerkenraden een bezinnings- en veranderingsproces gaande ten aanzien van het kerkenraadswerk. Er wordt gezocht naar de mogelijkheden om zich te concentreren op de geestelijke kern van het ambtelijke werk. Hoewel ook het werken volgens een NBC (Nieuw Bestuursconcept) in de praktijk niet automatisch leidt tot een goede invulling van die concentratie, is dit zeker een positieve ontwikkeling. Wanneer een kerkelijk werker echter als ambtsdrager wordt bevestigd (zoals soms gebeurt) en zodoende wordt toegevoegd aan de kerkenraad, loopt hij op dit moment toch nog het gevaar ook veel tijd kwijt te zijn aan ‘oneigenlijke’ bezigheden. Per saldo zal de kerkelijk werker dan minder toevoegen aan het welzijn en de opdracht van de gemeente dan mogelijk zou zijn. We kwamen in de praktijk een voorbeeld tegen, waar dit risico goed was afgeschermd door duidelijke bepalingen in de instructie over kerkenraadswerk waaraan de kerkelijk werker niet geacht werd mee te werken. Hier past echter vooral de waarschuwing, dat de aanstelling van een kerkelijk werker een oneigenlijke oplossing kan zijn voor het gesignaleerde knelpunt. Mede omdat de kerkelijk werker (niet-ambtsdrager) buiten de normale structuren valt, kan hij meer dan de ambtsdragers aan ‘het echte werk’ toekomen. Dit kan een impuls in de gemeente geven, maar zal tegelijk slechts bestrijden zijn van een symptoom, waardoor het werkelijke probleem nog een tijd onder tafel kan blijven. Kerkenraden dienen de vraag onder ogen te zien, of zij hun werk niet anders moeten organiseren, zodat de geestelijke kern van het


59

ambtelijke werk beter uit de verf komt. Hebben we als ambtsdragers onze eigen taakvervulling verantwoord georganiseerd of valt hier nog een inhaalslag te maken? Het zou niet goed zijn, wanneer een kerkelijk werker wordt aangesteld zonder dat de ambtsdragers hun eigen taakvervulling hebben geoptimaliseerd.

17.7

Kerkrechtelijke aandachtspunten

In de vorige paragrafen boden we een theologische doordenking van de positie van de kerkelijk werker. In aanvulling daarop en gedeeltelijk ook voortvloeiend daaruit geven we nu aandacht aan de kerkrechtelijke kant daarvan. Enkele gedeelten uit deze paragraaf vielen reeds te lezen in het rapport voor de vorige generale synode te Zuidhorn. We achtten het raadzaam sommige elementen hier opnieuw op te nemen, om een zo compleet mogelijk beeld te schetsen. Kwaliteitsbewaking Vanwege het belang van kwaliteit in het werk in de gemeente is er voorafgaand aan de aanstelling een toetsing nodig van kennis en vaardigheden. Een diploma van bv. een HBO-opleiding kan daarbij voor een belangrijk deel waarborgen dat de betrokkene aan de vereisten voldoet. Soms heeft iemand ook krachtens persoonlijke kwaliteiten en brede ervaring voldoende in huis om zijn werk op een vertrouwde en deskundige manier te doen. In alle gevallen doen kerkenraden er goed aan om zich m.b.t. dit aspect een zelfstandig oordeel te vormen. Waar nodig kan een speciaal onderzoek worden ingesteld naar iemands bekwaamheid. Ook kan aanvullende scholing (inclusief certificaat van een professionele instelling) als conditie voor de (continuering van de) aanstelling worden vereist. Een traject van nascholing en deskundigheidsbevordering is sowieso voor alle situaties aan te bevelen. Confessionele betrouwbaarheid Het is van belang dat kerkelijk werkers betrouwbare mensen zijn v.w.b. hun binding aan de leer van de Heilige Schrift en aan de samenvatting daarvan in de gereformeerde belijdenisgeschriften. De kerken hebben een speciale vorm van binding daaraan voor predikanten, ouderlingen en diakenen nodig gevonden (art. 53 en 54 KO). De kerken zouden voor kerkelijk werkers kunnen volstaan met de eis van een belijdend lidmaatschap (in volle rechten). Maar dat is een nogal formeel minimum. Een expliciete toetsing en verbinding van kerkelijk werkers op dit punt zou meer passen bij de bestaande regelingen voor ambtsdragers, aangezien zij een analoge functie in de kerk vervullen. Onze aanbeveling is, dat de kerkenraden de kerkelijk werkers bij hun aanstelling vragen instemming te betuigen met de drie formulieren van eenheid in passende bewoordingen die overeenkomen met de instemming door ouderlingen en diakenen. Wijze van benoeming Het verdient de voorkeur om een formatieplaats voor een kerkelijk werker in te vullen via een normale sollicitatieprocedure. Dat dwingt de kerkenraad om zich op vereisten en taken goed te bezinnen en die helder te formuleren. Het voorkomt ook onderhandse benoemingen en de nadelen en risico’s daarvan. Heeft de kerkenraad een benoeming gedaan, dan is het zaak – zeker wanneer het om een pastoraal werker gaat – de gemeente in de procedure te betrekken. Er moet zorg gedragen worden voor een (vertrouwens-)basis in de gemeente. Daarom zijn wij van oordeel dat een benoemde aan de gemeente moet worden gepresenteerd en de instemming (approbatie) van de

60


gemeente moet worden gevraagd. Op die wijze wordt duidelijk dat de werker in de gemeente een geaccepteerde en wettige plek krijgt. Bevestiging Vanuit dezelfde overwegingen verdient het vervolgens aanbeveling de kerkelijk werker in een kerkdienst officieel in functie te stellen en hem en zijn arbeid samen in gebed aan de Here op te dragen. Daarmee wordt recht gedaan aan de bijzondere plaats die iemand in de gemeente zal innemen en aan de taak die hij in of vanuit de gemeente gaat vervullen. In sommige kerken is men al verder gegaan dan bijvoorbeeld welkom heten en voorbede doen en heeft men ook door middel van een zelf geconcipieerd formulier een werker in zijn dienst bevestigd. Daarbij werd dan ook een ja-woord gevraagd. Wij zien geen redenen om uit te spreken dat een bevestiging op deze wijze niet mag plaatsvinden, maar noodzakelijk of aan te bevelen is het niet direct. Ten overvloede: Een kerkelijk werker hoeft niet als ouderling of diaken te worden bevestigd. Opzicht Het is van belang om vanwege het geestelijk-kerkelijk karakter van het werk de vrijheid van de kerk te waarborgen om in te grijpen wanneer de kerkelijk werker zich in leer of leven misgaat of zijn/haar werk niet goed doet. Deze vrijheid is voor de bestaande ambten vervat in het geldende kerkrecht met betrekking tot opzicht en tucht. Voor de kerkelijk werker is het echter nodig, dat in de arbeidsovereenkomst expliciet van kerkelijke rechten van opzicht, tucht en ontslag en de criteria en procedure daarvoor melding wordt gemaakt. Er moet bij ontslag wegens bv. ongehuwd samenwonen geen procedure met beroep op de privé-sfeer en het seculiere arbeidsrecht mogelijk zijn. Nader juridisch advies zal hierover nog worden ingewonnen. Behalve een arbeidsrechtelijke kant is er ook een kerkrechtelijke. Is de kerkelijk werker een eigen gemeentelid, dan is het minder ingewikkeld: hij staat sowieso al onder opzicht en tucht van de kerkenraad. Vaak is een kerkelijk werker echter lid van de plaatselijke kerk in zijn woonplaats, niet zijnde de gemeente waarin hij kerkelijk werker is. Er moet dan wel geregeld worden, welke kerkelijke relatie er is in geval van noodzaak tot tucht. Dat vergt in zulke situaties immers soms contact met de kerkenraad van zijn thuisgemeente. Een (beknopte) bepaling hierover kan worden geformuleerd naar analogie van wat geldt voor situaties als van legerpredikanten. Verder kan men de gastlidmaatschapsregeling van overeenkomstige toepassing verklaren waar het gaat om bv. toegang tot het Heilig Avondmaal zonder avondmaalsbriefje en faciliteiten m.b.t. kerkblad, postvak, etc. Toezicht Tot de verantwoordelijkheid van de kerkenraad ten aanzien van de kerkelijk werker behoort meer dan opzicht en tucht over de kerkelijk werker. Hij dient ook toezicht te houden op diens arbeid. Wàt de arbeid precies inhoudt en welke regelingen dienaangaande gelden, dient dan uiteraard wel goed te zijn vastgelegd. De arbeid van ambtsdragers is kerkrechtelijk gecanoniseerd in o.a. kerkorde-artikelen en bevestigingsformulieren. Voor kerkelijk werkers is dit niet het geval. Hun arbeid dient kerkrechtelijk te worden ingebed en beschermd door het vaststellen van een goede instructie. Het toezicht kan dan mede worden ingevuld door functioneringsgesprekken, waarbij ook de bepalingen in de instructie als aandachtspunten gebruikt kunnen worden. Voor dit toezicht kan een begeleidingscommissie worden ingesteld. De commissie of een


61

van haar leden is tevens het adres waar de kerkelijk werker terecht kan voor overleg of advies. Rapportage Om het toezicht door de kerkenraad verder in te vullen, zullen ook passende afspraken moeten worden gemaakt ten aanzien van de rapportage. In welke vorm en hoe vaak dient de kerkelijk werker verantwoording van zijn werk af te leggen? Bepalingen hierover dienen in de instructie te worden vastgelegd. Vertrouwelijkheid Bij de in de instructie op te nemen bepalingen behoort ook een belofte van geheimhouding. De pastorale relatie vergt vertrouwelijkheid. Het is niet mogelijk en ook onnodig om het zogenaamde ‘ambtsgeheim’ hier uitputtend te bespreken. Wel dient duidelijk te worden gesteld, dat de geheimhouding geen absoluut karakter draagt. Medewerkers in het pastoraat moeten op dit punt geen valse verwachtingen scheppen en zij moeten zich ook geen absolute beloftes van geheimhouding laten afdwingen. In het kader van de samenwerking met de kerkenraad is dit vooral van belang ten aanzien van ‘censuurgevoelige’ informatie, die de kerkelijk werker voor een lastige afweging kan plaatsen. Vanuit een soort beroepsmatig geweten kan hier de neiging bestaan om het accent te leggen op de vertrouwelijkheid van de pastorale relatie en tegenover de kerkenraad belastende informatie te verzwijgen, om die relatie niet te beschadigen. Dit is naar ons oordeel stellig onjuist. In elk pastoraat ligt een element van vermaan opgesloten. Kerkelijk werkers kunnen hier handelen volgens de gedragscode die bijvoorbeeld ouderlingen hanteren, naar analogie van de regel van Matteüs 18. Niet alle zonden van gemeenteleden waar zij ambtshalve van op de hoogte raken, brengen zij direct op de kerkenraadsvergadering. Er zal doorgaans een eerste stadium van ambtelijk vermaan zijn, waarin de wijkouderling de zaak nog niet met de andere ouderlingen bespreekt. Maar bij volharding of onbekeerlijkheid wordt dat anders. Zo dienen ook kerkelijk werkers in voorkomende gevallen duidelijk te maken dat zij zich genoodzaakt (kunnen) zien de wijkouderling(en) er bij te betrekken, wanneer zij van oordeel zijn dat vermaan meer kracht en draagvlak moet krijgen. Het verdient aanbeveling deze gewenste handelwijze in de instructie toe te voegen aan de geheimhoudingsbepaling. Samenwerking met de kerkenraad Omdat de kerkelijk werker werkzaam is op het arbeidsgebied van de ambtsdragers, ligt het voor de hand dat hij niet alleen geregeld rapport uitbrengt over zijn werk, maar ook op een passende wijze betrokken is bij het overleg over het werk. Voor een pastoraal werker geldt dat het werk van de smalle kerkenraad. Voor bijvoorbeeld een jongerenwerker of kerkelijk opbouw-werker betreft het dikwijls ook de brede kerkenraad. Ons voorstel is, dat hij naar gelang van zijn taak de relevante gedeelten van kerkenraadsvergaderingen bijwoont. Wij menen dat hij daar als niet-ambtsdrager een adviserende stem moet hebben.

17.8

Arbeidsrecht

Bezien we de positie van de kerkelijk werker uit het gezichtspunt van het commune recht, dan is allereerst de vraag aan de orde of er sprake is van een arbeidsverhouding in de zin van het Burgerlijk Wetboek (BW). De beoordeling of sprake is van een dienstverband komt toe aan de (kanton-)rechter, en de vaststelling of sprake is van verzekeringsplicht aan het

62


Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). Uit de wetgeving en de jurisprudentie hierover kan worden opgemaakt dat sprake is van een dienstverband, wanneer is voldaan aan de volgende drie voorwaarden (in de voetnoten staan de verwijzingen naar de ter zake doende jurisprudentie): 1. Er wordt loon betaald voor verrichte arbeid49. 2. Er bestaat de verplichting om de arbeid persoonlijk te verrichten. De werknemer mag zich niet zonder toestemming van de werkgever door een derde laten vervangen50. 3. Er bestaat een gezagsverhouding tussen de werkgever en de werknemer. De prestatie waartoe de werknemer zich verbindt, is per definitie (gedeeltelijk) onbepaald en mag door nadere instructies van de werkgever nader worden bepaald51. In het algemeen kan worden aangenomen dat de positie van de kerkelijk werker voldoet aan deze voorwaarden. Dit heeft tot gevolg dat de rechtsbetrekking moet voldoen aan de veelal dwingend geformuleerde bepalingen van het BW. Bovendien heeft de vaststelling dat sprake is van een dienstverband, tot gevolg dat op het loon sociale premies moeten worden afgedragen aan het UWV en dat op het loon loonheffing (loonbelasting) moet worden ingehouden. Tevens moet het kerkgenootschap (dat is in onze kerkorde de plaatselijke kerk) voldoen aan een aantal stringente eisen ten aanzien van het voeren van een financiële administratie (dit zijn eisen die verband houden met de premieafdracht voor de werknemersverzekeringen en die voortvloeien uit de Coördinatiewet Sociale Verzekeringen (CSV)). Gelet op het voorgaande kan worden gezegd dat de positie van de kerkelijk werker – arbeidsrechtelijk gezien – vergelijkbaar is met die van een koster. Ter vergelijking: De meeste, zo niet alle gemeenteleden die meewerken binnen de gemeente, staan in een vrijwilligersrelatie tot de kerk en niet in een arbeidsverhouding, omdat zij voor hun arbeid geen loon ontvangen. Hier doet zich overigens het probleem voor, dat sommige catecheten wèl betaald worden, zonder dat er met hen een arbeidsovereenkomst wordt gesloten. Er zijn gevallen geweest waarbij het UWV met terugwerkende kracht de sociale verzekeringspremies heeft ingevorderd. Een predikant ontvangt traktement - hetgeen zou kunnen worden aangemerkt als loon - en is ook verplicht tot persoonlijke arbeid, maar uit vaste jurisprudentie blijkt dat niet snel wordt aangenomen dat sprake is van een gezagsverhouding tussen predikant en kerk (kerkenraad). Op hem is om die reden veelal niet het arbeidsrecht van toepassing52. Ervan uitgaande dat bij een kerkelijk werker sprake is van een dienstverband, zal, zodra een kerk een kerkelijk werker in dienst neemt, een arbeidsrechtelijke relatie ontstaan. In het BW is nergens vastgelegd, aan welke voorwaarden een arbeidsovereenkomst moet voldoen. De invulling van de arbeidsovereenkomst is een vrijwillige zaak: het is aan beide partijen om afspraken te maken, mits deze niet in strijd zijn met dwingendrechtelijke bepalingen van het BW en aanverwante regelgeving, zoals bijvoorbeeld de Wet op het

49

HR 8 oktober 1993, NJ 1994, 188 / JAR 1993, 245 HR 13 december 1957, NJ 1958, 35 51 HR 17 april 1984, NJ 1985, 230; HR 17 juni 1994, NJ 1994, 757 52 Vgl. Pel, P.T., “De rechtspositie van de predikant.” in: Rechtspositie en traktement van de predikant (uitgave van het GMV), Zwolle 1991 (p.10-36) 50


63

minimumloon en wettelijke bepalingen over loondoorbetaling tijdens ziekte en een minimum aantal vakantiedagen53. Het is gebruikelijk om afspraken te maken ten aanzien van: 1. hoogte van het loon 2. ingangsdatum van de overeenkomst 3. duur van de overeenkomst 4. aantal vakantiedagen 5. opzegtermijn 6. eventuele proeftijd 7. pensioenregeling 8. onkostenregeling Het GMV te Zwolle heeft een arbeidsovereenkomst opgesteld voor kerkelijk werkers. Dit is een model dat onzes inziens zeer goed te gebruiken is en zowel de belangen van de kerken als die van de kerkelijk werkers goed behartigt. Dit model voorziet in een juridisch correcte arbeidsovereenkomst. De rechtszekerheid van de kerkelijk werkers wordt er goed in gewaarborgd. Het is prettig en overzichtelijk, wanneer er uniformiteit binnen de kerken bestaat. Qua rechtspositie is een eventuele overstap van de ene plaatselijke kerk naar de andere dan gemakkelijker en concurrentie tussen de kerken wordt tegengegaan. Om al deze redenen bevelen wij daarom van harte aan, dat kerken die kerkelijk werkers aanstellen, gebruikmaken van de modelovereenkomst van het GMV. Aan enkele punten uit bovenstaande schenken we hier nog apart aandacht. ad 1. Ter zake van de salariëring maken we een tweetal opmerkingen. Ten eerste: Het GMV heeft een salaristabel gemaakt, specifiek voor kerkelijk werkers. Ten tweede: Zoals genoemd is de kerk verantwoordelijk voor de afdracht van premies en voor de betaling van loonheffing. Kerken dienen de aanstelling van een kerkelijk werker te melden bij het UWV. ad 3. Aan de duur van een overeenkomst dient goede aandacht te worden besteed. Een dienstverband kan worden aangegaan voor bepaalde en voor onbepaalde tijd. Als een overeenkomst voor bepaalde tijd is afgesloten, kan na afloop van de afgesproken termijn de overeenkomst opnieuw voor bepaalde tijd worden afgesloten als er tenminste nog geen periode van 36 maanden is verstreken. Het BW bepaalt, dat er slechts drie keer een tijdelijke overeenkomst gesloten mag worden ongeacht de duur van de overeenkomsten. Als er een vierde overeenkomst wordt gesloten, is dat van rechtswege een vast dienstverband54. Het is in dit verband ondoenlijk om een uitputtend overzicht te geven van de wijzen waarop een dienstverband kan worden beëindigd. In het algemeen geldt dat een overeenkomst kan worden ontbonden met wederzijds goedvinden. Een werker die hierin toestemt moet wel oppassen, want dit brengt eventuele WW-aanspraken in gevaar. Eenzijdige beëindiging van het dienstverband is slechts mogelijk door tussenkomst van de (kanton)rechter. Verder heeft de werkgever in een aantal gevallen de mogelijkheid om een ontslagvergunning aan te vragen bij het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). 53

In dit verband noteren we opnieuw onze opmerking uit 17.7 onder Opzicht dat het voor de kerkelijk werker nodig is, dat in de arbeidsovereenkomst expliciet van kerkelijke rechten van opzicht, tucht en ontslag en de criteria en procedure daarvoor melding wordt gemaakt. 54 BW 7:668

64


ad 7. Ons is gebleken dat niet in alle arbeidsovereenkomsten met kerkelijk werkers afspraken zijn gemaakt omtrent de pensioenvoorziening. Het staat kerkelijk werkers vrij om dat te accepteren. Noch het BW, noch de jurisprudentie stellen een goede pensioenvoorziening verplicht of beschouwen het als een uitvloeisel van goed werkgeverschap. Anderzijds kan gevraagd worden, of een christelijke kerk in de beloning c.q. verzorging van haar werknemers hierop moet willen bezuinigen. Wanneer de GMVmodelovereenkomst tot standaard wordt verheven, worden de kerken en hun kerkelijk werkers er in ieder geval expliciet aan herinnerd dat mogelijkerwijs een pensioenvoorziening moet worden getroffen. Of dit gewenst is, dient per situatie bekeken te worden. Ten slotte nog één toevoeging. De modelarbeidsovereenkomst van het GMV voorziet niet in een instructie. Dit is ook niet wettelijk verplicht, maar de praktijk leert over het algemeen dat er vaak conflicten ontstaan tussen werkgevers en werknemers, als er geen goede afspraken zijn gemaakt over de te verrichten arbeid en aanverwante zaken. We overwogen overigens reeds dat ook uit kerkrechtelijk oogpunt een goede instructie noodzakelijk is (zie 17.7). Om moeilijkheden tussen een kerkelijk werker en de kerk waar hij/zij werkt te voorkomen, is het goed om vooraf afspraken te maken of regelingen te treffen ten aanzien van: 1. de functieomschrijving 2. de functie-inhoud 3. de plaats in de kerk (aan wie dient verantwoording te worden afgelegd, aan wie kan ondersteuning worden gevraagd, etc.) 4. de werktijden. Deze instructie kan als een aanhangsel bij de arbeidsovereenkomst worden gevoegd.

17.9

Conclusies en aanbevelingen

Op grond van bovenstaande overwegingen komen wij tot de volgende conclusies. 1. Er is geen reden om de figuur van de kerkelijk werker op principiële gronden a priori af te wijzen. De Schrift leert zeker niet, dat alle geestelijke werk in de kerk verricht moet worden door ambtsdragers. Integendeel: het geestelijk functioneren van de gemeente is een opdracht voor alle gemeenteleden samen. De opbouw van de gemeente is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Christus stelt zijn gemeente door zijn Geest tot deze taak in staat door het schenken van de nodige gaven. Wanneer sommige gemeenteleden hun begaafdheid ontwikkelen en zelfs professionaliseren, zodat ze op bijzondere posities te werk kunnen worden gesteld, is dat dankbaar te aanvaarden. 2. Of een kerkenraad in een plaatselijke situatie er goed aan doet om in zijn gemeente een kerkelijk werker aan te stellen, is niet op generaal-synodaal niveau uit te maken. Een plaatselijke kerkenraad dient de voors en tegens grondig af te wegen. Om niet lichtvaardig tot het aanstellen van een kerkelijk werker over te gaan verdient het aanbeveling om in deze afweging plaats te geven aan de boven gegeven overwegingen. Puntsgewijs is dat samen te vatten in de volgende vragen, die een kerkenraad zichzelf dient te stellen (tussen haakjes verwijzen we naar de paragraaf waar de vraagstelling is onderbouwd):


65

•

•

•

Hoe verantwoorden en waarborgen we het verband tussen de aanstelling van een kerkelijk werker en de opbouw van de gemeente ten aanzien van alle drie haar kernfuncties? (17.6.1). Worden met de aanstelling van een kerkelijk werker op een bepaald terrein in de gemeente onze problemen voldoende opgelost of dienen er wegen gevonden te worden om daaraan met betere inschakeling van de gemeente tegemoet te komen? (17.6.2). Hebben we als ambtsdragers onze eigen taakvervulling geoptimaliseerd of valt hier nog een inhaalslag te maken? (17.6.4)

3. Bij de aanstelling van een kerkelijk werker dient er een goede arbeidsovereenkomst te worden gesloten. Het verdient aanbeveling dat de kerken zich daarvoor houden aan de model-overeenkomst, die opgesteld is door het GMV. De kerken moeten zich er van bewust zijn dat regels van het algemene arbeidsrecht hier van toepassing zijn. 4. Als aanhangsel bij de arbeidsovereenkomst dient een goede instructie te worden opgesteld. Deze instructie dient minstens de volgende elementen te bevatten: 1. een omschrijving van de functie van de kerkelijk werker; 2. een duidelijke opgave van de te verrichten werkzaamheden; 3. heldere afspraken over de af te leggen verantwoording aan de kerkenraad en de wijze waarop deze rapportage dient te geschieden; 4. een afspraak over door wie de kerkelijk werker wordt begeleid: een persoon of begeleidingscommissie waar de kerkelijk werker terecht kan voor overleg of advies; 5. een regeling m.b.t. de werktijden De aanbevelingen 3 en 4 kunnen worden verheven tot voorstellen voor besluitvorming op de GS, zoals bedoeld in lid 3 van de opdracht.

17.10 Concept-besluit Deputaten zullen later een concept-besluit presenteren waarin de lijnen en aanbevelingen van het rapport verwerkt zijn. 18

CONTACT MET DEPUTATEN KERKORDE EN KERKRECHT (CGK)

Op 16 mei en 24 oktober 2003 heeft een afvaardiging van ons deputaatschap besprekingen gevoerd met de deputaten ‘kerkorde en kerkrecht’ van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Dit in overeenstemming met de algemene instructie van de GS Zuidhorn 2002-2003 aan alle deputaatschappen (Acta art 210 besluit 1 e). De volgende onderwerpen kwamen aan bod: • toerusting (wat kunnen wij als kerken en deputaatschappen kerkrecht voor elkaar betekenen?); • naleving van de KO (en eventuele sancties bij ‘niet-naleving’); • termineren van predikantschap na losmaking; • verhouding kerkelijk en wereldlijk recht; • art.31 en 33: Appelrecht en ‘stemrecht in eigen aangelegenheden’; • editie van de KO op Internet en in boekvorm; • herziening van de KO;

66


•

•

hoe om te gaan met samenwonenden? Welke functie heeft de tucht b.v. rond de avondmaalsviering? Hoe ga je te werk bij een aanvraag van kerkelijke huwelijksbevestiging? Hoe werk je bij samenwonenden pastoraal naar een huwelijk toe? de positie van kerken die in het kader van kerkelijke eenheid bezig zijn steeds meer in elkaar te schuiven. Wat is de positie van de in elkaar schuivende gemeente in de beide kerkverbanden?

In de ontmoetingen bleek hoezeer wij van elkaars ervaringen kunnen leren. Wanneer de wederzijdse synodes daartoe besluiten hopen we aan onze ontmoetingen in de komende tijd een vruchtbaar vervolg te geven.


67

BIJLAGE 1

DE OPDRACHT VAN DE GS ZUIDHORN 2002-2003 AAN DKK

De GS Zuidhorn besloot (Acta art 16 Besluit 3) een deputaatschap Kerkrecht en kerkorde benoemen met de volgende opdrachten a. te onderzoeken ten aanzien van welke generaal-synodale besluiten, bepalingen, regelingen, richtlijnen, handreikingen e.d. nog verheldering nodig is op het punt van status en rechtseffect, en daarover voorstellen te doen; b. te overleggen met de Theologische Universiteit en deputaten Archief en documentatie over digitalisering van de Acta van de synodes sinds 1892; c. het besluit van de Generale Synode Zuidhorn inzake art 8 KO te verwerken in een voorstel tot wijziging van dit artikel, waarbij alleen de hoofdzaak en niet de procedure in de kerkorde wordt opgenomen; d. onderzoek te verrichten of deelneming van predikanten uit onze kerken aan de geestelijke verzorging in inrichtingen van justitie en instellingen van gezondheidszorg op verantwoorde wijze mogelijk is, en of artikel 12 KO toereikend is voor de kerkrechtelijke regeling van hun benoeming en positie; en hierbij deputaten Kerk en overheid te raadplegen; e. een studie te doen naar de mogelijkheid om appèl in plaatselijke geschillen tot één of twee instanties te beperken; en hierbij deputaten Appèlzaken GS te raadplegen; f. te overleggen met deputaten Dienst en recht om advies uit te brengen over een tweede beroepsinstantie bij geschillen tussen een predikant en zijn kerkenraad op het gebied van ambtsvervulling en arbeidsrecht; g. zich te bezinnen op criteria waaraan revisieverzoeken moeten voldoen; en hierbij deputaten Appèlzaken GS te raadplegen; h. de aan de Generale Synode Zuidhorn 2002 voorgelegde vragen inzake het recht op de doop van Nederlandse aspirant-adoptief-kinderen (Acta art. 35) te bestuderen en op basis daarvan de volgende synode te dienen met een voorstel, hoe de vragen en onduidelijkheden met betrekking tot het tijdstip van de doop van Nederlandse aspirant-adoptiefkinderen het beste kunnen worden beantwoord dan wel opgelost; i. in overleg met deputaten Bijbelvertaling: i. onderzoek te doen naar de (vooral) kerkrechtelijke vragen met betrekking tot kerkelijke ijking van bijbelvertalingen en het generaal-synodaal vrijgeven van een vertaling annex de afbakening van bevoegdheden in dezen; ii. na te gaan, welke besluitvorming er ten aanzien van het gebruik van bijbelvertalingen in de kerkdiensten in de huidige situatie en voor de komende jaren op generaal-synodaal niveau nodig is; j. in samenwerking met deputaten Huwelijk en echtscheiding zich te bezinnen op de vraag of en hoe wijziging van art.70 KO op termijn dient plaats te vinden; k. te overleggen met deputaten Huwelijk en echtscheiding inzake de door hen ontvangen opdracht om te bestuderen of er in het licht van de Schrift aanvullende maatregelen van vermaan en tucht mogelijk en wenselijk zijn; l. betreffende herziening van de kerkorde: i. de eerstkomende generale synode te dienen met een herziene formulering van de kerkorde-artikelen met betrekking tot liturgie in de geest van de Koersbepaling zoals door de Generale Synode Zuidhorn 2002 aanvaard; ii. de eerstkomende generale synode voorts van advies te dienen met een rapport of er ook op andere onderdelen herziening van de kerkorde noodzakelijk dan wel gewenst is; iii. bij positieve beantwoording van het onder ii. genoemde de eerstkomende generale synode te dienen met voorstellen inzake onderdelen van de kerkorde die herziening behoeven; iv. bij de voorbereiding van de onder iii. genoemde werkzaamheden te letten

68


m.

n. o.

op kerkrechtelijke ontwikkelingen in kerkgenootschappen waarmee op landelijk niveau contactoefening plaatsvindt; op basis van het aan de Generale Synode Zuidhorn 2002 aangeboden rapport van deputaten Kerkrecht en kerkorde ten aanzien van de kerkelijk werkers: i. in overleg met deputaten Dienst en recht verdere bezinning te (laten) doen en beleid te ontwikkelen ten aanzien van de vragen rond de verhouding van kerkelijk werkers en ambtsdragers; ii. als de bezinning daartoe aanleiding geeft, handreikingen op te stellen die de plaatselijke kerken kunnen gebruiken bij het aanstellen van een kerkelijk werker. Bij de formulering ervan dienen deputaten rekening te houden met en aan te sluiten bij de diverse situaties die in de kerken voorkomen; iii. de volgende generale synode te dienen met een voorstel ten aanzien van wat als generaal-synodale regelgeving in dezen zou moeten worden aanvaard; iv. vanuit zijn deskundigheid te adviseren met betrekking tot vragen die vanuit de praktijk aan deputaten worden voorgelegd; v. als kerkelijk aanspreekpunt te fungeren voor overleg met instellingen waar de opleiding tot kerkelijk werker plaatsvindt; het rapport over hun werkzaamheden een half jaar voor het begin van de eerstkomende generale synode aan de kerken toe te zenden; rekening te houden met een verzoek van de eerstkomende generale synode om deze synode van dienst te zijn in de kerkrechtelijke voorbereiding van de behandeling van ingekomen stukken.


69

Acta. Bijlage III - V. van de Generale Synode Amersfoort 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Deputatenrapport Kerkrecht en Kerkorde

Recommend Documents